1. Rozwój osobniczy szkieletu i procesy kostnienia z uwzględnieniem mikrostruktury kości.
OGÓLNA BUDOWA
Są zbudowane z dwóch składników: organicznego osseiny, nadającej im elastyczność i sprężystość, oraz nieorganicznego soli kwasu fosforowego i węglowego, nadającego kościom twardość. Największą wytrzymałością na działanie mechaniczne zwłaszcza na ciśnienie i rozciąganie mają kości ludzi między 20 a 30 rokiem życia.

Tkanka kostna występuje w dwóch postaciach zbitej i gąbczastej.
- istota kostna zbita (substantia compacta). Składa się z : osteonów, blaszeczek kostnych międzyukładowych wypełniających przestrzenie między osteonami i blaszek zasadniczych które tworzą zewnętrzna i wewnętrzna warstwę istoty zbitej. W istocie zbitej znajdują się licznie podłużnie biegnące kanały Haversa i poprzeczne kanały Volkmana.
- Istota kostna gąbczasta (substantia spongiosa) - tworzy układ krzyżujących się blaszeczek kostnych. Przestrzenie między beleczkami wypełnia szpik kostny. Układ beleczek jest zależny od działania siły grawitacji oraz sił mechanicznych którym dolna część kości podlega przy skurczu mięśni. Budowa gąbczasta występuje w nasadach kości długich, w kościach krótkich, różnokształtnych oraz w postaci cienkiej w warstwy śródkośćca (diploe) w kościach płaskich.

Kości pokrywa łącznotkankowa błona, obficie unaczyniona - okostna (priostecum). Zawiera włókna klejodajne i sprężyste (sharpea) w warstwie zewnętrznej oraz składniki komórkowe w warstwie wewnętrznej tzw rozrodczej. Komórki tej warstwy osteoblasty wytwarzają tkankę kostną. Dzięki nim kość może przyrastać na grubość, mogą być też wypełnione ubytki tkanki kostnej dzięki wytwarzaniu kostniny (callus). Wzrastanie kości na długość odbywa się dzięki chrząstce nasadowej (cartiliago epiphysialis), która oddziela nasady kości długich i trzonu. W okresie wzrastania organizmu kości wydłużają się. Proces ten kończy się w okresie dojrzewania płciowego organizmu, kiedy to nasady zarastają się trzonem. Okostna pełni też funkcję odżywczą. Liczne naczynia krwionośne i chłonne okostnej łączą się z naczyniami w kanałach Haversa i Volkmana.

Część chrzęstna kości (z wyjątkiem chrząstek stawowych) pokrywa błona zwana ochrzęstną (perichondyrium). Spełnia podobną rolę jak okostna. W czasie rozwoju kośćca w miejscach w których chrząstka przekształca się w kość ochrzęstna przekształca się w okostną.

Szpik kostny (medulla ossium) - wypełnia wnętrze jam szpikowych w trzonach kości długich i drobne jamy między beleczkami w istocie gąbczastej. Rozróżniamy szpik czerwony i żółty. Jego ogólna objętość to 3000 - 4000 tyś. cm . szpik czerwony (medulla ossium rubra). Występuje głównie w istocie gąbczastej i jest narządem krwiotwórczym. Powstają w nim krwinki czerwone i białe. Szpik kostny żółty (medulla ossium flava). Zawiera znaczną liczbę komórek tłuszczowych znajdujących się w jamach szpikowych kości długich.

2. Podstawowe różnice między szkieletem dziecka a szkieletem człowieka dorosłego.

Dużą elastyczność oraz odporność na złamania kości dziecięce zawdzięczają temu że zawierają małą ilość składników mineralnych.
U ludzi dorosłych następuje stopniowe osłabienie odporności fizycznej kości, które u ludzi w wieku starczym stają się kruche ze względu na przewagę w nich właśnie składników mineralnych.
W okresie wzrastania organizmu dzięki narastaniu tkanki kostnej w bliskim sąsiedztwie chrząstek nasadowych, kości wydłużają się. Proces ten kończy się w okresie dojrzewania płciowego organizmu. Wtedy to nasady zarastają się trzonem a wydłużanie się kości ustaje.
Z kolei mózgoczaszka musi stale się powiększać wraz ze wzrostem mózgowia. Dopiero po ustaniu wzrostu mózgowia (45-50 lat) przestaje także rosnąć czaszka i następuje starcze kostnienie szwów.
Czaszka noworodka natomiast zawiera nie skostniałe pozostałości czaszki błoniastej w postaci ciemiączek. Ciemiączko czołowe - zarasta się w okresie drugiego roku życia, ciemiączko tylne oraz ciemiączka boczne zarastają się w ciągu pierwszego roku życia.

3. Klasyfikacja połączeń kości i ich ogólna charakterystyka.
STAWY lub POŁĄCZENIA MAZIOWE (articulationes et juncturae synoviales)
Każdy staw wolny składa się z powierzchni stawowych, torebki stawowej i jamy stawowej.

Powierzchnie stawowe (facies articulares) - to zazwyczaj gładkie połączenia dwu lub więcej kości stykających się ze sobą. Mogą mieć różny kształt, ale zazwyczaj powierzchnia jednej kości jest wypukła - główka stawowa, a druga wklęsła- panewka. Każda z nich pokryta jest najczęściej chrząstką szklistą, zwaną chrząstka stawową. Ma ona zazwyczaj 0,5 - 3 m, jest gładki i odporna na tarcie.

Torebka stawowa (capsula articularis) - łączy powierzchnie stawowe kości i tworzy osłonę stawu. Składa się z warstwy włóknistej i maziowej.
- błona włóknista (membrana fibrosa) - zawiera włókna klejodajne i mniej elastycznych. Zewnętrzne, wzmacniające wiązki włókien to więzadła (ligamenta). Wpływają one na rodzaj i zakres ruchów w stawie.
- Błona maziowa (membrana synovialis) - jest cienka, delikatna, bogato unaczyniona i unerwiona. Na powierzchni wewnętrznej pokryta jest komórkami łącznotkankowymi, które wydzielają maź stawową. To gęsty ciągnący się płyn. Jej zadanie to zmniejszanie do minimum tarcia w stawie. Jest jakby smarem.

Jama stawowa (cavum articulare) - to szczelinowata przestrzeń występująca między powierzchniami stawowymi, za życia wypełniona jest mazią.

W niektórych stawach znajdują się też elementy uzupełniające:
- obrąbek stawowy (labrum glenoidale) - powiększa i pogłębia panewkę
- chrząstka śródstawowa (discus articulationes) - dopasowuje powierzchnie stawowe, dzieli staw na dwie komory, czym zwiększa jego ruchomość.
- Łękotki stawowe (memiscus articulationes) - wyrównują niedopasowane powierzchnie i służą jako przsuwalne powierzchnie stawowe.

Stawy dzieli się na proste (simpleź) i złożone (composita). Zależy to od liczby kości biorących udział w tworzeniu danego stawu. W stawie prostym łączą się ze sobą dwie kości a w złożonym trzy i więcej. Jeżeli przy wykonywaniu jakiegoś ruchu zaangażowanych jest dwa lub więcej stawów to nazywamy je sprężonymi.

Ze względu na rodzaj wykonywanych ruchów stawy dzieli się na jednoosiowe (jeden stopień swobody), dwuosiowe (dwa stopnie swobody) i wieloosiowe (trzy stopnie swobody).

Stawy jednoosiowe:
- zawiasowy (ginglymus) - główka stawowa w kształcie walca a panewka to przybliżony negatyw główki. Ruchy: zginanie - prostowanie wokół osi prostopadłej do osi długiej kości (stawy międzypaliczkowe)
- obrotowy (trochoidea) - ma cylindrycznie ukształtowana główkę stykającą się bocznie z panewką. Główka obraca się równolegle do osi długiej kości (staw promieniowo - łokciowy bliższy)
- śrubowy (cochlearis) - uważany jest za odmianę stawu jednoosiowego. Wykonuje się w nim ruch obrotowy wokół własnej osi z posuwistym (staw szczytowo - obrotowy pośrodkowy)

stawy dwuosiowe:
- kłykciowy (condylaris) - ma główkę stawową eliptyczna w długiej i krótkiej osi. Panewka stawowa jest wklęsła w obu osiach (staw promieniowo - nadgarstkowy)
- siodełkowy (sellaris) - ma obie powierzchnie stawowe w kształcie siodła. Ruchy tutaj to ku przodowi i tyłowi oraz z boku na bok (staw nadgarstkowo - śródręczny kciuka).

Stawy wieloosiowe:
- kuliste (spheroidae) - główka stawowa jest mniejszym lub większym wycinkiem kuli. Dzieli się je na:
1. kuliste wolne - np. staw ramienny
2. kuliste panewkowe - np. staw biodrowy
ruchy w stawach kulistych mogą odbywać się wokół dowolnych osi. Mogą tu również zachodzić ruchy złożone.
- płaskie (planae) - maja płaskie lub prawie płaskie powierzchnie stawowe główki i panewki. Ruchomość w nich jest nieznaczna.
- Nieregularne - to te w których powierzchnie stawowe są nieregulerne. Ruch jest w nich możliwy dzięki chrząstce śródstawowej (mostkowo - obojczykowy)

POŁĄCZENIA KOŚCI ŚCISŁE (synarthroses) - dzielimy je na: więzozrosty, chrząstkozrosty i kościozrosty..

Więzozrost (syndesmosis) - wystepuje w trzech postaciach:
- więzozrostu włóknistego (syndesmosis fibrosa) - utworzonego przez włókna klejodajne, (błony międzykostne przedramienia i goleni)
- więzozrostu sprężystego (syndesmosis elastica) - tu elementem łączącym kości są włókna spręzyste, elastyczne, nadające tkance żółte zabarwienie, (więzadła żółte rozpięte między łukami kręgó)
- szwów (suturae) - gdzie włókna łączące kości są bardzo mocne i krótkie. Szwy dzielimy na:
1. piłowate (serrata) - nieregularne brzegi jednej ości wchodzą we wgłębienia drugiej. To najmocniejsze i najczęstsze połączenie kości sklepienia czaszki (kość czołowa z kośćmi ciemieniowymi).
2. gładkie lub proste (plana) - połączenie kości których brzegi są prawie proste, (połączenie wyrostków podniebiennych kości szczęki górnej).
3. łuskowe (squamosa) - przebiega skośnie do powierzchni kości, a brzgi kości zachodzą na siebie dachówkowato (łuska kości skroniowej na kość ciemieniową).
4. wklinowanie (gomphosis) - to rodzaj szczególnego umocowania zębów w szczękach.

Połączenia chrzęstne (juncturae cartilaginae) -to połączenia kości z chrząstką szklistą lub włóknistą. To częste połączenia kości w okresie rozwoju organizmu. W miarę dojrzewania większość chrząstkozrostów przekształca się w kościozrosty (synostosis).

4. Anatomiczna budowa mięśnia z uwzględnieniem roli jego poszczególnych składników.

Włókno mięśniowe poprzecznieprążkowane szkieletowe jest długą cylindryczną zespólnią komórkową. Włókno otoczone jest błoną zwaną sarkolemmą, która pokryta jest cienką warstewką tkanki łącznej, tzw. Śródmięsną. Wnętrze włókna mięśniowego wypełnione jest sarkoplazmą. Sarkoplazma włókien zawiera zwykle organelle komórkowe, poza tym wypełniona jest włókienkami kurczliwymi, miofibrylami o średnicy 1 mikrona. Miofibryle z kolei składają się z jeszcze cieńszych niteczek, zwanych miofilamentami które zbudowane są z kurczliwego białka, tzw. Aktomiozyny, tworzących długie łańcuchy cząsteczek białkowych. Aktomiozyna składa się z dwóch różnej średnicy substancji białkowych: aktyna - cieńsza i miozyna - grubsza. Prążki ż dzielą miofibryle na krótkie odcinki sarkomery. Zależnie od ilości miofibryli włókna mięśniowe są ubogi lub bogate w sarkoplazmę. Włókna bogate w sarkoplazmę tzw. Włókna czerwone zawierają więcej miofibryli i wolniej podlegają zmęczeniu. Włókna czerwone występują zwłaszcza w mięśniach gałki ocznej, w mięśniach oddechowych, w żwaczach. Włókna białe, uboższe w sarkoplazmę, mają zdolność szybszego skurczu, lecz szybciej ulegają zmęczeniu.

5. Topograficzna, morfologiczna i funkcjonalna klasyfikacja mięśni.

Włókna mięśniowe łączą się w jednostki większe, pęczki te z kolei łączą się w wiązki mięśniowe i mięśnie. Pęczki mają łącznotkankową osłonę zwaną omięsną wewnętrzną. Grupy pęczków mięśniowych otacza omięsna zewnętrzna. Mięsień jako całość pokryty jest włóknistą błoną namięsną, a ta z kolei otoczona jest powięzią. Namięsna przy skurczu mięśnia porusza się wraz z mięśniem, natomiast powięź pozostaje nieruchoma. Z tak ukształtowanej tkanki mięśniowej zbudowana jest część czynna mięśnia, czyli brzusiec który na końcach przechodzi w ścięgna zbudowane z tkanki łącznej włóknistej, lub rozcięgna w mięśniach płaskich. Brzusiec to część kurczliwa mięśnia, natomiast ścięgna przenoszą siłę mięśnia na kości do których się przyczepiają. W mięśniach wrzecionowatych wydłużonych, które najczęściej występują na kończynach, występują dwa ścięgna początkowe i końcowe. Ścięgno początkowe nazywa się głowa mięśnia, a ścięgno końcowe jego ogonem. Przytwierdzenie ścięgna początkowego do kości określa się mianem przyczepu początkowego mięśnia lub początkiem, ścięgna końcowego - przyczepem lub przyczepem końcowym mięśnia.
Mięsień może mieć jedną głowę lub więcej. Otrzymuje wtedy nazwę mięśnia dwugłowego, trójgłowego, czworogłowego. Mięśnie o jednej głowie mają tylko nazwę własna, bez określenia liczby głów np. mięsień ramienny. Mięśnie mogą również mieć w swojej środkowej części ścięgno pośrednie, które dzieli mięsień na dwa brzuśćce. Mięsień taki nosi nazwę dwubrzuśćcowego. Inne mięśnie mogą być podzielone całkowicie lub częściowo, przez krótkie ścięgienka, tzw smugi ścięgniste np. mięsień prosty brzucha. Mięśnie płaski kończą się szerokimi rozcięgnami. Część końcowa mięśnia może dzielić się także na dwa lub więcej ścięgien, np. mięśnie zaopatrujące palce. Taki mięsień nazywamy wtedy wielościęgnistym. W mięśniach wrzecionowatych o taśmowatym przebiegu włókien mięśniowych, mogą się ona w znacznym zakresie skracać i tym samym działać na większe odległościach. W mięśniach pierzastych i półpierzastych włókna mięśniowe wchodzą do ścięgna pod kątem mniej lub bardziej ostrym np. mięsień zginacz długi kciuka. Wszystkie mięśnie o ukośnym wejściu włókien mięśniowych do ścięgna charakteryzują się stosunkowo dużym przekrojem fizjologicznym. Pierzaste ustawienie włókien cechuje mięśnie przeznaczone do szybkich i mocnych skurczów na krótkiej odległości. Niektóre mięśnie biegną okrężnie, otaczając otwory naturalne ciała:
- mięśnie okrężne ust, oka, zwieraczy, cewki moczowej i odbytu.
Mięśnie wyrazowe twarzy stanowią wyjątek, jeśli chodzi o przyczepy: mają tylko jeden początek na kości, z drugiej strony przyczepiają się do wewnętrznej powierzchni skóry lub błony śluzowej albo w ogóle nie maja przyczepu kostneg

6. Narządy pomocnicze mięśni i ich występowanie w organizmie.
Narządy pomocnicze mięśni: powięzie, pochewki ścięgien, kaletki maziowe, bloczki, trzeszczki i troczki są urządzeniami usprawniającymi pracę mięśni.

