POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA (wykład)

22.02.2008 r.

STAN I GŁÓWNE PROBLEMY OCHRONY ŚRODOWISKA NATURALNEGO W KRAJACH UE

Środowisko - jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka.

Ochrona środowiska - ozn. zespół działań mających na celu:

• racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi - elementami środowiska;

• przeciwdziałanie lub zapobieganie zjawiskom lub stanom uciążliwym dla środowiska lub powodującym jego zniszczenie, uszkodzenie, zanieczyszczenie, zmiany cech fizycznych lub charakteru elementów przyrodniczych;

• przywracanie środowiska lub jego poszczególnych elementów do właściwego stanu.

UCIĄŻLIWOŚCI I ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA

Uciążliwość - to zjawisko fizyczne lub stany dokuczliwe dla środowiska, np. hałas, wibracje, odpady albo utrudniające życie, np. zakłócanie spokoju lub odpoczynku hałasem albo zanieczyszczonym powietrzem.

Zagrożenia - to uciążliwości wywierające niekorzystny wpływ na zdrowie ludzi powodując uszkodzenie albo zniszczenie środowiska.

Rodzaje zagrożeń:

• zwyczajne - występujące powszechnie, np. hałas komunikacyjny, wprowadzanie zanieczyszczeń do powietrza, wód i gleb;

• nadzwyczajne - wywołane siłami przyrody, np. wybuchy wulkanów, trzęsienia ziemi, wichury, powodzie, pożary, klęski suszy, awarie obiektów lub urządzeń technicznych

• globalne - powstałe w efekcie narastającej antropopresji.

Zagrożenie środowiska jako problem globalny zostało uznane przez społeczność międzynarodową na tzw. Szczycie Ziemi tj. II Konferencji ONZ, która odbyła się w 1992 r. w Rio de Janeiro, a później międzynarodowe środowisko naukowe w licznych publikacjach potwierdziło, że zagrożenie środowiska spełnia kryteria problemu globalnego. Wzrost intensywności oddziaływania człowieka na środowisko jest wynikiem działania dwóch związanych ze sobą procesów: wzrostu liczby ludności i postępu technicznego.

Postęp techniczny, rozwój przemysłu powodują wzrost eksploatacji złóż węgla, rud żelaza, znacznego wzrostu wydobycia ropy naftowej, uranu, molibdenu. Postęp techniczny w rolnictwie (nawozy, pestycydy, mechanizacja) pozwala nie tylko na zwiększenie produkcji żywności, lecz także w wielu regionach zakłóca naturalne warunki do produkcji rolnej.

Do podstawowych globalnych zagrożeń ekologicznych można zaliczyć następujące procesy i zjawiska:

• zmiany klimatyczne - wzrost średniej temp. powietrza na ziemi w skutek nagromadzenia w atmosferze gazów cieplarnianych t.j.: dwutlenek węgla, metanu, tlenki azotu, freony;

• niszczenie warstwy ozonowej - główna przyczyną tego zjawiska jest emisja do atmosfery ziemskiej freonów (związków chloru, fluoru i węgla), substancje te trafiając do atmosfery rozkładając cząsteczki ozonu na O2 i O, powoduje to wzrost promieniowania ultrafioletowego, a w konsekwencji wzrost zachorowań na choroby oczu i skóry. W przyrodzie następują zakłócenia rozwoju roślin oraz w cyklu rozwoju planktonu w kluczowym ogniwie procesu obiegu tlenu w przyrodzie;

• niszczenie lasów - lasy odgrywają istotną rolę w obiegu wody, węgla, azotu, stabilizują klimat, utrzymują różnorodność gatunkową roślin i zwierząt. Przyczyną obumierania lasów w strefie umiarkowanej są kwaśne deszcze związane z emisją związków siarki i azotu, np. elektrownie opalane węglem brunatnym u zbiegu granic Czech, Niemiec i Polski. Lasy tropikalne są wycinane dla uzyskania drewna lub terenu pod uprawę;

• ograniczanie różnorodności gatunkowych - najważniejszym oprócz lasów zasobem o znaczeniu ogólnoświatowym jest różnorodność gatunkowa świata roślin i zwierząt. Łączna liczba poznanych gatunków na świecie wynosi 1,7 mln, a liczba prawdopodobna wynosi 14 mln.

PRZYCZYNY:

- polowania;

- nadmierna eksploatacja środowiska i zwierząt morskich;

- zmniejszanie się obszaru naturalnego środowiska (lasy tropikalne, bagna, jeziora);

- niszczenie gleby (erozja wodna i wietrzna).

Erozja - jest to proces zmywania i zwierania wierzchniej warstwy gleby pod działaniem wody i wiatru.

• degradacja mechaniczna i chemiczna;

• zasolenie, zakwaszenie, stosowanie ciężkich maszyn rolniczych;

• deficyt wody pitnej - światowe zużycie wody słodkiej w ciągu ostatnich trzech stuleci powiększyło się 35 razy, 69% światowego zużycia wody przypada na rolnictwo, 23% na przemysł i 8% na gosp. domowe,. Na deficyt wody cierpi Afryka, zasobne w wodę są Ameryka Pd. - 60% i Azja - 25% światowych zasobów;

• zakwaszenie powierzchni ziemi;

• stepowienie i pustynnienie powierzchni ziemi;

• zanieczyszczenie mórz i oceanów;

• zanieczyszczenie okołoziemskiej powierzchni kosmicznej.

