WIADOMOŚCI PODSTAWOWE

System normatywny określa reguły postępowania jednostek bądź grup społecznych. Przykłady systemów normatywnych: moralność, obyczaje, religia, prawo.

Systemy normatywne różnią się funkcją społeczną, przedmiotem, zakresem i metodą unormowań, a także rodzajem stosowanych sankcji. Inne pochodzenie, cel, sposób w jaki system jest chroniony.

Prawo reguluje te stosunki społeczne, które zostały uznane przez państwo za wymagające takiej regulacji.

Prawo ma charakter sformalizowany- stanowione jest w specjalnym trybie przez upoważnione organy państwowe, poparte sankcjami, przestrzeganie egzekwowane siłą przymusu państwowego. Treść ściśle określona, powszechnie obowiązująca.

Więź prawna- więź łącząca strony stosunku regulowanego przez prawo, wymusza zachowanie zgodne z treścią regulacji prawnej

Porządek prawny- zachowanie się adresatów norm prawnych jest zgodne z treścią tych norm

Praworządność- ścisłe przestrzeganie prawa przez organy państwowe, uwzględniające równość praw obywateli i przez inne podmioty (osoby prawne, obywateli)

Niezawisłość sędziowska- podleganie sędziów tylko ustawom

Organy czuwające nad przestrzeganiem praworządności: Trybunał Konstytucyjny, sądy, Najwyższa Izba Kontroli, organy prokuratury, Rzecznik Praw Obywatelskich itp.

Norma prawna jest popartą przymusem państwowym ogólną regułą postępowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego sposób postępowania w przewidzianej normą sytuacji.

Norma prawna jest zawsze regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego (szerszego lub węższego) kręgu adresatów

Akt administracyjny indywidualno-konkretny tyczy się konkretnej osoby, nie jest normą prawną, ale jest wydawany na podstawie jakiejś normy prawnej.

Kazuistyczne sformułowanie normy- enumeratywne wskazanie w treści normy przypadków w których (i tylko w których) ma ona zastosowanie

Dwustronny charakter normy- adresatom wskazują określony sposób postępowania, uprawniają inne osoby do domagania się zachowania zgodnego z normą. Obowiązkom jednych podmiotów odpowiadają uprawnienia drugich.

Budowa normy prawnej:

1. Hipoteza- określa krąg adresatów, do których norma się odnosi i okoliczności w jakich ma zastosowanie

2. Dyspozycja- wyznacza sposób postępowania w sytuacji, gdy spełnione zostały warunki przewidziane w hipotezie

3. Sankcja- określa następstwa zachowania się w sposób niezgodny ze wskazaniami określonymi w dyspozycji

Normy imperatywne (bezwzględnie obowiązujące)- formułują w sposób bezwzględny obowiązek postępowania w określony sposób w przewidzianych prawem sytuacjach. Adresatowi normy nie wolno pod rygorem zastosowania sankcji zachować się inaczej niż to przewiduje norma.

Normy dyspozytywne (względnie obowiązujące)- mimo ustanawiania pewnych reguł pozostawiają jednak stronom swobodę kształtowania swego postępowania odmiennie od postępowania określonego normą.

Istnieją normy o charakterze pośrednim (semiimperatywne), będące imperatywnymi dla strony silniejszej, a działające jak dyspozytywne w stosunku do strony słabszej.

Przepis prawny- wyodrębnione zdanie zamieszczone w akcie prawnym. Przepisy ujmuje się najczęściej w formie artykułów lub paragrafów, te zaś dzielą się na ustępy (cyfra arabska z kropką), punkty (cyfra arabska z nawiasem), litery.

Najczęściej w jednym przepisie wyrażona jest jedna norma prawna, ale zdarza się też, że kilka przepisów dotyczy jednej normy lub jeden przepis wyraża dwie lub więcej norm.

Istnieją przepisy, które nie zawierają żadnych norm prawnych, nie określają bowiem żadnych reguł postępowania.

Instytucja prawna- zespół norm prawnych, stanowiących pewną całość i regulujących typowy stosunek społeczny (np. instytucja sprzedaży, najmu, przedawnienia, pełnomocnictwa itp.)

Stosunek prawny- rodzaj stosunku społecznego, regulowany przez prawo, w którym strony stosunku połączone są więzią prawną. Jego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków.

Elementy stosunku prawnego:

1. Podmioty- ludzie, grupy, organy, jednostki organizacyjne, spółki, przedsiębiorstwa, stowarzyszenia itp. Między którymi zachodzi stosunek prawny

2. Przedmiot stosunku prawnego-określone zachowanie się uczestników stosunku, oparte na wzorcu postępowania zawartym w normie

3. Prawo (uprawnienie)-możność domagania się przez podmiot uprawniony określonego zachowania się od drugiej strony stosunku prawnego

4. Obowiązek, będący korelatem tego prawa

Wzajemne prawa i odpowiadające im obowiązki stanowią treść stosunku prawnego

Prawo przedmiotowe- normy prawne.

Prawo podmiotowe- przyznana i zabezpieczona przez normy prawne a wynikająca ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.

Prawa podmiotowe bezwzględne-skuteczne przeciwko każdej osobie. Całe otoczenie uprawnionego musi powstrzymać się od działań mogących naruszyć jego prawo podmiotowe. (np. prawo własności)

Prawa podmiotowe względne-skuteczne wobec oznaczonej osoby lub grupy osób. (np. prawa wynikające ze stosunków zobowiązaniowych)

Roszczenia- prawa lub uprawnienia konkretyzowane w ten sposób, że stwarzają uprawnionemu możność żądania od oznaczonej osoby konkretnego zachowania się.

Roszczenie niewymagalne- dopóki nie upłynął termin spełnienia świadczenia

Roszczenie staje się wymagalnym z chwilą gdy mija termin zadośćuczynienia roszczeniu i upoważnia do wystąpienia na drogę sądową z powództwem, w celu przymusowej realizacji roszczenia

Roszczenia względne powstają z chwilą powstania prawa podmiotowego, roszczenia bezwzględne powstają później niż prawo z którego wynikają.

Zdarzenia prawne to zdarzenia wywołujące skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego.

1. Zdarzenia niezależne od woli ludzkiej (np. śmierć, powódź, pożar, upływ czasu, mają charakter naturalny, ale powodują skutki prawne)

2. Zdarzenia zależne od woli ludzkiej (zwane działaniami) mogą polegać na działaniu lub na zaniechaniu

Działania:

1. Akty prawne (nienormatywne)- zdarzenia prawne zmierzające do wywołania skutków prawnych, dokonywane celowo

• czynności cywilnoprawne (np. zawarcie umowy, sporządzenie testamentu, złożenie oferty) [jednostronne/ dwustronne/ wielostronne]

• akty administracyjne

• orzeczenia sądów

2. czyny- zdarzenia prawne dokonywane bez zamiaru wywoływania skutków prawnych, ale je wywołujące

• czyny bezprawne- czyny zabronione przez prawo karne, tj. przestępstwa, czyny zabronione przez prawo cywilne, zwane deliktami cywilnymi (np. nieumyślne wyrządzenie komuś szkody majątkowej), delikty (wykroczenia) administracyjne, delikty dyscyplinarne itd.

• czyny dozwolone- nie są zabronione przez prawo, wywołują skutki prawne. (np. objęcie w posiadanie rzeczy niczyjej)

przestrzeganie prawa- postępowanie zgodne z prawem obywateli, osób prawnych oraz innych jednostek

stosowanie prawa-formy działalności organów państwowych, ustalanie, tworzenie, znoszenie określonych stosunków prawnych o określonej treści

Orzeczenia sądów, które powodują powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego nazywamy konstytutywnymi.

Proces stosowania prawa:

1. ustalenie stanu faktycznego, a w szczególności ustalenie, czy zaistniało zdarzenie niebędące z punktu widzenia prawa zdarzeniem obojętnym (postępowanie dowodowe)

2. ustalenie, która norma prawna łączy z danym zdarzeniem skutki prawne (i jakie) - kwalifikacja prawna

3. wyciągnięcie wniosków w postaci sprecyzowania w konkretnym przypadku skutków prawnych, przewidzianych w sposób ogólny w normie prawnej (subsumpcja)

4. podjęcie decyzji

wykładnia- interpretacja prawa

wykładnia statyczna- niezmienna

wykładnia dynamiczna- pod wpływem upływu czasu i zmiany stosunków niezmienionemu brzmieniu nadaje się nowy sens

Rodzaje wykładni prawa:

1. kryterium podmiotowe (kto dokonuje?)

1. autentyczna - dokonuje ten sam organ, od którego dana norma pochodzi. Obowiązuje powszechnie.

2. praktyczna- organy stosujące prawo (administracja państwowa, sądy-wykładnia sądowa). Nie jest powszechnie obowiązująca, ma znaczenie tylko dla konkretnej sprawy.

3. doktrynalna (naukowa)- publikacje prawnicze, komentarze. Nie ma mocy wiążącej. Autorytet autora.

4. prywatna

2. kryterium metody dokonywania wykładni

1. gramatyczna (językowa)- badanie sensu użytych słów, ich miejsca w zdaniu, składni, rozmieszczenia znaków przestankowych. Ustalenie treści badanej normy.

2. logiczna-ustalanie sensu normy drogą logicznego rozumowania na podstawie zawartych w niej przesłanek, przebiegające wg różnych schematów zaczerpniętych z logiki

3. celowościowa- zmierza do ustalenia treści normy przez analizę celów dla jakich norma została wydana

4. systemowa-ustalanie treści normy przez analizę miejsca, jakie zajmuje ona w systemie prawa oraz porównanie jej z normami sąsiadującymi

5. historyczna- ustalenie treści badanej normy na podstawie okoliczności towarzyszących jej powstaniu. Przy dokonywaniu tego rodzaju wykładni sięga się do motywów przyświecających wydaniu badanej normy, protokołów obrad, dyskusji toczących się przy jej uchwalaniu itd. Porównuje się też badaną normę z poprzednim uregulowaniem.

3. kryterium wyniku porównania z wykładnią językową

1. stwierdzająca- wyniki wszystkich metod wykładni są jednakowe, więc trzeba ją rozumieć dokładnie tak, jak na to wskazuje jej literalne brzmienie

2. rozszerzająca-normie należy nadać treść szerszą, niż wynika to z brzmienia literalnego

3. zwężająca- normie należy nadać sens węższy niż wynikający z treści użytych słów.

Powyższe sposoby wykładni mogą być stosowane nie tylko do interpretowania norm prawnych, ale też do ustalania treści i zakresu aktów nienormatywnych (orzeczeń sądowych, decyzji administracyjnych, umów itp.)

Metody wypełniania luk w prawie:

1. analogia ustawy - stosowana jest, gdy konkretny stan faktyczny wymagający wydania orzeczenia nie jest regulowany żadną normą, ale istnieje norma prawna regulująca stan faktyczny o zbliżonym charakterze. W takiej sytuacji stosuje się normę regulującą stan faktyczny podobny.

2. analogia prawa - stosowana jest gdy nie ma możliwości posłużenia się analogią ustawy ze względu na to, że nie tylko rozpatrywany stan faktyczny nie jest uregulowany w żadnej normie prawnej, lecz równocześnie brak jest normy, która regulowałaby stany faktyczne podobne. Organ stosujący prawo musi wydedukować nową normę, która nie staje się powszechnie obowiązująca, lecz ma zastosowanie dla rozpatrzenia konkretnego przypadku.

Istnieje zakaz stosowania analogii w prawie karnym. Czyn, który nie jest wymieniony jako przestępny przez obowiązujące ustawy karne, nie może być nigdy uznany za taki w drodze analogii.

Domniemanie prawne- ustawowe przypuszczenie o zaistnieniu pewnego faktu, trudnego do dowiedzenia, na podstawie innego faktu udowodnionego lub bezspornego.

Domniemanie faktyczne- wnioskowanie na podstawie jednych faktów o innych, pozostających z pierwszymi w logicznym związku. Domniemanie faktyczne jest oparte na zasadach logiki, nie wynika natomiast z przepisów.

Domniemanie może być obalone przez wykazanie jego nieprawdziwości w konkretnym wypadku.

O kolizji norm mówimy, gdy określony stosunek prawny jest regulowany dwiema lub więcej normami prawnymi, których dyspozycje lub sankcje nie pokrywają się ze sobą.

Kolizja norm pod względem czasu (norma wcześniejsza nie uchylona po wejściu późniejszej)

Przepisy prawa, w których zawarta jest konkretna klauzula o uchyleniu poprzednio obowiązujących norm, noszą nazwę klauzul derogacyjnych.

Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą pod warunkiem, że przepisy wcześniejsze nie mają charakteru szczególnego, a późniejsze ogólnego. Późniejszy akt o charakterze ogólnym może uchylać wcześniejszy akt szczególny jeżeli uczyni to wyraźnie w zamieszczonej klauzuli derogacyjnej.

Prawo nie działa wstecz- nowe przepisy nie mogą być stosowane do zdarzeń powstałych przed ich wejściem w życie. Jednakże skutki tych zdarzeń ocenia się wg nowych przepisów.

Ustawa w szczególnych przypadkach może mieć moc wsteczną.

Kolizja norm pod względem miejsca- wynika z różnic w normach prawnych regulujących określony stosunek w różnych państwach.

W zakresie prawa osobowego stosowane są przepisy tego państwa, którego obywatelem jest dana osoba.

Do czynności prawnych, a w szczególności do umów, trybu i formy ich zawierania, oceny ich ważności stosuje się przepisy tego państwa, na którego terenie czynność jest dokonywana.

Przy ocenie stosunków dotyczących własności rzeczy i praw z nią związanych stosuje się normy prawa tego państwa, na którego terenie rzecz się znajduje.

Źródła prawa- formy, w jakich zostają wyrażone normy prawne.

Formy te określa zazwyczaj konstytucja danego państwa.

Akty, które zawierają w swej treści normy prawne- akty normatywne.

Akty nienormatywne- akty prawne wydawane przez poszczególne organy w trybie wykonywania obowiązujących przepisów, akty nie tworzące nowych, powszechnie obowiązujących reguł postępowania. Nie są one źródłami prawa.

Akty nienormatywne organów państwowych wydawane w postaci decyzji organów administracji naszą nazwę aktów administracyjnych.

System źródeł prawa- całokształt źródeł prawa w ich wzajemnym powiązaniu

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa w Polsce są:

1. Konstytucja

2. Ustawy

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe

4. Rozporządzenia

Akty prawa miejscowego

Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów również mogą być aktami normatywnymi, jednak mają one charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.

Konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i przyjęta w referendum konstytucyjnym

Do zmiany Konstytucji potrzebna jest w Sejmie kwalifikowana większość co najmniej 2/3 głosów oraz kworum, w Senacie bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi i Radzie Ministrów. Z inicjatywą ustawodawczą mogą także wystąpić obywatele mający prawa wyborcze do Sejmu, o ile ich grupa wyniesie minimum 100 000 osób. Gdy projekt zgłasza Rada Ministrów, powinna ona równocześnie przedstawić skutki finansowe projektowanej ustawy oraz załączyć projekty podstawowych aktów wykonawczych. Inicjatywa poselska może przejawić się w drodze zgłoszenia projektu przez komisję sejmową bądź przez grupę posłów w liczbie co najmniej 15.

Przyjęcie lub odrzucenie ustaw następuje zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.

Senat: może przyjąć, wprowadzić poprawki albo odrzucić (30 dni)

Prezydent podpisuje ustawę w ciągu 21 dni i zarządza jej ogłoszenie. Przed podpisaniem może wystąpić do TK.

W przypadku odmowy prezydent przekazuje ustawę z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Po ponownym uchwaleniu przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent podpisuje ją i zarządza niezwłoczne ogłoszenie w DzU.

Rada Ministrów może określić wniesiony przez siebie projekt jako pilny. W takiej sytuacji terminy rozpatrzenia ustawy przez Senat zostają skrócone do 14 dni. Także do 7 dni zostaje skrócony termin podpisania ustawy przez Prezydenta.

Ustawy wchodzą w życie w 14 dni po ich ogłoszeniu, chyba że same stanowią inaczej.

Jeżeli umowa międzynarodowa dotyczy pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych, wolności, praw lub obowiązków obywatelskich, członkostwa organizacji międzynarodowej lub gdy umowa wywołuje znaczne obciążenie państwa pod względem finansowym ratyfikacja i wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie.

Po ogłoszeniu w Dz.U. ratyfikowanej ustawy międzynarodowej stanowi ona część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że stosowanie jej jest uzależnione od wydania ustawy. Ratyfikowana za zgodą wyrażoną w ustawie umowa międzynarodowa ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawy nie da się pogodzić z umową. Gdy ratyfikowana umowa konstytuuje organizację międzynarodową, prawo stanowione przez tę organizację jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Do źródeł prawa stanowionych przez organy UE należą:

- rozporządzenia, stosowane bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, obowiązujące zarówno państwa jak i ich obywateli,

- dyrektywy, wiążące państwa członkowskie, dające jednak adresatom wybór odpowiedniej drogi ich realizacji,

- decyzje indywidualne, adresowane bezpośrednio do określonych podmiotów, dla których są wiążące,

- zalecenia i opinie, formalnie nie wiążące, zwykle powodujące jednak dostosowanie przepisów krajowych zgodnie z zaleceniami organów Unii, do rozwiązań unijnych.

Rozporządzenia są wydawane przez Prezydenta, Radę Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów kierujących działami administracji rządowej. Mogą je wydawać również przewodniczący komitetów wchodzący w skład Rady Ministrów, a także KRRiT. Warunkiem wydania rozporządzenia jest istnienie w ustawie wyraźnego upoważnienia, zwanego delegacją ustawową, do wydania rozporządzenia w określonej dziedzinie.

O zgodności rozporządzeń z Konstytucją orzeka TK.

Rozporządzenia są obowiązkowo publikowane w Dz. U.

Akty prawa miejscowego ogłaszane są w wojewódzkim dzienniku urzędowym, wydawanym przez wojewodę.

Źródła prawa o charakterze wewnętrznym

Uchwały Rady Ministrów oraz zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i ministrów (akty te obowiązują tylko jednostki podległe organowi wydającemu je)

Uchwały Rady Ministrów mogą być aktami normatywnymi lub dotyczyć spraw indywidualno-konkretnych (akty administracyjne)

Publikowane są ważniejsze uchwały, dotyczące szerszego kręgu organów i jednostek podległych Radzie Ministrów. (w Monitorze Polskim)

Zarządzenia mogą być wydawane przez Prezydenta oraz przez Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Bywają wydawane przez kierowników urzędów centralnych (np. Prezes GUS). Zarządzenia są wydawane tylko na podstawie ustaw. Nie zawsze są aktami normatywnymi.

W swym charakterze zarządzenia są zbliżone do uchwał, nie pochodzą jednak od organu kolegialnego jakim jest Rada Ministrów, lecz od organów jednoosobowych. Od rozporządzeń różni je to, że nie są źródłami powszechnie obowiązującego prawa, a mają- podobnie jak uchwały- charakter wewnętrzny, oraz to, że zwykle dotyczą spraw mniejszej wagi bądź spraw o węższym zakresie niż rozporządzenia.

Rada Ministrów na wniosek Prezesa Rady Ministrów może uchylić zarówno rozporządzenie jak i zarządzenie ministra.

Publikowane są jedynie ważniejsze zarządzenia. Publikacja nie jest warunkiem ich obowiązywania, co różni zarządzenia od rozporządzeń. Opublikowanie następuje w Monitorze Polskim lub w dziennikach urzędowych poszczególnych ministerstw lub urzędów centralnych.

Tak jak uchwały, zarządzenia podlegają kontroli co do ich zgodności z powszechnie obowiązującym prawem.

Organy promulgacyjne (organy przeznaczone do publikowania aktów prawnych):

• Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej(DzU) - ustawy, rozporządzenia, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz oświadczenia rządowe związane z ich obowiązywaniem, obwieszczenia oraz inne akty prawne, jeśli ich zamieszczenie w DzU przewiduje szczególny przepis ustawy. Ponadto w DzU publikowane są orzeczenia TK

• Monitor Polski (MP)- uchwały naczelnych kolegialnych organów państwowych, zarządzenia państwowych władz naczelnych i urzędów centralnych oraz inne decyzje, instrukcje, okólniki i obwieszczenia państwowych organów naczelnych i urzędów centralnych

• Dzienniki urzędowe poszczególnych ministerstw i urzędów centralnych - zarządzenia, instrukcje, okólniki itp. Resortowych ministrów lub prezesów urzędów centralnych, wyjaśnienia i komunikaty poszczególnych departamentów o znaczeniu resortowym

• Wojewódzkie dzienniki urzędowe

Vacatio legis- okres między dniem opublikowania a dniem wejścia w życie aktu normatywnego

Nowelizacja- częściowa zmiana dokonywana w akcie normatywnym

Nowela- zmienione lub nowe przepisy

Nowele poszczególnych aktów są publikowane tak jak akty normatywne, w odpowiednich organach promulgacyjnych.

Ogłoszenie jednolitego tekstu dokonywane jest w DzU w formie obwieszczenia.

Komisja kodyfikacyjna- organ, którego zadaniem jest stworzenie nowgo kompleksowego aktu prawnego, obejmującego swym zasiegiem gałąź lub dział prawa, wewnętrznie niesprzecznego, którego normy są usystematyzowane i oparte na pewnych wspólnych ogólnych zasadach

Taki akt prawny nazywamy kodeksem, proces tworzenia- kodyfikacją.

Inkorporacja- zebranie w jedną całość, według określonego porządku rozproszonych dotąd przepisów, bez systematyzacji i bez poddania ich wspólnym regułom ogólnym.

System prawa- całokształt norm prawnych obowiązujących w danym państwie

Ulpian II w.n.e >>

prawo publiczne (interes państwa i społeczeństwa)/prawo prywatne (interes jednostki)

systematyzacja ustawodawstwa- wyraz przekonania ustawodawcy o celowości objęcia określonego kręgu stosunków jednym aktem normatywnym

gałęzie kompleksowe- wydzielone z całego prawa wszystkie normy dotyczące jakiejś dziedziny np. prawo budowlane, prawo spółdzielcze (w odróżnieniu od gałęzi podstawowych, jak prawo cywilne, karne, administracyjne).

Gałęzie wchodzące w skład polskiego systemu prawa:

1. Prawo państwowe - reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego, społecznego. Głównym aktem jest Konstytucja RP z 1997 r.

2. Prawo administracyjne - obejmuje normy regulujące te stosunki, które powstają w toku wykonawczej i zarządzającej (organizującej) działalności organów administracji rządowej

3. Prawo finansowe - reguluje stosunki powstające w procesie dokonywanej przez państwo akumulacji i dystrybucji środków pieniężnych

4. Prawo cywilne - reguluje przede wszystkim stosunki majątkowe (te, w których występujące podmioty są w stosunku do siebie równorzędne). Stosunki cywilnoprawne mają charakter niewładczy. Prawo cywilne reguluje też niektóre stosunki prawne o charakterze niemajątkowym, np. dotyczące praw osobistych. Podstawowym źródłem prawa jest kodeks cywilny z 1964r. oraz inne liczne akty prawne, np. ustawa o przedsiębiorstwach państwowych i ustawa Prawo spółdzielcze. Spółki handlowe są regulowane przepisami kodeksu spółek handlowych z 2000 r.

5. Prawo pracy - normuje stosunki pracy, przy których praca jest świadczona przez jedną osobę na rachunek innego podmiotu, z reguły za wynagrodzeniem. Normy regulujące powstanie i ustanie stosunku pracy, obowiązki i uprawnienia pracodawcy i pracownika, czas pracy, urlopy, ochronę pracy, bezpieczeństwo i higienę pracy, rozstrzyganie sporów itd. Kodeks pracy 1974 r.

6. Prawo rodzinne - reguluje stosunki społeczne wynikające z zawarcia małżeństwa, stosunki powstające między rodzicami a dziećmi, a także stosunki dotyczące przysposobienia oraz opieki nad osobami małoletnimi. Kodeks rodzinny i opiekuńczy.

7. Prawo karne - określa jakie czyny są przestępstwami, ustala zasady odpowiedzialności za takie czyny oraz kary, jakie grożą za ich popełnienie.

8. Prawo procesowe - normy prawne określające postępowanie w sprawach cywilnych (także gospodarczych, z zakresu prawa rodzinnego i prawa pracy) oraz karnych, a także ustrój organów państwowych powołanych do orzekania w tych sprawach. Prawo procesowe cywilne= procedura cywilna= postępowanie cywilne. Prawo procesowe karne = postępowanie karne = procedura karna. Ustawy o Sądzie Najwyższym, o ustroju sądów powszechnych, o prokuraturze.

9. Prawo międzynarodowe - stanowi zespół norm regulujących prawa i obowiązki poszczególnych państw w ich stosunkach wzajemnych. Umowy międzynarodowe, powszechnie przyjęte zwyczaje i zasady (zasada wolności mórz, nienaruszalności wód terytorialnych). Podmiotem zainteresowania prawa międzynarodowego są również organizacje międzynarodowe, np. ONZ, UE.

