Piotr Skarga, Kazania sejmowe,
oprac. Janusz Tazbir, współudział Mirosław Korolko,
BN I 70, 1995.
WSTĘP
Epoka.
Rzeczpospolita u schyłku wieku XVI.
rozwój handlu, wejście Polski na rynek zachodnioeuropejski.
„złoty wiek” historii szlacheckiej; wpływ na decyzje państwowe, liczne przywileje.
Polska po unii lubelskiej rozciągała się na obszarze 815 tys. km2 (w XVII w. prawie milion).
śmierć Zygmunta Augusta (1572 r.) zapoczątkowała okres wolnej elekcji, powołanie władców z krajów rządzonych raczej na sposób absolutny, zabezpieczenie szlachty w artykułach hen-rykowskich.
Między „złotą wolnością” a „tyranią”.
wzrost znaczenia sejmików - stopniowa decentralizacja państwa (propaganda, przekupstwo, intrygi, użycie prywatnego wojska na sejmikach).
początek XVII w. rokosz sandomierski (konflikt między panującym a poddanymi).
Regaliści i opozycja.
regaliści - zwolennicy króla Zygmunta III Wazy: Lew Sapieha, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (zwany Sierotką), Hieromin Gostomski, Zygmunt Gonzaga Myszkowski; niezgoda, jaki ma być program reform.
opozycja skupiona wokół Zamoyskiego.
Kontrreformacyjny model państwa.
papalizm - rozwinął się XII-XIII w., papież skupia władzę świecką i duchową, monarchowie realizują władzę świecką.
przez wieki duchowieństwo osądzało heretyków, a władze świeckie wymierzały karę.
Walka z konfederacją warszawską.
od 1552 r. ustało faktyczne wykonywanie przez starostów wyroków sądów duchownych, 10 lat później tolerancja została potwierdzona na sejmie.
konfederacja warszawska 1573 r. potwierdzała istniejący status quo: utrzymanie przez refor-mację jej zdobyczy, brak przelewu krwi w imię wiary.
konfederacja nie określiła, jak ma się układać współżycie ze szlachtą różnowierczą w spra-wach materialnych (dziesięciny, zabory ziem i budynków kościelnych), nie wspominała nic o jurysdykcji duchownej.
wobec niesprawiedliwości (ataki na różnowierców i ich mienie) innowiercy stanęli po stronie opozycjonistów.
Propaganda różnowiercza.
walka „na pióra' wraz ze spadkiem ceny wydania książki (druk).
katolicy posługiwali się różnymi argumentami, m.in. reformacja burzy porządek polityczny, ist-niejący od wieków, podkopuje autorytet monarchy wobec szlachty, szlachty wobec chłopów, rodziców wobec dzieci, reformacja sieje niemoralność.
Piotr Skarga jako kaznodzieja królewski.
Działalność Skargi przed rokiem 1588.
ur. w lutym 1536 r. w Grójcu na Mazowszu, nazwisko od podwarszawskiej wsi Powązki (Po-węzki) - kmiecie, poddani; w 1593 r. król i sejm potwierdza (wątpliwe) szlachectwo Skargi.
utrata matki i ojca w dzieciństwie, szkoła parafialna w Grójcu, Akademia Krakowska 1552-1555, bakałarz na wydziale filozoficznym.
kierownictwo szkołą parafialną przy kolegiacie św. Jana w Warszawie.
od 1557 r. wychowawca Jana Tęczyńskiego, 1560 wspólny wyjazd do Wiednia, w 1562 r. Skarga wraca do Polski (Tęczyński nadal podróżuje), krótki pobyt u biskupa kujawskiego Ja-kuba Uchańskiego.
przebywa we Lwowie, ok. 1564 r. przyjmuje święcenia kapłańskie, 1567 r. jest na dworze Ja-na Krzysztofa Tarnowskiego, decyzja o wstąpieniu do zakonu jezuitów.
