DEFINICJA PMP

Symonides - zespół norm regulujących stosunki wzajemne między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych.

Góralczyk - zespół norm regulujących stosunki międzypaństwowe oraz stosunki między państwami, a innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między różnymi niezależnymi od siebie i niepodlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.

PODMIOTY PMP

Społeczność międzynarodowa

-wąsko- ogół państw (suwerenne z definicji) utrzymujących stosunki wzajemne regulowane przez prawo międzynarodowe >> podmioty są równe - równe wobec prawa, ale niekoniecznie równość praw (nierówność uprawnień), prawa każdego państwa winny być jednakowo respektowane, równość wobec prawa jest równością formalną, aspekty formalne, np. kolejność podpisywania umów międzynarodowych

-szeroko-ogół uczestników stosunków międzynarodowych, państwa+niesuwerenne podmioty wyposażone w zdolność do działania na płaszczyźnie międzynarodowej, których prawa i obowiązki określone są przez prawo międzynarodowe

FUNKCJE PMP

1.Regulowanie stosunków zewnętrznych państw.

- określa sytuację państwa w społeczności międzynarodowej (zakres praw zasadniczych np. prawo do samoobrony)

- ustala ogólne zasady postępowania państw we wzajemnych stosunkach

- reguluje konkretne zindywidualizowane stosunki między państwami

- ustala formy wzajemnych stosunków (prawo dyplomatyczne i konsularne)

- reguluje sprawy zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw (kwestie graniczne)

-ustala reguły postępowania na obszarach niepodlegających niczyjej suwerenności np. w kosmosie, na morzu otwartym

2. Regulowanie stosunków wewnętrznych państw.

Np. konwencje praw człowieka, regulacje dot. technicznej jakości

3. Regulowanie stosunków wewnętrznych i zewnętrznych pozostałych podmiotów prawa międzynarodowego.

Np. prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych

CECHY ODRÓŻNIAJĄCE PMP OD PC

I. nie ma ustawodawcy, tylko same państwa, podmioty tworzą prawo, decyduje wola samego zainteresowanego państwa

II. w niewielkim stopniu jest władza wykonawcza - Rada Bezpieczeństwa (pokój+bezpieczeństwo), decydują same podmioty

III. brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego

Trybunały międzynarodowe - musi być zgoda zainteresowanych stron na rozstrzygnięcie sporu

-zgoda uprzednia - jeszcze przed powstaniem sporu

*zgoda na oddanie kategorii sporów do rozstrzygnięcia, klauzule w umowach międzynarodowych- zgoda przez ratyfikowanie umowy „wszelkie spory wynikające ze stosowania tej konwencji będą rozstrzygane przed […]”

*MTS - jednostronne deklaracje złożone przez państwa, w których to oddają wszystkie swoje przyszłe spory (bądź ich część) pod rozstrzygnięcie Musu [wyłączone są spory graniczne]

-zgoda następcza - po powstaniu sporu, istnieje spór oddany do trybunału międzynarodowego, zapis na sąd

Jeśli jest zgoda, sąd zaczyna wyrokować, orzeczenia są wiążące dla stron, strony muszą je realizować.

MTS art. 94 KNZ „każdy z członków zobowiązuje się zastosować do postanowienia MTS, w każdej sprawie w której jest stroną. Gdy orzeczenie nie zostało wykonane można odwołać się do Rady Bezpieczeństwa, która może wydać zalecenie albo uchwalić zastosowanie środków jakie należy podjąć w celu wykonania wyroku.”

Sankcje

1. zorganizowane - są przewidziane przez normy prawa międzynarodowego

-sankcje organizacyjne - odnoszą się do współpracy państw w ramach organizacji międzynarodowych (jeśli państwo nie płaci składek - np. pozbawienie prawa głosu na forum >ONZ)

- sankcje korygujące - przez ich zastosowanie państwa wyrównują i likwidują skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego

- środki przymusu bezpośredniego - tylko i wyłącznie wobec tych, którzy sami odwołują się do siły w stosunkach międzynarodowych - tylko Rada Bezpieczeństwa ONZ może decydować o tej sankcji;

WYJĄTEK - w ramach dozwolonej samoobrony, tylko i wyłącznie do momentu, aż RB ONZ podejmie odpowiednie środki

2. niezorganizowane - nie są przewidziane w konkretnej normie prawa międzynarodowego, ale wynikają z istoty stosunków międzynarodowych

-retorsje - środki odwetowe >dokładnie tak samo, jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie

-środki psychologiczne - wyrazy potępienia

HIERARCHIA NORM W PMP

Rodzaje norm

1. normy powszechne wiążące wszystkich, wywodzą się z norm zwyczajowych

2. normy partykularne wielostronne - wiążą tylko i wyłącznie tych, którzy wyrazili na nie zgodę >umowy m.

3. normy partykularne dwustronne - wiążą państwa w ich wzajemnych relacjach dwustronnych > u.dwustronne

BRAK JEST HIERARCHII, PRZY KOLIZJI MIĘDZY NORMAMI NALEŻY STOSOWAĆ TRADYCYJNE METODY KOLIZYJNE

*lex specialis derogat legi generali - prawo szczegółowe znosi prawo ogólne

*lex posteriori derogat legis priori - prawo późniejsze znosi prawo wcześniejsze

WYJĄTKI STOJĄCE WYŻEJ NIŻ INNE:

1. NORMY IUS COGENS- normy imperatywne, bezwzględnie obowiązujące

2.NORMY WYRAŻONE W KARCIE NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

1. NORMY IUS COGENS*

z Arystotelesa

-każdy przypadek naruszenia >>sankcje

-normy zainteresowania powszechnego

-Konwencja o Prawie Traktatów art. 53 - „przyjęte i uznane przez całą międzynarodową społeczność państw jako normy, których jakiekolwiek uchylenie nie jest dozwolone i które mogą zostać zmienione jedynie nowymi normami powszechnego prawa międzynarodowego posiadającymi ten sam charakter” > inne ius cogens; w praktyce > całość = znakomita większość; wszyscy bez wyjątku są związani ius cogens, nawet jeśli się im sprzeciwiali

Umowa międzynarodowa sprzeczna z ius cogens jest nieważna.

Nowe normy ius cogens znoszą umowy międzynarodowe z nimi sprzeczne.

Nie może być umów sprzecznych z ius cogens.

Katalog ius cogens - tylko w doktrynie, niejednolity charakter, w praktyce trudne odnalezienie całego katalogu.

Ius cogens - bezwzględnie zaliczane - zakaz agresji, ludobójstwo, tortury, niewolnictwo

*orzeczenie MTS z 1970 „Barcelona Traction” >> ius cogens - zakaz agresji, ludobójstwa, zakaz naruszeń fundamentalnych praw człowieka, w szczególności niewolnictwa i dyskryminacji

*opinia doradcza MTS 1996r. w sprawie groźby użycia broni jądrowej >> ius cogens - większość postanowień prawa humanitarnego broniących ludność cywilną podczas konfliktów

*orzeczenie Trybunału Arbitrażowego z 1982 roku w sprawie Aminoil v. Kuwejt >> ius cogens - suwerenność państwa nad własnymi zasobami naturalnymi

*orzeczenie Trybunału Arbitrażowego z 1989r. w sporze Gwinea Bissau v. Senegal >> ius cogens - prawo narodu do samostanowienia (>narodów kolonialnych- tak, reszta-nie)

*Międzynarodowy Trybunał karny 1997r. dla byłej Jugosławii >> ius cogens -wolność od tortur

2. KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Art. 103 KNZ >> „w razie sprzeczności między zobowiązaniami członków ONZ wynikającymi z niniejszej Karty, a ich zobowiązaniami wynikającymi z jakiejkolwiek umowy międzynarodowej, zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo”

STOSUNEK PMP-PRAWO KRAJOWE

W doktrynie istnieją 2 modele:

1. szkoła monistyczna- PMP i prawo krajowe tworzą jeden system prawny w obrębie którego, bądź to PMP stoi hierarchicznie nad prawem krajowym, bądź też w innej szkole pr.krajowe stoi nad PMP (w praktyce już nie występuje -socjalizm)

2. szkoła dualistyczna - tworzą dwa odrębne systemy prawa, normy PMP nie mają bezpośredniego wpływu na normy prawa krajowego i odwrotnie; aby norma PMP miała zastosowanie w pr.krajowym musi być dokonana transformacja w normę prawa krajowego [zwykła-każda umowa międzynarodowa przeniesiona; w prawie krajowym jest osobna, odrębna, generalna norma, która dokonuje całościowej zmiany norm PMP w pr.krajowe]

W praktyce każdy model dualistyczny, ale nie do końca (np. ekstradycja).

Konflikt PMP a pr.krajowe >> PMP ważniejsze, pacta sunt servanta - umów należy dotrzymywać, umowa międzynarodowa wymusza zmiany w pr.krajowym, prawo krajowe musi być dostosowane do PMP, na płaszczyźnie krajowej normy pr.krajowego będą działać, aż do jego zmiany.

PMP A PRAWO POLSKIE

Art.9 Konstytucji - „RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”

Art.91 ust.1 Konstytucji - „Ratyfikowana umowa międzynarodowa po jej ogłoszeniu w Dz.U.RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy”

Art.91 ust.3 Konstytucji - „Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową prawo przez nią stanowione jest bezpośrednio stosowana mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”

ŹRÓDŁA PMP

1. źródła poznania prawa - fontes iuris cognoscendi

2. źródła powstawania prawa - fontes iuris oriundi

1. Źródła poznania prawa - źródła, z których dowiadujemy się jakie są prawa międzynarodowe >> zbiory aktów, dokumentów, oficjalne zbiory- wydane przez ustawodawcę > DZ.U., M.P., Dz.U.UE, Treaty Series - dokument ONZ ->wszystkie umowy międzynarodowe, nieoficjalne zbiory - wydane nie przez ustawodawcę

2. Źródła powstawania prawa - źródła, które sprawiają, że PMP „się staje”

*źródła materialne - czynnik sprawczy, który powoduje, że tworzy się norma PMP >„wola państw”, jedno zdarzenie (np. IIWŚ, WTC), obawa - NATO, rywalizacja

*źródła formalne - zewnętrzny wyraz czynnika sprawczego, forma w której ten czynnik sprawczy się objawił> umowa, zwyczaj

Statut MTS art.38

1. konwencje międzynarodowe (=umowy)

2. zwyczaj międzynarodowy

3. zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane

4. ex aequo et bono - „co słuszne i dobre”

NIE JEST TO KATALOG ZUPEŁNY: są jeszcze

- prawotwórcze uchwały organizacji międzynarodowych (nie są wymienione ze względu na czas przyjęcia statutu, początek XXw.)

- akty jednostronne państw (ale MTS orzekał na ich podstawie)

- w art.38 a) -> zalicza „normy konkretne”, a takie przecież nie są źródłem prawa

-rezolucje Rady Bezpieczeństwa - indywidualne i konkretne

Źródła pomocnicze:

1. orzecznictwo

Orzeczenia trybunału międzynarodowego - sądy wyrokując tworzą nowe reguły prawa, które SA wiążące, są to jednak normy konkretne i indywidualne, na podstawie już istniejących norm generalnych i abstrakcyjnych. Podstawową zasadą rządzącą w orzecznictwie jest orzeczenie MTS z 1974 roku w sprawie łowisk islandzkich (Islandia-GB) >> sąd stosuje prawo, ale go nie tworzy. Utworzyła się nowa norma zwyczajowa. Chociaż powstaje nowy zwyczaj, sąd orzeka na podstawie tego co jest, a nie tego co będzie.

MTS wykraczał poza stosowanie prawa, także je tworzył:

* opinia doradcza MTS z `49r. ws. Odszkodowania za szkody poniesione w służbie ONZ >> sędziowie uznali podmiotowość ONZ - tu określili generalne warunki, które musza być spełnione przez organizacje międzynarodowe, aby mogły być uznane za podmiot PMP, nie było takiej normy wcześniej. Państwa zgodziły się z opinią ONZ, dzięki tej akceptacji powstała nowa norma, ta opinia to współtworzenie PMP.

* orzeczenie MTS z `51r. ws. łowisk norweskich (Norwegia-GB) >> trybunał określił warunki ustalania morskich linii bazowych i dopuścił możliwość stosowania morskich linii bazowych prostych - MTS przychylił się do stanowiska Norwegii, która chciała linii prostych. Anglia sprzeciwiała się liniom prostym, bo nie było takiej normy. Później inne państwa zaczęły stosować taką metodę wyznaczania linii bazowych > współtworzenie prawa

* opinia doradcza MTS z `51r. ws. konwencji o zakazie ludobójstwa >> powstała norma przewidująca możliwość wniesienia zastrzeżeń do umowy - istnieje możliwość zgłaszania zastrzeżenia, jeżeli nie będzie to godziło w cel umowy.

Sądy starają się zachować jednolitość w wyrokach.