Powięź (fascia) - stanowi zwykle silną, lącznotkankową błonę, która okryw grupę mięśni lub pojedynczy mięsień. Tzw powięź powierzchowna oddziela mięśnie od tkanki podskórnej. Powięź może przyczepiać się do kości tworząc silne przegrody międzymięśniowe.

Pochewki ścięgien (vaginae tendinum) - są zbudowane w postaci cewek o podwójnych ścianach, tępo zakończonych na obu końcach. Ściana zewnętrzna jest pokryta powierzchownie błoną włóknistą, wzmocnioną zwykle więzadłami pochwowymi o przebiegu skośnym lub obrączkowym. Pod nią znajduje się blaszka maziowa ścięgna, która ze ściany pochewki przechodzi na ścięgno. Pomiędzy obu blaszkami maziowymi: zewnętrzną i wewnętrzną znajduje się maź. Pochewki ścięgien mają za zadanie ustalenie ścięgien w miejscach bliskiego przebiegu nad kością lub stawem.

Kaletki maziowe (bursae synoviales) - są zewnętrznymi wypukleniami torebki stawowej i występują wszędzie tam gdzie mięśnie narażone są na tarcie. Mają ułatwić ślizganie mięśnia lub jego ścięgna. Występują najczęściej między kością lub torebką stawową a mięśniem, także między kością a skórą.

Bloczki mięśni (trochlea musculares) - służą do zmiany kierunku przebiegu ścięgna oraz mogą być punktem podparcia dźwigni. Bloczki są kostne, chrzęstne lub więzadłowe.

Trzeszczki (ossa sesamoidea) - to odmiana bloczków. Są to ruchome kostki, włączone w ścięgna niedaleko ich przyczepu, zmieniające kierunek ich przebiegu.

Troczki (retinacula musculorum) - są silnymi, krótkimi wiązkami ścięgnistymi utrzymującymi ścięgna mięśni blisko kości. Razem z kością mogą tworzyć kanały dla przebiegu ścięgien, umożliwiając z jednej strony zmianę ich położenia, z drugiej, zmieniając kierunek przebiegu ścięgien. Troczki działają zatem jako szczególny rodzaj bloczków mięśniowych.

7. Morfologia szkieletu kończyny górnej.

OBOJCZYK - clavicula
od góry:
- extremitas acromialis - koniec barkowy
- extremitas sternalis - koniec mostkowy
- facies articularis sternalis - powierzchnia stawowa mostkowa

od dołu:
- facies articularis acromialis - powierzchnia stawowa barkowa
- linea trapezoidea - kresa czworoboczna
- tuberculum cocoideum - guzek stożkowy
- impresio lig. costoclavicularis - wycisk więzadła żebrowo - obojczykowego

ŁOPATKA - scapula
z tyłu:
- angulus superior - kąt górny
- fossa supraspinata - dół nadgrzebieniowy
- spina scapulae - grzebień łopatki
- margo superior - brzeg górny
- incisura scapulae - wcięcie łopatki
- processus coracoideus - wyrostek kruczy
- acromion - bark
- angulus lateralis - kąt boczny
- fossa infraspinata - dół podgrzebieniowy
- margo lateralis - brzeg boczny
- angulus inferior - kąt dolny
- margo medialis - brzeg przyśrodkowy

z przodu:
- facies articularis acromialis - powierzchnia stawowa barkowa
- fossa subscapularis - dół podłopatkowy
- facies costalis - powierzchnia żebrowa
- tuberculum infraglenoidale - guzek podpanewkowy
- cavitas glenoidalis - wdrążenie stawowe / panewkowe
- collum scapulae - szyjka łopatki

z boku:
- tuberculum supraglenoidale - guzek nadpanewkowy

KOŚĆ RAMIENNA - os humeri
z przodu:
- tuberculum majus - guzek większy
- caput humeri - głowa kości ramiennej
- collum anatomicum - szyjka anatomiczna
- tuberculum minus - guzek mniejszy
- collum chirurgicum - szyjka chirurgiczna
- crist tuberculi minoris - grzebień guzka mniejszego
- facies anterior medialis - powierzchnia przednia przyśrodkowa
- margo lateralis - brzeg boczny
- fossa coronoidea - dół dziobiasty
- epicondylus medialis - nadkłykieć przyśrodkowy
- trochlea humeri - bloczek kości ramieniowej
- capitulum humeri - główka kości ramieniowej
- epicondylus lateralis - nadkłykieć boczny
- fossa radialis - dół promieniowy
- margo lateralis - brzeg boczny
- facies anterior lateralis - powierzchnia przednia boczna
- tuberositas deltoidea - guzowatość naramienna
- crista tuberculi majoris - grzebień guzka większego

z tyłu:
- facies posterior - powierzchnia tylna
- fossa olecrani - dół łokciowy

KOŚĆ ŁOKCIOWA - os ulna
z przodu:
- olecranon - łokieć
- tuberositas ulnae - guzowatość łokciowa
- margo anterior - brzeg przedni
- facies anterior - powierzchnia przednia
- processus styloideus medialis - wyrostek rylcowaty przyśrodkowy
- caput ulnae - głowa łokciowa
- margo interossus - brzeg międzykostny
- incisura radialis - wcięcie promieniowe
- processus coronoideus - wyrostek dziobiasty

od strony kości promieniowej:
- incisura trochlearis - wcięcie bloczkowe
- circumferentia articularis - obwód stawowy
- facies posterior - powierzchnia tylna
- margo posterior - brzeg tylny
- crista musculi supinatoris - grzebień mięśnia odwracacza

KOŚĆ PROMIENIOWA - os radii
z przodu:
- caput radii - głowa kości promieniowej
- tuberositas radii - guzowatość kości promieniowej
- margo interosseus - brzeg międzykostny
- facies anterior - powierzchnia przednia
- incisura ulnari - wcięcie łokciowe
- facies articulerais carpea - powierzchnia stawowa nadgarstkowa
- margo anterior - brzeg przedni
- collum radii - szyjka kości promieniowej
- circumferentia articularis - obwód stawowy

KOŚCI RĘKI - ossa manus
- phalanx proximalis - paliczek bliższy
- phalanx media - paliczek środkowy
- phalanx distalis - paliczek dalszy

nazwy palców:
- pollex - kciuk
- index - wskazujący
- medianus - środkowy
- anularis - obrączkowy
- digitus minimus - mały

kości nadgarstka:
szereg bliższy:
- os pisiforme - grochowata
- os triquetrium - trójgraniasta
- os lunatum - księżycowata
- os scaphoideum - łódeczkowata

szereg dalszy:
- os hamatum - haczykowata
- os capitatum - główkowata
- os trapezoideum - czworoboczna
- os multangulum - wielokątna

8. ruchy łopatki:

levatio (unoszenie):
- levator scapulae
- sternocleidomastoideus
- trapezius (część górna)
depresio (opuszczanie):
- pectoralis minor
- serratus anterior
- latissimus dorsi
- trapezius (część dolna)
abductio (odwodzenie):
- serratus anterior
- pectoralis major
- pectoralis minor
adductio (przywodzenie):
- rhomboideus
- trapezius
- latissimus dorsi
rotatio ext.
- trapezius
- serratus anterior
rotatio int.
- pectoralis minor
- rhomboideus

9. Staw ramienny, ruchy w nim zachodzące, oraz wykonujące je mięśnie.
STAW RAMIENNY (art. Humeri)
1. powstaje między łopatką a kością ramieniową
2. powierzchnie stawowe: wydrążenie czyli panewka stawowa łopatki a głową kości ramieniowej
3. to staw kulisty wolny, III stopień swobody
4. ruchy: zginanie - prostowanie, nawracanie - odwracanie, odwodzenie - przywodzenie
5. więzadła:
- kruczo-ramienne (lig. coracohumerale) - od podstawy i brzegu bocznym wyrostka kruczego do guzków kości ramiennej, wzmacnia torebkę.
- Obrąbkowo-ramienne (ligg glenohumeralia)- od szyjki anatomicznej k. ramiennej do brzegu obrąbka stawowego panewki (wyróżniamy górne, środkowe i dolne)
Występuje obrąbek stawowy

Ruchy ramienia:
Flexio (zginanie):
- deltoideus (część przednia)
- pectoralis major
- coracobrachialis
- biceps brachii (caput brevis)
extensio (prostowanie):
- deltoideus (część tylna)
- latissimus dorsi
- teres major
- triceps brachii (caput lungus)
abductio (odwodzenie):
- deltoideus
- supraspinatus
- biceps brachii (caput longus)
adductio (przywodzenie):
- pectoralis major
- latissimus dorsi
- teres major
- coracobrachialis
- biceps brachii (caput brevis)
supinatio (odwracanie):
- deltoideus (część tylna)
- teres major
- infraspinatus
pronatio (nawracanie):
- deltoideus (część przednia)
- pectoralis major
- latissimus dorsi
- teres major

10. Staw łokciowy, ruchy w nim zachodzące oraz wykonujące je mięśnie
STAW ŁOKCIOWY (art. Cubiti)
Dzieli się na:

- ramienno-promienowy (humeroradialis):
1. powierzchnie stawowe: główka kości ramieniowej, dołek głowy kości promieniowej
2. to staw obrotowo zawiasowy, II stopień swobody
3. ruchy: zginanie-prostowanie, nawracanie-odwracanie.

- ramienno-łokciowy (humeroulnaris):
1. powierzchnie stawowe: bloczek kości ramieniowej, wcięcie bloczkowe kości łokciowej
2. to staw I stopnia swobody, zawiasowy.
3. ruchy: zginanie-prostowanie.

- promieniowo-łokciowy bliższy (radioulnaris proximalis)
1. powierzchnie stawowe: obwód stawowy głowy k. promieniowej (circumferentia art.), wcięcie promieniowe k. łokciowej (incisura radialis)
2. to staw obrotowy, I stopień swobody
3. ruchy: odwracanie-nawracanie.

Staw łokciowy jest stawem II stopnia swobody pod warunkiem jego zgięcia.

Ruchy przedramienia:
Flexio (zginanie):
- brachialis
- radialis
- biceps brachii
- pronator teres
- flexor carpi radialis
- flexor carpi ulnaris
- palmaris longus
extensio (prostowanie):
- triceps brachii
pronatio (nawracanie):
- pronator teres
- pronator quadratus
supinatio (odwracanie):
- supinator
- biceps brachii

STAW PROMIENIOWO-ŁOKCIOWY DALSZY (art. Radio-ulnaris distalis)
1. powstaje między kością promieniową a łokciową
2. powierzchnie stawowe: głowa kości łokciowej, wcięcie łokciowe kości promieniowej
3. to staw obrotowy, I stopień swobody
4. ruchy: nawracanie - odwracanie
5. występują kaletki i krążek stawowy.

11. Staw promieniowo - nadgarstkowy, ruchy w nim zachodzące i wykonujące je mięśnie.
STAW PROMIENIOWO - NADGARSTKOWY (art. Radiocarpea)
1. łączy k. promieniową z szeregiem bliższym k. nadgarstka
2. powierzchnie stawowe: ¾ powierzchnia nadgarstkowa kości promieniowej, ¼ krążek stawowy
3. to staw eliptyczny, II stopnia swobody
4. ruchy: zginanie - prostowanie, odwodzenie - przywodzenie

Ruchy ręki:
Flexio (zginanie):
- palmaris longus
- flexor carpi radialis
- flexor carpi ulnaris
- flexor digitorum superficialis
- flexor digitorum profundus
- flexor pollicis
extensio (prostowanie):
- extensor digitorum
- extensor carpi radialis
- extensor carpi ulnaris
- extensor pollicis
abductio (odwodzenie):
- flexor carpi radialis
- extensor carpi radialis
adductio (przywodzenie):
- flexor carpi ulnaris
- extensor carpi ulnaris

12. Stawy ręki, ruchy w nich zachodzące i wykonujące je mięśnie.
Staw śródnadgarstkowy (art. mediocarpea)
1. łączy oba szeregi kości nadgarstka.
2. powierzchnie stawowe: główkę i panewkę stawową tworzą powierzchnie stawowe sąsiadujących ze sobą kości nadgarstka.

Stawy międzynadgarstkowe (art.- nes. intercarpeae)
1. stawy te występują pomiędzy poszczególnymi kośćmi nadgarstka.