1569 r. podróż do Rzymu, nowicjat, 1571 r. powrót do kraju, wykładowca i kaznodzieja w ko-legium jezuickim w Pułtusku.
1573 r. przeniesiony do Wilna, początkowo wicedyrektor, od 1579 r. rektor tamtejszej szkoły.
zostaje profesem - składa czwarte śluby zakonne (przysięga bezwzględne posłuszeństwo papieżowi).
ożywiona działalność duszpasterska i piśmiennicza, dzieła: „Pro Sacratissima Eucharistia…” 1576, „Siedm filarów, na których stoi katolicka nauka o Przenajświętszym Sakremencie Ołta-rza” i „Artem duodecim sacramentariorum” 1582, „O jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem…” 1577, „Żywoty świętych” 1. wydanie Wilno 1579, egzotyka, beletrystyka, popu-larność.
Stefan Batory zatwierdził utworzenie w Wilnie w miejsce kolegium jezuickiego akademii, któ-rej rektorem został Skarga.
w 1584 r. przeniesiony zostaje do Krakowa do domu zakonnego Św. Barbary (duże wyróżnie-nie), założył Arcybractwo Miłosierdzia (pomoc ubogim), a przy nim fundusz św. Mikołaja (po-sag dla ubogich dziewcząt), Bractwo św. Łazarza (pomoc żebrakom), w 1588 r, Komorę Po-trzebnych („bank”, pożyczki bezprocentowe pod zastaw, przeciwdziałanie lichwie), jednał naj-uboższe warstwy dla kontrreformacji.
Skarga wydał kilka ulotnych pisemek krytykujących konfederację warszawską „Upominanie do ewangelików” 1592 i „Proces konfederacyjej” 1595.
Kaznodzieje nadworni.
wybitni kaznodzieje: Leonard Słończewski, Klemens Ramułt, Łukasz Lwowczyk, Melchior z Mościsk (pisma nie zachowane), drukowali: Marcin Białobrzeski, Jan Dymitr Solikowski, Miko-łaj z Wilkowiecka, Jakub Wujek, Józef Wereszczyński, Stanisław Sokołowski.
za właścwiego twórcę kazań politycznych w Polsce uchodzi Hieronim Powodowski („Propozy-cja z wyroków Pisma św. zebrana na sejm […] w roku 1595”).
kaznodziejstwem walczono z reformacją.
Skarga na królewskim dworze.
po śmierci Batorego jezuici popierali Habsburgów (Maksymiliana), natomiast Zamoyski i Skarga Zygmunta Wazę.
Skarga od 1588 r. jest nadwornym kaznodzieją Zygmunta III, spowiednikiem został Bernard Gołyński - jezuita, obaj pisali protokoły do przełożonych, załatwiali urzędy dla katolików, pra-cowali na rzecz unii z Litwą.
Skarga był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, przez jego wpływ na króla brak uchwale-nia ważnych ustaw (m.in. dotyczących podatków na zaciąg wojska).
Stanisław Kot uważa, że „Kazania sejmowe” (dodatek do 2. wydania „Kazań na niedziele i święta” w 1597) powstały pod wpływem zerwanego sejmu w 1597 r.
„Kazania sejmowe”.
Treść „Kazań'.
postulaty Skargi: tylko przywrócenie jedności wiary może przynieść pomyślny rozwój państ-wa, wzmocnienie władzy królewskiej, odbudowanie cnót obywatelskich, szybkie reformy.
w kazaniu pierwszym Skarga omawia różne rodzaje mądrości: Boskiej i ziemskiej (tylko ta pierwsza uratuje państwo) - pod pojęciami kryją się teorie polityczno-ustrojowe: koncepcja państwa na usługach reformacji oraz pogląd „polityków” na te sprawy.
w kazaniach od drugiego do połowy ósmego omawia sześć najgroźniejszych chorób Rzeczy-pospolitej.
drugie kazanie mówi o miłości ojczyzny, prezentuje dobrodziejstwa, jakich doświadczają oby-watele, np. możliwość wyznawania prawdziwej wiary katolickiej, bogobojna władza królew-ska, dobrobyt materialny, pokój.
