I. Zagadnienia wprowadzające - ekonomika leśnictwa dyscypliną teoretyczną i praktyczną.

1. Pojęcie, powstanie i zakres ekonomiki leśnictwa jako nauki.

Ekonomika leśnictwa

Wg prof. T. Molędy jest teorią o produkcji dóbr i usług pochodzenia leśnego zgodna z wymogami praw przyrodniczych i praw ekonomicznych (prawa te są obiektywne). Człowiek powinien odzwierciedlać te prawa w swej działalności. Prof. Tatarkiewicz twierdzi, że działalność człowieka powinno charakteryzować poznanie praw przyrody i ekonomii, i dostosowanie się do nich.

Dwa zakresy poznawcze:

Makroekonomika leśnictwa - bada związki i zależności między leśnictwem a innymi działami produkcji materialnej oraz życiem społecznym które zachodzą w czasie i przestrzeni (np. wpływ leśnictwa na rolnictwo; wpływ leśnictwa na człowieka; wpływ leśnictwa na gospodarkę wodną).

Mikroekonomika leśnictwa - bada związki i zależności wewnątrz leśnego podmiotu produkcyjnego (np. związek pracy a wydajności; ceny a pozycji na rynku).

Powstanie ekonomiki leśnictwa.

Wyodrębniła się w połowie XIX w. protoplasta tej nauki była statystyka leśna - czyli nauka o wycenie lasu i rentowności działalności gospodarczej. Statystycy skonstruowali metodologię szacowania wartości lasu (metoda rachunku procentowego i metoda rachunku rentowego). Twórcą definicji ekonomiki leśnictwa jest prof. Molęda.

Przedmiot badań.

Przedmiotem badań ekonomiki leśnictwa jest produkcja leśna (np. drewno) oraz usługi leśne.

2. Cel i zadania ekonomiki leśnictwa.

Cel poznanie drogą analizy i syntezy zależności i wpływów - które występują w procesie produkcji na tle konkretnego środowiska przyrodniczego i ekonomicznego.

ZADANIE to konkretyzowanie kryteriów i rozwiązań dla podejmowania optymalnych decyzji na podstawie rachunku ekonomicznego.

gdzie: RE - rachunek ekonomiczny

E - efekty

N - nakłady

Rachunek ekonomiczny - podstawowe kryterium decyzji tak aby była związana z jak najmniejszym ryzykiem.

3. Kierunki badawcze i metody badań ekonomiki leśnej.

Ekonomika leśnictwa jako nauka podejmuje proces badawczy w 4 kierunkach:

historycznym - skutki gospodarki przeszłej na obecną kondycję biologiczną i produkcyjną lasu,

perspektywicznym - przewidywanie skutków obecnie podejmowanych decyzji w leśnictwie, w okresie perspektywicznym (futurologia),

opisowo-organizacyjnym - wpływ aktualnych struktur organizacyjnych na stan i kondycję lasów i leśnictwa,

normatywnym - wpływ ustawodawstwa ogólnego i branżowego leśnego na sprawność (efektywność) gospodarczą w leśnictwie (zapisy ustawy o lasach o samofinansowaniu i dotacjach).

Metody badań - ogólna: abstrakcji naukowej - brak jednej metody badawczej, posługuje się wieloma (np. met. statystyczne, programowania, indukcji, dedukcji, analizy i syntezy).

4. Cechy specyficzne produkcji leśnej i ich wpływ na procesy zarządzania gospodarką leśną.

Cechy ujemne:

1. Skrajnie wielka zależność od warunków środowiska przyrodniczego.

2. Długotrwałość i powolność wytwarzania masy drzewnej na pniu.

3. Niekorzystny stosunek czasu wytworzenia masy drzewnej do czasu pozyskania drewna.

4. Niemożliwość szybkiej odbudowy majątku leśnego zwłaszcza w zakresie sortymentów grubych.

5. Wielkoobszarowy charakter gospodarstwa leśnego który uniemożliwia koncentrację środków pracy i płacy.

Cechy dodatnie:

1. Brak naturalnej granicy w drzewostanach dowolnej klasy wieku między produktem a środkiem pracy.

2. Wielostronność zastosowania surowca drzewnego na pniu.

3. Możliwość przechowywania surowca drzewnego na pniu bez obawy utraty jego podstawowych właściwości użytkowych.

4. Możliwość intensyfikacji procesów reprodukcji rozszerzonej majątku leśnego.

5. Wypełnienie przez las równocześnie świadczeń gospodarczych jak i pośrednio- i pozagospodarczych.

5. Rola wiedzy ekonomicznej w zawodzie leśnika.

Wiedza ekonomiczna uczy:

- przewidywania gospodarczego,

- oszczędzania na zasadach rachunku gospodarczego,

- podejmowania optymalnych decyzji,

- kierowania zespołami ludzkimi i trudnej sztuki negocjacji,

- rozwijania i wdrażania efektywnego postępu technicznego.

Wiedza ekonomiczna także, wg prof. Kotarbińskiego:

- niedopuszcza do zaistnienia klęski osobistej,

- doskonali i uzupełnia wiedzę fachową,

- rola jej rośnie w zależności od zajmowanego stanowiska.

Ekonomika branżowa- określa specyfikę produkcji, strony sposobu produkcji, z nich wykształca się ekonomika przedsiębiorstw dotycząca szczegółowych wytycznych działalności podmiotu gospodarczego. Badania operacyjne - podstawy do szczegółowej ewidencji procesów. Polityka gospodarcza określa 3 podstawowe czynniki: cele gospodarcze, kierunki gospodarcze i warunki gospodarcze.

II.Wybrane problemy geografii gospodarczej.

Źródła wiedzy o współczesnym leśnictwie:

- organizowane przez FAO Światowe Kongresy Leśne (9 od II wojny światowej),

- zdjęcia satelitarne - umożliwiają określenie zasięgu lasu, gat. drzew, wieku, stanu zapasu.

1. Ziemia w procesie produkcji leśnej.

1.1 Ziemia jako główny czynnik produkcji leśnej.

czynniki w procesie produkcji.

Ziemia - w leśnictwie czynnik podstawowy;

Praca - zasób zdolności i umiejętności siły roboczej;

Kapitał - określa skalę intensywności produkcji.

W produkcji leśnej ewolucja w zakresie nasycania czynnikami . Czynnik ziemi nasycany czynnikiem pracy. W intensywnej gospodarce leśnej nasycenie czynnikiem kapitału, który zapewnia odejście od gospodarki ekstensywnej do intensywnej, z zachowaniem wszystkich pozagospodarczych funkcji lasu.

Cechy ziemi i wynikające z nich implikacje (zasady gospodarowania) praktyczne:

ograniczoność - oszczędne gospodarowanie,

niepomnażalność - niedegradowanie.

1.2 Miejsce lasu w strukturze użytkowania Ziemi.

Ewolucja struktury użytkowania ziemi.

Etap I - lasy, pola, wody,

Etap II - lasy, pola, wody,[miasta, osiedla, przemysł, komunikacja]

Struktura użytkowania ziemi - udział poszczególnych komponentów.

Zachwianie udziału komponentów "Etapu I" prowadzi do niekorzystnych zjawisk. "Etap I" jest układem obiektywnym, tzn. rządzi się prawami przyrody.

Ok. 4,5 % powierzchni kraju w stanie klęski - nie można odtworzyć wód gruntowych.

1.3 Główne przyczyny ubywania terenów leśnych.

1. Przeznaczanie (przejmowanie) lasów na cele nieleśne - ok. 20 tyś. ha LP + kilka tyś. lasów prywatnych; Budowa autostrad w najbliższych latach pochłonie 200-300 tyś. ha.

2. Odłogowanie i ugorowanie z przyczyn:

a) ekonomicznych

b) przyrodniczo-ekologicznych

3. Pustynnienie (stepowienie) - przyczyny: rzadsze i mniej intensywne deszcze, zakłócenie bilansu wodnego.

4. Erozja i degradacja gleb - duży % granic leśno-polnych, obniżenie górnej granicy lasu, zniszczenie granicy rolno-leśnej, degradacja gleb dwutlenkiem siarki.

5. Zabagnienie i zasolenie.

6. Inne przyczyny:

a) klęskowe użytkowanie gleby,

b) zamulanie gleby,

c) zakłócenie reżimu wodnego,

d) zanieczyszczenie chemiczne związkami toksycznymi,

e) zakwaszenie gleby,

f) nierównomierne i niekontrolowane stosowanie nawozów i środków ochrony.

2. Produkcyjno - gospodarczy charakter lasów świata.

2.1 Definicja gospodarcza lasów.

Las - gleba pokryta drzewami lub bambusem niezależnie od tego czy uczestniczy w produkcji czy nie.

Las opiera się na glebie leśnej, która jest pokryta drzewami lub bambusem, daje produkcję drewna i innych produktów leśnych, jest bazą produkcyjną paszy dla bydła i zwierząt dzikich oraz korzystnie wpływa na klimat i stosunki wodne. W definicji tej zawarte są świadczenia lasu.

2.2 Stan i rozmieszczenie lasów.

Stan lasów.

A. Powierzchnia leśna - 4,2 mld ha,

w tym: zalesiona: 3,8 mld ha,

niezalesiona: 0,4 mld ha.

B. Lesistość geograficzna: Ameryka północna 39%

Ameryka południowa 37%

były ZSRR 32%

Świat 31%

Europa 30%

Afryka 25%

Azja (bez ZSRR) 19%

Australia 11%

C. Skład gatunkowy: 2/3 liściaste, 1/3 iglaste.

D. Funkcje i zadania lasu:

60% pow. - lasy produkcyjne

38% pow. - lasy ochronne

2% pow. - lasy specjalne (np. Parki Narodowe)

E. Stosunki własnościowe: 73% - własność publiczna, 27% własność prywatna.

F. Zapas: 370-378 mld m3 (iglaste - 94 m3/ha; liściaste - 50 m3/ha); przyrost roczny 7 mld m3.

G. Udostępnienie, użytkowanie i urządzanie lasów.

2,5 mld ha (60%) lasy udostępnione,

1,7 mld ha (40%) lasy użytkowane,

0,5 mld ha (12%) lasy z aktualnmi operatami urządzeniowymi.

H. Powierzchnia leśna na 1 mieszkańca: świat 0,79 ha

Azja 0,28 ha; Europa 0,32 ha, Ameryka środkowa 0,97 ha, Afryka 2,40 ha,

były ZSRR 3,30 ha, Ameryka południowa 5,30 ha, Australia 5,40

Rozmieszczenie lasów.

Przestrzenne rozmieszczenie lasów na świecie (elementy):

1. Rozmieszczenie wysoce nierównomierne wobec rynków zbytu oraz ośrodków i zakładów przetwórstwa drzewnego.

2. Nierównomierne wobec rozmieszczenia ludności.

3. Na przestrzeni ostatnich 50 lat nierównomierne rozmieszczenie lasów wobec rynków zbytu i zakładów przetwórstwa ulega dalszemu pogłębieniu.

4. Nierównomierność jest potęgowana, kultywowana przez plądrowniczy, wrogi stosunek do lasu.

Rozmieszczenie lasów przy podziale:

Leśny pas północny - obejmuje 1,8 mld ha pow. lasów, szerokość tego pasa sięga do 3000 km. Położenie: od Alaski po Kamczatkę wzdłuż 3 kontynentów. Granica płn. wyznaczona jest przez surowy klimat arktyczny, płd. jest nieuporządkowana, jako wynik gospodarki leśnej i pustyń. Przewaga gatunkowa drzew iglastych, o wysokich walorach techniczno - użytkowych (drewno tartaczne i budowlane), gat. liściastych mało (średniej klasy grubości). Lasy te są usytuowane w regionie gęsto zaludnionym i najwyżej ekonomicznie rozwiniętym. Pozyskanie stanowi 65% pozyskania ogółem na świecie. Stąd pochodzi 85% światowego drewna użytkowego. Strefa ta stanowi obecnie największy rezerwuar drewna iglastego na świecie.

