WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI GOW

(GOW - Gospodarka Oparta na Wiedzy)

Większość problemów i zjawisk gospodarczych i organizacyjnych, z jakimi mamy obecnie do czynienia, jest skutkiem przechodzenia od gospodarki przemysłowej do gospodarki wiedzy (knowledge economy) częściej określanej w Polsce mianem gospodarki opartej na wiedzy - GOW (knowledge-based economy).

PROBLEMY:

• Fundament GOW, jakim jest infrastruktura makroekonomiczna oraz otoczenie prawne i instytucjonalne;

• Cztery filary GOW, jakimi są: Infrastruktura ICT, Kapitał Ludzki, Kapitał Społeczny oraz zarządzanie wiedzą na poziomie organizacji;

• Strategia GOW, obejmująca: misję, cele i konkretne projekty i przedsięwzięcia.

Definicje, terminy i pojęcia związane z GOW

Istnieje wiele pojęć na określenie gwałtownych przemian zachodzących w gospodarce i sposobie życia obecnego pokolenia. Peter Ducker mówi o społeczeństwie postkapitalistycznym (post-capitalist society), Daniell Bell o „społeczeństwie postindustrialnym” (post-industrial society), Alvin Toffler o „trzeciej fali” (third wave), Manuel Castells o „gospodarce sieciowej” i „społeczeństwie sieciowym” (network economy, network society), Don Tapscott o „gospodarce cyfrowej” (digital economy), Charles Handy o „wieku niepewności” (age of unreason), Lester Thurow o „gospodarce opartej na wiedzy” (knowledge-based economy), John Naisbitt o „społeczeństwie wiedzy” (knowledge society), Taichi Sakaiya o „społeczeństwie doceniającym wiedzę: (knowledge-value society), Charles Savage o „erze wiedzy” (knowledge era). Inne, równie popularne określenia to: „era informacyjna” i „społeczeństwo informacyjne”, „wiek technotroniczny” (Zbigniew Brzeziński), „gospodarka niematerialna”, post-fordyzm”, „post-tayloryzm”, „gospodarka połączeń” (connected economy), „gospodarka napędzana wiedzą” (knowledge-driven economy).

Gospodarka oparta na wiedzy

W 1994 roku P.F. Drucker opublikował artykuł w magazynie The Atlantic Monthly, będący manifestem nowej, nadchodzącej ery (gospodarki opartej na wiedzy - przyp. autorzy), która według niego jest: „porządkiem ekonomicznym, w którym wiedza, a nie praca, surowce lub kapitał, jest kluczowym zasobem; porządkiem społecznym, dla którego nierówność społeczna oparta na wiedzy jest głównym wyzwaniem; oraz systemem, w którym rząd nie może rozwiązywać społecznych i ekonomicznych problemów”.

Prof. Andrzej Koźmiński stwierdził, że gospodarka oparta na wiedzy, to jest taka gospodarka, w której działa wiele przedsiębiorstw, które o wiedzę opierają swoją przewagę konkurencyjną.

Wiedza to nieuchwytny i trudny do skopiowania zasób firmy, na który się składają wszelkiego rodzaju użyteczne informacje, których inni nie posiadają i nie potrafią użytkować. Wiedza jest wynikiem potencjału intelektualnego, a zatem przez budowanie gospodarki opartej na wiedzy profesor rozumie stworzenie warunków, sprzyjających funkcjonowaniu podmiotów, które opierają swoją działalność na wiedzy. Tymi podmiotami mogą być m.in. państwo, władze lokalne, przedsiębiorstwa (zwłaszcza sektora finansowego), środowiska intelektualne i akademickie.

Według Departamentu Handlu i Przemysłu Wielkiej Brytanii, GOW powinna być rozumiana szeroko jako: „gospodarka, w której produkcja i wykorzystanie wiedzy odgrywa decydującą rolę w tworzeniu dobrobytu”.

Według raportu, opracowanego wspólnie przez OECD i Bank Światowy w 2000 roku, jest to natomiast gospodarka, w której: „wiedza jest tworzona, przyswajana i wykorzystywana bardziej efektywnie przez przedsiębiorstwa, organizacje, osoby fizyczne i społeczności, sprzyjając szybszemu rozwojowi gospodarczemu”.

