MODELE W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ

ćwiczenia

Modele - wyspecjalizowane i uproszczone przedstawienia rzeczywistości lub ilustracje teorii. Przedstawiają one te cechy rzeczywistości, które są w danym przypadku istotne, pomijając cechy z obranego punktu widzenia mniej ważne.

Modele mogą mieć formę:

• ikoniczną,

• obrazkową,

• analogową,

• słowną

• symboliczną

Modelami ikonicznymi są np. mapy samochodowe i fotografie lotnicze. Mapy oprócz węzłów i kierunków pokazują także rodzaje dróg. Używa się w tym celu barw lub cieniowania, zmieniającego się według pewnej skali. Jedna więc właściwość (barwa) służy do wdrażania innej właściwości (jakości dróg). Pierwsza właściwość jest w tym przypadku analogiem czyli modelem analogowym.

Jeśli rzeczywistość opisuje się za pomocą słów w sposób logicznie uporządkowany, taki model nazywa się modelem słownym (werbalnym). On ma znaczenie w początkowej fazie badania problemu kiedy ważna jest intuicja i kompetencja.

Charakterystycznymi cechami konstrukcji modelowych są:

• Selektywność

• Strukturalizacja

• Sugestywność

• Aproksynacja

Cecha selektywności odnosi się do informacji zawartych w modelu. Chcąc odsłonić i ująć istotę danego wycinka rzeczywistości w konstruowaniu modelu eliminuje się nie tylko szumy informacyjne lecz także mniej ważne sygnały.

Strukturalizacja oznacza to, że w budowaniu modeli poszukuje się charakterystycznych układów a ważne aspekty rzeczywistości ujmuje się w postaci związków. Dobre modele są to takie, które ujawniają dodatkowe implikacje w porównaniu z pojedynczym badaniem oraz sugerują nowe hipotezy wychodzące poza wiedzę, z którą rozpoczęto badanie modelu.

Z cechy selektywności wynika, że model nie jest pełnym odbiciem rzeczywistości lecz jedynie jej odbiciem, czyli aproksynacja (przybliżenie).

Model matematyczny zbudowany jest z następujących elementów:

1. Zmienne wejściowe (egzogeniczne)

2. Wielkości stałe (parametry)

3. Relacje i zmienne wyjściowe (endogeniczne)

Zmienne wejściowe są charakterystykami czynników działające na obiekt, którego zachowanie jest przedmiotem badań. Charakterystyki te otrzymują wartość z zewnątrz. Poza nimi występują wielkości stałe.

Zmienne wyjściowe otrzymują w modelu wartość stąd ich nazwa endogeniczna. Są to niewiadome problemy, które trzeba znaleźć za pomocą problemu. Elementami wiążącymi i wielkościami stałymi są relacje. Wyraża się je za pomocą równań funkcjonalnych.

W prostym modelu statystycznym popytu na usługi i dobra w regionie zmienną egzogeniczną są dochody ludności. Wielkością stałą - liczba ludności, zmienną wyjściową - wielkość popytu a relacją funkcje popytu.

Model bardzo rozwinięty powinien uwzględniać podział ludności według grup zawodowych i typów gospodarstw domowych czy elastyczność popytu.

Modele w gospodarce przestrzennej spełniają wiele funkcji. Są to:

• Psychologiczna

• Porządkująca

• Logiczne

• Systematyzujące

• Konstruktywne (konstrukcyjne)

• Komunikatywna

Modele umożliwiają zrozumienie zjawisk, których ze względu na złożoność i wielkość nie można byłoby sobie uzmysłowić. Stanowią one ramy, w których informacje mogą być zbierane, przechowywane, porządkowywane i efektywnie wykorzystywane.

Ze względu na cele możemy wyróżnić następujące typy modeli:

• Modele opisowe - ich celem jest odzwierciedlenie pewnych elementów cech systemów przestrzennych zwłaszcza struktury i sposobu działania

• Modele predykcyjne - buduje się je w celu przewidzenia przyszłości systemów przestrzennych. Mogą być eksploatacyjne oparte na założeniach, że dotychczasowy kierunek określonym modelu opisowym, będzie konstruowany w przyszłości oraz warunkowe określające mechanizmy rozwoju i uzależniające rozwój od zmiennych warunków

• Modele eksploatacyjne

• Modele decyzyjne lub planistyczne

Klasyczne modele procesu planowania

Każde planowanie jest procesem, w którym można wyróżnić pewne charakterystyczne etapy lub stadia. Jest procesem sekwencyjnym, co oznacza, że wykonanie etapy poprzedniego warunkuje przejście do kolejnego etapu. Jest także procesem celowym i świadomym bowiem był wynikiem ............................ zagospodarowania przestrzennego realizującym konkretne cele w warunkach określonych oddziaływanie praw przyrody, gospodarki i rozwoju społecznego.