Ruchy w stawach ręki i mięśnie w nich uczestniczące:
Zginanie dłoniowe:
- zginacz powierzchowny palców (flexor digitorum superficialis)
pp. nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej, wyrostek dziobiasty kości łokciowej
pk. brzegi środkowych paliczków 2-5

- zginacz głęboki palców (flexor digitorum profundum)
pp. przednia powierzchnia kości łokciowej, błona międzykostna
pk. podstawa poaliczków dalszych 2-5

- zginacz kciuka długi (flexor pollicis longus)
pp. przednia powierzchnia kości promieniowej, błona międzykostna
pk. podstawa dalszego paliczka

- zginacz promieniowy nadgarstka (flexor carpi radialis)
pp. nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej
pk. podstawa kości śródręcza II

- zginacz łokciowy nadgarstka (flexor carpi ulnaris)
pp. nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej
pk. rozcięgno dłoniowe

- dłoniowy długi (palmaris longus)
pp. nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej
pk. rozcięgno dłoniowe

- odwodziciel długi kciuka (abductor pollicis longus)
pp. powierzchnia kości promieniowej i łokciowej
pk. podstawa kości śródręcza

zginanie grzbietowe:
- prostownik palców (extensor digitorum)
pp. nadkłykieć boczny kości promieniowej
pk. podstawa paliczków dalszych II - V
- prostownik łokciowy nadgarstka (extensor carpi ulnaris)
pp. nadkłykieć boczny kości ramieniowej
pk. podstawa V kości śródręcza

- prostownik długi kciuka (extensor pollicis longus)
pp. tylna powierzchnia kości łokciowej
pk. podstawa dalszego paliczka kciuka

- prostownik palca wskaziciela (extensor indicis)
pp. część dalsza powierzchni tylnej kości łokciowej, błona międzykostna
pk. rozcięgno grzbietowe palca wskazującego

zginanie promieniowe (odwodzenie):
- odwodziciel kciuka długi (abductor pollicis longus)
pp. powierzchnia kości promieniowej i łokciowej
pk. podstawa kości śródręcza

- prostownik promieniowy nadgarstka (extensor carpi radialis)
pp. brzeg boczny kości ramieniowej
pk. podstawa II kości śródręcza

- zginacz promieniowy nadgarstka (flexor carpi radialis)
pp. nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej
pk. podstawa kości śródręcza II

- prostownik długi kciuka (extensor pollicis longus)
pp. tylna powierzchnia kości łokciowej
pk. podstawa dalszego paliczka kciuka

- prostownik palca wskaziciela (extensor indicis)
pp. część dalsza powierzchni tylnej kości łokciowej, błona międzykostna
pk. rozcięgno grzbietowe palca wskazującego

zginanie łokciowe (przywodzenie):
- zginacz łokciowy nadgarstka (flexor carpi ulnaris)
pp. nadkłykieć przyśrodkowy kości ramieniowej
pk. rozcięgno dłoniowe
- prostownik łokciowy nadgarstka (extensor carpi ulnaris)
pp. nadkłykieć boczny kości ramieniowej
pk. podstawa V kości śródręcza

- prostownik palców (extensor digitorum)
pp. nadkłykieć boczny kości promieniowej
pk. podstawa paliczków dalszych II - V

13. Morfologia szkieletu kończyny dolnej.
KOŚĆ MIEDNICZNA - os coxae
z przodu:
- spina iliaca anterior superior - kolec biodrowy przedni górny
- crista iliaca - grzebień biodrowy
- ala ossi ili - talerz kości biodrowej
- os ilium - kość biodrowa
- fossa iliaca - dół biodrowy
- tuberositas iliaca - guzowatość biodrowa
- spina iliaca posterior superior - kolec biodrowy tylny górny
- facies articularis - powierzchnia stawowa
- spina iliaca posterior inferior - kolec biodrowy tylny dolny
- incisura ischiadica major - wcięcie kulszowe większe
- corpus ossis ischii - trzon kości kulszowej
- spina ischiadica - kolec kulszowy
- incisura ischiadica minor - wcięcie kulszowe mniejsze
- ramus ossis ischii - gałąź kości kulszowej
- os ischii - kość kulszowa
- foramen obturatum - otwór zasłonowy
- ramus ossis ischii - gałąźkości kulszowej
- ramus inferior ossis pubis - gałąź dolna kości łonowej
- facies symphysialis - powierzchnia spojeniowa
- os pubis - kość łonowa
- ramus superior ossis pubis - gałąź górna kości łonowej
- pecten ossis pubis - grzebień kości łonowej
- corpus ossis pubis - trzon kości łonowej
- eminentia iliopubica - wyniosłość biodrowo - łonowa
- corpus ossis ilii - trzon kości biodrowej
- linea arcuata - linia łukowata
- spina iliaca anterior inferior - kolec biodrowy przedni dolny

z tyłu:
- linea glutea posterior - kresa pośladkowa tylna
- linea glutea anterior - kresa pośladkowa przednia
- labium externum cristae iliacae - warga zewnętrzna grzebienia biodrowego
- linea intermedia - kresa pośrednia
- labium internum cristae iliacae - warga wewnętrzna grzebienia biodrowego
- facies glutea - powierzchnia pośladkowa
- fossa acetabuli - dół panewki
- tuberculum pubicum - guzowatość łonowa
- incisura acetabuli - wcięcie panewki
- tuber ischiadicum - guz kulszowy
- facies lunata - powierzchnia księżycowata
- linea glutea inferior - kresa pośladkowa dolna

KOŚĆ UDOWA - femur lub os femoris
z przodu:
- caput femoris - głowa kości udowej
- collum femoris - szyjka kości udowej
- fovea capitis - dołek głowy
- linea intertrochanterica - linia międzykrętarzowa
- trochanter minor - kętarz mniejszy
- epicondylus medialis - nadkłykieć przyśrodkowy
- facies patellaris - powierzchnia rzepkowa
- epicondylus lateralis - nadkłykieć boczny
- corpus femoris - trzon kości udowej
- facies anterior - powierzchnia przednia
- trochanter major - krętarz większy

z tyłu:
- fossa trochanterica - dół krętarzowy
- tuberositas glutea - guzowatość pośladkowa
- labium laterale lineae asperae - warga boczna kresy chropawej
- labium mediale lineae asperae - warga przyśrodkowa kredy chropawej
- facies poplitea - powierzchnia podkolanowa
- fossa intercondylaris - dół międzykłykciowy
- condylus lateralis - kłykieć boczny
- condylus medialis - kłykieć przyśrodkowy
- linea intercondylaris - kresa międzykłykciowa
- linea pectinea - kresa grzebieniowa
- crista intertrochanterica - grzebień międzykrętarzowy

RZEPKA - patella
z przodu:
- basis patellae - podstawa rzepki
- facies anterior - powierzchnia przednia
- apex patellae - wierzchołek rzepki

z tyłu:
- facies articularis - powierzchnia stawowa

KOŚCI PODUDZIA - ossis cruris

STRZAŁKA - fibula
- caput fibulae - głowa kości strzałkowej
- facies lateralis - powierzchnia boczna
- margo anterior - brzeg przedni
- margo interosseus - brzeg międzykostny
- malleolus lateralis - kostka boczna
- facies articularis malleolis - powierzchnia stawowa kostkowa

PISZCZEL - tibia
z przodu:
- condylaris lateralis - kłykieć boczny
- condylaris medialis - kłykieć przyśrodkowy
- tuberositas tibiae - guzowatość piszczeli
- margo interosseus - brzeg międzykostny
- facies medialis - powierzchnia przyśrodkowa
- margo anterior - brzeg przedni
- facies lateralis - powierzchnia boczna
- malleolus medialis - kostka przyśrodkowa

z góry:
- eminentia intercondylaris - wyniosłość międzykłykciowa
- area intercondylaris posterior - pole międzykłykciowe tylne
- tuberculum intercondylare madiale - guzek międzykłykciowy przyśrodkowy
- facies articularis superior - powierzchnia stawowa górna
- area intercondylaris anterior - pole międzykłykciowe przednie
- tuberculum intercondylare laterale - guzek międzykłykciowy boczny

z tyłu:
- facies articularis fibularis - powierzchnia stawowa strzałkowa
- foramen nutricium - otwór odżywczy
- facies posterior - powierzchnia tylna
- incisura fibularis - wcięcie piszczelowe
- malleolus medialis - kostka przyśrodkowa
- sulcus malleolaris - bruzda kostkowa
- margo medialis - brzeg przyśrodkowy
- linea musculu solei - kresa mięśnia płaszczkowatego

z dołu:
- facies articularis inferior - powierzchnia stawowa dolna
- facies articularis malleoli - powierzchnia stawowa kostkowa

KOŚCI STOPY - ossa pedis
- calcaneus - kość piętowa
- talus - kość skokowa
- os cuboideum - kość sześcienna
- os naviculare - kość łódkowata
- os cuneiforme laterale - kość klinowata boczna
- os cuneiforme mediale - kość klinowata przyśrodkowa
- os cuneiforme intermedium - kość klinowata pośrednia
- ossa metatarsale - kości śródstopia (I - V)
- phalanx proximalis - paliczek bliższy
- phalanx media - paliczek środkowy
- phalanx distalis - paliczek dalszy

14. Połączenia miednicy i ich rozwój w ontogenezie.
Kość miedniczna zaliczana jest do największych kości szkieletu. W dzieciństwie aż do okresu pokwitania, składa się z trzech części oddzielonych od siebie warstwą chrząstki: kości biodrowej, kości kulszowej i kości łonowej. Dopiero w wieku około 16 do 18 roku życia następuje zrost kości w jedną część w obrębie dużej panewki stawowej. Kość łonowa i kulszowa ograniczają duży otwór zasłonowy. Kość biodrowa stanowi górno - tylną część kości miednicznej.

STAW KRZYŻOWO - BIODROWY (articulatio sacroiliaca)
1. powierzchnie stawowe: powierzchnie uchowate kości krzyżowej i biodrowej
2. to staw wolny płaski
3. więzadła:
- krzyżowo - biodrowo brzuszne, grzbietowe i międzykostne (ligg. sacroiliaca ventralia, dorsalia et interossea) - to bardzo silne i krótkie więzadła biegnące od jednej kości do drugiej
- biodrowo - lędźwiowe (lig. iliolumbale) - między wyrostkami żebrowymi IV i V kręgu lędźwiowego a grzebieniem biodrowym i powierzchnią górną k. krzyżowej.
- krzyżowo - guzowe i krzyżowo - kolcowe (lig. sacrotuberale et lig. sacrospinale) - biegną od tyłu kości krzyżowej i guzicznej do kolca kulszowego.
- błona zasłonowa i więzadło pachwinowe (membrana obturatoria et lig inguinale) błona zamyka otwór zasłoniony, więzadło biegnie od kolca biodrowego do guza łonowego

SPOJENIE ŁONOWE (symphysis pubica)
Utworzony przez powierzchnie kości łonowych, między którymi znajduje się krążek międzyłonowy (discus interpubicus).
Spojenie wzmacniają dwa więzadła:
- łonowe górne (lig. pubicum superius) - przebiega między guzkami łonowymi kości łonowych
- łukowate łonowe (lig. arcuatum pubis) - to u mężczyzn sklepienie kąta podłonowego, a u kobiet łuku łonowego.

15. Staw biodrowy, ruchy w nim zachodzące i wykonujące je mięśnie.
STAW BIODROWY (art. COXAE)
1. łączy kość miednicy i udową.
2. powierzchnie stawowe: powierzchnia księżycowata (facies lunata) i głowa kości udowej (caput femoris)
3. to staw kulisty panewkowy, III stopień swobody.
4. ruchy: zginanie - prostowanie, odwodzenie - przywodzenie, nawracanie - odwracanie
5. więzadła:
- głowy kości udowej (lig. capitis femoris) - obejmuje główkę stawową
- biodrowo - udowe (lig. iliofemorale) - między kolcem biodrowym przednim dolnym a kresą międzykrętarzową. Wzmacnia przednią ścianę torebki.
- łonowo - udowe (lig. pubofemorale) - między gałęzią górną kości łonowej a kresą międzykrętarzową. Wzmacnia przyśrodkową ścianę torebki
- kulszowo - udowe (lig. ischiofemorale) - między trzonem i gałęzią kości kulszowej a kresą międzykrętarzową. Wzmacnia tylną ścianę torebki.
- warstwa okrężna (zona orbicularis) są to włókna dokoła najwęższego miejsca szyjki

Ruchy w stawie biodrowym i wykonujące je mięśnie:

Zginanie do przodu:
- prosty uda (rectus femoris)
pp. kolec biodrowy przedni dolny
pk. guzowatość piszczeli

- biodrowo - lędźwiowy (m. iliopsoas)
pp. 12 kręg piersiowy i lędźwiowe od 1-4
pk. krętarz mniejszy

- napinacz powięzi szerokiej (tensor fasciae latae)
pp. kolec biodrowy przedni górny, powięź pośladkowa
pk. kłykieć boczny kości piszczelowej

- krawiecki (sartorius)
pp. kolec biodrowy przedni górny
pk. guzowatość piszczeli

- przywodziciel wielki (adductor magnus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. dolna część kresy chropawej

- przywodziciel długi (adductor longus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. ½ kresy chropawej

- grzebieniowy (pectineus)
pp. grzebień kości łonowej, guzek łonowy
pk. kresa grzebieniowa kości udowej

- smukły (gracilis)
pp. dolne gałęzie kości łonowej i kulszowej
pk. nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej, guzowatość piszczeli
- pośladkowy średni (gluteus medius)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- pośladkowy mały (gluteus minimus)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

zginanie do tyłu:
- pośladkowy wielki (gluteus maximus)
pp. kość krzyżowa, powierzchnia pośladkowa talerza biodrowego
pk. guzowatość pośladkowa

- przywodziciel wielki (adductor magnus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. dolna część kresy chropawej

- pośladkowy średni (gluteus medius)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- pośladkowy mały (gluteus minimus)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- półbłoniasty (semimembranosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- dwugłowy uda (biceps femoris)
pp. guz kulszowy, głowa strzałki
pk. kresa chropawa

- pólścięgnisty (semitendinosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- gruszkowaty (piriformis)
pp. brzeg kości krzyżowej
pk. krętarz wiekszy

przywodzenie:
- przywodziciel wielki (adductor magnus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. dolna część kresy chropawej

