SYSTEMY SPOŁECZNO - GOSPODARCZE

TYPY GOSPODAREK

(zagadnienia ogólne)

SYSTEM: zbiór wzajemnie powiązanych elementów spełniających kryteria:

• celowości (realizacja wspólnego celu, np. przetrwanie lub rozwój);

• ekwifinalności (zdolność systemu i jego elementów do przywracania stanu pierwotnego pomimo zmian przejściowych powodowanych zakłócenia z zewnątrz systemu).

ELEMENTY SYSTEMU:

• CENTRUM (władza ustawodawcza i wykonawcza w powiązaniu z partiami lub grupami nacisku w przekroju: władza centralna, szczeble pośrednie, szczeble podstawowe);

• GOSPODARKA (podmioty gospodarujące - dokonujące wyborów w zakresie ograniczonym przez decyzje zastrzeżone przez i dla CENTRUM);

• SPOŁECZEŃSTWO

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA TYP GOSPODARKI:

⇒ TYP ŁADU SPOŁECZNEGO (A)

⇒ IDEOLOGIA OPERACYJNA (B)

⇒ USTRÓJ WŁASNOŚCI (C)

ad. A

MONOCENTRYCZNY TYP ŁADU SPOŁECZNEGO

POLICENTRYCZNY TYP ŁADU SPOŁECZNEGO

ad. B

IDEOLOGIA OPERACYJNA

IDEOLOGIA OPERACYJNA rozumiana jest zatem jako zbiór wartości (aksjologia), określenie rzeczywistości społeczno-gospodarczej oraz narzędzi przy pomocy których w przyjętym modelu rzeczywistości zamierza się realizować założone wartości.

ad. C

USTRÓJ WŁASNOŚCI

C.1.

ATRYBUTY WŁASNOŚCI

O USTROJU WŁASNOŚCI przesądza przewaga danego typu własności w własności w ogóle danego systemu społeczno - gospodarczego.

C.2.

TYPY WŁASNOŚCI

TYPY GOSPODARKI

Cechy gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa - to taka, w której sterowanie procesami gospodarczymi odbywa się poprzez rynek.

Cechy gospodarki rynkowej :

• podstawą jej funkcjonowania jest prywatna własność (środków produkcji, przedsiębiorstw, itp.),

• wolność wyboru :
  - w podejmowaniu wszelkich decyzji gospodarczych,
  - rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej,

• prawo do :
  - kierowania się własnym interesem podczas podejmowania decyzji gospodarczych,
  - posiadania kapitału i zakładania podmiotów gospodarczych,
  - swobodnego kształtowania ceny,
  - do swobodnego przepływu kapitału,
  - do swobodnego przepływu siły roboczej,
  - do swobodnego obrotu walutami i środkami produkcji,

• brak lub tylko minimalna ingerencja rządu w procesy gospodarcze.

Widzimy więc, że rynek jest najważniejszym mechanizmem w gospodarce rynkowej. Bardzo ważne jest podkreślenie, że jedynie w gospodarce rynkowej, ponieważ wytworzyły się inne systemy ekonomiczne.

System ekonomiczny to zespół mechanizmów koordynujących proces podejmowania decyzji ekonomicznych.

Gospodarka komenderowana

Nierynkowym systemem jest gospodarka centralnie sterowana (komenderowana). Charakteryzuje ją :

• publiczna własność środków produkcji, państwo jest właścicielem, bądź wszystkim bądź dużych i średnich, przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych oraz zasobów naturalnych,

• skoro państwo posiada środki produkcji może przystąpić do planowania, które odbywa się centralnie przez ośrodek rządowy i decyduje o strukturze produkcji, jej podziale i organizacji. Poprzez plan następuje podział dóbr konsumpcyjnych wśród członków społeczeństwa.

ATRYBUTY WŁASNOŚCI W GOSPODARCE KOMENDEROWANEJ

Przypisanie atrybutów własności w sposób tutaj przedstawiony znajdował swoje odzwierciedlenie w ideologii operacyjnej (system wartości).

Można zatem dalej przyjąć, że system monocentryczny stanowi przesłankę ukształtowania gospodarki komenderowanej zaś policentryczny - odpowiednio - rynkowej.

RACJONALNOŚĆ EKONOMICZNA

PROBLEM SPRAWNOŚCI GOSPODAROWANIA (SYSTEMU)

Przy oznaczeniach:

efektu potencjalnego (punkt widzenia CENTRUM) jako: E^P

efektu rzeczywistego (punkt widzenia CENTRUM) jako: E^R

miarą sprawności systemu gospodarczego będzie relacja:

S = E^R / E^P

Oznaczając zasoby ekonomiczne jako: Z otrzymujemy zależności:

Podobne zależności można przyjąć dla związku stopnia koncentracji władzy (K) i zakresu swobód gospodarczych (G)

K

1

2

G

MECHANIZM „PRZEJŚCIA” - MODEL

K

k₁

k₂

B

S s₂ s₁ g₁ g₂ G

z₂

BARIERA WZROSTU

BW (niedobory zasobów)

A z₁

Z

Zmiany systemowe (transformacyjne: kierunek A-B) początkuje stan wysokiej koncentracji władzy (k₁), któremu odpowiada niski zakres swobód gospodarczych (g₁). Wysoka koncentracja władzy pociąga za sobą niska sprawność systemu (s₁) i wysoki stopień wykorzystania zasobów (z₁). Linia BW odpowiada barierom wzrostu (niedobór zasobów uniemożliwiający uzyskanie stałego tempa wzrostu). Istnieje konieczność przesunięcia stopnia wykorzystania zasobów z punktu z₁ do punktu z₂. Punktowi z₂ musi jednak odpowiadać wyższa sprawność systemu (przejście od mechanizmów wzrostu ekstensywnego do mechanizmów wzrostu intensywnego). Sprawności tej odpowiada punkt s₂. W konsekwencji układowi wielkości s₂ i z₂ odpowiada niższy stopień koncentracji władzy (k₂) i większy zakres swobód gospodarczych (g₂). Rozpoczyna się proces transformacji (zmiana atrybutów własności z przejściem od mechanizmów gospodarki komenderowanej do mechanizmów gospodarki rynkowej).

PAŃSTWO I RYNEK - PROBLEM PRAKTYCZNY

(materiały: RZECZPOSPOLITA, różne numery)

1

15

---