Wszystkie plany wymagają gruntowej wiedzy na temat przedmiotu planu i jego właściwości choć nie każdy z nich przewiduje etap nazywany oceną stanu istniejącego czyli diagnozą.

Model działania celowościowego (celowego) - model ten składa się z następujących części:

• Ocena stanu istniejącego (diagnoza)

• Budowa planu i weryfikacja jego treści

• Realizacja planu

• Ocena realizacji planu wraz z monitoringiem

Na początku dokonuje się rozeznania w sytuacji, potem określa się zbiór i zakres działań do celu realizacji. Następnie przystępuje się do realizacji celu a po jego osiągnięciu ocenia się uzyskany efekt. W modelu tym podmiot ocenia stan istniejący, konstruuje plan i ocenia jego realizację. Przedmiot planowania stanowią mieszkańcy, podmioty gospodarcze.

Ocena stanu istniejącego - procedura ta obejmuje ocenę poziomu zaspokajania potrzeb społecznych szczególnie tych, których zaspokojenie będzie wiązało się ze zmianami planu zagospodarowania przestrzennego.

Identyfikacja i ocena zasobów jakie mogą być wykorzystane dla rozwoju jednostki terytorialnej. W analizie potrzeb rozpatrywane będą przede wszystkim zmiany obciążeń środowiska przyrodniczego, zmiany użytkowania ziemi, zwiększenie intensywności ..................., zmiany funkcji terenu, lokalizację nowych inwestycji, rewitalizację obszarów zdegradowanych, poprawę warunków jakości życia ludności, poprawa dostępności usług, powstawanie nowych miejsc pracy.

Identyfikacja i ocena zasobów powinna obejmować ukształtowanie powierzchni terenu, zasoby surowców mineralnych w tym wody, zasoby rolniczych i leśnych, zasoby gleb właśnie z ich wartością użytkową, warunki klimatyczne, krajobrazowe, zasoby ludzkie (liczba ludności, struktura płci iwieku, dynamika demograficzna, migracje, poziom wykształcenia, aktywność zawodowa, poziom bezrobocia itp.), potencjał gospodarczy, struktura gospodarki, jej dywersyfikacja (różnorodność), ocena poziomu gospodarowania.

Za ocenę stanu istniejącego można uznać stworzenie Studium Koncepcji, studium Uwarunkowań i kierunków Zagospodarowania Przestrzennego.

MODELE W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ

wykład

Istota gospodarki przestrzennej.

Gospodarka jest to ogół działalności prowadzony na danym obszarze w dziedzinie produkcji, podziału i przepływu dóbr (materialne i niematerialne) oraz w zakresie konsumpcji (indywidualna i zbiorowa).

Podział sektorowy:

1. rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, górnictwo

2. przemysł, budownictwo

3. usługi (materialne i niematerialne lub rynkowe i nierynkowe)

Przestrzeń - trójwymiarowy obszar, ograniczona trzema wymiarami: długością, szerokością oraz wysokością (względna). Niektórzy mówią o czwartym wymiarze - czas.

Przedmiotem przestrzeni może być: (rodzaje przestrzeni):

1. Przestrzeń geodezyjna - przestrzeń wynikająca z wymiarów ziemi. Obszar, wycinek tej skorupy ziemskiej ograniczony wymiarami ziemi.

2. Przestrzeń geograficzna - jakościowo zróżnicowana powierzchnia ziemi pod względem fizycznym, chemicznym, biologicznym oraz antropologicznym.

3. Przestrzeń społeczno - ekonomiczna - przestrzeń życia i działalności człowieka. Zawiera się w przestrzeni geograficznej.

Przestrzeń geograficzna zawiera:

1. Przestrzeń przyrodnicza - stwarzająca warunki do życia .

2. Przestrzeń ekonomiczna - człowiek podporządkowuje przestrzeń geograficzną do prowadzenia swojej działalności gospodarczej, dzięki temu przestrzeń nabiera wartości ekonomicznej i gospodarczej.

3. Przestrzeń geograficzna zawiera środowisko społeczne - człowiek zajmuje obszary organizując się w określone społeczności dążąc do zaspokojenia swoich potrzeb.

4. Przestrzeń kulturowa - umiejscowienie w przestrzeni materialnych efektów działalności ludzkiej stanowiących twory kultury.