- pośladkowy wielki (gluteus maximus)
pp. kość krzyżowa, powierzchnia pośladkowa talerza biodrowego
pk. guzowatość pośladkowa

- przywodziciel długi (adductor longus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. ½ kresy chropawej

- przywodziciel krótki (adductor brevis)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. 1/3 kresy chropawej

- grzebieniowy (pectineus)
pp. grzebień kości łonowej, guzek łonowy
pk. kresa grzebieniowa kości udowej

- smukły (gracilis)
pp. dolne gałęzie kości łonowej i kulszowej
pk. nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej, guzowatość piszczeli

- czworogłowy uda (quadratus femoris)
pp. guz kulszowy
pk. grzebień międzykrętarzowy

- biodrowo - lędźwiowy (m. iliopsoas)
pp. 12 kręg piersiowy i lędźwiowe od 1-4
pk. krętarz mniejszy

- pólścięgnisty (semitendinosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- dwugłowy uda (biceps femoris)
pp. guz kulszowy, głowa strzałki
pk. kresa chropawa

- półbłoniasty (semimembranosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

odwodzenie:
- pośladkowy wielki (gluteus maximus)
pp. kość krzyżowa, powierzchnia pośladkowa talerza biodrowego
pk. guzowatość pośladkowa

- pośladkowy średni (gluteus medius)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- pośladkowy mały (gluteus minimus)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy


- napinacz powięzi szerokiej (tensor fasciae latae)
pp. kolec biodrowy przedni górny, powięź pośladkowa
pk. kłykieć boczny kości piszczelowej

- prosty uda (rectus femoris)
pp. kolec biodrowy przedni dolny
pk. guzowatość piszczeli

- gruszkowaty (piriformis)
pp. brzeg kości krzyżowej
pk. krętarz wiekszy

- krawiecki (sartorius)
pp. kolec biodrowy przedni górny
pk. guzowatość piszczeli

odwracanie:
- pośladkowy wielki (gluteus maximus)
pp. kość krzyżowa, powierzchnia pośladkowa talerza biodrowego
pk. guzowatość pośladkowa

- pośladkowy średni (gluteus medius)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- pośladkowy mały (gluteus minimus)
pp. pow.pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- biodrowo - lędźwiowy (m. iliopsoas)
pp. 12 kręg piersiowy i lędźwiowe od 1-4
pk. krętarz mniejszy

- czworogłowy uda (quadratus femoris)
pp. guz kulszowy
pk. grzebień międzykrętarzowy

- gruszkowaty (piriformis)
pp. brzeg kości krzyżowej
pk. krętarz wiekszy

- prosty uda (rectus femoris)
pp. kolec biodrowy przedni dolny
pk. guzowatość piszczeli

- przywodziciel wielki (adductor magnus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. dolna część kresy chropawej


- przywodziciel długi (adductor longus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. ½ kresy chropawej

- przywodziciel krótki (adductor brevis)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. 1/3 kresy chropawej

- krawiecki (sartorius)
pp. kolec biodrowy przedni górny
pk. guzowatość piszczeli

- dwugłowy uda (biceps femoris)
pp. guz kulszowy, głowa strzałki
pk. kresa chropawa

- grzebieniowy (pectineus)
pp. grzebień kości łonowej, guzek łonowy
pk. kresa grzebieniowa kości udowej

nawracanie:
- przywodziciel wielki (adductor magnus)
pp. dolna gałąź kości łonowej
pk. dolna część kresy chropawej

pośladkowy średni (gluteus medius)
pp. pow. pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- pośladkowy mały (gluteus minimus)
pp. pow. pośladkowa talerza biodrowego
pk. krętarz większy

- napinacz powięzi szerokiej (tensor fasciae latae)
pp. kolec biodrowy przedni górny, powięź pośladkowa
pk. kłykieć boczny kości piszczelowej

- półbłoniasty (semimembranosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- pólścięgnisty (semitendinosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- smukły (gracilis)
pp. dolne gałęzie kości łonowej i kulszowej
pk. nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej, guzowatość piszczeli

16. Staw kolanowy, ruchy w nim zachodzące i wykonujące je mięśnie.
Staw kolanowy (art. genus) (udowo-piszczelowy)
1. łączy udo z podudziem
2. powierzchnie stawowe: powierzchnie stawowe górne (facies articulares superiores) kłykcie k. udowej (głowa) i kłykcie k piszczelowej (panewka).
3. to staw zawiasowy „zmodyfikowany” II stopnia swobody
4. ruchy: zginanie - prostowanie, ruch obrotowy podudzia.
5. występują łąkotki boczna i przyśrodkowa.

Ruchy w stawie kolanowym i wykonujące je mięśnie:

Prostowanie:
- czworogłowy uda (quadratus femoris)
pp. guz kulszowy
pk. grzebień międzykrętarzowy

zginanie:
- dwugłowy uda (biceps femoris)
pp. guz kulszowy, głowa strzałki
pk. kresa chropawa

- półbłoniasty (semimembranosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- pólścięgnisty (semitendinosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- krawiecki (sartorius)
pp. kolec biodrowy przedni górny
pk. guzowatość piszczeli


- podkolanowy (popliteus)
pp. kłykieć boczny kości udowej
pk. powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego

- brzuchaty łydki (soleus)
pp. powyżej kłykci przyśrodkowego i bocznego kości udowej
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

nawracanie:
- półbłoniasty (semimembranosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- pólścięgnisty (semitendinosus)
pp. guz kulszowy
pk. poniżej kłykcia przyśrodkowego piszczeli

- krawiecki (sartorius)
pp. kolec biodrowy przedni górny
pk. guzowatość piszczeli

- smukły (gracilis)
pp. dolne gałęzie kości łonowej i kulszowej
pk. nadkłykieć przyśrodkowy kości udowej, guzowatość piszczeli

- podkolanowy (popliteus)
pp. kłykieć boczny kości udowej
pk. powyżej kresy mięśnia płaszczkowatego

- brzuchaty łydki (soleus)
pp. powyżej kłykci przyśrodkowego i bocznego kości udowej
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

odwracanie:
- dwugłowy uda (biceps femoris)
pp. guz kulszowy, głowa strzałki
pk. kresa chropawa

- brzuchaty łydki (soleus)
pp. powyżej kłykci przyśrodkowego i bocznego kości udowej
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

17. Połączenia strzałkowo - piszczelowe, staw skokowo - goleniowy, ruchy w nim zachodzące i wykonujące je mięśnie.
staw piszczelowo - strzałkowy (art. tibiofibularis).
1. Łączy końce bliższe kości goleni.
2. Powierzchnie stawowe: powierzchnia stawowa głowy strzałki do powierzchni stawowej strzałkowej kości piszczelowej
3. Ruchy są tutaj nieznaczne, amortyzują odchylenie kostki bocznej w stawie skokowo - goleniowym.

Staw skokowo - goleniowy (art. talocruralis)
1. Łączy końce dalsze kości podudzia z kością skokową.
2. powierzchnie stawowe: bloczek kości skokowej i powierzchnia stawowa dolna kości piszczelowej, oraz powierzchnie stawowe obu kostek - przyśrodkowej i bocznej.
3. To staw zawiasowy z poprzeczną osią ruchu.
4. Ruchy: zgięcie grzbietowe i powierzchniowe stopy.

Ruchy w stawie skokowo - goleniowym i wykonujące je mięśnie:

Zginanie grzbietowe stopy:
- piszczelowy przedni (tibialis anterior)
pp. kłykieć boczny kości piszczelowej
pk. kość klinowata przyśrodkowa, pierwsza kość śródstopia

- prostownik palców długi (extensor digitorum longus)
pp. kłykieć boczny kości piszczelowej, głowa strzałki
pk. rozcięgno grzbietowe 2-5 palca

- prostownik długi palucha (extensor hallucis longus)
pp. powierzchnia przyśrodkowa strzałki
pk. powierzchnia grzbietowa podstawy dalszego paliczka palucha

zginanie podeszwowe stopy:
- brzuchaty łydki (gastocnemius)
pp. powyżej kłykci przyśrodkowego i bocznego kości udowej
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

- płaszczkowaty (soleus)
pp. kresa mięśnia płaszczkowatego
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

- piszczelowy tylny (tibialis posterior)
pp. kość piszczelowa, strzałka
pk. kość łukowata, kość klinowa przyśrodkowa

- zginacz długi palucha (flexor hallucis longus)
pp. tylna powierzchnia strzałki
pk. podstawa dalszego członka paliczka

- zginacz długi palców (flexor digitorum longus)
pp. tylna powierzchnia kości piszczelowej
pk. podstawy paliczków dalszych II - V palca

- strzałkowy długi (peroneus longus)
pp. głowa strzałki
pk. pierwsza kość śródstopia

- strzałkowy krótki (peroneus brevis)
pp. ½ kości strzałkowej
pk. 5 kość śródstopia

- podeszwowy (plantaris)
pp. powyżej kłykcia bocznego kości udowej
pk. guz piętowy

18. Stawy stopy, ruchy w nich zachodzące i wykonujące je mięśnie.
Staw skokowo - piętowy tylny (art. subtalaris)
1. łączy kość piętową i skokową.
2. powierzchnie stawowe: powierzchnia stawowo skokowa tylna i powierzchnia stawowa piętowa tylna.

Staw skokowo - piętowo - łódkowy przedni (art. talocalcaneo navicularis)
1. to połączenie między kością skokową, piętową i łódkową.
2. powierzchnie stawowe: kość skokowa to główka stawu a panewka to kość łódkowa i piętowa.

Ruchy w stawach stopy i mięśnie je wykonujące:

Odwracanie stopy:
- brzuchaty łydki (gastocnemius)
pp. powyżej kłykci przyśrodkowego i bocznego kości udowej
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

- płaszczkowaty (soleus)
pp. kresa mięśnia płaszczkowatego
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

- piszczelowy przedni (tibialis anterior)
pp. kłykieć boczny kości piszczelowej
pk. kość klinowata przyśrodkowa, pierwsza kość śródstopia

- zginacz długi palucha (flexor hallucis longus)
pp. tylna powierzchnia strzałki
pk. podstawa dalszego członka paliczka

- zginacz długi palców (flexor digitorum longus)
pp. tylna powierzchnia kości piszczelowej
pk. podstawy paliczków dalszych II - V palca

- podeszwowy (plantaris)
pp. powyżej kłykcia bocznego kości udowej
pk. guz piętowy

nawracanie stopy:
- strzałkowy długi (peroneus longus)
pp. głowa strzałki
pk. pierwsza kość śródstopia

- strzałkowy krótki (peroneus brevis)
pp. ½ kości strzałkowej
pk. 5 kość śródstopia

- prostownik palców długi (extensor digitorum longus)
pp. kłykieć boczny kości piszczelowej, głowa strzałki
pk. rozcięgno grzbietowe 2-5 palca

- prostownik długi palucha (extensor hallucis longus)
pp. powierzchnia przyśrodkowa strzałki
pk. powierzchnia grzbietowa podstawy dalszego paliczka palucha

odwodzenie stopy:
- strzałkowy długi (peroneus longus)
pp. głowa strzałki
pk. pierwsza kość śródstopia

- strzałkowy krótki (peroneus brevis)
pp. ½ kości strzałkowej
pk. 5 kość śródstopia

- prostownik palców długi (extensor digitorum longus)
pp. kłykieć boczny kości piszczelowej, głowa strzałki
pk. rozcięgno grzbietowe 2-5 palca

- prostownik długi palucha (extensor hallucis longus)
pp. powierzchnia przyśrodkowa strzałki
pk. powierzchnia grzbietowa podstawy dalszego paliczka palucha

przywodzenie stopy:
- piszczelowy przedni (tibialis anterior)
pp. kłykieć boczny kości piszczelowej
pk. kość klinowata przyśrodkowa, pierwsza kość śródstopia

- piszczelowy tylny (tibialis posterior)
pp. kość piszczelowa, strzałka
pk. kość łukowata, kość klinowa przyśrodkowa

- brzuchaty łydki (gastocnemius)
pp. powyżej kłykci przyśrodkowego i bocznego kości udowej
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

- płaszczkowaty (soleus)
pp. kresa mięśnia płaszczkowatego
pk. guz piętowy (ścięgno achillesa)

- zginacz długi palucha (flexor hallucis longus)
pp. tylna powierzchnia strzałki
pk. podstawa dalszego członka paliczka

- zginacz długi palców (flexor digitorum longus)
pp. tylna powierzchnia kości piszczelowej
pk. podstawy paliczków dalszych II - V palca

- podeszwowy (plantaris)
pp. powyżej kłykcia bocznego kości udowej
pk. guz piętowy

19. Morfologia kręgosłupa z uwzględnieniem różnic w budowie kręgów poszczególnych jego odcinków.
Trzony / Otwór kręgowy / Wyrostki kolczyste / Wyrostki poprzeczne / Inne
Szyjne Niskie,nieco siodełk. pow.górna i dolna / Duży w kształcie trójk.z zaokrągl.rogami / Krótkie rozdwojone,prawie poziome.tylko w 7 kręg.nie rozdw.i dł Stos.krotkie,rozdw.na końcach w post.guzka przed.i tyln.
Piersiowe Kszt.klinowaty,wyr.przed.więk.od tyln Zbliż.do okręg.stos.małe Długie,skier.w dół,zach.na siebie Siln.rozw.na koń.,zgrub.,mają dołki Dołki żebr.
Lędźwiowe Duzy,prawie okrągły Bardz.trójkąt.niż okrągłe Zgrub.na końcach nie zach.na siebie Żebra siln.rozw.,wysokie,płaskie pozost.po żebr.lędźw. Wyr.dodatk.

Długość kręgosłupa u człowieka dorosłego wynosi około 70 - 75 cm co stanowi w przybliżeniu 40 - 45% długości ciała.. na długość tą składają się w około ¾ wysokości trzonów kręgów, a w około ¼ wysokości krążków międzykręgowych.
Siła nośna kręgosłupa wynosi około 350 kg. Kręgosłup jest wężowato wygięty w części szyjnej i lędźwiowej kręgosłup jest skierowany wypukłością do przodu i te krzywizny to lordozy. W odcinku piersiowym i krzyżowym występują kifozy - krzywizny skierowane wypukłością do tyłu.