29.02.2008 r.

PODSTAWY PRAWNE OCHRONY ŚRODOWISKA W UE. EWOLUCJA DZIALAŃ

Ustanowienie w 1951 r. EWWiS będącym wstępnym etapem integracji europejskiej, a następnie w 1957 r. EWG, z których narodziła się przyszła UE miało wyłącznie na celu utworzenie wspólnego rynku, gdzie towary, usługi i kapitał będą przemieszczały się bez przeszkód. Traktat Rzymski z 25.03.1957 r. powołujący do życie EWG nie zwierał żadnych wyraźnych wzmianek na temat polityki ekonomicznej. Powszechnie uważa się, że tzw. światowe odkrycie środowiska przypada na przełom lat 60 i 70 XX wieku. W 1969 r. został opublikowany raport ówczesnego Sekretarza Generalnego ONZ U. Thanta „ Człowiek i jego środowisko”. Z inicjatywy Rady Europy ogłoszona została Europejska Karta Wód, wprowadzono kompleksowy program „Człowiek w środowisku europejskim”. Rok 1970 ogłoszono Europejskim Rokiem Ochrony Środowiska. W ten sposób ochronę środowiska wprowadzono w obszar polityki gospodarczej. Znaczącym momentem rozwoju polityki ekologicznej EWG był rok 1972. Komisja Wspólnoty w memorandum skierowanym do RM zwróciła uwagę na potrzebę włączenia się Wspólnoty w rozwiązywanie problemów środowiska. W 1972 r. odbyła się również konferencja ONZ w Sztokholmie dotycząca spraw środowiska w skali globalnej.

Unijne programy działań w zakresie ochrony środowiska wyznaczają priorytety jakie stawia przed sobą UE w polityce ekologicznej:

I PROGRAM realizowany w latach 1973-75 stanowiły wytyczne skierowane do wszystkich państw członkowskich. Jego głównym celem było opracowanie i przyjęcie standardów jakości środowiska na szczeblu Wspólnot.

W ramach programu zdecydowano o ustanowieniu jakości środowiska dla następujących sposobów korzystania z wody:

• zaopatrzenie ludności;

• wód do kąpieli;

• zaopatrzenie rolnictwa;

• rybołówstwo;

• zaopatrzenie przemysłu;

• woda na cele rekreacyjne;

• przemysł spożywczy.

II PROGRAM obejmuje lata 1976-1981. Podjął on zagadnienia redukcji zanieczyszczeń, racjonalne wykorzystywania i poprawy ochrony flory i fauny.

III PROGRAM obejmuje lata 1982-86. W okresie tym wzmocnienie skuteczności europejskiego prawa ekologicznego. Trzeci program zmienił dotychczasową orientację z imisyjnej do emisyjnej. Zaproponowano w nim określenie wartości dopuszczanych substancji wprowadzonych do środowiska zarówno dla źródeł stacjonarnych jak i ruchomych. Zerwano tym samym z podejściem zwanym jako „zasada końca rury”.

IV PROGRAM realizowany w latach 1987-1991 zapoczątkował tzw. ochronę zintegrowaną, co polegało na dostrzeżeniu ochrony środowiska w całym cyklu procesu produkcji. JAE z 28.02.1986 r. wprowadził do Traktatu Rzymskiego nowy tytuł VII „środowisko naturalne” Wg JAE w omawianej dziedzinie obowiązuje polityka preferencyjna.

JAE określa „konstytucyjne” podstawy polityki UE w zakresie ochrony środowiska takie jak:

• zachowanie, ochrona i poprawa jakości stanu środowiska;

• ochrona ludzkiego zdrowia;

• racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych.

V PROGRAM obejmuje lata 1993-2000. Program ten określał długoterminowe działania w różnych sektorach takich jak przemysł, energetyka, transport, rolnictwo, turystyka.

Program ten wprowadził zrównoważony rozwój jako cel Wspólnoty.

VI PROGRAM działania UE w dziedzinie ochrony środowiska opracowany został na lata 2001-2010 nosi nazwę „Nasza przyszłość, nasz wybór”

Program ten określa działania Wspólnot w dziedzinie ochrony środowiska w 4 dziedzinach o szczególnym znaczeniu. Są to:

• zmiany klimatu (obniżenie emisji cieplarnianej gazów do atmosfery);

• przyroda i bioróżnorodność (zahamowanie procesu zmniejszania się bioróżnorodności);

• środowisko naturalne i zdrowie (redukcja zagrożeń szczególnie chemicznych, np. PKN Orlen w 1997 r. opracował i wprowadził ekologiczny program dostosowawczy);

• zasady naturalne (ochr zasobów, recykling).