2. doktryna - opinie przedstawicieli nauk, jej znaczenie jest mniejsze niż orzecznictwa; aby mogła być pomocna musi być jednolita - a to się zdarza rzadko; pośrednio tworzy PMP > doktryna wpływa na decyzje państwo, a to z kolei tworzy PMP; orzeczenie nie może przesądzać - dawniej (prawo natury) np. Gracjusz, gdy coś napisał, to stawało się to prawem

Źródła zasadnicze:

ZWYCZAJ - praktyka uznana za prawo

Hudson - 4 elementy:

1. zgodna praktyka pewnej liczby państw odnośnie do danego typu sytuacji należących do danych stosunków międzynarodowych

2. musi występować ciągłość lub powtarzalność praktyki w znacznym okresie czasu

3. musi występować przekonanie, że praktyka jest wymagana lub zgodna z przeważającym PMP

4. musi występować powszechna milcząca akceptacja takiej praktyki przez inne państwa

Zwyczaj - aby istniał, muszą występować zawsze łącznie:

*element materialny - praktyka państw (usus - kurtuazja > nie ma sankcji, bo zwyczaj)

*element psychologiczny - przekonanie o wiążącym charakterze tej praktyki w świecie PMP (opinio iuris - pewien postulat, wniosek na przyszłość, postulaty delege)

Praktyka państw - postępowanie państw - pod warunkiem, że wykracza ono poza sprawy czysto wewnętrzne; musi być stała i jednolita, aby powstała norma PMP

*stała - długotrwałość praktyki > ostatnio MTS uznawał istnienie normy zwyczajowej już po 3 latach od praktyki, ważne, aby w miarę często z tej praktyki korzystać np. deklaracja prezydenta Trumana dot. Szelfu kontynentalnego

*jednolita - państwa winny postępować w podobnych sytuacjach podobnie, praktyka nie musi być absolutnie i bezwzględnie jednolita, wystarczy, że będzie ona co do zasady zgodna, a zachowanie się niezgodnie z nią będą traktowane jak naruszenie PMP

Praktyka powszechna - wiąże wszystkie państwa, praktykować muszą wszyscy, zarówno ci, którzy są bezpośrednio zainteresowani danym przedmiotem, jak reszta (nie może się sprzeciwiać); milcząca akceptacja - również są nią związane

Można skutecznie się odwołać - instytucja stałego sprzeciwu (persistent objector) >> jeśli państwo w sposób jednoznaczny, konsekwentnie sprzeciwia się czemuś, ale jeśli już w momencie, gdy zwyczaj się dopiero krystalizuje, później musi trwać w swoim sprzeciwie, przedstawiciele muszą głośno mówić o obiekcjach państwa, inne państwa winny praktykować. Państwo musi wykorzystać każdą nadarzającą się sposobność do wyrażenia sprzeciwu wobec normy zwyczajowej, jeśli tego nie zrobi społeczność międzynarodowa może uznać milczącą akceptację państwa > w praktyce wykorzystała tylko Norwegia, państwa nowopowstałe nie mogą korzystać, bo normy już są

Zwyczaje regionalne - wiążą kraje w regionie, np. azyl dyplomatyczny w Ameryce Łacińskiej, sprzeczny z ogólnie przyjętymi zasadami PMP

Dopuszczalne jest powstanie zwyczajów dwustronnych - 1960r. orzeczenie ws. przejścia przez terytorium Indii (doszło do ukształtowania się zwyczaju wywodzącego się z praktyk kolonii)

Opinio iuris - koncepcja, pogląd mówiący o tym, że dana praktyka jest zgodna z istniejącym PMP; przejawia się w samej praktyce i działa sądząc, że zgodnie z prawem; wyraża się w oświadczeniach składanych przez przedstawicieli państw - ci wyrażają opinię, że jest zgodne z PMP; objawia się w uchwałach kodyfikujących istniejące normy zwyczajowe

Rola zwyczaju w PMP:

* art.38 statutu MTS - po umowach, ale nie ma hierarchii norm i źródeł prawa > w praktyce państwa i organy sądowe chętniej korzystają z postanowień zapisanych w umowach np. orzeczenie MTS ws. Nikaragui > gdy państwa nie podpiszą umowy to ich stosunki regulowane SA na podstawie norm zwyczajowych

*zwyczaj podstawą dla kodyfikacji PMP > kodyfikacja w znaczeniu wąskim - zebranie istniejących norm zwyczajowych, w znaczeniu szerokim - uaktualnianie, mogą nie odpowiadać dzisiejszym potrzebom; PMP jako całość nie jest skodyfikowane

KODYFIKACJA

Kodyfikacja ze względu na podmioty dokonujące:

-prywatne - przez przedstawicieli nauki, nie są wiążące, to źródło pomocnicze

-oficjalne - dokonywane przez państwa oraz organizacje międzynarodowe, gdy przybiorą formę umowy międzynarodowej i stają się bezwzględnie obowiązujące dzięki ONZ (1947 Komisja Prawa Międzynarodowego zajmuje się kodyfikacja oraz stopniowym rozwojem PMP)

Kodyfikacja PMP to formułowanie w sposób bardziej ścisły i usystematyzowanie norm PMP w sprawach, w których już istnieje znacząca praktyka państw, precedensy i opinie naukowe

Stopniowy rozwój PMP - to redagowanie umów w sprawach, których jeszcze nie reguluje PMP lub co do których PMP nie jest jeszcze dostatecznie rozwinięte.

Procedura tworzenia kodyfikacji:

1. Zgromadzenie Ogólne ONZ powierza Komisji poszczególny dział

2. Komisja bada dotychczasową praktykę w dziale i czy odpowiada ona w sposób dostateczny aktualnemu PMP, gdy nie - dokonuje modyfikacji

3. Komisja formułuje projekt kodyfikacji - przedstawia państwom-członkom w celu złożenia uwag

4. zgłaszanie uwag (tylko wtedy, gdy nowe normy, stare-raczej nie)

5. Komisja uwzględnia w miarę możliwości zgłoszone poprawki

5. projekt kodyfikacji odsyłany do ZO ONZ - może odrzucić lub przyjąć np. w formie rezolucji - kodyfikacja nie będzie wiążąca, ZO może zwołać konferencje międzynarodową w celu podpisania umowy kodyfikacyjnej (państwa mogą dokonać zmian w projekcie przedłożonym przez Komisję) > konwencje kodyfikacyjne prawa dyplomatycznego, konsularnego, morza

ZASADY OGÓLNE PRAWA

Pewne zasady wypływające z porządków wewnętrznych (krajowych) i przenoszone na płaszczyznę międzynarodową

3 zasady:

1. zasada dobrej wiary - podstawa stosunków międzynarodowych, państwa decydują o wykonywaniu tych umów „Konwencja o Prawie Traktatów” art. 26>> „każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w dobrej wierze” - skoro podpisuję, to będę realizować w sposób rzeczywisty

2. zasada Stoppel - nie można zaprzeczyć prawdziwości oświadczeń składanych uprzednio przez upoważnionego przedstawiciela albo też zaprzeczać istnieniu określonego faktu, który był bądź podany do wiadomości przez przedstawiciela ustnie bądź postępowanie nie przedstawiało żadnych wątpliwości, iż taki fakt miał miejsce; orzeczenie MTS z 1962r. ws. świątyni syjamskiej (Tajlandia-Kambodża)

3. zasada słuszności - ex aequo et bono (wg tego co słuszne i dobre) - sąd nie może orzekać, bo nie ma zgody stron, ale może na podstawie ogólnych zasad prawa; art. 38 ust 2 statutu MTS; zasada słuszności odnosi się do słusznego, sprawiedliwego rezultatu, aby każdej ze stron oddać to, co się jej należy.

AKTY JEDNOSTRONNE PAŃSTW JAKO ŹRÓDŁO PMP*

Akty jednostronne państw

*w wąskim znaczeniu - akty autonomiczne państw, wynikające z woli państw

-uznanie - akt, poprzez który państwo stwierdza istnienie pewnych faktów i ich skuteczność wobec siebie

-protest - akt, w którym państwo wyraża swój zamiar nieuznawania w danej konkretnej sytuacji roszczenia lub postępowania za zgodne z prawem

-zrzeczenie - akt polegający na zrzeczeniu się przysługujących państwo praw

-przyrzeczenie lub gwarancja - akt, który powoduje powstanie nowego prawa na korzyść stron trzecich

*w szerokim znaczeniu - wydawane przez państwo w związku z istniejącą normą PMP

-obligatoryjne - może wymusić na państwie w danej sytuacji wydanie aktu, statut WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) np. państwo ogłasza, że jest epidemia

-fakultatywne - PMP umożliwia wydanie przez państwo aktu jednostronnego np. deklaracja jednostronna państwa uznająca kompetencje MTS, może, ale nie musi

-akty o charakterze mieszanym - wynikające z woli państwa, których skuteczność jest warunkowana ich zgodnością z istniejącymi normami PMP np. wyznaczenie granic na podstawie własnej ustawy, aby akt był skuteczny musi mieścić się w PMP > max 12mil morskich

Mogą być źródłem PMP, potwierdzone przez organy sądowe.

*W sprawie Ihlen z 1927r. Norwegia-Dania > MSZ Norwegii zrzeka się wschodniej Grenlandii >> „wypowiedź tej natury udzielona przez ministra spraw zagranicznych w imieniu rządu w sprawie należącej do jego kompetencji wiąże państwo, do którego minister należy”

*orzeczenie MTS 1974roku ws. francuskich prób nuklearnych Australia i Nowa Zelandia-Francja

A i NZ chciały orzeczenia zabraniającego Fr prób nuklearnych, Fr zdecydowała zaprzestać prób, podpisanie umów z całą społecznością międzynarodową było by zbyt kłopotliwe, dlatego Fr stwierdziła, że wystarczy akt jednostronny i będzie on zobowiązujący. Wg orzeczenia MTS taki akt jest zobowiązujący > „Jest dobrze uznane, że deklaracja złożona w drodze aktów jednostronnych dotyczących sytuacji prawnych lub faktycznych może skutkować stworzeniem zobowiązań prawnych, gdy intencją państwa składającego deklarację jest, aby było ono zobowiązane zgodnie z jej treścią, intencja ta nadaje deklaracji charakter zobowiązania prawnego, w wyniku którego od państwa wymaga się postępowania zgodnego z deklaracją”. [A potem FR przeprowadziła jeszcze kilka prób podziemnych ;P ]

Jakie warunki musi spełnić akt jednostronny, aby być źródłem?

1. akt autonomiczny [sensu stricto]

2. akt musi być złożony przez kompetentny organ państwa

3. państwo wydające akt musi mieć intencję realizacji tego aktu, tych zobowiązań

4. zobowiązanie płynące z aktu musi być bezwarunkowe i definitywne, jednoznaczne

5. akt ma być złożony publicznie i erga omnes („wobec wszystkich”)

6. akt nie może być wadliwy (musi być pozbawiony wad)

Jeśli wszystkie warunki zostaną spełnione wtedy akt jednostronny jest źródłem PMP.

UCHWAŁY ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

Są to akty jednostronne organizacji międzynarodowych, rezolucje, wszystkie akty, które są wynikiem działalności organizacji międzynarodowych i tworzą pewne reguły.

Większość uchwał nie posiada charakteru źródeł, nie mają mocy wiążących, a tylko zaleceń, sugestii, ale nie zobowiązują.

rezolucje - wszystkie rezolucje ONZ - zalecenia

decyzje - są wiążące, tworzą pewne obowiązki, ale też nie są źródłami PMP, bo nie zawierają norm generalnych i abstrakcyjnych

UCHWAŁY PRAWOTWÓRCZE

1. uchwały dotyczące postępowania w ramach organizacji - prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowych, np. sprawy budżetowe, regulamin; źródło prawa organizacji

2. uchwały tworzące obowiązki dla państw już poza samymi ramami organizacyjnymi - uchwały prawotwórcze powszechnego PMP, taka kompetencja przyznana przez państwa tworzące organizację, w statucie uprawniają ją do tworzenia prawa (teoretycznie można też później niż w statucie, ale przy tworzeniu); w doktrynie - interpretacja, próby przyznania kompetencji przy braku upoważnienia w statucie, aby w pełni organizacja międzynarodowa mogła realizować cele musi mieć kompetencje prawotwórcze [pogląd kontrowersyjny], np. uchwały RB ONZ - brak kompetencji w KNZ > ale decyzja o powstaniu trybunału ds. Jugosławii, uchwały zobowiązujące do współpracy wszystkich państw na każde wezwanie.

W jakich trybach podejmowane są uchwały prawotwórcze?

- przyjmowane jednomyślnie

- contacting out - większość głosów zwykła/bezwzględna - wiążące dla wszystkich, ci co głosowali na NIE mogą skutecznie wyłączyć się spod jej działania

- większość głosów (zazwyczaj kwalifikowana) - wiąże wszystkich członków organizacji międzynarodowej, także tych, którzy głosowali na NIE

Opcja przewidziana we Wspólnocie Europejskiej

ORGANIZACJE PRAWOTWÓRCZE

1. Światowa Organizacja Zdrowia

2. Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego

3.Międzynarodowa Organizacja Meteorologiczna

^^^Uchwały w contacting out^^^ [2 i 3 - treści techniczne]

4. Organizacja Dna Morskiego - uchwały dotyczące eksploatacji i eksploracji dna morskiego poza szelfami, reguły postępowania na tym obszarze

5. Wspólnoty Europejskie (prawo europejskie jest częścią PMP, dualizm w doktrynie

UCHWAŁY PODEJMOWANE PRZEZ ZGROMADZENIE OGÓLNE ONZ same przez się nie są prawotwórcze

*opinia MTS ws. legalności użycia broni jądrowej >> „Rezolucje Zgromadzenia Ogólnego jakkolwiek niewiążące mogą czasem mieć moc normatywną w pewnych sytuacjach stanowią ważny dowód istnienia normy lub powstania opinio iuris. Dla ustalenia czy jest to prawdą w stosunku do danej rezolucji ZO konieczne jest przyjrzenie się jej treści oraz warunkom jej przyjęcia, konieczne jest takie zbadanie, czy istnieje opinio iuris, co do jej normatywnego charakteru. Seria rezolucji może wykazywać stopniową ewolucję opinio iuris wymaganą dla powstania nowej normy”. Np. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

UMOWY MIĘDZYNARODOWE

Art.38 MTS

W praktyce to właśnie umowy międzynarodowe są zasadniczym źródłem PMP, jest ich najwięcej. Kiedyś dominowały zwyczaje w PMP, od II WŚ bardzo szybki wzrost liczby umów - szybciej można dopasować umowę do warunków społecznych, nie trzeba czasu na krystalizację zwyczaju, bardziej konkretne niż zwyczaj, wzrost liczby członków społeczności międzynarodowej, nowe państwa chciały zmian prawa zwyczajowego. Nastąpiła kodyfikacja zwyczajów międzynarodowych dot. zawierania umów. Kolosalną rolę w PMP odegrała Konwencja Wiedeńska o Prawie Traktatów z 1969 roku. Po 20 latach wytężonej pracy (w '49 na zlecenie ZO powstała Komisja Prawa Międzynarodowego) traktat ten zaktualizował PMP.

