GOSPODARKA:

• barterowa - polega na bezpośredniej wymianie jednych towarów i usług na drugie.

• pieniężna - pozwala ominąć niewygody związane z bezpośrednią wymianą dzięki użyciu pieniądza.

Trudności wynikające z barteru:

Podwójna zgodność potrzeb.

Pieniądz:

• ogólnie przyjęty środek wymiany - wszystko, co będzie akceptowane przez każdego

człowieka w wymianie dóbr i usług

• powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za

dostarczone dobra lub wywiązujemy sie z zobowiązań. Inaczej mówiąc jest to środek

wymiany

• towar pełniący funkcje powszechnego ekwiwalentu

Geneza pieniądza:

• Najwcześniej stosowany pieniądz posiadał samoistną wartość.

• Oprócz pełnienia roli pieniądza posiadał ekonomiczne zastosowanie.

• Jako pieniądz wykorzystywano: Sól kamienną, zboże, muszle, bursztyny, skóry, srebro, złoto itp.

Kiedy dobra te mogły pełnić rolę pieniądza?

• Musiały być powszechnie znane w społecznościach.

• Znana musiała być ich wartość.

• Ludzie byli skłonni przyjmować te dobra w charakterze zapłaty za towar, nawet jeśli nie mieli zamiaru wykorzystywać ich natychmiast, ponieważ ufali, że zawsze mogą je sprzedać po znanej cenie

Właściwości pieniądza:

- powszechnie akceptowany

- łatwo przenośny

- łatwo podzielny na inne jednostki

- trudny do podrobienia

- ograniczona podaż.

Pieniądz w dzisiejszej postaci:

• Początkowo banki zapewniały pełne pokrycie banknotów, trzymając zapasy złota odpowiadające pełnej ilości wyemitowanych certyfikatów.

• Z czasem rozpoczęły sie trudności wynikające z nieuczciwości banków, które emitowały więcej certyfikatów niż było pokrycie w złocie. Z tego powodu

rządy rozpoczęły emisję pieniądza papierowego.

• Ogólna akceptowalność pieniądza papierowego nie zależy od jego samoistnej wartości rynkowej, zależy wyłącznie od ludzkiej wiary w ich nieprzerwana użyteczność w handlu.

Rodzaje pieniądza:

• Pieniądz towarowy

• Pieniądz symboliczny (fikcyjny)

Pieniądz towarowy:

• Posiada samoistna wartość i ekonomiczne zastosowanie np. metale szlachetne, papierosy, zboże itp.

• Aby towar mógł być wykorzystywany jako pieniądz, musi spełniać m.in. następujące

warunki:

- Akceptacja przez wszystkich uczestników rynku

- Ograniczona dostępność

• Używanie pieniądza towarowego związane jest z wieloma niedogodnościami (np. koszty transportu, przechowywania, ryzyko zniszczenia).

Pieniądz symboliczny (fikcyjny):

• Banknoty i monety

• Pieniądz symboliczny nie przedstawia sam w sobie dużej wartości, a koszt jego wytworzenia jest znacznie mniejszy od reprezentowanej siły nabywczej

• Jest bardzo wygodny z praktycznego punktu widzenia

• Aby pieniądz symboliczny mógł funkcjonować, muszą być spełnione m.in. następujące warunki:

- Akceptacja przez wszystkich uczestników rynku

- Status prawnego środka płatniczego

Funkcje pieniądza:

• miernik wartości - umożliwia oszczędność czasu i energii przy przeliczaniu, co ile jest warte, oraz upraszcza sposób dodawania wartości dóbr i usług.

• środek wymiany - najważniejsza spośród funkcji pieniądza; jego istnienie umożliwia

ominiecie podwójnej zgodności potrzeb niezbędnej w gospodarce barterowej.

Funkcje pieniądza:

• środek tezauryzacji - umożliwia oszczędzanie, czyli gromadzenie majątku, za

który można kupić dobra i usługi w przyszłości. To na ile pieniądze są dobrym

środkiem gromadzenia majątku (tezauryzacji) zależy od stopy inflacji. Im jest ona większa tym pieniądze bardziej tracą swoja wartość.

• środek płatniczy (miernik odroczonych płatności) - umożliwia dokonywanie zapłaty

w przyszłości z uwzględnieniem inflacji.