Leśny pas południowy - powierzchnia ok. 2 mld ha, szerokość od 1500 do 3000 km. Obejmuje dorzecze Amazonki, Dolinę Kongo, płd-wsch. Azję, Indonezje, Filipiny. Stanowi bardzo dużą bazę drewna liściastego, zróżnicowanego gatunkowo, oraz jakościowo. Znaczna część pasa obejmuje suche obszary zajęte przez laso-sawanny, głównie w Afryce. Ze strefy tej pozyskuje się 25% pozyskania ogółem, a 10% pozyskania drewna użytkowego na świecie.

Leśny pas środkowy - powierzchnia ok. 0,4 mld ha. W tym pasie znajdują się rozległe pustynie, półpustynie, lasy stanowią zaledwie 10% powierzchni. Pozyskuje się tutaj 10% światowego pozyskania ogółem, oraz 5% pozyskania drewna użytkowego na świecie. W tym pasie żyje około 1/3 ludności świata. Fakt ten powoduje głęboki niedostatek lasu i surowca drzewnego, szczególnie ostro zaznaczający się w Afryce płn., na Bliskim i Dalekim Wschodzie oraz w Azji.

Wielkie regiony gospodarczo-leśne wg FAO:

podział na podstawie: 1) wielkości zasobów, 2) ich dostępności

1) Ameryka Płn., 2) Ameryka Środkowa, 3) Ameryka Płd. 4) Europa (bez ZSRR), 5) byłe ZSRR, 6) Afryka, 7) Azja (bez ZSRR), 8) obszar Pacyfiku.

Ekonomiczno - produkcyjna regionalizacja lasów świata wg FAO:

1. Lasy iglaste na półkuli północnej - zajmują 25% powierzchni leśnej świata (ponad 1 mld). Rozmieszczone na południe od koła podbiegunowego na komntynentach. Złożone ze stosunkowo małej liczby gatunków, głównie iglastych. Są słabo użytkowane ze względu na brak infrastruktury technicznej (dróg, ośrodków przetwórstwa drzewnego). D-stany prezentują wysokiej klasy surowiec drzewny.

2. Lasy mieszane strefy umiarkowanej - obejmują 15% powierzchni leśnej świata, występują w umiarkowanej strefie klimatycznej. Są najbardziej racjonalnie prowadzone, ala równocześnie są najbardziej zagrożone przez rozwój przemysłowy i urbanizacyjny. Rozmieszczone są na obszarze najwyższego przetwórstwa drzewnego (80% zdolności przetwórczej świata).

3. Lasy strefy ciepłej i umiarkowanie wilgotnej - obejmują 10% powierzchni lasów świata. Rozmieszczone są na obu półkulach, w rejonie równika. Są masowo eksploatowane na surowiec tartaczny co doprowadziło do coraz gorszych jakości grubości drzew z punktu widzenia potrzeb rynku. Masowo niszczone przez wypas bydła oraz rębnie zupełne.

4. Lasy podzwrotnikowe strefy mokrej - Zajmują 10% powierzchni lasów, występując wokół zwrotników Raka i Koziorożca. Złożone z dużej liczby gatunków liściastych o twardym drewnie, stanowiących przedmiot handlu międzynarodowego. Do eksploatacji na skalę przemysłową nastąpiło dopiero na początku lat 70-tych tego stulecia.

5. Lasy tropikalne strefy umiarkowanej wilgotnej - zajmują 15% powierzchni leśnej świata. Rozmieszczone są na obszarze klimatu tropikalnego. Są masowo wypierane przez rolnictwo i pasterstwo. Stanowią jeszcze bazę drewna przemysłowego niskiej jakości.

6. Lasy strefy suchej - stanowią ok. 20% pow. lasów świata. Rozmieszczone są w basenie morza śródziemnego, płn. Afryce, płd. Azji, Ameryce Łacińskiej, Australii. Są masowo wypierane przez rolnictwo i przemysł turystyczno - wypoczynkowy. Są ubogie w gatunki drewna przemysłowego. Przypuszcza się, że w ciągu 50-60 lat zostaną całkowicie wyparte z tej strefy.

2.3 Konsumpcja drewna.

Czynniki decydujące o konsumpcji drewna:

a. przyrost demograficzny ludności (eksplozja demograficzna),

b. przyrost dochodu narodowego - przyrost ten waha się rocznie od 0-7%,

c. rozwój przemysłu przetwórstwa drzewnego - np. chemicznej przeróbki drewna,

d. ciągle niski udział leśnictwa w produkcji żywności - 1993 r. - 0,5%, w 2000 r. - 4,0%, w zakresie produkcji pasz dla zwierząt.

Trendy podstawowe:

a. ciągle występuje dynamiczny wzrost zapotrzebowania na drewno - przyrost w okresach 20-letnich ok. 1/5-1/4,

b. występują coraz głębsze zmiany w strukturze jakościowej ścinanego i przetwarzanego drewna,

c. zmienia się struktura spożycia drewna w rozbiciu na drewno opałowe i przemysłowe - wzrost spożycia drewna przemysłowego, drewna cienkiego, spadek spożycia drewna kopalniakowego, podkładów kolejowych, słupów,

d. podstawowym problemem nadal pozostaje nierównomierny bilans tarcicy.

3. Rozmieszczenie lasów w Polsce.

Powierzchnia lasów w Polsce: 8 mln 613 tyś. ha, w tym lasy Skarbu Państwa obejmują 80,5% powierzchni, a lasy innych właścicieli 19,5%. W owych 80,5% pow., 3,5% to parki, rezerwaty, tereny chronionego krajobrazu.

Lesistość geograficzna wynosiła w poł. XVIII w 38%, w momencie III rozbioru spadła do 33%, a na początku XIX w wynosiła 23%. Przed II wojną światową 21%, w 1945 r. 20,8%, a w roku 1990 27,72%.

Tereny o lesistości umiarkowanej obejmują 44% powierzchni geograficznej kraju, są to tereny które odpowiadają lesistości 27,7%. Tereny o znacznym wylesieniu obejmują 36% pow. geog. kraju, a o wyższej lesistości 20% pow..

Występuje nierównomierne rozmieszczenie lasów w kraju i rozdrobnienie kompleksów leśnych. W roku 1990 było 23 tyś. kompleksów leśnych, w tym:

- powyżej 5 ha: 6 tyś. kompleksów,

- od 5,1 do 100 ha: 11 tyś.,

- od 100 do 1000 ha: 4,5 tyś,

- powyżej 1000 ha: 1,5 tyś..

Jest to rezultat:

- nieuregulowania lini lasu i roli,

- stałego historycznego dzielenia gospodarstw leśnych i rolnych,

- nieprzeprowadzenia komasacji gruntów.

4. Bilans drzewny.

A. Bilans dodatni - wielkość produkcji i importu przewyższa zużycie i eksport. Saldo po stronie rozchodu.

B. Bilans ujemny - wielkość rozchodu jest wyższa od produkcji i importu. Saldo po stronie przychodu.

C. Bilans zrównoważony - produkcja i import są tak samo wysokie jak zużycie i eksport.

Na początku każdego roku opracowywane są bilanse i na końcu oblicza się salda. Wówczas można szukać eksportu lub importu. Gdy import przewyższa eksport, wówczas wzrasta zadłużenie kraju (PL 1996 r. 38,7 mld ).

5. Deficyt drzewny.

Występuje jeśli wielkość konsumpcji jest większa niż możliwości lokalnej podaży drewna. Nadwyżka konsumpcji drewna użytkowego wobec jego produkcji (w Europie):

1950 rok - 3 mln m3,

1960 rok - 18 mln m3,

1975 rok - 70 mln m3,

1990 rok - 102 mln m3,

2000 rok - 160 mln m3.

Podaż wyniesie 310 mln, a konsumpcja 470 mln m3.

6. Zasada oszczędzania lasu i drewna.

Tendencja pierwsza - nacisk gospodarki i ludności na coraz większe pozyskanie drewna.

Tendencja druga - oszczędzanie lasu i drewna z punktu widzenia intensyfikacji świadczeń produkcyjnych (B) i pozaprodukcyjnych lasu (A).

A. - stałe zwiększanie przyrostu drzewnego na drodze wzrostu produkcyjności lasu,

- oszczędzanie krajowych zasobów drzewnych,

- zwiększanie importu drzewnego.

B. - oszczędzanie zużycia drewna przez wielokrotność jego użytkowania,

- działanie o charakterze substytucyjnym,

- oszczędzanie krajowych zasobów na pniu, niedopuszczenie do ich eksploatacji,

- intensyfikowanie świadczeń poza i pośrednio produkcyjnych.

III. Koszty i nakłady w gospodarstwie leśnym.

1. Istota i funkcje kosztów działalności gospodarczej.

Dwa syntetyczne mierniki ekonomiczne:

koszty działalności wydajność pracy

określają

kondycję, stan, sytuację ekonomiczną,

"finansową":

1. gospodarki jako całości,

2. działu produkcji materialnej,

3. gałęzi gospodarki,

4. branży gospodarki,

5. podmiotu gospodarczego (zakładu,

firmy, spółki, itp.).

Kondycję firmy wyrażamy poziomem kosztów działalności i wydajnością pracy.

Koszty to wyrażone w pieniądzu nakłady poniesione na:

zużycie środków trwałych i obrotowych,

wynagrodzenie pracowników,

usługi obce (np. transport),

świadczenia niematerialne (np. ubezpieczenie ZUS - 49,5%, w tym na Fundusz Bezrobotnych 3,5%),

podatki (np. od wynagrodzeń - 21%, nieruchomości).

Płaca jest ceną pracy.

Koszty własne - zużycie pracy: 1) żywej (v),

2) uprzedmiotowionej (c),

Koszty działalności: L = c + v

c - praca maszyn i środków produkcji, zużycie środków trwałych - amortyzacja np. 5% rocznie, zużycie energii, paliwa, itp..

v - koszt pracy żywej - płaca robocza.

Koszty to nakłady na jednostkę produktu lub usługi. Koszty wyrażone są w jednostkach pieniężnych (wartościowo).

Nakłady to koszty na całość działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, branży, gałęzi, działu. Nakłady wyrażone są w jednostkach naturalnych (jednostkach fizycznych), / koszt wyprodukowania 1 m3 drewna, 1 km drogi, itp./.

W zasadzie koszty są synonimem nakładów.

Koszty produkcji jako sumaryczny wskaźnik działalności produkcyjnej jednostek gospodarczych.

Sumaryczny wskaźnik kosztów produkcji:

- ile kosztuje jednostka wyrobu?

- jaki jest poziom techniczny i organizacyjny produkcji?

- jaka jest wydajność? - im wyższa tym niższy nakład,

- jaka jest realizacja zadań ustalonych w planie kosztów?

Koszty własne jako syntetyczny wskaźnik działalności gospodarczej firmy:

odzwierciedla wyniki działalności w sferze: - produkcji,

- zaopatrzenia,

- zbytu.

Funkcje kosztów produkcji:

1. Stymulator efektywności - określa rentowność podmiotu gospodarczego.

2. Planistyczna - określa zapotrzebowanie na środki produkcji i siłę roboczą,

3. Kontrolna - ustalenie odchyleń kosztów rzeczywistych od planowanych.

4. Cenowa - (cenotwórcza) - stanowi bazę dla ustalenia cen.

2. Klasyfikacja, układy i grupy kosztów.

Grupy nakładów

Wyodrębnione z punktu widzenia i dla celu rachunku ekonomicznego efektywności gospodarowania w leśnictwie.

I grupa - nakłady w postaci zasobów: - siła robocza,

- las (wartość gruntów i d-stanów),

- środki trwałe (obsługują wiele cyklów produkcyjnych),

- środki obrotowe (całkowicie się zużywają).