20. Klatka piersiowa i jej funkcje z uwzględnieniem połączeń żeber z mostkiem i kręgami.
Klatka piersiowa ma kształt ściętego u szczytu stożka spłaszczonego nieco w osi strzałkowej. Wyróżniamy na niej ścianę przednią, tylną oraz dwie ściany boczne.
- ściana przednia - utworzona przez mostek i chrząstki żeber jest najkrótsza, ustawiona pochyło.
- Ściany boczne - są najdłuższe, tworzą je przednie części żeber kostnych, między którymi są przestrzenie międzyżebrowe
- Ścianę tylną tworzy odcinek piersiowy kręgosłupa i tylne części żeber.
Ściany ograniczają przestrzeń,(jamę klatki piersiowej) stanowiącą osłonę dla znajdujących się wewnątrz narządów - serca, płuc i wątroby.

Klatka piersiowa ma dwa otwory: górny i dolny.
Otwór górny ma kształt nerkowaty, a jego płaszczyzna jest skierowana ku przodowi i dołowi pod kątem ok. 30 stopni.
Otwór dolny jest znacznie większy niż górny i ma bardziej nieregularny kształt.

Klatka piersiowa wykazuje różnice płciowe. U kobiet jest krótsza w skutek mniej spadzistego przebiegu żeber i krótszego mostka, a jej otwór dolny jest większy niż u mężczyzn.
Klatka piersiowa bierze też udział w oddychaniu. W czasie wdechu unosi się a w czasie wydechu opada.

STAWY ŻEBROWO - KRĘGOWE
- stawy głów żeber:
powierzchnie stawowe: głowy żeber I - VII i odpowiadające im dołki żebrowe.
To staw czynnościowo sprzężony a ruch żeber jest niewielki.

- stawy żebrowo - poprzeczne:
powierzchnie stawowe: pow. stawowe guzków żeber i dołki żebrowe wyrostków poprzecznych kręgów piersiowych.
To również staw czynnościowo sprzężony a ruch żeber jest tu nieznaczny.

21. Ruchy kręgosłupa i wykonujące je mięśnie.
Odcinek szyjny:

Zginanie do przodu (skurcz obustronny)
- długi szyi (longus colli)
pp. kręgi piersiowe, szyjne
pk. kręgi szyjne, kręg szczytowy i obrotowy.
- Mostkowo-obojczykowo-sutkowy (sternocleidomastoideus)
pp. rękojeść mostka, koniec mostkowy obojczyka.
pk. wyr. sutkowy k. skroniowej, kresa karkowa k. Potylicznej.
- pochyły przedni (scalenus anterior)
pp. wyr. poprzeczny kręgów szyjnych VI i VII
pk. guzek mięśnia pochyłego przedniego żebra I

zginanie do tyłu (skurcz obustronny)
- płatowy (splenius)
pp. wyr. kolczysty, kręg szyjny III do kręgu piersiowego V
pk. wyr. poprzeczny kręgów szyjnych I-III, kresa karkowa i wyr. sutkowy k. skroniowej
- prostownik grzbietu (erector spinae)

zginanie w bok (skurcz jednostronny)
- pochyłe (scalemus)
- płatowy (splenius)
pp. wyr. kolczysty, kręg szyjny III do kręgu piersiowego V
pk. wyr. poprzeczny kręgów szyjnych I-III, kresa karkowa i wyr. sutkowy k. skroniowej
- długi szyi cz. boczna. (longus colli)
pp. kręgi piersiowe, szyjne
pk. kręgi szyjne, kręg szczytowy i obrotowy.
- Mostkowo-obojczykowo-sutkowy (sternocleidomastoideus)
pp. rękojeść mostka, koniec ostkowy obojczyka.
pk. wyr. sutkowy k. skroniowej. kresa karkowa k. Potylicznej.
- prostownik grzbietu (erector spinae)
- dźwigacz łopatki (levator scapulae)

skręcanie:
w tę samą stronę:
- płatowy (splenius)
pp wyr. kolczysty, kręg szyjny III do kręgu piersiowego V
pk. wyr. poprzeczny kręgów szyjnych I-III, kresa karkowa i wyr. sutkowy k. skroniowej

w przeciwną stronę:
- mostkowo-obojczykowo-sutkowy (sternocleidomastoideus)
pp. rękojeść mostka, koniec mostkowy obojczyka.
pk. wyr. sutkowy k. skroniowej. kresa karkowa k. Potylicznej.
- półkolcowy (semispinalis)
pp. i pk. wyrostki kolczyste położone wyżej, oprócz VI i VII kręgu, łuska k. Potylicznej
- wielodzielny (multifidus)
pp. i pk. Wyrostki kolczyste położone wyżej, oprócz II-IV kręgu.
- skręcające (mm. Rotatores)
pp.i pk. wyrostki kolczyste kręgów sąsiednich leżące wyżej - mięśnie skręcające krótkie


odcinek piersiowo lędźwiowy:

zginanie do przodu (skurcz obustronny)
- prosty brzucha (rectus abdomnis)
pp. chrząstki żebrowe V-VII, wyrostek mieczykowaty
pk. kość łonowa, spojenie łonowe
- skośny brzucha zewnętrzny i wewnętrzny (obliqus externus et infernus)
pp. żebra V-VII, grzebień kości biodrowej, więzadło pachwinowe
pk. więzadło pachwinowe, kresa biała, trzy ostatnie żebra.
- lędźwiowy większy (psoas major)
pp. XII kręg piersiowy i I-IV ldźwiowy, XII żebro
pk. krętarz mniejszy k. Udowej.

Zginanie do tyłu (skurcz obustronny)
- prostownik grzbietu (erector spinea)

zginanie w bok (skurcz jednostronny)
- prostownik grzbietu (erector spinea)
- skośny brzucha zewnętrzny i wewnętrzny (obliqus externus et infernus)
pp. żebra V-VII, grzebień kości biodrowej, więzadło pachwinowe
- czworoboczny lędźwi (quadratus lumborum)
pp. grzebień k. Biodrowej, więzadło biodrowo lędźwiowe.
pk. kręgi lędźwiowe I-IV, żebro XII
- lędźwiowy większy (psoas major)
pp. XII kręg piersiowy i I-IV lędźwiowy, XII żebro
pk. krętarz mniejszy k. Udowej.

Skręcanie (skurcz jednostronny)
W tę sama stronę:
- skośny wewnętrzny brzucha (obliqus internus abdomnis)
pp. powięź piersiowo lędźwiowa, grzebień kości biodrowej, więzadło pachwinowe
pk. kresa biała, trzy ostatnie żebra
- krzyżowo grzbietowy (sacrospinalis)
pp. i pk. kość krzyżowa, grzebień biodrowy, dolne kręgi lędźwiowe


w przeciwną stronę:
- skośny zewnętrzny brzucha (obliqus externus abdomnis)
pp. żebra V-XII
pk. kość biodrowa, kresa biała i więzadło pachwinowe.
- poprzecznokolcowy (transwersospinalis)
pp. wyrostki poprzeczne kręgów
pk. wyrostki kolczyste kręgów położone wyżej.

22. Mięśnie brzucha, ich topografia, przyczepy i funkcje mięśni.
- m. RECTUS ABDOMINIS - prosty brzucha
pp. powierzchnia zewn. chrząstek żebrowych V-VII, wyrostek mieczykowaty
pk. gałąź górna kości łonowej, przednia powierzchnia spojenia łonowego

Ma kształt szerokiej taśmy położonej symetrycznie w przedniej ścianie brzucha. Rozpięty jest między mostkiem i środkowymi żebrami a kością łonową. Czynność mięśnia prostego brzucha polega głównie na zginaniu tułowia do przodu. W trakcie zginania tułowia do przodu, równocześnie obniża on żebra działa więc też jako mięsień wydechowy.

- m. OBLIQUUS EXTERNUS ABDOMINIS - skośny zewnętrzny brzucha
pp. powierzchnia zewnętrzna żeber V-XII
pk. grzebień kości biodrowej, wiązadło pachwinowe, kresa biała

Leży powierzchownie na przednio - bocznej ścianie dolnego odcinka klatki piersiowej oraz brzucha. Mięsień ten oprócz zginania bocznego, skręcania tułowia w skurczu jednostronnym i zginania kręgosłupa do przodu, obniża też żebra powodując wydech.

- m. OBLIQUUS INTERNUS ABDOMINIS - skośny wewnętrzny brzucha
pp. powięź piersiowo-lędźwiowa, kresa pośrednia grzebienia kości biodrowej
pk. krawędzie dolne trzech dolnych żeber, kresa biała

Jest prawie całkowicie przykryty przez mięsień skośny zewnętrzny. Mięsień ten oprócz zginania przedniego i bocznego oraz skręcania bocznego kręgosłupa, pociąga też klatkę piersiową ku dołowi powodując wydech.

- m. TRANSVERSUS ABDOMINIS - poprzeczny brzucha
pp. wyrostki żebrowe kręgów lędźwiowych, grzebień kości biodrowej, boczna część wiązadła pachwinowego
pk. kresa biała

Leży najgłębiej ze wszystkich mięśni brzucha. Bezpośrednio przykryty jest przez mięsień skośny wewnętrzny. Mięsień ten zwęża klatkę piersiową, pociąga żebra ku dołowi przez co przyczynia się do wydechu. Jednak jego podstawowa funkcja to stworzenie kurczliwego pierścienia wokół brzucha, co daje możliwość zwężania lub rozszerzania jamy brzusznej. To główny mięsień przyczyniający się do wytworzenia tłoczni brzusznej.

PRZEPONA - diaphragma
Stanowi mięśniową przegrodę między jama klatki piersiowej i jama brzuszną. To płaski, cienki mięsień, wysklepiony na kształt kopuły do jamy klatki piersiowej. Składa się z obwodowo położonej części mięśniowej i centralnie położonej części ścięgnistej.
Przepona jest najważniejszym mięśniem wdechowym działającym bez przerwy od chwili urodzenia.. przepona jest również czynna w czasie wydawania głosu - reguluje siłę wydechowego prądu powietrza.

23. Budowa, funkcje i osobniczy rozwój czaszki.
Czaszka tworzy osłonę kostną dla mózgowia i narządów zmysłów, oraz dla początkowych odcinków układu pokarmowego i oddechowego. Na czaszce wyróżnia się dwie różne części: mózgoczaszkę (neurocranium) i trzewioczaszkę (splanchnocranium).
Mózgoczaszka ma kształt kulisty i leży nad twarzoczaszką. Część górna czaszki składa się z płaskich kości w kształcie płytek. Zbudowane są one z dwóch blaszek istoty zbitej: grubszej zewnętrznej i cieńszej wewnętrznej. Między nimi znajduje się śródkościec - czyli istota gąbczasta zawierająca szpik kostny i naczynia krwionośne.
Kości trzewioczaszki mają różny kształt. Tworzą one kostna obudowę oczodołów, jamy nosowej o jamy ustnej.
Cała czaszka składa się z 29 kości. Siedem z nich tworzy mózgoczaszkę a pozostałe trzewioczaszkę.
Pojemność jamy czaszki pozostaje w związku z objętością mózgowia i wynosi u mężczyzn ok. 1500 cm , a u kobiet ok. 1380 cm .

Kości mózgoczaszki:
- czołowa (os frontale) - 1
- ciemieniowa (os parietale) - 2
- potyliczna (os occipitale) - 1
- klinowa (os sphenoidale) - 1
- skroniowa (temporale) - 2

Kości trzewioczaszki dzielimy na trzy grupy:
- kości czaszki twarzowej - 15
- kosteczki słuchowe - 6
- kość gnykowa - 1

1. kości czaszki twarzowej parzyste (6):
- nosowa (os nasale)
- jarzmowa (os zygomaticum)
- szczęka (maxilla)
- łzowa (os lacrimale)
- małżowina nosowa dolna (concha nasalis inferior)
- podniebienna (platinum)
kości czaszki twarzowej nieparzyste (3):
- sitowa (os ethmoidale)
- lemiesz (vomer)
- żuchwa (mandibula)
2. kosteczki słuchowe (ossicula auditus):
- młoteczek (malleus)
- kowadełko (incus)
- strzemiączko (stapes)
3. kość gnykowa (os hyoideum)

Ściana górna czaszki.
Stanowi jej sklepienie i jest utworzona przez łuskę kości czołowej i część przednią sklepienia głowy, dwie kości ciemieniowe oraz część łuski kości potylicznej stanowiącą potylicę sklepienia czaszki. Powierzchnia zewnętrzna sklepienia jest gładka i wypukła. W lini pośrodkowej ciemienia biegnie szew strzałkowy. W przedniej części sklepienia styka się on ze szwem wieńcowym. Punkt styku obu szwów nosi nazwę bregma. Z tyłu szew strzałkowy łączy się ze szwem węgłowym. Miejsce zetknięcia tych szwów nosi nazwę lambda.
Ściana przednia czaszki:
Tworzy właściwy koniec twarzy. Jej górną granicę stanowią łuki brwiowe, boczne - kości jarzmowe i gałęzie żuchwy, a dolną trzon żuchwy. Centralną część ściany przedniej zajmują trzy duże otwory: wejście do oczodołu a między i poniżej otwór gruszkowaty prowadzący do części kostnej jamy nosowej.

Ściana tylna czaszki:
Jest nieregularnie okrągła. Składają się na nią tylne części kości ciemieniowych, część łuski kości potylicznej i części sutkowe kości skroniowych. W linii pośrodkowej łuski kości potylicznej wznosi się guzowatość potyliczna zewnętrzna. Obustronnie od niej biegnie kresa karkowa górna, a ku dołowi grzebień potyliczny zewnętrzny. Od niego obustronnie odchodzi kresa karkowa dolna.

Ściana boczna czaszki:
Utworzona jest przez boczne części kości czołowej i ciemieniowych, skrzydło większe kości klinowej, kość skroniową oraz potyliczną. Charakterystycznym elementem bocznej ściany czaszki jest łuk jarzmowy. Na bocznej ścianie czaszki biegnie ku górze kresa skroniowa. Wyrostek jarzmowy kości skroniowej rozpoczyna się dwiema odnogami: przednią i tylną. Odnoga przednia odgranicza od przodu dół żuchwowy oraz guzek stawowy. Do tyłu i poniżej od tylnej odnogi łuku jarzmowego leży otwór słuchowy zewnętrzny.