Według definicji Tajwańskiego Centrum ds. Deregulacji Gospodarki i Innowacyjności: „GOW to rodzaj gospodarki bezpośrednio opartej na produkcji, dystrybucji i wykorzystaniu wiedzy i informacji”.

W projekcie: „ePolska - strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce lata 2001-2006”, znajdujemy następującą definicję: „GOW to nowy model gospodarki, której funkcjonowanie opiera się na jak najpełniejszym wykorzystaniu zasobów wiedzy i innowacyjności oraz rozwój technologii, związanych z szybkim i tanim dostępem do informacji”.

Według Instytutu Zarządzania Wiedzą, Gospodarka Oparta na Wiedzy nie jest tworem, który może funkcjonować równolegle i niejako obok tradycyjnie pojmowanej gospodarki industrialnej. Jest czymś więcej: GOW to kolejny, po gospodarce przemysłowej, nieunikniony etap w procesie rozwoju ludzkości.

Powstanie gospodarki wiedzy jest ściśle zintegrowane z procesem formowania się Społeczeństwa Wiedzy (Knowledge Society), które właśnie w tworzeniu i wykorzystaniu wiedzy upatruje główne źródło zaspokajania swoich potrzeb. Według Arabskiego Stowarzyszenia Zarządzania Wiedzą (Arab Knowledge Management Society): „Społeczeństwo wiedzy - uczy, komunikuje, kreuje innowacje, tworzy dobrobyt, kieruje, robi interesy, ustala reguły i rozwija się we wszystkich obszarach życia poprzez zastosowanie technologii cyfrowej. Jest to społeczeństwo, posiadające cyfrowy system nerwowy, zapewniający nieograniczone zasoby wiedzy do dalszego rozwoju i tworzenia nowej wiedzy”.

Powszechnie uważa się, że jedynie o Stanach Zjednoczonych można powiedzieć, że jest to gospodarka oparta o wiedzę, gdy tymczasem w Europie jest do tego jeszcze dosyć daleko. Jednak wyniki badań Instytutu Zarządzania Wiedzą w Krakowie pokazują, że pod wieloma względami trzy kraje europejskie: Finlandia, Szwecja i Irlandia wyprzedzają USA i chociaż w ogólnej ocenie Stany Zjednoczone wypadają najlepiej - ich przewaga wcale nie jest przytłaczająca.

TERMINY I ZAGADNIENIA ZWIĄZANE Z GOW

Dane, informacje, wiedza i mądrość

Dane definiuje się jako niepołączone ze sobą fakty. W znaczeniu ogólnym należy przez nie rozumieć zestaw pojedynczych, obiektywnych faktów o jakimś wydarzeniu. Natomiast w kontekście organizacyjnym „dane” są sformalizowanymi zapisami dokonywanych transakcji lub znakami i obserwacjami, zapisanymi na jakimś nośniku.

Informacje to dane, które zostały poddane kategoryzacji i klasyfikacji lub w inny sposób zostały uporządkowane. Informacja ma nadawcę i odbiorcę, a jej podstawową rolą jest zmiana sposobu, w jaki odbiorca postrzega pewne zjawiska. Informacja ma przez to wpływ na jego osąd i zachowanie, co odróżnia ją od danych.

Wiedza oznacza uporządkowane i „oczyszczone” informacje. Powstaje dopiero po wyciągnięciu wniosków z dostępnych danych i informacji, postawieniu ich w odpowiednim kontekście przy jednoczesnym zaangażowaniu ludzkiego umysłu. Warunkiem koniecznym powstawania wiedzy jest obecność człowieka, który wykorzystuje swoje zdolności umysłowe do analizowania informacji i wyciągania wniosków.

Rys. 1. Dane, informacje, wiedza i mądrość - porównanie

Posiadanie obszernej wiedzy na dany temat, popartej bogatym doświadczeniem prowadzi do mądrości.

Zarządzanie wiedzą (knowledge management)

Zarządzanie wiedzą to ogół procesów, umożliwiających tworzenie, upowszechnianie i wykorzystanie wiedzy do realizacji celów organizacji“.