-nie ma stałej nazwy na umowę międzynarodową

-stałe elementy budowy - tytuł, państw-strony, główne postanowienia, podpisy

Uroczysta, ważna umowa > elementy

- tytuł - nazwa umowy (np. traktat pokoju, traktat przymierza), przedmiot, daty

- wstęp (preambuła) - inwokacja, intytulacja (wyszczególnienie przywódców, monarchów z tytułami), arenga (określenie przyczyn zawarcia umowy), narracja (opis czynności wydarzeń poprzedzających, zbadanie pełnomocnictw)

- dyspozycje (część merytoryczna) - prawa i obowiązki dzielone na artykuły, punkty, klauzule końcowe

- zakończenie - korroboracja (wzmocnienie umowy, „na dowód czego”), data i miejsce zawarcia umowy, podpisy i pieczęcie

Podpisy w umowach dwustronnych -tzw. reguła alternatu - na pierwszym miejscu wpisuje się przedstawiciel państwa, dla którego sporządzany jest dany egzemplarz umowy

Podpisy w umowach wielostronnych: w porządku alfabetycznym państw, reguła pêle-mêle - pełnomocnicy państw składają podpis w dowolnym miejscu pod tekstem umowy

Preambuła -pewne reguły, zasady, które wpływają na całość postanowień umowy, ale same postanowienia preambuły nie tworzą praw i obowiązków

PODZIAŁY UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

1. ze względu na liczbę stron umowy

- umowa bilateralna - dwustronna

- umowa multilateralna - wielostronna

2.ze względu na sposób przystępowania

- otwarta - umowa dla każdego

- półotwarta - umowa dopuszcza przystąpienie, ale podaje warunki

- zamknięta - umowa ma stały skład, ci co przystąpili na początku, nie można przystąpić potem

3. kryterium organu zawierającego umowę

- państwowe - głowa państwa

- rządowe - szef rządu

- resortowe - odpowiedni minister

4. kryterium podmiotu zawierającego umowę

- między państwami

-państwa- organizacja międzynarodowa

- między organizacjami międzynarodowymi

5. formę umowy

- umowa pisemna

- umowa ustna

UMOWA MIĘDZYNARODOWA WG KONWENCJI WIEDEŃSKIEJ O PRAWIE TRAKTATÓW

1. tylko między państwami - osoby prawne nie mają zdolności traktatowych

2. pisemna

3. regulowana prawem międzynarodowym - musi posiadać prawa i obowiązki w sferze PMP, a nie natury prawnej, brak realizacji postanowień końcowych nie rodzi żadnych zobowiązań

4. 1 lub więcej dokumentów

5. nazwa bez znaczenia (bo o tym, że to umowa przesądza treść, a nie nazwa)

UMOWA MIĘDZYNARODOWA - wyraźne i zgodne poświadczenie woli dwóch lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, na podstawie którego stwarzają one między sobą węzeł obligacyjny i związane z nim skutki prawne, umowa może tworzyć nowe zobowiązania lub modyfikować stare.

PROCEDURA ZAWIERANIA UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH W TRYBIE ZŁOŻONYM (czyli wymagają ratyfikacji bądź zatwierdzenia)

I ETAP - OPRACOWANIE TEKSTU UMOWY

Negocjowanie treści umowy (dwustronne/wielostronne/za pośrednictwem państwa trzeciego)

np. na konferencjach - bazowy projekt już na konferencje

przy negocjacjach - potrzebne pełnomocnictwa [art.7 KWoPT]

zawsze PEŁNE, zwolnienie z pełnomocnictw - głowa państwa, szef rządu, minister spraw zagranicznych

CZĘŚCIOWE- przedstawiciele dyplomatyczni państwa w odniesieniu do umów zawieranych między państwem przyjmującym a wysyłającym - upoważnienie do przyjęcia tekstu umowy

ZWOLNIENIE, ALE TYLKO NA I ETAPIE -przedstawiciele przy organizacji międzynarodowej, na konferencjach, ministrowie resortowi przy umowach resortowych

PEŁNOMOCNICTWO - każda inna osoba już na I etapie musi wykazać się ważnym pełnomocnictwem

II ETAP - PRZYJĘCIE TEKSTU UMOWY

Zakończenie negocjacji, strony uzgodniły już zarówno formę, jak i treść umowy. Przy umowach bilateralnych często pokrywa się z III etapem - umocowaniem.

Przejawia się w różnych formach:

- podpisanie

- głosowanie za tekstem umowy na konferencji

- podanie dłoni

Powinno być jednomyślne przyjęcie tekstu umowy bilateralnej, umowy wielostronne potrzebują uzyskania akceptacji 2/3 negocjujących stron, chyba że taką samą większością strony ustalą inną większość

III ETAP - UMOCOWANIE TEKSTU UMOWY

Ustalenie autentyczności tekstu umowy, tekst ostateczny.

Parafowanie bądź podpisanie.

Strony nie mogą już w tekście umowy dokonywać zmian.

Konsekwencje prawne dla państw, które dokonały umocowania umowy (jeszcze nie strony umowy) - ciąży na nich obowiązek powstrzymywania się od działań, które utrudniłyby bądź uniemożliwiły realizację umowy. Jeśli nie będzie ratyfikacji to nadal trwa obowiązek powstrzymywania się aż do momentu, gdy państwo to ogłosi, że nie wyrazi ostatecznej zgody. Czasem wycofanie podpisu, dla podkreślenia wycofania.

1918r. konferencja rzymska >> USA się wycofało (ale podpisali ostatniego dnia otwartego podpisywania po konferencji).

Prawa i obowiązki umowne mogą być realizowane po umocowaniu, a przed wejściem w życie > „tymczasowe stosowanie umowy”, gdy umowa odpowiada na pilne potrzeby, gdy strony boją się, że strony na płaszczyźnie wewnętrznej mogą nie wyrazić zgody na ratyfikację (np. dezaprobata parlamentu) >dlatego pominięcie wyrażenia ostatecznej zgody.

IV ETAP - WYRAŻENIE OSTATECZNEJ ZGODY

Etap rozgrywający się na płaszczyźnie krajowej.

* ratyfikacja - uroczyste wyrażenie zgody, najważniejsze umowy, dokonywana przez głowę państwa, prawo krajowe określa jakie umowy potrzebują ratyfikacji

* zatwierdzenie - mniej ważne umowy, dokonywane przez szefa rządu

Wyrażenie zgody przez:

* przyjęcie umowy - klauzula umowna - państwo samo decyduje o formie wyrażenia zgody (ratyfikacja czy zatwierdzenie - wg prawa krajowego)

* przystąpienie do umowy - państwa, które nie uczestniczyły we wcześniejszych etapach, które nie negocjowały treści umowy (w formie zgodnej z prawem krajowej)

V ETAP - USKUTECZNIENIE SIĘ ZGODY

Gdy informacja o wyrażeniu zgody dochodzi do wiadomości drugiej strony/pozostałych stron

- umowy dwustronne - wraz z wymianą dokumentów ratyfikacyjnych bądź wysłanie noty o zatwierdzeniu umowy

- umowy wielostronne - wraz ze złożeniem dokumentów ratyfikacyjnych bądź not o zatwierdzeniu u dyspozytariusza umowy, pozostałe państwa mają wgląd w te dokumenty

VI ETAP - DOJŚCIE UMOWY DO SKUTKU

Uskutecznienie się zgody wszystkich stron umowy bądź też minimalnej uzgodnionej umową liczby stron.

- umowy dwustronne - wraz z wymianą dokumentów ratyfikacyjnych bądź przesłaniem późniejszej z not o zatwierdzeniu umowy

- umowy wielostronne - wraz ze złożeniem dokumentów ratyfikacyjnych lub not o zatwierdzeniu u dyspozytariusza wszystkich stron lub minimum wymaganego w umowie

VII WEJŚCIE UMOWY W ŻYCIE

Prawa i obowiązki zaczynają działać.

- dojście do skutku umowy

- określony w umowie czas po dojściu umowy do skutku

ZASTRZEŻENIA DO UMOWY (tylko umowy wielostronne)

- jednostronne oświadczenia składane przez państwa do umowy międzynarodowej, zgodnie z którym państwo modyfikuje pewne postanowienia umowy względem siebie

- mogą być składane do momentu wyrażenia ostatecznej zgody

- wyjątek > niedopuszczanie zastrzeżeń - kiedy umowa całkowicie zakazuje zgłaszania zastrzeżeń; dane zastrzeżenie nie mieści się w zakresie dozwolonych zastrzeżeń; gdy konwencja milczy w sprawie zastrzeżeń, ale zastrzeżenia godzą w istotę umowy

- gdy zastrzeżenie było skuteczne musi zostać przyjęte przez pozostałe strony (12miesięcy milczenia=zgoda), sprzeciw wobec zastrzeżenia

*sprzeciw zwykły > znaczenie moralne, umowa wiąże państwo zastrzegające i zgłaszające sprzeciw, ale z wyłączeniem postanowień, których dotyczyło zastrzeżenie

*sprzeciw kwalifikowany > całość umowy, do której zgłoszono zastrzeżenie i sprzeciw względem zastrzeżenia nie będzie obowiązywać we wzajemnej relacji państwa zastrzegającego i zgłaszającego sprzeciw

ZAWSZE STRONA MOŻE ZGŁOSIĆ DEKLARACJE INTERPRETACYJNĄ - jak rozumie dane postanowienie, w praktyce > dalekie od wykładni, a więc pełnią rolę zastrzeżeń, pozostałe strony mogą się zgodzić lub nie, jeśli inna strona się nie zgodzi może dojść do sporu międzynarodowego, który będzie rozwiązywany na podstawie prawa międzynarodowego, jeśli zostanie wydane orzeczenie o tym, że dana deklaracja interpretacyjna jest zastrzeżeniem, wtedy uznaje nielegalność postępowania

Interpretacja postanowień umownych - 3 główne szkoły:

- subiektywistyczna - przedstawiciele domagali się, aby nie odczytywać treści umowy tylko wykładnią językową, ale z zamiarów państw

- obiektywistyczna - należy zwrócić uwagę tylko na to, co wyrażono w umowie

- funkcjonalna - należy odczytywać tekst umowy w świetle jej przedmiotu, celu, dla którego została zawarta

Reguły interpretacji (art.31 Konwencji Wiedeńskiej) - traktat interpretujemy:

- w dobrej wierze

- zgodnie ze zwykłym znaczeniem użytych w nim słów w ich kontekście

- w świetle przedmiotu i celu traktatu

- biorąc pod uwagę elementy spoza kontekstu, gdy znaczenie jest wieloznaczne lub prowadzi do absurdalnych wniosków - środki uzupełniające > art.32 KW

- prace przygotowawcze do traktatu, późniejsze praktyki umowne i interpretacje

- okoliczności zawarcia umowy

Dotyczą umów regulujących kwestii praw człowieka, bo są interpretowane przez organy kontrolujące przestrzeganie praw człowieka. Prawa się rozwijają - dokumenty żyjące > ukrywające nowe treści.

NIEWAŻNOŚĆ UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ*

- domniemanie ważności, tylko w ściśle określonych sytuacjach > zachodzi gdy na skutek pewnych okoliczności umowę traktuje się jako niebyłą - nigdy nie funkcjonowała, nie mogła rodzić żadnych praw, obowiązywać

Nieważność:

*bezwzględna - te okoliczności, które zawsze prowadzą do unieważnienia umowy, wszyscy mogą się powołać

Przesłanki:

- przymus wobec przedstawiciela państwa

- przymus wobec państwa - nieważna jeśli do jej zawarcia doszło przy użyciu siły militarnej, fizycznej

- sprzeczność z normą ius cogens m- gdy choć jedno, to i tak całość umowy nieważna; najpierw musi być ius cogens

*względna - chociaż istnieją przesłanki dla stwierdzenia nieważności to wymagane jest działanie państwa, powołać się mogą tylko strony poszkodowane

Przesłanki:

-naruszenie przepisów prawa wewnętrznego dotyczących zawierania umów międzynarodowych (musi być oczywiste i dotyczyć istotnych przepisów)

-naruszenie pełnomocnictw - pozostałe strony umowy muszą być powiadomione o ograniczeniach zawartych w pełnomocnictwie

- błąd - nie każdy błąd skutkuje nieważnością umowy, tylko istotne błędy co do faktów, nie prawa

- oszustwo (podstęp) - celowe wprowadzenie w błąd, tylko strona oszukana może podnieść zarzut

- przekupstwo

Przesłanki wygaśnięcia umowy:

- przewidziane w umowie:

# czas, upływ czasu np. EWWiS, z reguły przewidują klauzule, że mogą być przedłużone

# spełnienie się warunku rozwiązującego

# całkowite wykonanie zobowiązania

#wypowiedzenie umowy na podstawie postanowień samej umowy, ,jeżeli liczba stron umowy spadnie poniżej minimum - wygasa cała umowa

- nieprzewidziane

# na skutek zgody stron - wyraźna (wszystkie strony oświadczają, że nie chcą) bądź dorozumiana (gdy strony starej umowy zawierają nowa umowę)

# całkowita i trwała niemożność wykonania umowy np. umowa, że wszystkie statki mogą przepływać, ale zarosło i jest nie do przepłynięcia

# pojawienie się nowej normy ius cogens

#zasadnicza zmiana okoliczności - istotnych dla związania się traktatem oraz zmiana ich musi powodować zmianę z zakresu praw i obowiązków wynikających z tej umowy - warunki mogą się zmieniać

# zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych, jeśli są one niezbędne do realizacji umowy

# wypowiedzenie umowy, dopuszczalne jeśli ustali się, że strony miały zamiar dopuścić wypowiedzenie, gdy wynika to z istoty sprawy

Te same przesłanki mogą skutkować zawieszeniem umowy: dochodzi, gdy jakieś okoliczności powodują czasową niemożność wykonania i zasadniczą zmianę okoliczności, a także pogwałcenie umowy przez kontrahenta. Możliwość zawieszenia umowy musi być przewidziana w samej umowie.

PROCEDURA

Państwo A przedstawia przesłankę, która ma prowadzić do unieważnienia lub wygaśnięcia (notyfikuje drugiej lub pozostałym stronom).

- mogą się zgodzić > umowa przestaje obowiązywać

- państwo B wyraża sprzeciw wobec notyfikacji > powstaje pomiędzy A a B spór międzynarodowy, który jest rozstrzygany na podstawie normalnych reguł: negocjacje -może zostać rozstrzygnięty przez MTS (gdy ius cogens), przy innych przesłankach spór kieruje się do Sekretarza generalnego ONZ i on powołuje komisję koncyliacyjną.

PODMIOTOWOŚĆ W PMP

Istnienie :

* zdolności prawnej w PMP - do bycia podmiotem praw i obowiązków - norma PMP

* zdolność do działania w PMP - do wywoływania skutków prawnych w płaszczyźnie PMP poprzez własne działanie

- zdolność traktatowa - do zaciągania zobowiązań

- zdolność legacji

- zdolność dochodzenia własnych roszczeń przed organami międzynarodowymi

- zdolność ponoszenia odpowiedzialności przed organami międzynarodowymi

Niezbędne SA obydwie zdolności, aby stać się podmiotem PMP.

Zakres podmiotowości będzie się różnił, w zależności od podmiotu. Może być ograniczona zdolność do działania.