Ściana dolna czaszki:
Stanowi ona podstawę zewnętrzną czaszki, bez żuchwy. Granice przednią tworzą wyrostki zębodołowe szczęk. Dalszy ciąg granicy bocznej tworzy brzeg kości jarzmowej, łuk jarzmowy i wyrostek sutkowaty kości skroniowej oraz kresa karkowa górna.

Powierzchnia wewnętrzna podstawy czaszki:
Jest wymodelowana przez podstawę mózgowia i stanowi jej dokładne odbicie. Ukształtowana jest w postaci trzech dołów czaszki: przedniego, środkowego i tylnego.

POŁĄCZENIA KOŚCI CZASZKI
Większość połączeń między kośćmi czaszki stanowią szwy - jedna z odmian więzozrostu. Nazwa szwu odpowiada zwykle obu łączącym się kościom, np. klinowo - czołowy. Tylko szwy łączące kości sklepienia czaszki noszą nazwy odrębne, np. szew wieńcowy.
Czaszka noworodka zawiera nieskostniałe pozostałości czaszki błoniastej, w postaci ciemiączek (fanticuli). Występują one w miejscach łączenia się kości sklepienia.
Ciemiączko czołowe - leży na skrzyżowaniu szwu wieńcowego, strzałkowego i istniejącego jeszcze w tym okresie życia szwu czołowego. Zarasta się ono w trakcie drugiego roku życia.
Ciemiączko potyliczne - występuje między szczytem łuski kości potylicznej a kośćmi ciemieniowymi.
Ciemiączko klinowe - położone jest między kością ciemieniową a skrzydłem większym kości klinowej
Ciemiączko sutkowe - leży u zbiegu kości ciemieniowej, skroniowej i potylicznej. To pozostałość czaszki chrzęstnej.

24. Komory mózgowia i opony mózgowo rdzeniowe oraz ich funkcja.
Mózgowie i rdzeń kręgowy pokryte są trzema łącznotkankowymi błonami nazywanymi oponami (meninges).
Błona zewnętrzna włóknista tworzy oponę twardą (dura mater), stanowiącą okostna kanału kręgowego i jamy czaszki.
Pod oponą twardą leży opona pajęcza lub pajęczynówka (arachnoidea). Jest to cienka beznaczyniowa błona od której odchodzą włókna łącznotkankowe do opony miękkiej.
Opona miękka (pia mater) to silnie unaczyniona błona, ściśle przylegająca do zewnętrznej powierzchni mózgowia i rdzenia kręgowego.
Opony są od siebie oddzielone szczelinowatymi przestrzeniami: jamą podpajęczynówkową (cavum subarachnoidale) i jamą podtwardówkową (cavum subdurale).
Przestrzenie podpajęczynówkowe mózgowia i rdzenia kręgowego oraz kanały i komory ośrodkowego układu nerwowego wypełnione są płynem mózgowo - rdzeniowym.
Płyn mózgowo - rdzeniowy (liquor cerebrospinalis) z komór bocznych półkul mózgowych przepływa do komory III międzymózgowia, a następnie do komory IV międzymózgowia. Z komory IV płyn może płynąć do kanału środkowego rdzenia kręgowego lub do jamy podpajęczynówkowej.

25. Zewnętrzna budowa rdzenia kręgowego i nerwy rdzeniowe.
Rdzeń kręgowy przypomina swym kształtem nieco spłaszczony walec o długości 40 - 45 cm, średnicy 1,5 cm i masie około 28 g. Dzielimy go na odcinek szyjny, piersiowy, lędźwiowy i guziczny. Odcinek szyjny rdzenia składa się z 8 segmentów a guziczny z jednego. Pozostałe odcinki tak jak w kręgosłupie: 12 - piersiowych, 5 lędźwiowych i 5 krzyżowych. Z każdego segmentu rdzenia kręgowego wychodzi jedna para nerwów rdzeniowych. Z 31 segmentów wychodzi 31 par nerwów. Segment rdzenia razem z parą wychodzących z niego nerwów nazywa się neuromerem. Na rdzeniu kręgowym powstają dwa zgrubienia: w odcinku szyjnym i lędźwiowym.

Na przedniej powierzchni rdzenia kręgowego znajduje się głęboka szczelina pośrodkowa przednia, a na powierzchni tylnej bruzda pośrodkowa tylna. Dzielą one rdzeń na dwie symetryczne połowy. Każda z nich ma bruzdę boczna przednią i tylną.

Od rdzenia kręgowego odchodzi zazwyczaj 31 par nerwów rdzeniowych:
- 8 par nerwów szyjnych
- 12 par nerwów piersiowych
- 5 par nerwów lędźwiowych
- 5 par nerwów krzyżowych
- 1 para nerwów guzicznych

Nerwy rdzeniowe powstają w kanale kręgowym z połączenia korzenia brzusznego i grzbietowego rdzenia. Powstały z połączenia korzeni pień nerwu rdzeniowego ma długość ok. 1cm i jest nerwem mieszanym. Zawiera włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne.

Każdy nerw rdzeniowy w obrębie otworu międzykręgowego dzieli się na cztery gałęzie: grzbietową, brzuszną, oponową i łączącą.
- gałęzie grzbietowe - zawierają włókna ruchowe, czuciowe i autonomiczne. Unerwiają skórę grzbietu, mięśnie głębokie grzbietu oraz częściowo szkielet kręgosłupa i jego połączenia. Te gałęzie zachowują podział segmentowy.
- Gałęzie brzuszne - również zawierają włókna czuciowe, ruchowe i autonomiczne. Gałęzie brzuszne nerwów rdzeniowych, w przeciwieństwie do gałęzi grzbietowych wymieniają pomiędzy sobą włókna tworząc parzyste sploty: szyjne, ramienne, lędźwiowe i krzyżowe.
Splot szyjny - oddaje gałęzie do skóry szyi, mięśni kończyny górnej oraz do mięśni szyi. Najdłuższy nerw tego splotu - przeponowy - schodzi do jamy klatki piersiowej i oddaje przeponie włókna ruchowe i informacyjne.
Splot ramienny - znajduje się w jamie pachowej unerwia przede wszystkim skórę kończyn górnych i dołu pachowego oraz mięśnie działające na staw ramienny i pozostałe stawy kończyn górnych.
Splot lędźwiowy i krzyżowy - ich nerwy zaopatrują skórę i mięśnie kończyny dolnej, mięśnie dna miednicy, skórę narządów płciowych zewnętrznych oraz kończyn dolnych. Największe nerwy splotu lędźwiowego to kulszowy i lędźwiowy, a splotu krzyżowego to nerw kulszowy.
- gałąź oponowa - wraca do kanału międzykręgowego i unerwia czuciowo i autonomicznie opony rdzenia, okostną oraz naczynia kanału kręgowego.
- Gałąź łącząca - składa się z włókien autonomicznych, które biegną do zwojów współczulnych lub przywspółczulnych, oraz włókien pozazwojowych, biegnących z pnia współczulnego do nerwu rdzeniowego.

26. Wewnętrzna budowa rdzenia kręgowego i jego funkcje.
Na przekroju poprzecznym rdzenia kręgowego widoczne są dwie warstwy: położona w środku istota szara oraz leżąca na obwodzie istota biała.
Istota szara- na przekroju poprzecznym podobna jest do rozpiętego motyla. Ciągnie się przez całą długość rdzenia w postaci kolumny w której można wyróżnić parzyste słupy, parzyste słupy tylne, oraz w piersiowym odcinku rdzenia parzyste słupy boczne. W przekroju poprzecznym słupy tworzą rogi istoty szarej: przednie, tylne i boczne. W rogach przednich leżą jądra ruchowe nerwów rdzeniowych. W rogach tylnych znajdują się jądra informacyjne, w bocznych skupiska komórek tworzących jądro pośrednioboczne i pośrednioprzyśrodkowe.
Istota biała- obejmuje szczelnym płaszczem istotę szarą rdzenia istota składa się przede wszystkim z włókien nerwowych zawierających osłonkę mielinową i tworzy układ przewodzący rdzenia kręgowego. Istotę białą można podzielić na parzyste sznury przednie, boczne i tylne, w których włókna nerwowe są ułożone według określonych czynności tworząc drogi nerwowe rdzenia kręgowego. W sznurach tylnych biegną drogi informacyjne, w sznurach przednich i bocznych - drogi ruchowe, autonomiczne i także ruchowe, ale różniące się id tych poprzednich zakresem przenoszonych informacji.

Rdzeń kręgowy spełnia dwa główne zadania: jest narządem odruchów i narządem przewodzenia.
Jako narząd odruchów przyjmuje on poprzez neurony informacyjne korzeni tylnych pobudzenie z receptorów i inicjuje stereotypowe, odruchowe czynności mięśni szkieletowych, gładkich oraz gruczołów służących do utrzymania przy życiu ustroju. Wszystkie drogi służące do wykonywania tych czynność to drogi własne rdzenia.
Rdzeń jako narząd przewodzący przekazuje impulsy informacyjne z receptorów do wyższych pięter układu nerwowego, oraz impulsów ruchowych z ośrodków pnia mózgu i kory na obwód do efektorów.

27. czynności odruchowe rdzenia, ich drogi nerwowe i znaczenie.
Drogi nerwowe rdzenia można podzielić na drogi własne , związane z jego czynnością odruchową i drogi łączące rdzeń kręgowy z mózgowiem. Te z kolei dzielą się na drogi domózgowe - wstępujące i odmózgowe - zstępujące.

Drogi własne rdzenia kręgowego - utworzone przez neuryty większości komórek nerwowych rdzenia, które dzielą się na dwie gałęzie, wstępującą i zstępującą. Włókna te tworzą w istocie białej pęczki własne, najliczniej występujące w sznurze przednim i bocznym. Pęczki te pośredniczą w przekazywaniu impulsów informacyjnych docierających na obwodowe neurony ruchowe leżące w różnych segmentach rdzenia. Na tej drodze odbywają się liczne odruchy tzw. rdzeniowe.

Drogi rdzeniowo - mózgowe - pośredniczą w przekazywaniu impulsów nerwowych z receptorów do mózgowia - są więc drogami czuciowymi. Dzielą się na trzy zasadnicze grupy: drogi wstępujące sznura tylnego, drogi rdzeniowo - wzgórzowe i drogi rdzeniowo - móżdżkowe.
- drogi wstępujące sznura tylnego - są utworzone przez włókna korzeni tylnych rdzenia. W sznurze tylnym istoty białej rdzenia tworzą dwa pęczki włókien wstępujących: przyśrodkowy - pęczek smukły i boczny - pęczek klinowaty. Drogi wstępujące sznura tylnego przewodzą impulsy informacji epikrytycznych określanych jako czucie głębokie. Receptory tego czucia znajdują się w skórze oraz w narządach ruchu.
- Drogi rdzeniowo - wzgórzowe - rozpoczynają się w komórkach rogów tylnych istoty szarej rdzenia. Drogi te przewodzą impulsy informacji protopatycznych określanych również jako czucie powierzchowne lub prymitywne. Prowadzą one wrażenia dotyku, ucisku, bólu i temperatury. Receptory tej drogi znajdują się w tkankach powierzchownych i są to mechanoreceptory, termoreceptory, chemoreceptory i receptory odbierające wrażenia bólowe
- Drogi rdzeniowo - móżdżkowe - są skupione w dwóch pęczkach: przednim i tylnym. Drogi te prowadzą do móżdżku impulsy z mięśni i stawów. Drogi rdzeniowo - móżdżkowe przewodzą również ekstroceptywne.

Drogi zstępujące rdzenia kręgowego można podzielić na trzy grupy: piramidowe, pozapiramidowe i drogi z ośrodków autonomicznych mózgowia.

Drogi piramidowe - utworzone są przez neuryty komórek piramidowych kory mózgowej. Układ piramidowy kieruje wykonywaniem ruchów świadomych, dowolnych i zamierzonych. Układ piramidowy jest jednym z organów wykonawczych za pomocą którego układ nerwowy kieruje odruchami. Układ ten podlega wyłącznie ośrodkom korowym.

Drogi pozapiramidowe - maja połączenia ze wzgórzomózgowiem, z ośrodkami układu siatkowatego, z móżdżkiem, a w rdzeniu przedłużonym z jądrami przedsionkowymi. Układ pozapiramidowy ma możliwość sprawowania kontroli podświadomej czynności mięśni. Zapewnia on powstrzymanie automatyzmów ruchowych, reguluje napięcie mięśniowe i postawę ciała.

28. Budowa rdzenia przedłużonego i jego funkcje.
POŁOŻENIE:
Pomiędzy rdzeniem kręgowym a rdzeniem przedłużonym nie ma wyraźnej granicy. Umowną granicą jest płaszczyzna przechodząca przez wielki otwór kości potylicznej. Górną granicę rdzenia przedłużonego stanowi, po stronie przedniej, tylny brzeg mostu.

BUDOWA:
W rdzeniu przedłużonym wyróżnia się powierzchnię podstawną (przednią) i powierzchnię grzbietową (tylną).
Na powierzchni podstawnej znajduje się szczelina pośrodkowa przednia. Stanowi ona przedłużenie takiej samej szczeliny znajdującej się w rdzeniu kręgowym. Po obu stronach szczeliny są dwie wyniosłości zwane piramidami utworzone przez włókna ruchowe dróg korowo - rdzeniowych (drogi piramidowe) łączące komórki nerwowe kory mózgowej z komórkami ruchowymi rogów przednich rdzenia kręgowego. Większa część włókien drogi piramidowej przechodzi na stronę przeciwną, tworząc skrzyżowanie piramid, (niektórzy anatomowie uważają to miejsce za granice miedzy rdzeniem przedłużonym a rdzeniem kręgowym). Po bokach piramid przebiegają sznury rdzenia przedłużonego - prawy i lewy. (odpowiadają one analogicznym sznurom rdzenia kręgowego). Sznury boczne rdzenia przedłużonego kończą się widocznymi na jego powierzchni oliwkami (przebiegają tędy drogi móżdżkowo - rdzeniowej grzbietowej).
Na powierzchni grzbietowej znajduje się sznur tylny, podzielony jeszcze w rdzeniu kręgowym (przez bruzdę pośrednią tylną) na pęczek smukły i pęczek klinowaty kończące się odpowiednio: guzkiem jądra smukłego i guzkiem jądra klinowatego. Sznur tylny przedłuża się do móżdżku w postaci konaru dolnego móżdżku.

