GERONTOLOGIA
PROCESY STARZENIA SIĘ

KAŻDA POPULACJA LUDZI STARYCH JEST NIEJEDNORODNA

• Indywidualne różnice dotyczą:

• Wieku; rozrzut w niektórych pracach sięga 35 lat

• Stanu zdrowia; brak kryteriów zdrowia w starości

• Rozpoznania poszczególnych chorób w starości; polipatologia, brak metod diagnostycznych pozwalających zweryfikować domniemanie, spełniających kryteria dostępności, powtarzalności, nieinwazyjności, a zwłaszcza czułości i selektywności, różny przebieg chorób, powikłania i skutki polipragmazji

• Warunków życia; wyniki badań prowadzonych w szpitalach lub zakładach pomocy społecznej są nieporównywalne z danymi uzyskiwanymi od osób mieszkających samodzielnie

Przewidywane dalsze trwanie życia w latach 1955 - 1995 w Polsce

ROK	NOWORODKI		OSOBY 60 - LETNIE
		ż	m	ż	m
1955	67,8	61,8	18,5	15,4
1995	76,4	67,6	20,5	15,5

TEORIE STARZENIA SIĘ:

• TEORIE STOCHASTYCZNE zakładają, że zjawiska starzenia się zachodzą przypadkowo i narastają z czasem

• Teoria katastrofy błędów

• Teoria wiązań krzyżowych

• Teoria zużycia

• Teoria wolnych rodników

• TEORIE NIESTOCHASTYCZNE zakładają, że procesy starzenia są pierwotnie zdeterminowane

• Teorie zegara biologicznego

• Teorie genetyczne

STARZENIE

ZWYCZAJNE - PRZECIĘTNE dotyczy zmian wynikających z połączonych następstw procesu starzenia, niekorzystnych warunków środowiskowych i stylu życia

POMYŚLNE - CZYSTE obejmuje zmiany wynikające wyłącznie z procesu starzenia, nie powikłane warunkami środowiskowymi, stylem życia lub chorobami

PIELĘGNOWANIE W GERONTOLOGII

• Wydłużenie życia ludzkiego, jakie nastąpiło w wyniku postępu cywilizacyjnego spowodowało zwiększenie liczby osób w podeszłym wieku.

• Dla każdego człowieka to okres nagromadzenia się wielu niekorzystnych zmian wynikających z procesu starzenia i przebytych chorób.

• Postępującemu upośledzeniu ulegają wszystkie funkcje życiowe.

• Przebieg chorób w wieku podeszłym jest bardzo zróżnicowany i zwykle ciężki; towarzyszą mu często objawy chorobowe typowe dla wieku podeszłego, takie jak: nietrzymanie moczu i stolca, zaburzenia równowagi i poruszania się, upośledzenie wzroku, słuchu i pamięci.

• Opieka pielęgnacyjna staje się więc jednym z najważniejszych działań medycznych.

• Świadczenie osobom w podeszłym wieku usług pielęgnacyjno - medycznych na bardzo wysokim poziomie jest nie tylko nakazem wynikającym z postępu nauk medycznych i rozwoju cywilizacyjnego, ale również obowiązkiem humanitarnym i moralnym.

1. ZMIANY SOMATYCZNE ZWIĄZANE Z PROCESEM STARZENIA - ODRĘBNOŚCI FIZJOLOGICZNE

• Starzenie się jest procesem fizjologicznym, w przebiegu którego dochodzi do określonych zmian anatomicznych i funkcjonalnych.

• Stopniowo wraz z zaawansowaniem procesów starości następuje zmniejszenie:

• Przemiany materii o około 40-50 %

• Objętości wyrzutowej serca o około 20 %

• Pojemności życiowej płuc o ponad 40 %

• Filtracji nerek o około 50 %

• Przewodzenia impulsów nerwowych

WYGLĄD

• typowe jest pochylenie do przodu oraz skurczenie całej sylwetki

• postawa sprawia wrażenie zwiotczałej, chód staje się niepewny

• włosy siwieją i/lub wypadają

• skóra traci elastyczność i jest wysuszona

• twarz jest pomarszczona, często pokryta brunatnymi plamami

NARZĄDY ZMYSŁÓW

1. WZROK

• charakterystyczna jest dalekowzroczność, spowodowana utratą elastyczności soczewki (zmniejszona zdolność oka do akomodacji - ostrości widzenia)

• zmniejszona jest zdolność dostosowywania się narządu do jasności , głównie w wyniku zmętnień pojawiających się w rogówce i soczewce

2. SŁUCH

• Osłabienie słuchu wynikające z pogorszenia funkcji nerwu słuchowego lub ze zmniejszenia elastyczności błony bębenkowej

• Osłabienie słuchu jest czynnikiem ograniczającym orientację przestrzenną oraz utrudniającym komunikację z otoczeniem i uczestnictwo w życiu towarzyskim

3. DOTYK, SMAK I POWONIENIE - stopniowo tracą zdolność rozdzielczą

CZYNNOŚĆ NARZĄDÓW

1. Zwężenie naczyń krwionośnych spowodowane jest odkładaniem złogów, a skutkuje zaburzeniami układu krążenia.

• upośledzone ukrwienie tkanek i komórek zmniejsza wydolność objętych procesem chorobowym tkanek i narządów, prowadząc do martwicy niedokrwiennej

2. Podwyższone ciśnienie tętnicze krwi spowodowane jest zwężeniem naczyń krwionośnych, sprzyja rozwojowi miażdżycy, która może doprowadzić do uszkodzenia mięśnia sercowego

3. Osłabienie czynności płuc spowodowane zmniejszeniem elastyczności przepony, płytkim oddechem i wadliwą postawą ciała

• zadyszka w warunkach większego wysiłku

• Głos staje się łamliwy, nie udaje się utrzymać

4. Zmniejszenie wydolności nerek i pęcherza moczowego- może prowadzić do zwiększenia podatności na choroby narządów wydalniczych

5. Upośledzenie wytwarzania soków trawiennych, może prowadzić do zmniejszenia łaknienia

• Zależne od sposobu odżywiania i trybu życia

6. Zmniejszona aktywność wydzielnicza przysadki mózgowej i innych gruczołów wydzielania wewnętrznego (np. kory nadnerczy)

WYBRANE PROBLEMY SOMATYCZNE

• Niestabilność postawy i ograniczenie ruchów

• Zaburzenia snu

• Zaburzenia mowy, wzroku, słuchu

• Cukrzyca w podeszłym wieku

• Objawy chorobowe ze strony:

• ukł. oddechowego (zapalenie płuc, rozedma płuc)

• ukł. krążenia (nadciśnienie tętnicze, niewydolność krążenia, niewydolność naczyń wieńcowych, zaburzenia rytmu serca i przewodnictwa)

• ukł. pokarmowego (nieżyty żołądka i jelit, kamica dróg żółciowych, przepukliny, uchyłkowatość jelita grubego)

• ukł. moczowo-płciowego (przerost gruczołu krokowego, nietrzymanie moczu, zakażenia dróg moczowych)

• narządu ruchu (artroza, osteoporoza, chor. Bechterowa)

• ukł. nerwowego (chor. Parkinsona, niewyd. naczyniowa mózgu)

2. ZMIANY PSYCHICZNE ZWIĄZANE Z PROCESEM STARZENIA

• W okresie starości następują zmiany w stanie psychicznym, które dotyczą procesów emocjonalno-motywacyjnych oraz orientacyjno-poznawczych

2.1. OSŁABIENIE PAMIĘCI

• Osłabienie zdolności przyswajania i magazynowania informacji

• Zdolność przekształcania i transformowania nowych informacji zmniejsza się wraz z wiekiem

• Starzejący się człowiek rekompensuje to mechanicznym zapamiętywaniem nowych treści

2.2. RETROSPEKTYWNA POSTAWA I ZMIANA ZAKRESU ZAINTERESOWAŃ

• W pamięci lepiej zachowały się wcześniejsze przeżycia

• U człowieka pozytywnie nastawionego do życia motywacja sterująca wyborem utrwalonych treści prowadzi do rejestracji przeżyć radosnych w pamięci długotrwałej (osiągnięcia, czyny bohaterskie)

• U pesymisty rejestrują się i utrwalają przede wszystkim przeżycia negatywne

• Biologiczne i społeczne uwarunkowania sprawiają, że wraz z zaawansowaniem wieku maleje u większości ludzi zakres zainteresowań, ograniczając się do wąskiego kręgu.

2.3. SPRAWNOŚĆ INTELEKTUALNA

• Jakość sprawności intelektualnej nie musi maleć wraz z wiekiem, pod warunkiem, że funkcje intelektualne są nadal wykorzystywane i poddawane treningowi

• Wymagania zawodowe jakim musi sprostać starzejący się człowiek, pozytywnie oddziałują na sprawność intelektualną

2.4. ELASTYCZNOŚĆ I UPÓR

• W „trzecim wieku” charakterystyczna jest mniejsza zdolność przystosowywania się i znaczne spowolnienie szybkości adaptacji

• Wynikiem tego jest reakcja obronna w postaci tendencji do uporu, tj. skłonności do nieustępliwego trzymania się przyzwyczajeń

2.5. ZMIANY CHARAKTEROLOGICZNE w okresie starzenia uwydatniają się określone cechy charakteru, co związane jest z:

• Cechami osobowymi, które już poprzednio się utrwaliły

• Motywami, skłonnościami i celami które działały stymulująco lub hamująco na utrwalenie się pewnych cech

• Z korelacją zachowań wynikającą z e współżycia z innymi ludźmi lub też jej brakiem u osób żyjących samotnie

WYBRANE PROBLEMY PSYCHICZNE

• Osłabienie pamięci i koncentracji

• Minimalizacja bądź utrata zainteresowań

• Ograniczenie sprawności intelektualnej

• Tendencje do nieustępliwości (uporu)

• Zachowania agresywne

• Lęk przed śmiercią

• Hipochondria

• Zaburzenia orientacji

• Zaburzenia emocjonalne

• Zaburzenia lękowe

• Zaburzenia charakterologiczne

CHARAKTERYSTYCZNE ZMIANY OSOBOWOŚCI U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU

• Obniżona zdolność do sterowania uczuciami

• Reakcje nieadekwatne do wielkości bodźca, (np. nagłe wybuchy płaczu lub złości, które znikają tak szybko jak się pojawiły)

• Osłabienie zainteresowań i kontaktów międzyludzkich

• Obniżenie intensywności przeżyć objawiające się stępieniem, zobojętnieniem bądź zdystansowaniem emocjonalnym

HOLISTYCZNE PODEJŚCIE DO PROBLEMÓW CZŁOWIEKA STAREGO STWARZA MOŻLIWOŚCI KOMPENSACJI STRAT PONIESIONYCH W SFERZE BIOLOGICZNEJ

Ryc.1.

A- czynniki biologiczne(wiek, choroby, nierozważna farmakoterapia

B - Czynniki psychiczne (osobowość, funkcje poznawcze))

C - czynniki społeczne i warunki życia

Linie przerywane - ograniczona sprawność lub wydolność

Strzałki - kompensacja

ZASADY POSTĘPOWANIA:

• Unikać nagłych i zbyt wielu jednoczesnych zmian, czegokolwiek by one nie dotyczyły: miejsca pobytu, warunków życia, otoczenia i opiekunów, aktywności, sposobu odżywiania i leczenia, pozycji ciała

• Pamiętać o możliwości istnienia utajonych zaburzeń i chorób oraz geriatrycznych zespołów polekowych

• Unikać nieuzasadnionego, a zwłaszcza nierozważnego stosowania leków.

