Specjalne potrzeby edukacyjne uczniów z dysleksją

S. I 18.20- 19.10

Dysleksja- od „dys” - brak czegoś, trudność (łac, gr ); lego- czytam, trudność w opanowaniu nauki czytania

Dysgrafia - „dys”+”grapha”- piszę, rysuję, trudności w opanowaniu pisma, niski poziom pisania

Dysortografia- „ortos”- prawidłowy, trudność w opanowaniu poprawnej pisowni, błędy ortograficzne, odstępstwa od prawidłowego zapisu.

Światowa Federacja Neurologów w 1986 roku w Dallas podała, że specyficzna, rozwojowa dysleksja to „zaburzenia manifestujące się trudnościami w nauce czytania mimo normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno - kulturowych. Jest spowodowana zaburzeniami podstawowych funkcji poznawczych, co często uwarunkowane jest konstytucjonalne”.

W 1989 roku brytyjskie Towarzystwo Dysleksji nieco zmieniło definicje na zaburzenia o charakterze konstytucjonalnym a więc zamieniona struktura CUN (centralnego układu nerwowego) o różnej etiologii, które pojawiają się jako specyficzne trudności w uczeniu się czytania, pisania i technik pisania. W niektórych przypadkach współwystępujące z trudnościami w operowaniu liczbami. Dysleksja rozwojowa to syndrom trudności w czytaniu i pisaniu.

W Polsce definicja z 1965 roku obejmuje trudności w czytaniu i pisaniu wyłącznie te, które są spowodowane deficytami rozwojowymi funkcji percepcyjno-motorycznych.

Najpopularniejszą definicją jest definicja z 1994 roku opracowana przez Międzynarodowe Towarzystwo Dysleksji: jest jednym z wielu różnych rodzajów trudności w uczeniu się. Jest specyficznym zaburzeniem uwarunkowanym konstytucjonalne. Charakteryzuje się trudnościami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego. Trudności w dekodowaniu pojedynczych nowych słów są najczęściej niewspółmierne do wieku życia oraz innych zdolności poznawczych i umiejętności szkolnych. Trudności te nie są wynikiem ogólnego zaburzenia rozwoju ani zaburzeń sensorycznych.

Dysleksja manifestuje się różnorodnymi różnościami w odniesieniu do różnych form komunikacji językowych. Często obok trudności w czytaniu pojawiają się pewne trudności w opanowaniu poprawnej pisowni.

Typy dysleksji wg Bogdanowicz:

1. DYS. DYSFONETYCZNA

• Typ fonologiczny którego podstawowym patomechanizmem są deficyty w dekodowaniu fonologicznym spowodowane deficytami językowymi i percepcji słuchowej, a więc dzieci opanowały słownik wizualny ograniczony i te wyrazy rozpoznają droga wzrokową, zatem przeważają błędy wizualne np. zamiast prasa- pasa, rak- rok, dom- dym; oraz błędy semantyczne - zastępowanie wyrazów trudnych do przeczytania wyrazem bliskoznacznym na podstawie kontekstu np. kura zamiast kaczka.

• Typ dysejdetyczna - typ dekodujący przejawia się czytaniem bardzo precyzyjnym tak jakby wyraz widziany był poraz pierwszy, inaczej jest to czytanie analityczne, oparte na procesie analizy i syntezy fonetycznej. Pojawia się tu umiejętność wybrzmiewania znanych i nieznanych kombinacji liter np. s-z-a-r-y.

• Typ mieszany - pojawiają się oba typy wymienionych wcześniej błędów

2. DYS. WZROKOWA - u podłoża leżą zaburzenia percepcji i pamięci wzrokowej powiązane z zaburzeniami koordynacji wzrokowo- ruchowej i wzrokowo- przestrzennej.

3. DYS. T. SŁUCHOWEGO - uwarunkowana zaburzeniami percepcji i pamięci słuchowej dźwięków mowy, najczęściej powiązanymi z zaburzeniem funkcji językowych

4. DYS. INTEGRACYJNA- pojedyncze funkcje nie wykazują zakłóceń a zaburzenia dotyczą ich koordynacji.

Inny typ dysleksji wymienia J. Aubry - psychodysleksja w której patomechanizmie pojawia się uraz emocjonalny i zaburzenia emocjonalne dezorganizujące czynności pisania i czytania.

Klasyfikacja terminów:

1986 - W. Pringle Morgan (lek., okulista) - wrodzona ślepota słowna

Legastemia - termin używany w Niem.

termin: ślepota słowna

1994- Bogdanowicz: wprowadzenie terminów dysleksja, dysgrafia itp.

Typy D.J. Baker

1. P- Perpcekcyjna - opiera się na percepcyjnych cechach tekstu, litery dla dzieci mają charakter przedmiotu a nie tekstu, tempo czytania jest wolne, robią często pauzy, głoskują lub sylabują choć generalnie rzadziej zniekształcają lub przekręcają wyrazy; mają oni nadmiernie wykształconą prawą półkulę która zbytnio angażuje się w czynność czytania, zaś półkula lewa jest słabiej rozwinięta.