trzecie kazanie jest poświęcone niezgodom wewnętrznym, niszczącym państwo, ukazuje mo-żliwe jej skutki, ciało ludzkie a organizm państwowy.
czwarte i piąte kazanie traktuje o tolerancji herezji, siła państwa i jego rozpad pod wpływem heretyków.
w szóstym kazaniu Skarga mówi o nieszczęściach wynikających z ograniczenia władzy króle-wskiej: złe funkcjonowanie sejmów, dochody z królewszczyzn nie wpływają do skarbu państ-wowego, szlachta nadużywa swoich przywilejów, monarchia jest najlepszą formą rządów.
siódme kazanie o niedobrych prawach, nie mogą stać w sprzeczności prawa ludzkie z Boski-mi, krytyka konfederacji warszawskiej, oburzenie na nietykalność szlachty.
ósme kazanie poświecone tolerancji bezkarności występków; brak sprawnego wymiaru spra-wiedliwości, ucisk chłopów, rozpanoszenie się lichwy, marnotrawienie pieniędzy na zbytkow-ne szaty i przyjęcia.
zakończenie: odwołanie się do proroków ze Starego Testamentu, którzy (jak Skarga) prze-strzegali swój lud przed upadkiem.
Program polityczny „Kazań sejmowych”.
władza monarsza - silna, przeciw absolutyzmowi, niepodzielna władza króla (świeckiego).
izba poselska i senat - pochwała fachowej elity, krytyka nadużywania własnych praw, braku kwalifikacji, podniesienie rangi senatu - doradcy króla, krytyka samowolnego rozszerzenia przez szlachtę przywilejów.
krytyka szlachty - posłowie napiętnowani jako ci, którzy chcą narzucić sejmowi uchwały po-dejmowane na sejmikach; autor pragnąłby odebrać szlachcie większość uzyskanych w XV w. przywilejów, krytyka zwłaszcza skłonności do buntów i rozruchów, pchania się do władzy, bezprawnego udziału w wolnej elekcji (władza pochodzi od Boga = kapłana).
obrona chłopów - wygórowana pańszczyzna, nieludzkie traktowanie.
Rzeczywistość i utopia w „Kazaniach sejmowych'.
dla państwa świeckiego wzór klasztorny (hierarchia), państwa kościelnego (absolutyzm).
brak programu realistycznego działania.
dzieło stoi na pograniczu traktatu politycznego oraz kazań.
Skarga niewiele troszczył się o to, jakimi środkami należałoby realizować zawarte w „Kaza-niach sejmowych” założenia.
Skarga starał się upodobnić Rzeczypospolitą do państw zachodnich Europy, co było niemoż-liwe, gdyż w Polsce były zupełnie inne realia.
Państwo i kościół w koncepcjach Skargi.
podstawowy obowiązek katolickiego monarchy - obrona interesów Kościoła, obowiązek bez-interesownej służby ojczyźnie, apelacja o miłosierdzie dla chłopów, teoria „przedmurza chrze-ścijaństwa”, wizja możliwego upadku ojczyzny (po raz pierwszy w dzisiejszym rozumieniu).
nawiązanie do średniowiecznych papalistów, powtórna (zawarta też w broszurach) krytyka konfederacji.
poglądy Skargi bliskie są nie tylko poglądom Bellarmina, ale też Becanusa.
„Kazania sejmowe” sławę zawdzięczają rozbiorom i trudnej sytuacji państwa (4. wyd. 1792 r.)
Mickiewicz poświęcił „Kazaniom…” wykład.
„Kazania sejmowe: powstały już po sejmie z 1597 r. (badania Bergi i Kota).
„Kazania” w opinii współczesnych i potomnych.