Podstawowe wymiary przestrzeni społeczno gospodarczej (poza typowymi dla przestrzeni geodezyjnej):

1. Liczba ludności i rodzaj podstawowych jednostek (osób, obiektów instytucji) - gęstość zaludnienia

2. Liczba i rodzaj powiązań między tymi jednostkami, obiekty, miasta, instytucje

3. Stopień złożoności powstałych układów, powiązań

4. Powiązania

Cechy charakterystyczne przestrzeni:

1. Ograniczoność i przestrzeń, którą dysponujemy jest ograniczona, skończona

2. Opór przestrzeni (opór jaki stawia przestrzeń działalności ludzkiej im dalej i głębiej położona jest miejsce, do którego chcemy dotrzeć tym więcej potrzebujemy czasu, środków i energii, aby tam dotrzeć lub wykonać dane zadanie)

3. Zróżnicowanie przestrzeni (część przestrzeni ma charakter unikatowy bądź wyczerpywalny - środowisko przyrodnicze)

Ponadto można wyróżnić 6 następujących atrybutów (właściwości):

• Wyłączność (każdy obiekt może być zlokalizowany w jednym miejscu w przestrzeni, może być przypisany tylko jeden obiekt)

• Odległość (pomiędzy jednym miejscem, obiektem w przestrzeni - nieruchome)

• Kierunek (lokalizacja, odniesienie do przestrzeni)

• Sąsiedztwo (każdy obiekt, miejsce znajduje się w pobliskim otoczeniu)

• Wielkość (dany odcinek możemy zmierzyć)

• Wypełnienie (cała przestrzeń jest wypełniona różnymi elementami naturalnymi lub antropologicznymi)

Struktura przestrzeni:

1. Obszar (wycinek przestrzeni dowolnie wybrany do danej analizy)

2. Strefa (część przestrzeni jednorodna pod względem jakiejś cechy)

3. Region (obszar stanowiący kompleks współzależnych cech tworzących pewną całość pozostających w określonym stosunku do otoczenia)

Struktura przestrzeni według układu (z punktu widzenia geometrycznego):

1. Elementy strefowe (obszary o określonych cechach naturalnych, dzięki którym mogą one pełnić określone funkcje użytkowe np. obszary leśne, wodne, rolnicze, wypoczynkowe, turystyczne)

2. Elementy liniowe (infrastruktura techniczna) - połączenie między elementami punktowymi

3. Elementy punktowe powstają i rozwijają się na skrzyżowaniu ciągów infrastruktury technicznej

Ograniczoność i wyłączność

Przestrzeń postrzegania jest jako dobro rzadkie

Przestrzeń względna jest liczona czasem lub kosutem

Przestrzeń absolutna - wielkość absolutna

Przestrzeń względna - czas pokonania odległości

Strefa czasu - czas dotarcia lub koszt dotarcia

Przestrzeń zależna od innych wartości

Gospodarowanie przestrzenią

Formuła efektywności

Q Q - efekt

E = ----- E - efektywność

L L - nakład

Gospodarka przestrzenna jest to całokształt działalności gospodarczej związany z użytkowaniem przestrzeni. Chodzi więc o gospodarowanie w przestrzeni oraz przestrzenią czyli o korzystanie z poszczególnych komponentów środowiska, rozmieszczenie ludności oraz organizowanie wszelkiej działalności społecznej i gospodarczej (działalność produkcyjna, umysłowa, infrastruktura, system osadnictwa).

Podstawowe cechy przestrzeni mające znaczenie dla gospodarki przestrzennej:

1. Ograniczoność (pojemność przestrzeni, ograniczona ilość użyteczności).

2. Powszechna dostępność (publiczny charakter) - swoboda i dostępność korzystania z przestrzeni nie oznacza korzystania z przestrzeni w sposób dowolny. Musimy mieć na uwadze prawo własności, normy społeczne.

3. Wartość przestrzenna. Wyrazem wartości jest cena.

Cena kształtowana ta jest przez takie czynniki jak:

1. Komponenty środowiska przyrodniczego.

2. Położenie geograficzne danego terenu.

3. Jego zagospodarowanie.

4. Możliwości przekształcenia.

5. Miejsce w układzie społeczno - gospodarczym (miasto, gmina, region).

Struktura gospodarki przestrzennej:

1. Elementy bierne

• elementy stacjonarne (działki terenu)

• elementy wiążące (urządzenia i sieci infrastruktury technicznej)

2. Elementy czynne

• człowiek, właściciele terenowi

• dysponenci poszczególnych działek

• podmioty gospodarcze

• aparat władzy odpowiedzialny za całość gospodarki przestrzennej

Efektem gospodarki przestrzennej jest zagospodarowanie przestrzeni, które polega na dostosowaniu poszczególnych terenów do użyteczności jakim mają służyć.

W systemie zagospodarowania przestrzennego możemy wyróżnić cztery podstawowe podsystemy:

1. System środowiska przyrodniczego

2. System ludności i osadnictwa

3. System infrastruktury

4. System produkcji

Istoty modeli i modelowania

Model - wzór, odwzorowanie

W nauce modelem będzie teoretycznie uogólnienie określonego wycinka rzeczywistości mające na celu w sposób syntetyczny (uproszczony) odwzorować zachodzące w nim procesy.

Modele są w wyidealizowanym uproszczonym przedstawieniem rzeczywistości. Opisują tylko te cechy, które są w danym przypadku istotne.

CETERIS PARIBUS - pozostałe wielkości niezmienne.