2. L - ten typ jest rozpoznawany we wczesnej fazie nauki czytania; dzieci z ta dysleksją mają tzw. zły start; mechanizm tego typu dysleksji opiera się na zbyt wczesnym przejęciu dominacji przez lewą półkulę w procesie czytania w czasie gdy jeszcze powinna dominować półkula prawa; dyslektycy od początku używają strategii lewo półkulowych opartych na doświadczeniu językowym; strategie te stają się efektywne gdy cechy graficzne tekstu nie wymagają wiele uwagi a to powinno mieć miejsce dopiero w zaawansowanej fazie nauki czytania, czyli od klasy 2, i właśnie przedwczesne użycie tej strategii powoduje powstanie tej dysleksji; czytanie jest szybkie ale nie dokładne, dziecko popełnia liczne błędy, przekształca wyrazy których nie koryguje, brakuje automatycznego rozpoznawania kształtu wyrazów lub ich zestawień; dyslektycy ci mają nadmiernie rozwiniętą lewą półkulę mózgu i prawą lub obie półkule mózgu pod względem zdolności do opracowywania czytanych tekstów; zarysowuje się problem trafnej diagnozy typu dysleksji co decyduje o skuteczności podjętej terapii.

/ praca o budowie mózgu/ - przedstawiona na zajęciach znajduje się na mailu roku

Bruzdy mózgu dzielą powierzchnię półkuli na płaty:

• czołowy - z ośrodkiem ruchowym i ruchowym mowy

• ciemieniowy - z ośrodkiem czucia oraz korą integrującą doznania czuciowe, wzrokowe i słuchowe

• potyliczny - z ośrodkiem wzroku

• skroniowy - z ośrodkiem słuchu i czuciowym mowy

PŁAT POTYLICZNY

• Funkcje: widzenie, analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi skojarzenia wzrokowe,

• Wyniki uszkodzeń płata potylicznego:

- dziury w polach wzrokowych (skotoma)

- trudności w umiejscowieniu widzianych obiektów

- halucynacje wzrokowe, niedokładne widzenie obiektów

- trudności w rozpoznawaniu kolorów

- trudności w rozpoznawaniu znaków, symboli, słów pisanych

- trudności w rozpoznawaniu rysunków

- trudności w rozpoznawaniu ruchu obiektu

- trudności z czytaniem i/lub pisaniem

PŁAT SKRONIOWY

• Funkcje: słuch muzyczny, fonematyczny i wrażenia dźwiękowe, rozumienie mowy, gramatyka, prozodia, rozpoznawanie obiektów, kategoryzacja obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie, analiza zapachów

• Wyniki uszkodzeń płata skroniowego:

- zaburzenia słuchu, rozumienia mowy i percepcji dźwięków

- zaburzenia wybiórczej uwagi na bodźce słuchowe i wzrokowe

- problemy w rozpoznawaniu widzianych obiektów;

- trudności w rozpoznawaniu twarzy

- upośledzenie porządkowania i kategoryzacji informacji werbalnych

- lewa półkula - trudności w rozumieniu mowy (afazja Wernickego)

- uszkodzenia prawej półkuli mogą spowodować słowotok

- trudności w opisywaniu widzianych obiektów

- zaburzenia pamięci - amnezja następcza, problemy z przypominaniem

- zaburzenia zachowań seksualnych

- zaburzenia kontroli zachowań agresywnych

PŁAT CIEMIENIOWY

• Funkcje: czucie dotyku, temperatury, bólu, umiejscowienie wrażeń czuciowych, orientacja przestrzenna, modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców, celowe ruchy, integracja wzrokowo-ruchowa i czuciowo-wzrokowa, rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych

• Wyniki uszkodzeń płata ciemieniowego:

- całkowita niepodzielność uwagi, niezdolność do skupiania wzroku (apraksja wzrokowa)

- trudności w orientacji przestrzennej, trudności w integracji wrażeń wzrokowych w całość (symultagnozja)

- niezdolność do celowego działania wymagającego ruchu (apraksja), problemy w troszczeniu się o siebie

- prawy - brak świadomości niektórych obszarów przestrzeni i części ciała (jednostronne zaniedbanie)

- trudności w matematyce

- niezdolność do nazwania obiektu (anomia)

- agrafia, problemy z czytaniem

- niezdolność do odróżnienia kierunków „lewa-prawa”

- trudności w koordynacji ruchu oczu i rąk

- anozognozja, zaprzeczanie niesprawności

- trudności w rysowaniu

PŁAT CZOŁOWY

• Funkcje: pamięć wyuczonych działań ruchowych, nawyki, specyficzne schematy zachowań, wyrazy twarzy, obszar Brocka (mowa), pola czołowe oczu (ruch gałek ocznych zależny od woli), część przedczołowa: "zdawanie sobie sprawy", planowanie i inicjacja działania w odpowiedzi na zdarzenia zewnętrzne, przewidywanie konsekwencji działań, osąd, konfromizm społeczny, takt, wyczucie sytuacji, analiza i kontrola stanów emocjonalnych, ekspresji językowej, uczucia błogostanu (układ nagrody), frustracji, lęku i napięcia, lewy płat - kojarzenie znaczenia i symbolu (słowa), kojarzenie sytuacyjne, pamięć robocza, wola działania, podejmowanie decyzji, relacje czasowe, kontrola sekwencji zdarzeń

• Wyniki uszkodzeń płata czołowego:

- utrata możliwości poruszania częściami ciała

- afazja Brocka

- niezdolność do planowania wykonania sekwencji ruchów

- niezdolność do działań spontanicznych, schematyczność myślenia

- "zapętlenie", uporczywe nawracanie do jednej myśli

- trudności w koncentracji na danym zadaniu, problemie

- niestabilność emocjonalna; zmiany nastroju, zachowania agresywne

- lewy płat - depresja, prawy - zadowolenie

- prawy tylny - trudności w zrozumieniu kawałów i śmiesznych rysunków,

• preferencje dla niewybrednego humoru, zmiany osobowościowe

Obszary kory mózgowej odpowiedzialne za poszczególne czynności nerwowe. Ośrodki te zlokalizowane są w płatach wyznaczonych przez szczeliny i bruzdy na powierzchni istoty szarej. Np. w płacie czołowym znajdują się ośrodki ruchowe, w ciemieniowym - czuciowe, ośrodek słuchu mieści się w płatach skroniowych, a wzroku w potylicznym.