PODMIOTY

-pierwotne - państwa > jako jedyne mają podmiotowość w pełnym zakresie

- wtórne - podmiotowość nadana, uznana przez podmioty pierwotne, zakres zależy od woli podmiotów pierwotnych

*tylko rządowe organizacje międzynarodowe - działają na podstawie umowy międzynarodowej [organizacje pozarządowe są uczestnikami prawa międzynarodowego, ale nie podmiotami, działają na podstawie prawa krajowego], o podmiotowości organizacji międzynarodowych mówi od momentu wydania opinii MTS z 1944r., organizacje rządowe mogą w statucie wyłączyć podmiotowość

ZDOLNOŚC PRAWNA - ze statutów (umowa międzynarodowa) wynikają prawa i obowiązki

ZDOLNOŚĆ DO DZIAŁANIA

- zdolność traktatowa - ale nie stosuje się Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów

- prawo legacji - ograniczone, bierne prawo legacji> przyjmują przedstawicieli państw

- dochodzenie własnych roszczeń - bardzo ograniczone, na podstawie środków dyplomatycznych

- odpowiedzialność - bardzo ograniczone, na podstawie środków dyplomatycznych

*naród walczący >> państwo in spe

*prawo narodów do samostanowienia > wspomniane już w KNZ, 1960r. Deklaracja ws. przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym (rezolucja ZO ONZ)>> pokojowo/zbrojnie; 1970r. Deklaracja zasad PM > każdy naród, a nie tylko kolonialny (rezolucja ZO ONZ); zasada integralności terytorialnej państw i zakaz jej naruszania stoi wyżej niż prawo do samostanowienia; w praktyce >> (do czasów Kosowa) decydowała społeczność międzynarodowa, zgodność wszystkich wielkich mocarstw > dlatego nie dla Tybetu, Czeczenii i Osetii

SZCZEGÓLNE PODMIOTY PMP

*Stolica Apostolska/ państwo Watykan - zawsze występują osobno

*Tajwan - rząd inny niż w Chinach Terytorialnych - stosunki dyplomatyczne, zdolność traktatowa - strona WTO (ale za zgodą Chin kontynentalnych) >> raczej nie jest podmiotem PMP

*Zakon Kawalerów Maltańskich

JEDNOSTKI W PMP

Osoby fizyczne i osoby prawne.

W klasycznym PMP>> między państwami, nie interesowano się człowiekiem, ale pewne normy dot. człowieka, określające sytuację prawną człowieka, oderwane od państw, w sposób pośredni do jednostki, tylko jeżeli ważne dla uregulowania stosunków międzypaństwowych

1. normy dot. obywatelstwa - spory o obywatelstwo - normy rozwiązujące nie po to, by pomóc jednostce, ale by zażegnać spór międzynarodowy

> najpierw - umowy Bancrofta -> gdy jednostka emigruje z państwa-strony do drugiego państwa-strony nabywa obywatelstwo i nieprzerwanie przebywa> uznanie obywatelstwa tego drugiego państwa

> potem - zasada efektywnego obywatelstwa -> tego rzeczywistego, którego obywatelstwo wiąże się z faktyczną realizacją praw i obowiązków wynikających z obywatelstwa

2. normy dot. statusu prawnego cudzoziemców - status jednostek na terytorium państwa (kompetencja terytorialna), status obywatela (kompetencja personalna), minimum chronienia cudzoziemca - tez w stosunkach między państwami, chroni kompetencje państwa

3. normy dot. prawa humanitarnego - celem jest ochrona człowieka, a nie relacji między państwowych, ale też człowiek jest widziany w kontekście stosunków międzynarodowych> tylko w konflikcie międzynarodowym, a nie wewnętrznym, ze względu na stosunek człowieka do konfliktu, a nie cechy indywidualne - uczestniczą lub nie uczestniczą w konflikcie; klauzule si omnes - normy zawarte w konwencjach nie chronią każdego człowieka, a tylko obywateli państw podpisujących, stosowanie tylko, gdy w konflikcie uczestniczą państwa, które podpisały konwencję (szybko odstąpiono od takiego rozumienia)

Współczesne PMP, po II WŚ>> Prawa człowieka > w KNZ wspomina się (bez katalogu), 1948r. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (rezolucja ZO) - uzyskały status prawa zwyczajowego; katalog fundamentalnych praw każdego człowieka, prawa różnych generacji -> wolności fundamentalne i prawa ekonomiczne

Forma umowna:

1. Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich - prawa I.generacji, obowiązki negatywne państwa>powstrzymywanie się od ingerencji; podpisanie=bezpośrednie zobowiązanie do poszanowania, przestrzegania praw, zapewnienie faktycznej realizacji w codziennej praktyce funkcjonowania państwa; roszczenia> jednostki uzyskują roszczenia do organów kontroli [jeśli państwo podpisało protokół dodatkowy do Paktu]-> Komitet Praw Człowieka

2. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturowych - prawa II.generacji, obowiązki pozytywne państwa>aktywne działania na rzecz pełnego urzeczywistnienia, nie ma żadnych bezpośrednich zobowiązań, tylko stopniowe dochodzenie do pełnej realizacji; nie ma bezpośrednich roszczeń

3. szereg umów szczegółowych np. Konwencji Praw Dziecka

4. dokumenty systemów regionalnych np. system europejski {nie ma systemu azjatyckiego}

*1960r. Europejska Karta Społeczna

*Europejska karta o zakazie stosowania tortur

*Rada Europy> Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (I.generacja)-najskuteczniejszy mechanizm kontroli przestrzegania> Europejski Trybunał Praw Człowieka (skargi indywidualne)

*Unia Europejska - główne prawa socjalne, od Nicei >Karta Praw Podstawowych - politycznych i obywatelskich, wiąże jednostka-organ wspólnotowy

*OBWE - żadne normy zobowiązań prawnych, jedynie wspomaganie ochrony

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka art.15 >> prawo do obywatelstwa

*prawo do obywatelstwa {posiadania} - żadne obowiązki po stronie państwa (pozytywne)

*zakaz arbitralnego pozbawienia obywatelstwa - ograniczenie kompetencji państwa (negatywne)

*zakaz pozbawienia możliwości zmiany obywatelstwa

W Pakcie Politycznym - nie ma prawa do obywatelstwa

CUDZOZIEMCY - ograniczenie decyzji arbitralnych, samowoli państwa względem cudzoziemców, wynikają z praw człowieka np. wolność od tortur

PRAWO HUMANTARNE

Prawo o charakterze absolutnym, nie tylko w konfliktach międzynarodowych, ale też wewnętrznych

JEDNOSTKI

Istnieje podmiotowość PMP mocno ograniczona.

-zdolność prawna - obowiązki np. zakaz piractwa, powstrzymywanie się od dokonywania zbrodni międzynarodowej (ludobójstwo, zbrodnie wojenne)

-zdolność do działania - do dochodzenia własnych roszczeń (skargi indywidualne), do ponoszenia odpowiedzialności - za naruszenie obowiązków, chociaż w pierwszej kolejności realizują te zdolności przed organami krajowymi

PRAWA CZŁOWIEKA

Prawa człowieka - pojęcie normatywne oznaczające sytuacyjnie nastawione naturalne możności ludzkie co do istoty indywidualne, ale społecznie zdeterminowane; równe, niezbywalne, czasowo trwałe, uniwersalne podmiotowo, przedmiotowo i terytorialnie, a do pewnego stopnia też kulturowo, konieczne i zawsze wypływające z przyrodzonej każdemu człowiekowi godności osobowej.

ŹRÓDŁA PRAW CZŁOWIEKA

Powstaje pytanie, czy możemy mówić o źródłach praw człowieka dopiero od momentu tworzenia dokumentów.

Państwa w umowach tworzą gwarancje ochronne dla praw człowieka, a nie tworzą tych praw! Zobowiązanie do zagwarantowania, ale prawa człowieka już istnieją.

Źródłem, twórcą praw człowieka jest godność człowieka.

GODNOŚĆ CZŁOWIEKA

*osobista - zasada przewodnia, w świetle której odczytujemy prawa człowieka, coś na kształt dobrego imienia, dóbr osobistych np. wolność od tortur, humanitarne traktowanie

*osobowościowa - najbardziej zindywidualizowana, jaki człowiek jest, jak człowiek dba o swoje człowieczeństwo, jednostka poprzez własne działanie może ograniczyć własne prawa

*osobowa - człowieczeństwo, źródło, z którego wypływają prawa człowieka

Źródłem gwarancji ochronnych są państwa i ich wola.

PODMIOT UPRAWNIONY Z PRAW CZŁOWIEKA

*CZŁOWIEK

- dokumenty ogólne> człowiek od urodzenia (co do zasady, znakomita większość praw), aż do śmierci (ale nie zawsze, bo nakaz zapewnienia przyzwoitego pochówku, zakaz grabienia zmarłych) np. prawo do wypowiedzi

prawo do życia - nasciturus??? -systemy prawa krajowego definiują od kiedy człowiek, „każdy” - dokumenty nie wskazują dokładnej granicy; organy kontrolne (Genewa) w orzecznictwie - pozostawiają decyzję państwom, unikają odpowiedzi, Europejski Trybunał Pr.Czł. > nasciturus >> absolutne prawo do życia - nie może być, to państwo decyduje czy prawo do życia może być ograniczone czy też nie posiada prawa do życia

ustalenie śmierci - śpiączka?, stan wegetatywny?, śmierć mózgowa - zgodne w społ. międzynar.

- dokumenty szczegółowe -np. Konwencja Praw Dziecka

Dzieckiem jest zasadniczo każdy, do 18.roku życia, preambuła - konieczność opieki nad dzieckiem zarówno po, jak i przed urodzeniem (preambuła nie może rodzic żadnych praw i obowiązków), Rada Europy>biomedycyna - rezolucje, rekomendacje -> postulat daleko idącej ochrony płodów ludzkich oraz embrionów, ale to nie w kontekście praw człowieka

*OSOBA PRAWNA, ORGANIZACJA POZARZĄDOWA, GRUPA OSÓB - z niektórych praw może korzystać, wymiar indywidualny> prawo do zrzeszania się, wymiar grupowy> związki zawodowe, stowarzyszenia, partia polityczna, która nie rządzi, mniejszości narodowe

* PAŃSTWO (?) - istnieje możliwość skarg międzypaństwowych, interwencja państwa w obronie interesu jednostki; ale lepiej NIE - bo to zamazuje różnicę, państwo jest przede wszystkim podmiotem zobowiązanym

PODMIOT ZOBOWIĄZANY Z PRAW CZŁOWIEKA

*PAŃSTWO > jednostka -państwo:

- nieingerowanie w prawa

- obowiązki pozytywne

- prawa człowieka miały chronić przed arbitralnością państwa

- zapewnienie skutecznej ochrony praw człowieka

- odpowiada za naruszenia praw człowieka bez względu na podmiot, który naruszał - śledztwo i kara dla podmiotu naruszającego

- podpisują umowy międzynarodowe zobowiązując się do ochrony praw człowieka

- zobowiązane za wszystkie swoje organy lub inne organy, którym powierzyło pełnienie jakiś funkcji

*HORYZONTALE > jednostka-jednostka:

- wynika z zasady solidarności

- poszanowanie praw i wolności innego człowieka - jednostka nie ponosi odpowiedzialności za naruszenie przed organem międzynarodowym, ale krajowym

- odpowiedzialność międzynarodowa jednostek za zbrodnie międzynarodowych - zbrodniarze wojenni, zbrodnie przeciwko ludzkości, piraci > naruszają prawo do życia w pokoju

PRZEDMIOT PRAW CZŁOWIEKA

3 generacje praw

1. wolności fundamentalne oraz prawa polityczne i obywatelskie - obowiązki umowne

2. prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne - obowiązki umowne

3. prawa solidarności międzyludzkiej - najmłodsza i najsłabsza, sprawy grupowe > prawo do życia w pokoju, prawo do zrównoważonego rozwoju, prawo do ochrony środowiska - prawa niezagwarantowane w umowach, jedynie zalecenia

Różnice między 1. a 2. generacją:

~1. generacja - negatywne obowiązki państw -> nieingerowanie, powstrzymywanie się od ich naruszania

2. generacja - pozytywne obowiązki ->konkretne działania w celu urzeczywistnienia tych praw )->trudniejsza realizacja

~1. i 2. generacja są regulowane w różnych dokumentach - tylko Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Europejska Karta Praw Człowieka regulują obie generacje jednocześnie

~1967rok Międzynarodowy Pakt Praw Politycznych i Obywatelskich (w skrócie: Pakt Polityczny)

1967rok Międzynarodowy Pakt Praw Ekonomicznych, Socjalnych i kulturalnych (Pakt Ekonomiczny)

Różne zobowiązanie państw:

Pakt Polityczny - bezpośrednie zobowiązanie po ratyfikacji >1. do poszanowania (zagwarantowania we własnym ustawodawstwie) 2. do przestrzegania (do skutecznej ich realizacji, nie będą ich naruszać)

Pakt Ekonomiczny - państwo nie posiada bezpośrednich obowiązków, zobowiązanie do stopniowego dążenia do realizacji

~Inne mechanizmy kontrolne:

*Pakt Polityczny - dopuszczalność składania skarg indywidualnych na państwo

*Pakt Ekonomiczny - niedopuszczalne skargi indywidualne, tylko sprawozdania z postępów; ale „zasada dobrej woli”

Społeczność międzynarodowa stara się zwiększyć skuteczność praw 2. generacji.

*wprowadzanie do prawa krajowego skarg odnośnie praw 2. generacji

*przenosi się całościowo jakieś prawo 2.generacji do systemu praw 1. generacji, np. prawo do własności włączone przez protokół dodatkowy EKPCz >skarga do Strasburga, prawo do nauki

*przenosi się pewne aspekty praw 2. do praw 1. (bezpośredni związek), np. prawo do życia (zakaz zabijania w wyniku arbitralnej decyzji) >> prawo do przeżycia (nakazywanie zapewnienia minimum niezbędnego do przeżycia, z praw 2. -wyżywienie, opieka zdrowotna)

*wykorzystywanie skarg dot. zasady niedyskryminacji - początkowo: zarzut nie jest autonomiczny, trzeba go powiązać z naruszeniem jakiegoś konkretnego prawa np. prawo wypowiedzi+dyskryminacja; teraz: w systemie europejskim - protokół dodatkowy, Polska jeszcze nie jest jego stroną, w systemie uniwersalnym - Pakt Polityczny > zakaz dyskryminacji - nie można się odwołać, prawo do niedyskryminacji - człowiek ma jakieś prawo (z dowolnego źródła), a potem się je narusza poprzez dyskryminację > wtedy zarzut przed organem międzynarodowym, nie trzeba wiązać dodatkowo z konkretnym prawem

ZAKRES ZOBOWIĄZANIA PAŃSTWA

WSZYSCY na własnym terytorium

1.obywatele - wolne wybory

2. cudzoziemcy - prawa wyborcze na poziomie lokalnym; państwo może ograniczać pewne prawa

3. na terytorium nikomu niepodlegającym - na morzu>państwo bandery, państwo okupowane> państwo okupujące

GWARANCJE OCHRONY PRAW CZŁOWIEKA

Możliwość odwołania się do organów, środek prawny w celu ochrony pr.czł.