10. Prawo gospodarcze- jako samodzielna gałąź w zasadzie nie występuje.

W ramach prawa cywilnego można wyróżnić szereg działów:

1. Część ogólną prawa cywilnego, obejmującą normy regulujące zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego

2. Prawo rzeczowe, regulujące przede wszystkim zagadnienia związane z prawem własności, jego nabyciem, treścią, ochroną, oraz z tzw. ograniczonymi prawami rzeczowymi, jak zastaw, hipoteka, własnościowe prawo do lokalu w spółdzielniach mieszkaniowych

3. Prawo zobowiązaniowe, regulujące stosunki prawne wynikające z umów (np. sprzedaży, zlecenia, najmu, przewozu) oraz powstające z innych źródeł, jak np. z czynszów niedozwolonych

4. Prawo spadkowe

5. Prawo autorskie

6. Prawo wynalazcze

PRAWO PAŃSTWOWE

Konstytucja jest hierarchicznie najwyższym aktem prawnym obowiązującym w państwie, w którym została uchwalona.

Konstytucja 3 maja 1791 r.- pierwsza w Europie, druga na świecie. Nosiła nazwę ustawy rządowej, ale uchwalił ją Sejm Czteroletni.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego nadana przez Napoleona 1807 r.

Konstytucja Królestwa Kongresowego 1815 r.

Konstytucja marcowa 1921 r. (własność prywatna jako podstawa ustroju gospodarczego państwa, jej ochrona, ustrój republikański, władza zwierzchnia należała do narodu, równość wobec prawa, równość i powszechność praw wyborczych, podział władzy, Sejm i Senat wybierane w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych)

Konstytucja kwietniowa 1935 r. (odrzucenie szeregu rozwiązań demokratycznych konstytucji marcowej, odrzucenie zwierzchnictwa narodu, silna władza prezydenta, odejście od podziału władzy, brak odpowiedzialności prezydenta przed parlamentem ani żadnym innym organem państwa, odpowiedzialność przed Bogiem i historią)

Konstytucja PRL 1952 r. (wzorowana na konstytucji ZSRR, dominująca rola własności państwowej, rozwój gospodarczy w oparciu o planowanie, kierownicza rola partii robotniczej, najwyższy organ państwa- Sejm, jednoizbowy parlament, brak urzędu prezydenta, zastępowała go Rada Państwa, naczelny organ administracji państwowej- Rada Ministrów, terenowe organy władzy- rady narodowe, wymiar sprawiedliwości w sporach między tzw. jednostkami gospodarki uspołecznionej sprawował Państwowy Arbitraż Gospodarczy, gospodarka nakazowo-rozdzielcza)

1992 r. Ustawa konstytucyjna, zwana Małą konstytucją (ograniczała się jedynie do ukształtowania nowej struktury i kompetencji naczelnych i terenowych organów państwa, powierzenie zadań samorządowi terytorialnemu jako przejaw dążenia do decentralizacji władzy)

1997 r. Konstytucja RP (uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i przyjęta w referendum konstytucyjnym, podzielona na XIII rozdziałów, Polska jest demokratycznym państwem prawnym, w którym władza zwierzchnia należy do narodu. Podstawę ustroju gospodarczego RP stanowi społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych)

WŁADZA USTAWODAWCZA

Wybierany jest w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych, tajnych, proporcjonalnych.

Po wyborach Prezydent zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu, który wybiera ze swego grona Prezydium Sejmu (Marszałka i wicemarszałków).

Obowiązki Marszałka:

1. Przewodniczenie obradom Sejmu,

2. Strzeżenie jego praw,

3. Reprezentowanie go na zewnątrz

4. Przewodniczenie obradom Zgromadzenia Narodowego

5. Tymczasowe przejęcie obowiązków prezydenta w razie jego śmierci, zrzeczenia się lub nieobjęcia urzędu

Obowiązki Prezydium Sejmu:

1. Zwoływanie posiedzeń Sejmu,

2. Ustalanie porządku obrad

3. Inne funkcje związane z organizacją prac Sejmu

Prezydium Sejmu + przewodniczący klubów poselskich= Konwent Seniorów (organ opiniodawczy)

Komisje stałe- powoływane na początku kadencji Sejmu

Komisje nadzwyczajne- powoływane w dowolnym momencie

Przewodniczący i wiceprzewodniczący kierują pracami komisji.

Komisje są organami powoływanymi dla wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, jak również organami pomocniczymi Sejmu w zakresie wykonywanej przezeń kontroli, przede wszystkim nad działalnością Rady Ministrów.

Sekretarze- wybierani przez Sejm, prowadzą listę mówców i protokoły posiedzeń, dokonują obliczania wyniku głosowań

Regulamin Sejmu określa szczegółowe zasady organizacji wewnętrznej Sejmu.

Funkcje Sejmu RP:

1. Ustawodawcza

2. Kontrolna

3. Decyzyjna/ współdecyzyjna przy obsadzie personalnej niektórych organów państwa

Projekt ustawy budżetowej może przedstawić jedynie Rada Ministrów, na 3 miesiące przez rozpoczęciem roku poprzedzającego rok budżetowy. Prezydentowi nie przysługuje prawo weta w stosunku do ustawy budżetowej.

Sejm może uchwalić wotum nieufności rządowi albo pojedynczemu ministrowi, co powoduje ich dymisję.

Możność zgłaszania przez posłów interpelacji i zapytań pod adresem premiera lub członków Rady Ministrów, na które mają oni obowiązek udzielenia odpowiedzi (w ciągu 21 dni).

Sejmowi podlega NIK.

Sejm wybiera sędziów TK, członków TS, RPO, Prezesa NIK (za zgodą Senatu), Prezesa NBP, część członków RPP i KRRiT

Posiedzenia są jawne, ale jeżeli wymaga tego dobro państwa, może zostać uchwalona tajność obrad.

Większość zwykła, bezwzględna, kwalifikowana

Posłowie są przedstawicielami Narodu, nie są związani instrukcjami swoich wyborców, nie reprezentują wyłącznie ich partykularnych interesów.

Nietykalność poselska- poseł nie może być aresztowany bez zgody Sejmu

Immunitet poselski- ograniczenie możliwości prowadzenia postępowania karnego przeciw posłowi. Poseł nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu.

Kluby partyjne- forma organizowania się posłów wg kryterium przynależności partyjnej

Koła poselskie- zorganizowane są na podobnych zasadach, dotyczą jednak ugrupowań drobniejszych lub posłów bezpartyjnych i są mniej liczne.

Posłowie są nieodwołalni do dnia wygaśnięcia mandatu. Nie można łączyć funkcji posła i senatora.

Poseł nie może być prezesem NBP, NIK, RPO, członkiem RPP. Sędziowie, prokuratorzy, żołnierze, funkcjonariusze policji nie mogą sprawować mandatu poselskiego.

Sejm może skrócić swą kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Sejm może rozwiązać także Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałków Sejmu i Senatu.

Prezydium Senatu, immunitet, nietykalność, komisje, regulamin Senatu, jawne posiedzenia, możliwe uchwalenie tajności obrad.

Senat może w ciągu 30 dni (przy ustawach pilnych 14 dni) wnieść poprawki lub odrzucić projekt ustawy.

Odrzucenie przez Sejm poprawek Senatu wymaga uzyskania w głosowaniu w Sejmie bezwzględnej większości głosów.

Senat jest organem współpracującym z organizacjami polonijnymi na obczyźnie.

WŁADZA WYKONAWCZA

Prezydent- najwyższy przedstawiciel RP, gwarant ciągłości władzy państwowej. Czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium. Reprezentuje państwo w stosunkach zewnętrznych (ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych, mianowanie i odwoływanie przedstawicieli Polski w innych krajach i organizacjach międzynarodowych, przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących przedstawicieli dyplomatycznych innych państw). W sprawach wewnętrznych jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. Mianuje Szefa Sztabu Generalnego, dowódców sił zbrojnych. Nadaje obywatelstwo polskie, ordery, odznaczenia. Ma prawo łaski.

W sprawach szczególnych Prezydent może zwołać Radę Gabinetową tj. Radę Ministrów obradującą pod przewodnictwem Prezydenta.

Prezydent desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów, odwołuje ministrów, którym Sejm wyraził wotum nieufności, powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, składa do Sejmu wniosek o powołanie Prezesa NBP, powołuje członków RPP i Rady Bezpieczeństwa Narodowego.

Prezydent wydaje rozporządzenia i zarządzenia. Za swą działalność nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem, ale może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej przed TS, za naruszenie Konstytucji, ustawy lub popełnienie przestępstwa.

Konstytucja przewiduje skrócenie kadencji Prezydenta wskutek jego śmierci, zrzeczenia się urzędu, uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia lub złożenia prezydenta z urzędu orzeczeniem TS.

Podstawowe zadania Rady Ministrów:

1. Prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej RP

2. Kierowanie administracją rządową

Do RM należą wszystkie sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwa i samorządu terytorialnego.

RM zapewnia wykonanie ustaw.

Na RM spoczywa obowiązek uchwalenia projektu budżetu państwa, kieruje jego wykonaniem, uchwala zamknięcie rachunków państwowych oraz sprawozdanie z wykonania budżetu.

Corocznie NIK przeprowadza analizę wykonania budżetu państwa i przedkłada ją Sejmowi.

W skład Rady Ministrów wchodzą: Prezes Rady Ministrów oraz ministrowie. Mogą być powołani wiceprezesi Rady Ministrów, których liczba nie jest konstytucyjnie określona, a także mogą być powoływani przewodniczący określonych w ustawach komitetów (np. Komitetu Integracji Europejskiej). Prezes i wiceprezesi RM mogą równocześnie pełnić funkcję ministra.

Przedstawicielem RM w województwie jest wojewoda.

Prezydent RP desygnuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków RM w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniego rządu. W ciągu następnych 14 dni prezes RM przedstawia Sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania, Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W razie niepowołania RM lub nieudzielenia jej wotum zaufania Sejm wybiera prezesa RM oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną RM. W razie niepowołania RM wg tego wariantu prezydent powołuje prezesa RM i na jego wniosek pozostałych członków RM. Sejm udziela RM wotum zaufania większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Gdyby w tym trybie wotum zaufania nie udało się uzyskać, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Członkowie RM ponoszą odpowiedzialność przed Sejmem i przed TS.

Sejm może wyrazić RM wotum nieufności, wskazując imiennie kandydata na Prezesa RM. Jeżeli uchwała została podjęta przez Sejm, Prezydent przyjmuje dymisję RM i powołuje wybranego przez Sejm nowego prezesa RM, a na jego wniosek pozostałych członków RM. Sejm w ten sam sposób może wyrazić wotum nieufności ministrowi. W takim wypadku Prezydent odwołuje ministra. Na wniosek Prezesa RM Prezydent dokonuje zmian w składzie RM.

Prezes Rady Ministrów reprezentuje RM, kieruje jej pracami, zwołuje jej posiedzenia i im przewodniczy, koordynuje i kontroluje pracę członków rządu, sprawuje w granicach przewidzianych Konstytucją nadzór nad samorządem terytorialnym. Zapewnia wykonywanie polityki RM i określa sposoby jej wykonywania. Jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Niezawisłość, niezależność od innych władz

Wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne, sądy wojskowe.

Zasada nieusuwalności sędziów z piastowanego urzędu- złożenie z urzędu może nastąpić wbrew woli sędziego tylko na mocy orzeczenia sądu i tylko w szczególnych przypadkach określonych w ustawie (np. przekupstwa sędziego)

Sędziowie są powoływani na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa przez Prezydenta RP.

Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Sądy powszechne: rejonowe, okręgowe, apelacyjne

Sąd Najwyższy- naczelny organ sądowy, sprawujący zwierzchni nadzór w zakresie orzekania nad działalnością sądów powszechnych oraz sądów wojskowych i administracyjnych. W jego skład wchodzą: Pierwszy Prezes, prezesi oraz sędziowie SN. SN dzieli się na: Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych, Izbę Cywilną, Izbę Karną oraz Izbę Wojskową. Na czele SN stoi Pierwszy Prezes, pracami każdej z Izb kieruje jeden z prezesów. SN rozpatruje kasacje, podejmuje uchwały zawierające rozstrzygnięcia zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości w konkretnej sprawie, wyjaśnia przepisy, których stosowanie wywołało rozbieżności w praktyce itd. Pierwszego Prezesa SN powołuje na 6-letnią kadencję Prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego.

Sądy polubowne- sądy niepaństwowe, bez udziału sędziów zawodowych. Nie mogą orzekać tylko w sprawach sporów ze stosunku pracy oraz sporów o alimenty

Zwyczajne środki odwoławcze:

Apelacja- środek odwoławczy, jaki można wnieść od każdego wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji

Zażalenie

Kasacja (w postępowaniu cywilnym) - możliwość wnoszenia skargi do sądu trzeciej instancji w sprawach cywilnych. Kasację można oprzeć tylko na podstawie naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenia przepisów postępowania, jeżeli miały one wpływ na wynik sprawy.