Ośrodki korowe, czyli czyli miejsca odpowiedzialne za przetwarzanie bodźców z zewnątrz organizmu, zlokalizowane są korze mózgu, w kresomózgowiu.

Ośrodek wzroku - znajduje się w części potylicznej, a jego uszkodzenie powoduje ślepotę. Uszkodzenie połowy ośrodka powoduje ślepotę w połowie oka ze względu na krzyżowanie się neuronów drogi wzrokowej.

Ośrodek słuchu - znajduje się w płacie skroniowym, a jego uszkodzenie wywołuje głuchotę oraz uszkodzenie słuchu. Natomiast uszkodzenie jego części utrudnia rozumieniem mowy.

Ośrodek czucia mowy (Wernickego) - znajduje się na granicy płata ciemieniowego i skroniowego oraz odpowiada za rozumienie mowy (np. zapamiętywanie)

Ośrodek ruchu mowy (Broca) - znajduje się w bocznej części płata skroniowego oraz odpowiada za wymawianie słów, ich słyszenie i pisanie liter.

Ośrodek ruchu - znajduje się w zakręcie przedśrodkowym płata czołowego, a od leżących w nim komórek Betza rozpoczyna się droga piramidowa.

Ośrodek wyższych czynności nerwowych - zlokalizowany jest w okolicach przedczołowych.

Ośrodki korowe nie obejmują całej kory mózgu, pozostałe obszary to ośrodki skojarzeniowe (asocjacyjne), które pośredniczą między innymi ośrodkami oraz odpowiadają za czynności intelektualne (uczenie się, świadomość, zapamiętywanie). Uszkodzenie ich struktury lub naruszenie funkcji często prowadzi do zmian osobowości. U ludzi praworęcznych istotną rolę odgrywają ośrodki znajdujące się w lewej półkuli. Skutkami spowodowanymi uszkodzeniem tych pól są: agnozja (pomimo odbierania wrażeń występuje niemożność rozumienia wrażeń wzrokowych - ślepota psychiczna, głuchota psychiczna, niemożność rozpoznawania czucia skórnego), apraksja (utrata zdolności świadomego wykonywania wyuczonych ruchów przy sprawności potrzebnych nerwów i mięśni - złe użycie potrzebnych narzędzi) oraz afazja (zaburzenie procesu mowy - niemożność mówienia, rozumienia mowy, pisania, niepamiętania słów).

Ośrodki korowe w mózgu to:

1. Ośrodek mowy- kieruje pracą mięśni ust i krtani

2. Ośrodek czucia- odbiera sygnały przesyłane ze skóry

3. Ośrodek wzroku- przekształca informacje dostarczone przez nerwy wzrokowe na trójwymiarowe obrazy

4. Ośrodek orientacji- umożliwia rozpoznanie prawej i lewej strony w przestrzeni i ma umiejętność liczenia

5. Ośrodek ruchu- steruje większością ruchów ciała

6. Ośrodek słuchu- umożliwia nam rozumienie mowy i innych dźwięków, oraz słyszenie

7. Ośrodek uwagi koordynacji- umożliwia sprawność ruchów i koncentracji w czasie nauki

29.10.2012

S. II. 17.30- 18.45 ( co dwa tygodnie)

W celu zróżnicowania dysleksji typu L i P należy ocenić czytanie tekstu pod kontem tempa i dokładności. Ocenia się także błędy w czytaniu

• Substancjonalne - dotyczą zniekształceń, brzmienia czyli opuszczania, przestawiania przekształcania w obrębie słowa; te błędy wskazują na dysleksje typu L.

• Czasowe - dotyczą tępa i płynności; to polega na licznych pauzach, czytania litera po literze - głoskowanie; przewaga wskazuje na dominacje prawej półkuli podczas czytania i występuje w dys. Typu P.

Rozróżniamy w praktyce dys typu P i L, w praktyce dys odwołujemy się do:

• ocena czytania pod kątem tępa czytania

• ocena czytania pod względem błędów czytania

• przewaga ucha przy odbiorze wypowiedzi; tu wskaźnikiem jest dokładność powtórzenia.

W korze mózgowej wyróżniamy pola psycho...? . Każde z tych pól ma odmienną strukturę i funkcje. Pola łącza się w grupy czynnościowe przeznaczone do specjalnych funkcji. Wyróżniamy 3 typy pól:

• I - rzędowe, projekcyjne - odpowiadają za elementarne funkcje czuciowe

• II - rzędowe, kojarzeniowe - analizują i syntetyzują impulsy dośrodkowe; syntetyzowane struktury dynamicznie leży u podstaw kształtowania się złożonych procesów GNOZI i PRAKSJI, tworzenia się spostrzeżeń wzrokowych, słuchowych, czuciowo- ruchowych i wykonywania dowolnych ruchów celowych.