Istotą zarządzania wiedzą na poziomie organizacji jest zaprzęgnięcie wiedzy do wszelkich procesów biznesowych i operacyjnych. Przedsiębiorstwa wdrażają rozbudowane systemy zarządzania wiedzą, aby w sposób usystematyzowany i efektywny kreować przy jej pomocy wartość dodaną.

Zarządzanie wiedzą można rozpatrywać zarówno na poziomie strategicznym (strategia zarządzania wiedzą, kultura organizacyjna, sprzyjająca procesom dzielenia się wiedzą, zarządzanie pracownikami wiedzy itp.) oraz operacyjnym (proces tworzenia wiedzy, jej kodyfikacji, ochrony, transferu, stanowiska osób, zajmujących się zarządzaniem wiedzą np. Chief Knowledge Officer oraz struktury i procedury zarządzania wiedzą w firmie).

Zarządzanie kapitałem intelektualnym (intellectual capital management)

Kapitał intelektualny (intellectual capital) to różnica pomiędzy wartością rynkową przedsiębiorstwa, a jego wartością księgową. Na kapitał intelektualny składają się: kapitał ludzki, kapitał strukturalny (organizacyjny) oraz kapitał relacyjny.

Zarządzanie kapitałem intelektualnym w praktyce najczęściej sprowadza się do prób uchwycenia wartości niematerialnych przedsiębiorstw i odpowiednim ich zagospodarowaniu. Pionierami w tej dziedzinie są przedsiębiorstwa skandynawskie m.in.: Skandia AFS, WM Data i Celemi.

Spośród narzędzi, służących do zarządzania kapitałem intelektualnym, należy wymienić przede wszystkim: Strategiczną Kartę Punktową (Balanced Scorecard), Monitor Aktywów Niematerialnych (Intangible Asset Monitor), Skandia Navigator, VAIC™, Knowledge Capital Scoreboard itp.

Własność intelektualna (intellectual property)

Własność intelektualna obejmuje dobra niematerialne chronione na podstawie przepisów prawa autorskiego (utwory, znaki graficzne, utwory plastyczne, prace naukowe i naukowo-badawcze, opracowania, programy komputerowe, bazy danych itp.) oraz dobra chronione na podstawie przepisów prawa własności przemysłowej (przede wszystkim wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, topografie układów scalonych). Oznaczenie przedsiębiorstwa, firmy, nazwy, godła, skróty literowe chronione są ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Integralną składową ochrony własności intelektualnej jest także problematyka przeciwdziałania praktykom monopolistycznym.

Produkty bogate w wiedzę (knowledge rich products)

Brian Arthur - ekonomista, pracujący na Stanford University i w Instytucie Santa Fe uważa, że do niedawna wyroby składały się z dużej ilości materiału, połączonego niewielką ilością wiedzy. Natomiast w gospodarce wiedzy, będą dominowały produkty bogate w wiedzę (B. Arthur określa je mianem „congealed knowledge”) tzn. takie, które składają się głównie z wiedzy, a połączone są niewielką ilością materiału. Dobrym przykładem produktu bogatego w wiedzę jest program komputerowy na płycie CD. Koszt materialnego nośnika (płyty CD) jest tu minimalny w stosunku do wartości właściwego produktu (program komputerowy), który jest często efektem wielomiesięcznej pracy grupy dobrze opłacanych programistów - pracowników wiedzy.

Organizacje oparte na wiedzy (knowledge organizations)

Organizacja oparta na wiedzy to organizacja, której struktura jest podporządkowana i nakierowana na tworzenie wartości dodanej w oparciu o efektywne wykorzystanie wiedzy.

Obecnie mamy do czynienia z czterema rodzajami przedsiębiorstw, w tym dwoma tradycyjnymi: przedsiębiorstwem produkcyjnym i usługowym oraz dwoma nowymi formami: przedsiębiorstwem tworzącym wiedzę i przedsiębiorstwem wiedzy tworzącym wartość.

Rys 2. Rodzaje przedsiębiorstw wg R. Tissen.