• Ingerować w miarę możliwości w warunki społeczno-bytowe, nie lekceważyć znaczenia czynników psychicznych, należy uspokajać, łagodzić napięcia, wyjaśniać.

• Unikać jednoznacznego rokowania w interesie osoby chorej, jej opiekunów i własnym.

Pielęgniarstwo gerontologiczne wyznaczniki stanu pacjenta

WYBRANE PROBLEMY SOMATYCZNE:

• Niestabilność postawy i ograniczenie ruchów

• Zaburzenia snu

• Zaburzenia mowy, wzroku, słuchu

• Cukrzyca w podeszłym wieku

• Objawy chorobowe ze strony:

• ukł. oddechowego (zapalenie płuc, rozedma płuc)

• ukł. krążenia (nadciśnienie tętnicze, niewydolność krążenia, niewydolność naczyń wieńcowych, zaburzenia rytmu serca i przewodnictwa)

• ukł. pokarmowego (nieżyty żołądka i jelit, kamica dróg żółciowych, przepukliny, uchyłkowatość jelita grubego)

• ukł. moczowo-płciowego (przerost gruczołu krokowego, nietrzymanie moczu, zakażenia dróg moczowych)

• narządu ruchu (artroza, osteoporoza, chor. Bechterowa)

• ukł. nerwowego (chor. Parkinsona, niewyd. naczyniowa mózgu)

Specyfika przebiegu wybranych chorób:

Osłabienie obrony biologicznej ustroju modyfikuje i komplikuje przebieg kliniczny schorzenia

• Cechy rozległego zwyrodnienia narządów „odpowiednie do wieku”

• Cała „mozaika” następstw, charakterystycznych dla różnych chorób przebytych w ciągu całego życia

• Charakterystyczna dla osób w podeszłym wieku większa zapadalność na przewlekłe choroby, których

• Początek choroby jest często skryty

• Procesy fizjologicznego starzenia się organizmu powodują odmienności w klinicznym przebiegu tych chorób

PROFILAKTYKA GERONTOLOGICZNA:

• Jest nauką oraz kompleksową i wielokierunkową działalnością praktyczną, której celem jest zapewnienie fizjologicznej starości człowieka i uchronienie go przed atrybutami starości patologicznej.

• Gerontologia uwzględnia aspekt kliniczny i psychosocjologiczny starości

• Profilaktyka gerontologiczna w praktyce polega na kierowaniu czynnikami hamującymi i przyspieszającymi proces starzenia się człowieka

CZYNNIKI HAMUJĄCE PROCES STARZENIA:

• aktywność ruchowa

• Człowiek w starszym wieku wykazuje niższą aktywność, lecz jego faktyczne możliwości są znacznie większe. Należy dążyć do maksymalnej aktywizacji, ponieważ jest to najskuteczniejsza forma zapobiegająca procesom inwolucyjnym układu ruchu, OUN i układu krążenia. Aktywizowanie jest czynnikiem przeciwdziałającym zniedołężnieniu, zwiększającym niezależność i samodzielność.

• Program aktywizacji powinien być dostosowany do stanu zdrowia, możliwości oraz wydolności.

• racjonalny tryb życia

• optymalizacja masy ciała oraz racjonalne odżywianie

• odnowa biologiczna

• leczenie uzdrowiskowe

• ergoterapia

• farmakoterapia

• stosowanie zaopatrzenia ortopedycznego

• rehabilitacja

• psychoterapia

PIELĘGNIARSTWO GERONTOLOGICZNE:

ZAKRES KWALIFIKACJI I KOMPETENCJI PIELĘGNIARKI GERONTOLOGICZNEJ OBEJMUJE:

• Diagnozę pielęgniarską

• ROZPOZNAWANIE: rozumiane jest jako proces ciągły, stosownie do zmieniającego się obrazu klinicznego i warunków życia

• Dotyczy chorób, nastroju chorego, sprawności ogólnej, sytuacji rodzinnej, itp.

• Planowanie i organizowanie leczenia w najszerszym znaczeniu tych słów

• Pielęgnację

• Czynności administracyjne

• Świadczenia socjalne

• Ocena skuteczności działania

KONTROWERSJE DOTYCZĄCE ROZPOZNANIA:

• Osłuchiwanie

• Ocena EKG

• Badanie dna oka

• Podstawowe badanie neurologiczne

• Testy psychologiczne

Zabezpieczenie potrzeb socjalnych i leczenia

• Nowe objawy chorobowe

• Ocena stanu psychicznego i nastroju

• Warunki życia chorego

• Samodzielność

• Zdolności adaptacyjne

Organizacja i nadzór nad realizacją świadczeń

• Odżywianie

• Rehabilitacja

• Pomoc psychologa

ZASADY POSTĘPOWANIA:

• Weryfikacja wstępnych rozpoznań jest wpisana w postępowanie geriatryczne. Pacjent powinien współuczestniczyć w procesie rozpoznawania. Badania należy powtarzać.

• Dolegliwości i problemy należy określić (nazwać) i uporządkować wg hierarchii potrzeb, starając się ustalić datę ich wystąpienia (nasilenia) oraz przyczyny co najmniej bezpośrednie.

• Chorego trzeba uspokoić i uwolnić od lęku, wyjaśniając mechanizm powstawania tych dolegliwości, które nie są groźne i nie wymagają stosowania leków.

• Proste wskazówki dotyczące odżywiania, postawy przyjmowanej w czasie pracy, albo ułożenia w pozycji leżącej pomagają w koncentracji chorego na leczeniu koniecznym.

• Pozyskać chorego do współpracy w zakresie diety, kinezyterapii, rehabilitacji i racjonalnej farmakoterapii.

• Unikać stereotypowych metod ingerencji, uwzględniając indywidualne potrzeby i oczekiwania chorego.

CZYNNOŚCI PIELĘGNIARSKIE:

Cele pielęgnac.	Udzielanie opieki (przykłady)	Nauczanie (przykłady)	Wsparcie (przykłady)
PROMOWANIE ZDROWIA	Opieka pielęgnacyjna - zapobieganie odleżynom	Pouczenie o konieczności regularnego oddawania stolca	Zapewnienie wsparcia osobom opiekującym się starszymi otępiałymi osobami
PODTRZYMYWANIE ZDROWIA	Częsta zmiana pozycji ciała chorego w czasie rekonwalescencji	Nauczenie chorego przed planowaną operacją chirurg. zmiany pozycji ciała, kaszlu itp.	Zachęcanie i wspieranie alkoholików do uczęszczania na spotkania grup AA
PRZYWRACANIE ZDROWIA	Wykonywanie ćwiczeń biernych u pacjentów po udarach mózgowych	Nauczenie prawidłowej zmiany stomii metodą demonstracji	Zachęcanie pacjentów do wykonywania gimnastyki oddechowej

Usługi wykwalifikowanej opieki:

PIELĘGNIARSTWO:

• NAUCZANIE: zażywania leków, wyznaczania właściwej diety, używania protez i innych przyrządów, bezpiecznego postępowania i zapobiegania wypadkom, kontrolowania defekacji i wydalania moczu, modyfikowania zachowań

• OCENA: przeprowadzanie badania przedmiotowego, ocena otoczenia, wiedzy o zdrowiu, stanu odżywienia

• MONITOROWANIE: samopielęgnacji pacjenta, stanu ran, stanu płynów w organizmie, zażywania leków i ich skutków ubocznych, zdolności naśladowania u pacjenta

• PROWADZENIA PACJENTA: skierowanie do specjalistów, zaopatrzenie i wyposażenie, umawianie wizyt pacjenta u lekarza, organizowanie transportu, zalecanie i koordynacja różnorodnych usług, nadzorowanie pomocy pielęgniarskiej

• LECZENIE: pielęgnacja przewlekłych trudno gojących się ran, pielęgnacja cewników, żywienie pozajelitowe, tracheostomia, stomie, ćwiczenia ruchowe, leczenie bólu, wkłucia dożylne, podawanie leków dożylnych, zastrzyki, lewatywy

PIELĘGNACJA CHORYCH W PODESZŁYM WIEKU:

PIELĘGNACJA PODSTAWOWA:

• Podstawowe zabiegi pielęgnacyjne

Aktywizacja zmierzająca do doskonalenia i poszerzania istniejących umiejętności

• Leczenie wg zlecenia lekarskiego

• Opieka nad stanem psychicznym

POKÓJ OSOBY W PODESZŁYM WIEKU:

• POKÓJ: powinien mieć co najmniej 12 m

• POŁOŻENIE: słoneczne, jak najmniej obciążone hałasem

• WYPOSAŻENIE WNĘTRZA: zmywalna wykładzina, ściany pomalowane w spokojnych odcieniach, przyjemne oświetlenie, lampa do czytania, firanki, kolorowe zasłony, obrazy, fotografie

• MEBLE: łóżko, stolik nocny, zwykły stołek, wygodny fotel, stolik przyłóżkowy,

Osoby pielęgnujące powinny mieć dostęp do łóżka z obu stron

HIGIENA CIAŁA:

MYCIE:

• Chory powinien brać czynny udział w myciu

• Zapewnić potrzebę poszanowania godności osobistej

• Czas mycia wykorzystać do zastosowania zabiegów profilaktycznych:

• Profilaktyka zapalenia płuc (głębokie oddychanie, nacieranie, zmiana ułożenia)

• Profilaktyka odleżyn (częste zmiany ułożenia, oklepywanie)

• Profilaktyka pleśniawek i zapalenia ślinianki przyusznej (pielęgnacja jamy ustnej, protezy, sztuczna ślina)

• Profilaktyka zmian zatorowo-zakrzepowych (myjąc kończyny dolne myć w kierunku ku sercu, zachęcać do poruszania nogami i stopami- pompa mięśniowa, wykonywać kończynami ruchy bierne)

• Profilaktyka przykurczów (bierne i czynne ćwiczenia zginania stawów, układanie kończyn)

PODSTAWOWE FUNKCJE I CZYNNOŚCI ŻYCIOWE:

• ODDYCHANIE

• WYDALANIE

• KOMUNIKOWANIE SIĘ

• WYKONYWANIE RÓŻNYCH CZYNNOŚCI

• PORUSZANIE SIĘ

• REGULACJA TEMPERATURY CIAŁA

• ODPOCZYNEK I SEN

• POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI PŁCIOWEJ

• TROSZCZENIE SIĘ O BEZPIECZEŃSTWO

• MYCIE SIĘ I UBIERANIE

SPOŁECZNE PROBLEMY STAROŚCI

KONSEKWENCJE EKONOMICZNE

• Mniejszy odsetek ludzi czynnych zawodowo

• Coraz mniejsza liczba osób pracujących musi wypracować środki ekonomiczne na utrzymanie osób zawodowo biernych

• Jeżeli w grupie osób zawodowo biernych wzrasta liczba przewlekle chorych lub wymagających pomocy społecznej, środki ekonomiczne potrzebne na ten cel muszą być odpowiednio większe

• Istnieje więc ścisły związek między wydajnością pracy, dochodem społecznym i możliwością zapewnienia odpowiednich warunków życiowych ludziom starym.