SN może kasację oddalić, gdy brak podstaw jej wniesienia, lub kasację uwzględnić. W tym ostatnim wypadku uchyla zaskarżony wyrok w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpatrzenia sądowi, który wydał wyrok lub innemu sądowi równorzędnemu.

Środki odwoławcze o charakterze nadzwyczajnym: wznowienie postępowania, skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego, kasacja (w postępowaniu karnym)

Sprawy gospodarcze rozpoznają sądy okręgowe jako sądy pierwszej instancji.

Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.

Sądy administracyjne orzekają po wyczerpaniu administracyjnych form kontroli.

Pierwsza instancja: sądy wojewódzkie utworzone dla jednego lub kilku województw. Od orzeczeń sądów przysługuje skarga kasacyjna do stanowiącego drugą instancję NSA. Skarga ta może być oparta na naruszeniu prawa materialnego lub naruszenia przepisów postępowania, jeśli mogło mieć wpływ na wynik sprawy.

NSA składa się z 3 izb: Finansowej, Gospodarczej i Ogólnoadministracyjnej. Na jego czele stoi Prezes NSA powoływany przez prezydenta na 6-letnią kadencji spośród kandydatów przedstawionych przez ZOSNSA. Sędziów wszystkich sądów administracyjnych powołuje prezydent na wniosek KRS.

Organami współdziałającymi w ochronie prawnej są: prokuratura, adwokatura, radcowie prawni oraz notariat.

Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz ściganie przestępstw. Prokuraturę stanowią Prokurator Generalny (Minister Sprawiedliwości) wraz z podległym mu aparatem oraz prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury (Prokuratura Krajowa, prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe).

PG kieruje działalnością prokuratury i wydaje w tym zakresie zarządzenia, wytyczne i polecenia. Powołuje prokuratorów PK, apelacyjnych, okręgowych i rejonowych.

Adwokatura- ogół adwokatów i aplikantów adwokackich, zorganizowany na zasadach samorządu zawodowego.

Podstawową działalnością radców prawnych jest rozwiązywanie problemów w zakresie prawa cywilnego, gospodarczego i prawa pracy.

Notariat jest instytucją, której celem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu prawnego i jego zgodności z prawem.

TK składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat, bez prawa ponownego wyboru. Na czele TK stoi prezes. Prezesa i wiceprezesa powołuje prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez ZOS Trybunału. Sędziom TK przysługuje immunitet i nietykalność. Nie mogą być pozbawieni wolności ani zatrzymani lub aresztowani z wyjątkiem wypadku ujęcia na gorącym uczynku.

Skargę konstytucyjną do TK może wnieść każdy, kto uważa, że jego konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone. Treścią skargi jest wniosek o ustalenie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, w oparciu o który sąd lub organ administracji orzekł o wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego.

Orzeczenia TK są ostateczne. Mają powszechnie obowiązującą moc. Są publikowane. Wchodzą w życie od dnia ogłoszenia, chyba że same stanowią inaczej.

Odpowiedzialność konstytucyjną przed TS ponoszą: Prezydent RP, Prezes RM, członkowie RM, Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, osoby, którym prezes RM powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych oraz posłowie i senatorowie naruszający zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści majątkowych z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego.

W skład TS wchodzą: Przewodniczący, 2 zastępców oraz 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Przewodniczącym TS jest Pierwszy Prezes SN.

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa

NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej. Na jej czele stoi prezes powoływane przez Sejm za zgodą Senatu na 6 lat, ponownie może być powołany tylko raz. Korzysta z immunitetu i przywileju nietykalności. Podstawowym zadaniem NIK jest kontrola organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

RPO stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela. Instytucja RPO istnieje w Polsce od 1987 r. i wzorowana była na wywodzącej się ze Szwecji instytucji ombudsmana, przyjmującego skargi na działalność administracji, dążącego do naprawienia działań bezprawnych lub niesprawiedliwych, informującego parlament o stanie ochrony praw obywateli.

RPO powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Odpowiada przed Sejmem. Korzysta z immunitetu i przywileju nietykalności. RPO nie może zajmować innych stanowisk (z wyjątkiem profesora szkoły wyższej), nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu. RPO nie ma uprawnień decyzyjnych. Może jedynie kierować wnioski i żądania w sprawie zapewnienia ochrony praw obywateli, zaskarżać niewłaściwe decyzje administracyjne, występować ze skargami kasacyjnymi itd.

KRRiT stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Jej członków powołuje Sejm (4), Senat (2) i prezydent (3). Na czele stoi przewodniczący, powoływany przez prezydenta. Członek KRRiT nie może prowadzić działalności publicznej, niedającej się pogodzić z godnością pełnionej funkcji, należeć do partii politycznej, związku zawodowego.

NBP jedyny bank emisyjny państwa, centralna instytucja kredytowa, rozliczeniowa oraz centralna bankowa instytucja dewizowa. Posiada wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych RP. Do zadań należy ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej. NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza. Celem jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu. Organizowanie rozliczeń pieniężnych, prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi, prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami, prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa, regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie, kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego oraz opracowywanie sprawozdawczego bilansu płatniczego oraz bilansów należności i zobowiązań zagranicznych państwa.

Organy NBP:

1. Prezes NBP powoływany przez Sejm na wniosek prezydenta, kadencja 6 lat. Przewodniczy RPP, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego oraz reprezentuje NBP na zewnątrz. Nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, prowadzić działalności niedającej się pogodzić z godnością urzędu.

2. RPP- ustala coroczne założenia polityki pieniężnej, a w szczególności ustala wysokości stóp procentowych NBP, zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków oraz określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych.

3. Zarząd NBP- kieruje działalnością NBP. Skład: prezes NBP oraz 6-8 członków zarządu, w tym 2 wiceprezesów. Wiceprezesów i członków powołuje i odwołuje prezydent na wniosek prezesa NBP

PRAWO ADMINISTRACYJNE

Administracja (zarządzanie)- realizowanie funkcji o charakterze wykonawczym (planowanie, organizowanie, koordynowanie, kontrolowanie), a także ogół organów zajmujących się administrowaniem.

Formy działalności administracji: wydawanie decyzji i aktów administracyjnych, zawieranie porozumień, stanowienie norm prawnych, działalność o charakterze społeczno organizatorskim (prowadzenie akcji wyjaśniających, zachęcających, organizowanie zebrań, narad, czynów społecznych), czynności materialno-techniczne (prowadzenie akt, kartotek, statystyk, archiwów, doręczanie wezwań, inkasowanie podatków itp.)

Prawo administracyjne to gałąź prawa obejmująca normy regulujące stosunki powstające w toku wykonawczej i zarządzającej działalności organów administracji publicznej.

Prawo administracyjne materialne nie jest u nas unormowane w formie jednolitego kodeksu. Jego źródłem są liczne ustawy.

Stosunki regulowane normami prawa administracyjnego nazywamy mianem stosunków administracyjnoprawnych (administracyjnych). Jedną ze stron takiego stosunku jest organ publiczny, który z racji swych uprawnień nie jest w stosunku do drugiego podmiotu partnerem równorzędnym, lecz działającym z pozycji organu władczego. Treścią stosunku administracyjnego są sprawy regulowane normami prawa administracyjnego. Stosunki te powstają zwykle jako konsekwencja aktów administracyjnych, a spory na tle tych stosunków rozpatrywane są zwykle przez organy administracji w trybie postępowania administracyjnego, a nie przez sądy w trybie postępowania sądowego. Istnieje kontrola sądowa decyzji administracyjnych.

Prawo administracyjne formalne zwane postępowaniem administracyjnym lub procedurą administracyjną. Przepisy tego prawa normują tryb postępowania przed organami administracji. Zostało ono skodyfikowane (kodeks postępowania administracyjnego 1960 r.)

1.01.1999 wprowadzenie trójstopniowego podziału terytorialnego państwa

Organem administracji rządowej na terenie województwa jest wojewoda oraz działający pod jego zwierzchnictwem kierownicy określonych służb, inspekcji, straży.

Podział organów administracyjnych:

• Centralne i terenowe

• Decydujące i pomocnicze

• Kolegialne i jednoosobowe

• O kompetencji ogólnej i specjalnej

Oprócz Rady Ministrów i ministrów do centralnych organów administracji państwowej zalicza się urzędy centralne, administrujące określonymi działami zarządu państwowego (np. GUS, Urząd Patentowy).

Ustrój i zadania samorządu terytorialnego reguluje ustawa o samorządzie województwa i ustawa o samorządzie powiatowym z 5.06.1998 r. oraz ustawa o samorządzie gminnym z 1990 r.

W myśl Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego z 1985 r. samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnej, w granicach określonych prawem, do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców.

Województwo ma osobowość prawną. Organami samorządu województwa są: sejmik województwa oraz zarząd województwa. W skład sejmiku wchodzą radni, kadencja 4 lata. Zarząd jest organem wykonawczym.

Powiat ma osobowość prawną. Rada powiatu, zarząd powiatu. Rada wybiera starostę oraz na jego wniosek pozostałych członków zarządu powiatu. Zarząd wykonuje uchwały rady i zadania powiatu, w szczególności w zakresie budżetu powiatu. Kadencja 4 lata.

Gmina posiada osobowość prawną. Rada gminy, albo rada miejska jeżeli siedzibą gminy jest miasto. Wójt lub burmistrz, prezydent miasta. Pomagają im: sekretarz gminy oraz skarbnik gminy.

Akt administracyjny- skierowane do oznaczonego adresata władcze oświadczenie woli organu administracji publicznej zmierzające do wywołania określonego skutku prawnego lub stwierdzające istnienie określonego stanu rzeczy.

Podział aktów administracyjnych:

1. W zależności od skutków prawnych

1. Akty administracyjne konstytutywne tworzą, zmieniają lub uchylają stosunki prawne.

2. Akty administracyjne deklaratoryjne nie tworzą nowych ani nie zmieniają istniejących stosunków prawnych, a jedynie stwierdzają na tle konkretnej sytuacji istnienie określonych praw i obowiązków.

2. a) wewnętrzne skierowane przez organ administracji do innego organu hierarchicznie podporządkowanego, którego działalnością organ wydający akt kieruje

b)zewnętrzne skierowane przez organ państwowy do innej jednostki, nie podlegającej danemu organowi

3. Ze względu na rodzaj wywoływanych skutków

1. Rodzące skutki administracyjnoprawne większość aktów

2. Rodzące skutki w zakresie innych gałęzi prawa np. powstanie stosunku pracy w drodze powołania lub mianowania

Akt administracyjny aby był ważny, musi:

• być wydany przez organ kompetentny

• wydany zgodnie z prawem (na podstawie ustaw lub innych aktów normatywnych, w celu przewidzianym w ustawie)

• wydany w przewidzianym trybie i we właściwej formie

Akt, który nie spełnia powyższych przesłanek jest wadliwy. Jeżeli wada jest nieistotna, akt jest ważny, wymaga jedynie uzupełnienia lub sprostowania.

Przepisy k.p.a. przewidują, że organ administracji publicznej stwierdza nieważność decyzji, która:

• została wydana przez organ administracji państwowej niewłaściwy ze względu na przedmiot decyzji,

• została wydana bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa,

• dotyczy sprawy już poprzednio rozstrzygniętej inną decyzją ostateczną,

• została skierowana do osoby niebędącej stroną w sprawie,

• jest niewykonalna, a niewykonalność ma charakter trwały,

• w razie jej wykonania wywołałaby czyn zagrożony karą,

• zawiera wadę powodującą jej nieważność z mocy prawa.

Postępowanie administracyjne- tryb, w jakim organy administracji publicznej rozpoznają indywidualne sprawy wymagające rozstrzygnięcia w drodze decyzji administracyjnej.

Tryby postępowania administracyjnego:

• egzekucyjne - sprawy o przymusowe wykonanie aktów administracyjnych

• odrębne tryby dla spraw o istotnych cechach specyficznych

• postępowanie administracyjne ogólne (normowane przepisami k.p.a.)

Przebieg postępowania administracyjnego ogólnego

Ważniejsze zasady:

• zasada legalności (organy administracji muszą działać zgodnie z przepisami i czuwać nad przestrzeganiem praworządności przez wszystkich uczestników postępowania)

• zasada prawdy materialnej (zobowiązanie organów wydających decyzje do wykrycia rzeczywistego, prawdziwego stan faktycznego)

• zasada udziału stron w postępowaniu (organy administracji obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w postępowaniu, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się w sprawach zebranych dowodów i materiałów oraz ogłoszonych żądań)

• zasada instancyjności (od decyzji wydanej przez organ administracji przysługuje odwołanie się do organu wyższego szczebla)

• zasada sądowej kontroli legalności decyzji (możność zaskarżenia decyzji administracyjnych do sądu administracyjnego z powodu ich niezgodności z prawem)

• zasada stabilności decyzji (decyzje nie podlegają odwołaniu w administracyjnym toku instancji są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, albo stwierdzenie ich nieważności i wznowienie postępowania może nastąpić tylko w przypadkach określonych w k.p.a.)