Organizacje oparte na wiedzy charakteryzują się przede wszystkim następującymi cechami:

• wytwarzają produkty bogate w wiedzę (knowledge rich products) tj. takie, których ponad 50 procent wartości stanowi wiedza lub dostarczają usługi oparte na wykorzystaniu wiedzy w większym stopniu niż pracy fizycznej (usługi konsultingowe firmy McKinsey & Co kontra sprzedaż hamburgerów w barach samoobsługowych np. McDonald's jest tu skrajnym przykładem);

• zatrudniają wysokiej klasy specjalistów tzw. pracowników wiedzy (knowledge workers), stanowiących trzon spośród wszystkich zatrudnionych;

• o ich wartości rynkowej w decydującym stopniu przesądza wartość kapitału intelektualnego, a to oznacza, że stosunek wartości rynkowej do wartości księgowej jest większy od 2 (innymi słowy to, co nie jest ujęte w bilansie jest więcej warte niż wynosi wartość księgowa).

Pracownik wiedzy (knowledge worker)

Pracownik wiedzy to osoba, która w pracy wykorzystuje bardziej swój rozum niż umiejętności manualne”. Mówiąc natomiast językiem ekonomicznym: „jest to osoba, która wie, jak alokować wiedzę w celu produktywnego jej wykorzystania”.

M. Porata, jeden z pionierów badań nad pracownikami wiedzy, dzieli tę grupę na pięć następujących kategorii:

• Producenci wiedzy;

• Dystrybutorzy wiedzy;

• Badacze rynkowi i specjaliści od koordynacji;

• Pracownicy przetwarzający informacje;

• Pracownicy obsługujący maszyny informacyjne.

Do pierwszej grupy, czyli „producentów wiedzy”, zalicza naukowców i inżynierów oraz pracowników sektora prywatnego, związanych z tworzeniem wiedzy m.in.: prawników, sędziów, architektów, konsultantów, księgowych.

Do drugiej grupy „dystrybutorów wiedzy” zalicza przede wszystkim nauczycieli, ale też m.in.: bibliotekarzy, edytorów, pisarzy, autorów i prezenterów radiowych czy telewizyjnych.

Do trzeciej kategorii „badaczy rynkowych i specjalistów od koordynacji” zalicza: brokerów, sprzedawców, przedstawicieli handlowych i niektórych pracowników administracji.

Do kolejnej kategorii „pracowników przetwarzających informacje” zalicza: sekretarki, księgowych, recepcjonistów, korektorów itp.

Wreszcie do ostatniej kategorii „pracowników obsługujących maszyny informacyjne” zalicza wszystkich tych pracowników, którzy obsługują maszyny telekomunikacyjne lub elektroniczne.

Według dostępnych szacunków w 2000 roku liczba pracowników wiedzy w USA miała wynosić 59 procent ogółu zatrudnionych w gospodarce.

Wiedza - kluczowy zasób w GOW

Wiedza może być rozpatrywana jako:

• Zasób organizacji o specyficznych cechach m.in.:

• odnawialność

• symultaniczność

• nieliniowość

• Zasób integrujący inne czynniki wytwórcze

• Produkt o specyficznych właściwościach;

• Warunek racjonalności, innowacyjności i efektywności oraz czynnik decydujący o konkurencyjności;

• Czynnik ułatwiający i optymalizujący adaptację organizacji do otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego (organizacja ucząca się i samoucząca się), a także umożliwiający aktualizację misji organizacji;

• Czynnik optymalizacji projektowania organizacji i procesów społeczno-gospodarczych (możliwość nielinearnego rozwoju, pojęcie „renty zapóźnienia” itp.).

Dominacja

Dominujący charakter wiedzy wynika bezpośrednio z faktu, że od efektywnego jej wykorzystania w największym stopniu zależy pozycja konkurencyjna przedsiębiorstw w nadchodzących latach. Twierdzi się wręcz, że wiedza stanie się jedynym zasobem, podczas gdy wszystkie pozostałe zostaną zdegradowane do roli uzupełniających ją czynników wytwórczych. Kolejnym dowodem dominacji wiedzy nad innymi aktywami jest porównanie wskaźników MV/BV (stosunek ceny rynkowej do ceny księgowej) dla przedsiębiorstw notowanych na giełdach papierów wartościowych. Dominujący charakter wiedzy wynika też pośrednio z wymienionych poniżej pozostałych jej cech.