KONSEKWENCJE PSYCHOLOGICZNE:

• Coraz większy przedział pokoleniowy między starszym i młodszym pokoleniem, stwarza niebezpieczeństwo izolacji ludzi starszych

• Spadek autorytetu zawodowego po przejściu na emeryturę

• Mały udział ludzi starszych w życiu społecznym

• Skłonność do zamykania się w kręgu osób ze swojego pokolenia

KRYZYS RODZINY WIELOPOKOLENIOWEJ

Szczególnie nasilony w środowisku miejskim i w krajach o wysokim stopniu uprzemysłowienia

KONSEKWENCJE BIOLOGICZNE:

• W miarę postępów medycyny i opieki społecznej wydłuża się średnia długość życia i zmniejsza się umieralność

• Wzrasta liczba osób którym opieka lekarsko-pielęgniarska zapewnia życie, ale nie może już przywrócić zdrowia

• Problemy związane ze starością są wytworem naszej cywilizacji

• W społeczeństwach pierwotnych starość była zjawiskiem wyjątkowym, ponieważ w surowych warunkach bytowania człowiek ginął, gdy tylko zmniejszyła się jego sprawność fizyczna

• Jednak nawet jeszcze dziś istnieją ogromne różnice w zaawansowaniu „starości demograficznej” społeczeństw o różnym standardzie ekonomicznymi różnym rozwoju służby zdrowia

GERONTOLOGIA: współczesna gałąź wiedzy w naukach biologicznych, zajmująca się badaniem starzenia i problemów związanych ze starością.

GERONTOLOGIA SPOŁECZNA: zajmuje się powiązanymi ze sobą problemami zdrowia i problemami warunków społecznych.

GERONTOLOGIA DOŚWIADCZALNA: nauka zajmująca się badaniem podstawowych procesów starzenia w oparciu o modele zwierzęce.

GERIATRIA: dziedzina medycyny klinicznej, nauka o chorobach i leczeniu ludzi starych

PATOLOGIA WIEKU STARCZEGO

Proces starzenia charakteryzują dwie cechy:

• Stopniowe zmniejszanie się zdolności adaptacyjnych organizmu

• Stopniowe zwiększanie się prawdopodobieństwa śmierci

W miarę postępowania procesu starzenia organizm z coraz większym trudem zachowuje stałość środowiska wewnętrznego, a szansa utrzymania się przy życiu jest coraz mniejsza

STARZENIE:

• Starzenie fizjologiczne - zachodzące w czasie i w stopniu charakterystycznym dla danego gatunku zwierzęcia

• Starzenie patologiczne, czyli przedwczesne, występujące nadmiernie wcześnie pod wpływem czynników chorobowych

ODREBNOŚCI PSYCHIKI STAREGO CZŁOWIEKA:

Podstawą przemian psychicznych są zmiany w mózgu

• Mózg jest materialnym podłożem życia psychicznego: psychika jest jego funkcją

• Z wiekiem w mózgu człowieka zachodzą powolne, kumulujące się i nieodwracalne zmiany

• Komórki nerwowe ulegają uszkodzeniu, które prawdopodobnie jest powodowane gromadzeniem się w nich barwnika zwanego lipochromem

• Liczba komórek nerwowych stopniowo maleje

W kształtowaniu wieku psychologicznego dużą rolę poza czynnikami biologicznymi odgrywa:

• Dominujący rodzaj działalności człowieka

• Czynniki społeczne i psychiczne oddziałujące w ciągu życia

WIEK PSYCHOLOGICZNY:

POJĘCIE WIEKU PSYCHOLOGICZNEGO JEST ZŁOŻONE Z TRZECH PODSTAWOWYCH ELEMENTÓW:

• INTELEKT CZŁOWIEKA

• ŻYCIE UCZUCIOWE

• POSTAWY SPOŁECZNE

INTELEKT CZŁOWIEKA:

• W miarę starzenia się dochodzi do obniżenia procesów poznawczych u człowieka, co wiąże się również z osłabieniem wzroku i słuchu

• Charakterystyczną cechą jest sztywność schematów myślowych, człowiek stary nie potrafi zmienić swych sądów na określone sprawy życia codziennego

• Zmniejsza się zdolność przystosowania do nowych sytuacji

• Nasilają się zmiany w procesie zapamiętywania, człowiek stary nie pamięta faktów i zdarzeń z najbliższej przeszłości, natomiast wiernie pamięta przeżycia z okresu dzieciństwa i młodości

ŻYCIE UCZUCIOWE:

• Życie uczuciowe ulega osłabieniu

• Dynamika uczuć w późnym wieku słabnie nierównomiernie

• Uczuciowość związana z własną osobą ma tendencję do przerostu

• Natomiast uczuciowość niezwiązana z własną osobą słabnie

• Większa wrażliwość w odczuwaniu rzeczywistych czy subiektywnych niepowodzeń

• Występuje nadmierna pobudliwość emocjonalna, płaczliwość, przecenianie własnych zasług

• Wyraźny egoizm, zwiększona chęć posiadania,

• Osamotnienie, łatwość wpadania w depresję

POSTAWY SPOŁECZNE:

• Ludzie którzy w okresie dzieciństwa, młodości i dorosłości byli lepiej przystosowani do życia, lepiej znoszą również jesień swego życia

• Natomiast ludzie którym w młodości nie udało się osiągnąć wymarzonej pozycji zawodowej czy społecznej, wcześniej wyobcowują się z życia, trudniej akceptują fakt starzenia się, częściej ulegają lękom, depresjom i innym objawom nerwicowym

BROMLEY wyróżnia 5 typów przystosowania się do wieku starczego:

• POSTAWA KONSTRUKTYWNA

• POSTAWA ZALEŻNOŚCI

• POSTAWA OBRONNA

• POSTAWA WROGOŚCI

• POSTAWA WROGOŚCI SKIEROWANEJ NA SAMEGO SIEBIE

ZMIANY PSYCHICZNE I FIZJOLOGICZNE WIEKU STARCZEGO MOGĄ SIĘ NASILAĆ LUB PRZYBIERAĆ FORMĘ WYRAŹNIE PATOLOGICZNĄ, ZARÓWNO POD WPŁYWEM ROZWIJAJĄCYCH SIĘ ZMIAN ORGANICZNYCH W MÓZGU, JAK TEŻ POD WPŁYWEM SYTUACJI KONFLIKTOWYCH W ŚRODOWISKU STAREGO CZŁOWIEKA.

STANY TE NALEŻĄ DO GERONTOPSYCHIATRII, DZIAŁU MEDYCYNY KLINICZNEJ ZAJMUJĄCEJ SIĘ CHOROBAMI PSYCHICZNYMI WIEKU STARCZEGO

PATOLOGIĘ WIEKU STARCZEGO CHARAKTERYZUJĄ NASTEPUJĄCE CECHY:

• Zmiana zapadalności na poszczególne schorzenia

• Wielonarządowość zmian chorobowych

• Zatarcie charakterystycznej symptomatologii i zmiana dynamiki przebiegu chorób

• Gorsze rokowanie co do wyleczenia i co do życia

• Zmiana reakcji organizmu na środki farmakologiczne

ZMIANA ZAPADALNOŚCI NA POSZCZEGÓLNE SCHORZENIA:

• Wielu klinicystów uważa, że zgony spowodowane wyłącznie zmianami starczymi w istocie nie zdarzają się.

• Występują stany patologiczne, przyczynowo związane z rozwojem miażdżycy, np. zawał serca, udary mózgowe, otępienie starcze.

• Na drugim miejscu schorzenia zwyrodnieniowe, dotyczące głównie narządu ruchu i układu płucno-sercowego.

• Zwiększa się częstość występowania spraw nowotworowych, a pewne z nich są niemal swoiste dla wieku starczego.

• Wśród przyczyn zgonów wymienić należy przede wszystkim: powikłania miażdżycy i nowotwory.

Także powikłania zapalne układu oddechowego są częstą przyczyną śmierci ludzi starych.

• Rzadziej niż w wieku młodym występują schorzenia o mechanizmie immunologicznym oraz te postacie chorób, których rozwój wiąże się z dużą odpornością i reaktywnością ustroju, np. choroba reumatyczna, dychawica oskrzelowa.

WIELONARZĄDOWOŚĆ ZMIAN CHOROBOWYCH

• Człowiek stary zgłasza się do lekarza zwykle z powodu jednej dominującej choroby, jednak obok stwierdza się szereg innych przewlekłych procesów chorobowych, stanowiących „tło” na którym toczy się główne schorzenie.

• W rezultacie lekarz geriatra ma do czynienia nie z pojedynczymi „jednostkami chorobowymi”, lecz ze schorowanym człowiekiem, którego organizm, osłabiony wskutek przewlekłych zmian inwolucyjnych i chorobowych, jest dotknięty wieloma procesami chorobowymi.

ZATARCIE CHARAKTERYSTYCZNYCH OBJAWÓW KLINICZNYCH

• Wielonarządowość procesów chorobowych oraz zmiana reaktywności starego organizmu powodują zatarcie charakterystycznych objawów klinicznych i trudności diagnostyczne, wiodące do pomyłek diagnostycznych i opóźnienia skutecznej terapii.

• Słabsza reakcja bólowa, stąd często bezbólowy przebieg ostrych stanów zapalnych jamy brzusznej, czy zawału serca.

• Słabiej wyrażone są ogólnoustrojowe reakcje, np. gorączka, hiperleukocytoza.

• Objawy ze strony jednego narządu mogą być maskowane przez objawy spowodowane schorzeniami towarzyszącymi innych narządów.

• Zwolnieniu ulega dynamika przebiegu chorób.

• Niektóre choroby rozpoczynają się skrycie, bez typowej symptomatologii, a pełny obraz kliniczny rozwija się dopiero w fazie zaawansowania choroby, lub nie występuje nigdy.

GORSZE ROKOWANIE CO DO WYLECZENIA I CO DO ŻYCIA:

• Mała odporność starego organizmu, słabe reakcje obronne i przystosowawcze, duża chwiejność środowiska wewnętrznego i trudności w zachowaniu homeostazy powodują wydłużenie okresu rekonwalescencji i większą śmiertelność

• Cofanie się procesów chorobowych przedłuża się, często pozostają trwałe następstwa przebytych schorzeń

• Każda cięższa, obłożna choroba naraża starego pacjenta na groźne, nieraz śmiertelne powikłania ze strony OUN, oraz ze strony płuc i serca

Zmiana reakcji organizmu na środki farmakologiczne:

• Generalnie ludzie starzy wymagają zdecydowanie mniejszych dawek leków oraz bardziej ścisłego określania wskazań do ich stosowania

• Tymczasem w praktyce spotykamy się ze zjawiskiem przeciwnym - nadmiernego stosowania wielu leków objawowych (polipragmazja), bez liczenia się z ich wzajemnym wpływem, tolerancją i ich działaniem ubocznym

• W starszym wieku na ogół wzrasta wrażliwość na poszczególne leki, pogarsza się wchłanianie leków, ich metabolizm i wydalanie

• Stąd częściej dochodzi do objawów ubocznych i objawów toksycznych

W. F. Anderson powiedział: „Widziałem niejednokrotnie lepsze efekty odstawienia leków niż ich zapisywania”

ELEMENTY OPIEKI PIELĘGNIARSKIEJ:

Ocena kontaktu psychicznego z chorym

• Objawy otępienne i zaburzenia charakterologiczne utrudniają leczenie i pielęgnację

• Od sprawności psychicznej pacjenta zależy wykonywanie nawet prostych poleceń, dokładnego przyjmowania zleconych leków, przestrzegania ograniczeń dietetycznych

W czasie pielęgnacji należy zwracać uwagę na zmiany stanu psychicznego, zwłaszcza narastanie otępienia lub senności, co może być spowodowane zarówno pogarszaniem się sprawności OUN, jak i ubocznym wpływem stosowanych leków