1606 r. różnowiercy przygotowali „konstytucję o tumultach”, pod wpływem Skargi król jej nie przyjął, rokosz Zebrzydowskiego - „główny wichrzyciel Rzeczypospolitej”.
trzecie wydanie „Kazań…” z 1610 r. bez kazania szóstego „O monarchijej i królestwie”, prze-robione partie, usunięcie Skargi z dworu (wrócił na krótko przed śmiercią, 27,09,1612).
popularność w XVIII w. i w czasie zaborów, Matejko.
6. Spór o charakter „Kazań sejmowych”.
Wartości artystyczne „Kazań sejmowych”.
Znaczenie retoryki w literaturze polskiej XVI w.
retoryka obejmowała trzy podstawowe działy: inventio (wynajdywanie źródeł i dowodów, nau-ka), compositio (naukę o logicznym rozplanowaniu myśli) i elocutio (naukę o wysłowieniu, po-krywającą się mniej więcej z nowożytną stylistyką).
[przed wynalezieniem druku: memoria i actio - sposób wygłoszenia]
celem teorii retorycznej była perswazja (persuasio), czyli jawne lub ukryte pouczenie (doce-re), poruszenie (movere) i zachwycenie (delectare) - służą wywołaniu impresji u czytelnika.
retoryka bliska poetyce, retoryka wykluczała pisanie dla samego pisania.
cele utylitarne literatury, wykorzystującej gatunki: epistolografię, historiografię, oratorstwo, dialog polemiczny, polityczny, prozę dydaktyczną.
pod koniec XVI w. dominowała literatura religijna w formie kazania.
„Kazania sejmowe” jako gatunek literacki.
cel retoryczno-propagandowy.
Skarga zaliczył je do kazań przygodnych.
„Kazania sejmowe: stanowią religijno-polityczną wersję „upominania” do pokuty.
struktura tematyczna.
sensy biblijne - dosłowne, alegoryczne, moralne i mistyczne tłumaczenie.
analogia między Biblią a Polską.
biblijno-teologiczny uniwesalizm.
w „Kazaniach…” występuje znaczna przewaga tekstów ze Starego Testamentu, w większo-ści cytaty rozumiane literalnie.
wyrażenie poglądów teologów potrydenckich, np. radykała Bellarmina, umiarkowanych Mola-nusa, Becanusa, dziejopisa kościelnego Baroniusza.
struktura kompozycyjna.
struktura kompozycyjna warunkowana jest przez warstwę tematyczną.
budowa kazania: wstęp (exordium), opowiadanie (narratio), dowodzenie (argumentatio), pole-mika (conflutatio) i zakończenie (epilogus).
cały utwór złożony jest z ośmiu kazań, ma formę jednolitego traktatu, wstęp i „captatio bene-volentiae” - 1. i część 2.; opowiadanie - 2. i 3. (miłość do ojczyzny); dowodzenie - 4. i 5. (o herezji); polemika - 6. i 7.; zakończenie - 8. (rekapitulacja treści).
również każde z kazań stanowi całostkę retoryczno-oratorską (zawiera cytat z Biblii stanowią-cy oś tematyczno-kompozycyjną, koniec - modlitwa).
do „Kazań…” wprowadzono fragmenty innych tekstów, często powtarzanie myśli, sztuczne łą-czenie poszczególnych fragmentów.
struktura językowo-stylistyczna.
zasady retorycznej stylistyki zawierają się w schematach tzw. zalet wysłowienia (virtutes di-cendi): poprawność językowa (latinitas), jasność (perspicuitas), ozdobność (ornatus), stosow-ność (aptum).
mało metafor, wyjaśniając stosuje porównania (proste; złożone zaczerpnięte z frazeologii lu-dowej; zaczerpnięte z Biblii - profetyzm).
dominantę stylistyczną stanowią konstrukcje retoryczne, wyróżniające się paralelizmem syn-taktycznym oraz rytmiką równych odcinków (kolonów).