Zasady polityki ochrony środowiska:

• z zrównoważonego rozwoju;

• z wysokiego poziomu ochrony środowiska;

• z przezroczystości (ostrożności);

• z prewencji;

• z zanieczyszczający płaci;

• z usuwania szkód u źródła;

• z stosowania najlepszych dostępnych technik (BAT);

• z regionalizacji;

• z integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi;

• z uspołecznienia polityki ekologicznej;

• z subsydiarności (pomocniczości);

• z klauzul zabezpieczających (stosowanie środków ochronnych);

• z równego dostępu do środowiska (zasada niedyskryminacji).

7.03.2008 r.

INSTYTUCJE ZAJMUJĄCE SIĘ OCHRONĄ ŚRODOWISKA I ICH DZIAŁALNOŚĆ

Instytucje unijne - zajmujące się ochroną środowiska to:

• Parlament Europejski;

• Rada Ministrów;

• Komisja Europejska;

• Europejska Agencja Ochrony Środowiska;

• Dyrekcja Generalna Ochrony Środowiska.

Europejska Agencja Ochrony Środowiska (European) - EEA (Ervirement Agency) utworzona została w czerwcu 1990 r. na mocy rozporządzenia RM (1210/90). Decyzją RM z października 1993 r. siedzibą EEA została stolica Danii - Kopenhaga.

Europejska Agencja Ochrony Środowiska - jest obecnie głównym centrum informacji o stanie środowiska i jego zanieczyszczeniu w krajach Unii. Z założenia zmierza do stworzenia sieci informacji i obserwacji środowiska, która będzie obejmowała:

• główne elementy składowe krajowych sieci informacyjnych;

• krajowe punkty kontaktowe;

• ośrodki tematyczne.

Agencja jest odpowiedzialna za gromadzenie, przetwarzanie i analizę danych pozwalających na opisanie aktualnego i przewidywanego stanu środowiska W tym celu rejestruje, ustawia i ocenia dane w stanie środowiska sporządza specjalistyczne sprawozdania na temat jakości, wrażliwości i presji na środowiska na terenie Wspólnoty.

Jednym z jej celów jest włączanie europejskiej informacji o środowisku do międzynarodowych programów monitoringu środowiska, takich jak programy opracowane przez ONZ i jej specjalistyczne agendy. Wszystkie informacje, które dostarcza Agencja można wykorzystać przy wdrażaniu polityki w zakresie ochrony środowiska.

Pierwszeństwo przypada następującym obszarom działania:

• jakość powietrza i emisja do atmosfery;

• jakość wód, zanieczyszczenie wód i zasoby wodne;

• stan gleby, fauny i flory oraz biotopów;

• zagospodarowanie terenów i zasobów naturalnych;

• gospodarowanie odpadami;

• emisja hałasu;

• substancje chemiczne niebezpieczne dla środowiska;

• ochrona wybrzeży.

Celem EEA jest również:

• rozpowszechnienie informacji o środowisku - co 3 lata Agencja publikuje raport o stanie środowiska;

• opracowanie technik prognozowania stanu środowiska metod oceny kosztów szkód w środowisku, informacje o dostępnych technologiach zapobieganiu szkodom w środowisku.

EEA jest organem Unii zajmującym się dostarczaniem informacji w zakresie ochrony środowiska - Komisji Europejskiej, Parlamentowi, Radzie i poszczególnym krajom członkowskim. Publikuje coroczne raporty i tzw. briofingi, czyli krótkie notatki informacyjne dotyczące konkretnych tematów.

Komisja Ochrony Środowiska - jest instytucją funkcjonującą w ramach Parlamentu Europejskiego. Komisja Środowiska, Zdrowia i Ochrony Konsumentów utworzona została przez Parlament Europejski w 1973 r. W 1987 r. JAE zwiększył uprawnienia Wspólnot Europejskich. Utrwalono wtedy zasadę profilaktyki, sprawcy pierwszego pochodzenia oraz zasadę subsydiarności.

Komisja Ochrony Środowiska - Parlamentu Europejskiego współpracuje w ramach Komisji Europejskiej z Dyrekcja Generalną ds. Środowiska; Bezpieczeństwa Nuklearnego i Ochrony Cywilnej.

Dyrekcja Generalna Ochrony Środowiska stawia sobie za cel:

• osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony środowiska naturalnego;

• poprawę jakości życia;

• wzrost wydajności środowiska;

• zachowanie prawa przyszłych pokoleń do realnego korzystania z dobrodziejstw przyrody;

• zapewnienie sprawiedliwego zużycia naszych wspólnych zasobów środowiska naturalnego.

Działalność Dyrekcji Generalnej wspiera 5 sekcji odpowiedzialnych za realizację poszczególnych działań z zakresu ochrony środowiska i bezpieczeństwa nuklearnego:

1) SEKCJA A zajmująca się sprawami o zasięgu międzynarodowym takimi jak:

• rozwój, ochrony środowiska naturalnego;

• zmiany klimatu.

2) SEKCJA B: integracja kierunków i instrumentów ochrony środowiska:

• polityka strukturalna;

• oddziaływań na środowiska i Programu Life.