Ocena stanu wydolności krążenia i oddychania

• Tętno, jego częstość i miarowość, pojawienie się niemiarowości tętna, może zwiastować groźne dla życia zaburzenia rytmu serca

• Pojawienie się przyspieszenia tętna po defekacji lub niewielkim wysiłku jest jednym z pierwszych objawów niedomogi krążenia

• Podobne znaczenie ma przyspieszenie oddechu lub tendencja do układania się do snu w pozycji półwysokiej

Pielęgnując ludzi starszych należy wnikliwie kontrolować wagę ciała

• Kontrola wagi ciała daje cenne wskazówki na temat regularności odżywiania, bilansu wodnego, powstawania i narastania obrzęków, występowania stanów odwodnienia

• Niedobory płynów szybko zauważone, można dość łatwo wyrównać, podczas gdy zaawansowane zaburzenia wodno-elektrolitowe mogą być nieodwracalnym, prowadzącym do śmierci powikłaniem

Pogarszanie się ogólnego stanu lub narastanie zmian miażdżycowych w mózgu może spowodować, że pacjent dotychczas sprawny zaczyna się zanieczyszczać

• W takich sytuacjach utrzymanie czystości chorego jest już nie tylko sprawą higieny, ale wręcz zachowania człowieczeństwa

• Utrzymanie estetyki pacjenta i jego otoczenia często pozwala uratować rwące się więzi uczuciowe pomiędzy chorym i jego najbliższą rodziną

CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA

ZMIANY INWOLUCYJNE UKŁADU KRĄŻENIA

• Zmniejszenie ilości elementów kurczliwych w mięśniu sercowym (kardiomiocytów), zwiększanie rozmiarów komórek pozostałych

• Rozplem tkanki łącznej, degeneracja tłuszczowa, zwiększanie masy serca, zwłaszcza komory lewej

• Odkładanie się złogów wapnia w pierścieniach włóknistych lewych ujść żylnych i tętniczych (stenoza), zwyrodnienie skrócenie, pogrubienie nitek ścięgnistychi płatków zastawek, wypadanie płatków, niedomykalność zastawek

• Zanik specyficznych komórek rozrusznikowych węzła zatokowego

• Zmniejszenie wrażliwości układu bodźcoprzewodzącego na stymulację adrenergiczną, zmniejszona wrażliwość baroreceptrorów

• Zwiększenie stężenia amin katecholowych w osoczu

• Zmniejszenie podatności lewej komory serca na naopełnianie

• Przedłużenie fazy napinania i wyrzutu oraz czasu rozkurczu mięśnia sercowego

• Wzrost oporu obwodowego spowodowany:

• Pogrubieniem błony wewnętrznej i środkowej naczyń

• Upośledzeniem wrażliwości receptorów z osłabieniem zdolności rozkurczowej mięśni gładkich ściany naczyń

• Skłonność do hipoaldosteronizmu hiporeninowego

• Skłonność do zwiększonej sekrecjiwazopresyny

Wymienione zmiany są przyczyną następujących zaburzeń czynnościowych:

• Upośledzenie autonomicznej kontroli pracy serca i ciśnienia tętniczego

• Zaburzenia bodxcotwórczości, przewodzenia przedsionkowo-komorowego i śródkomorowego, wzmniejszenie inotropizmu

• Zmniejszenie przepływu wieńcowego

• Wzrost obciążenia następczego i wskaźnika pracy serca, odbijanie fali od niepodatnej ściany, wpowrót do aorty, a przy nie zamkniętym jeszcze ujściu tętniczym - do lewej komory serca

• Przerost lewej komory serca, wady serca

PRZEWLEKŁA ZASTOINOWA NIEWYDOLNOŚĆ SERCA

• Niewydolność serca w podeszłym wieku ma przeważnie charakter zastoinowy.

• Osłabienie mechanizmu rozkurczu w starości jest skutkiem:

• Zmniejszenia podatności mięśnia ściany lewej komory serca z powodu inwolucyjnej jego przebudowy

• Osłabienia przekazu informacji na poziomie komórkowym

• Osłabionej generacji związków wysokoenergetycznych

OBJAWY: zastoinowej niewydolności serca

• Zmniejszenie tolerancji wysiłku

• Duszność, pokasływanie

• Zaburzenia snu lub nadmierna senność

• Przyspieszenie czynności serca (tachykardia)

• Znaczne wahania ciśnienia tętniczego krwi

• Cwałowy rytm serca

• Symetryczny zastój nad dolnymi polami płucnymi

Echokardiografia pozwala ocenić:

• Grubość przegrody i ścian

• Obecność płynu w worku osierdziowym

• Zaburzenia skurczu i rozkurczu

POSTĘPOWANIE:

W stanie niewydolności I ° (wg NYHA), czyli przebiegającej bez dolegliwości związanych ze zwykłą aktywnością dnia codziennego, lub stopnia II, gdy pojawia się zmęczenie i duszność powodowana większym wysiłkiem, należy zwrócić uwagę na konieczność unikania biernego, siedząco - leżącego trybu życia.

• Leczenie farmakologiczne wg. zaleceń kardiologa

• Stopniowe zwiększanie aktywności, spacery w zakresie i tempie niepowodującym dolegliwości

• Warunkiem podjęcia kinezyterapii jest ogólny stan pacjenta umożliwiający chodzenie

• Do pozafarmakologicznego leczenia należy uregulowanie sposobu odżywiania poprzez ograniczenie kaloryczności posiłków, ewentualne uzupełnienie niedoborów białkowych i witaminowych

• Dobowa ilość spożywanej soli kuchennej nie powinna przekraczać 3 -5 g. Ocena natremii powinna należeć do badań podstawowych.

ZASADY POSTĘPOWANIA:

• Stosowanie leków w przewlekłej zastoinowej niewydolności krążenia powinno być bardzo rozważne:

• Stosować najmniejsze skuteczne dawki podtrzymujące, zaczynając od dawki podprogowej

• W postępowaniu geriatrycznym glikozydy nasercowe nie należą do leków stosowanych powszechnie,

• Nie należy przesadnie ograniczać podaży soli i wody

• Nie wolno zbyt energicznie odwadniać pacjenta

• W przypadku rozległych obrzęków i wodobrzusza stosowanie leków moczopędnych musi być ostrożne, o czym osoba leczona i jej opiekunowie powinni zostać poinformowani.

• Narastające stopniowo zaburzenia gospodarki wodnej (bez względu na ich charakter), są zawsze lepiej tolerowane, niż nagłe ich wyrównanie

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE

• U osób powyżej 75 - 80 r. ż. nierzadko występuje izolowane nadciśnienie skurczowe przy rozkurczowym ciśnieniu prawidłowym lub niskim

• Ciśnienie tętnicze zależy z jednej strony od pojemności wyrzutowej serca i częstości jego akcji, z drugiej natomiast strony od oporu obwodowego

• W procesie starzenia organizmu opór obwodowy stopniowo wzrasta, przeciętnie o 1 % rocznie powyżej 50 r. ż.

• Pojemność minutowa serca nie wzrasta, a nawet zwykle jest zmniejszona z powodu chorób

• Usztywnienie aorty i dużych tętnic oraz ich kręty przebieg jest skutkiem miażdżycy a nie tylko inwolucyjnych procesów

Wśród starych, nierzadko zdrowych ludzi zdarza się występowanie tzw. nadciśnienia rzekomego (pseudonadciśnienia), - gdy wynik jest fałszywy spowodowany stwardnieniem tętnic, w tym również tętnicy promieniowej.

ROZPOZNANIE NADCIŚNIENIA

Nadciśnienie to - stale podwyższone wartości ciśnienia tętniczego skurczowego i/lub rozkurczowego o charakterze pierwotnym lub wtórnym, które mogą prowadzić do uszkodzenia serca, mózgu lub upośledzenia czynności nerek

Klasyfikacja nadciśnienia

Klasyfikacja	RR skurcz. w mm Hg	RR rozkurcz. w mm Hg
Normotonia	↑130	↓85
Podwyższone RR tętnicze	130 - 139	85 - 89
NADCIŚNIENIE
OKRES I (łagodne)	140 - 159	90 - 99
OKRES II (umiarkowane)	160 - 179	100 - 109
OKRES III (ciężkie)	180 - 209	110 - 119
OKRES IV (bardzo ciężkie)	210	120

LECZENIE:

Farmakologiczne wg. zleceń lekarza leczącego

• Leki hipotensyjne

• diuretyki

Postępowanie niefarmakologiczne

• Utrzymanie należnej wagi ciała

• Regularny wysiłek fizyczny

• Kontrolowane spożycie sodu

• Zaprzestanie palenia papierosów

• Umiarkowane spożycie alkoholu

Terapia chorych z nadciśnieniem powinna mieć charakter ciągły, przerwy w leczeniu mogą powodować nagły wzrost ciśnienia, powodujący udary i zawały mięśnia sercowego

HIPOTONIA

Odruchy z baroreceptorów wpływają na regulację RR tętniczego

• Reakcja baroreceptorów pogarsza się z wiekiem

• Z wiekiem dochodzi również do spadku przepływu mózgowego

• Czynniki ryzyka chorób naczyń mózgowych ( hipertonia, choroby serca, hiperlipidemia, cukrzyca) prowadzą do dalszego spadku przepływu mózgowego

W rezultacie u starszych pacjentów mogą wystąpić objawy niedokrwienia mózgu, nawet w przypadku stosunkowo niewielkiego spadku ciśnienia tętniczego krwi.

HIPOTONIA ORTOSTATYCZNA (SPADEK SKURCZOWEGO RR TĘTNICZEGO O WIĘCEJ NIŻ 20 mmHg PO PRZYJĘCIU POZYCJI STOJĄCEJ)

• Częstość zjawiska wzrasta wraz z wiekiem

• Istotny czynnik ryzyka zasłabnięć i upadków u osób starszych

• Hipotonia ortostatyczna w starości ma dwie postacie kliniczne:

• Fizjologiczna hipotonia ortostotyczna, w zasadzie bezobjawowa i zmienna, upośledza przepływ mózgowy, powoduje zawroty głowy i zasłabnięcia

• Patologiczna - zwykle jest objawowa i towarzyszy innym schorzeniom

ROZPOZNANIE:

Należy ocenić tętno i ciśnienie tętnicze po przynajmniej 15 minutowym leżeniu, a następnie po 1, i po 3 min. od przyjęcia pozycji stojącej

• Reakcja hipotensyjna może być natychmiastowa lub opóźniona

CHOROBA WIEŃCOWA

• Stan w którym jedna lub więcej tętnic wieńcowych jest zwężonych przez blaszkę miażdżycową lub skurcz naczyniowy

• Częstość występowania i nasilenie choroby drastycznie wzrasta z wiekiem, w ósmej dekadzie życia - 60 % populacji

• Objawy choroby występują jedynie u 10 - 20 % osób, ponieważ:

• Zmniejszony poziom aktywności (obciążenie pracą normalnie wywołałoby objawy niedokrwienne)

• Zwiększone prawdopodobieństwo neuropatii zaburzającej odczuwanie bólu

• Związane z wiekiem zmiany w mięśniu sercowym, oraz prawdopodobnie w osierdziu powodują że przy niedokrwieniu częściej pojawia się duszność niż ból

CHOROBA WIEŃCOWA - ZAPOBIEGANIE

Modyfikacja czynników ryzyka:

• Systematyczne leczenie hipertonii

• Leczenie hipercholesterolemii związanej z LDL

• ZMIANY W DIECIE

• farmakoterapia

• ELIMINACJA PALENIA TYTONIU

• AKTYWNOŚĆ FIZYCZNA

• W związku ze znacznym rozpowszechnieniem bezobjawowej choroby niedokrwiennej serca u ludzi starych przed przystąpieniem do programu ćwiczeń, a także podczas jego realizacji powinni oni być kontrolowani za pomocą testu wusiłkowego

DUSZNICA BOLESNA - ANGINA PECTORIS

• Zespół objawów klinicznych będących wynikiem niedotlenienia mięśnia sercowego, charakteryzujący się występowaniem dyskomfortu i ucisku w okolicy przedsercowej, typowo wywołanym przez wysiłek i ustępującym po odpoczynku lub podanej podjęzykowo nitroglicerynie.