-w swoim państwie - we własnym systemie prawnym, porządek krajowy

-organy międzynarodowe - dopiero po wykorzystaniu krajowej drogi odwoławczej, są to organy, których celem jest ochrona pr.czł. przed państwem

*ogólne

*szczegółowe

Wszystkie główne organy ONZ - Zgromadzenie Parlamentarne, Rada Bezpieczeństwa, kiedyś Komisja Praw Człowieka - teraz Rada Praw Człowieka

Na podstawie umowy:

1. Komitet Praw Człowieka w Genewie (Pakt Polityczny 1967) - kontrola postrzegania praw człowieka wyrażonych w Pakcie Politycznym

*KPCz bada sprawozdania państw ws. praw z Paktu, jak są one przestrzegane, problemy w realizacji, korzysta z informacji organizacji pozarządowych, konfrontacja sprawozdań z rzeczywistością> wydanie opinii, zaleceń pewnych środków, ocenia sprawozdanie, sugeruje działania

*rozstrzyganie, rozpatrywanie skarg międzypaństwowych (ale to teoretycznie, w praktyce nigdy nie rozstrzygał)

*rozpatrywanie skarg indywidualnych - nie jest wiążące - jednostka musi wykorzystać wszystkie krajowe środki odwoławcze

- badanie dopuszczalności skargi

- zawiadamia zaskarżane państwa

- rozstrzyga spór

18 ekspertów ws. praw człowieka, ale niekoniecznie prawników, wydają nie wyrok, lecz opinię (w praktyce wyrok), kraje europejskie respektują opinie MTPCz, nie ma pełnej realizacji.

Jednostka winna przywołać w skardze naruszenie prawa wyrażonego w Pakcie Politycznym (w tym zakaz dyskryminacji)

2. System kontroli Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (prawa 1.generacji) - Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu w ramach Rady Europy

Kiedyś - 1. Komisja Praw Człowieka 2. Trybunał Praw Człowieka 3. Komitet Ministrów Rady Europy

1. Indywidualna skarga do Komisji Praw Człowieka (rozpatruje dopuszczalność skargi, zawiadamia państwo, ocena i opinia), 2. następnie przekazuje opinię do Komitetu Ministrów RE, który decyduje o tym czy doszło czy nie doszło do naruszenia 3. jeśli państwo zgadzało się na sądownictwo Trybunału > w ciągu 30 dni przedłożenie Trybunałowi skargi przez Komisję lub państwo (nie przez jednostkę, taka możliwość dopiero 9 protokole dodatkowym)

Reforma - likwidacja Komisji i sądowniczych kompetencji Komitetu Ministrów RE, został tylko Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu.

Postępowanie po reformie:

1. W ciągu 6 miesięcy od prawomocnego orzeczenia w postępowaniu krajowym (wyczerpanie krajowych środków odwoławczych)

2. Dopuszczalność skargi badana przez Europejski Trybunał Praw Człowieka - 3-osobowe komitety jednomyślnie decydują o dopuszczalności skargi, przy braku jednomyślności przekazują do rozpatrzenia składowi orzekającemu

*skarga nie może być anonimowa

*wyczerpanie krajowych środków odwoławczych - wyjątki: przewlekłość postępowania sądowego jest zaskarżana >wtedy osobna skarga na tą przewlekłość i dopiero potem skarga do trybunału, nielegalne praktyki administracyjne

*brak zawisłości sprawy przed innym organem międzynarodowym o kompetencjach sądowniczych - można składać skargi do organów nieposiadających kompetencji sądowniczych, złożenie informacji

3. 7-osobowe składy orzekające decydują na podstawie dokumentów dostarczonych przez skarżącego i państwo zaskarżane

* ugoda - wyrok i skreślenie z listy

* brak ugody - skład orzekający rozstrzyga merytorycznie, może też przeprowadzić zwykłe postępowanie dowodowe, nie tylko dokumenty, np. zeznania świadków

* jeśli sprawa precedensowa (nie było wcześniej podobnej) lub wyrok w danej sprawie może odbiegać od dotychczasowej linii orzeczniczej > przekazanie do Wielkiej Izby (17 sędziów), główny organ orzeczniczy

4. Wyrok składu orzekającego - możliwość przekazania sprawy przez strony do Wielkiej Izby jeżeli:

*wyrok odbiega od linii orzeczniczej

*sprawa precedensowa

*konieczność zmiany prawa w danym państwie

*gdy sprawa dotyczy sprawy o charakterze ogólnym (politycznym)

Precedens jest prawomocny tylko gdy:

*gdy strony oświadczą o braku chęci przekazania sprawy do Wielkiej Izby

* mijają 3 miesiące od wyroku (gdy strony nie zgodzą się z wyrokiem)

* gdy Wielka Izba nie przyjmie wniosku o ponowne rozpatrzenie

5. Środki:

* indywidualne - świadczenie dla skarżącego

* ogólne - dot. zmian w prawodawstwie państwa, w sprawie którego wyrok zapadł, a nie do konkretnej sprawy

WYROKI SĄ WIĄŻĄCE - Komitet (Zastępców) Ministrów Rady Europy czuwa nad przestrzeganiem wyroków

*100% wypłat odszkodowań (bo jest termin, potem dodawane odsetki)

*inne wyroki - czasem zwłoka

GENERALNE (OGÓLNE) ZASADY PRAW CZŁOWIEKA *

1. ZASADA UNIWESALIZMU PRAW CZŁOWIEKA - działają wszędzie, względem każdego człowieka gdziekolwiek się on znajduje, obowiązek państwa oraz całej społ. międzynarodowej do budowy systemu chroniącego pr.czł.

2. ZASADA RÓWNOŚCI I NIEDYSKRYMINACJI - żadnych względów pozwalających na odmienne traktowanie, traktowanie gorzej, ale istnieje tzw. dyskryminacja pozytywna - wyrównywanie sytuacji pewnych grup, uprzywilejowanie

3. ZASADA SOLIDARNOŚCI - wymiar indywidualny >> każda jednostka ma obowiązki względem innych ludzi, wspólnoty; wymiar międzynarodowy >> międzypaństwowe zagwarantowanie praw człowieka, budowa systemu

4. ZASADA SYTUACYJNOŚCI - brak jest schematyzmu w pr.czł., w danej sprawie należy rozpatrywać całokształt okoliczności, a nie wg prostego schematu

5. ZASADA SUBSYDIARNOŚCI - międzynarodowa ochrona pr.czł. ma charakter pomocniczy względem ochrony krajowej; dokumenty międzynarodowe zostawiają szeroki margines swobody dla państw, to państwa decydują o szczegółowych uregulowaniach

6. ZASADA SKUTECZNOŚCI I RZECZYWISTOŚCI - ochrona, prawa nie mogą być teoretyczne, muszą być w praktyce realizowane, skuteczne, możliwe do stosowania

7. ZASADA INTEGRALNOŚCI PRAW CZŁOWIEKA - wszystkie prawa tworzą całość, uzupełniają się

ZBRODNIE MIĘDZYNARODOWE-NARUSZENIA PR.CZŁ. WYWOŁUJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Dopiero po I WŚ normy przewidujące karanie sprawców naruszeń.

Traktat Wersalski - postawienie w stan oskarżenia cesarza Wilhelma (art.227 TW - utworzeni specjalnego organu na drodze międzynarodowej), inni zbrodniarze mieli być sądzeni przez sądy krajowe państw zwycięskich (art.228-229 TW). Holandia dała azyl Wilhelmowi - „głowa państwa, więc karać państwo”, Niemcy nie chciały wydać zbrodniarzy, więc byli sądzenie przed niemieckimi sądami, „Lipska farsa” > Lipsk „lista 900” - 12 osób sądzono, 6 osób skazano, nie wykonana kara.

Po II WŚ powstały trybunały - norymberski i tokijski.

„Deklaracja moskiewska” > zbrodnie międzynarodowe godzą w całą społeczność międzynarodową.

2 drogi sądzenia:

1. droga wewnętrzna - w krajach dokonania zbrodni (główna droga)

2. wspólna decyzja mocarstw, trybunały - gdy nie da się precyzyjnie określić miejsca dokonania zbrodni, jest ich wiele

Do lat 90. były tylko 2 trybunały (norymberski i tokijski), trwała „zimna wojna”, dlatego nie było zgody społeczności międzynarodowej - nie byli sądzeni np. Czerwoni Kmerowie

Lata 90. - Trybunał dla byłej Jugosławii i Trybunał dla Ruandy - powołała je RB ONZ, chociaż nie ma kompetencji sądowniczych

Międzynarodowy Trybunał Karny na podstawie statutu rzymskiego 1998 - wszelkie zbrodnie, organ o charakterze komplementarnym względem organów krajowych (te wyrokują nieefektywnie), nie posiada kompetencji uniwersalnych (co do zasady), tylko obywatele państw-stron statutu lub zbrodniarzy, którzy dopuścili się zbrodni na terytorium państwa-strony, każdy przypadek na żądanie RB ONZ

ZBRODNIE - KATALOG Z MTK (indywidualna odpowiedzialność)

- zbrodnia agresji - łamie prawo do życia w pokoju (póki co kompetencje teoretyczne, bo brak definicji agresji)

- ludobójstwo - którekolwiek z następujących czynów dokonany ¹w zamiarze dokonania zniszczenia w ²całości lub części ³grup narodowych, rasowych lub religijnych jako takich,

^ad2 ilościowo i jakościowo, ^ad3 ofiara karana za przynależność do grupy, sprawca chce ugodzić w całość grupy, indywidualna ofiara to środek

Czerwoni Kmerowie - to nie były ludobójstwa, bo mordowali ze względów politycznych

-zbrodnie przeciwko ludzkości (art.7 statutu MTK) - zabójstwo, eksterminacja, niewolnictwo, niewolnictwo seksualne, tortury - „na masową skalę (rozliczne ofiary) i systematycznie (zgodnie z ustalonym planem czy polityką)”

- zbrodnie wzajemne (art.8 statutu MTK) - naruszenia praw i zwyczajów wzajemnych, w szczególności konwencji genewskiej, popełnianie w trakcie konfliktu zbrojnego (także niemiędzynarodowych)

WYŁĄCZENIE:

-niepełnoletni

-osoby upośledzone

1. Nie można się uchylać od odpowiedzialności powołując się na akt urzędowy, odpowiedzialność jednostki, a nie organu państwa, immunitet nie obowiązuje

2. Niemożność powoływania się na działanie pod wpływem rozkazu, odejście od zjawiska „ślepych bagnetów”, najwyżej złagodzenie kary, np. żołnierz ma prawo do „sprzeciwu sumienia”, działanie pod wpływem przymusu wyłącza z odpowiedzialności, ale ten przymus musi zostać udowodniony

EKSTRADYCJA I ZASADY PRAWA EKSTRADYCYJNEGO*

Ekstradycja - przekazanie osoby żądanej z państwa wezwanego do ekstradycji do państwa wzywającego do ekstradycji w celu osądzenia bądź ukarania.

3 elementy ekstradycji:

1. na podstawie porozumienia między państwami wezwanym i wzywającym

2. przemieszczenie się osoby żądanej między państwami

3. cel jakim jest dobro państwa wzywającego >> to nie jest forma współpracy międzynarodowej, bowiem korzyści odnosi tylko państwo wzywające, to forma pomocy prawnej

2 tryby ekstradycji:

1. umowny - istnieje umowa ekstradycyjna >> jeśli warunki umowne zostają spełnione - obowiązek wydania

2. kodeksowy - nie ma umowy, bądź też umowa istnieje, ale dany przypadek nie stanowi przestępstwa ekstradycyjnego objętego umową >> państwo może wydać, ale nie musi, nie ma obowiązku

Zasady prawa ekstradycyjnego, przeszkody ekstradycyjne

1. niewydawanie własnych obywateli - często zapis w konstytucjach państwa

2. niewydawanie azylantów - ochrona jak własnych obywateli, co wynika z idei azylu

3. zasada terytorialności - do zarzuconych czynów doszło na terytorium państwa wezwanego

4. zasada podwójnej karalności czynu - zarzucone czyny muszą stanowić przestępstwo zarówno w kraju wzywającym, jak i w wezwanym

5. zasada specjalności - osoba żądana może być osądzona i ukarana wyłącznie za przestępstwa, które stanowiły podstawę wydania

6. zasada niewydawania przestępców politycznych ( 1. raz w spr. polskich powstańców) - WYŁĄCZENIE WSZYSTKICH ZARZUTÓW ZAGRAŻAJĄCYCH ŻYCIU CZŁOWIEKA

7. zasady związane z ochroną praw człowieka - w państwie wzywającym osobie żądanej grozi kara śmierci/ tortury/ nieludzkie traktowanie - zasady humanitarne, chyba że państwo wzywające oficjalnie zapewnia, że nie będzie stosować kary ostatecznej

W UE próby odejścia od zasad prawa ekstradycyjnego (przeszkód), uproszczenie ekstradycji w latach 90.

W 2002r. przyjęto Europejski Nakaz Aresztowania - decyzja ramowa zastępująca zasady ekstradycyjne.

PAŃSTWO - byty suwerenne

Suwerenność - prawne pojęcie oznaczające niepodległość, podstawowa cecha, atrybut państwa, państwo z definicji jest suwerenne, całokształt kompetencji władzy w odniesieniu do własnej ludności i terytorium

Samowładność - zewnętrzny aspekt, niezależność od jakiejkolwiek innej władzy, nieco ważniejsza w praktyce, zawsze musi być w pełni

Całowładność - wewnętrzny aspekt, całokształt kompetencji państwa, zakres całowładności zmienia się w czasie, zależy od decyzji państwa, państwo musi przestrzegać np. praw człowieka

Suwerenność - pojęcie integralne, nie ma stopniowania, jest albo jej nie ma, nie można ograniczać. Można ograniczać wykonywanie suwerenności - przekazanie zadań organizacjom międzynarodowym, przekazuje się wykonywanie, a nie własność. Państwo może zawsze wystąpić z organizacji.