Niewyczerpywalność

Oznacza, że wiedza w przeciwieństwie do wszystkich innych zasobów, nie zużywa się, a wprost przeciwnie, im więcej i częściej jest używana tym jej wartość rośnie. W zarządzaniu wiedzą można więc mówić o efekcie „kuli śnieżnej“. Przedsiębiorstwa w ciągu minionych lat przyzwyczaiły się do racjonalnego gospodarowania swoimi ograniczonymi środkami, które polegało na takim łączeniu czynników wytwórczych w procesie produkcyjnym, aby maksymalizować efekty i minimalizować koszty. Przedsiębiorstwa działające w Erze Wiedzy przeciwnie - będą działać racjonalnie, jeżeli maksymalizacji produkcji będzie towarzyszyć maksymalne wykorzystanie posiadanych zasobów wiedzy i kapitału intelektualnego.

Zmienność (podatność na dezaktualizację)

Z niewyczerpywalnością ściśle wiąże się pojęcie zmienności wiedzy. Dla wiedzy nie istnieje stan stabilizacji. Może ona w każdej chwili ulec zmianie, aktualizacji lub dezaktualizacji. Dlatego przedsiębiorstwa, które tworzą rozbudowane systemy gromadzenia wiedzy (repozytoria wiedzy), a także przedsiębiorstwa, opierające swoje działania o tzw. best practices, stoją przed poważnym niebezpieczeństwem ugrzęźnięcia w pokładach nieaktualnej i bezwartościowej wiedzy.

Symultaniczność

Zgodnie ze starym powiedzeniem: „wiedza nie zna granic”, symultaniczność oznacza, że ta sama wiedza może być wykorzystywana przez wiele organizacji i/lub osób jednocześnie i w wielu miejscach naraz. W przypadku tradycyjnych zasobów było to niemożliwe. Ta sama maszyna nie mogła być użyta w dwóch różnych miejscach w tym samym czasie. Kupując ją, przedsiębiorstwo nie musiało się obawiać, że zostanie ona użyta przez konkurenta. W przypadku wiedzy takiej pewności mieć nie możemy. Zawsze istnieje prawdopodobieństwo, że konkurent dysponuje podobnymi informacjami i wykorzysta je przed nami. Jeżeli więc organizacja nie jest w stanie ochronić swojej wiedzy w postaci patentów, musi posiąść zdolność szybkiej jej kapitalizacji.

Nieliniowość

Oznacza, że nawet niewielka ilość wiedzy może powodować niewyobrażalnie wielkie konsekwencje i odwrotnie: olbrzymia ilość wiedzy może się okazać bezużyteczna. Brak liniowości wiedzy powoduje też, że ta sama jej porcja, wykorzystana w jednym przedsiębiorstwie, może przynieść diametralnie różne efekty, niż w innym. W przypadku tradycyjnych zasobów, to przedsiębiorstwo, które posiadało ich więcej, miało wyraźną przewagę nad konkurentami, wynikającą choćby z korzyści skali. W przypadku wiedzy korzyści skali mogą, ale nie muszą wystąpić.

Niewymierność (niemierzalność)

Wiedza jest zasobem trudnym nie tylko do zdefiniowania - ale też do zmierzenia, gdyż dysponujemy zasobami pojęciowymi, metodami i technikami, wywodzącymi się wprost z ery przemysłowej. Współczesna rachunkowość nie pozwala dokonać pomiaru wartości przedsiębiorstw. To, że wiedza jest niemierzalna ze swej istoty, nie oznacza jednak, że z punktu widzenia przedsiębiorstwa i jego celów nie można określić pewnych miar, umożliwiających uchwycenie „kapitału intelektualnego“ firmy. Takie próby nie tylko są podejmowane już od kilkunastu lat, ale są wręcz konieczne do efektywnego zarządzania wiedzą

„Efekt skali”

Powszechnie uważa się, że koszt opracowania nowej wiedzy lub technologii jest bardzo poważnym wydatkiem. Nie jest to do końca prawdą. Często najlepsze pomysły, innowacje, rozwiązania rodzą się przypadkowo i nie są związane z żadnym kosztem (zasada nieliniowości). Zgodnie z efektem skali, nawet jeśli koszt opracowania nowej wiedzy jest znaczący, to sama sprzedaż lub wykorzystanie tej wiedzy nie są obarczone dużymi kosztami. Dlatego przedsiębiorstwom zależy na jak największej sprzedaży produktów bogatych w wiedzę (knowledg-rich products) i w skrajnych przypadkach są gotowe do rozdawania ich za darmo po to tylko, aby przywiązać klienta do siebie.