II Grupa - nakłady w postaci bieżących nakładów na użytkowanie:

- siły roboczej,

- gruntów leśnych,

- drzewostanów,

- środków trwałych,

- środków obrotowych.

Układy klasyfikacyjne

Wyróżniono dwa układy klasyfikacyjne umożliwiające określenie udziału w produkcji czystej, dochodzie narodowym.

Układ rodzajowy - wychodzi z tzw. prostych elementów:

grupy kosztów:

- płaca,

- ubezpieczenie społeczne,

- amortyzacja środków trwałych,

- zużycie materiałów,

- usługi obce,

- pozostałe koszty.

Celem grupowania kosztów w układzie rodzajowym jest obliczenie globalnego produktu i dochodu narodowego (produkcji czystej). Są one jednakowe dla wszystkich branży. Udział leśnictwa w tworzeniu DN 1,2-1,6%.

Układ kalkulacyjny - oblicza jednostkowy koszt własny produkcji, na podstawie grup:

- płace i narzuty na płace,

- materiały,

- usługi obce,

- pozostałe koszty,

narzuty na koszty ogólnoprodukcyjne i ogólnoadministracyjne.

Celem jest obliczenie:

- (skalkulowanie) kosztu jednostkowego,

- planowanie i ewidencja kosztów,

- ocena rentowności zabiegów produkcyjnych,

- analiza zużycia zakładów pracy,

wyszczególnione na arkuszu kalkulacyjnym kosztów - planowania lub wykonania produkcji.

Inne podziały kosztów

Kryteria podziałów kosztów w związku z:

relacją z produktem:

a) bezpośrednie - związane bezpośrednio z danym produktem finalnym,

b) pośrednie - ułatwiają uzyskanie efektu finalnego.

komplementarnością:

a) całościowe - dla branży, gałęzi,

b) jednostkowe - dla jed. produkcji np. 1 m3.

rodzajem produkcji:

a) koszty działalności podstawowej,

b) koszty działalności pomocniczej.

miejscem powstawania:

a) zagospodarowania lasu,

b) pozyskania drewna (kory, żywicy, zwierzyny, itp.).

reagowaniem na wielkość produkcji:

a) zmienne - reagują - proporcjonalne do wielkości produkcji,

b) stałe - nie reagują na wielkość produkcji.

inne:

a) proporcjonalne - wzrost zużycia paliwa w stosunku do czasu pracy narzędzia,

b) progresywne,

c) regresywne - po osiągnięciu pewnego pułapu produkcji koszty spadają.

3. Koszty produkcji leśnej.

Koszty produkcji leśnej jako składowa kosztów działalności gospodarczej leśnictwa.

Własne: - koszty pracy uprzedmiotowionej (c),

- koszty pracy żywej (v).

społeczne: - koszty pracy uprzedmiotowionej (c),

- koszty pracy żywej (v),

- produkt społeczny (M) - świadczenie funkcji dochodowych.

Składniki kosztu własnego drewna pozyskanego w roku (Kwł).

Kwł = Kz + Kp + Kw+s + Ko + FL

Kz - koszt zagospodarowania lasu,

Kp - koszt pozyskania drewna,

Kw+s - koszt wywozu i spedycji,

Ko - koszty ogólne (ogólnoadministracyjne, ogólnoprodukcyjne),

FL - fundusz leśny.

4. Eksperymentalne metody obliczania kosztów produkcji drewna na i przy pniu.

W gospodarstwie leśnym brak jest bezpośredniego związku pomiędzy:

wielkością pozyskanej masy drzewnej,

a poniesionymi nakładami na zagospodarowanie lasu

w tym samym roku.

Eksperymentalne metody oparte na:

1) sumarycznym przyroście d-stanu w okresie kolei rębności oraz na kosztach reprodukcji związanych z uzyskaniem tego przyrostu - met. Woroncowa, powstała w b. ZSRR,

2) bieżącym rocznym przyroście miąższości, jakości i wartości d-stanu oraz na wielkości rocznych nakładów poniesionych na zagospodarowanie lasu - R. Fromer, T Marszałek, met. polska.

Zarzuty wysuwane met.2 (polskiej):

- jakość nie przyrasta, ale się zmienia,

- met. bardzo pracochłonna, kosztowna,

- roczne nakłady nie mają nic wspólnego z przyrostem miąższości.

Ad. 1).

- należy obliczyć koszty wytworzenia na podstawie wielkości nakładów w całym okresie wzrostu d-stanu, dla kolei rębności,

- należy określić okresowe nakłady na podstawie tzw. wartości odtworzeniowej (reprodukcyjnej),

- cały okres produkcyjny (równy kolei rębności) należy podzielić na fony rozwojowe d-stanu,

- należy wyznaczyć dokładnie poszczególne typy siedliskowo-drzewostanowe,

- dla każdego typu siedliskowo-d-stanowego i fonu rozwojowego obliczyć poniesione nakłady i uzyskane dochody,

- określić sumarycznie koszty (-) i dochody (+).

W = D - K

Mankamentem opisanej metody jest konieczność stałej ewidencji kosztów i dochodów - w praktyce nie stosuje się.

Ad. 2).

Bieżący przyrost d-stanu jest wynikiem (rezultatem):

- czynników klimatycznych,

- zabiegów hodowlano-pielęgnacyjnych (ważne w pierwszych fazach rozwoju d-stanu).

Procedura postępowania:

- określenie bieżącego przyrostu na podstawie okresów 10-letnich w powiązaniu z każdorazową rewizją planów urządzania lasu,

- przyrost przewidywany należy skorygować co 10 lat w oparciu o rzeczywiste zmiany, na podstawie rewizji planu urządzeniowego:

gdzie: K - koszt własny produkcji 1 m3 drewna na i przy pniu,

N - nakłady bezpośrednie na zagospodarowanie lasu,

A - narzut kosztów ogólnych,

p - przyrost miąższości d-stanu.

Wskaźniki produkcyjności w wyrażeniu miąższościowym:

gdzie: u - wielkość użytkowania rębnego w ciągu 10 lat,

Sn - zapas przy końcu okresu,

Sn-1 - zapas na początku okresu,

F - powierzchnia.

gdzie: x - ilość klas wieku,

p - produkcyjność dla danego obrębu siedliskowo-drzewostanego.

5. Strefy, kierunki i drogi obniżki kosztów własnych.

Sfery działań:

1. O charakterze psycho-społecznym:

- wzrost kwalifikacji zawodowych,

- humanizacja procesów zawodowych, podnoszenie poziomu kultularnego,

- czynniki motywujące pracę - prawidłowy system płacowy.

2. Wzrost wydajności pracy:

- intensyfikacja czynników rzeczowych,

- intensyfikacja czynników osobowych (wiek).

3. Racjonalizujących wykorzystanie środków gospodarczych:

- wykorzystanie środków trwałych,

- przyspieszenie szybkości krążenia środków obrotowych.

4. Racjonalizujących gospodarkę kosztami ogólnymi (papier, telefon):

- kosztami ogólnoprodukcyjnymi,

- kosztami ogólnoadministracyjnymi.

5. Zewnętrznych:

- zmiany cen na artykuły zaopatrzeniowe (często obecnie nie ma to wpływu - coraz mniej monopolistów).

IV. Efekty ekonomiczne w leśnictwie.

1. Pojęcia podstawowe i klasyfikacja efektów.

Efekt - jest wynikiem prowadzenia racjonalnej działalności gospodarczej związanej z ponoszeniem kosztów.

Gospodarka racjonalna - najwyższe efekty przy najwyższej oszczędności.

Efekt wyraża wytworzone wartości użytkowe lub wytworzone bądź uzyskane świadczenia (klimat, wypoczynek).

Efekt leśnego procesu produkcyjnego to produkty leśne i usługi zakończone lub niezakończone w roku obrachunkowym.

Postacie efektów ekonomicznych:

- techniczne - np. budowa drogi, maszyny itp.,

- rzeczowe - produkcja masy drzewnej, nasion, użytków niedrzewnych, itp.,

- ekonomiczne - wyrażone w wartości efekty techniczne i rzeczowe.

Kryteria klasyfikacyjne i formy uzewnętrzniania się efektów.

1. Kryterium funkcji lasu:

a) efekty wynikające z funkcji gospodarczych,

b) efekty wynikające z funkcji pośrednio i pozagospodarczych.

2. Kryterium gotowości użytkowej produktu i usługi:

a) efekty finalne (globalne, końcowe),

b) efekty cząstkowe (częściowe, etapowe, niezakończone).

3. Kryterium formy uzewnętrzniania się:

a) efekty rzeczowe lub techniczne,

b) efekty jako uniknięcie strat.

4. Kryterium uzewnętrzniania się:

a) efekty będące składową finalnego efektu leśnictwa,

b) efekty wchodzące w skład finalnego efektu innych działań.

5. Kryterium czasu uzewnętrzniania się:

a) efekty bezpośrednie,

B) efekty pośrednie.

2. Mierniki efektów.

Wyraża się je w dwóch postaciach: - w jednostkach pieniężnych,

- w jednostkach naturalnych.

2.1. Produkcja globalna.

Nie jest obliczana z powodu:

- długiego cyklu produkcyjnego,

- przyjęcia rocznego cyklu produkcji drzewnej w leśnictwie (nie da się w okresie 1 roku).

- trudności techniczno obliczeniowe.

Produkcja globalna obliczana dla wszystkich działów produkcji, oprócz leśnictwa.

Regres rozwoju spadek masy wyprodukowanej produktu globalnego - wyraża ilość wyprodukowanych samych lub ich wartość.

2.2. Produkcja roczna.

Obejmuje:

Produkcję zakończoną:

- wartość drewna pozyskanego, wywiezionego i sprzedanego,

- wartość leśnych użytków niedrzewnych sprzedanych,

- wartość odłowionej lub odstrzelonej zwierzyny łownej.

Produkcję niezakończoną:

- wartość drewna pozyskanego lecz niewywiezionego i niesprzedanego,

- wartość użytków niedrzewnych niesprzedanych i nieprzekazanych.

2.3. Produkcja czysta.

Obliczana jest jako różnica między produkcją roczną a kosztami materialnymi.

Produkcja czysta obejmuje:

- płace z ubezpieczeniem społecznym,

- wynik finansowy,

- wynik handlu zagranicznego produkcji leśnej (= saldo).

Koszty materialne to:

- nakłady na zużycie materiałowo-surowcowe,

- nakłady na usługi materialne (np. koszty transportu),

- amortyzacja (zużycie środków trwałych), fundusz amortyzacyjny - w celu odnowienia środków trwałych.

Rozróżnienie:

Koszty materiałowe - zużycie materiałów i środków,

Produkty materialne - opłaty na usługi materialne + amortyzacja.

2.3. Produkcja towarowa (materialna).

Jest częścią produkcji rocznej, która:

została sprzedana:

- wartość drewna sprzedanego z bieżącej produkcji, skupu, remanentu (zapas, stan),

- wartość użytków ubocznych z produkcji bieżącej i z remanentów,

- wartość sadzonek i choinek sprzedanych po cenach zbytu i detalicznych.

została zużyta na potrzeby własne:

- wartość drewna zużytego na potrzeby własne jednostek organizacyjnych LP naliczona wg kosztów wytworzenia.

2.5. Wskaźnik (wynik) finansowy.

Jest różnicą między przychodami ze sprzedaży produktów i usług leśnych, a poniesionymi kosztami na ich wytworzenie.

przychody > kosztów = zysk

przychody < kosztów = strata

2.6. Przyrost drzew i drzewostanów.

Jako wynik wykorzystania głównie przyrodniczych warunków produkcji - określanie dynamiki zmian w miąższości i wartości d-stanu, poprzez:

- wskaźnik rzeczywistej produkcyjności lasu,

- wskaźnik potencjalnej produkcyjności lasu,

- wskaźnik wykorzystania potencjalnej produkcyjności lasu.