FUNKCJA:
W rdzeniu przedłużonym znajdują się ośrodki nerwowe takich wrodzonych czynności odruchowych jak: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie, kaszel, mruganie powiek, ruchy oddechowe, regulacja czynności serca, rozszerzanie naczyń krwionośnych, wydzielanie potu, regulacja przemiany materii.
Z udziałem rdzenia przedłużonego zachodzi kilka odruchów orientacyjnych człowieka w przestrzeni. W rdzeniu przedłużonym, tak jak w rdzeniu kręgowym są skupienia istoty szarej, tworzące jądra ruchowe i czuciowe. Z jąder wychodzą na obwód nerwy czaszkowe: nerw twarzowy (VII), przedsionkowo - ślimakowy (VIII), językowo - gardłowy (IX), błędny (X), korzenie czaszkowe nerwu dodatkowego (XI), nerw podjęzykowy (XII). W rdzeniu przedłużonym występują również jądra, które przekazują bodźce do innych części mózgowych.

29. Most i móżdżek, ich budowa i funkcje.
MÓŻDŻEK
W skład tyłomózgowia wtórnego wchodzą most i móżdżek. W obrębie mostu wyróżnia się powierzchnie grzbietową i podstawną. Część grzbietowa mostu zawiera: wstęgę przyśrodkową boczna, twór i ciała czworacze. W części podstawnej przebiegają włókna
oraz rozmieszczone nieregularnie komórki nerwowe. W tworze siatkowatym znajdują się jądra nerwów czaszkowych: twarzowego, przedsionkowo-ślimakowego, trójdzielnego a także ośrodki krążenia związane z czynnościami przewodu pokarmowego i regulujące napięcie mięśni szkieletowych.
Przez most przebiegają włókna nerwowe łączące korę mózgową z rdzeniem przedłużonym, rdzeniem kręgowym i móżdżkiem.

Móżdżek jest położony doogonowo w stosunku do śródmózgowia, mostu i rdzenia przedłużonego. Wraz z rdzeniem przedłużonym, mostem ogranicza komorę czwartą. Od mózgu oddziela go szczelina poprzeczna mózgu.

BUDOWA:
Zbudowany jest z części środkowej, zwanej robakiem i dwóch półkul-prawej i lewej. Powierzchnia zewnętrzna móżdżku jest pofałdowana. Poszczególne fałdy są pooddzielane od siebie licznymi, przebiegającymi równolegle do siebie, bruzdami. Fałdy są utworzone z istoty szarej-kory móżdżku. W budowie mikroskopowej kora móżdżku wykazuje trzy warstwy. Idąc od powierzchni wyróżniamy warstwę: drobinowa, zwojową i ziarnistą. Najbardziej charakterystyczna dla kory móżdżku jest warstwa zwojowa. Budują komórki gruszkowate (Purkiniego), tworząc jakby jeden pokład. Aksony komórek groszkowatych są jedynymi włóknami nerwowymi wychodzącymi z móżdżku.
Pod korą móżdżku znajduje się istota biała, zbudowana z włókien-nerwowych odmóżdżkowych i domóżdżkowych. Włókna łączą móżdżek ze wszystkimi częściami ośrodkowego układu nerwowego. W istocie białej są rozmieszczone jądra móżdżku. Największe z nich jest jądro zębate a pozostałe to jądro czopowate, jądro wierzchu i jądro kulkowate.

FUNKCJA
móżdżek jest to część ośrodkowego układu nerwowego, w którym odbywa się koordynacja(uzgadnianie) złożonych ruchów dowolnych. Móżdżek, współpracując z innymi częściami mózgowia reguluje napięcie mięśniowe, współdziała z korą mózgową przy kierowaniu precyzyjnymi i złożonymi ruchami.

Porażenie móżdżku powoduje zaburzenia koordynacji ruchowej, całkowite jego usunięcie wywołuje zaburzenia ruchowe:
1. astazję- skłonność mięśni do drobnych ruchów zwanych drżeniem
2. astenię- osłabienie, szybkie meczenie się mięśni przy wykonywaniu ruchów
3. ataksję- niezdolność przystosowania siły skurczu mięśnia do aktualnej potrzeby ruchowej (nazbyt zamaszyste ruchy )

30. Śródmózgowie, jego budowa i funkcje.
Śródmózgowie jest jednym z pierwotnych pęcherzyków mózgowia. Jest to krótka części pnia mózgowego łączącą międzymózgowia z mostem i móżdżkiem. W skład śródmózgowia wchodzą dwa konary mózgowe i blaszki pokrywy śródmózgowia. Konary mózgowia leżą powyżej mostu tworząc jego przedłużenie ku górze. Powierzchnię brzuszną śródmózgowia uwypuklają parzyste odnogi. Między nimi znajduje się dół międzykonarowy i na jego dnie niewielkie pole zawierające liczne otworki dla naczyń krwionośnych czyli istotę dziurkowaną
tylną. We wnętrzu śródmózgowia przebiega wąski kanał zwany wodociągiem mózgu, łączący
komorę trzecią z komorą czwartą położoną w międzymózgowiu. W ścianie dolnej wodociągu mózgu znajdują się jądra ruchowe nerwów trzeciego i czwartego. Nerw trzeci okoruchowy wychodzi ze śródmózgowia na powierzchni podstawnej mózgu w dole międzykonarowym, natomiast nerw czwarty bloczkowy jest jedynym spośród nerwów mózgowych, który ukazuje się na powierzchni grzbietowej pnia mózgu, skąd kieruje się ku podstawie wokół powierzchni konara mózgowego. Powierzchnie grzbietową śródmózgowia tworzy przede wszystkim blaszka zwana dawniej blaszką czworaczą. Leży ona po grzbietowej stronie nad wodociągiem
i jest zakryta półkulami mózgowymi. Blaszka ta składa się z dwóch par wzgórków: górnych i dolnych. Wzgórki górne są większe i nieco bardziej spłaszczone. Są one podkorowym ośrodkiem wzroku. Wzgórki dolne mają kształt bardziej wypukły, półkolisty. Do jądra wzgórka dolnego wnikają włókna słuchowe wstęgi bocznej. Ramy wzgórka dolnego łączą dwa podkorowe ośrodki słuchu. Ośrodki te odpowiadają za ruchowe i wegetatywne odruchy na bodźce świetlne i akustyczne, Np. zwężanie źrenic pod wpływem silnego światła. Od każdego wzgórka biegnie do przedmózgowia pasmo istoty białej zwane ramieniem wzgórka. Budowę wewnętrzną śródmózgowia tworzą kolejno: odnogi mózgu i nakrywka budujące wspólnie konary mózgu, oraz pokrywa śródmózgowia. Konary oddziela od pokrywy
płaszczyzna poprzeczna przeprowadzona wzdłuż wodociągu mózgu.

31. Międzymózgowie, jego budowa i funkcje.
Jest częścią przodomózgowia. Warunkuje spełnienie wszystkich czynności zależnych od autonomicznego układu nerwowego Np. połykanie. Składa się głównie z tworów otaczających komorę trzecią. Do międzymózgowia należą:
1. podwzgórze
2. wzgórze
3. nadwzgórze

PODWZGÓRZE
Jest widoczne na powierzchni podstawnej mózgowia. Podwzgórze ma wpływ na wszystkie procesy istotne równowagi wewnętrznej ustroju tzw. homeostazy. Odgrywa równie ważną rolę w regulacji przemiany materii (białek, tłuszczów i węglowodanów). Wyróżniamy podwzgórze przednie, środkowe i tylne

- Podwzgórze przednie .
Jest to część nadwzrokowa. Zawiera trzy pary jąder takie jak: jądro skrzyżowania, jądro nadwzrokowe i jądro przykomorowe. Czynności jąder poza jądrem skrzyżowania związane są z neurosekrecją. Uszkodzenie ich powoduje zaburzenie gospodarki wodnej. Część przednia podwzgórza uczestniczy też w regulacji temperatury ciała. Uszkodzenie jąder tej części prowadzi do przegrzania ustroju.

- Podwzgórze środkowe (lejkowo-guzowe)
Do przodu od półkolistej wyniosłości nazywanej ciałem suteczkowatym podwzgórze uwypukla się w postaci guza popielatego. Z jego części przedniej wyrasta zwężający się ku dołowi lejek. Stanowi on połączenie guza popielatego z przysadką. W jądrach guza popielatego znajdują się nadrzędne ośrodki autonomiczne takie jak:
• ośrodek termoregulacji
• przyjmowanie pokarmów
• gospodarki wodno-mineralnej
• regulowanie przemian tłuszczowych
• krążenia
• regulowanie czynności gonad
Tu mieszczą się ośrodki głodu i sytości.

- Podwzgórze tylne (suteczkowe)
W tylnej części podwzgórza bezpośrednio przed dołem międzykonarowym znajdują się półkoliste wyniosłości tzw. ciała suteczkowate. Ich jądra mają wpływ na regulowanie temperatury ciała. Uszkodzenie ich spowoduje przechłodzenie, hipotermie ciała.

WZGÓRZE
Ma kształt jajowaty. Stanowi główny ośrodek podkorowy czucia. Wzgórze jest ważną centralą koordynacyjną i stacją przekaźnikową łączącą kresomózgowie z tyłomózgowiem, ośrodkiem wzrokowym i z innymi ośrodkami półkul mózgowych kresomózgowia. Posiada dwa bieguny: przedni i tylny oraz cztery powierzchnie: górna, boczną, dolną i przyśrodkową. Biegun przedni węższy jest skierowany w stronę otworu międzykomorowego. Biegun tylny zaokrąglony tworzy tzw. poduszkę. W jego części bocznej znajduje się owalna wyniosłość czyli ciało kolankowate boczne. Zawiera ono ośrodki informacji wzrokowej, a wychodzące z nich włókna tworzą promienistość wzrokową. Ciało kolankowate przyśrodkowe zawiera ośrodki informacji słuchowych, a wychodzące z nich włókna tworzą promienistość słuchową. Niekiedy ciało kolankowate przyśrodkowe i boczne wyodrębnia się ze wzgórza jako odrębną część - zawzgórze (najbardziej wysunięta ku tyłowi część wzgórza).

NADWZGÓRZE
Znajduje się po stronie grzbietowej przykryte przez półkule mózgu. Głównymi częściami nadwzgórza są:
• Gruczoł wydzielania wewnętrznego - szyszynka. Wytwarza melatoninę, która wpływa na opóźnienie dojrzewania płciowego i na ośrodki kontrolujące sen i czuwanie.
• Parzyste uzdeczki - z połączenia w tylnej ścianie komory trzeciej z dwóch prążków rdzennych wzgórza (pasmo istoty białej) powstaje spoidło uzdeczek. Bocznie od spoidła uzdeczek znajduje się niewielki trójkąt uzdeczek w którym znajdują się jądra uzdeczek.. Przez parzyste uzdeczki i ich spoidło przechodzą drogi z węchomózgowia, z ciała migdałowego, gałki bladej i biegną do śródmózgowia.
Do międzymózgowia zalicza, się także komorę trzecią. Jest to wąska szczelina leżąca w płaszczyźnie pośrodkowej miedzy wzgórzami. Od dołu ogranicza ją podwzgórze. Ku tyłowi komora trzecia przechodzi w wodociąg mózgu, z przodu zaś przez parzysty otwór międzykomorowy łączy się z komorami bocznymi. Na jej głównej bocznej ścianie przebiega nieco skośnie bruzda podwzgórzowa oddzielająca wzgórze od podwzgórza. Powyżej niej znajduje się zrost międzywzgórzowy.

32. Kresomózgowie, jego budowa i funkcje.
Jest to część mózgowia, która w sposób zasadniczy różni człowieka od zwierząt. U człowieka osiąga najwyższy stopień rozwoju ewolucyjnego. Rozmiarami i funkcją przewyższa pozostałe części mózgowia.

BUDOWA ZEWNĘTRZNA:
Kresomózgowie przybiera postać dwóch półkul mózgowych, oddzielonych od siebie szczeliną podłużną mózgu a połączonych ciałem modzelowatym(spoidło wielkie) należącym do istoty białej mózgowia.
Na każdej półkuli istnieją trzy powierzchnie: wypukła, przyśrodkowa i podstawna, zaś powierzchnia półkul mózgowych jest pokryta fałdami(zakrętami) mózgu, pooddzielanymi od siebie bruzdami i szczelinami.
W każdej półkuli wyróżnia się cztery płaty:
1. płat czołowy
2. płat ciemieniowy
3. płat skroniowy
4. płat potyliczny

W skład półkul mózgowych wchodzą: płaszcz mózgu (siedlisko inteligencji), węchomózgowie, jądra podkorowe, istota biała kresomózgowia

BUDOWA WEWNETRZNA:
Każda z półkul zbudowana jest z istoty szarej i istoty białej. Istota szara
tworzy korę mózgu.