W nauce modele stosuje się ponieważ są one przydatne w budowaniu teorii naukowych.

Rodzaje (formy) modeli:

1. Modele ikoniczne (obrazkowe) są przedstawieniem w małej bądź dużej skali stanów przedmiotów lub zdarzeń np. zdjęcie satelitarne, zdjęcie techniczne budynku.

2. Modele analogowe. W modelach tych jedną właściwość struktury opisujemy za pomocą innej. Modele te wymagają zastosowania legendy.

3. Modele werbalne (słowne) jest to opis rzeczywistości w sposób logicznie uporządkowany za pomocą słów.

4. Modele symboliczne - modele przedstawiające właściwości wycinka rzeczywistości za pomocą symboli np. wzory matematyczne.

Modele matematyczne zbudowane są z następujących elementów:

• ze zmiennych egzogenicznych (wejściowych)

• wielkości endogeniczne (wewnętrzne, wyjściowe)

• wielkości (parametry) stałe

• relacje wyrażane za pomocą równań

Modele matematyczne dają następujące korzyści:

• możliwość precyzyjnego i zwięzłego wyrażania określonych prawidłowości (niż język potoczny)

• symbole matematyczne mają tylko jedno znaczenie, zmuszają więc do większej precyzji formułowanych zależności, hipotez czy pojęć

• matematyczne ujęcie rzeczywistości pozwala na weryfikacje prawidłowości danej teorii

Modele w gospodarce przestrzennej:

1. Modele opisowe - ich celem jest odzwierciedlenie określonych cech systemów przestrzennych.

2. Modele predykcyjne - tworzone w celu przewidywania przyszłości systemów przestrzennych.

3. Modele eksploracyjne - ich celem jest pokazanie różnych wariantów analizowanej sytuacji.

4. Modele planistyczne (decyzyjne) - utworzone w celu znajdowania najbardziej efektywnych rozwiązań.

Fazy konstruowania modelu:

fragment (wycinek) przestrzeni

(model teoretyczny idealizacja przedstawienie (wyobrażenie) stanu

lub pojęciowy) danego układu systemu czy prawidłowości

(model uproszczony) uproszczenie (musimy przyjąć określone założenia)

wybór modelu

weryfikacja

(w powrocie do

fragmentu przestrzeni) pomiar i analiza (interpretacja)

wnioski (dotyczące naszej rzeczywistości fragmentu - wycinka przestrzeni)

Trzeba powrotu do początku - od wniosków do fragmentu (wycinka) przestrzeni. W powrocie tym następuje weryfikacja. W fazie idealizacji i uproszczenia istnieje największe niebezpieczeństwo pojawienia się tzw. szumu informacyjnego. Szum informacyjny powstaje w wyniku uproszczenia dawnej rzeczywistości. Oznaczać również może wprowadzenie do modelu informacji niepotrzebnych.

Cechy charakterystyczne konstrukcji modelowych:

• Selektywność - dotyczy ona eliminacji szumu informacyjnego

• Strukturalizacja - szukanie poprzez model charakterystycznych układów i związków

• Sugestywność - wskazanie zależności niewidocznych badaniach pojedynczych elementów, jednoczesnych poza założenia przyjęte przy konstruowaniu danego modelu

• Aproksynacja - model jest przybliżonym odwzorowaniem rzeczywistości

Funkcje modeli:

• Funkcja psychologiczna - model pozwala nam zrozumienie i wyjaśnienie zjawisk co nie byłoby możliwe w inny sposób do osiągnięcia.

• Funkcja porządkująca - polega na tym, że za pomocą modelu selekcjonujemy i porządkujemy informacje.

• Funkcja logiczna - model umożliwia przedstawienie i wyjaśnienie poszczególnych procesów i zjawisk w sposób logiczny.

• Funkcja konstrukcyjna - modele przyczyniają się do powstania (konstruowania praw z teorii).

• Funkcja komunikacyjna - modele umożliwiają porozumiewanie się naukowców w różnych dyscyplinach, a co za tym idzie przyczyniaj się do przepływu idei naukowych.

• Funkcja prognostyczna - modele umożliwiają zakładanie prognozowanie określonych zjawisk nawet tych, które w danym momencie nie występują, ale na podstawie modelu możemy wnioskować o ich pojawieniu się w przyszłości.

Wybrane modele w gospodarce przestrzennej

Najczęściej do modelowania w gospodarce przestrzennej wykorzystywany jest fragment przestrzeni w postaci regionu albo miasta.

Miasto w modelach traktowane jest jaka powinien system stąd też rozpatruje się jego poszczególne składowe powiązania między nimi oraz powiązania z otoczeniem.