• Kliniczny przejaw choroby naczyń wieńcowych

LECZENIE CHOROBY WIEŃCOWEJ

FARMAKOTERAPIA

• NITRATY

• BETA - BLOKERY

• LEKI BLOKUJĄCE KANAŁY WAPNIOWE

• ASPIRYNA

LECZENIE CHIRURGICZNE

• KORONAROGRAFIA

• PLASTYKA WIEŃCOWA

• POMOSTOWANIE AORTALNO-WIEŃCOWE

ZAWAŁ MIĘŚNIA SERCOWEGO

Martwica tkanki mięśnia sercowego spowodowana niedrożnością tętnicy wieńcowej

LECZENIE:

• Wczesna tromboliza (w ciągu 6 godz. od rozwinięcia się zawału zmniejsza śmiertelność )

• Schemat leczenia MONA

• M - morfina

• O - oxygen

• N - nitrogliceryna

• A - aspiryna

• U pacjentów w podeszłym wieku istnieje większe ryzyko wystąpienia krwawienia śródczaszkowego

MIAŻDŻYCA ZAROSTOWA - ARTERIOSCLEROSIS OBLITERANS

Zmniejszenie przepływu krwi do naczyń wywołane obecnością blaszki miażdżycowej (atheroma)

CZYNNIKI RYZYKA:

• palenie tytoniu cukrzyca

• hiperlipidemia nadciśnienie tętnicze

• obciążenie rodzinne policytemia

• homocystynuria histerectomia

• owariectomia

OBJAWY PODMIOTOWE I PRZEDMIOTOWE:

chromanie przestankowe

uczucie drętwienia i parestezje

uczucie zimna

spoczynkowy ból stopy

zespół Lerichea

Zapobieganie i leczenie pacjentów z miażdżycą zarostową

Czynnik stresogenny lub wywołujący	SPOSOBY ZAPOBIEGANIA I LECZENIA
ZIMNO	Unikanie ekstremalnego zimna, noszenie ciepłej odzieży w zimie, unikanie kąpieli i pływania w zimnej wodzie
WYSOKA TEMPERATURA	Unikanie kontaktu gorących przedmiotów ze stopami, unikanie ekspozycji nóg i stóp na promieniowanie słoneczne
WYSIŁEK FIZYCZNY	Regularne chodzenie w celu wytworzenia krążenia obocznego
POZYCJA	Utrzymywanie nóg w czasie snu na tym samym poziomie co tułów, unikanie krzyżowania nóg przy siedzeniu
BRAK HIGIENY	Mycie nóg łagodnym mydłem w ciepłej wodzie, dokładne osuszenie, zwłaszcza między palcami, zapobiega pękaniu naskórka i zakażeniom
SUCHA ŁUSZCZĄCA SIĘ SKÓRA	Stosowanie lanoliny lub kremów kosmetycznych na stopy i łagodne wcieranie ich w skórę
PALCE I PAZNOKCIE	Obcinanie paznokci w linii prostej, nie wycinać skórek ani zbyt blisko skóry
ODCISKI I MODZELE	Konsultować z lekarzem specjalistą, nie stosować środków stosowanych miejscowo i plastrów
OBUWIE I SKARPETKI	Nie wolno chodzić boso, nosić wygodne i zawsze czyste skarpetki, obuwie z zaokrąglonym lub prostokątnym noskiem, unikać skarpet ze sztucznych włókien ze ściągaczami
URAZY	Kontrola stóp raz w tygodniu ze szczególnym zwróceniem uwagi na pęknięcia naskórka, rany lub zmiany zabarwienia skóry, dolegliwości bólowe

CHOROBY WIEKU PODESZŁEGO
POSTĘPOWANIE PIELĘGNACYJNE

MIAŻDŻYCA TĘTNIC

• Jeden z najistotniejszych procesów starzenia się organizmu, prowadzący do narastającego zwężenia i stwardnienia naczyń, spowodowany przez gromadzenie się złogów na wewnętrznej stronie ich ścian.

• Następstwem jest upośledzenie ukrwienia narządów i w konsekwencji zaburzenie metabolizmu ustroju

• W przypadku zajęcia procesem miażdżycowym tętnic mózgowych może wystąpić stan otępienny.

MIAŻDŻYCA TĘTNIC MÓZGOWYCH OBJAWY

• ZABURZENIA PAMIĘCI - szczególnie znaczne upośledzenie pamięci krótkotrwałej

• ZABURZENIA ORIENTACJI - w czasie i w przestrzeni, w zaawansowanych przypadkach nierozpoznawanie również bliskich osób i znanych sytuacji

• NIEPOKOJU, zwłaszcza w nocy, zaburzenia snu, stanów lękowych i stanów pobudzenia

• UTRATY ELASTYCZNOŚCI, zdolności koncentracji i dostosowywania się lub szybko występującego wyczerpania

• Podwyższenia ciśnienia krwi, zawrotów głowy, mroczków przed oczami, szumu w uszach, upośledzenia wzroku

• Zaburzenia afektu w postaci obniżenia nastroju, wzmożonej pobudliwości nerwowej, zubożenia emocjonalnego z charakterystyczną ckliwością, płaczliwością, narzekaniami, niekontrolowanym śmiechem

• Utrata wyczucia sytuacji i zanik zahamowań obyczajowych, ochłodzenie powiązań międzyludzkich , niebezpieczeństwo prób samobójczych

STANY OTEPIENNE U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU

• U osób w podeszłym wieku obok cech otępienia rozpoznaje się mózgowy zespół psychoorganiczny. Główne przyczyny uszkodzenia mózgu tego typu to:

• Niedobór tlenu w mózgu w następstwie zaburzenia metabolizmu OUN, np. w miażdżycy tętnic mózgowych

• Uszkodzenie toksyczne, np. w razie uzależnienia od alkoholu

• Zanik mózgu, np. w otępieniu starczym typu alzheimerowskiego, albo w otępieniu wielozawałowym

OTĘPIENIE OSTRE - przeważnie jest następstwem ostrego incydentu chorobowego i ustępuje po wyleczeniu choroby podstawowej

OTĘPIENIE PRZEWLEKŁE - uwarunkowane czynnikami psychosocjalnymi, falujący przebieg, znaczne wahania nasilenia dezorientacji

OPIEKA NAD CHORYM W STANIE OTEPIENNYM

• Dokładna obserwacja i kontrola funkcji organizmu

• Leczenie i profilaktyka zaburzeń i schorzeń; podaż płynów, zdrowe odżywianie, ruch, sen, kontrola konsumpcji używek i leków

• Ostrożne stosowanie leków psychotropowych, mogą pogorszyć stan osoby dementywnej

• Unikanie sytuacji, zachowań wzmagających niepewność chorego

• Unikanie stresów, zbyt dużych wymagań, konieczności pośpiechu

• Unikanie nadmiernej opiekuńczości, która może ograniczać samodzielność chorego

• Pomoc w przezwyciężaniu obciążeń psychicznych

• Utrzymywanie aktywności fizycznej i umysłowej, zainteresowanie, wsparcie, akceptacja, pozytywna komunikacja międzyludzka

CHOROBA ALZHEIMERA

• Schorzenie otępienne, w którym proces niszczenia mózgu prowadzi do zaburzeń pamięci, zdolności myślenia i zmysłu orientacji a w dalszym przebiegu do zmian osobowości i utraty zdolności czytania, pisania, liczenia mówienia i rozumienia mowy,

• Zmiany somatyczne to charakterystyczna sztywność mięśni ujawniająca się trudnością w utrzymaniu postawy ciała i chodzenia, trudności w połykaniu, napady drgawek.

• Towarzyszy nietrzymanie moczu i stolca, oraz utrata poczucia wstydu i wstrętu

Choroba Alzhaimera jest nadzwyczajnym wyzwaniem i stałym obciążeniem dla całego otoczenia chorego.

Ważne jest zaplanowanie okresów odpoczynku, w którym chorym zaopiekują się inne osoby, krewni, przyjaciele.

UDAR MÓZGU

• Nagłe upośledzenie ukrwienia mózgu wywołane przez zmniejszenie przepływu krwi przez mózg, zamknięcie naczynia lub krwotok mózgowy.

• W przebiegu udaru pojawiają się objawy porażenne i zaburzenia świadomości z towarzyszącymi zaburzeniami mowy

• Niedowład, początkowo wiotki, następnie spastyczny, obejmuje zawsze jedną połowę ciała

PIELĘGNACJA

• w ostrym okresie choroby konieczny jest pobyt w szpitalu

• Ułożenie chorego i zmiana pozycji ułożeniowych jako profilaktyka odleżyn

• Wystarczająca podaż pokarmów i płynów, ostrożność w czasie jedzenia (mięśnie połykowe objęte procesem porażennym)

• Pielęgnacja jamy ustnej

• Ćwiczenia i uruchamianie chorego, zmierzające do przywrócenia samodzielności

TARCZYCA

Procesy starczej inwolucji nie zmieniają wielkości tarczycy (stałe wymiary 4x2,5x2cm), zwiększają natomiast:

• Ilość międzypęcherzykowej tkanki łącznej

• Liczbę makro i mikroguzków

• Z wiekiem zmniejsza się przemiana i klirens tyroksyny

• Ulega przedłużeniu półokres trwania T4 (5 dni u dzieci, 6 dni u dorosłych i 9 dni u 80 - latków)

• Konwersja T3 do T4 przebiega wolniej, osłabiają ją także choroby, leki, błędy w odżywianiu

• Poziom T3 może być więc obniżony przy prawidłowym a nawet podwyższonym w nadczynności tarczycy stężeniu T4

• Aktywność metaboliczna T3 znacznie przekracza siłę działania T4

• W starości stosunek T4 do T3 wynosi 5:1, w młodości natomiast 15:1

• Tarczyca wychwytuje jod wbudowany w do cząsteczki α-tyroksyny

• Dobowe zapotrzebowanie na jod wynosi 150 - 200 mikrogramów

• W Polsce występuje niedobór jodu, powodując zmniejszenie ilości hormonów tarczycy na obwodzie, stymulacji TSH, łagodnego kompensacyjnego przerostu gruczołu i powstawania wola

Obraz kliniczny nadczynności tarczycy w starszym wieku:

• Utrata energii, zmęczenie, zanik mięsni i osłabienie siły mięśniowej

• Rzadko pobudliwość, pobudzenie psychomotoryczne, poty, upośledzona tolerancja wysokiej temperatury otoczenia

• 2/3 chorych ma objawy zastoinowej niewydolności serca, przy nieskutecznym leczeniu dekompensacji krążenia, poprawa dopiero po wdrożeniu leczenia przyczynowego

• Najczęstszy, niecharakterystyczny objaw to napadowe lub utrwalone migotanie przedsionków, nierzdko bez tachycardii

• Niemal stałym objawem jest depresja z upośledzeniem funkcji poznawczych, zmniejszeniem masy ciała, jadłowstrętem

• Częściej niż biegunki występują przewlekłe zaparcia

ZASADY POSTĘPOWANIA:

• Osłabienie pacjenta, depresja, zanik mięśni i wyniszczenie sugerują obecność nowotworu

• Nie powinno się wdrażać postępowania diagnostycznego z preparatami jodu w środkach cieniujących zanim zbada się czynność hormonalną tarczycy

• Przyczyną błędu diagnostycznego może być zwiększone stężenie tyroksyny występujące w ostrych stanach zaburzeń psychicznych. Zaburzenie mija po kilku tygodniach.