Możliwości i drogi zwiększenia efektów przyrostowych:

1. Obniżenie kosztów produkcji: czystej, towarowej, wyniku finansowego.

2. Pełne wykorzystanie przyrodniczych warunków produkcji leśnej - zwiększenie produkcyjności.

3. Obniżenie strat w przyroście - ograniczenie ujemnego wpływu czynników zewnętrznych i wewnętrznych.

4. Racjonalizacja gospodarki środkami trwałymi i obrotowymi:

- pełne wykorzystanie środków gospodarczych,

- oszczędna gospodarka inwestycyjno-remontowa.

2.7. Renta różniczkowa w leśnictwie.

Dochód z lasu, zysk lasu to renta leśna. Dodatkowy dochód w leśnictwie to renta różniczkowa - odmiana renty leśnej. Różni się tym, że rentę leśną uzyskują wszystkie przedsiębiorstwa leśne.

Renta różniczkowa I - dodatkowy dochód z tytułu (uzyskują te nadl. które):

- gospodarowanie na żyźniejszych siedliskach,

- korzystniejsze położenie (np. względem rynków zbytu, zakładów przetwórczych).

Renta różniczkowa to dodatkowy dochód dany przez naturę.

Renta różniczkowa I - rezultat - ekstensywne gospodarowanie, postacie:

- ilościowa: większa ilość masy drzewnej,

- jakościowa: lepszej jakości surowiec,

- położenia: niskie koszty transportu.

Dodatkowe dochody bez nakładów.

Renta różniczkowa II - intensywne gospodarowanie, postacie:

- ilościowa: zwiększenie masy drzewnej,

- jakościowa: poprawa jakości drewna,

- udostępnianie: budowa dróg.

Dodatkowe dochody z tytułu dodatkowych nakładów.

Nakłady na:

- udostępnienie d-stanów,

- nawożenie,

- melioracje wodne,

- zwiększanie częstotliwości zabiegów pielęgnacyjnych,

- intensyfikacja produkcji,

- ochrona przed zwierzyną,

- inne działania.

Celem działalności gospodarczej jest uzyskanie wymiernych korzyści.

V. Rachunek ekonomiczny w gospodarstwie leśnym.

1. Gospodarka racjonalna - pojęcia, zasady.

Jest to postępowanie zgodnie z rozumem, kłóci się z gospodarką centralnie sterowaną.

Kwalifikować to znaczy porównywać.

Racjonalność to cecha działalności zarobkowej.

Zasady gospodarki racjonalnej:

najwyższej wydajności - max. efekt przy danych nakładach,

najwyższej oszczędności - min. nakłady przy danych efektach.

Często wzrost nakładów wymuszony względami użytkowymi.

2. Rachunek ekonomiczny - pojęcia, metody.

Jest porównaniem dwóch cech:

Rachunek ekonomiczny to także zespół metod (środków) umożliwiających podjęcie optymalnej decyzji. Funkcje rachunku ekonomicznego są wysoce utylitarne wobec podejmowania decyzji.

Rachunek ekonomiczny dotyczy:

- nakładów,

- efektów,

- wyrażeń wariantowych,

- wyboru wariantu optymalnego.

Z kilku wariantów wybieramy wariant optymalny. Trzeba umieć wyliczyć prawdopodobne efekty różnych wariantów, różniących się wielkością nakładów. Obieramy wariant najtańszy i najszybszy - ścieżka krytyczna kosztów.

Rachunek ekonomiczny i jego elementy:

- Warunki działania: zespół informacji, które w określonym rachunku są danymi z zewnątrz, na które prognozujący nie ma wpływu, ale odpowiednio zestawione dają wiele alternatywnych rozwiązań.

- Warunki ograniczające: mają na celu wyeliminowanie z wielu wariantów rozwiązań, tych możliwości wyboru które z pewnych (zwykle obiektywnych) powodów nie mogą być realizowane - eliminują możliwości nierealne.

- Funkcja celu: określa kryterium wyboru, służy do wyboru optymalnej alternatywy poprzednio przedstawionych.

Rachunek ekonomiczny produkcji leśnej jest stosunkiem:

1. Czynników produkcji:

- ziemia i jej żyzność,

- siła robocza,

- środki produkcji,

- zasoby kapitałowe.

2. Efektów:

- zwiększenie produkcyjności lasu,

- produkcja globalna, roczna, czysta i akumulacja.

Etapy czynności przy sporządzaniu rachunku ekonomicznego:

1. Planowanie efektów, zadań.

2. Ustalenie wysokości nakładów za pomocą arkusza kalkulacyjnego kosztów.

3. Konstrukcja wariantów rozwiązań.

4. Wybór wariantu optymalnego.

Metody rachunku ekonomicznego:

Kalkulacyjne - zapewniają (umożliwiają) wybór lepszego, a więc optymalnego wariantu.

Optymalizacyjne - zapewniają (umożliwiają) wybór lepszego, a więc optymalnego wariantu oraz wskazują (określają) warunki jego realizacji (np. czas pomiędzy wkładami kapitałowymi, technologię, siłę roboczą).

3. Rachunek ekonomiczny w procesie decyzyjnym.

Decyzja jest wyborem jednego z wariantów dążących do osiągnięcia zamierzonego celu. Decyzje są podejmowane w różnych sytuacjach: pewnych (brak ryzyka) i niepewnych (występuje ryzyko). Metoda Montecarlo określa prawdopodobieństwo (skalę) ryzyka decyzyjnego.

Miejsce rachunku ekonomicznego w procesie decyzyjnym. Rachunek ekonomiczny zajmuje się badaniem związków pomiędzy nakładami, a produkcją i zyskiem.

Rozstrzygamy trzy kwestie:

1. co produkować? - podmiot,

2. ile produkować? - poziom,

3. jak produkować? - technika.

Rachunek ekonomiczny w leśnictwie odpowiada na pytania:

Co produkować? - Cel produkcji jest zdetrminowany przez:

- warunki przyrodnicze,

- warunki ekonomiczne,

- zapotrzebowanie rynku na produkty leśne,

- opłacalność różnych rodzajów produkcji leśnej.

Ile produkować? - Wyraża intensyfikację produkcji leśnej , ustalenie takich rozmiarów i struktury produkcji w każdym podmiocie produkcji leśnej przy których zapewniony będzie największy rozmiar produkcji, zysku, itp..

Jak produkować? - Dotyczy wyboru odpowiedniego poziomu wielkości i struktury nakładów. Przykładowo:

- wybór odpowiednich sadzonek,

- wybór maszyn,

- wybór organizacji pracy i produkcji,

- wybór odpowiednich metod produkcji.

Rachunek marginalny.

Zajmuje się badaniem związków (funkcyjnych, korelacyjnych, stochastycznych) między wielkością nakładów a wielkością efektów.

Posługuje się pojęciami:

Produkt całkowity (p) - całkowita ilość produktu wytworzonego ,

Nakład całkowity (N) - ilość nakładów zużyta do wytworzenia produktu "p",

Produkt (Pp) lub nakład (Np) przeciętny - jest stosunkiem produktu całkowitego do nakładu całkowitego lub odsetek:

Produkt krańcowy (marginalny) przyrost produktu, stosunek przyrostu produktu całkowitego do przyrostu nakładu całkowitego o jednostkę:

Nakład krańcowy (Nu) to odwrotność Pu:

Czy następuje wzrost kapitału i nakładu?

Ile trzeba ponieść nakładów i w jakim okresie czasu można będzie mówić o zwracalności poniesionych nakładów?

Zmiany między wielkością "p" a poziomem "N".

1. Produkt "p" rośnie szybciej niż nakład "N" - rośnie "Pu".

2. Produkt "p" rośnie proporcjonalnie do nakładu "N" - "Pu" = const..

3. Produkt "p" rośnie wolniej niż nakład "N" - maleje "Pu".

4. Produkt "p" maleje w miarę wzrostu nakładu "N" - "Pu" jest ujemny.

Cztery przypadki związkumiędzy wielkością "N" i wielkością optymalnego "p".

Pułap nasycenia nakładów - przekroczenie powoduje , że nakłady nie przynoszą wzrostu produkcji.

Każda decyzja musi być wsparta rachunkiem ekonomicznym.

4. Racjonalizacja produkcji, kosztów produkcji i nakładów inwestycyjnych.

4.1. Funkcja produkcji.

Strefa intensywności produkcji.

I strefa (etap) - strefa produkcji względnie nieracjonalnej - przyrost produktu "p" jest więcej niż proporcjonalny do poniesionych nakładów "N" .

II strefa - strefa produkcji racjonalnej - przyrost produktu "p" jest mniej niż proporcjonalny do poniesionych nakładów.

III strefa - produkcji bezwzględnie nieracjonalnej - przyrost produktu "p" jest ujemny.

4.2. Funkcja kosztów produkcji.

Przebieg funkcji całkowitych kosztów produkcji i wartości produkcji.

p - wielkość produkcji,

k - wielkość kosztów,

Ks - koszty stałe,

k2 - koszty zmienne,

E - wartość produkcji,

X - pole strat,

Y - pole akumulacji (zysku).

Między P1 a P2 oraz k1 a k2 znajduje się optimum produkcji lub maksymalizacji akumulacji.

Bywa, że nakłady w danyn roku dają efekty w latach późniejszych.

Trudno mówić o proporcjonalności.

Dekapitalizacja - zmniejszenie wartości majątku produkcyjnego.

4.3. Uproszczona formuła efektywności inwestycji.

Inwestycje - nakłady pieniężne i rzeczowe których celem jest powstanie nowych składników środków trwałych lub modernizacja istniejących środków trwałych.

Modernizacja - zwiększenie wydajności danego środka trwałego, lub zmniejszenie jego kosztów.

Dzięki inwestycją osiągamy określone efekty inwestycyjne.

Efekty inwestycyjne:

Użytkowe - jego postacią jest:

- przyrost produkcji,

- przyrost zdolności produkcyjnej (modernizacja),

- przyrost miejsc pracy.

Oszczędnościowe - w postaci:

- oszczędność zużycia pracy żywej,

- oszczędność pracy uprzedmiotowionej (np. mniejsza energochłonność, materiałochłonność),

Dewizowe:

- brutto - efekt użytkowe inwestycji wyrażone w dewizach,

- netto - jest to efekt brutto pomniejszony o wartość uczestnictwa w powstawaniu efektu dewizowego brutto maszyn i urządzeń zaimportowanych (amortyzacja) oraz materiałów i surowców importowanych, uczestniczących w wykonaniu produkcji.

Formy działalności inwestycyjnej:

- budowlano-montażowa (budowle, drogi, zabudowa potoków),

- zakupy inwestycyjne (ciągniki, pilarki).

Dekapitalizacja majątku trwałego zachodzi gdy brak jest środków na inwestycje oraz na działalność odtworzeniową. Środki trwałe wypadają z etapu produkcji, zmniejsza się ilość i wartość środków trwałych.

Uczestnicy procesu inwestycyjnego:

1. Inwestor - podmiot prawny lub fizyczny, który zleca realizację (wykonawstwo) inwestycji i jest jej przyszłym użytkownikiem.

2. Projektant - biuro projektowe które opracowuje założenia techniczno-ekonomiczne i projekt techniczny inwestycji.

* założenia techniczno-ekonomiczne - zadania, cele i koszty inwestycji, zbiorcze zestawienie kosztów budowy lub zakupu - ZZK(b).

* projekt techniczny - dokładnie przedstawia wszystkie fragmenty i elementy inwestycji.

3. Wykonawca - podmiot prawny lub fizyczny, który realizuje (wykonuje) zadanie inwestycyjne wg dostarczonego projektu.

4. Bank - finansuje (płaci za) faktury, rachunki przedstawione przez wykonawcę i zaakceptowane przez inwestora.

Formuła ekonomicznej efektywności inwestycyjnej.