Do elementów struktury miasta zalicza się:

1. Teren

2. Ludność

3. Infrastruktura

4. Podmioty gospodarcze

5. Podmioty społeczne

6. Podmioty kulturowe

W związku z powyższymi elementami możemy wyróżnić następujące modele:

1. Modele przestrzenne

2. Modele ludnościowe (oraz dotyczące obsługi ludności)

3. Modele transportowe

4. Modele gospodarcze (ekonomiczne)

Model przestrzennej i gospodarczej struktury miasta

Badania najczęściej obejmują tutaj rozprzestrzenianie się zabudowy mieszkaniowej, dojazdów do pracy, sieci transportowej, wartości ziemi, wzrostu uprzemysłowienia oraz ekspansji przestrzennej.

Jednym z najbardziej znanych z tego rodzaju modeli jest model Lawry'ego z 1964 roku.

Zostały wyodrębnione trzy sektory:

1. Sektor podstawowy. Zalicza się do niego działalności miastotwórcze (zakłady produkcji rolnej, handel hurtowy, przemysł, instytucje naukowe, usługi wyższego rzędu). Obiekty i zatrudnienie w tym sektorze przyjmuje się jako zmienne zewnętrzne, a więc z góry określone.

2. Sektor obsługujący ludność. Rozmieszczenie obiektów i ludności (zatrudnienie) kształtują się pod upływem potrzeb. Są to wielkości określone przez model.

3. Sektor gospodarstw domowych. Jest on uzależniony od sektora pierwszego i drugiego. Jest również zmienną wewnętrzną.

- S2 - rozmieszczenie obiektów i zatrudnienie

obiekty i zatrudnienie - S3 - rozmieszczenie gospodarstw domowych

S1

- tereny potrzebne dla rozwoju S2, S3

Model

element wejściowy element wyjściowy

Wybraną przestrzeń miejską, dzieli się na kwadraty o określonej powierzchni i użytkowanie powierzchni w każdym kwadracie jest ograniczone przez warunki naturalne oraz politykę urbanistyczną.

Za pomocą matematycznej postaci modelu (i komputera) rozmieszczona jest ludność oraz obiekty sektora siły roboczej. Ludność ta (z sektora 1) wymaga działań obsługujących. W związku z tym obiekty sektora 2, lokalizuje się tak, aby dopasować je do potencjału stworzonego przez ludność sektora pierwszego. Obiekty sektora 2 stwarzają także zapotrzebowanie na siłę roboczą. W kolejnym etapie mieszkańcy są więc tak rozmieszczany, aby zapewnić siłę roboczą dla sektora 2. Dodatkowo ludność zmienia potencjał rynkowy w związku z czym musi nastąpić skorygowanie sektora 2. Zmieniony sektor 2 koryguje rozmieszczenie gospodarstw domowych (sektor 3). Postępuje się w ten sposób tak długo aż do osiągnięcia stanu równowagi pomiędzy trzema sektorami.

Model ten przyjmuje określone ograniczenia przybliżające go do rzeczywistości Do ograniczeń tych należą:

1. Gęstość zaludnienia

2. Tereny możliwe do pozyskania

3. Minimalna wielkość obiektów i ośrodków usługowych

Modele wzrostu regionów:

1. Modele neoklasyczne. Według neoklasyków wyróżnia się trzy czynniki wzrostu:

• kapitał technologiczny (wewnętrzny)

• kapitał ludzki

• liczba ludności

Y = f (k, l, t) k = Y x s

f - funkcja 0 < s < 1

k - kapitał ludzki s - stopa oszczędności

l - liczba ludności Y - produkcja

t - zmienna czasowa

Wszystkie zmienne w modelu zależą od czasu.

W modelu tym przyjęto szereg założeń jak między innymi:

• doskonała konkurencja

• pełne zatrudnienie

• jeden rodzaj produkcji

• zerowe koszty transportu

• stała podaż siły roboczej

• niewystępowanie postępu technicznego

Na podstawie powyższych założeń wskazano, że płaca jest funkcją: kapitał - płaca

k kapitał

płaca = f (-----) f (-----------)

l ludność

Zysk od kapitału natomiast jest funkcją relacji: praca - kapitał

L ludność

zysk od kapitału = f (----) f (-----------)

k kapitał

Przy takich założeniach zasoby pracy przepływać będą z regionów o niższej płacy do regionów o wyższej płacy. Kapitał natomiast będzie przepływał w kierunku odwrotnym. Przepływy będą miały miejsce do momentu wyrównania się płac oraz zysku od kapitału we wszystkich regionach. Według tego modelu wraz ze wzrostem regionalnym następuje konwergencja (zbieżność stop wzrostu poszczególnych regionów). Założenia upraszczające przyjęte do modelu neoklasycznym są nadmiernym wyidealizowaniem dlatego też model nie stanowi dobrego narzędzia poznawczego.