• III - rzędowe - zespalają impulsy z 2 lub większej liczby analizatorów, umożliwiają sprawny przebieg złożonych czynności czytania, mówienia, rozumienia; dla czytania i rozumienia ważna jest okolica leżąca na skraju płatów ciemieniowego i potylicznego oraz skroniowego gdyż umożliwia ona realizację czynności wymagających udziału analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego.

Pierwotne przyczyny dysleksji rozwojowej. Etiologia.

Przyczyn jest wiele, mogą wystąpić po kilka u jednego dziecka, stąd też mówimy o POLIETIOLOGII DYSLEKSJI czyli o wieloprzyczynowości specyficznych właściwości w pisaniu i czytaniu. Dysleksja nie jest chorobą, przyjmuje się że jest skutkiem działania niekorzystnych czynników na CUN (centralny układ nerwowy), co powoduje jego gorsze funkcjonowanie w niektórych zakresach, a to wyraża się wybiórczymi trudnościami w uczeniu się.

Przyczyny:

• genetyczna - dziedziczenie tych zmian w CUN które są przyczyną zaburzeń funkcjonalnych i podłożem w trudnościach w pisaniu i czytaniu; czynnikiem patogennym są geny przekazywane z pokolenia na pokolenie

• nieprawidłowa ciąża i poród - wśród wcześniaków częściej spotyka się trudności w czytaniu i pisaniu niż u dzieci urodzonych z prawidłowych ciąż i porodów; dzieci narażone są na działanie niekorzystnych czynników w okresie okołoporodowym i w pierwszych miesiącach życia; do czynników tych zaliczamy: wirusy (choroba matki podczas ciąży), szkodliwe substancje, napromieniowanie, niedotlenienie, poród przedłużony z powodu zamartwicy

• opóźnione dojrzewanie centralnego układu nerwowego i zaburzenia funkcjonalne- czynniki zakłócające, hormony

• ograniczona koncepcja - mikro uszkodzenia struktury tych okolic mózgu, które realizują czynność pisania i czytania; te uszkodzenia zostały zlokalizowane w zakręcie kątowych w lewej półkuli mózgu; zmiany strukturalne dotyczące przebudowy i dojrzewania kory mózgowej są skutkiem oddziaływania nieprawidłowych czynników na płód pomiędzy 16 - 24 tygodniem ciąży.

- wyróżnia się minimalne uszkodzenia mózgu lub minimalne dysfunkcje mózgu czyli zespół mikrozaburzeń - są to dysfunkcje o charakterze wybiórczym uwarunkowane uszkodzeniami mózgu

• hormonalne - nadprodukcja testosteronu w okresie prenatalnym powoduje zaburzenia systemu immunologicznego, zablokowanie lewej półkuli mózgu i kompensacyjny rozwój półkuli prawej; zjawiska te zachodzą najczęściej u chłopców u których mowa we wcześniejszym dzieciństwie rozwijała się z opóźnieniem (skutek zwolnienia lewej półkuli mózgu gdzie znajdują się ośrodki mowy); w okresie szkolnym pojawiają się trudności w pisaniu i czytaniu o charakterze dysleksji i dysgrafii; kompensacyjny rozwój prawej półkuli mózgu steruje narządami po lewej stronie ciała odpowiedzialny jest za pojawienie się leworęczności

• psychodysleksja - upatruje przyczyny w zaburzeniach (funkcjonalnych centralnego układu nerwowego) emocjonalnych; czynniki patogenne: stres, urazy psychiczne. Według tej koncepcji trudności powstały na tle urazów i konfliktów rodzinnych. Są różni zwolennicy, jedni wskazują na mechanizm blokujący gdy dziecko ma czytać i pisać wyrazy, które kojarzą mu się z bolesnym przeżyciem. Inni twierdzą, że zaburzenia to rezultat wcześniejszych zaburzeń stadiów rozwoju uczuciowego. Wskazuje się też na nadmierną pobudliwość lub zablokowanie emocjonalne z powodu dezintegracji strefy emocjonalnej i ruchowej tzn. na tle ruchowym/ emocjonalnym. Te zaburzenia mogą objawiać się jąkaniem w mówieniu i „jąkaniem się” w piśmie, tj opuszczanie liter, przestawianie wyrazów, skracanie

Wtórne przyczyny dys wtórnej. Patomechanizm.

U podstaw pisania i czytania leżą proste funkcje poznawcze i ruchowe.

• poznawcze, czyli percepcja - spostrzeganie wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne, dotykowe, pamięć, uwaga, mowa, myślenie

• ruchowe motoryka rak (mała), motoryka duża, procesy emocjonalno - motywacyjne

Zaburzenia funkcji percepcyjnych i ruchowych oraz ich współdziałania odpowiedzialne są za występowanie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Podłoże neuropsychologiczne zaburzeń to parcjalne (częściowe) opóźnienie rozwoju i dysfunkcje analizatorów wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno - ruchowego leżące u podstaw złożonych czynności czytania i pisana, to jest tzw koncepcja sensomotoryczna wg Spionek

Patomechanizm - bo geny będące nośnikiem dysleksji, czynniki szkodliwe działające na dziecko w okresie prenatalnym, w czasie porodu i w pierwszych miesiącach życia powodujące zmiany w centralnym układzie nerwowym:

• zmiany trwałe- niedokształcenie/ uszkodzenie struktury mózgu zlokalizowane z lewej półkuli mózgu w okolicach związanych z mową; maja ograniczony zakres; są to mikro uszkodzenia

• zmiany nietrwałe - postać: niedojrzałość tkanki mózgowej wskutek zwolnionego tępa dojrzewania mózgu związanych z czytaniem i pisaniem, nietypowy model asymetrii funkcjonalnej mózgu

Te zmiany to konstytucjonalne uwarunkowania dysleksji.