Suwerenność nie jest normą ani zasadą prawa międzynarodowego - wtedy by podlegała regulacjom. Istnieje w prawie międzynarodowym zasada suwerennej równości > równości bytów suwerennych, ochrona suwerenności. W deklaracji zasad prawa międzynarodowego z `70r. spisano: „wszystkie państwa korzystają z suwerennej równości, mają równe prawa i obowiązki oraz są równymi członkami wspólnoty międzynarodowej, niezależnie od różnic gospodarczych, społecznych, politycznych lub innego rodzaju. W szczególności suwerenna równość obejmuje takie składniki jak:

1. państwa są równe pod względem prawnym

2. każde państwo korzysta z praw związanych z pełną suwerennością

3. każde państwo ma obowiązek szanowania osobowości innego państwa

4. integralność terytorialna i niepodległość polityczna państwa są nienaruszalne

5. każde państwo ma prawo swobodnie wybierać i rozwijać swój system polityczny, gospodarczy i kulturalny

6. każde państwo ma obowiązek w pełni stosować się w dobrej wierze do swych międzynarodowych zobowiązań oraz współżyć w pokoju z innymi państwami”

CZĘŚCI SKŁADOWE PAŃSTWA

1.istnienie terytorium

2.istnienie ludności na tym terytorium

3.władza najwyższa - efektywna wewnętrznie i zewnętrznie> niezbędna przy tworzeniu państwa, czasowy brak efektywnej władzy nie powoduje utraty państwowości (państwa rozpadające się, państwa upadłe> np. Somalia - rządziły klany, obowiązek ciążący na społeczności międzynarodowej polegający na przywróceniu systemu efektywnej władzy)

Nie ma granic minimalnych dot. terytorium i liczby ludności.

Księstwo Sealandii- czy było państwem?

Mini-państwa są w ONZ >czy są państwami? Władza zewnętrznie nieefektywna, niezależność prawnie zagwarantowania?- patrzeć w przepisy >> Monako - nie jest państwem, Lichtenstein - tak, Andora i san Marino - trudno powiedzieć

SPOSOBY POWSTANIA PAŃSTWA (UZUPEŁNIĆ Z KSIĄŻEK)

- zjednoczenie - Tanzania = Tanganika + Zanzibar

- rozpad - Czechy i Słowacja

- secesja - byłe kolonie

- na terytorium zależnym - Somalia

TOŻSAMOŚĆ I CIĄGŁOŚĆ

Tożsamość (identyczność) - charakter statyczny, oznacza, ze mimo zmian terytorialnych, społecznych, ustrojowych lub ludnościowych państwo pozostaje tym samym podmiotem prawa międzynarodowego

Ciągłość - charakter dynamiczny, mimo zmian terytorialnych, społecznych, ustrojowych lub ludnościowych państwo kontynuuje swoją podmiotowość, prawa i obowiązki w sferze prawa międzynarodowego

Sukcesja - zastąpienie jednego państwa przez inne w odpowiedzialności za międzynarodowe stosunki i terytorium

To nowe państwo i społeczność międzynarodowa decydują o tym, czy nastąpiła sukcesja czy tez jest ciągłość. Rosja - tożsamość z ZSRR, ciągłość > zgodność państwa i społ. m.

Była Jugosławia - Serbia jako tożsamość z Jugosławią, ale społ. m. uważa, że to jest sukcesja (bo Serbia nie była dominująca)

Ciągłość - wszystkie prawa i obowiązki trwają nadal

Sukcesja - Konwencja Wiedeńska `78r. o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów, różne zasady rządzące sukcesją zależne od sposobu powstania nowego państwa bądź nabycia terytorium

1. umowy dwustronne - decydują strony

2. umowy wielostronne

* państwa nowoniepodległe - secesja od państwa kolonialnego - nie jest zobowiązane utrzymywać w mocy czy stać się stroną jakiegokolwiek traktatu tylko z tego powodu, że w chwili sukcesji traktat obowiązywał w odniesieniu do terytorium, którego sukcesja dotyczy; może w drodze notyfikowania sukcesji określić swój status w stosunku do umów wielostronnych, chyba że stosowanie traktatu w stosunkach do nowopodległego państwa było by sprzeczne z celem lub przedmiotem traktatu albo radykalnie zmieniało warunki działania traktatu; jeśli uczestnictwo w umowie wielostronnej wymaga zgody pozostałych stron - trzeba ja uzyskać

*zjednoczenie - każda umowa, która obowiązywała państwo poprzednika obowiązuje również państwo sukcesora, chyba że państwo sukcesor i pozostałe strony uzgodnią inaczej, albo stosowanie umowy w stosunku do sukcesora było by sprzeczne z jej przedmiotem i celem, lub powodowało by radykalną zmianę warunków jej działania

*rozpad - umowa międzynarodowa odnosząca się do całego terytorium państwa-poprzednika obowiązuje państwo sukcesora, umowa odnosząca się do części terytorium państwa-poprzednika obowiązuje jedynie państwo sukcesora, pod władzą którego ta część się znalazła, chyba że państwo sukcesor i pozostałe strony uzgodnią inaczej, albo stosowanie umowy w stosunku do sukcesora było by sprzeczne z jej przedmiotem i celem, lub powodowało by radykalną zmianę warunków jej działania

*cesja - tzw. zasada ruchomych granic traktatowych - umowy przestają obowiązywać i w ich miejsce wchodzą umowy państwa sukcesora

W przypadku umów dot. granic państw i umów zlokalizowanych (konkretne terytorium - np. swoboda żeglugi na danym kanale) zobowiązania przechodzą z mocy prawa.

UZNANIE MIĘDZYNARODOWE(UZUPEŁNIĆ Z KSIĄŻEK)

Stwierdzenie pewnych faktów, gotowość respektowania ich skutków prawnych, swobodna decyzja państw, może odmówić nawet przy obiektywnej rzeczywistości, nie można zmusić.

Nieuznanie obiektywnej rzeczywistości przy naruszeniu praw międzynarodowych > zakaz uznania sytuacji nielegalnych - doktryna Stimsona (sekretarz USA), ale np. Timor Wschodni [ex kolonia Portugalii zajęta przez Indonezję]>> uznanie de facto przez Australię, która podpisała z Indonezją umowę o eksploatacje szelfu kontynentalnego u wybrzeży Timoru Wschodniego]; gdyby stan utrzymywał się w końcu akceptacja, uznanie nielegalnej sytuacji

UZNANIE

- państwa - spełni warunki

- rządu - legalizm lub efektywności

- powstańców, strony wojującej - w praktyce uznanie przyszłej państwowości

SKUTKI UZNANIA PAŃSTWA

- konstytutywne - wraz z uznaniem powstaje państwo (dla państw uznających)

- deklaratoryjne - uznanie jedynie potwierdza istnienie faktu (dla państwa powstającego)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA OBOWIĄZUJE, ALE NA WYKŁADZIE NIE BYŁO OMAWIANE, BO JEST „ŁADNIE W PODRECZNIKU”

TERYTORIUM

1. terytoria państwowe

2. terytoria niepaństwowe

TERYTORIUM PAŃSTWOWE

podlega zwierzchnictwu terytorialnemu państwa, suma uprawnień wyłączna i pełna, najwyższa władza państwa, ale nie absolutna > granica, ograniczenia - związane z suwerennością innego państwa, bądź wynikają z umów międzynarodowych

*demilitaryzacja - zakaz przebywania i stacjonowania na danym terytorium sił zbrojnych, budowy i utrzymywania budowli i urządzeń wojskowych; może być całościowa lub częściowa

*neutralizacja - zakaz prowadzenia działań wojennych na danym terytorium oraz wykorzystywania jako bazy do takich działań; może być całościowa lub częściowa

*pobyt obcych sił zbrojnych - zgoda w umowie międzynarodowej

*dzierżawa - czasowe i odpłatne użytkowanie terytorium innego państwa na podstawie umowy

SPOSOBY NABYCIA TERYTORIUM

- zawłaszczenie (okupacja) - rozciągniecie zwierzchnictwa terytorialnego na terytorium niepodlegającym suwerenności żadnego państwa, wywodzi skutek, gdy okupacja jest efektywna oraz jawna (=notyfikowana)

- przyrost - rozciągnięcie zwierzchnictwa na danym terytorium w wyniku działania sił przyrody lub działalności człowieka

- cesja odpłatna - przeniesienie w drodze umowy międzynarodowej zwierzchnictwa nad danym terytorium w zamian za określoną kwotę pieniężną (np. Alaska)

- cesja wzajemna - zamiana w drodze umowy międzynarodowej części terytoriów dwóch państw

- cesja plebiscytarna - przeniesienie w drodze umowy międzynarodowej zwierzchnictwa na danym terytorium pod warunkiem uzyskania zgody ludności zamieszkującej to terytorium (poprzez plebiscyt)

- adiudykacja - poddanie sporu terytorialnego rozstrzygnięciu organu międzynarodowego, którego decyzja odnośnie do statusu danego terytorium jest wiążąca (rzadko stosowana)

- zasiedzenie - nabycie tytułu prawnego do terytorium podlegającego zwierzchnictwu innego państwa na skutek efektywnego, pokojowego i długotrwałego sprawowania kontroli na tym terytorium, przy braku sprzeciwu drugiej strony

GRANICA

Granica jest to pionowa płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów.

Etapy wyznaczania granicy:

1. decyzja polityczna - ogólny przebieg granicy, np. w traktacie pokojowym

2. delimitacja - specjalna komisja dwustronna szczegółowo wyznacza przebieg granicy wraz z naniesieniem na mapę

3. demarkacja - mieszana komisja graniczna wytycza granicę w terenie, oznakowanie za pomocą słupków, tablic.

PRAWO MORZA

Klasyczne prawo morza - państwa śródlądowe były pozbawione praw, nie miały własnej bandery, państwa morskie są sobie równe

Współczesne prawo morza - prawo do posiadania własnej bandery posiada każde państwo, największe potencjały mają państwa „tanich bander” np. Liberia; dyskryminacja pozytywna - uwzględnia różnice, faworyzuje

Konwencja Montego Bay 10.12.1982r. o prawie morza:

1. z prawa jednowymiarowego (prawo żeglugi) w prawo wielowymiarowe (żegluga, rybołówstwo, ochrona środowiska, warunki socjalne załóg, wydobycie energii z mórz i oceanów, zasoby w wodach)

2. z prawa podporządkowanego idei ruchu (większość to morze otwarte, gdzie panuje wolność żeglugi, wąskie morze terytorialne 3-4 mile) w prawo podporządkowane idei zaboru (uprawnienia państw przybrzeżnych, rozszerzenie kompetencji państw przybrzeżnych, zezwala na różne kategorie obszarów morskich: *terytorium państwa - morza terytorialne do 12 mil, morskie wody wewnętrzne, wody archipelagowe *nienależące do terytorium, ale państwo rozciąga na nie pewne swoje kompetencje - pas przyległy do 24 mil, wyłączna strefa ekonomiczna 200 mil, szelf kontynentalny 200 mil (350mil) *terytorium niesuwerenne - morza otwarte, dno morskie poza szelfem kontynentalnym („wspólne dziedzictwo ludzkości”)

MORSKIE WODY WEWNĘTRZNE - wszelkie wody znajdujące się pomiędzy terytorium lądowym a morską linią bazową (przy odpływie), stanowią część terytorium państwa

*wody pływowe (przy przypływie)

*wody portów

*ujścia rzek

*wody zatok (max rozwarcie 24 mile morskie)

*zatoki historyczne (rozwartość bez znaczenia) - państwo przybrzeżne w sposób stały wykonuje swoje kompetencje i nie spotyka się to z protestem

Pełno zwierzchnictwo terytorialne państwa, państwa trzecie nie mają praw, wyjątek: obszary, które stanowiły kiedyś morze otwarte lub terytorialne, a po zamknięciu morskimi prostymi liniami bazowymi stały się wodami wewnętrznymi- istnieje prawo nieszkodliwego przepływu. Innych praw nie ma, ale wody portów - statki z obcymi banderami mogą wpływać do portu tylko, jeśli jest on otwarty dla obcej żeglugi > to już nie jest prawo, ale koncesja przyznawana państ6wom trzecim. Czy państwo przybrzeżne ma obowiązek przyjmować statki z awariami? Istnieje solidarność ludzi na morzu - każde państwo powinno interweniować, w praktyce przyjmują do portów, jednakże nie jest to normą zwyczajową, ale formą grzeczności, nie jest wymagalne przez prawo. To nie jest prawo państw trzecich i ich statków.

MORZE TERYTORIALNE

Morze terytorialne może mieć max 12 mil od morskiej linii bazowej.

Morska linia bazowa - od niej wytycza się wszelkie obszary morskie, wytyczana jest w czasie max odpływu

2 sposoby wytyczania:

*jako linie zwykłe - proste odkształtowanie wybrzeża (przy brzegu regularnym)

*linie proste [orzeczenie MTS ws. łowisk norweskich] - linie łączące punkty najdalej wysunięte w morze (wybrzeże nieregularne)

Część terytorium państwa, pełne zwierzchnictwo terytorialne państwa, państwa trzecie mają prawa - prawo nieszkodliwego przepływu:

- prawo, a nie koncesja, państwo przybrzeżne nie może decydować o tym, kto może przepływać. Także marynarka wojenna, jeśli nie stwarza niebezpieczeństwa dla państwa przybrzeżnego [MTS ws. cieśniny Koryntu]

- przepływ, nie mogą się zatrzymywać, nie ma prawa postoju (tylko w razie awarii)

- „nieszkodliwy” - bez zagrożenia militarnego lub ekonomicznego lub środowiska państwa > statek może być poproszony o opuszczenie morza terytorialnego

WODY ARCHIPELAGOWE*

Odmienna, nowa kategoria od wód wewnętrznych, powstała w 1982r. na konwencji prawa morza. Wody archipelagowi to obszary, które mogą być tworzone tylko przez państwa archipelagowi (w całości składają się z wysp archipelagu), wody zamknięte prostymi liniami archipelagowymi, wody pomiędzy wszystkimi wodami archipelagu, cały obszar wód archipelagowych nie może przekroczyć 9-krotności obszaru lądowego, długość pojedynczej linii archipelagowej może mieć max 100 mil, z zastrzeżeniem, że nie więcej niż 3% linii archipelagowych może mieć więcej niż 100mil, ale do 125 mil; archipelagowe linie podstawowe nie mogą odcinać morza terytorialnego innego państwa od jego wyłącznej strefy ekonomicznej lub morza otwartego.

Na wodach archipelagowych występuje pełne zwierzchnictwo państwa przybrzeżnego, bo to część terytorium. Państwa trzecie mają prawa:

• na całości wód archipelagowych prawo nieszkodliwego przepływu - dotyczy tylko statków morskich, można to prawo czasowo zawiesić

• na części jaka stanowią główne szlaki morskie obowiązuje prawo przejścia archipelagowego - jest to wzmocnione prawo nieszkodliwego przepływu - zarówno statki morskie, jak i powietrzne; prawa przejścia archipelagowego nie można nigdy zawiesić; statki podwodne nie muszą płynąć w zanurzeniu, przepływ achipelagowym szlakiem morskim powinien być nieprzerwany, szybki i niezakłócony; statek obowiązuje zakaz oddalania się więcej niż 25 mil morskich od linii osiowej szlaku oraz zakaz zbliżania się do wysp położonych w pobliżu szlaku na więcej niż 10% odległości pomiędzy nimi a linią osiową szlaku

PAS PRZYLEGŁY

Koncepcja z czasów amerykańskiej prohibicji. Pas przylegający do morza terytorialnego, max 12 mil morskich (licząc od linii bazowej 24 mile), obecnie niewielkie znaczenie, państwo ochrania niektóre swi=oje kompetencje - np. celne, sanitarne.