Postępowanie administracyjne zostaje wszczęte na żądanie strony lub z urzędu. Organ musi przed przystąpieniem do rozpatrzenia sprawy ustalić, czy jest rzeczowo i miejscowo właściwy.

Stroną jest każdy, czyjego interesu lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności określonego organu ze względu na swój obowiązek lub interes. Stronami mogą być osoby fizyczne, osoby prawne, podmioty gospodarcze oraz państwowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne.

Strony mogą działać przez pełnomocników, chyba, że ich osobiste działanie jest niezbędne ze względu na charakter czynności. Na prawach strony mogą brać udział w postępowaniu administracyjnym prokurator oraz RPO.

Sprawy proste powinny być załatwione bezzwłocznie, wymagające postępowania wyjaśniającego w ciągu 1 miesiąca, szczególnie skomplikowane 2 miesiące.

Organ administracji państwowej może wzywać osoby do udziału w podejmowanych czynnościach i do składania wyjaśnień lub zeznań.

Za datę wszczęcia postępowania uważa się dzień doręczenia podania (żądania/ wyjaśnienia/ odwołania/ zażalenia), wnoszonego pisemnie, telegraficznie, za pomocą dalekopisu bądź drogą elektroniczną.

Decyzja jest aktem administracyjnym, za pomocą którego organ administracji rozstrzyga sprawę. Decyzja powinna zawierać oznaczenie organu administracji państwowej, datę wydania, oznaczenie stron, powołanie podstawy prawnej, rozstrzygnięcie, uzasadnienie faktyczne i prawne, pouczenie czy i w jakim trybie przysługuje odwołanie, podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska wydającego decyzję.

Organy administracji mogą oprócz decyzji wydawać postanowienia dotyczące poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania, lecz nie rozstrzygających o istocie sprawy.

Środkiem odwoławczym od decyzji jest odwołanie, na wydane postanowienia można złożyć zażalenie.

Odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia, wnosi się je w terminie 14 dni od doręczenia lub ogłoszenia decyzji.

Od decyzji organu drugiej instancji nie przysługuje odwołanie.

Odwołanie, zażalenie- środki odwoławcze zwyczajne

Wznowienie postępowania, wniosek o uchylenie decyzji jako nieważnej- środki odwoławcze nadzwyczajne

Możliwości wznowienia postępowania i uchylenia decyzji SA ograniczone w czasie.

Ugoda w postępowaniu administracyjnym stanowi formę porozumienia między stronami w konkretnej sprawie, będącej przedmiotem postępowania. Ugoda zastępuje wydanie decyzji, musi być zatwierdzona przez organ prowadzący sprawę w drodze wydania odpowiedniego postanowienia.

Decyzję można zaskarżyć do sądu administracyjnego tylko wtedy, gdy jest niezgodna z prawem.

Skarga może być wniesiona przez jedną ze stron lub RPO w ciągu 30 dni od doręczenia lub ogłoszenia decyzji. Prokuratorowi przysługuje dłuższy termin.

Egzekucji administracyjnej podlegają:

• należności pieniężne (podatki, grzywny, itp.)

1. egzekucja z pieniędzy

2. egzekucja z wynagrodzenia za pracę

3. egzekucja z rachunków bankowych

4. egzekucja z wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych

5. egzekucja z ruchomości i nieruchomości

• obowiązki o charakterze niepieniężnym (np. obowiązek rozebrania budynku)

1. grzywna w celu przymuszenia

2. wykonanie zastępcze

3. odebranie rzeczy ruchomej

4. odebranie nieruchomości, opróżnienie lokalu i innych pomieszczeń

5. przymus bezpośredni

Postępowanie egzekucyjne nie ma na celu karania, a jedynie wymuszenie wykonania obowiązków.

Nie podlegają egzekucji przedmioty urządzenia domowego, niezbędne dla zobowiązanego i członków rodziny, takie jak: pościel, bielizna, ubranie codzienne, a także przedmioty niezbędne do wykonywania pracy zarobkowej i wykonywania zawodu.

Na wniosek wierzyciela przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego organ administracji może dokonać zabezpieczenia należności pieniężnej lub wykonania obowiązku o charakterze niepieniężnym. Wniosek taki bywa stawiany, gdy brak zabezpieczenia mógłby utrudnić lub udaremnić późniejszą egzekucję. Zabezpieczenie może trwać miesiąc (gdy należność nie jest jeszcze ustalona- 3 miesiące), a niekiedy, w uzasadnionych przypadkach, może być przedłużone.

PRAWO KARNE

Dążenie do reedukacji sprawcy i podniesienie świadomości prawnej społeczeństwa

Za przestępstwo może być uważany tylko czyn wyraźnie zabroniony przez przepisy prawa karnego.

Prawo karne materialne- określa czyny przestępne, zasady odpowiedzialności karnej i kary za popełnienie takich czynów

1. powszechne

2. wojskowe

3. skarbowe

Prawo karne formalne- zwane prawem karnym procesowym lub procedurą karną, określa tryb postępowania zmierzającego do ustalenia, czy przestępstwo zostało popełnione, a w wypadku stwierdzenia faktu popełnienia przestępstwa regulujące postępowanie mające na celu ustalenie, czy i jaką karę orzec w stosunku do sprawcy

Prawo karne wykonawcze- reguluje sposób i tryb wykonania kar i stosowania środków zabezpieczających.

Źródłem prawa karnego może być wyłącznie ustawa.

Zasadniczym źródłem obowiązującego prawa karnego jest kodeks karny z 6 czerwca 1997 r.

Kodeks karny składa się z 3 części:

1. część ogólna- reguluje zagadnienia ogólne takie jak zasady odpowiedzialności karnej, formy popełnienia przestępstwa, wyłączenie odpowiedzialności karnej, system kar i zasady ich wymierzania, zatarcie skazania oraz wyjaśnienie wyrażeń ustawowych

2. część szczególna - określa poszczególne typy przestępstw i kary grożące za ich popełnienie

3. część wojskowa- określa przestępstwa związane ze służbą wojskową

Inne źródła prawa karnego:

• ustawy szczególne, w całości poświęcone prawu karnemu np. kodeks karny skarbowy z 1999 r. (określa przestępstwa podatkowe, dewizowe, celne)

• inne ustawy, zawierające przepisy dotyczące prawa karnego (np. ustawa o obligacjach, ustawa Prawo bankowe z 1997 r.)

Norma prawa karnego składa się z dyspozycji i sankcji.

Kara pozbawienia wolności może być wymierzana najwyżej do 15 lat

Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu- prawo nie działa wstecz, poza wyjątkowymi przypadkami, np. zbrodniarzy wojennych.

Jeżeli przestępstwo zostało popełnione zanim weszła w życie nowa ustawa, to przy jej orzekaniu sąd odnosi się do tej, która jest względniejsza (korzystniejsza) dla sprawcy

Przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany.

Polską ustawę karną stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym.

Osoby korzystające z immunitetu dyplomatycznego lub konsularnego nie podlegają orzecznictwu polskich sądów. (szefowie przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych, osoby należące do personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego tych przedstawicielstw oraz członkowie ich rodzin.

Warunkiem odpowiedzialności za czyn popełniony za granicą jest uznanie go za przestępstwo w miejscu jego popełnienia.

Polską ustawę karną stosuje się również do cudzoziemców, którzy popełnili przestępstwo za granicą (np. przestępstwo przeciwko istotnym interesom RP, obywatela polskiego lub polskiej jednostki organizacyjnej)

Przestępstwo- czyn człowieka społecznie szkodliwy, zabroniony przez normę prawa karnego, karalny i zawiniony.

Nie zawsze czyn karalny jest przestępstwem. Przestępstwem jest tylko taki czyn karalny, za który przewidziana jest kara w przepisach prawa karnego (tzw. kara kryminalna). Wykroczenie nie jest przestępstwem.

W zależności od wysokości kary, jaka grozi za popełnienie przestępstwa, kodeks karny przeprowadza klasyfikację przestępstw i wyróżnia:

• zbrodnie (czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat)

• występki (czyny zagrożone grzywną powyżej 30 tzw. stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc)

Czyny zagrożone karą niższą od dolnej granicy kar przewidzianych za występki zalicza się do wykroczeń. Postępowanie w sprawach wykroczeń toczy się przed wyodrębnionymi jednostkami sądów rejonowych. Sprawy drobne, zwłaszcza o charakterze chuligańskim, rozpatrywane są od II kwartału 2007 r. przez tzw. sądy 24-godzinne.

Cechy charakteryzujące poszczególne typy przestępstw nazywamy ustawowymi znamionami przestępstwa.

Przestępstwo kwalifikowane ma takie znamiona dodatkowe, które przesądzają, że jest ono czynem bardziej niebezpiecznym społecznie niż przestępstwo zasadnicze. Przestępstwo uprzywilejowane jest przestępstwem mniej społecznie szkodliwym. Zagrożone jest karą łagodniejszą.

Przedmiot przestępstwa- określone dobra, chronione przez prawo karne, przeciwko którym skierowane jest działanie sprawcy (np. mienie społeczne i indywidualne, życie i zdrowie ludzkie, wolność sumienia i wyznania).

Strona przedmiotowa przestępstwa: sposób zachowania, środki i narzędzia, konkretne okoliczności, czas, miejsce i sytuacja oraz skutki działania

Z popełnieniem przestępstwa mamy do czynienia nie tylko wtedy, gdy w świecie zewnętrznym wystąpił jakiś obiektywny skutek działania sprawcy. Powstanie skutku jest charakterystyczne tylko dla tzw. przestępstw skutkowych. Przy przestępstwach skutkowych istotne jest istnienie między czynem sprawcy a skutkiem związku przyczynowego.

Istnieją przestępstwa, dla których zaistnienia wystarczy samo zachowanie sprawcy, bez konieczności nastąpienia jakiegoś skutku (np. płatna protekcja)

Podmiotem przestępstwa jest człowiek. Odpowiedzialność na zasadach określonych w kodeksie karnym ponoszą tylko osoby, które dopuszczają się czynu zabronionego po ukończeniu lat 17. Nieletni, którzy ukończyli lat 15, mogą w wypadku popełnienia określonych w kodeksie zbrodni ponosić odpowiedzialność karną, jeżeli okoliczności sprawy i stopień rozwoju sprawcy za tym przemawiają, a zwłaszcza gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Osiągnięcie pełnoletniości nie jest koniecznym warunkiem ponoszenia odpowiedzialności karnej. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17 a przed ukończeniem lat 18, sąd stosuje zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze, jeśli okoliczności oraz stopień rozwoju sprawcy za tym przemawiają.

Przestępstwa indywidualne- takie, które mogą popełnić tylko osoby pełniące np. określone funkcje lub znajdujące się w określonej sytuacji

Przestępstwa powszechne- te, które teoretycznie może popełnić każdy

Przestępstwo nie może istnieć bez winy.

Prawo cywilne dopuszcza możliwość odpowiedzialności bez winy, natomiast prawo karne nie zna takiej możliwości. W prawie cywilnym, w przeciwieństwie do prawa karnego, nie jest istotny stopień winy.

Wina umyślna w formie zamiaru bezpośredniego - zamiar sprawcy jest bezpośrednio skierowany na dokonanie określonego czynu przestępnego, a przy przestępstwach skutkowych- na wywołanie określonego skutku. (mechanik, który nie naprawia hamulców w celu spowodowania wypadku drogowego)

Wina umyślna w formie zamiaru ewentualnego- sprawca przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego i na to się godzi. Nie zmierza wprost do popełnienia przestępstwa. (mechanik kradnący olej dla własnych celów, mając świadomość, że jego działanie może spowodować zepsucie nienasmarowanej maszyny)

Wina nieumyślna- sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu niedozwolonego popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał, albo mógł przewidzieć.

Działanie lub zaniechanie o znamionach określonych w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeśli po stronie sprawcy brak elementu winy. W takiej sytuacji mówimy o przypadku, za który w świetle prawa karnego nie ponosi się odpowiedzialności karnej.

Przy przestępstwach umyślnych można wyróżnić w czynie sprawcy następujące zasadnicze stadia realizacji przestępstwa:

1. Zamiar- nie jest karalny, gdyż zachodzi w sferze psychiki człowieka. Nie można karać nikogo za jego wewnętrzne stany psychiczne a nawet decyzje, jeżeli nie towarzyszą im określone czyny.