3) SEKCJA C sprawy bezpieczeństwa nuklearnego i ochrony cywilnej:

• monitoring środowiska naturalnego;

• ochrona przed promieniowaniem;

• zarządzanie odpadami radioaktywnymi.

4) SEKCJA D zajmuje się jakością środowiska i zasobów naturalnych:

• dział ds. wody, konserwacji gleby i rolnictwa;

• dział ds. ochr przyrody i turystyki;

• dział ds. powietrza, hałasu, transportu.

5) SEKCJA E zajmuje się sprawami przemysłu i środowiska naturalnego:

• dział substancji chemicznych;

• dział ds. przemysłu;

• dział zarządzanie odpadami.

14.03.2008 r.

FINANSOWANIE OCHRONY ŚRODOWISKA

Jednostki organizacyjne, instytucje i podmioty realizujące zadania inwestowania w zakresie ochrony środowiska i przyrody oraz zadania w zakresie edukacji ekologicznej mogą uzyskać pomoc finansową ze środków funduszy strukturalnych, funduszy celowych, fundacji oraz banków. Formy dofinansowania zależą od rodzaju zadania i mogą to być: dotacje, preferencyjny kredyt lub pożyczka.

W UE istnieją 4 fundusze strukturalne przy czym działania z zakresu ochrony środowiska są realizowane w ramach jednego z tych 4 funduszy strukturalnych tj. w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), a ponadto w 2 programach operacyjnych:

• Zintegrowanym Programie Operacyjnym Rozwoju Regionalnego;

• Sektorowym Programie Operacyjnym.

Beneficjentami tych programów są:

• samorządy;

• stowarzyszenia;

• instytucje naukowe;

• przedsiębiorstwa.

W programie znajdują się 4 działania w ramach, których mogą być realizowane inwestycje w zakresie ochrony środowiska, są to: (ZPORR)

• infrastruktura ochrony środowiska;

• obszary wiejskie;

• obszary podlegające restrukturyzacji;

• zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe.

W ramach tych funduszy dofinansowywane są projekty o mniejszej skali oddziaływania niż w funduszy spójności (o wartości poniżej 10 mln euro).

Fundusz Spójności (Europejski Fundusz Kohezji) stanowi czasowe wsparcia finansowe dla krajów UE. Fundusz ten nie należy do funduszy strukturalnych, ale jest instrumentem polityki strukturalnej UE. Różni się od nich krajowym, a nie regionalnym zasięgiem pomocy oraz trybem podejmowania decyzji o przyznaniu środków na dofinansowanie - decyzję taką podejmuje Komisja Europejska. Pomoc w ramach Funduszu Spójności wynosi 80-85% kosztów kwalifikowanych.

Priorytety Funduszu Spójności to:

• poprawa jakości wód powierzchniowych;

• polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczone do spożycia;

• ochr powierzchni ziemi;

• poprawa jakości powietrza, racjonalizacja gospodarką odpadami;

• zapewnienie bezpieczeństwa powodziowego.

Jego beneficjentami są samorządy i przedsiębiorstwa komunalne.

Unijny Fundusz Life - promujący projekty pilotażowe (posiadające element innowacyjności) z zakresu ochrony przyrody i środowiska.

Kwalifikacja - o środki z unijnego funduszu Life następuje w drodze konkursu projektów składanych bezpośrednio do KE.

Fundusze celowe - o pomoc finansową w zakresie ochrony środowiska można ubiegać się w:

• Narodowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;

• Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;

• w każdej gminie i każdym starostwie powiatowym.

Z tego funduszu realizowane są zadania inwestycyjne i edukacyjne z zakresu ochrony środowiska, ochrony przyrody, gospodarki odpadami. Zadania te szczegółowo określa ustawa z 27.04.2001 r. „Prawo Ochrony Środowiska”(Dz. U. z 2001 r. Nr 62 poz. 627 z późniejszymi zmianami).

Środki Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przeznacza się na: edukację ekologiczną, działania inwestycyjne ze wszystkich dziedzin ochrony środowiska.

Fundacja Ekofundusz powstała w 1992 r. Zarządza środkami pochodzącymi z Ekokonwersji polskiego długu zagranicznego: Bank Ochrony Środowiska, Europejski Bank Inwestycyjny.

Fundusze strukturalne w Polsce po przystąpieniu do UE

Polska została objęta w całości Celem 1 Wspólnotowej Polityki Regionalnej. Polityka ta pozwala na współfinansowanie krajowych programów i projektów rozwoju regionalnego ze środków funduszy strukturalnych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami w UE.

Cel 1 obejmuje regiony zapóźnione w rozwoju względem pozostałych terenów w państwach członkowskich. Podstawowym kryterium jest zaliczenie do tej kategorii dochodu PKB na 1 mieszkań - poniżej 75% średniego PKB państw członkowskich UE. Wszystkie polskie regiony spełniają te kryterium. Najniższe wskaźniki wypadają w woj. wschodnich (lubelskie, podkarpackie, podlaskie, warmińsko-mazurskie) 30-34% średnio, a najbogatszym województwem licząc wg tego wskaźnika województwo mazowieckie ok. 70% średnio.