NIEDOCZYNNOŚĆ TARCZYCY:

• Występuje u ok.. 10 % całego społeczeństwa

• Obraz kliniczny hipotyreozy starczej nie różni się od młodzieńczej, choć objawy w starości mylnie przypisywane są wiekowi podeszłemu

• W obrazie klinicznym dominuje: osłabienie, bladość, szorstkość i suchość skóry, wypadanie włosów, które tracą połysk i miękkość

• Chorzy skarżą się na zmęczenie, ziębnięcie, senność, uporczywe zaparcia stolca, bóle i parestezje kończyn, kurcze mięśni

• Występują zaburzenia równowagi typu móżdżkowego, zaburzenia koordynacji ruchów

• Powolny sposób mówienia, ochrypły i matowy głos

• W EKG niski woltaż załamków, zwolniony rytm zatokowy, występuje niedokrwistość i cholesterolemia

LECZENIE I ZASADY POSTĘPOWANIA:

• Leczenie niedoczynności tarczycy polega na substytucyjnym stosowaniu TYROKSYNY L, jest trudne, wymaga doświadczenia i ogromnej ostrożności

• Rozpoznanie nadczynności tarczyce jest możliwe tylko wtedy, gdy pamięta się o jej postaci apatycznej

• Zbyt rygorystyczne podejście do tego co jest normą a co patologią może być przyczyną błędnej oceny stężenia hormonów

• Leczenie farmakologiczne chorób tarczycy wymaga szczególnej ostrożności

CUKRZYCA TYPU II

• U podłoża cukrzycy typu II leżą następujące zjawiska:

• Osłabienie reaktywności komórek docelowych, głownie mięsni szkieletowych, ale także hepatocytów; podwyższony poziom glukozy we krwi

• Upośledzenie wydzielania insuliny w komórkach beta trzustki

• Podwyższenie poziomu glukozy we krwi zależne między innymi od zmniejszonej skuteczności insuliny i upośledzenia transportu glukozy

• Nasilenie powstawania glukozy w wątrobie w procesach glukoneogenezy i glikogenezy

• Zarówno hiperglikemia jak i hiperinsulinemia są źródłem zagrożeń

HIPERGLIKEMIA:

• Rozwój mikroangiopatii, zwłaszcza w małych tętniczkach i naczyniach włosowatych nerek i siatkówki

HIPERINSULINEMIA:

• Nasila syntezę kwasów tłuszczowych i osłabia procesy lipolizy, pośrednio przyczyniając się do zwiększonej krzepliwości krwi

PRZEBIEG CUKRZYCY W STAROŚCI:

NAJCZĘSTSZE OBJAWY:

• Osłabienie, zmęczenie

• Senność, depresja, bóle głowy, rzadziej pocenie się jako skutki podwyższonego poziomu insuliny i epizodycznej hipoglikemii

• Kurcze mięśni szkieletowych, jako skutek zaburzeń wodno-elektrolitowych

• Nagłe osłabienie wzroku, jajko skutek zmiennego napięcia soczewki

• Czyraki, świąd sromu, skóry, nieraz jako skutek grzybicy

• Odwodnienie, śpiączka hipermolalna

• Późne powikłania sercowo-naczyniowe i sercowo-mózgowe następstwa miażdżycy

OBJAWY, KTÓRE MOGĄ WYSTĘPOWAĆ:

• Pragnienie i polidypsja

• Cukromocz, nawet gdy glikemia przekracza 200 mg/% (11,1 mmol/l)

• Chudnięcie

• Ketoza, ketonuria

POWIKŁANIA PÓŹNE- SKUTKI

SKUTKI MIKROANGIOPATII:

• Symptomy retinopatii: zaburzenia widzenia ze współistniejącą cukrzycową zaćmą i/lub jaskrą

• Objawy nefropatii: białkomocz, wzrost kreatyninemii, uporczywe nadciśnienie tetnicze

• Skargi na stopy: bóle, ziębnięcie, ochłodzenie i bladość skóry,zmiany bakteryjno -grzybicze, ogniska martwicy, niewyczuwalne tętno na tętniocy grzbietowej stopy i podkolanowej

• PRZEWLEKŁE ZAKAŻENIA DRÓG MOCZOWYCH

• BÓLOWE MONONEUROPATIE NERWU UDOWEGO, ŁOKCIOWEGO

POLINEUROPATIE: zaburzenia czucia, objawy „skarpetek”, „rękawiczek”, „niespokojnych nóg”, niedowłady, bóle

SYMPTOMY NEUROPATII AUTONOMICZNEJ: niedociśnienie pionizacyjne, zespół wazo-wagalny, naprzemienny wielomocz / skąpomocz, „sztywna tachycatrdia spoczynkowa”, zaburzenia połykania, gastropareza, napadowe biegunki, zwłaszcza nocne(enteropatia)

POWIKŁANIA:

• Ciężkim powikłaniem jest hipermolalne odwodnienie, prowadzące do ŚPIĄCZKI NIEKETONOWEJ

• Ilość krążącej we krwi insuliny jest dostateczna aby zapobiec kwasicy, ale nie chroni chorego przed hiperglikemią przekraczającą nieraz 700 mg/%

• Skutkiem tego jest wielomocz osmotyczny z utratą dużej ilości wody, glukozy a z czasem sodu, wstrząs hipowolemiczny i mocznica przednerkowa

• Śpiączka, która kończy się śmiercią, u połowy chorych jest poprzedzona objawami niecharakterystycznymi, przyczyną załamania może być: naciek lub martwica stopy, lub zakażenie dróg moczowych

LECZENIE, KONTROLA METABOLICZNA

• Koniczność wprowadzenia zmian w odżywianiu i trybie życia

• DO NAJCZĘŚCIEJ POPEŁNIANYCH BŁĘDÓW NALEŻĄ:

• Straszenie pacjentów powikłaniami choroby, zdenerwowanie przyczynia się do wzrostu glikemii

• Narzucanie zbyt wielu rygorów jednocześnie i ostrzeganie przed sutkami naruszenia dyscypliny, bez wcześniejszej oceny indywidualnych możliwości chorej osoby

• Udzielanie ogólnikowych, ale trudnych do zapamiętania informacji, zaniechanie dłuższej, uspokajającej rozmowy, wspólnego poszukiwania rozwiązań, znalezienia źródeł pomocy

MOLALNOŚĆ OSOCZA:

MOLALNOŚĆ OSOCZA KONTROLUJE SIĘ WG WZORU:

mmol/kg H2O =

• aktualny poziom sodu x 2 + stężęnie glukozy + stężenie mocznika

• Norma = 290 - 300 mmol/kg H2O

CHOROBY I ZABURZENIA CZYNNOŚĆI UKŁADU POKARMOWEGO

ZMIANY INWOLUCYJNE:

• Zaburzenia czynności autonomicznego układu nerwowego, zanik zwojów nerwowych Auerbacha zaopatrujących mięśnie gładkie przełyku

• Zanik mięśni gładkich żołądka, przełyku, jelit

• Zaburzenia motoryki przełyku, żołądka, jelit

• Spłaszczenie nabłonka błony śluzowej żołądka i jelit, skłonność do metaplazji żołądkowej, której ogniska bywają zasiedlane przez HELICOBAKTER PYLORI

• Niedobór laktazy i innych enzymów trawiennych, pochodzących z nabłonka jelit i narządów przewodu pokarmowego

• Angiodysplazja polegająca na powstawaniu naczyniaków lub przetok tętniczo-żylnych małych naczyń

• WYMIENIONE ODRĘBNOŚĆI STRUKTURALNE I CZYNNOŚCIOWE SĄ PRZYCZYNĄ CZĘSTSZEGO WYSTĘPOWANIA NASTĘPUJĄCYCH ZJAWISK, ZALICZANYCH DO PROCESÓW CHOROBOWYCH, LUB CO NAJMNIEJ Z POGRANICZA PATOLOGII:

• Przepuklina rozworu przełykowego - 70 % osób w wieku powyżej 70 r.ż.

• Uchyłkowatość - występująca u większości osób powyżej 70 r ż.

• Polipowatość jako stan przedrakowy

• DOLICHOCOLON; obniżenie, poszerzenie, wydłużenie jelita grubego

• Zaparcia stolca

• Krwawienia - w postaci czarnych stolców gdy pochodzą z górnych odcinków pp, jasnej krwi gdy źródłem krwawienia są nisko położone guzy nowotworowe, duże polipy lub uchyłki, lub „podkrwawiania” krwią ciemnoczerwoną z powodu dysplazji naczyniowej

BÓL I INNE DOLEGLIWOŚCI:

• Choremu zwykle trudno jest określić umiejscowienie i promieniowanie bólu

• Zdarza się, że nawet procesy zgorzelinowe ściany jelita spowodowane zapaleniem uchyłka lub zakrzepem tętnicy krezkowej, przebiegają bez objawów otrzewnowych, z niewielkim pobolewaniem brzucha

• Wśród przyczyn leżących poza układem pokarmowym w geriatrii wymienia się powikłania polekowe, naczyniowe pochodzenie dolegliwości, depresję, inne czynniki psychiczne oraz wymienione wcześniej anomalie związane z wiekiem

ZABURZENIA POŁYKANIA - DYSFAGIA

Mogą być skutkiem:

• uchyłku gardłowo-przełykowego Zenkera, umiejscowionego głęboko na tylnej ścianie

• Następstwem upośledzenia czynności ruchowej przełyku

• Zwężenia organiczne o charakterze nowotworowym

• Ropień

• Niedobór żelaza lub wit. B12

• Zmiany w szyjnym odcinku kręgosłupa

• Porażenie opuszkowe i rzekomoopuszkowe

• Parkinsonizm

• Tętniak aorty

PUSTE ODBIJANIA I WZDECIA

Należą do częstych skarg, zmiany inwolucyjne uzasadniają ich występowanie

• Nawyki sprzyjające aerofagii, np. rozmawianie w czasie pośpiesznie spożywanego posiłku

• Pasożyty przewodu pokarmowego (lamblioza) i Helicobacter pylori

• Niedobór soków trawiennych

• Przyczyną wzdęć są często zmiany w okrężnicy

• Dolegliwość te często są somatyczną maską depresji

• W przypadku raka trzustki depresję rozpoznajesię u ponad 50% pacjentów

ZGAGA

• Może mieć związek z zarzucaniem treści z dwunastnicy do żołądka i z żołądka do przełyku, uszkodzenia błony śluzowej żołądka i zmian zapalnych przełyku

• Chorzy skarżący się na zgagę odczuwają kwaśny niesmak w jamie ustnej

• Osłabienie mięśni nierzadko jest powodem niedomykania wpustu

WYMIOTY

• Występują w przebiegu większości chorób przewodu pokarmowego, zwłaszcza górnego odcinka

• Występują w wielu patologicznych procesach nie związanych ani funkcją ani strukturą z układem pokarmowym

• Zdarza się, że chorzy wymiotami nazywają odpluwanie śliny lub prowokowanie zwracania treści pokarmowej wyrażające protest w sytuacji konfliktowej

• Często występują w przebiegu depresji

• Przyczyną jadłowstrętu, nudności i wymiotów może być większość leków, często glikozydy naparstnicy

• Obfite, cuchnące, z resztkami dawno spożytych pokarmów, są skutkiem zastoju w żołądku, osłabionego opróżniania żołądka

• Przejściowe zaleganie pokarmu w żołądku może być wywołane zaburzeniami wodno-elektrolitowymi, zakażeniem, itp.