• zmiany strukturalne- zaburzenia funkcjonalne, czyli: wzrok, słuch, ruch i inteligencja, zaburzenia funkcji językowych, lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni; prowadza do zaburzeń czytania i pisania.

Zaburzenia te mogą być:

- w izolacji: dziecko ma parcjalne zaburzenie percepcji wzrokowej (częściowe)

- jednocześnie: i percepcja i motoryka

Obszar zaburzeń- zakres dysfunkcji, który warunkuje dysleksję:

• wąski - o zaburzeniach wybiórczych. Jednej funkcji, fragmentaryczne zaburzenia

• parcjalne- częściowe

• sprzężone- kilka funkcji zaburzonych, szeroki zakres

12.11.2012

S. III. 17.30- 18.45

Wieloczynnikowa koncepcja opóźnienia rozwoju ośrodkowego układu nerwowego.

Według tej teorii zaburzenia w czytaniu i pisaniu wynikają z opóźnienia poszczególnych funkcji:

- analizy i syntezy wzrokowej

- analizy i syntezy słuchowej

- motoryki

-współdziałania i integracji tych procesów

- lateralizacji

- orientacji w schemacie ciała i przestrzeni

Warunkiem niezbędnym do tego, aby opanować sprawność czytania i pisania musi być pełna sprawność analizatorów:

-wzrokowego

-słuchowego

-kinestetyczno - ruchowego

ANALIZATOR- narząd zmysłowy służący do odbierania bodźców zmysłowych. Za pośrednictwem analizatorów odbieramy w świadomości przedmioty zjawiska i procesy.

ANALIZATOR WZROKOWY Warunkiem prawidłowego spostrzegania jest sprawny analizator wzrokowy. Skład jego:

- receptory

- wiązka wyspecjalizowanych zakończeń nerwowych odpowiednio wrażliwych i czułych na działanie wrażliwych bodźców oko.

- następnie jest nerwowa droga doprowadzająca i korowa część analizatora (odzwierciedlenie bodźców analiza i synteza).

Analiza i synteza dochodzących bodźców są funkcją kory mózgowej w której wydzielone zlokalizowane i współdziałające ze sobą ośrodki neuronów odgrywają określoną rolę. Czyli niezbędnym warunkiem prawidłowego procesu wzrokowego spostrzegania jest sprawny analizator wzrokowy.

Mówiąc o zaburzeniu analizatora wzrokowego nie mamy na myśli wad wzroku ale zaburzenia niektórych funkcji kory mózgowej powodujące obniżoną sprawność percepcji wzrokowej co w konsekwencji utrudnia opanowanie czytania i pisania.

ANALIZATOR SŁUCHOWY Receptor bodźców to ucho. Następnie jest droga doprowadzająca i korowa część mózgu, która analizuje i przetwarza bodźce słuchowe wtedy powstają spostrzeżenia słuchowe. Nerwy ośrodkowe przekazują impulsy z mózgu do określonych narządów artykulacyjnych.

SŁUCH FONEMATYCZNY jest to zróżnicowanie dźwięków mowy ich analiza i synteza. Słuch fonematyczny dziecko doskonali z wiekiem. Dziecko z zaburzeniami słuchu fonematycznego dźwięki słyszą tak długo ale z potoku słów nie potrafią różnicować pojedynczych dźwięków ani złożyć ich w dźwiękową całość. Tak samo pisząc i czytając dziecko musi ciągle dokonywać analizy i syntezy dźwiękowej wyrazów i kojarzyć je ze znakami graficznymi

ANALIZATOR KINESTETYCZNO-RUCHOWY Odzwierciedlenie w świadomości bodźców zewnętrznych. Wrażenia kinestetyczno- ruchowe powstają jednocześnie z wrażeniami dotyku i wzroku. KINESTETYCZNY ZMYSŁ RÓWNOWAGI Diagnoza powinna być o charakterze wielospecjalistycznym tzn. dzieci badane są przez zespół specjalistów

- psycholog,

- pedagog,

- psychiatra dziecięcy,

-logopeda.

Mogą być:

- okulista,

- laryngolog,

- foniatra,

- neurolog dziecięcy

DIAGNOZA PEDAGOGICZNA:

Stosuje się metody badawcze:

-obserwację pedagogiczną i rozmowy, wywiad szkolny, wywiad środowiskowy, sprawdziany czytania i pisania, sprawdziany wiadomości szkolnych.

-skala ryzyka dysleksji pedagog(brak danych): wywiad w celu poznania dotychczasowej kariery szkolnej dziecka, jego postępów trudności w uczeniu się i warunków do nowych i szkolnych. Ważne jest poznanie rodzaju trudności napotykanych przez dziecko, środków pomocy stosowanych i ich skutków. Badanie diagnostyczno-pedagogiczne obejmuje ocenę poziomu czytania i pisania ( ze wzoru pamięci i słuchu) znajomość reguł ortografii, wiedzy w zakresie gramatyki. Interesujące są informacje o umiejętnościach dziecka w zakresie matematyki (czy posiada pojęcie liczby jak przeprowadza operacje matematyczne, czy nauczyło się tabliczki mnożenia bez trudu). Następnie pedagog analizuje błędy i trudności w pisaniu na podstawie analizy zeszytów oraz pisania ze wzoru, słuchu, pamięci, pisania samodzielnego. Te badania mogą wskazywać co jest podłożem trudności.