Sektorowy Program Operacyjny - Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw (SPO-WKP) jest adresowany do instytucji otoczenia biznesu oraz przedsiębiorców.

Dofinansowanie projektów - z zakresu ochrony środowiska możliwe jest w ramach Działania 2.4, Poddziałania 2.2.1 i Działania 2.3. Przewiduje się, że wdrożenie programu przyczynią się do zwiększenia liczby przedsiębiorstw spełniających wymogi ochrony środowiska.

28.03.2008 r.

POLITYKA I PROGRAMY OCHRONY ŚRODOWISKA W UE

Ochrona środowiska w Unii opiera się na prawie traktatowym w tym zasadniczą rolę odegrał JAE z 1985 r., gdzie w art. 130 zobowiązane kraje członkowskie i Wspólnoty do rozważnego gospodarowania zasobami naturalnymi, ochroną środowiska i poprawy jego jakości, działań na rzecz ochr zdrowia człowieka.

Wprowadzono także 5 zasad jakimi ma się kierować unijna polityka ochrony środowiska:

• z przezorności;

• z zapobiegania;

• z usuwania szkód u źródła;

• z „zanieczyszczający płaci”;

• z integracji polityk unijnych.

Traktat o UE z Maastricht wprowadził art.2 zasadę zrównoważonego rozwoju gospodarczego oraz zobowiązywał wszystkie kraje oraz Wspólnoty do prowadzenia polityki ochrony środowiska.

Traktat Amsterdamski zobowiązuje Wspólnotę i kraje członkowskie do polityki ochrony środowiska.

Prawo unijne w dziedzinie ochrony środowiska jest podzielony na następujące grupy zagadnień:

• zagadnienia ogólne - prawo horyzontalne:

* oceny oddziaływań na środowisko;

* dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku;

* udział w konwencjach międzynarodowych i agencjach europejskich;

* sprawozdawczość i monitoring wdrażania prawa unijnego.

• jakość powietrza:

* zanieczyszczenie powietrza i jego ochrona;

* emisja zanieczyszczeń.

• gospodarowanie odpadami:

* odpady niebezpieczne, spalanie odpadów;

* transport odpadów;

* zagospodarowanie zużytych opakowań, akumulatorów.

• jakość wody:

* ścieki komunalne;

* zanieczyszczenia i ochrona wód.

• ochrony przyrody:

* ochrona ptaków;

* ochrona siedlisk zwierząt i roślin.

• ograniczanie zanieczyszczeń przemysł i zarządzanie ryzykiem:

* kontrola zanieczyszczeń przemysł, energetycznych;

* zapobieganie katastrofom ekologicznym;

* audyty ekologiczne, oznakowanie wyrobów.

• chemikalia i organizmy genetycznie modyfikowane:

* znakowanie, procedury użycia i kontrola;

* doświadczenia laboratoryjne z użyciem zwierząt'

• hałas z pojazdów i maszyn:

* ograniczenia emisji hałasu z pojazdów i urządzeń technicznych

• bezpieczeństwo nuklearne i ochr przed promieniowanie:

* bezpieczeństwo jądrowe;

* radiologia medyczna.

Cele polityki ochrony środowiska w UE:

• zapewnienie odpowiednich warunków życia obywateli i funkcjonowania jednolitego wspólnego rynku;

• wypromowanie i wyegzekwowanie wspólnych standardów ekologicznych;

• działania na rzecz rozwijania technologii przyjaznych środowisku;

• ochrona zasobów naturalnych;

• stosowanie warunków trwałego i zróżnicowanego rozwoju;

• prowadzenie wspólnej polityki międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowiska;

• realizacja wspólnych programów środowiskowych.

Programy Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska:

• Corine - program zbierający informacje o środowisku i jego użytkowaniu;

• Raporty - „Europa na przełomie wieku”;

• Program „NATURA 2000”- jest to program budowy ogólnoeuropejskiej sieci rezerwatów przyrody, chroniących siedliska roślin i zwierząt mających specjalne znaczenie dla zachowania środowiska przyrodniczego Europy.

Program tworzenia sieci ostoi ptactwa

Programy sektorowe:

• programy transportowe „Zielona Księga”;

• programy energetyczne- promowanie energii odnawialnych takich jak: słoneczna, wiatrowa;

• rolne „ kodeksy dobrych praktyk rolniczych” dotyczące ograniczenia użytkowania substytucji w rolnictwie.

Programy działań - długofalowe programy w skali Wspólnot, służące koordynacji wysiłków i zasobu w zakresie ochrony środowiska:

• program 1973-76 koncentrował się na likwidacji źródeł zanieczyszczeń i działań zapobiegliwych;

• program 1977-1981 kontynuacja poprzedniego programu;

• program 1981-1986 dotyczył m.in. ochrony zasobów naturalnych;

• program 1987-1991 promował działania majace na celu zapobieganie powstałych zagrożeń w środowisku;

• program 1992-2000 promował trwały rozwój gospodarki i społeczeństwa przy zachowaniu troski o środowisko;

• program Europa 2010 „Nasza przyszłość nasz wybór” zakłada następujące cele:

* powstrzymanie zmian klimatu - ograniczenie do lat 2008-2012 emisji gazów cieplarnianych o 8% w stosunku do roku 1999, zgodnie z protokołem z Kioto;

* ochrona przyrody i różnorodności biologiczne;

* zapewnienie odpowiednich relacji środowisko - zdrowie;

* ograniczenie wytwarzania odpadów.