1. Modele wzrostu endogenicznego. Modele te są próbą weryfikacji modeli wzrostu. Teoria neoklasyczna zakłada, że wzrost zależy od zewnętrznych zmian technologicznych. Kapitał oraz ludność, będące czynnikami wzrostu, dają bowiem malejące lub stałe przychody względem skali. W związku z tym nie przynoszą trwałego wzrostu dochodu na jednego mieszkańca. W modeli neoklasycznym stopa wzrostu jest zewnętrzna (egzogeniczna). W modelach wzrostu endogenicznego długookresową stopę wzrostu traktuje się jako zmienną wewnętrzną modelu. Uwewnętrznienie stopy wzrostu powoduje następujące efekty:

1. Jest to pokazanie pełniejszego obrazu mechanizmów wzrostowych (uwolnienie od czynnika niezależnego).

2. Przypisanie większej roli we wzroście regionów kapitałowi ludzkiemu oraz kapitałowi intelektualnemu.

3. Zwiększenie obszarów wpływów instytucji regionalnych na wzrost regionu w związku z tym wzrost liczby instrumentów oddziaływania na wzrost regionalny.

W modelach tych zakładało się stała lub wzrastające przychody ze skali. Tworzy to mechanizm napędzający długookresowy wzrost regionu i tym samym powoduje dywergencję (rozbieżności) wzrostu poszczególnych obszarów w czasie.

1. Modele kumulatywne i przyczynowości. Według tego modeli mechanizm rynkowy prowadzi do polaryzacji rozwoju w przestrzeni. Wynika to stąd, że pewne relacje działalności przynoszą wzrost przychodów wraz ze wzrostem skali. W związku z tym mają tendencję do kumulowania się na określonych obszarach powstałe w ten sposób skupienia są źródłem dalszego rozwoju dzięki korzyściom zewnętrznym i wewnętrznym (są to korzyści powstałe niezależne od tych pierwotnych korzyści lokalizacji). Regiony słabsze oferują korzyści w postaci konkurencji cenowej. Nie są one jednak w stanie przezwyciężyć aglomeracji. Rozwój regionów zacofanych kształtuje się pod wpływem regionów silniejszych. Wpływ ten polega przede wszystkim na:

1. Rozprzestrzenianiu się aktywności (rynki zbytu czy dyfuzja innowacji jest to wpływ pozytywny.

2. Wymywanie regionów zacofanych (odpływ kapitału ludzkiego, zasobów finansowych). Jest to wpływ negatywny. Zazwyczaj wpływ negatywny jest silniejszy niż wpływ pozytywny.

płaca nominalna

płaca motywacyjna = ------------------------

wydajność

Q Q - ilość produkcji

wydajność = (-----) l - ilość zatrudnienia

l

1. Modele bazy ekonomicznej.

y = f (x) y- stopa wzrostu produkcji (produktu)

x - stopa wzrostu eksportu

Zaletą modelu bazy ekonomicznej jest uwzględnieniem popytu zewnętrznego jako czynnika kształtującego potencjał regionu.

Model ten podkreśla znaczenie otwarcia regionu na zewnątrz. Wady modelu bazy ekonomicznej (zarzuty):

1. Pominięcie inwestycji autonomicznych regionów, majątku nagromadzonego w regionie postępu technicznego oraz migracji jako czynników kształtujących potencjał regionów.

2. Udział eksportów w produkcji regionu jest odwrotnie proporcjonalny do wielkości regionu stąd też regiony mniejsze mają wyższą stopę eksportu w porównaniu z regionami większymi. Następuje więc sztuczny wzrost rzeczywistych zmian eksportu.

3. Kwestionuje się kierunek przepływu kapitału. Według modelu bowiem szybko rosnące regiony będą miały tendencję do rozszerzenia eksportu kapitału. W rzeczywistości jednak przepływ kapitału ma kierunek odwrotny, czyli gospodarka regionu szybko rozwijającego się wymaga importu kapitału (ludzi, dóbr konsumpcyjnych).

4. Model dotyczy pojedynczego regionu nie ujmuje więc relacji pomiędzy regionami.

2. Modele ekonometryczne. W modelach tych zakłada się w większości, że określone wielkości regionalne są po prostu funkcją analogicznych wielkości ogólnokrajowych.

yreg = a + b (PNB) yreg - wielkość regionalna

Wady modelu ekonometrycznego:

1. Nie uwzględnienie wewnętrznych charakterystycznych cech regionów

2. Nie uwzględnienie zmian atrakcyjności poszczególnych regionów

3. Pokazanie jednostronnej zależności regionu od reszty kraju bez uwzględnienia oddziaływania w drugą stronę co jest istotne w przypadku regionów dynamicznie rozwijających się.

Zalety modelu ekonometrycznego:

1. Przydatność w sporządzaniu pragną krótkoterminowych

2. Możliwość wykorzystania tych modeli do testowania innych teorii wzrostu regionalnego (ponieważ sam on nie jest związany z żadną teorią)

Modele interakcji przestrzennych (przepływów międzystrefowych)

1. Model grawitacji

m1m2 m1m2 - masa

F = G --------- r - odległość

r² G - stała grawitacji

l1l2

Przepływy1,2 = ------------------- l1l2 - liczba ludności

Odległość (1,2)

W odniesieniu do działalności ludzkiej model ten mówi, że siła przyciągania między (strefami) dwoma obszarami w zakresie danej działalności jest wprost proporcjonalna do liczby ludności obu obszarów i odwrotnie proporcjonalna do odległości między nimi.