2. Przygotowanie - uzyskanie lub przysposabianie środków, zbieranie informacji, sporządzanie planu działania lub inne czynności, mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio ku dokonaniu przestępstwa a także wejście w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia przestępstwa. Przygotowanie nie jest w zasadzie karalne, z wyjątkiem wypadków wyraźnie przewidzianych w ustawie. Przewidując karalność przygotowania, kodeks określa jednocześnie granice, w jakich może być wymierzona kara za przygotowanie.

3. Usiłowanie- zachowanie sprawcy, które zmierza bezpośrednio do dokonania przestępstwa. Usiłowanie jest karalne. Sąd wymierza w wypadku usiłowania kary w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa, które sprawca usiłuje popełnić. Takie usiłowanie nazywane jest udolnym. Usiłowanie nieudolne zachodzi wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie czynu jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim przestępstwa lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do wywołania zamierzonego skutku. W przypadku usiłowania nieudolnego sąd może zastosować do sprawcy nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Nie podlega karze za usiłowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi przestępnemu.

4. Dokonanie- sprawca swym działaniem lub zaniechaniem spełnia wszystkie znamiona przestępstwa określone w ustawie karnej.

Sprawca- osoba, która wykonuje samodzielnie przestępstwo bądź kieruje jego wykonaniem przez inne osoby

Współsprawstwo- każdy z współsprawców odpowiada za popełnione przestępstwo w granicach swego zamiaru

Podżegacz- ten, kto umyślnie nakłania inną osobę do dokonania czynu zabronionego

Pomocnik- ten, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, albo godząc się na to, dostarcza jej środków, udziela rady lub informacji bądź też w inny sposób ułatwia popełnienie tego czynu. Za pomocnictwo odpowiada również ten, kto swoim zaniechaniem ułatwia popełnienie czynu zabronionego.

Podżegacz i pomocnik odpowiadają samoistnie. Ich odpowiedzialność nie jest uzależniona od odpowiedzialności sprawcy. Za podżeganie i pomocnictwo sąd wymierza karę w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa. W sytuacji, gdy mimo podżegania i pomocnictwa sprawca nie usiłował nawet dokonać czynu zabronionego, sąd może zastosować do podżegacza i pomocnika nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Przyczyny wyłączenia odpowiedzialności karnej

• Brak możliwości przypisania winy ze względu na stan psychiczny lub wiek sprawcy

• Specyficzne okoliczności przewidziane w przepisach prawa karnego

Przyczyny wyłączające winę:

• Niepoczytalność - patologiczne zakłócenia psychiki sprawcy, powodujące niemożność rozpoznania znaczenia dokonywanych czynów bądź niemożność pokierowania swym postępowaniem (nie mylić z poczytalnością ograniczoną, przy której osobie dokonującej czynu zabronionego przypisuje się popełnienie przestępstwa, ale sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary). Ograniczenie odpowiedzialności karnej nie zachodzi w sytuacji, gdy sprawca wprawił się w stan odurzenia powodujący wyłączenie bądź ograniczenie poczytalności, które przewidywał lub mógł przewidywać.

• Błąd - rozbieżność między rzeczywistym stanem rzeczy a wyobrażeniem o rzeczywistości ukształtowanym w umyśle sprawcy (błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego, nazywany błędem faktycznym, błąd co do bezprawności czynu)

Przyczyny wyłączające bezprawność:

• Obrona konieczna - odparcie bezpośredniego bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem. Użycie środka zbyt silnego bądź zbyt intensywnego stanowi przekroczenie obrony koniecznej, które jest czynem karalnym. Sąd może zastosować do osoby przekraczającej granice obrony nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, gdy przekroczenie było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

• Stan wyższej konieczności- sytuacja, w której określone dobro może być uratowane jedynie kosztem poświęcenia innego dobra. Chronione dobro musi mieć większą wartość niż dobro poświęcone. Przekroczenie stanu wyższej konieczności jest czynem przestępnym. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Nie może powoływać się na stan wyższej konieczności sprawca poświęcający dobra, które miał obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste (np. policjant, strażnik kolejowy, strażak).

• Działania w ramach uprawnień i obowiązków

• Dozwolone ryzyko - przepisy zezwalają w określonych ramach na podejmowanie działalności o charakterze eksperymentalnym mimo związanego z tym ryzyka, a w wypadku powstania szkód nie uznają tego rodzaju działań za przestępne. Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany, należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i niebezpieczeństwach eksperymentu.

O zbiegu przepisów ustawy mówimy wówczas, gdy jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo. Kara wymierzana jest na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą.

Zbieg przestępstw- sprawca popełnia kilka przestępstw. Odpowiada za każde z nich i za każde zostaje skazany, sąd jednak wymierza mu karę łączną, biorąc za podstawę kary wymierzane za każde zbiegające się przestępstwo.

Z przestępstwem ciągłym mamy do czynienia gdy sprawca podejmuje dwa lub więcej zachowań (tego samego rodzaju) w krótkich odstępach czasu, wykonując z góry powzięty zamiar.

Recydywa- popełnienie przez sprawcę kolejnego przestępstwa, po uprzednim ukaraniu lub odbycie kary za przestępstwo popełnione poprzednio. Recydywa wpływa na zaostrzenie odpowiedzialności karnej sprawcy.

Kara (kryminalna) - środek przymusu państwowego, stosowany przez sąd do przestępcy, wyrządzający mu określoną dolegliwość i wyrażający potępienie zarówno popełnionego czynu, jak i sprawcy.

Cele kary:

• Prewencja ogólna

• Prewencja szczególna

• Cel wychowawczy

Kary zasadnicze:

1. grzywna - obowiązek zapłacenia określonej sumy pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa(samoistna- wyłączna kara, niesamoistna- wymierzana obok kary pozbawienia wolności). Grzywna wymierzana jest w stawkach dziennych. Najniższa liczba stawek wynosi 10, najwyższa 360. Stawkę dzienną ustala sąd biorąc pod uwagę dochody sprawcy, warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych ani przekraczać 2000 złotych.

2. ograniczenie wolności- sprawca odbywa karę na wolności, ale jego swoboda jest ograniczona. Minimalny czas trwania1 miesiąc, maksymalny 12 miesięcy. Skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu, jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd (nieodpłatna, kontrolowana, na cele społeczne, w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie), ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary. Dokonywane są potrącenia z wynagrodzenia osoby zatrudnionej (od 10 do 25 %)oraz ograniczenia swobody kształtowania stosunku pracy. Skazany może zostać zobowiązany przez sąd do naprawienia w całości lub części szkody wyrządzonej przestępstwem oraz do przeproszenia pokrzywdzonego.

3. pozbawienie wolności- minimum 1 miesiąc, maksymalnie 15 lat. Na poczet orzeczonej kary zalicza się z mocy prawa okres rzeczywistego pozbawienia wolności.

4. 25 lat pozbawienia wolności

5. dożywotnie pozbawienie wolności- nie orzeka się wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył lat 18.

Środki karne mają na celu wzmożenie siły represji karnej, zmierzają do uniemożliwienia sprawcy popełniania przestępstw określonego rodzaju przez wyeliminowanie go z pewnych dziedzin działalności, służą celom prewencji ogólnej.

Środki karne, wymieniane przez kodeks karny:

1. pozbawienie praw publicznych - utrata czynnego i biernego prawa wyborczego, prawa do udziału w wymiarze sprawiedliwości oraz do pełnienia funkcji w organach i instytucjach państwowych, samorządu terytorialnego lub zawodowego, utrata posiadanego stopnia wojskowego, powrót do stopnia szeregowego, utrata orderów, odznaczeń, tytułów honorowych, utrata zdolności do ich uzyskania w okresie trwania pozbawienia praw. Sąd może orzec pozbawienie praw publicznych w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata za przestępstwo popełnione w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie.

2. zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

3. zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, uczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi

4. obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

5. zakaz prowadzenia pojazdów (musi być orzeczony, gdy sprawca w chwili popełnienia wskazanych przestępstw znajdował się w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca wypadku)

6. przepadek przedmiotów

7. obowiązek naprawienia szkody

8. nawiązka

9. świadczenie pieniężne

10. podanie wyroku do publicznej wiadomości

Środki karne mogą być jednorazowe, albo czasowe (od roku do 10 lat)

Okres na który orzeczono pozbawienie praw lub zakaz nie biegnie w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, chociażby orzeczonej za inne przestępstwo.

Dolegliwość kary nie może przekraczać stopnia winy, kara musi być współmierna do stopnia społecznego niebezpieczeństwa czynu, jej wymierzenie musi realizować cele kary.

Zasada indywidualizacji- kara musi być dostosowana nie tylko do wagi popełnionego przestępstwa lecz również do osoby sprawcy.

Sąd powinien przy wymiarze kary uwzględnić:

1. motywację i sposób zachowania sprawcy

2. popełnienie przestępstwa wspólnie z nieletnim

3. rodzaj i stopień naruszenia ciążących na sprawcy obowiązków

4. rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa

5. właściwości i warunki osobiste sprawcy

6. sposób życia przed popełnieniem przestępstwa i zachowanie się po jego popełnieniu, a zwłaszcza staranie o naprawienie szkody lub zadośćuczynienie społecznemu poczuciu sprawiedliwości

7. zachowanie się pokrzywdzonego

Kodeks nazywa młodocianymi osoby, które w chwili popełnienia przestępstwa nie ukończyły lat 21 i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.

Sąd może stosować nadzwyczajne złagodzenie kary:

1. w przypadkach przewidzianych w ustawie

2. w stosunku do młodocianego

3. w szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa

Gdy czyn stanowi zbrodnię, wymierzana kara nie może być niższa od jednej trzeciej dolnej granicy zagrożenia. Jeżeli czyn jest występkiem, a dolną granicą zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia lub pozbawienia wolności. Gdy czyn jest występkiem, a dolną granicą zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.

Gdy kara pozbawienia wolności nie przekracza lat 3, a społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna, sąd ma możliwość odstąpienia od wymierzenia kary, przy orzeczeniu równoczesnym środka karnego, jeżeli cele kary zostaną przez ten środek spełnione.

Nadzwyczajne zaostrzenie kary- podwyższenie dolnej granicy kary bądź dopuszczenie możliwości przekroczenie w zakreślonych ramach górnej granicy ustawowego zagrożenia.

Możliwość zaostrzenia kary kodeks przewiduje w stosunku do recydywistów oraz w wypadku przestępstwa ciągłego. (do najwyższego ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, o ile nie powoduje ono przekroczenia granicy danego rodzaju kary).

Celem warunkowego umorzenia postępowania jest dążenie do oddziaływania wychowawczego nie przez orzekanie kary, lecz na innej drodze. Polega ono na utrzymaniu w określonym czasie zagrożenia wymierzeniem kary, jeśli sprawca nie będzie postępował właściwie, zmierza do stworzenia klimatu sprzyjającego przestrzeganiu porządku prawnego przez sprawcę. (okres próby wynosi od roku do lat 2)

Warunkowe zawieszenie wykonania kary polega na tym, że sąd wymierza sprawcy określoną karę, lecz jej wykonanie odracza na przyszłość, stwarzając jednocześnie szansę, że jeśli sprawca postępować będzie przez określony czas w sposób właściwy kara nie zostanie w ogóle wykonana. Zawieszona może być jedynie kara do lat 2. (okres próby wynosi od 2 do 5 lat w wypadku zawieszenia kary pozbawienia wolności, zaś od roku do 3 lat w wypadku zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności. Gdy sprawcą jest młodociany, okres próby w odniesieniu do kary pozbawienia wolności wynosi od 3 do 5 lat) Gdy okres próby zakończy się pomyślnie, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Warunkowe przedterminowe zwolnienie jest możliwe po odbyciu przez skazanego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach, jeżeli odbywa ją po raz pierwszy, a dwóch trzecich (w niektórych przypadkach ¾ kary) jeżeli już uprzednio odbywał karę pozbawienia wolności. Nie stosuje się warunkowego zwolnienia w stosunku do skazanych, którzy wielokrotnie wracali do przestępstwa.

Okres próby obejmuje czas pozostały do końca kary, jednak nie mniej niż 2 lata i nie więcej niż 5 lat.

Jeżeli warunkowe zwolnienie nie zostało odwołane w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Karalność przestępstwa ustaje jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło:

• 30 lat, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa

• 20 lat, gdy czyn stanowi inną zbrodnię

• 10 lat, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą lat 3

• 5 lat, gdy chodzi o występek zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat

• 3 lata, gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywny

Jeżeli w podanych wyżej okresach postępowanie karne zostało wszczęte, karalność przestępstwa ustaje z upływem lat 5 od zakończenia tych okresów.