SYMPTOMATOLOGIA DYSLEKSJI ROZWOJOWEJ

Symptomy ryzyka dysleksji dostrzega się w kolejnych etapach rozwoju dziecka

Wiek niemowlęcy

-motoryka duża opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy dziecko nie raczkuje albo mało. Gorzej utrzymuje postawę w pozycji siedzącej lub stojącej. Przejawia minimalne dysfunkcje neurologiczne np. opóźniony (tonus?) mięśniowy utrzymujące się pierwotne odruchy, które powinny zaniknąć do 1 roku życia.

Wiek poniemowlęcy

-motoryka duża opóźniony rozwój ruchowy trudności z utrzymaniem równowagi automatyzacja chodu później zaczyna chodzić biegać

-motoryka mała opóźniony rozwój motoryki rąk dziecko mało zręczne manualnie nieporadne w samoobsłudze myjąc ręce, ubierając się jedząc łyżką, zapinając duże guziki. Mało sprawne w zabawach manipulacyjnych np. Budowie z klocków .

-koordynacja wzrokowo-ruchowa opóźnienia rozwoju grafomotorycznego dzieci nie próbują rysować. W wieku 2 lat nie odwzorowują rysowania linii. 2 lata 6 miesięcy niż potrafią naśladować kierunku poziomego i pionowego linii. W wieku 3 lat nie umieją narysować koła.

-funkcje językowe jest tu opóźniony rozwój mowy. Dzieci później wypowiadają pierwsze słowa.

Wiek przedszkolny

- Motoryka duża niska sprawność ruchowa w zakresie ruchów całego ciała objawiające się poprzez:

1)dziecko słabo biega

2) ma kłopoty z utrzymaniem równowagi np. po krawędzi, krawężni, z trudem uczy się jeździć na rowerze 3-kołowym, na hulajnodze, niezdarne w ruchach i zabawach.

-motoryka mała słaba sprawność ruchowa rąk, której symptomami są:

1)trudność i niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych np. zapinanie małych guzików, sznurowania butów, zabawy manipulacyjne, nawlekanie korali.

-koordynacja wzrokowo-ruchowa trudności z budowaniem z klocków trudności w układaniu wzorów z klocków niechęć dziecka do rysowania wykonywania bardzo uproszczonych rysunków nieprawidłowy sposób trzymania ołówka w palcach rysując dziecko za słabo lub za mocno przyciska ołówek. W wieku 3 lat nie rysuje koła, kwadratu, krzyża. W wieku 5 lat nie lubi zabaw dydaktycznych angażujących funkcje wzrokowe i koordynacje wzrokowo ruchowych

-funkcje wzrokowe nieporadność w rysowaniu rysunki bogate treściowo ale w prymitywnej formie i trudności w składaniu według wzoru obrazków pociętych na części puzzle, wykonywaniu układanek.

-funkcje językowe opóźniony rozwój mowy nieprawidłowa artykulacja wielu głosek , trudności z wypowiadaniem niezbyt złożonych wyrazów, przekręcaniem wyrazów, wydłużony okres neologizmami, trudności z zapamiętywaniem i przypominaniem nazw np. sekwencji dnia ,pór roku, trudności z rozpoznawaniem i tworzeniem rymów i aliteracji.

ALITERACJA oko okręt początek taki sam reszta inna.

Trudności z zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek trudności z budowaniem wypowiedzi używanie zdań prostych , mały zasób słownictwa

- lateralizacja czyli opóźniony rozwój albo brak przejawów referencji jednej ręki

- orientacja w schemacie ciała i przestrzeni jest opóźniona z końcem wieku przedszkolnego. Dziecko nie umie wskazać prawej lewej ręki, myli się.

/ praca o lateralizacji/

Wiek wczesnoszkolny

- motoryka duża opóźniona sprawność ruchowa dziecko słabo skacze, biega trudności z wykonywaniem ćwiczeń równoważnych chodzenie po linii stanie na jednej nodze, trudności z uczeniem się i opanowaniem jazdy na rowerze, wrotkach nartach. Niechętnie uczestniczy w lekcjach wf, bo ma trudności z wykonaniem ćwiczeń.

- motoryka mała obniżona sprawność ruchowa rąk trudności z wykonywaniem precyzyjnych ruchów w zakresie samoobsługi: ubieranie się, mycie się, jedzeniem nożem i widelcem, posługiwanie się nożyczkami, zawiązywaniem butów na kokardkę, trudności z zapamiętywaniem sekwencji nazw (pory dnia, roku czasowe wolne tempo nazywania szeregów prostych, trudności podczas rysowania i pisania, dziecko często niewłaściwie trzyma ołówek w palcach, w niewłaściwym kierunku kreśli linie pionowe od dołu do góry i poziomy od prawej do lewej.

- koordynacja wzrokowo-ruchowa trudności z rzucaniem i chwytaniem piłki niechęć do rysowania i pisania, nieprawidłowy sposób trzymania ołówka, trudności z rysowaniem szlaczków, odtwarzaniem złożonych figur geometrycznych, rysowanie rombu u ok. 6-7 rż. Niski poziom graficzny rysunków i pisania. Dziecko brzydko rysuje (poziom wykonania jest niestaranny. Pisząc dziecko nie mieści się w liniaturze zagina kartki w zeszycie pisze wolno.