Odległość może być rozumiana jako odległość geograficzna, odległość ekonomiczna i odległość czasowa.

W zależności od przedmiotu analizy oprócz liczby ludności za miarę masy (w liczniku) można przyjąć:

1. Przy modelowaniu dojazdu do pracy - będzie to wielkość zatrudnienia w przedsiębiorstwach i urzędach

2. W przypadku modelowania dojazdów w celu zakupu towarów i usług za miarę masy można przyjąć wielkość powierzchni sprzedanej w obiektach handlowych i usługowych. Wielkość ofert handlowych, a także wielkość wyprzedaży posezonowych.

1. Model możliwości pośredniej. Oddziaływanie przestrzenne jest tutaj mierzone przez liczbę pośrednich możliwości zrealizowania celów pojawiających się między tymi strefami. Odległość nie występuje tutaj w formie bezpośrednim. Model ten w prostej formie opiera się na założeniu, że liczba przejazdów ze strefy początkowej do strefy przeznaczenia jest wprost proporcjonalna do liczby możliwości oferowanych przez strefę przeznaczenia i odwrotnie proporcjonalna do liczby możliwości pośrednich (strefy pomiędzy obszarami).

Bardziej złożona wersja tego modeli wykorzystuje prawdopodobieństwo. Prawdopodobieństwo to wymaga, aby przejazd był taki krótki jak jest to tylko możliwe. Przejazd wydłuża się jedynie wtedy gdy nie ma możliwości realizacji celu w bliższej odległości. Według tego założenia każdy podróżujący rozważa każdą dostępną mu sposobność zaspokojenia potrzeby wraz z prawdopodobieństwem , że potrzeba ta zostanie w pełni zaspokojona.

2. Modele ekologiczno - ekonomiczne. Celem tworzenia tego typu modeli jest identyfikacja zależności ekonomiczno - ekologicznych, ich opis przewidywanie zmian oraz konsekwencji tych zmian, a także ocena różnych wariantów rozwiązania problemów pojawiających się na stylu ekonomii i środowiska. Modele tego typu mogą pozostać poprzez połączenie modeli jednodyscyplinowych.

Integracja zmiennych (ekonomicznych i ekologicznych) może odbywać się na trzy sposoby:

1. do m. ekon. dodajemy trochę m. środ.

model 2. dodajemy po równo model

ekonomiczny 3. do m. środ. dodajemy trochę m. ekonom środowiskowy

1. Trzonem jest model ekonomiczny, do którego włączone są zmienne ekologiczne

2. Model ekonomiczny i model ekologiczny są współzależne i wzajemnie powiązane.

3. Trzonem jest model ekologiczny, do którego włączamy zmienne ekonomiczne.

Drugim sposobem tworzenia tego typu modeli jest: modelowanie całościowe (holistyczne).

W przypadku takiego modelowania należy zastosowań jedną technikę co wiąże się za sprowadzeniem do wspólnego mianownika zmiennych ekologicznych w zmiennych ekonomicznych.

Do modeli tego typu zalicza się:

• modele bilansów materiałowych,

• modele ekonomiczne z komponentem ekologicznym,

• modele zarządzania jakością środowiska.

Prognoza w gospodarce przestrzennej

Przewidywanie przyszłości jest możliwe dzięki temu, że w świecie istnieje pewien porządek. Zachodzące w nim zjawiska są ze sobą powiązane i podlegają określonym prawidłowościom. Związek między poszczególnymi zjawiskami może mieć postać dwojakiego rodzaju:

1. Zależności przyczynowo skutkowe - oznacza to, że każde zdarzenie ma nieskończoną liczbę przyczyn, nieskończoną liczbę skutków. Nie zawsze jednak te same przyczyny powodują te same skutki.

2. Zależności funkcyjne (współwystępowanie strukturalne). Oznacza to, że określone zjawiska występują łącznie i często są odwracalne (symetryczne), czyli jeśli A powoduje B to B powoduje A.

Rodzaje przewidywania przyszłości:

1. Oceny dotyczące przyszłości np.. życzenia, nauka o rzeczach ostatecznych, modele normatywne. Modele normatywne - służą one ocenie dostępnych kierunków działań a następnie wskazaniu tego rozwiązania, które w danych warunkach jest najlepsze.

2. Twierdzenia dotyczące przyszłości np. przewidywania (hipoteza, wizja, projekcja, prognoza, przypuszczenie), przepowiednie (wróżby, proroctwa).