Zakłada się realizację programu przez:

• wdrażanie legislacji;

• podejście zintegrowane w działalności gospodarczej;

• współpracę z biznesem i konsumentami;

• dostęp do informacji;

• świadome kształtowanie przestrzeni;

• tworzenie programu we współpracy ze społeczeństwem i współpracy międzynarodowej.

Zasoby przyrody są zasobami wyczerpalnymi, dlatego też umiejętne gospodarowanie jest warunkiem dalszego z nich korzystania przy zachowaniu rezerw na przyszłość.

Oznacza to konieczność ograniczenia pozyskiwania zasobów, a także znalezienie innych sposobów podnoszenia poziomu życia poprzez nowe kierunki działań oraz innowacyjne rozwiązania technolog. Szczególne uwagi wymagają lasy, rzeki i gleby. Zagrożone jest blisko 2/9 drzewostanu Europy, a w rejonach południowych coraz większe są szkody wyrządzone przez pożary. UE używa do opracowania narodowych i regionalnych planów zrównoważonej gospodarki zasobami leśnymi oraz ich ochrona.

28.03.2008 r.

OCHRONA WÓD I GOSPODARKA WODNA

W międzynarodowym systemie prawnym ważną dziedzinę stanowi prawo ochrony środowiska, a w nim regulacje dotyczące ochrony wód. Podstawowym aktem prawnym jest przyjęta przez Parlament Wspólnoty i Radę Unii, opublikowana w IV kwartale 2000 r. „Ramowa Dyrektywa Wodna”.

Traktat Akcesyjny podpisany w Atenach (także przez Polskę) określił warunki i terminy wdrażania polityki wyrażonej w/w legislacjach. W Polsce obecnie obowiązuje ustawa „Prawo wodne” uchwalone przez Sejm RP w lipcu 2001 r. Ustalenia nawiązują do unijnej „Ramowej Dyrektywy Wodnej”. Już na wstępie w Dyrektywie stwierdzono, że woda nie może być „przedmiotem komercji, ale jest dobrem ogólnym, które winno być bronione, chronione i traktowane jako dziedzictwo”. Przyjęcie tej podstawowej zasady zobowiązuje wszystkich korzystających do racjonalnego wykorzystania i ochrony zasobów wodnych, w myśl zasad określonych jako strategia zrównoważonego rozwoju.

Struktury zarządzające życiem i działaniem społeczeństwa - rządy państw agendy władz lokalnych są zobowiązane do działań organizacyjnych oraz stymulujących ochronę i racjonalne użytkowanie wód podporządkowanych integrowanej polityce wodnej Wspólnoty Europejskiej. Dyrektywa uznaje potrzebę uwzględnienia specyfiki państw członkowskich, właściwości regionalnych, zlewniowych.

Podstawowe zasady:

• konieczność integracji i zrównoważonego gospodarowania wodami wykorzystywanymi w gospodarce, transporcie, energetyce, rolnictwie, rybołówstwie, rekreacji i turystyce z uwzględnieniem roli wody jako czynnika kształtującego politykę regionalną oraz zagospodarowanie przestrzeni;

• obowiązki likwidacji szkód środowiska u źródła ich powstawania oraz zasada „zanieczyszczający płaci”;

• interpretacja zaopatrzenia w wodę jako usługi ogólnego dobra.

Postulując „osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód” jako cel strategiczny.

Dyrektywa jest ukierunkowana na ochronę zasobów śródlądowych wód powierzchniowych i podziemnych, uznając priorytet dbałości o charakterystyce jakościowej tych zasobów postulujących koniecznościach redukcji emisji niebezpiecznych substancji do wód.

Dbałość o dobrą jakość wód - jest rozumiana jako zabezpieczenie zaopatrzenia trudności w wodę pitną. Uznawana jest konieczność ustanowienia wspólnych państwom członkowskim definicji jakościowego stanu wód, a w uzasadnionych przypadkach także i stanu ilościowego. Podkreślono obowiązek ochrony wód morskich i morskiego środowiska przybrzeżnego. Dyrektywa postuluje wykonanie analiz stanu wód w poszczególnych zlewniach, oceny oddziaływań antropogenicznych z uwzględnieniem ekonomiki gospodarki wodnej. Skutki oddziaływań i postęp we wdrażaniu dyrektywy winny być monitorowane co jest istotne dla aktualizacji planów działań w gospodarce wodnej państw członkowskich. Dyrektywa zaleca stosowanie instrumentów ekonomicznych przez opłaty za usługi wodne w wysokości pokrywającej zwrot kosztów gospodarowania wodami z uwzględnieniem nakładów na ochronę i utrzymanie standardów ekologicznych środowiska związanego z wodą. W Dyrektywie wskazano potrzebę ograniczania emisji zanieczyszczeń i zapewnienia standardów jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Podkreśla się wagę konsultacji publicznych i informowania ogółu o problemach zarządzania gospodarką wodną oraz o planowanych i realizowanych działaniach oraz zapewnić społeczne w tym uczestnictwo.