- funkcje językowe wadliwa wymowa przekręcanie trudnych złożonych wyrazów przestawianie głosek sylab asymilacje głosek czyli dziecko zamiast SZOSA powie SOSA bądź SZOSZA, trudności z poprawnym używaniem wyrażeń czyli, nad, pod, za, na zewnątrz. Trudności z różnicowaniem podobnych słów (koza -kosa)Mylenie nazw zbliżonych fonetycznie. Trudności z dokonywaniem operacji analizy i syntezy, opuszczania dodawania zastępowania przestawiania na cząstkach w takich zadaniach jak wydzielanie głosek, sylab ze słów ich syntetyzowanie czyli zaburzenia analizy głoskowej, sylabowej, analizowanie struktury fonologicznej słów np.

Odszukaj ukryte słowo w nazwie:

Lewkonia, karwony czapturek

Rozpoznawanie i tworzenie rymów i aliteracji np. wymyśl rym do mama, które słowa się rymują Tomek Adam Domek a które brzmią inaczej.

Trudności z zapamiętywaniem wiersza piosenki więcej niż jednego polecenia w tym więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie, trudności z zapamiętywaniem nazw, szybkim wymienianiem nazw owoców czy szeregu słów , trudności z zapamiętywaniem sekwencji nazw dni tygodnia, pór roku. Wolne tempo nazywania szeregu prostych obrazków. Trudności z nazywaniem i zapamiętywaniem alfabetu, cyfr, powtarzaniem szeregów cyfrowych, trudności z tabliczką mnożenia

- funkcje wzrokowe trudności z wyróżnianiem elementów z całości z syntetyzowaniem ich w całość (czyli konstrukcji klocków lego).Trudności z pokazywaniem szczegółów dwóch obrazków. Trudności w odróżnianiu kształtów figur geometrycznych liter m-n , l-t - ł, p - g, b - d. Inaczej położonych w przestrzeni.

- lateralizacja określony jej rozwój. Brak ustalenia ręki dominującej. Dziecko jest oburęczne

-orientacja w schemacie ciała i przestrzeni. Dziecko nie potrafi nazwać swoich części ciała (prawa lewa ręka noga). Nie umie określać kierunku na prawo na lewo. Nie potrafi określać położenia przedmiotów względem siebie np. drzwi na lewo/prawo.

-orientacja w czasie. Zaburzenia dotyczące trudności z określaniem pory roku, dnia, czasu na zegarze, zapisywanie wyrazów od prawej do lewej, odzwierciedlanie pisanie liter, cyfr, czytanie bardzo wolno, czyta głoskuje, sylabizuje, przekręca wyrazy, bardzo szybko czyta, ale popełnia przy tym wiele błędów wynikających z tego, że domyśliło się treści na podstawie kontekstu, nie rozumie przeczytanego zdania, niewłaściwie lub słabo rozumie tekst przeczytany. Trudności z zapamiętywaniem kształtu liter: F, H, Ł, G. M . Mylemoe liter identycznych ale inaczej położonych w przestrzeni P, G, B, D. Popełnianie błędów w przepisywaniu tekstu z książki, tablicy. Trudności z opanowaniem poprawnej pisowni wynikająca z opóźnienia rozwoju fonologicznego aspektu funkcji językowych, spostrzeganie słuchowe dźwięków mowy, pamięci fonologicznej, mylenie luter odpowiadającym głoskom podobnym fonetycznie z -s, w - f, d -t, k- g. Trudności z zapamiętywaniem zmiękczeń myleniem głosek nosowych: ą -om, ę - en. Nagminne opuszczane, dodawanie przestawianie podwajanie wyrazów bezsensownych. Nasilone trudności podczas pisania ze słuchu np. dyktanda.

- zaburzenia funkcji słuchowych.

Z powodu słabej percepcji i pamięci słuchowej dziecko z trudem uczy się wierszyków, ich treść odtwarza własnymi słowami, nie umie zaśpiewać piosenki, nie radzi sobie z zabawami wymagającymi wydzielania głosek z wyrazu, ma trudności z syntetyzowaniem głosek np. odgadnij co mówi robot: w-y-r-u-s-z-a-m-y i różnicowaniem głosek zbliżonych fonetycznie, np. nosze- noże, ma bardzo duże trudności z odczytywaniem nawet 3 literowych wyrażeń. Dziecko przepisuje tekst ze wzoru bez trudu, a ma problemy z pisaniem ze słuchu, np. dyktanda.

Podczas pisania popełnia typowe błędy wskazujące na trudności z dokonywaniem analizy i syntezy głoskowej i sylabowej wyrazów oraz różnicowaniem głosek między sobą, opuszczają, dodają, przestawiają w wyrazach litery i sylaby, łączą wyrazy albo rozdzielają je na człony. Nie potrafią przenosić wyrazów, mylą litery odpowiadające głoskom zbliżonym fonetycznie, np. w-f, p-b, k-g, d-t. Nie potrafią pisać prawidłowo zmiękczeń, mylą i z j, zwykle przejawiają opróżnienie w rozwoju mowy.

Dydaktyka

W nauczaniu dzieci dyslektycznych najskuteczniejsze jest uczenie polisensoryczne - jest to nauczanie z zaangażowaniem wielu zmysłów naraz ( wielozmysłowe). W tym celu wykorzystuje się zjawiska korekcji i kompensacji, czyli celem tego podejścia motorycznego jest wytworzenie stałych zautomatyzowanych skojarzeń pomiędzy fonemami i literami oraz rozwijanie zdolności lokalizowania ich w wyrazie w odpowiednim miejscu i w odpowiedniej kolejności.