Równanie wymiany

M ×V = P × Y

M - ilość pieniądza (w ujęciu nominalnym)

V - szybko obiegu pieniądza

P - poziom cen

Y - ilość towarów (ilość transakcji)

Popyt na pieniądz:

• jest to zależność miedzy wielkością zasobu pieniądza, jakie ludzie chcą posiadać, a stopa procentowa.

Na wielkość zasobu pieniądza wpływają następujące motywy:

• Motyw transakcyjny - ludzie utrzymują pieniądze dla zaspokajania swoich bieżących potrzeb - robienie zakupów, opłaty, itp.

• Motyw przezorności - ludzie decydują sie trzymać pewien zasób pieniądza na pokrycie nieprzewidzianych wydatków, których dokładnego rodzaju nie są w stanie

przewidzieć.

• Motyw portfelowy - dywersyfikacja ryzyka, zapewnienie bezpieczeństwa lokat.

• Motyw spekulacyjny - pieniądz umożliwia sfinalizowanie niespodziewanej, korzystnej transakcji.

Czynniki zmian popytu na pieniądz:

• stopa procentowa (ruch po krzywej popytu)

• wielkość dochodu narodowego wytwarzanego w gospodarce. Jeśli dochód rośnie to ludzie zarabiają więcej i zwiększają popyt na pieniądz

• poziom cen - wpływ na nominalny zasób pieniądza

Podaż pieniądza:

• jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, występującego w roli środka wymiany,

• podaż pieniądza (M1) tworzy gotówka w obiegu oraz depozyty na rachunkach

bankowych.

• podaż pieniądza kreuje Bank Centralny poprzez prowadzona politykę monetarną.

Miary pieniądza:

Miary pieniądza NBP dostosowane do definicji EBC

1. Gotówka w obiegu (bez kas banków)

2. Depozyty bieżące (łącznie z overmight)

• Gospodarstw domowych

• Niemonetarnych instytucji finansowych

• Przedsiębiorstw

• Instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gosp. dom.

• Instytucji samorządowych

• Funduszy ubezpieczeń społecznych

M1 (1+2)

3. Depozyty terminowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie

• Gospodarstw domowych

• Niemoralnych instytucji finansowych

• Przedsiębiorstw

• Instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gosp. dom.

• Instytucji samorządowych

• Funduszy ubezpieczeń społecznych

4. Depozyty z terminem wypowiedzenia do 3 miesięcy włącznie

M2 (M1+3+4)

5. Operacje z przyrzeczeniem odkupu

6. Dłużne papiery wartościowe z terminem pierwotnym do 2 lat włącznie

M3 (M2+5+6)

Płynność pieniądza:

• łatwość z jaka dany zasób może być sprzedany w krótkim czasie, po oczekiwanej cenie i przy małych kosztach

MIARY PIENIĄDZA (w mln PLN) kwiecień 2008 r.

System bankowy państwa:

• W gospodarce rynkowej system bankowy państwa jest dwustopniowy.

• Tworzą go bank centralny (Narodowy Bank Polski - NBP) i banki komercyjne.

Stabilność cen to nadrzędny cel banku centralnego.

• Banki komercyjne- są to pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło licencji (na działalność polegająca m.in. na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów.

• Banki komercyjne dokonują kreacji pieniądza przez stwarzanie możliwości przekraczania stanu kata i tworzenie wkładów na żądanie, o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych w skarbcu banku.

Kreacja pieniądza

Założenia:

1. Decydująca większość obrotów towarowo - pieniężnych odbywa się bezgotówkowo (przelewy).

2. W praktyce suma udzielanego kredytu krótkoterminowego może być wyższa od sumy wkładów pierwotnych, ponieważ:

• udzielony kredyt nie jest w ogóle podejmowany w gotówce lub tylko cześć kredytu jest podejmowana w gotówce, w wyniku czego gotówka całkowicie lub częściowo pozostaje w banku, który udzielił kredytu, w ten sposób powstaje depozyt pochodny w banku kredytującym

• na podstawie depozytu pochodnego bank może ponownie udzielić kredytu, z tym że będzie on mniejszy o te część, która pozostała podjęta gotówka oraz o rezerwę gotówkowa obliczona w stosunku do depozytu pochodnego, w ten sposób może powstać drugi, trzeci

depozyt pochodny itd., np.