Przedawnienie kary następuje, gdy od uprawomocnienia wyroku skazującego upłynęło:

• 30 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas powyżej 5 lat albo na karę surowszą

• 15 lat w razie skazania na karę pozbawienia wolności do lat 5

• 10 lat, w razie skazania na inną karę

Nie stosuje się przepisów o przedawnieniu do zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości.

Zatarcie skazania ma na celu zniwelowanie po określonym czasie ujemnych następstw skazania. Z chwilą zatarcia skazania uważa się za niebyłe, a wpisy o nich usuwa się z Krajowego Rejestru Karnego.

Z mocy prawa zatarcie skazania następuje z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary pozbawienia wolności albo przedawnienia jej wykonania a w wypadku skazania na karę ograniczenia wolności lub grzywnę- z upływem 5 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.

Zatarcie na wniosek skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może zarządzić już po upływie lat 5, jeżeli skazany w tym czasie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara nie przekraczała 3 lat.

W wypadku gdy sprawcę skazano osobno za popełnienie więcej niż jednego przestępstwa lub gdy ponownie popełnił on przestępstwo, za które wymierzono karę pozbawienia wolności w okresie, gdy biegł już okres wymagany do zatarcia skazania za przestępstwo poprzednie dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

PRAWO CYWILNE

Działy prawa cywilnego:

1. część ogólna (obejmuje normy regulujące zagadnienia wspólne dla całego prawa cywilnego lub kilku jego działów)

2. prawo rzeczowe (reguluje prawne formy korzystania z dóbr majątkowych, problematykę prawa własności, nabycie, treść i sposoby ochrony, zastaw, hipoteka)

3. prawo zobowiązaniowe

4. prawo spadkowe

5. prawo autorskie i wynalazcze (elementy majątkowe i niemajątkowe), które nie jest regulowane przez kodeks cywilny, a przez przepisy szczególne.

Kodeks cywilny 23 IV 1964 r., wielokrotnie nowelizowany, podstawowe znaczenie miała nowelizacja z 28 VII 1990 r. (przystosowanie k.c. do warunków gospodarki rynkowej)

Kodeks spółek handlowych 2000 r.

Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych 1981 r.

Ustawa Prawo spółdzielcze 16 IX 1982 r.

Prawo przewozowe

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece

Zasady współżycia społecznego nie są normami prawnymi, uzupełniają jednak istniejący porządek prawny.

Przepisy prawa cywilnego nie zawierające własnych ocen, a odsyłające do zasad współżycia społecznego (a także do innych zasad ogólnych) nazywane są klauzulami generalnymi. Umożliwiają one organom stosującym prawo dokonywanie oceny konkretnych zachowań z punktu widzenia przewodnich zasad leżących u podstaw danego systemu prawnego.

Stosunek cywilnoprawny - stosunek społeczny regulowany normami prawa cywilnego

Swoboda ustanawiania i kształtowania stosunków cywilnoprawnych

Prawa i obowiązki składają się na treść stosunku cywilnoprawnego.

Zdolność prawna - możność występowania w charakterze podmiotu stosunku cywilnoprawnego, zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia do momentu śmierci.

Zdolność do czynności prawnych- możność nabywania praw, zaciągania zobowiązań i rozporządzania prawami przez własne działanie.

O zdolności do czynności prawnych decydują:

• Wiek

• Ewentualne całkowite lub częściowe ubezwłasnowolnienie

Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie, a ponadto małoletnie, które zawarły związek małżeński.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie ukończyły 18 i nie zostały całkowicie ubezwłasnowolnione. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie częściowo ubezwłasnowolnione.

Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

Ubezwłasnowolnienie może nastąpić wyłącznie w drodze orzeczenia sądu.

Ubezwłasnowolnienie całkowite może orzec sąd w stosunku do osoby, która wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla osoby takiej ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona jeszcze pod władzą rodzicielską.

Ubezwłasnowolnienie częściowe może nastąpić w tych samych okolicznościach co ubezwłasnowolnienie całkowite, gdy stan osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej ustanawia się kuratelę.

Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych jest nieważna. (z wyjątkiem umów należących do powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego)

Gdy czynności prawnej dokonuje osoba mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a czynność taka polega na zbyciu prawa lub zaciągnięciu zobowiązania, do ważności takiej czynności potrzebna jest (z nielicznymi wyjątkami) zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Jeżeli takiej zgody nie było, a umowa została zawarta, jej ważność zależy od potwierdzenia umowy przez przedstawiciela lub od potwierdzenia przez samą osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych po uzyskaniu przez nią pełnej zdolności. Jednostronne czynności prawne polegające na zaciągnięciu zobowiązania lub na rozporządzeniu prawem dokonane przez samą osobę o ograniczonej zdolności do czynności prawnych są nieważne.

Osobą prawną jest wyodrębniona jednostka organizacyjna wyposażona przez normy prawne w zdolność prawną, która może występować w stosunkach cywilnoprawnych jako ich podmiot.

Osobami prawnymi są m.in. spółki kapitałowe (akcyjna i z o.o.), spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe, fundacje, uczelnie wyższe itd.

O tym, którym jednostkom przyznana zostaje osobowość prawna, decyduje ustawodawca, kierując się względami celowości gospodarczej, stopniem wyodrębnienia organizacyjnego itd.

Systemy powstawania osób prawnych:

1. system aktów organów państwowych - zasadniczą przesłanką powstania osoby prawnej jest akt organu państwowego (ustawy -PAN, uczelnie wyższe)

2. system koncesyjny - z inicjatywą utworzenia osoby prawnej występują zainteresowane osoby fizyczne lub prawne, jednak jej utworzenie możliwe jest dopiero po uzyskaniu zezwolenia odpowiedniego organu (zwykle organu administracji) (banki- licencja udzielana przez Prezesa NBP za zgodą Ministra Finansów)

3. system normatywny (zwany rejestracyjno meldunkowym)- utworzenie osoby prawnej nie wymaga uzyskania specjalnego zezwolenia, jednak do jej założenia muszą być spełnione wszystkie przesłanki przewidziane w aktach normatywnych. Spełnienie tych przesłanek podlega kontroli i jest warunkiem powstania osoby prawnej (w takiej drodze powstają np. spółdzielnie i sp z o.o.)

Podstawową przesłanką uzyskania lub utracenia osobowości prawnej jest wpis do rejestru lub wykreślenie z niego.

Wpis i wykreślenie mają charakter konstytutywny.

Gdy państwo uczestniczy w stosunkach cywilnoprawnych jako podmiot, występuje w postaci Skarbu Państwa. Skarb Państwa jest podmiotem praw i obowiązków w zakresie tej części mienia państwowego, która nie należy do żadnej państwowej osoby prawnej.

Nadzór nad majątkiem Skarbu Państwa sprawuje Minister Skarbu.

Przedsiębiorcą w myśl kodeksu cywilnego jest osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie będąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Przedsiębiorca działa pod firmą. Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko (czasem też pseudonim lub inne określenia). Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. Zawiera ona określenie formy prawnej osoby prawnej, może ponadto wskazywać na przedmiot jej działalności, siedzibę, ewentualnie także inne określenia. Może też zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej (za jej pisemną zgodą), jeśli służy to ukazaniu związków tej osoby z przedsiębiorcą.

Firma ma na celu indywidualizację przedsiębiorcy.

Przepisy regulujące problematykę firmy zamieszczone w k.c., a także w innych aktach prawnych, m.in. w kodeksie spółek handlowych, zwane bywają prawem firmowym. Określają one zasady tworzenia, używania i ochrony firmy. Do zasad takich należy przede wszystkim zasada prawdziwości firmy, która polega na tym, że firma przedsiębiorcy nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności lub źródeł zaopatrzenia.

Zasada jedności- przedsiębiorstwo prowadzone przez danego przedsiębiorcę może mieć tylko jedną nazwę.

Zasada wyłączności-na tym samym rynku tylko jeden przedsiębiorca może używać określonej firmy

Firma nie może być zbyta, jednak przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd. Możliwe jest zbycie przedsiębiorstwa razem z firmą.

Firma należy do wartości niematerialnych, ale ma określoną wartość rynkową.

Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych, ustawa o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego

Cechy przedsiębiorstwa państwowego: samodzielność, samorządność, samofinansowanie się

1. przedsiębiorstwa działające na zasadach ogólnych

2. przedsiębiorstwa użyteczności publicznej

przedsiębiorstwa mieszane

1. międzynarodowe, tworzone i likwidowane przez organy administracji państwowej wspólnie z innymi państwami

2. jednostki gospodarcze przewidziane w przepisach prawa, tworzone przez przedsiębiorstwo państwowe wspólnie z innymi osobami prawnymi, a także z osobami fizycznymi w celach gospodarczo uzasadnionych

1. przedsiębiorstwa jednozakładowe

2. przedsiębiorstwa wielozakładowe

Zakłady są organizacyjnie wyodrębnionymi komórkami przedsiębiorstwa tworzonymi w sposób określony w statucie. Nie mają one osobowości prawnej, a ich stosunki prawne z innymi jednostkami wchodzącymi w skład przedsiębiorstwa, jak również zasady występowania w stosunkach prawnych z innymi jednostkami organizacyjnymi określa statut. Ich kierownicy działają zwykle na podstawie udzielonych im pełnomocnictw w imieniu przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwa państwowe mogą być tworzone przez naczelne oraz centralne organy administracji państwowej a także Narodowy Bank Polski i banki państwowe. W uzasadnionych wypadkach inny organ państwowy może utworzyć przedsiębiorstwo państwowe po porozumieniu z naczelnym lub centralnym organem administracji, właściwym ze względu na rodzaj działalności tworzonego przedsiębiorstwa. W ten sposób powstają m.in. tzw. przedsiębiorstwa terenowe.

Organy, które tworzą przedsiębiorstwo państwowe, nazywane są w ustawie organami założycielskimi.

Akt o utworzeniu przedsiębiorstwa jest aktem administracyjnym i określa nazwę, rodzaj, siedzibę i przedmiot działania przedsiębiorstwa.

Postępowanie przygotowawcze- zbadanie i ocena potrzeby oraz warunków utworzenia przedsiębiorstwa

Każde przedsiębiorstwo musi posiadać swój statut, uchwalony przez ogólne zebranie pracowników na wniosek dyrektora przedsiębiorstwa. Statuty większości przedsiębiorstw nie wymagają żadnego zatwierdzenia. Jedynie statusy niektórych kategorii przedsiębiorstw (np. przedsiębiorstw użyteczności publicznej, handlu zagranicznego, stacji radiowych i telewizyjnych, przemysłu teleelektronicznego, transportu samochodowego) wymagają zatwierdzenia przez organ założycielski.

Obok statutu, określającego wewnętrzną strukturę organizacyjną, regulamin organizacyjny, określający zakres działania, podział czynności i odpowiedzialności osób pełniących funkcje kierownicze i samodzielne w przedsiębiorstwie.

Wszystkie przedsiębiorstwa państwowe podlegają wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Organami rejestracyjnymi są sądy.

Do złożenia wniosku o wpis do rejestru jest obowiązany dyrektor (tymczasowy kierownik), a w razie likwidacji lub upadłości przedsiębiorstwa- likwidator lub syndyk masy upadłości. Do wniosku o wpis przedsiębiorstwa dołącza się odpis aktu o utworzeniu, statut oraz inne dokumenty, których złożenia wymagają przepisy.

Organami przedsiębiorstwa państwowego są:

1. ogólne zebranie pracowników (delegatów)

2. rada pracownicza (15 członków, o ile statut nie ustala inaczej)

3. dyrektor przedsiębiorstwa - uczestniczy w posiedzeniach rady pracowniczej, organ zarządzający i reprezentujący przedsiębiorstwo na zewnątrz. Powoływany przez radę pracowniczą (a w przedsiębiorstwach użyteczności publicznej przez organ założycielski), spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu, na 5 lat lub na czas nieokreślony

Rada pracownicza może zawiesić dyrektora w czynnościach na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Na okres zawieszenia wyznaczany jest tymczasowy kierownik.

Umowa o zarządzanie

Czynności prawnych w imieniu przedsiębiorstwa dokonywać może samodzielnie jego dyrektor, a także zastępcy dyrektora i pełnomocnicy przedsiębiorstwa, w granicach umocowania. W przypadku gdy wartość rozporządzanego prawa przekracza 5000 zł lub czynność może spowodować powstanie zobowiązania do świadczenia o wartości 5000 zł do skuteczności oświadczenia woli konieczna jest reprezentacja łączna w postaci współdziałania co najmniej 2 osób.

Pełnomocników ustanawia i odwołuje dyrektor.