WYŁĄCZNA STREFA EKONOMICZNA

Max odległość od linii bazowych 200 mil, państwo rozciąga swoje wyłączne kompetencje w odniesieniu do wszelkich zasobów żywych znajdujących się w tym pasie; państwo przybrzeżne ma obowiązek zapewnienia odnawialności zasobów żywych > ustala dopuszczalne limity połowów-kwoty połowowe, może samo wykorzystać limity, może sprzedać nadwyżki innym państwom (koncesja, a nie prawo dla państw trzecich, w pierwszej kolejności koncesje dla państw śródlądowych, państwom bez stref ekonomicznych - najpierw z pozbawionych z przyczyn geograficznych, potem względy historyczne…); z kwot połowowych wyłączone są ssaki morskie i ławice migrujące - dopuszczalność połowów regulowana jest przez inne dokumenty; państwa trzecie mają pełną wolność żeglugi.

SZELF KONTYNENTALNY

Metody wyznaczania:

1. szelf w sensie geograficznym wąski - szelf w sensie prawnym 200 mil od linii bazowej

2. morza szelfowe (wody płytkie) - szelf w sensie prawnym max 350 mil (200 mil szelfu + bonus> część do 7% korzyści przeznaczona na fundusz organizacji międzynarodowej

3. izobata 2500 - od 2,5 km głębokości wyznacza się 100 mil, ale nie więcej niż 350 mil od linii bazowej

Wszystko co jest na dnie i pod nim, wszystkie korzyści dla państwa nadbrzeżnego.

OBSZARY NIEPODLEGAJĄCE NICZYJEJ SUWERENNOŚCI

ZONA - poza granicami szelfów, dno morskie - „wspólne dziedzictwo ludzkości”, zarządzane przez Organizację Dna Morskiego, która dzieli dno na działki i oddaje je państwom do eksploatacji, jedynie użytkowanie, a nie własność

MORZE OTWARTE

Morza i oceany - pełna idea wolności:

*wolności żeglugi - statek może być zatrzymany tylko przez statek tej samej bandery

- prawo wizyty i rewizji - przez statek innej bandery, jeśli podejrzenie piractwa, emisji radia i tv, fałszerstwa bandery

- prawo pościgu - zatrzymanie statku, gdy pościg jest gorący (przyłapanie na gorącym uczynku przeciw państwu przybrzeżnemu, na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym lub wodach archipelagowych oraz pasie przyległy - przestępstwo w kwestii wyłącznych kompetencji) i nieprzerwany (zostaje przerwany, gdy ścigany statek wpływa na terytorium państwa trzeciego

*wolności rybołówstwa

*wolności przelotu

*wolności przeprowadzania badań naukowych

TERYTORIUM POWIETRZNE

Znajduje się nad terytorium lądowym i morskim. Kwestia rozgraniczenia terytorium powietrznego, a kosmosem. Przyjmowanym najczęściej rozgraniczeniem jest orbita sztucznych satelitów, czyli 90-100 km nad powierzchnią ziemi.

MIĘDZYNARODOWE PRAWO LOTNICZE

Tzw. system chicagowski - 1944r. Chicago

1. Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym

2. Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych

3. Układ o międzynarodowym transporcie powietrznym

Tzw. system tokijsko-hasko-montrealski

4. Konwencja o przestępstwach i niektórych innych czynach dokonanych na pokładzie statków powietrznych > 1963r. Tokio

5. Konwencja o ściganiu sprawców uprowadzenia statków powietrznych > 1970 Haga

6. Konwencja o ściganiu sprawców bezprawnych czynów naruszających bezpieczeństwo lotnictwa cywilnego > 1971r. Montreal

Prawo lotnicze określa zwierzchnictwo państwa nad terytorium powietrznym, które może wydawać regulacje, warunki i dostęp korzystania z przestrzeni powietrznej przez statki powietrzne obcych państw.

W systemie chicagowskim określone zostały wolności obcych państw.

Wolności techniczne, dotyczą regularnej, a także nieregularnej żeglugi powietrznej:

1. prawo przelotu przez terytorium obcego państwa bez lądowania

2. prawo lądowania technicznego na terytorium obcego państwa (w celu napraw technicznych, zatankowania paliwa itp.)

Wolności handlowe, obowiązują regularną żeglugę powietrzną:

3. prawo przewożenia pasażerów i ładunku z państwa przynależności statku powietrznego

4. prawo do zabierania pasażerów i ładunku do państwa przynależności statku powietrznego

5. prawo zabierania pasażerów i ładunku do państw trzecich oraz prawo przewożenia pasażerów i ładunku z tych państw - państwa często wykluczają tą wolność, nie uwzględniają jej

PRZYNALEZNOŚĆ PAŃSTWOWA STATKU POWIETRZNEGO

Analogiczne do przynależności państwowej statków morskich - obowiązkowa rejestracja, która skutkuje tzw. zwierzchnictwem samolotowym - państwo zarejestrowania sprawuje zwierzchnictwo względem statku powietrznego oraz zdarzeń na jego pokładzie.

Jeśli chodzi o kwestię zwierzchnictwa, to maja je dwa państwa - państwo sprawujące zwierzchnictwo samolotowe oraz państwo sprawujące zwierzchnictwo terytorialne nad terytorium powietrznym, na którym doszło do zdarzenia. Zagadnienie zdarzeń zostało uregulowane w systemie tokijsko-hasko-montrealskim.

1. przewaga zwierzchnictwa samolotowego

2. zwierzchnictwo terytorialne stosowane, w przypadku, gdy w grę wchodzi niebezpieczeństwo naruszenia prawa państwa ze zwierzchnictwem terytorialnym

3. penalizacja czynów (uprowadzenie) i surowego karania ich sprawców

4. współpraca państw w ściganiu sprawców uprowadzenia

Po zamachach na WTC zrodziło się pytanie czy państwo może użyć siły wobec samolotu cywilnego, z pasażerami > zaczęto dopuszczać w prawie wewnętrznym taka możliwość, co zostało zaakceptowane w skali międzynarodowej (choć stanowi to odejście od zasad systemu chicagowskiego, gdzie istnieje zakaz użycia siły)

PRAWO KOSMICZNE

Regulowane głównie przez prawo zwyczajowe, ale istnieje też kilka ważnych umów międzynarodowych.

1. Układ o zasadach działalności państw w zakresie badania i użytkowania przestrzeni kosmicznej łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi > Moskwa-Londyn-Waszyngton 1967r.

- przestrzeń kosmiczna wolna dla badań i użytkowania dla wszystkich państw

- nie podlega zawłaszczeniu przez żadne państwo

- zasada demilitaryzacji - wyłącznie w celach pokojowych - bezwzględnie wobec Księżyca i innych ciał niebieskich, przestrzeń kosmiczna - częściowa> zakaz obejmuje umieszczania broń masowego rażenia oraz urządzeń do bezpośredniego jej przenoszenia - satelity naprowadzające są dozwolone, tak samo jak przewożenie broni

2. Umowa o działalności państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich > NY 1979r.

Dotyczy Księżyca i innych ciał niebieskich znajdujących się w Układzie Słonecznym:

- poddanie eksploatacji bogactw naturalnych reżimowi norm prawa międzynarodowego

- zakaz zawłaszczania - Księżyca jako całości, inne ciała niebieskie - ich powierzchnia, podłoże, zasoby naturalne >zakaz dotyczy zarówno państw, organizacji międzynarodowych, jaki i osób prywatnych (dlatego zakup „działek na Księżycu” to kiepski pomysł :P )

- nakaz pokojowego wykorzystania

- wolność badań naukowych

- obowiązek ochrony istniejącej równowagi ekologicznej

OBSZARY PODBIEGUNOWE

Antarktyka - obszar wokół bieguna południowego obejmujący zarówno Antarktydę (kontynent), jak i otaczające ją wyspy i wody.

1. Układ ws. Antarktyki 1959r. Waszyngton

2. Protokół dodatkowy do Układu ws. Antarktyki o ochronie środowiska Madryt 1991r. (możliwość przedłużenia)

Roszczenia różnych państw do terytorium Antarktyki (jej części) - powoływanie się np. na teorię sektorów, podbój, zawłaszczenie. Zostały zahamowane przez Układ ws. Antarktyki > cała ludzkość ma korzystać, ale to nie jest „dziedzictwo ludzkości”, roszczenia terytorialne tylko zamrożone, zawieszone na okres obowiązywania umowy.

-wykorzystanie wyłącznie w celach pokojowych

- obszar zneutralizowany > zakaz: działań wojennych, wybuchów jądrowych, usuwania odpadów promieniotwórczych

- w 1991r. > zapewnienie wszechstronnej ochrony środowiska, całość Antarktyki - rezerwat naturalny poświęcony pokojowi i nauce

-zakaz wydobycia surowców - tylko próbki do celów naukowych

Arktyka - biegun północny; znów roszczenia terytorialne> teoria sektorów, istnieje pogląd, że skoro to jest wieczna zmarzlina, nie ma lądu, a więc to morze to istnieje wolność wód

ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE

1. rządowe - grupują państwa, ewentualnie inne organizacje międzynarodowe, powstają na podstawie umowy międzynarodowej, która określa jej zadania, cele organizacji, jej strukturę, organy

2. pozarządowe - uczestnicy zdarzeń międzynarodowych, ale nie SA podmiotami prawa międzynarodowego, powstają na podstawie prawa wewnętrznego, a nie na podstawie umów międzynarodowych, grupują państwa, ale także osoby prywatne

Funkcje:

- regulacyjne - ustanawianie norm i wzorców - politycznych (jedynie niewiążące zalecenia), moralnych i prawnych (wiążą, gdy w statucie przyznanie kompetencji prawotwórczych)

- kontrolna - kontrola postępowania państw zgodnie z wcześniej ustalonymi wzorcami

- operacyjna - bezpośrednie świadczenie usług na podstawie własnych decyzji

- załatwianie sporów międzynarodowych

- administracyjna

ONZ

Działa na podstawie umowy - statutu, jakim jest Karta Narodów Zjednoczonych podpisana w San Francisco'45

Niektórzy postrzegają KNZ jak swego rodzaju konstytucję społeczności międzynarodowej.

KNZ charakteryzuje się bardzo trudną procedurą modyfikacyjną, ca ma na celu utrzymanie jej stabilności, trwałości. KNZ przewiduje wyłącznie 2 sposoby modyfikacji:

1. poprawki - gdy za uchwałą wprowadzającą poprawkę głosuje co najmniej 2/3 wszystkich członków ONZ i następnie poprawka zostanie ratyfikowana przez co najmniej 2/3 wszystkich członków ONZ, w tym wszystkich stałych członków Rady Bezpieczeństwa

2. rewizja KNZ podczas konferencji międzynarodowej - chęć zwołania konferencji rewizyjnej musi wyrazić zarówno Zgromadzenie Ogólne większością 2/3 wszystkich członków, jak i Rada Bezpieczeństwa większością którychkolwiek 9 głosów, ratyfikacja postanowień konferencji rewizyjnej musi nastąpić większością 2/3 członków, w tym wszystkich wielkich mocarstw

Jedyne zmiany zostały przyjęte w formie poprawek:

- 1963r. - zwiększenie składu Rady Bezpieczeństwa z 11 do 15 członków oraz zwiększenie składu Rady Gospodarczo-Społecznej z 18 do 27

- 1965r. - poprawienie większości w radzie Bezpieczeństwa dot. Konferencji rewizyjnej (z 7 do 9 głosów)

- 1973r. - zwiększenie członków Rady Gospodarczo-Społecznej z 27 do 54

Doszło jednak także do niezgodnych z postanowieniami KNZ zmian, modyfikacji na drodze zwyczajowej, doszło do rozszerzenia kompetencji niektórych organów np. Zgromadzenia Ogólnego, co miało związek z sytuacją historyczną > podczas „zimnej wojny” brak jednomyślności wielkich mocarstw przy podejmowaniu decyzji w Radzie Bezpieczeństwa powodował niewydolność tego organu, co, poprzez rezolucję „zjednoczenie dla pokoju”, skutkowało zwyczajowym rozszerzeniem kompetencji ZO

CZŁONKOSTWO

Członkami mogą być tylko państwa.

Członkostwo:

*pierwotne - państwa uczestniczące w konferencji założycielskiej oraz państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1 stycznia 1942r., apotem podpisały i ratyfikowały KNZ (=Polska)

*wtórne (pochodne) - poprzez przystąpienie, art. 4 KNZ > państwo musi być państwem miłującym pokój, przyjąć zobowiązania zawarte w KNZ oraz musi być zdolne i zdecydowane wykonywać te zobowiązania, akceptacja kandydata przez ZO, na zalecenie RB >> przyjęcie przez uchwałę ZO większością 2/3 członków głosujących, przy wcześniejszym zaleceniu RB przyjętym przy jednomyślności wielkich mocarstw

Wystąpienie - KNZ nie przewiduje wystąpienia z ONZ, ale jest ono możliwe w związki z zasadą suwerenności państwa, w praktyce w 1965r. Indonezja wystąpiła na ponad 1,5 roku, a gdy wyraziła chęć ponownej współpracy nie zastosowano zwykłej procedury przyjęcia, lecz „przywrócono jej utracone członkostwo”, co także nie jest przewidziane przez KNZ.

Wykluczenie - państwo „uporczywie łamie zasad Karty” - nigdy nie miało miejsca (choć kiedyś RPA uporczywie łamało zasady KNZ), większość 2/3 wszystkich członków ZO na zalecenie RB (jednomyślność wielkich mocarstw > czyli nie można wykluczyć żadnego z wielkich mocarstw - bo kto głosował by za wykluczeniem siebie? :P)

Zawieszenie - zawieszenie praw i przywilejów członka ONZ, przeciwko któremu RB podjęła środki przymusu, podjęła akcję zapobiegawczą , większość 2/3 wszystkich członków ZO na zalecenie RB

Pozbawienie głosu w ZO - zaleganie z opłatą składek za okres co najmniej 2 lat (chyba, że niepłacenie wynika z przyczyn niezależnych od państwa), częściowe zawieszenie, w 2002r. >Irak, Kirgistan, Niger, Liberia.