Klient X wpłaca do banku A na swój rachunek kwotę 1000 zł. Bank A nie musi całej kwoty utrzymać w postaci rezerwy kasowej, lecz zatrzymuje w tej postaci 20% - zgodnie z obowiązującymi przepisami bankowymi. Pozostałą kwotę w wysokości 800 zł. Może przeznaczyć na nowe kredyty. Kredyt ten otrzymuje klient Y i przeznacza go na uregulowanie zobowiązań wobec swego wierzyciela w banku B, powiększając stan konta tego wierzyciela. Bank B zatrzymuje 20% przekazanej sumy tj. 160 zł. przeznaczając resztę, a wiec 640 zł na nowy kredyt. Tego rodzaju operacja może być dalej kontynuowana - aż do

wyczerpania możliwości tworzenia rezerw obowiązkowych.

System bankowy a podaż pieniądza:

• Baza monetarna (zasób pieniądza wielkiej mocy) - jest to łączna ilość banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu poza bankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego.

• Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmiana bazy monetarnej o jednostkę.

Podaż pieniądza = mnożnik kreacji pieniądza x baza monetarna.

Mnożnik pieniężny

M - podaż pieniądza

B - baza monetarna

G - gotówka w obiegu

D - depozyty bankowe na żądanie

R - rezerwy gotówkowe w bankach

u = G/D

r = R/D

Czynniki zmian podaży pieniądza:

• Baza monetarna

• Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

• Stopa rezerw gotówkowych w bankach

Polityka monetarna (pieniężna) państwa

- kształtowanie podaży pieniądza

Narzędzia Banku Centralnego wpływające na podaż pieniądza (instrumenty polityki monetarnej):

• Rezerwa obowiązkowa

• Operacje kredytowo-depozytowe

• Operacje otwartego rynku

Instrumenty Banku Centralnego

1. Rezerwa obowiązkowa - określenie obowiązkowych rezerw gotówkowych (stopy rezerw), jakie musza utrzymywać banki. Ma ona na celu ograniczenie podaży pieniądza oraz zapobieganie występowaniu niewypłacalności banków komercyjnych i braku ich płynności.

2. Operacje kredytowo-depozytowe

A) BC jako tzw. kredytodawca ostatniej instancji, udziela kredytu refinansowego bankom komercyjnym i zwiększa ich możliwości kredytowe poprzez:

• redyskonto weksli będących w posiadaniu banków handlowych - polega ono na zakupie przez BC weksli uprzednio zdyskontowanych przez banki handlowe;

• lombard - polega na udzieleniu przez BC kredytów pod zastaw papierów wartościowych, za który pobierana jest stopa lombardowa.

B) BC feruje bankom komercyjnym możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu

3. Prowadzenie operacji na tzw. otwartym rynku, tj. kupna i sprzedaży papierów wartościowych (weksle skarbowe, obligacje średnio - i długoterminowe) - BC

sprzedając papiery wartościowe po kursie rynkowym osiąga trzy efekty:

• ściąga część gotówki z rynku,

• obniża zdolność kredytową,

• wpływa na wzrost stopy oprocentowania kredytów długoterminowych

Operacje otwartego rynku mogą przyjąć dwie formy:

1. bezwarunkową - służą do oddziaływania na krótkoterminowe stopy procentowe. Polegają one na kupnie lub sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny. Ich przedmiotem są papiery wartościowe skarbu państwa,

2. warunkową - służą do regulowania płynności systemu bankowego. Stosuje sie tu dwa rodzaje operacji:

• repo - operacje warunkowego zakupu. Polegają one na zakupie przez BC od banków komercyjnych papierów wartościowych, zobowiązując je jednocześnie do odkupienia tych papierów po określonej cenie i w określonym czasie, terminie. Dzięki nim BC udostępnia czasowo środki pieniężne bankom komercyjnym zwiększa ich płynność finansowa;

• rever repo - operacje warunkowej sprzedaży. Polegają one na sprzedaży przez BC bankom komercyjnym papierów wartościowych, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie.

Podstawowe stopy procentowe NBP

*) - minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych

Pobudzanie koniunktury gospodarczej (w okresie recesji lub spowolnienia wzrostu):

• obniżanie stóp procentowych

• obniżanie wskaźnika rezerw obowiązkowych

• zwiększanie kwoty udzielanych kredytów refinansowych przy odpowiednio obniżonej stopie dyskontowej

• kupowanie papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku

Schładzanie gospodarki (w okresie wzrostu presji inflacyjnej):

• podwyższanie stóp procentowych

• podwyższanie wskaźnika rezerw obowiązkowych

• ograniczanie puli środków na kredyty refinansowe i podnoszenie stopy dyskontowe

• sprzedaż papierów wartościowych w operacjach otwartego rynku

---