KRÓTKA GENEZA GOW

P.F. Drucker twierdzi, że proces transformacji od gospodarki industrialnej do gospodarki postindustrialnej, obecnie określanej mianem gospodarki wiedzy, rozpoczął się zaraz po drugiej wojnie światowej. Jednakże pierwsze symptomy zmian, wskazujące na wyłanianie się nowego modelu społeczeństwa, zostały zauważone już w latach trzydziestych XX wieku.

Pierwsza fala (używając terminologii A. Tofflera), zwana też rewolucją agrarną, miała miejsce około 9 000 - 10 000 lat temu i związana był z przejściem od koczowniczego do osiadłego trybu życia. Zanim nastąpiła - ludzie żyli w niewielkich grupach wędrownych, trudniąc się zbieractwem, rybołówstwem, myślistwem lub pasterstwem.

Rewolucja agrarna zainicjowała powstawanie osad, pól uprawnych i dała początek nowemu stylowi życia. Dzięki opanowaniu przez człowieka umiejętności uprawy roślin i hodowli zwierząt, mógł on przeżyć bez konieczności przemieszczania się z miejsca na miejsce.

Tab. 1. Etapy rozwoju ludzkości: od Ery Agrarnej do Ery Wiedzy

Etap rozwoju	Znaczące wynalazki	Podstawowa działalność	System społeczny	Podstawowy zasób	Perjodyzacja
Era Preagrarna	Brak	Myślistwo, zbieractwo	Społeczeństwo Nomadów	Siła fizyczna	Początki ludzkości
Era Agrarna	Obróbka metali	Uprawa roli	Osady rolnicze	Ziemia	7 000 - 8 000 lat p.n.e.
Era Przemysłowa	Maszyna parowa	Wytwarzanie towarów	Miasta przemysłowe	Kapitał	Przełom XVII-XVIII wieku
Era Wiedzy	Komputer, Internet	Usługi	Społeczności podmiejskie	Wiedza	Połowa XX wieku

Podstawową działalnością człowieka stało się rolnictwo. Ponieważ nie znano sposobów przechowywania żywności ani nie było dróg, którymi można by było wozić płody rolne na odległe rynki, a nadwyżki plonów konfiskował właściciel, chłopi nie odczuwali żadnej potrzeby unowocześniania technologii ani zwiększania produktywności. Dlatego następna fala miała miejsce dopiero na przełomie XVII i XVIII wieku w Europie, a jej początek najsilniej związany jest z rewolucja przemysłową w Anglii.

Nowy, typowy dla tego okresu proces - industrializacja - o wiele szybciej niż poprzedni zaczął obejmować kraje i kontynenty. O ile w społeczeństwie pierwszej fali wszyscy domownicy pracowali wspólnie i z reguły w jednym miejscu, tworząc niejako podstawową jednostkę gospodarczą tamtego systemu, stanowiącą zarazem producenta jak i konsumenta - o tyle industrializacja spowodowała oddzielenie tych dwóch funkcji.

Spowodowało to wzajemne uzależnienie się od siebie dwóch najliczniejszych grup społecznych: chłopów i robotników. Rozszczepienie owo miało też inną, bardzo ważną konsekwencję - powstał rynek, który dla społeczeństwa pierwszej fali miał znaczenie marginalne, a dla industrialnego centralne, gdyż umożliwiał dokonywanie wymiany na szeroką skalę.