Ustanowienie pełnomocnictwa wymaga formy pisemnej, pod rygorem nieważności, a jego udzielenie i odwołanie podlega ujawnieniu w rejestrze.

Komercjalizacja - przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę prawa handlowego

Prywatyzacja pośrednia - polega na zbyciu akcji bądź udziałów spółki powstałej w wyniku komercjalizacji osobom trzecim. Zwykle dokonuje się tego w drodze ogłoszenia publicznej oferty albo w drodze przetargu publicznego lub też w drodze rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia.

Prywatyzacja bezpośrednia polega na rozporządzeniu wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa przez sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania spółce.

Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych 15 XII 2000 r.

Spółdzielnia- dobrowolne zrzeszenie nieograniczonej liczby osób, o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą.

Podstawą prawną działalności spółdzielni jest jej statut. Powinien on określać:

1. oznaczenie nazwy spółdzielni z dodatkiem spółdzielnia lub spółdzielczy i podaniem jej siedziby

2. przedmiot działalności spółdzielni oraz czas trwania, o ile założono ją na czas określony

3. wysokość wpisowego oraz wysokość i liczbę udziałów, które członek obowiązany jest zadeklarować, terminy wnoszenia oraz skutki niewniesienia udziału w terminie

4. prawa i obowiązki członków

5. zasady i tryb przyjmowania członków,. Wypowiadania członkostwa, wykreślania i wykluczania członków

6. zasady zwoływania walnych zebrań, obradowania na nich i podejmowania uchwał

7. zasady oraz tryb wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni

8. zasady podziału nadwyżki bilansowej oraz pokrywania strat spółdzielni.

Statut uchwalają członkowie założyciele, zmiany istniejącego statusu dokonywane być mogą przez walne zgromadzenie uchwałą podjętą większością 2/3 oddanych głosów.

Minimalna liczba założycieli:

• 10 jeżeli założycielami są osoby fizyczne

• 3 jeżeli założycielami są osoby prawne

• 5 w spółdzielniach produkcji rolnej

udziały/ wkłady członkowskie

Walne zgromadzenie- najwyższy organ spółdzielni

Rada nadzorcza

Zarząd - organ o charakterze operatywno- zarządzającym

Członkowie spółdzielni odpowiadają za zobowiązania spółdzielni do wysokości zadeklarowanych udziałów

Rzeczy - materialne części przyrody na tyle wyodrębnione, że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne

Podział rzeczy:

• ruchome / nieruchome

prawa, które mogą być ustanawiane wyłącznie na ruchomościach- zastaw, wyłącznie na nieruchomościach- służebność

• oznaczone co do tożsamości (zindywidualizowane)/ oznaczone co do gatunku (określone tylko według pewnych cech generalnych)

• podzielne / niepodzielne

część składowa rzeczy - wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany rzeczy i przedmiotu odłączonego

Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy- zwanej rzeczą główną- zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi (np. koło zapasowe do samochodu)

Pożytki naturalne- płody albo części składowe odłączone od rzeczy głównej (np. owoce, zboże, warzywa, glina torf)

Pożytki cywilne - dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz najmu)

Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swymi społeczno gospodarczym przeznaczeniem (np. odsetki od udzielonej pożyczki)

Przepisy o sprzedaży rzeczy stosuje się odpowiednio do sprzedaży energii.

Czynność prawna - czynność składająca się co najmniej z jednego oświadczenia woli, zmierzającego do wywołania skutków prawnych

Oświadczenie woli - uzewnętrzniony przejaw woli wywołania określonych skutków prawnych.

Oświadczenie woli wyrażone za pomocą słów, powszechnie przyjętych znaków lub zachowania ujawniającego wolę, które wprost ma na celu wywołanie skutków prawnych to oświadczenie woli wyraźne.

Oświadczenie woli dorozumiane- jego istnienie stwierdza się na podstawie zachowania, które wobec całokształtu okoliczności towarzyszących należy przyjąć jako przejawiane w tym właśnie celu.

Czynności prawne:

• jednostronne (złożenie oferty, wypowiedzenie członkostwa spółdzielni, sporządzenie testamentu) / dwustronne

• konsensualne (dochodzą do skutku z momentem złożenia oświadczenia woli)/ realne

• rozporządzające (czynność powodująca bezpośrednio przeniesienie prawa podmiotowego, jego obciążenie lub zniesienie)/ zobowiązujące (czynność, która zobowiązuje do określonego świadczenia, nie powoduje jednak bezpośrednio rozporządzenia prawem podmiotowym)

Oferta- wystąpienie ze zdecydowaną propozycją zawarcia umowy, na określonych warunkach

Przyjęcie oferty = akceptacja

Reklamy, cenniki itp. = zaproszenie do zawarcia umowy, ale nie oferta

Oferty skierowane do osób oznaczonych / oferty skierowane do osób nieoznaczonych (tzw. oferty do ogółu lub do publiczności)

Składniki treści czynności prawnej:

1. istotne- określają i indywidualizują dany rodzaj czynności, pozwalają na odróżnienie jej od czynności prawnych innego rodzaju

2. nieistotne - mogą wystąpić, ale ich brak nie wpływa na dojście danej czynności do skutku

3. dodatkowe - nie zostały w ustawie potraktowane jako istotne, lecz którym strony taki charakter nadały

Przesłanki ważności czynności prawnej:

1. Osoba dokonująca czynności prawnej musi mieć zdolność do czynności prawnych

2. Gdy przepisy zastrzegają formę pisemną pod rygorem nieważności lub inna formę szczególną, czynność musi być dokonana w przewidzianej przepisami formie

3. Czynność prawna nie może być sprzeczna z ustawą ani z zasadami współżycia społecznego, jak również nie może mieć na celu obejścia ustawy

Wady oświadczenia woli:

1. brak świadomości lub swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli (czynność jest nieważna)

2. pozorność oświadczenia woli (czynność jest nieważna)

3. błąd

• błąd co do treści / błąd nie dotyczący treści

• istotny / nieistotny

Błąd Istotny co do treści- czynność nieważna. Możliwość uchylenia w ciągu roku od wykrycia.

4. bezprawna groźba- możliwość uchylenia w ciągu roku od chwili, kiedy ustał stan obawy

Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) lub na oświadczeniu woli reprezentowanego (pełnomocnictwo).

Pełnomocnictwo jest czynnością prawną jednostronną (oświadczenie woli mocodawcy).

Pełnomocnik fałszywy- osoba zawierzająca umowę jako pełnomocnik bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu

Pełnomocnictwo ogólne (umocowanie do czynności zwykłego zarządu, udzielane na piśmie pod rygorem nieważności) / szczególne (do dokonywania czynności określonego rodzaju)

Pełnomocnictwo wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika.

Pełnomocnictwo domniemane - np. sprzedawca znajdujący się w punkcie sprzedaży

Prokura- rodzaj pełnomocnictwa, jakie może być udzielone wyłącznie przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców. Prokurent ma prawo dokonywać czynności prawnych, przekraczających zwykły zarząd, o ile są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.

Do zbycia przedsiębiorstwa, dokonania czynności, na podstawie której następuje oddanie go do czasowego korzystania, zbywania i obciążania nieruchomości jest wymagane pełnomocnictwo do poszczególnej czynności.

Prokura powinna być pod rygorem nieważności udzielona na piśmie. Udzielenie i wygaśnięcie prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców.

Prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych.

Prokura może być udzielona jednej osobie, kilku osobom łącznie (prokura łączna) lub kilku osobom oddzielnie.

Prokura wygasa na wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia jego upadłości, otwarcia likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy. Wygasa ona także ze śmiercią prokurenta, natomiast śmierć przedsiębiorcy ani utrata przez niego zdolności do czynności prawnych nie powodują wygaśnięcia prokury.

Przedawnieniu ulegają wszystkie roszczenia majątkowe. Termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata. (terminy ogólne)

Roszczenie przedawnione nie wygasa, a staje się roszczeniem niezupełnym (naturalnym)

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Zawieszenie biegu przedawnienia, przerwa biegu przedawnienia.

Nabycie prawa własności:

1. pierwotne

• wywłaszczenie

• nabycie prawa własności od osoby nieuprawnionej

• zasiedzenie

• znalezienie

• odłączenie pożytków

• przeistoczenie rzeczy

pochodne

• na podstawie umowy

• w wyniku spadkobrania

Współwłasność łączna / w częściach ułamkowych

Posiadanie samoistne / zależne

Roszczenie petytoryjne- roszczenie o ochronę prawa własności. Roszczeniem takim może być:

• roszczenie windykacyjne - żądanie właściciela wydania jego rzeczy przez inną osobę

• roszczenie negatoryjne - żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń

Ochrona posiadania:

powództwo posesoryjne- wystąpienie do sądu o ochronę posiadania

obrona konieczna

samopomoc

Ustanowienie wieczystego użytkowania następuje w drodze umowy w formie aktu notarialnego

Ograniczone prawa rzeczowe- prawa rzeczowe ustanawiane na rzeczy cudzej:

1. użytkowanie

2. służebność

• czynna / bierna

• gruntowa / osobista

3. zastaw

4. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego

5. spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego

6. prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

7. hipoteka

Wygaśnięcie ograniczonego prawa rzeczowego nastąpić może z szeregu przyczyn. Może ono wygasnąć na skutek upływu czasu, wskutek zrzeczenia się przez uprawnionego ograniczonego prawa rzeczowego, jak również w wypadku przejścia prawa na właściciela rzeczy obciążonej lub w wypadku przejścia na uprawnionego prawa własności rzeczy obciążonej.

Użytkowanie nieprawidłowe- gdy przedmiotem użytkowania są rzezy oznaczone tylko co do gatunku lub pieniądze, użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem. Po wygaśnięciu użytkowania obowiązany jest do zwrotu według przepisów o zwrocie pożyczki.

Służebność ustanawia się przeważnie w drodze umowy, niekiedy przez orzeczenie sądu lub na skutek decyzji organu administracji.

Ten, kto daje rzecz w zastaw zwany jest zastawcą. Ten, czyja wierzytelność zabezpieczona jest zastawem, zwany jest zastawnikiem.

Ustawa o księgach wieczystych i hipotece 6 VII 1982 r.

Prowadzeniem ksiąg wieczystych zajmują się sądy rejonowe.

Księga wieczysta zawiera 4 działy:

-pierwszy obejmuje oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych z jej własnością

-drugi obejmuje wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego

- trzeci przeznaczony jest przede wszystkim dla wpisów dotyczących ograniczonych praw rzeczowych z wyjątkiem hipoteki

- czwarty jest przeznaczony na wpisy dotyczące hipotek

Zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych- w razie niezgodności między stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył prawo własności lub inne prawo rzeczowe.

Dłużnik odpowiada za zobowiązanie całym swoim majątkiem (odpowiedzialność osobista)

Zasada nominalizmu- spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej

Klauzula rebus sic stantibus - spełnienie świadczenia może być uzależnione od zmieniających się warunków zewnętrznych

Szkoda (majątkowa) >> odszkodowanie

krzywda (straty moralne, cierpienie fizyczne)>> zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę

odpowiedzialność kontraktowa- niewykonanie lub nieodpowiednie wykonanie zobowiązania

odpowiedzialność deliktowa- w przypadku wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym

solidarność dłużników- solidarność bierna

solidarność wierzycieli - solidarność czynna

roszczenia regresowe (zwrotne) - roszczenia występujące między współdłużnikami lub współwierzycielami po spełnieniu zobowiązania

Źródła zobowiązań:

1. czynności prawne

2. akty administracyjne

3. wyrządzenie szkody czynem niedozwolonym

4. bezpodstawne wzbogacenie

5. inne zdarzenia, z którymi ustawa łączy skutek prawny w postaci powstania zobowiązania

zastrzeżenia umowne: zadatek, prawo odstąpienia od umowy, odstępne.

Czynami niedozwolonymi nazywamy w prawie cywilnym działania wyrządzające komuś szkodę niezwiązaną z istniejącym stosunkiem zobowiązaniowym. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym nosi nazwę odpowiedzialności deliktowej.

Odpowiedzialność deliktowa opiera się na zasadzie:

Winy (umyślna- dolus, nieumyślna- culpa), ryzyka, słuszności

przepisy z zakresu odpowiedzialności deliktowej regulują wyrządzenie szkody:

1. czynem własnym

2. przez osoby, za które się odpowiada

3. przez zwierzęta i rzeczy

4. w związku z użyciem sił przyrody

Wykonanie zobowiązania zgodnie z jego treścią oznacza że świadczenie powinno być właściwe co do ilości i jakości oraz powinno być spełnione we właściwym czasie i miejscu.

cywilne, rodzinne, handlowe, pracy, międzynarodowe prawo prywatne

państwowe, administracyjne, karne,
skarbowe, międzynarodowe

---