[ 1 ]

[ 2 ]

[ 3 ]

[ 4 ]

[ 5 ]

[ 6 ]

[ 7 ]

[ 8 ]

[ 9 ]

[ 10 ]
formuła uproszczona

[ 11 ]
formuła rozwinięta

gdzie: WK - wskaźnik kapitałochłonności produkcji,

i - wartość nakładów inwestycyjnych,

P - efekt globalny,

l - wskaźnik okresu zwrotu nakładów inwestycyjnych,

P1 - wartość rocznych efektów,

K1 - roczne koszty eksploatacji,

E1 - wskaźnik optymalnego wariantu inwestycji,

n - czas (okres) eksploatacji inwestycji,

i1, i2, i3,...,in - nakłady inwestycyjne w poszczególnych wariantach,

K1, K2, K3,..., Kn - koszty eksploatacyjne w poszczególnych wariantach,

i - dodatkowe nakłady inwestycyjne,

K - dodatkowe koszty eksploatacyjne,

T - graniczny czas zwrotu dodatkowych nakładów inwestycyjnych,

Ez - syntetyczny wskaźnik efektywności ekonomicznej inwestycji,

qz - współczynnik wyrażający wielkość strat wynikających z zamrożenia nakładów inwestycyjnych na okres 1 roku,

nz - średnioważony czas budowy inwestycji,

Yn Zn - współczynniki korygujące wielkość kosztów eksploatacyjnych i wielkość produkcji w wypadku gdy okres eksploatacji obiektu odbiega od czasu okresu standardowo wynoszącego 20 lat.

Przykład wyboru wariantu optymalnego inwestycji:

	Wariant I	Wariant II	Wariant III
i (mln zł)	48	60	72
k (mln zł)	25	21	17
P (mln zł)	10	10	10
T (mln zł)	12	12	12
E	2,9	2,6	2,3

Niższe koszty eksploatacji (k) zwracają po pewnym czasie wyższe nakłady inwestycyjne (i). Koszty eksploatacji ponosi się bowiem przez cały czas pracy środka pracy, natomiast nakład inwestycyjny ponoszony jest jednorazowo.

Główne kierunki inwestowania w leśnictwie (lata 1981-90):

środki transportowe	42%
budynki	31%
mechanizacja	14%
drogi	7%
melioracje	3%
kolejki leśne	0,8%

Struktura techniczna inwestycji - STI.

STI = nakłady na roboty budowlano- montażowe/nakłady ogółem.

5. Rachunek ekonomiczny w optymalizacji produkcyjności lasu.

Cztery kwestie dotyczące przyrostu rocznego:

1. Przy jakim poziomie intensywności produkcji leśnej (ipl) następuje minimalizacja jednostkowego kosztu produkcji?

ipl= wielkość nakładów pracy (c, v)/jednostka produkcji leśnej (1 ha)

2. Przy jakim poziomie intensywności produkcji leśnej osiągnie się najwyższy zysk z 1 ha?

3. Przy jakim min. i max. poziomie intensywności produkcji leśnej gospodarstwo leśne będzie wykazywało rentowność?

4. Przy jakim poziomie intensywności produkcji leśnej produkcja będzie pokrywała przynajmniej koszty zmienne?

Niezbędny poziom nakładów rocznych dla uzyskania rocznego poziomu produkcyjności określenie kosztów wytworzenia 1 m3 drewna na pniu:

koszty stałe - Ks,

koszty zmienne - Kz,

koszty całkowite - Kc,

przeciętne koszty całkowite - Kpc,

przeciętne koszty zmienne - Kpz,

koszty krańcowe - Kk.

Rachunek ekonomiczny powinien być przedstawiony w kilku wariantach (symulacja). Symulacja rachunku ekonomicznego powoduje dyscyplinę ekonomiczną - obiektywizuje decyzję.

VI. Ekonomika produkcyjności lasu.

1. Ekonomiczna istota produkcyjności lasu.

Przyrost drzewostanów

zmiany miąższości zmiany wartości

wymaga

okresowej analizy i oceny zmian produkcyjności lasu (związane z każdorazową zmianą planu urządzania lasu)

Produkcyjność lasu (w zakresie produkcji drzewnej) (Pr) = bieżący przyrost miąższości, jakości i wartości d-stanu (m,j,w,) do powierzchni leśnej na której przyrost się odbył (P).

Dwie strony produkcyjności:

biologiczna - żyzność siedliska leśnego,

technologiczna - wykorzystanie siedliska leśnego,

są to przyrodnicze warunki produkcji leśnej.

Przyrost miąższości jest rezultatem:

- wykorzystania przyrodniczych warunków produkcji leśnej,

- nakładu pracy (c + v),

w celu:

uzyskania corocznego przyrostu drzew odpowiadającego jakościowym i ilościowym potrzebom gospodarki i ludności.

2. Rodzaje produkcyjności lasu - kryteria wyodrębniania i charakterystyka.

Otrzymywanie (wytwarzanie) różnorodnych potencjalnych wartości użytkowych w wyrażeniu ilościowym i jakościowym, wyróżniamy produkcyjność:

a) potencjalną - uzyskiwana jest:

- na aktualnej powierzchni,

- przy zastosowaniu optymalnych zabiegów produkcyjno-hodowlanych,

- przy doborze optymalnego składu gat. w stosunku do wymagań gat..

b) rzeczywistą - uzyskana jest przy:

- aktualnych warunkach siedliskowo-drzewostanowych,

- rzeczywistym poziomie intensyfikacji produkcji leśnej.

Produkcyjność jako wykorzystanie potencjalnych wartości użytkowych w procesie produkcji w ujęciu ilościowym i wartościowym. Wyróżniamy produkcyjność:

Efektywną - ilość i jakość użytkowych produktów leśnych (drzewnych) które w oparciu o aktualny stan nauki i techniki leśnej można uzyskać w celach wytwórczych dla zaspokojenia potrzeb gospodarczych i konsumpcyjnych.

Fizyczną - (wyróżnioną z pkt. widzenia potencjalnego widzenia) stanowi tę część produkcyjności efektywnej jaka jest wykorzystywana w całym gospodarstwie leśnym oraz konkretnych jednostkach organizacyjnych LP i prywatnych podmiotach własności leśnej.

3. Wskaźniki produkcyjności lasu - konstrukcja i znaczenie.

1. Wskaźniki rzeczywistej produkcyjności lasu - klasy i podklasy wieku - obliczane dla obrębów siedliskowo-drzewostanowych, leśnictw, nadl., całego gospodarstwa leśnego, w wyrażeniu miąższościowym i wartościowym.

2. Wskaźniki potencjalnej produkcyjności lasu - klasy i podklasy wieku - obliczane dla obrębów siedliskowych, leśnictw, nadl., w wyrażeniu miąższościowym i wartościowym.

3. Wskaźnik wykorzystania potencjalnej produkcyjności lasu jako stosunek w %:

- wskaźników rzeczywistej produkcyjności lasu obrębów siedliskowych, nadl., leśnictw w m3/ha do wskaźników potencjalnej produkcyjności lasu obrębów, nadl., leśnictw w m3/ha,

- wskaźników rzeczywistej produkcyjności lasu obrębów siedliskowych, nadl., leśnictw w zł/ha do wskaźników potencjalnej produkcyjności lasu obrębów, nadl., leśnictw w zł/ha.

Umożliwia porównanie wsk. 1 i 2.

Wskaźniki globalne - charakteryzujące wielkość zachodzących zmian stanu zasobów leśnych na pniu między dwoma kolejnymi rewizjami planu urządzania lasu.

[ 1 ]

[ 2 ]

[ 3 ]

gdzie:

S(v) - zmiana miąższości zasobów na pniu w okresie między dwoma kolejnymi rewizjami planu urządzania lasu (10 lat),

Sn(v) - miąższość zasobów na pniu w czasie ostatniej inwentaryzacji d-stanu,

Sn-1(v) - miąższość zasobów na pniu ustalona w czasie przedostatniej inwentaryzacji d-stanu,

S(w) - zmiana wartości zasobów na pniu w okresie między dwoma kolejnymi rewizjami planu urządzania lasu,

Sn(w) - wartość zasobów na pniu ustalona w czasie ostatniej inwentaryzacji d-stanu,

Sn-1(w) - wartość zasobów na pniu ustalona w czasie przedostatniej inwentaryzacji d-stanu,

Cn - przeciętna cena 1 m3 zapasu ustalona w czasie ostatniej inwentaryzacji d-stanu (wg ceny drewna na pniu),

Cn-1 - - przeciętna cena 1 m3 zapasu ustalona w czasie przedostatniej inwentaryzacji d-stanu,

Znajomość zmian w zasobach rosnących jest ważna praktycznie.

Wskaźniki rzeczywistej produkcyjności lasu.

a) dla klas i podklas wieku:

[ 4 ]

[ 5 ]

b) dla obrębów, leśnictw i nadleśnictw:

[ 6 ]

[ 7 ]

gdzie:

p(v) - wskaźnik rzeczywistej produkcyjniści lasu wg klas i podklas wieku (w m3/ha),

u(v) - rozmiar użytkowania w okresie 10-lecia (w m3),

Sn(v) - miąższość zasobów na pniu na koniec 10-lecia,

Sn-1(v) - miąższość zasobów na pniu na początku 10-lecia,

F - powierzchnia danej klasy lub podklasy wieku,

p(w) - wskaźnik rzeczywistej produkcyjniści lasu wg klas i podklas wieku (w zł/ha),

V(w) - wartość drewna pozyskanego w okresie 10-lecia,

Sn(w) - wartość pieniężna zasobów na pniu na koniec 10-lecia,

Sn-1(w) - wartość pieniężna zasobów na pniu na początku 10-lecia,

P(v) - wskaźnik rzeczywistej produkcyjniści lasu leśnictwa, nadl. (w m3/ha),

p(v) - suma wskaźników rzeczywistej produkcyjności lasu w m3/ha wg klas i podklas wieku w obrębie jednostki organizacyjnej,

x - ilość klas wieku,

P(w) - wskaźnik rzeczywistej produkcyjniści lasu leśnictwa, nadl. (w zł/ha),

p(w) - suma wskaźników rzeczywistej produkcyjności lasu w zł/ha wg klas i podklas wieku w obrębie jednostki organizacyjnej.

Wskaźniki potencjalnej produkcyjności lasu.

a) dla klas i podklas wieku:

[ 8 ]

[ 9 ]

b) dla obrębów siedliskowych, leśnictw i nadleśnictw:

[ 10 ]

[ 11 ]

gdzie:

p(v)' - wskaźnik potencjalnej produkcyjnosci lasu wg klas i podklas wieku w m3/ha,

p(w)' - wskaźnik potencjalnej produkcyjnosci lasu wg klas i podklas wieku w zł/ha,

P(v)' - wskaźnik potencjalnej produkcyjnosci lasu dla obrębów, leśnictw i nadl. w m3/ha,

P(w)' - wskaźnik potencjalnej produkcyjnosci lasu dla obrębów, leśnictw i nadl. w zł/ha.

Wskaźnik wykorzystania potencjalnej produkcyjności lasu.

[ 12 ]

[ 13 ]

gdzie:

W(v) - wskaźnik wykorzystania potencjalnej produkcyjności lasu oparty na jednostkach objętości,

P(v) - wskaźnik rzeczywistej produkcyjności obrębu siedliskowego oparty na jednostkach objętości,

P(v)' - wskaźnik potencjalnej produkcyjności lasu obrębu siedliskowego oparty na jednostkach objętości,

W(w) - wskaźnik wykorzystania potencjalnej produkcyjności lasu oparty na jednostkach wartości,

P(w) - wskaźnik rzeczywistej produkcyjności obrębu siedliskowego oparty na jednostkach wartości,

P(w)' - wskaźnik potencjalnej produkcyjności lasu obrębu siedliskowego oparty na jednostkach wartości.