NIEREFLUKSOWE ZAPALENIE PRZEŁYKU:

• Występuje niekiedy u ciężko chorych, leczonych antybiotykami,kortykosteroidami lub cytostatykami

• czynnikiem wywołującym są pleśniawki (Candida albicans) lub wirusy (Herpes)

Krwawienia i krwotoki z górnego odcinka p.p.

• w geriatrii występują 20-30 x częściej

• Najczęściej wrzody żołądka i opuszki XII-cy, żylaki przełyku lub dna żołądka, nadżerki, rak żołądka,

• Przewlekłe niezauważone podkrwawianie z dziąseł, lub wrodzona skaza naczyniowa

• Krwawienia w jamie ustnej są nieraz pierwszym objawem ostrej białaczki szpikowej

• Krwawienia z dolnego odcinka: angiodysplazje w jelicie cienkim, obturacje naczyń krezki, uchyłki, guzy krwawnicowe, rak, polipy, szczelina odbytu

OPORY WYCZUWANE W JAMIE BRZUSZNEJ:

W badaniu palpacyjnym są nieraz mylnie interpretowane:

• Rozpoznanie guza nowotworowego w przypadku stwierdzenia bolesnego, tętniącego oporu pochodzącego od poszerzonej lub krętej aorty brzusznej

• Rozpoznanie guza w przypadku zalegania mas kałowych w części wstępującej jelita grubego, esicy albo innego odcinka okrężnicy

• Rozpoznanie guza, gdy wypełniony pęcherz moczowy wystaje ponad spojenie łonowe, a opiekunowie chorego pytani o diurezę odpowiadają „dużo”(co wynika z częstej zmiany podkładów, pieluch)

Choroba refluksowa

• Jest skutkiem zarzucania zawartości żołądka do przełyku

• Może być przyczyną zapalenia przełyku przebiegającego z palącym bólem za mostkiem, zwłaszcza w pozycji leżącej

• Niesmak w jamie ustnej

• Bóle nadbrzusza

• Odbijania

• Dysfagia

• Wymioty

Przepuklina rozworu przełykowego

Stwierdzana u 70 % chorych po 70 rż.

• W większości nie powoduje objawów patologicznych

• Schorzenie to nieraz jest przyczyną bardzo dramatycznych dolegliwości, naśladujących:

• Zawał mięśnia sercowego

• Często współistnieją:

• Bóle

• Nadżerki

• Krwawienia i krwotoki

• Martwica uwięźniętej tkanki

Przełyk Barreta

• Przebiega z objawami zapalenia

• Owrzodzeniami

• Bliznowatymi lokalnymi zwężeniami

• PREDYSPONUJE DO RAKA

• U podłoża choroby leży metaplazja nabłonka w dolnej części przełyku: miejsce płaskiego wielowarstwowego zajmuje nabłonek walcowaty

• Występują bóle uniemożliwiające jedzenie, zgaga, utajone krwawienia, nieraz stany gorączkowe, wyniszczenie

Wrzód żołądka

• Zwany często ischemicznym, wymaga różnicowania z rakiem,

• Z wiekiem wzrasta czestość występowania w błonie śluzowej żołądka Helicobacter pylori

• Ma swoją specyfikę, powstaje zwykle jako następstwo zwiększonej wrażliwości błony śluzowej i zmniejszenia jej właściwości obronnych

• Przeważnie jest umiejscowiony wysoko w trzonie, ma wygląd kraterowaty

• Często przebiega bezobjawowo, ale goi się długo

Rozpoznanie:

• Badanie endoskopowo - bioptyczne

• Wziernikowanie ma nieocenioną wartośćw rozpoznawaniu chorób żołądka, opuszki dwunastnicy, odbytnicy i esicy, oraz jamy otrzewnowej

• Endoscopia umożliwia bezpośrednią wzrokową ocenę odcinka przewodu pokarmowego, pobranie materiału do badań, wykonanie cholangio-pankreatografii wstecznej, usunięcie polipów, zahamowanie krwawienia metodą elektrokoagulacji lub laseroterapii.

• Badanie ultrasonograficzne

• Badanie radiologiczne - achlazja, rozstrzeń i zwężenie, przepukliny rozworu przełykowego

• Badanie bakteriologiczne - najczęściej metodą serologiczną

Leczenie:

• Uregulowanie trybu życia i sposobu odżywiania

• Spożywanie małych objętościowo posiłków, w odstępach kilkugodzinnych, 4 - 6 x dziennie

• Pokarmy świeże, niewskazane picie bardzo gorących płynów, ograniczenie przypraw, dokładne przeżuwanie kęsów

• Wyeliminowanie bezsenności, pośpiechu, zdenerwowania lub zmęczenia

• W achlazji i skurczu przełyku znajdują zastosowanie nitraty i leki blokujące kanał wapniowy

• W refluksie żołądkowym leki poprawiające motorykę p.pok.

• Zapalenie przełyku może wymagać zastosowania antybiotyku, w zapaleniu refluksowym leki osłaniające, hamujące czynność wydzielniczą

• Lecznie stazy żołądkowej albo gastroparezy zależy od przyczyn, leczenie przyczynowe

• Wrzód żołądka leczy się tradycyjnie, goi się co najmniej kilka tygodni, ustąpienie dolegliwości nie stanowi kryterium wyleczenia, zagrożenie krwotokiem może być znacznie większe:

• Ranitydyna lub famotydyna 300 mg wieczorem

• Leki blokujące pompę protonową Omeprazol 20 mg/dobę

• Leki osłaniająco - zobojętniające Magnosil, Gealcid

Socjomedyczne wskaźniki oceny stanu zdrowia starszych osób

Oena stanu zdrowia

Coraz powszechniejsze stają się metody wielowymiarowych wskaźników obejmujących swym zakresem szerokie spektrum:

• Czysto medyczna ocena stanu zdrowia

• Psychiczny wymiar funkcjonowania człowieka

• Społeczny wymiar funkcjonowania człowieka

WSKAŹNIKI FUNKCJONALNE W RÓZNYCH SKALACH

• Kenny - wstawanie z łóżka, poruszanie się, higiena osobista, ubieranie się, jedzenie

• Barthel Index - jedzenie, kładzenie się do łóżka i wstawanie z łóżka, kąpiel, toaleta, chodzenie, wchodzenie i schodzenie ze schodów

• Rapid Disability - jedzenie, dieta, stosowanie leków, słuch, golenie się, chodzenie, ubieranie się, itp.

• Barthel Self-Care - picie z filiżanki, jedzenie za pomocą sztućców, ubieranie się ,

PRZYKŁADY MIERNIKÓW STANU ZDROWIA:

Ocena fizycznego stanu zdrowia:

• Ilość dni spędzonych w łóżku

• Ograniczenia w codziennej aktywności

• Pobyty w szpitalu

• Wizyty u lekarza

• Występowanie bólu lub poczucia dyskomfortu

• Objawy chorobowe

• Wyniki badań: biochemicznych, rtg, spirometrycznych, EKG,

• Badania fizykalne

• Trwałe zmiany (słuchu, wzroku, mowy, amputacje, ubytki w uzębieniu, niedowłady)

• Występowanie chorób / samoocena zdrowia

• Ocena stanu zdrowia przez lekarza

• Przeciętne dalsze trwanie życia

ZMIANY INWOLUCYJNE I CHOROBOWE W UKŁADZIE RUCHU

• Postępujący zanik mięśni szkieletowych rozpoczyna się ok.. 35-40 rż., w wieku 70-80 lat masa mięśni zmniejsza się o ok.40 %

• Do okresu późnej starości kobiety tracą 25 - 40 %, a mężczyźni 15 - 25 % masy kości

• Zmiany inwolucyjne występują również w stawach i tkankach otaczających, tkanka chrzęstna ulega zanikowi, na jej powierzchni pojawiają się szczeliny, co sprzyja powstawaniu torbieli, błona maziowa włóknieje, włókna kolagenowe stają się krótkie, pogrubiałe i kruche

• Nieelastyczność przyczepów ścięgnistych, zwyrodnienie więzadeł i terebek stawowych sprzyja urazom.

• Wymienione zmiany trudno odróżnić od chorobowych, decydują raczej różnice ilościowe niż jakościowe

BADANIE UKŁADU RUCHU POWINNO OBEJMOWAĆ:

• Bardzo dokładny wielokierunkowy wywiad dotyczący między innymi warunków życia, nastroju

• Oglądanie skóry i ocena tkanki podskórnej

• Porównawcza ocena obrysów stawów kończyn oraz ich ruchomości, zwrócenie uwagi na trzeszczenia

• Badanie kręgosłupa

• Ocena obwodowego ukrwienia kończyn

• Podstawowe badanie neurologiczne

Upośledzenie motoryczności w starszym wieku jest głównym czynnikiem, który usposabia do powstawania chorób urazowych, a w ich następstwie m.in. do zaostrzania się chorób przewlekłych.

Ogólne upośledzenie motoryczności powoduje:

- hipokinezje.,

- obniżenie reaktywności,

- zmiany zniekształcająco-zwyrodnieniowe stawów,

- osteoporozę

- zaniki mieśniowe.

Powyższe zmiany prowadzą do wadliwej postawy dając tzw. zniedołężnienie starcze.

Ponadto dołączają się:

• zmiany psychiczne związane z miażdżycą naczyń mózgowych,

• osłabienie słuchu i wzroku,

• niewydolność płucno-sercowa,

• odbiałczenie i niedotlenienie.

Nadmierna aktywność w starszym wieku może doprowadzić do:

• rozległych uszkodzeń narządu ruchu, stanowiących ryzyko śmiertelnych powikłań.

Do złamań kończyn u ludzi starszych z towarzyszącymi im powikłaniami predysponują:

- uogólnione zmiany inwolucyjne,

- choroby przewlekle przebiegające w sposób bezobjawowy.

Urazy w geriatrii dotyczą najczęściej złamań przykrętarzowych i złamań szyjki kości udowej.

Chorych ze złamaniami (w wieku starczym) należy zaliczyć do pacjentów wymagających:

• intensywnej terapii

• i często zabiegu operacyjnego.

Celem leczenia jest przywrócenie sprawności ruchowej jaka istniała przed urazem.

W związku z często występującym długotrwałym unieruchomieniem w opatrunku gipsowym oraz długim pobytem w łóżku, chorzy w wieku starczym narażeni są na powikłania zagrażające życiu.

Dwa zespoły chorobowe, różniące się patogenezą i obrazem klinicznym, można nazwać ,geriatrycznymi" ze względu na występowanie ich w późnym okresie życia:

• polimialgia reumatyczna

• i choroba Pageta.