3. Projekty, plany, programy itp.

Prognoza - naukowo uzasadnione informacje o kształtowaniu się przedmiotu prognozy w przyszłości.

Okres prognozy jest to okres, którego dotyczy prognoza.

Wyprzedzenie prognozy jest to liczba jednostek czasu jaka upływa od teraźniejszości do okresu programowania.

Horyzont czasowy jest to przedział, w którym dla każdego momentu można w sposób uzasadniony dokonać dopuszczalnej prognozy.

Przykłady:

1. Niedługo PKB na osobę w Polsce wyniesie 25 tys. USD. - zdanie to nie jest prognozą. „Niedługo” dyskwalifikuje. Musi być określony czas.

2. Jutro w północno - wschodniej Polsce będzie padał deszcz. - zdanie to jest prognozą. Mamy gdzie, kiedy i co, oparte na nauce.

3. W 2010 roku w Polsce PKB na osobę wyniesie 25 tys. USD. - zdanie to jest prognozą. Mamy jakiś wynik analizy.

4. W 2015 roku 2 + 2 = 4. - zdanie to nie jest prognozą. Sąd prognozy nie może być znay w chwili przeprowadzania prognozy. Nie jest prognozą, bo wartość jest już znana.

5. Jeżeli stopa zatrudnienia w 2010 roku wzrośnie o 15 punktów procentowych to PKB na osobę w tym samym roku wyniesie 25 tys. USD. - zdanie to nie jest prognozą. Jest to symulacja. Chodzi o słowa „Jeżeli ... to ...”.

Prognoza jest to najczęściej sąd mówiący o zajściu pewnego zjawiska w określonym momencie w przyszłości, przy czym wartość logiczna tego sądu (prawda lub fałsz) nie jest znana w momencie formułowania prognozy.

Podstawowe różnice między symulacją a prognozą:

Prognoza jest to niepewny sąd bezwarunkowy o kształtowaniu się danego zjawiska w określonym momencie w przyszłości. Odpowiadamy na pytanie „Co będzie w momencie t?”.

Symulacja jest to niepewny sąd warunkowy o kształtowaniu się danego zjawiska. Determinanta czasowa może, ale nie musi, wystąpić (odpowiadamy na pytanie „ Co by było, gdyby było?”).

Prognoza	Plan
Charakter bierny, czyli określa jedynie przewidywany przebieg zdarzeń w przyszłości.	Charakter aktywny, czyli aktywne kształtowanie procesów i zjawisk.
Twierdzenie bez możliwości wyboru.	Twierdzenie ze świadomym i celowym wyborem (jest to charakter decyzji).
Domniemanie, czyli przypuszczenie odnośnie przyszłości.	Dyrektywa, czyli nakreślona droga osiągnięcia celów.
Punkt ciężkości stanowią uwarunkowania i przesłanki.	Punkt ciężkości stanowią cele oraz sposoby ich osiągnięcia.
Ogólność.	Szczegółowość.
Prognoza jest elementem procesu planowania.	Plan pozostaje bez wpływu na prognozę.

Prognoza potrzebna jest dla planu. Prognozę tworzymy przed planem.

Aby być przydatnym w praktycznym działaniu prognoza powinna odznaczać się następującymi cechami:

1. Badawczość, czyli zastosowanie naukowych metod prognostycznych.

2. Obiektywność.

3. Dobra jakość, czyli zapewnienie pożądanego stopnia trafności przy nie uniknionym określonym stopniu niepewności.

4. Użyteczność, czyli prognoza musi nam umożliwić skuteczne działanie.

5. Kompleksowość, czyli przewidywania muszą mieć charakter całościowy.

6. Ciągłość. Polega ona na weryfikacji i udoskonalaniu istniejących prognoz.

7. Jedność, czyli powiązanie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Wynika to z ciągłości rozwoju społeczno - gospodarczego.

8. Wiarygodność. Prognoza musi budzić zaufanie.

Rodzaje prognoz:

1. Ze względu na czas

1. - krótkoterminowe (do roku)

- średnioterminowe (do 5 lat)

- długoterminowe (powyżej 5 lat)

2. - statystyczne (stanów)

- kinetyczne (procesów)

2. Według funkcji celu

• badawcze (identyfikacja zjawisk przyszłych)

• ostrzegawcze (mają na celu ostrzeżenie przed nadejściem niepożądanych zdarzeń lub konsekwencji określonych działań)

• normatywne (mają za zadanie ułatwienie wyboru celów oraz środków ich realizacji)

Według charakteru:

• ilościowe (otrzymujemy cyfrę, wielkości mierzalne, dotyczy wielkości mierzalnych)

• jakościowe (dotyczą zmiennych niemierzalnych wielkości)

• Według dziedziny prognozowania:

• demograficzne

• naukowo - techniczne

• społeczno - kulturowe

• ekonomiczne, inaczej gospodarcze

• przestrzenne

• polityczne

---