TEKST
KAZANIE PIERWSZE
cel przybycia posłów na sejm: naprawienie zła i błędów.
pochwała mądrości, która przynosi sławę, szacunek, nieśmiertelność.
mądrość potrzebna jest każdemu człowiekowi.
mądrość jest od Boga dana, należy modlić się o mądrość i pomoc, zadufanie ludzi, mądrość ziemska, bydlęca - „politycy”, zwolennicy pokoju wyznaniowego i interesów świeckich, zwrot do słuchaczy - to nie wy, wy sprawiedliwi jesteście.
brak mądrości powoduje niezgody sąsiedzkie, szerzenie się herezji, zdrady, bunty (zwłaszcza w czasie bezkrólewia), brak karności i dyscypliny, zachwiana łódka, zła „wolność szlachecka”, gwałty, osłabienie władzy królewskiej, zrywane sejmy, bójki, wymuszanie siłą decyzji na sej-mikach, dużo mówią, nic nie robią.
niebezpieczeństwo tureckie, brak wojska, mądrość do sprawowania władzy od Boga (Józef, Mojżesz), zwrot do senatorów, z pominięciem posłów.
potrzebna pomoc Ducha Św. w odbudowie państwa, mądry z Ducha Św. nie grzeszy, nieg-dyś senatorowie przed obradami przygotowywali się przez sakramenty.
bojaźń Boża, heretycy się Go nie boją, należy oczyścić sumienia, odpuszczanie krzywd, py-cha jest zła, pokora czyni mądrym, krytyka młodzieży, zły jest upór i popularitas.
kto jest miłosierny - jest mądry, podejrzliwość jest przeciwnikiem mądrości, podobnie jak ob-łuda.
mądry do bydła i do rządzenia ludźmi (dowcipy, Józef i faraon), mądrość płynie z wiedzy (ważna historia), radzić się doświadczonych.
nabyta mądrość współgra z niebieską, znać historię - to znaczy być mądrym.
należy się modlić o mądrość każdego dnia.
modlitwa do Boga o mądrość.
o sytuacji reformacji w innych krajach.
KAZANIE WTÓRE
O miłości ku Ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku Ojczyźnie.
państwo jest jak ciało ludzkie, może zostać zaatakowane chorobami, wyliczenie ich.
Bóg zostawił testament - mamy się miłować i zachować pokój i zgodę między sobą, przykła-dem miłości jest Pan Zbawiciel (Pasterz), cuda Jezusa.
Kościół jest utworzony na wzór Królestwa Niebieskiego, a państwo na wzór Kościoła, obowią-zek powstrzymania heretyków, porównanie do Jerozolimy.
należy miłować Ojczyznę jako matkę, od której pochodzą wszelkie dobra: wiara katolicka, za-chowany majestat królewski, skupienie zacnych narodów w Rzeczypospolitej, „złota wolność” (jako brak służby tyranom; sami sobie Polacy są tyranami), bogactwa (choć źle używane), po-kój, sława wojenna u chrześcijan i pogan.
wyższość państwa nad jednostką, nakaz bezinteresownego ratowania tonącego okrętu (oj-czyzny), nie wolno żałować dla niej zdrowia (przykład z Biblii: Samson, Zorobabel, Judyta, Estera), nagana tolerancji.
w Polsce brak miłości do ojczyzny; jeden stan uciska drugi, zwłaszcza duchowieństwo i chłopi są uciskane.
nawet poganie umierali za ojczyznę, heretycy chcą być na górze, poniżyć Kościół.
wielu jest zdrajców i egoistów, liczących na zysk i bogactwa.
modlitwa o miłość do ojczyzny i miłość braterską.
KAZANIE TRZECIE
O drugiej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z niezgody domowej.