CHOROBA PAGETA jest procesem destrukcji kości spowodowanym osteoporozą i osteolizą, podłoża których leży zwiększona aktywność osteoklastów i resorpcja kości.

POLIMIALGIA REUMATYCZNA jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym, przebiegającą z objawami zastoinowej niewydolności serca.

• trzycyfrowy OB,

• leukocytoza,

• niedokrwistość,

• znaczne zmniejszenie masy ciała,

• obrzęki i obniżony nastrój stwarzają obraz ciężkiego stanu, który cofa się w ciągu kilku, kilkunastu dni po zastosowaniu PREDNIZONU (ENCORTON).

W tej grupie chorych w leczeniu złamań z wyboru stosuje się metodę operacyjną która umożliwia zapobieganie powikłaniom przez:

• wczesną pionizację,

• usprawnianie czynnościowe narządu ruchu

• i układu oddechowego.

Charakterystyka złamań starczych:

• umiejscowienie w przynasadach i nasadach oraz w kościach gąbczastych np. w kręgach,

• niewspółmierna siła urazu do rozległości uszkodzenia,

• opóźnienie gojenia i powstawania definitywnej blizny kostnej,

• powikłania miejscowe, narządowe i ogólnoustrojowe np.: zaostrzenie chorób przewlekłych, niewydolność układu płucno-sercowego, moczowego oraz nasilenie się psychoz inwolucyjnych i pourazowych.

Upadki mogą nastąpić z przyczyn medycznych, takich jak:

• zaburzenia równowagi i chodu (chód starczy),

• zaburzenia narządów zmysłów (wzrok, słuch),

• omdlenia,

• zaburzenia sercowo-naczyniowe,

• zaburzenia neurologiczne,

• zaburzenia metaboliczne,

• choroby napadowe (np. napad atoniczny),

• zaburzenia poznawcze,

• oraz na skutek zadziałania czynników zewnętrznych takich jak:

• wypadki,

• przemoc.

Profilaktyka urazów i wypadków u osób starszych:

• regularna kontrola stanu ogólnego,

• kontrola zażywanych środków farmakologicznych,

• asekuracja i pomoc w wykonywaniu czynności,

• zapewnienie warunków bytowych umożliwiających swobodne i bezpieczne poruszanie się, np. antypoślizgowa powierzchnia podłogi,

• korzystanie ze sprzętu ułatwiającego poruszanie się, np. chodzik, balkonik.

Wszyscy pacjenci, którzy są włączeni do rehabilitacji leczniczej, powinni w miarę możliwości być usprawniani poza łóżkiem, przy szerokim wykorzystaniu różnych pomocy technicznych, do których zalicza się m. in.:

• stoły pionizacyjne,

• podwieszenia funkcjonalne,

• fotele inwalidzkie,

• kąciki treningu czynności w zakresie samoobsługi.

Analizując przyczyny przewrócenia się osoby starszej, zwykle znajduje się kilka, ale na ogół trudno wskazać najważniejszą.

• Nagły zawrot głowy w czasie przechodzenia przez jezdnię

• Nierówna nawierzchnia

• Bó1 stawu kolanowego

• Osłabienie spowodowane głodem

Czynniki zagrożenia w każdym przypadku mogą być inne, dlatego poszukiwania uniwersalnych metod zapobiegania są niecelowe.

ZASADY POSTĘPOWANIA_

1. Ostrożność w stosowaniu leków.

2. Zabezpieczenie przed hipotonią ortostatyczną.

3. Unikanie nieostrożnych zwrotów i odchylania głowy.

4. Łatwa dostępność rzeczy często używanych, korzystanie z pomocy innych przy wyjmowaniu przedmiotów umieszczonych wysoko lub nisko.

5. W przypadku ograniczonej znacznie sprawności: ustawienie ciężkich, stabilnych mebli (stół, duży fotel, kredens) tak, aby można było się o nie wesprzeć, wstając lub pokonując pustą przestrzeń.

6. W mieszkaniach starszych osób nie powinno być progów, chodników, przesuwalnych dywaników, śliskich podłóg, wanien. W pomieszczeniach sanitarnych należy umieszczać uchwyty.

7. Osoby starsze, zwłaszcza niepełnosprawne, powinny chodzić ubrane w lekkie, łatwe do zdejmowania i nakładania rzeczy oraz obuwie typu sportowego, zapinane na rzepy.

SCHORZENIA NOWOTWOROWE

Nowotworowa transformacja w starości przebiega tak, jak we wcześniejszych okresach życia. Onkogeny wirusowe sterują zwyczajnymi, życiowymi procesami komórki, ale mają potencjalne możliwości przekształcenia komórki normalnej w nowotworową.

Wcześniej inny proces karcinogenny (chemiczny, fizyczny) zakłóca informację genetyczną komórki, wprowadzając ją w fazę inicjacji, czyli nieodwracalnych uszkodzeń DNA.

Kolejna faza - proliferacji - ma początkowo przebieg bezobjawowy i tylko niekiedy rozpoznaje się carcinoma in situ albo preleukemie.

W okresie progresji stan dotychczasowy przybiera charakter złośliwy, z możliwością powstawania przerzutów. Specjalną klasę onkogenów stanowią antyonkogeny.

Domniemany wpływ starości na onkogenezę polega na:

- długotrwałym działaniu czynników karcenogennych: wirusowych, chemicznych, fizycznych

- zwiększonej podatności komórek na karcenogeny

- zmniejszonej zdolności napraw DNA

- utracie genów supresorów, czyli antyonkogenów, czego skutkiem jest uczynnienie onkogenów albo nasilenie ich działania

- osłabieniu nadzoru immunologicznego.

W całym życiu człowieka zachodzi 10¹⁶ podziałów komórek. W trakcie jednego na 10 podziałów zdarza się mutacja somatyczna. Czas, jaki upływa od mutacji komórki do rozwoju wykrywalnego guza, określa się na ok. 10-30% najdłuższego możliwego trwania życia (maximum life span - MLS).

W warunkach laboratoryjnych starcze komórki nie zawsze wykazują większą podatność na uszkodzenie i transformacje niż młode. Nie ma zgodności co do występowania starczego defektu napraw DNA, ponieważ może on zależeć od rodzaju uszkodzenia.

Tak zwana immunosenescencja może dotyczyć różnych procesów. Coraz częściej zdarza

się w gerontologii doświadczalnej, że wyniki badań, początkowo interpretowane jednoznacznie, po latacb budzą wątpliwości.

Do nowotworów występujących w starości najczęściej zalicza się guzy jelita grubego, odbytnicy, sutka i gruczołu krokowego.

Najczęściej popełniane błędy diagnostyczne w przypadku nowotworu

OBJAW	BŁĘDNE ROZPOZNANIE
Krwawienia z odbytu	Hemoroidy
Zaparcia	Nawykowe, starcze
Zaburzenia diurezy u mężczyzn	Łagodny przerost stercza
Bóle kostne, (przerzuty)	Zmęczenie, osteoporoza, zmiany zwyrodnieniowe
Krwiomocz lub krwinkomocz w przypadku raka pęcherza moczowego	Kamica nerkowa

LECZENIE NOWOTWORÓW:

• Chirurgiczne usunięcie tkanki nowotworowej

• Radioterapia

• Hormonoterapia

• Chemioterapia

Wybierając kierunek leczenia starego człowieka zawsze bierze się pod uwagę jego przewidywane dalsze trwanie życia (LE).

Do nowotworów hormonozależnych zalicza się:

• Guzy gruczołu krokowego

• Guzy sutka

• Zmany neo trzonu macicy

• Częściowo guzy tarczycy

Najczęściej stosuje się:

- estrogeny,

- androgeny,

- antyestrogeny,

- antyandrogeny,

- progestageny,

- glikokortykosteroidy,

- leki przeciwprolaktynowe

ZASADY POSTĘPOWANIA:

• Poprawić jakość życia uznając to za główny cel

• Nie przekraczać granic tolerancji

• Uwzględniać rokowanie i przewidywane dalsze trwanie życia (LE)

• Nie zapominać o znaczeniu leczenia paliatywnego

• Zabiegać o dostępność placówek specjalistycznych

WIELOCZYNNIKOWA KATASTROFA

• Każdy człowiek ma potrzebę przeżycia starości doskonałej, harmonijnej i czynnej, umożliwiającej kompensację ponoszonych strat.

• Nieczęsto jednak fizjologiczny i normalny etap życia, jakim jest starość odpowiada oczekiwaniom.

• Starość patologiczna, niekorzystna dla chorego i jego opiekunów, a nieraz tragiczna, jest nazywana wieloczynnikową katastrofą.

• Czy starość demograficzna musi być klęską dla społeczeństwa?

Cel geriatrii jakim jest poprawa jakości życia starego człowieka, jest wyzwaniem dla różnych środowisk zawodowych.

Udział pielęgniarki w osiągnięciu tego celu polega na:

• Dążeniu do samowystarczalności i niezależności pacjenta

• Organizacji i nadzorze nad nad realizacją świadczeń

• Nadzór nad odżywianiem, rehabilitacją i pomocą psychologa

Zakres kwalifikacji i kompetencji pielęgniarki gerontologicznej, określony przez Amerykańskie Stowarzyszenie Pielęgniarek (American Nurses Association Standards of Gerontological Nursing Practice) obejmuje:

• Diagnozę, planowanie i organizowanie leczenia w najszerszym znaczeniu tych słów

• Pielęgnację

• Czynności administracyjne i świadczenia socjalne

• Oraz ocenę skuteczności we wszystkich powyższych aspektach praktyki pielęgniarskiej

Rehabilitacja osób w starszym wieku

Rehabilitację osób w starszym wieku prowadzi się kompleksowo w trzech sferach:

• Psychicznej

• Fizycznej

• Społecznej

W rehabilitacji leczniczej zmierza się do zniesienia zaburzeń, które dyskoordynują podstawowe funkcje ustroju i przystosowanie człowieka do minimalnych wymagań życia codziennego.

Proces rehabilitacji powinien uwzględniać następujące potrzeby starego człowieka:

• Ochrony zdrowia

• Poczucia przynależności do określonych grup społecznych

• Spędzania w sposób interesujący wolnego czasu

• Aktywności społecznej (bycie przydatnym)

• Respektowania indywidualności

• Wyrażania myśli, poglądów, uczuć itp.

Rehabilitacja starszych osób obejmuje:

I

• Usprawnianie w okresie unieruchomienia w łóżku

• Kinezyterapia miejscowa(indywidualna) - zwiększa zakres ruchów kończyn i tułowia, siłę mięśni i zapobiega powikłaniom krążeniowo-oddechowym

• Stopniowa pionizacja

• Nauka chodzenia lub samodzielnego przechodzenia na wózek inwalidzki

II

Kinezyterapia ogólna:

• Ćwiczenia zespołowe ogólnousprawniające

• Gimnastyka poranna

• Spacery

III

Fizykoterapia (szczególnie w aspekcie walki z bólem)

Obejmuje zabiegi z wykorzystaniem:

• Prądu stałego galwanicznego

• Prądu galwanicznego impulsowego

• Prądów dynamicznych

• Diatermii impulsowej

• Ultradźwięków, lasera i pola magnetycznego o niskiej częstotliwości

IV

Ergoterapia

• Terapia zajęciowa mająca charakter psychoterapeutyczny

• Prace umożliwiające trening koordynacji ruchów

• Prace usprawniające funkcjonowanie psychiczne w przypadku występowania zmian w mózgu

V

Psychoterapia

VI

Utrzymanie kontaktów z rodziną

7

---