Dziecko dys w klasie

Dziecko powinno siedzieć blisko nauczyciela, w 1 ławce, lepiej koncentruje uwagę, ośmiela się i łatwiej mu się zwrócić o pomoc. Nauczyciel powinien wyraźnie pisać na tablicy i obserwować czy uczeń nadąża z pisaniem, stałym elementem ucznia powinien być słownik ortograficzny. Nie można odpytywać publicznie a szczególnie przy czytaniu głośno, nie wolno wyrywać dziecka do odpowiedzi, bo takie dziecko ma trudności z szybkim przypominaniem sobie informacji np. daty z historii, nazw geograficznych, słów języków obcych. Dzieci dyslektyczne często są męczliwe, po 10 min intensywnej uwagi muszą odpocząć - krótka przerwa, zmiana sposobu aktywności. Dzieci mają osłabioną funkcję pamięci, potrzebują dłuższego czasu na zapamiętanie wiersza lub tabliczki mnożenia, nauczyciel powinien dawać dodatkowy czas na naukę lub zadawać mniej materiału - indywidualizacja wymagać. Dziecko nie potrafi zapamiętać dużo słówek naraz, dlatego można mu zaproponować aby prowadziło słowniczek wyrazów trudnych na końcu zeszytu. Powinny uczyć się notując lub powtarzając tekst na głos. Wskazane jest podczas lekcji używanie pomocy dydaktycznych: słownik, magnetofon, dostosowane do wieku i stopnia użytkownika. Nauczyciel powinien jak naj częściej sprawdzać zeszyt dziecka i poprawiać zapiski, sprawdzać co jest przedmiotem pracy domowej, bo dziecko ma tendencje do zniekształcania informacji np. zapisać sobie inną stronę.

Dziecko leworęczne powinno mieć zapewnione swobodne ruchy lewej ręki, czyli kolega powinien siedzieć po jego prawej stronie żeby było mu łatwiej pisać. Wydłużony okres pisania ołówkiem, ukośne układanie podczas pisania, dzieci nie mają wyczucia czasu i przestrzeni, spóźniają się na lekcje, mylą drogę do klasy, gubią się w budynku szkoły. Mają wolne tępo pracy, nie nadążają z wykonywaniem zadań. Wskazana u pedagoga jest cierpliwość, wyrozumiałość. Nauczyciel powinien znać specyfikę problemu dysleksji bo to umożliwia mu poznanie specyfiki dzieci, ich problemów i sprzeczności gdy np. umie geografie jednak nie umie czytać z mapy. Nauczyciel powinien kontrolować postępy i obserwować je. Nauczanie będzie efektywne jeśli nie będzie opierało się na emocjach negatywnych, a na uczuciach pozytywnych. Nauczyciel powinien unikać stwierdzeń silnie negatywnych / jesteś beznadziejny/ ale chwalić, motywować do pracy, zachęcać. Krytykować pozytywnie.

Nauczanie powinno być prowadzone w oparciu o indywidualne programy uwzględniające indywidualne potrzeby i tępo uczenia się dziecka, konieczność wielokrotnego powtarzania materiału.

Podstawą oceny szkolnej są wysiłek i wkład pracy dziecka

ćwiczenia korekcyjne - ćwiczenia funkcji zaburzonych

ćwiczenia kompensacyjne - ćwiczenia funkcji nie zaburzonych, by stały się wsparciem dl funkcji zaburzonych lub mogły je zastąpić w razie potrzeby.

Etapy terapii

1. Przygotowawczy etap terapii - pracujemy z dzieckiem na materiale konkretnym i abstrakcyjnym

2. Terapia właściwa - ćwiczenia nauki pisania i czytania na materiale obrazkowo- literowym

S. 10.12.2012

ĆWICZENIA SŁUCHOWE

- wyszukanie obrazków rozpoczynających się na daną głoskę lub sylabę, kolorowanie ich,

- lokalizacja głosek w wyrazie i wyraz w zdaniu,

- wypowiadamy słowo i prosimy by dziecko powiedziało jaką głoskę słyszy na początku, środku, końcu zdania. W dalszym etapie prosimy by dziecko powiedziało 1, 3 i ostatni wyraz ze zdania składającego się z 3 / 4 wyrazów,

- dobieranie litery do obrazka, następnie pokazujemy serię kartoniki z literami, dobiera się w pary, na którą literkę się zaczyna.

ĆWICZENIA WZROKOWE

- ustawianie liter sylab w odpowiednie słowa

- dajemy kartoniki z obrazkami ma powiedzieć co jest na obrazku, a nazwę wpisało w wyznaczonym miejscu,

- ćwiczenia usprawniające czytanie i pisanie układanie wyrazu z rozsypanki wyrazowej

- układanie rozsypanki zdaniowej pokazujemy obrazek, dziecko musi wpisać jak najwięcej rzeczy znajdujących się na obrazku. Potem prosimy by napisało je w kolejności alfabetycznej

- dziecko wybiera 5 wyrazów i układa z nimi zdania dotyczące obrazka

ORIENTACJA PRZESTRZENNA

- wykonywanie poleceń słownych na które dziecko musi reagować używając w zdaniach pojęć: nad, pod, za, obok, potem. Pokazujemy serię odpowiednich dobranych rysunków, na które dziecko ma wskazać, powiedzieć na rysunku.

---