Zastosowanie praktyczne wskaźnika wykorzystania potencjalnej produkcyjności lasu:

1. Ujawnienie rezerw w produkcyjnych możliwościach siedlisk leśnych.

2. Kontrola poziomu produkcyjności lasu i zachodzących w niej zmian.

3. Określenie efektywności ponoszonych nakładów w celu podniesienia produkcyjności.

4. Produktywność lasu i drogi jej zwiększenia.

Ekonomiczny charakter produktywności lasu i jej źródło.

Produktywność lasu to:

- podaż (produkcja) drewna,

- pozyskanie (użytkowanie) drewna,

w jednostce organizacyjnej (podmiocie) produkcji lub w całym gospodarstwie leśnym.

źródło produktywności to produkcyjność.

Produktywność lasu w tym sensie obejmuje:

- produkcję lub pozyskanie drewna,

- konkretny podmiot produkcji lub całe leśnictwo,

- konkretny okres gospodarczy.

Produktywność musi być odniesiona do konkretnego podmiotu gospodarczego i okresu czasu. Nie mówimy o produktywności wogóle.

Drogi wzrostu produktywności polskich lasów.

Drogi Ekstensywne:

1. Zalesianie nieużytków i gruntów słabych rolniczo.

2. Zalesianie części halizn i płazowizn.

3. Rekultywacje terenów pogórniczych i poprzemysłowych.

Drogi intensywne

1. Kontrolowanie rozmiarów wyrębów za pomocą przyrostu bieżącego.

2. Zmniejszanie strat losowych, górniczych i przemysłowych w przyroście drzewnym.

3. Racjonalne nawożenie.

4. Przebudowa monokultur iglastych.

5. Plantacje drzew szybko rosnących.

6. Techniczno-biologiczna racjonalizacja stosunków wodnych.

7. Wykorzystanie (pełne) drewna z cięć pielęgnacyjnych i sanitarnych.

8. Wykorzystanie (pełne) drewna cienkiego (małowymiarowego).

VII. Ekonomika pracy i płacy w leśnictwie.

1. Zagadnienia wprowadzające.

Aksjomaty rynku pracy i płacy (Filozofia problemów):

Praca musi być wykonana w konkretnym czasie.

Prymat pracy konkretnej przy preferencji stałej substytucji pracy żywej przez uprzedmiotowioną.

Marnotrawstwo pracy jest praprzyczyną niskiej efektywności każdego podmiotu wytwórczego.

Rynek pracy musi się rządzić prawami gospodarki towarowej (rynkowej).

Nie ma dotąd idealnego systemu opłacania pracy.

2. Czas zmiany roboczej i technika jego pomiaru.

Czas zmiany roboczej to:

- czas pracy,

- czas przerw.

Struktura czasu pracy.

Czas pracy można podzielić na frakcje:

tpz - czas przygotowawczo-zakończeniowy

/zapoznanie się z pracą, pobranie narzędzi, materiałów, przekazanie niezakończonej pracy/

t1 - czas główny

/obejmuje operacje technologiczne w wyniku których ścinane jest drzewo, sadzona sadzonka, powstaje gotowy produkt pracy/

t2 - czas pomocniczy

/czynności umożliwiające zrealizowanie pracy głównej/

t3 - czas obsługi stanowiska roboczego

/przygotowanie i utrzymanie stanowiska roboczego w gotowości produkcyjnej/

Frakcje czasu przerw:

1. Niezależne od robotnika (muszą być opłacone):

t6 - z przyczyn technicznych

/obsługa techniczna/

t5 - z przyczyn organizacyjnych

/dowóz na miejsce pracy, także mróz, wiatr, deszcz/

2. Zależnych od robotnika:

t4 - na odpoczynek i potrzeby naturalne

ti - inne przyczyny

Czas pracy i przerw służy do konstruowania norm pracy.

Metody pomiaru czasu pracy i przerw.

Chronometraż - pomiar czasu pracy (tylko pomiar operacji pracy); kilkakrotny pomiar czynności tej samej operacji pracy i wyciągnięcie średniej.

Fotografia dnia roboczego - pomiar czasu pracy i przerw.

Frakcje czasu pracy i przerw stanowią bazę dla obliczania poniższych wskaźników.

Wskaźnik wykorzystania czasu roboczego

[ 1 ]

[ 2 ]

[ 3 ]

gdzie:

T - czas zmiany roboczej,

K3 - średni % strat czasu roboczego,

K2 - średni % efektywnego czasu pracy,

K1 - Średni % czasu wykonania.

Wskaźnik możliwości zwiększania efektywnego czasu pracy.

[ 4 ]

Normy wydajności produkcji.

[ 5 ]

gdzie: twj - czas wykonania jednostki pracy.

Normy czasu pracy na jednostkę pracy.

[ 6 ]

gdzie: q - wielkość produkcji wykonana w ciągu zmiany roboczej.

3. Podstawowe wskaźniki pracy.

Podstawowymi wskaźnikami pracy są pracochłonność i wydajność gdyż umożliwiają:

- konstrukcję systemu płacy i pracy,

- opracowania planu techniczno-ekonomicznego.

pracochłonność to czas pracy wydatkowany na wytworzenie jednostki produkcji.

wydajność to stosunek wielkości produkcji (pracy) wytworzonej w jednostce czasu.

gdzie:

t - wskaźnik pracochłonności,

w - wskaźnik wydajności,

T - wielkość czasu pracy wydatkowana na wytworzenie jednostki produkcji,

Q - wielkość produkcji wytworzona w czasie T.

T = tż + tu , tż - praca żywa, tu - praca uprzedmiotowiona.

Wpływ "tż" na "w" jest ograniczony intensywnością pracy (szybkością). Wpływ "tu" jest nieograniczony.

4. Wydajność pracy.

4.1. Czynniki wydajności pracy.

Osobowe /podmiotowe/ - związane z robotnikiem jako podmiotem procesu produkcyjnego.

Rzeczowe /przedmiotowe/ - związane z przedmiotowymi warunkami pracy.

Czynniki osobowe:

1. Wiek, płeć, budowa anatomiczna ciała, sprawność fizyczna i psychiczna.

2. Inteligencja, chęć wykonania i zainteresowanie pracą.

3. Wykształcenie i doświadczenie zawodowe.

4. Specjalizacja wytwórcza.

5. Wysokie kwalifikacje techniczne.

6. Spostrzegawczość, zrozumienie pracy, umiejętność wnioskowania, poczucie odpowiedzialności.

Czynniki rzeczowe:

1. Techniczne uzbrojenie pracy:

gdzie: U - uzbrojenie pracy,

Mt - majątek techniczny,

Z - liczba pracowników w tym majątku.

2. Organizacja procesu produkcyjnego.

3. Jakość i nowoczesność przedmiotów pracy.

4. Jakość i nowoczesność produktów pracy.

5. Rytmiczność zaopatrzenia stanowiska pracy w dokumentację techniczną, dokumentację pracy, narzędzia itp..

6. Właściwa organizacja pracy.

7. Optymalizacja warunków środowiska pracy.

4.2. CZynniki wzrostu wydajności pracy.

Obiektywne

- poziom mechanizacji i automatyzacji pracy,

- poziom organizacji pracy,

- stan i poziom zasobów naturalnych.

Subiektywne

- kwalifikacje pracownika,

- intensywność szybkość pracy,

- naturalne uzdolnienia pracownika.

Ekonomiczne

- płace - bodziec materialnego zainteresowania pracą.

4.3. Badanie wydajności pracy.

Sensem badania wydajności pracy jest poprawne ustalenie poziomu:

- produkcji,

- nakładów czasu pracy,

- obliczania wielkości produkcji przypadającej na jednostkę czasu pracy.

Metody pomiaru i porównywania wydajności pracy.

Metoda mierników naturalnych.

1. Wyraża: wielkość produkcji w jednostkach naturalnych do czasu (nakładu pracy) zużytego na jej wykonanie.

2. Wzór:

gdzie: w -wydajność,

q - wielkość produkcji w jednostkach naturalnych,

t - nakład pracy wydatkowany na wykonanie produkcji q.

3. Zalety:

- prosta,

- przejrzysta.

4. Wady: zastosowanie tylko do jednorodnej produkcji.

Metoda mierników wartościowych.

1. Wyraża: stosunek wartości produkcji do nakładów pracy.

Dwie wersje:

a) dla poszczególnych rodzajów pracy,

b) dla całego procesu produkcyjnego.

2. Wzór: a)

b)
lub

gdzie:

w - wydajność,

q - wielkość produkcji w jednostkach naturalnych,

c - cena jednostkowa (koszt jednostkowy),

Q - wartość produkcji (globalnej, rocznej, towarowej),

T1- nakład pracy żywej,

T2 - nakład pracy uprzedmiotowionej.

3. Zalety: wyraża także wskaźnik efektywności pracy.

4. Wady:

a) ograniczony zakres stosowania (rezultaty pracy tylko w odniesieniu do działu użytkowania lasu),

b) ograniczone wykorzystanie kategorii ekonomicznych (produkcji towarowej, czystej).

Metoda mierników naturalnych umownych.

1. Umożliwia: porównanie wydajności pracy dla zespołu (kompleksu) prac gospodarstwa leśnego.

2. Oblicza się:

a) współczynnik przeliczeniowy jako stosunek pracochłonności danego rodzaju pracy do średnioważonej pracochłonności /k1,...,kn/,

b) wskaźnik średniej ważonej pracochłonności /ts/:

c) wskaźnik sumarycznej wydajności:

gdzie:

qu sumaryczna wielkość prac w jednostce naturalno - umownej,

q1...qn - wielkość rodzaju prac w jednostce naturalnej,

k1...kn - współczynniki przeliczeniowe,

t1...tn - wskaźnik pracochłonności badanych prac.

Zalety:

a) możliwość oceny wydajności pracy całych działów i rodzajów prac,

b) możliwość porównania wydajności pracy.

Metoda mierników czasowych.

1. Określa: wydajność poszczególnych prac lub zespołów prac.

Treść metody - porównuje nakłady pracy danego rodzaju pracy lub zespołu prac z okresów badanego i przyjętego za podstawę.

2. Wzór:

gdzie:

w - wydajność,

qo - wielkość zadanej produkcji w skali przyjętej za podstawę,

qn - j.w. w skali badanej,

to - wskaźnik pracochłonności zadania produkcyjnego przyjętego za podstawę,

tn - j.w. w skali badanej.

3. Zalety:

a) badanie nakładów pracy w relacji plan - wykonanie,

b) badanie nakładów pracy określonej lub zespołu prac kilku jednostek organizacyjnych,

c) badanie nakładu pracy w dwóch okresach.

5. Efektywność pracy.

Stosunek sumarycznego nakładu pracy (żywej i uprzedmiotowionej) do wielkości produkcji.

gdzie:

Ecv - efektywność pracy,

(c+v) - sumaryczny nakład pracy żywej i uprzedmiotowionej,

q - wielkość produkcji.

Metody badania efektywności pracy:

Indeksowe - konstrukcja indeksów /efektywność pracy w czasie lub przy pewnych stałych/.

Analityczne - rozkład zjawiska na czynniki prostsze, np. w met. kolejnych podstawień.

Analityczno-syntetyczne - badamy zmianę sumarycznych kosztów produkcji wraz ze zmianą wielkości produkcji, np. w met. diagramu przełomu.

gdzie:

a- koszty stałe,

b - koszty zmienne,

x - np. masa drewna w m3,

"y" - np. sprzężaj konny,

"y' " - np. sprzężaj samochodowy.

0 k1 ; 0 p1 - opłacalny wywóz sprzężajem konnym,

> k1 ; > p1 - opłacalny wywóz sprzężajem samochodowym.

6. Trudność pracy.

Aspekty pracy:

Ilościowy:

wydajność pracy -

efektywność pracy -

jakościowy: trudność pracy.

Istota trudności pracy - wyraża zróżnicowanie wymagań pracy w stadium:

- prognozowania (planowania) pracy,

- realizowania pracy.

Struktura trudności pracy.