Bóg nakazuje zachować pokój; wszyscy powinni słuchać Słowa Bożego i jednać się z Bogiem w sakramentach; najpierw trzeba jednać się z bratem, później z Bogiem
bez zgody nie jesteśmy uczniami Chrystusa; przyjmując Chrystusa stajemy się jednym cia-łem, jedna wiara = brak wojen.
jeden król urzęduje dla jedności i zgody, wspólne prawa i wolność czynią zgodę; sejmy czynią niezgodę - mogą doprowadzić do wojny domowej, z wielu narodów i języków ma powstać jedno ciało.
nieprzyjaciel chce korzystać z niezgody - ziemie mogą zostać wydarte Rzeczypospolitej, zni-knie język, naród w niewoli i nędzy, Polacy będą służyć innym narodom.
herezje przyczyną niezgody, inne przyczyny: lekceważenie władzy królewskiej, chciwość, do-statek (Sodoma), pycha, zazdrość.
nauka Chrystusa a niezgoda, brak podziału wiary i króla, porównanie do ciała.
nierówność stanowa musi istnieć, lecz nie musi być przyczyną niezgody - jak głosy wysokie, niskie i mierne muszą mieć kantora wyznaczającego takt, szlachta nie jest przeznaczona wy-łącznie do władzy, konieczne posłuszeństwo, silny jeden wódz, miejsce w świecie dla każde-go, współzależność członków w ciele.
braterstwo daje siłę.
modlitwa do Boga o jedność i o ducha zgody między senatorami.
KAZANIE CZWARTE
O trzeciej chorobie Rzeczypospolitej, która jest naruszenie religiej katolickiej przez zarazę herety-cką.
„Bóg wywiódł lud swój z Egiptu”, ustanowił jedną religię, dobre prawa; Kościół jest fundamen-tem państwa, kapłan to najważniejszy urzędnik, pierwsze prawa dotyczyły religii (Saul, Da-wid, Salomon, chrześcijanie), Bóg dał prawa na dwóch tablicach: na pierwszej prawa Boskie, na drugiej ludzkie, dla Rzeczypospolitej, dla pokoju, to Bóg połączył kapłaństwo z królest-wem.
poganie w Rzymie przestrzegali praw dotyczących religii, potem cesarze ukorzyli się przed biskupami.
dobrze sprawować urzędy znaczy wynosić nauki Boże na ich pożytek, Dawid zapoczątkował królestwo od służby Bożej.
Konstantyn Wielki oparł swe królestwo na religii chrześcijańskiej, czcił biskupów.
jeśli lud chwali Boga, państwo kwitnie, jeśli nie - upada.
królowie powinni bronić kościołów i kapłanów - pochwała polskich królów.
pojawiły się herezje, skazą Rzeczypospolitej jest konfederacja warszawska (herezje to „trze-cia ręka i noga”), krytyka „ewangelików” w stanie senatorskim.
ten, kto broni Bożego imienia, jest chroniony przez Boga, Węgry, opanowane przez Turków, zostały ukarane za herezję.
modlitwa do Jezusa o umocnienie wiary, ochronę Rzeczypospolitej.
KAZANIE PIĄTE
Jako katolicka wiara policyj i królestw szczęśliwie dochowywa, a heretyctwo je obala.
bez Boga państwa nie mogą istnieć; zgoda i jedność stanowi o jedności Rzeczypospolitej, jedność osiągana dzięki wierze, jedne papież, u heretyków brak zgody, nie chcą jej, nie słu-chają papieża.
różne wierzenia nie służą krzewieniu przyjaźni, są powodem swar.
królestwa upadają, bo tylko sprawiedliwość jest fundamentem państw.
heretycy są niesprawiedliwi, umacniają niezgodę, heretycy nie umieją bronić państwa.
wiara katolicka czyni ludzi dobrymi i szczęśliwymi, nakazuje posłuszeństwo, stwarza dobro i cnotę.
heretycy odstąpili od Boga - są nieposłuszni i pyszni, herezje wnoszą do Rzeczypospolitej okrucieństwo, rozlew krwi.
potępienie tolerancji i łaskawości katolickiej.
spowiedź oczyszcza ludzi z grzechów - tym samym całą Rzeczypospolitą.
modlitwa o rozproszenie sekt, herezji, o pobożność i ochronę Rzeczypospolitej od upadku.