ORGANY

ZGROMADZENIE OGÓLNE - wszyscy członkowie ONZ, obecnie 192, obraduje na 1 sesji zwyczajnej w roku (od 3 wtorku września do połowy grudnia), sesje nadzwyczajne zwoływane przez Sekretarza Generalnego ONZ za zlecenie RB lub większości członków ONZ

Uchwały ZO podejmowane:

- zwykła większość członków głosujących

- w sprawach ważnych > 2/3 głosów obecnych i głosujących, zalecenia dot. Utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, wybór członków organów ONZ, sprawy budżetowe, jakakolwiek inna sprawa uznana przez zwykłą większość głosów za sprawę ważną

- zmiana KNZ - 2/3 wszystkich członków

- wybór sędziów MTS - większość bezwzględna

Kompetencje - wszystko to, co wynika z KNZ> debaty i zalecenia dla członków i organów; zmniejszone kompetencje na rzecz RB (pokój i bezpieczeństwo) > może debatować, nie zawsze może wydawać zalecenia

*w sprawach generalnych - kompetencja ZO najszersza, omówienie i zalecenia

*sprawy konkretne - omówienie i przekazanie wniosków RB, ZO nie może podjąć decyzji, zaleceń bez wyraźnego żądania RB

„rezolucja zjednoczenie dla pokoju” - sprzeczna z art.11 KNZ, zwyczajowe rozszerzenie kompetencji ZO, ale akceptacja rezolucji przez MTS w sporze dot. Konga - RB najważniejsza kompetencja ws. pokoju i bezpieczeństwa, ale nie jedyna, inne organy ZO też je posiadają, ale z wyłączeniem decyzji o użyciu siły

RADA BEZPIECZEŃSTWA

Członkowie:

-5 stałych (GB, Rosja, USA, Francja, Chiny)

-10 niestałych - wybierani na 2letnie kadencje, zakaz bezpośredniej reelekcji (czyli po roku już można), system rotacyjny co roku wymiana 5 członków

Kryteria wybierania niestałych członków, art. 23 ust.1 KNZ:

*aktywne uczestnictwo w zakresie utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego oraz innych celów organizacji

*sprawiedliwy podział geograficzny (określone przez rezolucje ZO z `63r.: 5 miejsc dla Afryki i Azji, 1 dla Europy Środkowej i Wschodniej (w okresie „zimnej wojny” wymiennie Polska i Węgry ), 2 dla Ameryki Łacińskiej, 2 dla Europy Zachodniej i innych

Tryb podejmowania decyzji:

- w sprawach proceduralnych - większość jakichkolwiek 9 głosów

- w sprawach merytorycznych - większość 9 głosów, w tym wszystkich stałych członków

- wybór sędziów MTS - większość bezwzględna (=8 głosów)

O charakterze sprawy (proceduralna czy merytoryczna) decyduje przewodniczący RB. Kiedyś cała RB decydowała o charakterze sprawy, co było istotne za czasów „zimnej wojny” > dochodziło do podwójnego weta

Kompetencje:

- dot. Pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

- stosowanie sankcji, operacje pokojowe

- rozstrzyganie sporów międzynarodowych > jeśli stwarza zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa RB nakazuje rozwiązanie sporu, nie określa wtedy sposobu rozstrzygnięcia, ale nakaz jest wiążący

RADA GOSPODARCZO-SPOŁECZNA

54 członków wybieranych na 3letnie kadencje, system rotacyjny - co roku 1/3 składu, możliwość bezpośredniej reelekcji, członkowie wybierani przez ZO

Decyzje podejmowane zwykłą większością głosów.

Kompetencje:

- sprawy gospodarczo-społeczne, może wydawać zalecenia, inicjatywa dla tworzenia nowych konwencji międzynarodowych dot. spraw gosp-społ

- współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi oraz współpraca z organizacjami wyspecjalizowanymi ONZ (UNESCO, ILO, WHO, WMO)

- jedyne forum współpracy z organizacjami pozarządowymi ws. gospodarczo-społecznych

SEKRETARIAT

Najważniejszym funkcjonariuszem jest sekretarz Generalny - wybierany przez ZO na 5 lat

Kompetencje - udział w pracach wszystkich organów ONZ, obowiązek współpracy i wspomagania innych organów ONZ, pomoc administracyjna

Funkcjonariusze wybierani najpierw według zasady sprawiedliwości geograficznej, kwalifikacje dopiero na drugim miejscu.

POKOJOWE ROZWIĄZYWANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Spór międzynarodowy - różnica stanowisk w przedmiocie prawa lub faktów, skonkretyzowane stanowiska, wyraźnie różne

Sytuacje napięć - państwa pozostają nieufne, generalny brak zgody, brak skonkretyzowanych stanowisk do konkretnej sytuacji

Podział:

1. spory prawne - art.36 ust.2 statutu MTS dotyczą: interpretacji prawa, jakiegokolwiek zagadnienia PMP, zaistnienia faktu, który gdyby został stwierdzony stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego, charakteru lub rozmiarów odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego

spory polityczne - inne kwestie niż prawne, inne metody rozwiązywania - dyplomatyczne, negocjacje

2. spory kwalifikowane - stanowią zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, o tym czy spór jest kwalifikowany decyduje RB ONZ >> nakazuje obowiązkowe pokojowe rozwiązanie sporu, wskazuje, proponuje sposób, metodę rozwiązania sporu, ale nie jest on wiążący

spory zwykłe - inne niż kwalifikowane, nie musza być rozwiązane, rozwiązywanie tylko metodami pokojowymi

METODY ROZWIĄZYWANIA SPORÓW

1. rokowania bezpośrednie (negocjacje) - najbardziej oczywisty sposób, najczęściej stosowane, nie trzeba w umowie wskazywać tego mechanizmu, aby stosować tę metodę > negocjacje, próba dojścia do kompromisu, rozmowy dwustronne, dojście do kompromisu nie jest wymagalne (podjęcie rokowań w dobrej wierze), nie muszą kompromisu osiągnąć, ocenia się podejście, a nie skutek, jeśli w umowie jest zapis „wszelkie spory będą rozwiązywane poprzez rokowania bezpośrednie” > wtedy wiążące, musi być kompromis

2. dobre usługi - prowadzenie rokowań bezpośrednich w wyniku aktywności strony trzeciej, poprzez doprowadzenie spierających się stron przez stronę trzecią do stołu rokowań, gdy strony sporu nie rozmawiają ze sobą, państwo trzecie doprowadza do rokowań i służy wszelką pomocą techniczną, lecz w samych rokowaniach nie uczestniczy

3. mediacje - przeprowadzenie rokowań miedzy stronami z uczestnictwem strony trzeciej, mediatora, wzmocnione „dobre usługi”, mediator aktywny w rokowaniach, pomoc techniczna, formułuje postulaty, propozycje; aby było rozwiązanie sporu - mediator musi być bezstronny, mediatorem często bywa ONZ, Sekretarz Generalny czy organizacje pozarządowe np. Międzynarodowy Czerwony Krzyż, rokowania w dobrej wierze, pozytywny rezultat nie jest wymagany

Specyficzna forma mediacji >> 1907 konwencja haska o pokojowym rozstrzyganiu sporów > mediacje za pośrednictwem sekundantów (państwa trzecie), ustanowienie sekundantów, którzy w ich imieniu prowadzą spór, państwa mające spór zaprzestają działań, tylko sekundanci maja jakiś czas na doprowadzenie do kompromisu (nie jest wiążący), rozwiązanie musi być zatwierdzone przez państwa spierające się

4. za pośrednictwem komisji badawczej - gdy spór dotyczy faktów, komisja badawcza ustala czy dane fakty miały miejsce, powołanie organu mieszanego składającego się z ekspertów, tylko dokonanie ustaleń faktycznych, na ich podstawie nie proponują żadnego rozwiązania sporu, ustalenia komisji nie SA wiążące, w praktyce znaczenie komisji badawczej jest większe, bo jeśli państwo nadal ma sprzeczne poglądy to przed sądem arbitrażowym, trybunałem nie ma większych szans

5. koncyliacja - rozstrzyganie sporu przez specjalną komisję koncyliacyjną (komisję badawczą o poszerzonych uprawnieniach> sama proponuje rozwiązanie sporu, bez udziału stron), nie jest związana istniejącymi normami PMP, propozycja rozwiązania nie jest wiążąca

6. za pośrednictwem organizacji międzynarodowych - o ile wynika to ze statutu organizacji, np.. ONZ>> spory rozwiązywane są przed ZO ONZ (na wniosek państwa bądź RB ONZ > omówienie i zlecenia polityczne, niewiążące) oraz RB ONZ (na wniosek państwa, ZO ONZ, Sekretarza Generalnego ONZ lub działanie z urzędu, gdy zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, wtedy zalecenia wiążące dla adresatów, uznanie za spór kwalifikowany+propozycja sposobu rozwiązania), spory kwalifikowane - każde państwo (także spoza ONZ) może zgłosić wniosek o rozwiązanie sporu, spory zwykłe - każde państwo członkowskie, jeśli państwo samo znajduje się w sporze to nawet państwo nieczłonkowskie

7. arbitraż - arbitraż posiada bardzo długą historię (2100 p.n.e.), po II WŚ jego znaczenie osłabło, częściej rozstrzyga się spory przed sądami, w odróżnieniu od sądów strony same wybierają arbitrów oraz mają wpływ na procedury arbitrażowe; arbitraż polega na ostatecznym rozwiązaniu sporu, decyzje są wiążące, definitywnie rozwiązuje spór, niezbędna jest zgoda spierających się stron - zgoda uprzednia (jeszcze przed powstaniem sporu, oddanie przyszłych sporów, wynika z klauzul arbitrażowych występujących w różnych umowach międzynarodowych bądź w umowach, w których to strony oddają wszelkie swoje wzajemne spory pod rozwiązanie arbitrażowe) lub następcza (po zaistnieniu sporu, wyrażona w umowach międzynarodowych tzw. „kompromisach” strony oddają spór pod arbitraż)

2 modele arbitrażu:

- europejski - rozstrzygnięcie sporu przez głowę państwa trzeciego (1 arbiter)

- amerykański - rozstrzygniecie sporu przez komisje mieszana, tworzą trybunał arbitrażowy (kilku arbitrów, najczęściej nieparzysta liczba), teraz częściej stosowany, każda ze stron wybiera 1 lub więcej arbitrów i następnie spierające się strony bądź wybrani arbitrzy powołują superarbitra, którego głos będzie rozstrzygający, najczęściej 3 lub 5 osób; obecnie 9-osobowy trybunał amerykańsko-irański > przewodzi prof. Skubiszewski

Przy zgodzie uprzedniej często istnieje problem z wyborem superarbitra, gdy strona chce przeciągnąć postępowanie powstrzymuje się od wyboru arbitra, wtedy istnieje możliwość zastąpienia uchylającego się państwa przez organ międzynarodowy np. przewodniczącego MTS

Procedura - określana przez same strony, ale najczęściej odwołują się do wzorców z konwencji haskiej

1.postępowanie pisemne

2. postępowanie ustne

3.tajna narada

4. publiczne wydanie wyroku

5. uzasadnienie

Odwołanie tylko i wyłącznie wówczas gdy strony przy wyrażeniu zgody na rozwiązywanie sporów przez arbitraż przewidziały możliwość odwołania.

STAŁY TRYBUNAŁ ARBITRAŻOWY - nie jest to organ, jest to stała liczba osób, które cieszą się najwyższym autorytetem w PMP, które mogą być arbitrami, powołany na konwencji haskiej - państwa-strony wpisują na te listę swoich kandydatów, którzy tworzą tzw. grupy narodowe przy STA, kadencje 6letnie, reelekcja; jedynie Sekretariat STA faktycznie stale funkcjonuje (w Hadze)

8. sądownictwo międzynarodowe - rozwiązywanie sporów przez sędziów, rozwiązania wiążące i ostateczne

MTS - jeden z głównych organów ONZ, działa na podstawie statutu, który jest integralną częścią KNZ (następca Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej)

MTS - 15 sędziów wybieranych przez RB ONZ i ZO ONZ ( w obu bezwzględną większością głosów 50%+1), 9letnie kadencje, system rotacyjny - co 3 lata odnawiana 1/3 składu, kandydatów przedstawiają grupy narodowe przy STA (max 4 przy czym max 2 z własnej grupy narodowej), a państwa, które nie SA stroną konwencji haskiej - grupy narodowe ad hoc tylko dla wyboru sędziów; kandydat > wybitny przedstawiciel nauki PMP, zajmował najwyższe stanowiska sędziowskie we własnym kraju (fachowość), al. Też kryterium sprawiedliwości geograficznej (4-Europa Wsch, 2-Europa Zach, 1-Ameryka, 2-Ameryka Łac., 6- Azja i Afryka)>> sędziowie maja reprezentować różne systemy prawne świata; przewodniczący i wiceprzewodniczący wybierani spośród siebie na 3letnie kadencje, sekretarz Sądu na 7 lat.

Sędzia ad hoc - de facto nie jest sędzia MTS - wyraz dbania o zachowanie bezstronności, jeśli jest spór, a sędzia jest obywatelem jednej ze stron -> dodawanie sędziego ad hoc, wybieranego przez drugie państwo sporu.

Stronami MTS są wszyscy członkowie ONZ, ale też mogą ci, którzy nie są związani z ONZ (uczestniczą w kosztach funkcjonowania MTS oraz zobowiązują się do wykonania wyroków)

MTS wyrokuje na podstawie źródeł prawa> art.38 SMTS + inne (np. akty jednostronne państw)

- rozpatruje, wyrokuje tylko spory międzypaństwowe, tylko spory prawne

- wydaje opinie doradcze - formułuje rzecz biorąc niewiążące interpretacje prawa międzynarodowego, ale w praktyce maja duże znaczenie, wniosek o opinię doradczą > RB, ZO, za pośrednictwem ZO także RG-S i organizacje wyspecjalizowane

Działa wg procedury [w Hadze, ale może być postępowanie w innym miejscu]

1.postępowanie pisemne

2. postępowanie ustne

3.tajna narada

4. publiczne ogłoszenie wyroku

Każdy sędzia ma prawo do wydania „opinii własnej”

- opinie odrębne - sędzia nie zgadza się z sentencją wyroku

- opinia indywidualna - sędzia zgadza się z sentencją wyroku, natomiast stosuje inne uzasadnienie, interpretacje

Orzeczenia są wiążące i ostateczne dla spierających się stron, państwo trzecie posiadające interes prawny może funkcjonować w postępowaniu jako interwenient i wtedy wyrok tez je wiąże.

Możliwość rewizji wyroku tylko i wyłącznie, jeśli zostaną odkryte fakty nieznane Trybunałowi oraz stronom (nieznane z powodów niezawinionych) > wniosek o rewizję do 6 miesięcy od ujawnienia nowych faktów, przy czym max w ciągu 10 lat od orzeczenia

PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE WYKŁADY 2008/2009 by tasha

27

---