Wysiłek:

- umysłowy,

- psychiczny,

- fizyczny.

Wymagania:

- skomplikowanie zadań,

- odpowiedzialność za przebieg i skutki pracy,

- ryzyko narażenia życia i zdrowia,

- możliwość powodowania szkód i strat,

- uciążliwość psychofizyczna,

- warunki pracy.

Syntetyczne kryteria trudności pracy.

Waloryzacja (wycena) syntetycznych kryteriów oceny trudności pracy wg Uniwersalnej MEody WArtościowania Pracy ("UMEWAP-85").

A/ Złożoność pracy.

1. Wykształcenie zawodowe 75

2. Doświadczenie zawodowe 50

3. Myślenie twórcze 40

4. Zręczność 20

5. Współdziałanie 25

Suma= 210

B/ Odpowiedzialność za...

1. Pzebieg i skutki pracy 40

2. Decyzje 40

3. Kierowanie 40

4. Kontakty zewnętrzne 15

5. Środki i przedmioty pracy 20

6. Bezpieczeństwo innych osób 20

Suma= 175

C/ Uciążliwość pracy.

1. Wysiłek fizyczny 40

2. Wysiłek psychonerwowy 20

3. Wysiłek umysłowy 25

4. Monotonia pracy 15

5. Niski społeczny prestiż pracy 25

Suma= 125

D/ Utrudnione warunki środowiska pracy.

1. Materialne środowisko pracy 70

a) nienormalna temp. 12

b) woda, wilgoć, kwasy 10

c) gazy, pary,otre zapachy 10

d) hałas, wstrząsy 12

e) nienormalne oświetlenie 6

f) brud, tłuszcz, oleje, kurz 10

g) inne czynniki 10

2. Niebezpieczeństwo wypadków 20

Suma= 90

Max liczba pkt.: 600

7. Płaca w leśnictwie państwowym.

7.1. Istota ekonomiczna płacy.

Płaca robocza (przedmiot) to opłacenie wynagrodzenia za (podmiot) wydatkowaną siłę roboczą. Płaca robocza jako cena siły roboczej.

Podstawowe elementy płacy:

- rodzaj prcy - fizyczna, umysłowa,

- ilość pracy - czas,

- jakość pracy - kwalifikacje.

Funkcje płacy (główne):

- koszt produkcji dla firmy,

- dochód dla pracownika.

7.2. Rodzaje płacy i systemy płacy.

Płaca:

- nominalna - wyraża liczbę (ilość) nominałów pieniężnych (suma),

- realna - mierzona siłą nabycia.

Podstawowe rodzaje płac:

- płaca czasowa - za czas pracy,

- płaca akordowa - za wydajność pracy, odmiany:

akord prosty,

akord z progresją,

akord z premią.

Elementy systemu płacowego (narzędzia, urządzenia):

A) Taryfikator kwalifikacyjny , obejmuje:

1. Opis wszystkich czynności wykonywanych w danym przedsiębiorstwie, pracy lub gałęzi.

2. Opis kwalifikacji potrzebnych do wykonywania danej czynności.

3. Kategoria płac do której pracownik powinien być zaszeregowany.

B) Siatka taryfowa wyraża ilość kategorii zaszeregowania oraz właściwy dla poszczególnych kategorii współczynnik taryfowy.

C) Stawka podstawowa jest płacą godzinową pracownika zaliczonego do kategorii najniższej.

Rodzaje norm:

CZASU - czas przewidziany na wykonanie określonej czynności produkcyjnej.

WYROBU - ilość produktów (operacji produkcyjnych) które powinny być wykonane w jednostce czasu.

Sposoby ustalenia norm:

- szacunkowe,

- statystyczne,

- techniczne (przy akordowym sposobie płac).

7.3. Prawne podstawy kształtowania płacy.

Ustawa o tworzeniu zakładowych systemów wynagrodzeń ('81). Płaca pracownika powinna obejmować płace zasadniczą i płace dodatkową. Podział wszystkich pracowników na zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i nierobotniczych. Kryterium tego wyrażania jest konkretność pracy - wyrażanie efektu pracy w postaci wartości produktu. Przedstawia niezbędną procedurę negocjacji i ustalania płac, udział związków zawodowych lub innej organizacji, gdy ich brak przeprowadza się referendum.

Strony zawierające porozumienie płacowe w 1985 r. : Dyrektor Generalny GDLP, oraz przewodniczący: Federacji Zakładowych Organizacji Związkowych Pracowników LP oraz Federacji Związku Zawodowego Pracowników Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego.

7.4. Główne części wynagrodzenia pracowników.

Płaca zasadnicza

12 kategorii osobistego zaszeregowania (stanowiska robotnicze)

22 kategorie osobistego zaszeregowania (stanowiska nierobotnicze)

Jest to wynagrodzenie za czas pracy (msc.).

Formy wynagrodzenia na stanowiskach robotniczych:

- czasowa (godzinowa, msc.),

- akordowa (indywidualna, zespołowa, zryczałtowana),

- dniówka zadaniowa,

- ryczałt.

Płaca dodatkowa

Przysługuje ustawowo:

1. Dodatek funkcyjny - otrzymują pracownicy:

- zatrudnieni na stanowiskach kierowniczych,

- zatrudnieni na stanowiskach samodzielnych.

10 szczebli dodatku, podstawa obliczania: przeciętne wynagrodzenie w XII poprzedniego roku gospodarczego.

2 Nagroda jubileuszowa, np.:

20 lat pracy 200% przeciętnego wynagrodzenia,

25 " " 300% " " ,

30 " " 400% " " ,

35 " " 500% " " ,

40 " " 600% " " ,

45 " " 700% " " ,

50 " " 800% " " .

3 Dodatek za staż pracy, za okres zatrudnienia w uspołecznionych zakładach pracy, obecnie prywatnych zakładach pracy lub które zostały przejęte przez uspołecznione zakłady pracy. Dodatek max może wynosić 20% wynagrodzenia zasadniczego.

4 Jednorazowa odprawa pieniężna w przypadku przejścia na rentę lub emeryturę, np.:

po 10 latach pracy 100% przeciętnego wynagrodzenia,

" 15 " " 150% " " ,

" 20 " " 200% " " ,

" 25 " " 300% " " ,

" 30 " " 400% " " ,

" 35 " " 500% " " ,

" 40 " " 600% " " ,

" 45 " " 700% " " ,

" 50 " " 800% " " .

Przy przejściu na rentę odprawa musi wynosić co najmniej 200%.

5 Inne:

- praca w godz. nadliczbowych: za pierwsze dwie godz. 50%, każda następna 100% więcej,

- praca w niedzielę i święta: 100% więcej,

- praca w porze nocnej: 100% więcej,

- praca w dni ustawowo wolne od pracy,

- praca w warunkach uciążliwych dla zdrowia.

Płaca dodatkowa

Nie przysługująca ustawowo:

1. Premia.

2. Nagrody uznaniowe, motywacyjne.

3. Fundusz mistrzowski.

Działy prac w leśnictwie objęte obowiązkiem akordowej formy płacy:

- pozyskanie drewna,

- prace na składnicach,

- spław drewna,

- leśny transport konny,

- pozyskanie żywicy i kory,

- zrywka i wywóz mechaniczny,

- prace w zagospodarowaniu lasu,

- prace w urządzaniu lasu,

- prace w budownictwie.

Stawka jednostkowa = kategoria zaszeregowania*norma czasu.

VIII. Szacowanie wartości lasu oraz szkód i odszkodowań leśnych.

1. Pojęcie wartości lasu - charakterystyka ekonomiczna i cele szacowania wartości lasu.

Wartość majątku leśnego

to wyrażona w pieniądzu:

- całość majątku leśnego,

- część majątku leśnego.

wartość ekonomiczna (gospodarcza); w sensie (przekroju) całości i celowości jest pojęciem:

- ogólnym,

- obowiązującym powszechnie w jednolitych warunkach,

- powtarzalnym i masowym,

- jednorodnym,

- statystycznie porównywalnym,

- zobiektywizowanym.

Cele szacowania wartości lasu (majątku leśnego):

1 - cel ogólny,

1a - rozwiązanie praktyczne.

1. Odszkodowania za szkody przemysłowe, górnicze i pożarowe.

1a. ponoszone stale lub jednorazowo.

2. Przekazanie lasów na inne cele.

2a. z prawem wylesienia lub bez.

3. Wywłaszczenie lasu niepaństwowego drogą wykupu.

3a. na cele publiczne.

4. Tworzenie spółek leśnych.

4a. określanie wkładu każdego wspólnika.

5. Likwidacja serwitutów leśnych.

5a. drogą wykupu.

6. Wymiana gruntów.

6a. likwidacja "szachownicy", kumulacja, wyrównanie granicy polno-leśnej.

7. Określenie wartości lasów dla celów polityki makroekonomicznej.

7a. planów przestrzennych, gospodarczych.

8. Dla celów naukowo-badawczych.

8a. budowa modeli d-stanów, wykorzystania zasobów naturalnych.

9. Wybór optymalnych decyzji.

9a. określenie podstaw dla rozwiązań wariantowych.

10. Dla celów bilansowych.

10a. sporządzenie bilansu dóbr ekologicznych.

11. Dla celów ubezpieczeniowych.

11a. przy ubezpieczaniu od klęsk pożarowych.

2. Statyka leśna i statyczne metody szacowania wartości lasu.

Statyka leśna

lub nauka o ocenianiu wartości lasu i rentowności gospodarstwa leśnego:

zakłada, że:

Las jako kapitał:

- musi właścicielowi przynosić zysk (rentę leśną),

- przy stałym kursie pieniężnym w całej kolii rębności.

opiera się na podstawie:

Koncepcji lasu normalnego:

- normalna struktura wiekowa d-stanu,

- normalne (proporcjonalne) rozmieszczenie d-stanów poszczególnych klas wieku,

- normalny zapas masy oraz przyrostu i zasobności,

- normalny etat rębny, a tym samym normalny rozmiar użytkowania.

Statyczne metody szacowania wartości lasu.

Metody klasyczne.

Metoda rachunku procentowego

1. Procent prosty (bardziej konsumpcyjny):

2. Procent składany (wyższa wartość przy końcu okresu produkcyjnego):

gdzie:

Kk - wartość końcowa (kapitał końcowy) lasu w wieku n,

K0 - wartość początkowa (kapitał początkowy) lasu,

p - stopa procentowa,

n - wiek wycenianego lasu,

dn - odsetki od kapitału.

Metoda rachunku rentowego

Renta leśna - kwota, która w równych wysokościach i w równych odstępach czasu wpływa do kasy właściciela lasu.

gdzie:

K0 -cena wartości lasu,

r - dochód (renta) leśna,

p - stopa procentowa,

Au - wartość dochodów z użytków rębnych,

D - wartość dochodów z użytków międzyrębnych,

c - koszty upraw na powierzchniach przypadających corocznie do odnowienia,

v - koszty zarządu na powierzchni podlegającej corocznie użytkowaniu rębnemu,

u - kolej rębności.

3. Współczesne metody szacowania wartości pieniężnej drzewostanów.

Metoda kosztów reprodukcji.

Dla d-stanów:

- iglaste do 20 lat,

- liściaste do 30 lat,

- dąbrowy do 40 lat.

Metoda ta jest sumą kosztów jednorazowych, kilkakrotnych, corocznych.

gdzie:

Wi - wartość (uprawy, młodnika),

Kj - koszt jednorazowy - uporządkowania pow. zrębowej, przygotowania gleby, siewu, sadzenia,

Kk - koszt powtarzający się kilkakrotnie, związany z pielęgnacją upraw, młodników,

n - czynnik powtarzalności zabiegów pielęgnacyjnych,

K0 - koszt coroczny związany z ochroną, urządzaniem oraz kosztami ogólnoadministracyjnymi,

z - wskaźnik zadrzewienia,

BWP - bonitacyjny wskaźnik przeliczeniowy - jest stosunkiem zasobności d-stanu rębnego danej bonitacji do zasobności d-stanu rębnego najniższej bonitacji. Różnicuje wartość upraw, młodników w zależności od bonitacji (bonitacja V=1).