Gwałtowny rozwój rynku w połączeniu z lawinowo powstającymi fabrykami, stosującymi coraz to nowsze wynalazki, przyczynił się do najszybszego w dziejach wzrostu stopy życiowej. W efekcie tych przemian duża część rolników odeszła z pracy na roli i znalazła zatrudnienie w fabrykach. Pojawienie się wielkich zakładów pracy wymusiło na ich właścicielach wprowadzenie nowych, nieznanych wcześniej rozwiązań, w celu zapewnienia płynnej i wydajnej pracy. Wymagała ona zbiorowego wysiłku, specjalizacji, koordynacji, właściwego planowania. Doprowadziło to w efekcie do pojawienia się zalążków nauki organizacji i zarządzania.

1. Standaryzację

2. Specjalizację

3. Synchronizację

4. Koncentrację

5. Maksymalizację

6. Centralizację

Te sześć zasad, charakterystycznych dla procesu industrializacji, odcisnęło piętno na cywilizacji drugiej fali. Większość z nich w mniejszym lub większym stopniu funkcjonuje nadal w otaczającym nas świecie, choć nowe siły coraz częściej podważają zasadność ich istnienia - co wywołuje zaburzenia w funkcjonowaniu wielu organizacji oraz w sposobie życia ludzi.

Mająca obecnie miejsce trzecia fala, czyli gospodarka oparta na wiedzy, kwestionuje stare stosunki, zachowania i struktury oraz cały dotychczasowy sposób życia. Widać to w gospodarce, armii, sposobach podróżowania i komunikowania się, ale szczególnie w sposobie funkcjonowania organizacji, które odchodzą od specjalizacji, standaryzacji i centralizacji na rzecz różnorodności, elastyczności i twórczości w działaniu. Maksymalizacja i koncentracja z wolna też tracą na znaczeniu. Wciąż istotną rolę odgrywa jedynie koordynacja, ale w zupełnie inny sposób niż to miało miejsce dotychczas.

Na pierwszy plan w gospodarce trzeciej fali wysuwa się wiedza. Z tego też powodu wiedza jest ostatecznym substytutem dla pozostałych zasobów. To dzięki niej przedsiębiorstwa odnoszą największe sukcesy, a ludzie robią kariery. Wiedza, jako specyficzny zasób, nadaje ton i kształtuję gospodarkę opartą na wiedzy.

Tab. 2. Zestawienie różnic pomiędzy gospodarką przemysłową a gospodarką wiedzy

	Gospodarka Przemysłowa (było)	Gospodarka Wiedzy (jest lub będzie)
podstawowy zasób	Kapitał	Wiedza
ludzie (pracownicy)	źródło kosztów	inwestycja
władza	zależy od zajmowanego szczebla w organizacji	zależy od posiadanych umiejętności, wiedzy i reputacji
styl zarządzania	Nakazy i kontrola	partycypacyjny
struktura organizacyjna	hierarchiczna (najczęściej zbiurokratyzowana i scentralizowana)	sieciowa (wirtualna), płaska, ad-hoc lub hipertekstowa.
strategia	nastawiona na konkurencję	nastawiona na kooperację
kultura organizacyjna	oparta na posłuszeństwie	oparta na zaufaniu
wartość rynkowa	zależy od posiadanych aktywów finansowych i rzeczowych	zależy od kapitału intelektualnego (wszelkich aktywów niematerialnych)
motywacja	głównie poprzez bodźce finansowe	poprzez wewnętrzną satysfakcję
relacje z klientami	jednokierunkowe poprzez rynek	interaktywne poprzez współpracę
ciągłe zmiany	zagrożenie	Okazja
rozwój	liniowy, możliwy do przewidzenia	chaotyczny, trudny do przewidzenia
wykorzystanie najnowocześniejszych technologii	Ważne	niezbędne
dominujący sektor	przemysł ciężki	usługi, przetwarzanie informacji, wiedzy

Obecnie gospodarka wiedzy stała się na tyle nośnym terminem, że jest jednym z głównych przedmiotów dyskusji rządów i organizacji międzynarodowych (OECD, Bank Światowy, Komisja Europejska). Istotne działania podejmują też takie organizacje, jak: Security and Exchange Commission, UNESCO, Światowa Organizacja Własności Intelektualnej oraz organizacje, odpowiedzialne za ustanawianie standardów w rachunkowości, w tym zwłaszcza: Accounting Standards Board i Financial Accounting Standards Board.

16

---