KAZANIE SZÓSTE
O monarchijej i królestwie, abo o czwartej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z osłabienia kró-lewskiej dostojności i władzej.
serce (religia) i głowa (król) człowieka i państwa; gdy rządzi jedna głowa, panuje jedność, kie-dy wiele - niezgoda.
lud Boży zawsze był prowadzony przez monarchię.
na początku istniał jeden człowiek (!), kobieta została stworzona, by była poddaną (!!!).
już starożytni chwalili monarchię.
prawo dla królów, brak dziedziczności, monarchia została dana od Boga, konieczne posłu-szeństwo królowi.
jednemu władcy łatwiej utrzymać jedność.
nie należy patrzeć na wzorzec wenecki (demokracja): tam lud jest pytany tylko o rzeczy bła-he, poza tym - to małe miasto, a nie wielkie państwo.
monarchia najdłużej się utrzymuje, nieposłuszeństwo poddanych, absolutyzm, dawniej Pola-cy czcili króla, otrzymali od niego przywileje.
wolność jest nadużywana przez szlachtę.
kto gardzi królem, gardzi Bogiem.
trzy wolności: brak służby grzechom i uchodzenie tyranom, brak służby obcym panom; istnie-je też „wolność szatańska”: postępowanie wbrew woli króla, gardzenie nim.
brak tyranów w Polsce.
władzę królewską osłabia roztrwonienie dochodów, szkodzenie państwu przez złe używanie poselskich urzędów - kiedyś Rzeczypospolita funkcjonowała bez sejmów.
na sejmikach panuje swawola, ważna jest chciwość, a nie dobro państwa.
monarchia przekształca się w demokrację (najgorsza forma rządów) w Polsce, która nie jest miastem greckim ani Wenecją.
pospólstwo (szlachta) - mało mądrych, a rządzi, uchwala ustawy.
modlitwa o litość nad ludem, by panowała w Rzeczypospolitej sprawiedliwość, by izba posel-ska nie czyniła przeszkód w rządach (aluzje).
KAZANIE SIÓDME
O prawach niesprawiedliwych abo o piątej chorobie Rzeczypospolitej.
uciskani ubodzy.
prawo Boże przyrodzone, wieczne i niezmienne, zostało naruszone przez grzech, przypomniane przez Boga na tablicach - prawa Boskie pisane, prawa duchowne stanowione przez władzę kościelną, na końcu królewskie i świeckie.
królowie mają moc stanowić prawa, wszyscy im podlegają, prawa są jak oczy w ciele.
prawa nie psują wolności; potrzebni są sędziowie do wyrokowania w sprawie występków, pra-wa ludzkie nie są niezmienne w przeciwieństwie do Boskich.
prawa musza być sprawiedliwe, pożyteczne, muszą szczepić cnotę, powinny wzbudzać bo-gobojność, bronić Bożej czci, powinny być egzekwowane.
potrzeba wielkiej mądrości do stanowienia praw, prawa chrześcijańskie (katolickie!) pochodzą od Boga, heretycy nie mogą pisać dobrych praw, potępienie konfederacji warszawskiej z 1573 r., niesprawiedliwe prawa w konstytucjach polskich.
modlitwa do Boga o sprawiedliwość.
KAZANIE ÓSME
O szóstej chorobie Rzeczypospolitej, która jest dla grzechów jawnych i niekarności ich.
w królestwie panuje niesprawiedliwość: bluźnierstwa przeciw Bogu (heretycy), zapowiedź ka-ry za niepowstrzymanie herezji, łupienie kościołów, brak sprawiedliwości świeckiej, mężobójs-two, ziemia plugawiona krwią, ucisk poddanych, lichwa, chciwość, zbytki, brak wojska i miło-sierdzia, Sodoma, niechęć do Rzeczypospolitej, zdrady, kazirodztwo, cudzołóstwo, oszustwa.
Galia przed upadkiem, poganie mniej szkodzą niż heretycy.
modlitwa do Boga o odpuszczenie grzechów i uleczenie Rzeczypospolitej.
opracowała Aleksandra Araszkiewicz
zrzeszenie kilku bractw
1