Metoda wartości spodziewanej

Dla d-stanów:

- iglastych 21 lat do wieku rębności,

- liściastych 31 lat do " " ,

- Db 41 lat do wieku rębności.

Wykonujemy bezpośredni pomiar wartości d-stanu wg Glasera, może być dokonany:

1 raz w wieku założenia uprawy,

2 raz w wieku rębności d-stanu.

gdzie:

Ai - wartość d-stanu w wieku "i",

Au - wartość d-stanu w wieku rębności,

c - koszt założenia i utrzymania d-stanu do wieku "i",

z - wskaźnik zadrzewienia,

współczynnik redukujący wartość Au do wartości Ai,

ki - koszty na hodowlę lasu do wieku "i",

ku - koszty do wieku rębności.

Metoda wartości rębnej.

Dla d-stanów rębnych i przeszłorębnych.

gdzie:

Wu - wartość d-stanu w wieku rębnym, przeszłorębnym,

M - masa sortymentów w stanie okrągłym,

c - cena 1 m3 określonego sortymentu,

Ks,w - koszty ścinki i wyrobu sortymentu w lesie.

4.Szkody leśne.

W roku 1982 opracowano rejestr terenów kraju w stanie klęski ekologicznej lub zagrożenia ekologicznego. Wytypowano 27 obszarów ekologicznego zagrożenia - obejmuje 11,3 % pow. geog. kraju, i 33,5 % populacji polaków.

Źródła szkód leśnych:

Obiekty i urządzenia:

- zanieczyszczające powietrze atmosferyczne nad lasami, toksycznymi gazami, pyłami i dymami przemysłowymi,

- deformujące rzeźbę terenu,

- zanieczyszczające wody gruntowe i rzeki ściekami przemysłowymi, komunalnymi, i kopalnianymi,

- przejmujące tereny leśne na cele nieleśne.

Szkody leśne /ważne z punktu widzenia ekonomiki/:

Z punktu widzenia odwracalności:

1. odwracalne,

2. nieodwracalne.

Z punktu widzenia mierzalności:

1. szkody wymierne,

2. szkody niewymierne.

Straty /ekonomiczny wyraz szkód/:

Wymierne:

1. powierzchni leśnej,

2. na przyroście drzew i drzewostanu,

3. na jakości surowca drzewnego,

4. na ilości i jakości surowca niedrzewnego.

Niewymierne:

1. obniżenie stanu sanitarnego lasu,

2. obniżenie lub strata funkcji rekreacji leśnej,

3. degradacja siedlisk leśnych,

4. degradacja funkcji krajobrazowych.

Kryterium miejsca uzewnętrznienia się szkód /wg prof. Marszałka/:

* w obrębie gospodarstwa leśnego (leśnictwie, nadl.)

1. Zmniejszenie przychodów z bieżącej działalności nadleśnictwa.

2. Zwiększenie kosztów bieżących działalności nadleśnictwa.

3. Obniżenie przyrostu i jakości drzewostanu.

4. Konieczność przedwczesnego wyrębu drzewostanu.

5. Zmiany dotychczasowego składu gatunkowego na mniej rentowne.

* poza obrębem gospodarstw leśnych:

1. Szkody wynikające z zaprzestania pełnienia przez las funkcji klimatycznych.

2. Szkody wynikające z zaprzestania pełnienia przez las funkcji wodochronnych.

3. Szkody wynikające z zaprzestania pełnienia przez las funkcji rekreacyjnych

4. Nierównomierne pokrywanie zapotrzebowania gospodarki na drewno i inne produkty.

5. Inne szkody.

5. Teoria ekspertyz leśnych.

Założenia teorii i ekspertyz leśnych wg. Gustofa Huffala.

I. Poszkodowanemu właścicielowi winno się przywrócić możliwie najzupełniej i najszybciej dawny stan rzeczy, jaki istniał przed wyrządzeniem szkody.

II. Właściciel ma prawo żądać takiego rozwiązania które by prowadziło do celu, choćby było najbardziej kosztowne dla strony odpowiedzialnej za wyrządzoną szkodę.

III. Stan przywrócony po szkodzie powinien być identyczny ze stanem /do stanu/ przed szkodą /a więc: dawny dochód z lasu, dawny kapitał, dawny odsetek/.

IV. Szacunku uszkodzeń lasu należy dokonać wg. wartości ERGA DOMINUM /łącznie z glebą i drzewostanem/.

V. Szacowanie wartości Erga dominum należy oprzeć na takiej stopie kapitalizacyjnej wg której procentuje się dane gospodarstwo leśne.

Zasada Hlingera - odszkodowanie za wywłaszczone obiekty równa się różnicy między pozycją straconych dochodów przez wywłaszczonego, a pozycją zaoszczędzonych przez niego wydatków.

Dwa przypadki wyróżnione przez Hlingera:

I przypadek - wywłaszczenie (W) dotyczy samej gleby leśnej bez drzewostanu (np. gleba leśna po dokonanym wyrębie d-stanu); wówczas właściciel lasu:

a) traci następujące spodziewane, a nie osiągnięte dochody:

- dochód zrębowy (Au),

- dochody międzyrębne (Dn),

- dochody uboczne (N),

b) zaoszczędza prawdopodobne wydatki:

- koszty zalesienia (G),

- podatek gruntowy (S).

W = (Au + Dn + N) - (G + S)

II przypadek - wywłaszczeniu podlega cała nieruchomość (gleba z d-stanem) równocześnie - wówczas odszkodowanie jest oszacowane wg zasady Erga Dominum.

6. Etapy i zakres prac eksperta przy sporządzaniu szacunku szkody.

Charakter i przedmiot prac:

I. prace organizacyjno - przygotowawcze.

II. prace terenowe.

III. prace kameralne.

I. prace organizacyjno - przygotowawcze.

1. Określenie charakteru szkody:

- odwracalna,

- nieodwracalna.

2. Określenie rodzaju szkody:

- wymierna,

- niewymierna.

II. prace terenowe.

1. Lokalizacja szkody i określenie jej zakresu powierzchniowego.

2. Ustalenie sprawcy lub sprawców szkody.

3. Określenie możliwości techniczno - ekonomicznych, a nawet czasowych przywrócenia stanu przed zaistnieniem szkody.

4. Określenie ewentualnych nowych kierunków lub kierunku gospodarowania w zmienionych lub przekształconych warunkach zaistniałych na terenach objętych szkodami.

5. Sporządzenie (ewentualne) szkicu obiektu zniszczonego, uszkodzonego lub zagrożonego.

III. prace kameralne.(pierwsza część)

1. Weryfikacja zgromadzonych informacji terenowych.

2. Wybór odpowiednich metod obliczeniowych oraz miar i kryteriów (ceny,koszty, itp.)

3. Określenie stopnia wykorzystania możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych dla dwóch stanów - negatywnego oddziaływania i braku takiego oddziaływania.

4. Obliczenie skali obniżenia się wartości gruntu leśnego na skutek degradacji siedlisk leśnych lub wartości gruntu utraconego.

5. Określenie zakresu (stopnia) obniżenia możliwości przyrostowych d-stanu.

6. Obliczenie strat spowodowanych pogorszeniem się technicznej jakości surowca drzewnego.

7. Obliczenie strat spowodowanych ograniczeniem lub zaniechaniem pozyskiwania leśnych użytków niedrzewnych.

8. Określenie wartości uszkodzonych lub zniszczonych obiektów majątku trwałego (budowli, budynków, dróg, kolejek, urządzeń wodnych).

III. prace kameralne.(druga część)

Obliczenie wysokości odszkodowania niezbędnego dla przywrócenia stanu przed wystąpieniem szkód.

7. Przykłady szacowania niektórych rodzajów szkód leśnych.

Szkody łowieckie

Powstają tam i wówczas gdzie i kiedy stan zwierzyny przekracza gospodarczą pojemność łowiska. Wyrażają się w:

- spałowanie młodych drzew,

- straty techniczne zmieniające stosunki sortymentowe w d-stanie,

- spadek udziału drewna przemysłowego lepszej jakości przy wzroście udziału drewna opałowego.

Powodują:

- niszczenie upraw,

- tratowanie upraw,

- zgryzanie sadzonek,

- wylegiwanie upraw,

- czemchanie,

- konieczność ponownego założenia lub uzupełnienia uprawy lub młodnika.

Formuła rachunkowa (wewnątrz lasu):

gdzie: Wł - wartość szkody w zł,

K1 - koszt założenia pierwszej uprawy,

K2 - koszt założenia drugiej uprawy,

q1, q2 - współczynniki poprawek i uzupełnień,

Wpn - wartość straconego przyrostu drzewnego przeciętnego w całej koleji rębności w ciągu "n" lat utrzymywania się szkód,

g - koszty grodzenia i konserwacji płotów.

Jeżeli przyjąć za:

gdzie: p1, p2 - powierzchnia uszkodzona,

P1, P2 - powierzchnia d-stanu (uprawy) w którym nastąpiły szkody,

wówczas rozwinięta formuła rachunkowa przybiera postać:

K1 i K2 oblicza się metodą kosztów reprodukcji (pkt. VIII.3.).

szkody pożarowe

Obejmują:

straty:

- koszty gaszenia pożaru,

- koszty wycięcia drzew i ponownego zalesienia,

- wartość sprzedażna d-stanów dojrzałych technicznie do wyrębu,

- wartość młodników + przyrost miąższości.

zyski:

- wartość drewna z cięć popożarowych.

Przedwczesny wyrąb:

I. Straty przyrostu produkcji.

II. Obniżenie technicznej wartości drewna.

gdzie: Pk - przyrost przeciętnej rangi w kulminacji,

Pw - j.w. po pożarze,

c1 - cena 1 m3 drewna tartacznego średniej wartości po pomniejszeniu o koszty wycinki,

z - wskaźnik zadrzewienia,

w - wiek d-stanu po pożarze.

szkody górnicze

Przedmiot szkód górniczych:

- trwałe zmiany ukształtowania terenu (zapadliska),

- deformacja stosunków wodnych w postaci osuszenia lub zawodnienia terenu, tworzenia się lokalnych nieużytków,

- odprowadzenie wód ściekowych - często bardzo toksycznych,

- tworzenie hałd pogórniczych i poprzemysłowych,

- przejmowanie lasów na cele górnictwa odkrywkowego,

- obniżenie przyrostu drzewnego,

- zamieranie pojedynczych drzew, gatunków, d-stanów,

- konieczność przebudowy d-stanów lub upraw leśnych.

Szacowanie rachunku lub rachunków szkód górniczych w lasach:

- wartość straconych gruntów leśnych,

- wartość straconej masy drzewnej,

- wartość zmniejszonego przyrostu lub deformacja jego struktury jakościowej,

- wartość skutków produkcji dla poszczególnych drzew lub d-stanów spowodowana degradacją siedliska,

- wartość strat spowodowana w użytkach niedrzewnych,

- wartość strat spowodowana szkodami górnictwa w infrastrukturze technicznej (budowle, drogi, itp.).

Szacunek rachunków użytkowych szkód w lasach:

- wartość utraconych gruntów leśnych,

- wartość utraconej masy drzewnej przy zmianie użytkowania terenu leśnego,

- wartość zmniejszonego przyrostu lub negatywnych zmian w jego strukturze jakościowej,

- wartość skutków produkcyjnych dla poszczególnych drzew lub całych d-stanów spowodowana degradacją siedlisk leśnych,

- wartość strat spowodowanych obniżeniem lub całkowitym zaniechaniem pozyskiwania leśnych użytków niedrzewnych,

- wartość strat spowodowanych szkodami górniczymi w infrastrukturze technicznej (budowle, drogi, itp.).

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

2

---