KORA MÓZGOWA jest nadrzędnym ośrodkiem sprawującym kontrolę nad czynnością ośrodków nerwowych położonych w pniu mózgu i rdzeniu kręgowym. U człowieka kora mózgowa ma w różnych miejscach różną grubość a co za tym idzie wykazuje pewne różnice w budowie. Na tej podstawie wyróżnia się jej dwa typy:
1. kora nowa- w życiu postnatalnym jest zbudowana z sześciu warstw komórek nerwowych, zajmuje 11/12 całej kory (płat czołowy, ciemieniowy, skroniowy)
2. kora archaiczna- niekiedy ma tylko 2-3 warstwy

- KORA NOWA jest zbudowana głównie z różnej wielkości komórek o kształcie piramidalnym i z komórek glejowych, poza tym występują tu komórki o kształcie wrzecionowatym lub gwiaździstym. Komórki układaj ą się w sposób uporządkowany w następujące warstwy:

I warstwa drobinowa
II warstwa ziarnista
III warstwa komórek piramidowych zew.
IV warstwa ziarnista wewnętrzna
V warstwa komórek piramidowych wew.
VI -warstwa komórek wielokształtnych

Warstwy II, III, IV stanowią aparat odbiorczy. Mieszczą się tu struktury odbierające wrażenia z analizatorów oraz czucie powierzchowne i głębokie. W tych warstwach biorą początek włókna kojarzeniowe. W warstwach V i VI mieszczą się czynności wykonawcze i rozpoczynają włókna projekcyjne.
Kora mózgowa w rożnych miejscach wykazuje odrębne czynności. Na tej podstawie podzielono korę mózgu na kilka pól, zwanych ośrodkami nerwowymi. Ośrodki nerwowe to zespół skupionych neuronów, rządzących określoną funkcją.
- W płacie czołowym znajduje się ośrodek ruchów dowolnych utworzony przez komórki olbrzymi e (komórki Betza). W ośrodku tym są obszary różnych części ciała leżące w odwrotnym porządku w porównaniu z układem ciała (palce, stopy, podudzie, kolano, udo, obręcz kończyny dolnej, tułów, obręcz kończyny górnej, ramię przedramię, ręka, czoło, twarz, krtań, żuchwa, język)
- Okolica przedczołowa (płat czołowy) jest siedliskiem wyższych czynności mózgu, związanych z intelektem, inteligencją i sferą moralną człowieka. Tu następuje zapamiętywanie informacji i powstawanie na ich podstawie konstrukcji myślowych jak: planowanie zachowania się w przyszłości, wybór najbardziej odpowiedniej reakcji, rozwiązywanie zadań logicznych, kontrola zachowania się według wzorców społecznych i moralnych.
Do bardziej złożonych czynności kory mózgowej należą czynności poznawcze wyższego rzędu - praksyjne i gnostyczne. W płacie czołowym są również ośrodki układu autonomicznego. W płacie ciemieniowym mieści się ośrodek czynności czuciowych - pole somatyczne zawierające ośrodki czuciowe dotyku, ciepła, chłodu, informacji o ruchach mięsni (pola czuciowe leżą w odwrotnym porządku w porównaniu z układem ciała).
Na powierzchni przyśrodkowej półkul mózgowych mieści się tzw. mózg trzewny, którego neurony koordynują złożone czynności układu autonomicznego. Drażnienie tego obszaru powoduje: rozszerzenie źrenic, gęsią skórkę, przyspieszenie czynności serca.
W płacie potylicznym znajduje się ośrodek wzroku, ośrodek słuchu znajduje się w zakrętach płata skroniowego.
Kora mózgowa prócz komórek nerwowych zawiera także włókna nerwowe.

ISTOTA BIAŁA - zbudowana jest z włókien nerwowych rzutowych, spoidłowych i kojarzeniowych oraz leżących w istocie białej skupień istoty szarej, zwanych jądrami podkorowymi.
Włókna rzutowe łączą kresomózgowie z pozostałymi częściami mózgowia i z rdzeniem kręgowym. Wyróżniamy:
- włókna zstępujące ( ruchowe) do móżdżku i do rdzenia kręgowego
- włókna wstępujące (czuciowe) doprowadzające bodźce do kory
Włókna spoidłowe łączą obie połówki półkul mózgowych, tworzą ciało modzelowate i spoidło przednie mózgu (Włókna kojarzeniowe łączą części tej samej półkuli mózgowej)

JĄDRA PODKOROWE - są reprezentowane przez trzy struktury: ciało przedmurza, ciało migdałowate. Ciało prążkowane to największe jądro podkorowe. Dzieli się na jądro ogoniaste i jądro soczewkowate ( z gałką bladą i skorupą). Wyróżnione jądra podkorowe należą w większości do układu pozapiramidowego, który koordynuje prace mięśni i reguluje napięcie mięśniowe.

42. Układ nerwowy współczulny, jego budowa i funkcje.
Ośrodki części współczulnej znajdują się w rogach bocznych istoty szarej odcinka piersiowego rdzenia, w postaci jąder przedniobocznych. Aksony komórek tworzących te jądra wychodzą z rogów bocznych do korzeni brzusznych, dalej oddzielają się jako tzw. gałęzie łączące białe i dochodzą do pni lub komórek współczulnych. W części współczulnej stosunek liczbowy włókien przedzwojowych do pozazwojowych wynosi 1:2. gałęzie łączące białe i szare nie stanowią odrębnych tworów anatomicznych. Zawierają zawsze domieszkę włókien informacyjnych.

Do ośrodków współczulnych rogów bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego zalicza się:
- ośrodek naczynioworuchowy - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, podrażnienie powoduje skurcz mięśniówki gładkiej naczyń, wzmożone napięcie ścian tętnic oraz zmniejszenie ich światła
- ośrodek wydzielania potu - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, uszkodzenie prowadzi do zaburzeń lub zahamowania wydzielania potu
- ośrodek włosoruchowy - leży w segmentach piersiowych i górnych lędźwiowych, podrażnienie powoduje skurcz mięśni przywłosowych (tzw. jeżenie włosków i gęsią skórkę)
- ośrodek rzęskowo - rdzeniowy - umiejscowiony między segmentami C8 a Th12, podrażnienie powoduje rozszerzenie źrenicy i szpary powiek oraz wytrzeszcz gałki ocznej
- ośrodek hamujący wydalanie moczu - położony między segmentami Th11 a L3, u mężczyzn ośrodek ten ma również wpływ na wytrysk nasienia
ośrodki współczulne dla narządów wewnętrznych znajdują się na całej długości jądra pośredniobocznego, lecz ich dokładna lokalizacja nie jest jeszcze poznana.

Część przykręgową części współczulnej stanowi parzysty pień współczulny. Odróżniamy w nim: 3 zwoje szyjne, 10 - 12 zwojów piersiowych, 3 - 5 zwojów lędźwiowych, zwykle 4 zwoje krzyżowe i 1 zwój nieparzysty guziczny. Zwoje te połączone są z gałęziami międzyzwojowymi.
Ze zwojów szyjnych oraz górnych piersiowych odchodzą nerwy sercowe, oddające dużą część włókien do serca i wielkich naczyń oraz do innych trzew jamy klatki piersiowej.
Zespół splotów przedkręgowych klatki piersiowej nosi nazwę splotu śródpiersiowego.

W jamie brzusznej sploty dzielimy na dwie części: splot trzewny i międzykrezkowy.
- splot trzewny - nazywany również słonecznym otacza pień trzewny i tętnice krezkową górną. Zaopatruje trzewa parzyste jamy brzusznej oraz część przewodu pokarmowego wraz z wątroba i trzustką.
- Splot międzykrezkowy - zaopatruje pozostałą część przewodu pokarmowego.

W miednicy małej znajduje się parzysty splot miedniczny. Przeznaczony on jest do odbytnicy, pęcherza moczowego i narządów płciowych.

Część współczulna przygotowuje organizm do obrony lub ucieczki. Pozbawienie ustroju wpływy układu współczulnego wywołuje szybkie wyczerpanie się pracy mięśniowej, spadek wydajności pracy komórek i zaburzenia w regulacji ciepła.

33. Ogólna charakterystyka układu dokrewnego i jego funkcje.
Jest to zespół gruczołów o wydzielaniu wewnętrznym, zwanych również gruczołami dokrewnymi, ponieważ nie mają one naczyń wyprowadzających.
Substancje wydzielane przez te gruczoły nazywamy hormonami. Są to substancje chemiczne zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych cholesterolu. Wywierają one wpływ na określone komórki i utworzone z nich tkanki oraz narządy.

Układ dokrewny można podzielić na dwie podgrupy narządów: gruczoły wyłącznie wewnątrzwydzielnicze oraz gruczoły mieszane. Te pierwsze to: przysadka, szyszynka, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne i nadnercza. Do drugiej grupy zaliczamy narządy które prócz funkcji wewnątrzwydzielniczej spełniają też inne czynności, jak np. trzustka i gruczoły płciowe. Dlatego te narządy można zaliczyć też do dwóch innych układów: trzustkę do trawiennego a jądra i jajniki do płciowego.

34. Przysadka mózgowa, jej budowa, wydzielane hormony i ich rola w organizmie.
Jest częścią międzymózgowia z którym jest połączona lejkiem. Leży w zagłębieniu siodła tureckiego trzonu kości klinowej. Składa się z części gruczołowej i nerwowej. Przysadka ma kształt owalny.
Działanie: reguluje procesy przemiany materii, kontroluje gospodarkę wodną oraz funkcje innych gruczołów dokrewnych (nadnerczy, tarczycy, gonad).
Niedoczynność przysadki powoduje karłowatość, a nadczynność gigantyzm.

Przysadka wydziela:
- somatotropinę (sth) - uczestniczy w przemianie białek, węglowodanów, tłuszczów i soli mineralnych. Nadmiar somatotropiny u dorosłego osobnika powoduje rozrastanie się kości wszerz (akromegalia).
- Prolaktyna (PRL) - jest wydzielana przez przysadkę po porodzie, powoduje wytwarzani mleka przez komórki wydzielnicze sutków.
- Tyreotropina (TSH) - pobudza do działania komórki tarczycy
- Folikulostymulina (FSH) - u kobiet reguluje rozwój pęcherzyków jajnikowych a u mężczyzn zależy od niego spermatogeneza.
- Luteotropina (LH) - pobudza gruczoły dokrewne jajnika i jądra.
- Adrenokortykotropina (ACTH) - pobudza korę nadnerczy.
- Melanotropina (MSH) - reguluje wydzielanie i rozmieszczenie w skórze barwnika melaniny.
- wazopresyna - kurczy mięśnie gładkie naczyń krwionośnych i zwiększa resorpcję zwrotną wody w nerkach
- oksytocyna - działa obkurczająco na ciężarna macicę co ułatwia poród

Hormony pobudzające:
- somatoliberyna - uwalnia somatotropinę
- tyroliberyna - uwalnia tyreotropinę
- gonadoliberyna - uwalnia hormony gonadotropowe
- kortykoliberyna - uwalnia kortykotropinę

hormony hamujące:
- somatostatyna - hamuje uwalnianie hormonu wzrostu
- prolaktostatyna - hamuje uwalnianie prolaktyny
- melanostatyna - hamuje uwalnianie melenostymuliny

35. Tarczyca, jej budowa, hormony i funkcje.
Tarczyca leży z przodu szyi, przylega do tchawicy. Składa się z dwóch płatów prawego i lewego oraz łączącej je węziny. Z węziny częst wyrasta ku górze wyrostek gruczołu zwany płatem piramidowym. Miąższ gruczołu składa się z pęcherzyków wypełnionych koloidem.

Tarczyca wydziela:
- tyroksynę
- trójjodotyroninę
- kalcytoninę

Niedoczynność tarczycy i dzieci prowadzi do kretynizmu, a u dorosłych powstają wple oraz obrzęk śluzowaty
Nadczynność prowadzi do choroby Basedowa: wychudzenie, podwyższona temperatura, nadmierna ruchliwość, nerwowość, wytrzeszcz oczu.

Tarczyca reguluje metabolizm białek, warunkuje rozwój fizyczny i psychiczny, przyspiesza dojrzewanie płciowe oraz pobudza układ nerwowy i proces wzrostu.

36. gruczoły przytarczyczne, ich topografia, budowa, hormony i funkcja.
Leżą za tylną powierzchnią płatów tarczycy. To cztery żółtobrunatne twory wielkości ziarna pieprzu. Składają się z dwóch rodzajów komórek - głównych.
Wydzielają one parathormon (PTH), który reguluje zawartość jonów wapnia w płynach ustrojowych.
Niedoczynność przytarczyc powoduje niedostatek wapnia we krwi i nadmierną pobudliwość nerwów mięśni.
Nadczynność powoduje odwapnienie kości, nadmiar wapnia we krwi oraz utratę wapnia wraz z moczem.

37. Trzustka jako gruczoł dokrewny, jej hormony i funkcje.
Trzustka leży za żołądkiem na tylnej ścianie jamy brzusznej. Ma kształt obły. Część dokrewna to rozsiane w trzustce wyspy Langerhansa. Wysepki te składają się z trzech rodzajów komórek: alfa, beta i delta. Trzustka odgrywa ważną rolę w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów.

Trzustka wydziela:
- glukagon - hormon ten zwiększa poziom cukru we krwi. Wydzielają go komórki alfa.
- Insulinę - obniża poziom cukru we krwi. Wydzielają ja komórki beta.
- Somatostatynę i gastrynę - to hormony wydzielane przez komórki delta. Gastryna wywołuje wydzielanie soku żołądkowego.

Niedoczynność trzustki prowadzi do cukrzycy natomiast nadczynność do niedoboru cukru we krwi (omdlenia, drgawki, śmierć).

38. Ogólna charakterystyka i podział narządów zmysłów.
Narządy zmysłów są przystosowane do odbierania bodźców ze środowiska zewnętrznego i z wnętrza ustroju. Pobudzone komórki nerwowe danego narządu przekazują impulsy bezpośrednio na swoje neuryty. Impulsy są dalej przekazywane przez nerwy zmysłowe do mózgowia, trafiając do określonych okolic kory mózgu.

Do narządów zmysłów należą:
- narząd wzroku
- narząd przedsionkowo - ślimakowy (statyczno - słuchowy)
- narząd powonienia
- narząd smaku
- narządy czucia powierzchownego i głębokiego.

39. Trzustka

Trzustka jest to gruczoł wydłużony, płatowaty, o budowie zrazikowej, leżący poprzecznie na tylnej ścianie jamy brzusznej, za żołądkiem, głównie po stronie lewej (częściowo po prawej). Dzieli się na głowę, trzon i ogon. Głowa trzustki, leży najbardziej w prawo, trzon położony jest poprzecznie w stosunku do kręgosłupa i przechodzi w ogon, który dochodzi aż do wnęki śledziony. Pod względem czynnościowym można podzielić trzustkę na część zewnątrz - i wewnątrzwydzielniczą.

Część zewnątrzwydzielnicza utworzona jest z płacików trzustki, których wydzielinę, zwaną sokiem trzustkowym odprowadza przewód trzustkowy do dwunastnicy. Sok trzustkowy zawiera enzymy (trypsyna, chymotrypsyna, lipaza, amylaza) trawiące białka, cukry
i tłuszcze.

Część wewnątrzwydzielniczą (dokrewną) trzustki tworzą komórki, tzw. wysepki Langerhansa, produkujące hormony - insulinę i glukagon.

---