Spójna strategia gospodarowania wodami winna być określona w:

• w szczegółowych specyfikach technicznych;

• w standardach monitoringu;

• w kryteriach oceny stanu wód.

Przedstawione ogólne wytyczne są szczegółowo omówione w tekście Dyrektywy, ze wskazaniem ramy ochrony śródlądowych wód powierzchniowych, wód podziemnych oraz morskich wód przybrzeżnych i terytorialnych przez:

• zapobieganie dolnej degradacji, ochr i polepszeniu stanu ekosystemów wodnych i lądowych - zwłaszcza terenów podmokłych;

• promocja zrównoważonego użytkowania wód;

• dążenie do zwiększonej ochr i polepszenia środowiska wodnego;

• eliminację zrzutów zanieczyszczeń i odpadów;

• redukcja zanieczyszczeń wód podziemnych;

• zapewnienie zaopatrzenia w wodę dolnej jakości ze źródeł powierzchniowych i podziemnych.

Dyrektywa zakłada, że zarządzanie, ochrona i gospodarowanie zasobami wód będą realizowane w obszarach o granicach hydrograficznych.

Jednostki obszarowe - podstawą gospodarowania wodami (zarządzanie, realizacja, kontrola i sprawozdawczość). Układ definicji jednostek obszarowych z dostosowaniem do polskiej specyfiki został przeniesiony do ustawy „Prawo wodne”. Za podstawową jednostkę uznaje się dorzecze - obszar, który całkowity odpływ wód powierzchniowych następuje ciekami naturalnymi przez jedno ujście do morza.

Prawo wodne ustanawia podział terytorium Polski na dwa obszary dorzeczy:

• obszar dorzecza Wisły;

• obszar dorzecza Odry.

Woda jest dobrem podstawowym i niezbędnym dla wszystkich form życia. Projekt „Ramowej Dyrektywy Wodnej” sporządzono przy zastosowaniu metody konsultacji otwartych . Jej celem jest określenie norm jakościowych dla wody, a także zapewnienie ludziom dostępu do czystej wody pitnej.

4.04.2008 r.

OCHRONA ATMOSFERY I POWIERZCHI ZIEMI

Ogólnoświatowym priorytetem w działaniach na rzecz środowiska naturalnego jest poprawa czystości powietrza a podstawowym celem ochrona warstwy ozonowej poprzez zmniejszenie wydzielania gazów cieplarnianych do atmosfery. Gazy te są odpowiedzialne za ocieplenie klimatu na świecie, które gdy będzie nadal postępować grozi niewyobrażalnymi dziś konsekwencjami dla ludzi i środowiska.

Powaga problemu skłoniła społeczność międzynarodową do zawarcia konwencji Ramowej Narodów Zjednoczonych (1992), a następnie podpisano protokół w Kioto (1997), w którym państwa - sygnotariusze zobowiązały się do zredukowania emisji gazów cieplarnianych w okresie 2008-2012, a co najmniej 5% w stosunku do emisji z 1990 r. Wspólnota Europejska przyjęła w Kioto zobowiązanie ograniczenia emisji o 8% do 2008 r. Chociaż nie jest to zadanie łatwe w przedłożonym w końcu stycznia 2001 r. projekcie światowego Programu na rzecz ochrony środowiska. Komisja Europejska zaproponowała przyjęcie znacznie bardziej ambitnego celu, zredukowanie emisji o 20-40% do 2020 r. Wymagać to będzie zasadniczej zmiany polityki energetycznej i transport, w tym kosztownej przebudowy zanieczyszczających środowisko elektrowni, a takie stopniowe podejście do wykorzystania paliw płynnych do napędu samochodów.

Wspólnota jest również sygnotariuszem Konwencji Genewskiej z 1979 r. w sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekiej odległości, a związana z tym problemem. Wspólnotowa legislacja ma na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń przez przemysł i transport drogowy. Strategia Wspólnoty w odniesieniu do transportu drogowego koncentruje się na działaniu na rzecz ograniczenia emisji (obowiązek stosowania katalizatorów) zmniejszenie zużycia paliwa przez samochody osobowe we współpracy z producentem samochodów i promowanie „czystych” pojazdów poprzez bodźce podatkowe.

Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym

W ramach strategii przeciwdziałania zmianom klimatu realizowanej na mocy protokołu z Kioto UE wprowadziła pierwszy na świecie rys handlu uprawnieniami do emisji. Rządy państw UE przyznają przedsiębiorcom sektora przemysł i energetycznego limity uprawnień do emisji dwutlenku węgla, który jest głównym gazem cieplarnianym. Firmy, które nie wykorzystują wszystkich swoich uprawnień mogą sprzedać pozostającą im limity innym firmom pragnącym w ten sposób uniknąć wysokich kar za przekroczenie dopuszczalnych limitów emisji. Komisja Europejska zaproponowała objąć system handlu uprawnieniami do emisji również sektor lotniczy, który odpowiada za 3% emisji gazów cieplarnianych. Jednak ze względu na szybki rozwój sektora emisje spowodowane przez samoloty mogą zniszczyć 1/4 wysiłków na rzecz emisji, do których protokół 2 Kioto energochłonne sektory przemysłu. Wymogi wynikające z protokołu z Kioto obowiązują jedynie do 2012 r. jednak KE rozpoczęła już konsultacje w sprawie polityki dotyczące zmian klimatu po

2012 r.

Ochrona powierzchni ziemi

Powierzchnia ziemi - rozumie się przez to naturalne ukształtowanie terenu, glebę oraz znajdującą się pod ziemią do głębokości oddziaływania człowieka, z tym że pojęcie „gleba” oznacza górną warstwę litosfery złożonych z części mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza, organizmów obejmującą wierzchnią warstwę gleby i podglebia.

Ochrona powierzchni ziemi polega na:

• zapewnienie jak najlepszej jej jakości w szczególności poprzez:

* racjonalne gospodarowanie;

* zachowanie wartości przyrodniczych;

* zachowanie możliwości produkcyjnego wykorzystania;

* ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania;

* utrzymanie jakości gleby i ziemi powyżej lub co najmniej poziomie wymaganych standardów;

*doprowadzenie jakości gleby i ziemi co najmniej do wymaganych standardów, gdy nie są one dotrzymywane;

* zachowanie wartości kulturowych z uwzględnieniem zabytków archeologicznych;

• zapobieganie ruchom Ziemi i ich skutkom:

* rekultywacja - w związku z niekorzystnym przekształceniem ukształtowania terenu polega na przywróceniu go do stanu poprzedniego, natomiast rekultywacja zanieczyszczeń ziemi polega na przywróceniu go do stanu wymaganego standardu jakości;

* władający powierzchnią ziemi, na której występuje zanieczyszczenie gleby lub ziemi albo niekorzystne ukształtowanie terenu jest obowiązany do przeprowadzenia ich rekultywacji.

ZASOBY NATURALNE, ZASOBY RACJONALNEJ GOSPODARKI ZASOBAMI

Do podstawowych zasobów naturalnych należą:

• gleba;

• surowce mineralne;

• powietrze;

• woda;

• świat roślinny i zwierzęcy;

• lasy.

Wiele elementów i układów środowiska zostało poddanych antropopresji, która zakłóciła równowagę ekologiczną. Coroczne raporty o stanie środowiska wskazują na powiększanie się problemów ekologicznych.

Podstawowe wyznaczniki sytuacji ekologicznej świata można podzielić na:

• wyczerpywanie zasobów przyrody wykorzystywanych gospodarczo;

• obciążanie środowiska zanieczyszczeniami i odpadami;

• zagrożenie i ochrona różnorodności ekologicznej.

Wyczerpywane są zasoby odnawialne i odnawialne. Poważnym zagrożeniem bytu milionów ludzi jest niedostatek drewna opałowego, czystej wody oraz żywności (szczególnie zmniejszają się połowy ryb). Zasoby najważniejszego współcześnie surowca - ropy naftowej wystarczą na kilkadziesiąt lat, gazu ziemnego na 200 lat, a węgla kamiennego na 3 tys. lat. Ekologowie uważają jednak, że sprawą krytyczną dla świata nie jest wyczerpywanie się surowców, ale pogarszanie jakości środowiska spowodowane jego zanieczyszczeniem, prowadzące do zatrucia naturalnych systemów. Konsekwencją jest spadek ich produktywności, stabilności, trwałości, zdolności do samooczyszczenia i zagrożenia zdrowia ludzkiego.

Powierzchnia gruntów rolnych na świecie wynosi ok. 3,2 mld ha i stopniowo zmniejsza się.

Do najważniejszych zagrożeń środowiska w Polsce można zaliczyć:

• zanieczyszczenie wód i niebezpieczeństwo powstania deficytu wody pitnej;

• degradacja środowiska morskiego;

• skażenie powietrza atmosferycznego;

• degradacja lasów;

• degradacja gleb;

• odpady przemysłowe i komunalne;

• degradacja krajobrazu.

4.04.2008 r.

Zasoby wód Polski ocenia się na 22 km², w czym zasoby wód podziemnych wynoszą 12,5 km² . Znaczne obszary środkowej i zachodniej Polski wykazują deficyt wody. Badania wód rzek wykazały, że wód I klasy czystości jest ok. 2%, a 35% wód rzecznych prowadzi wody pozaklasowe. Wśród badanych 140 jezior, ponad połowa ma wody III klasy czystości i wody pozaklasowe, a 5% spełnia wymogi I klasy.

Zanieczyszczenie powietrza

Powietrze najbardziej zanieczyszczają: dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz pyły. Najwięcej zanieczyszczeń atmosfery powstaje ze spalania paliw (90% - SO_2, 70-80% tlenki azotu) oraz w przemyśle energetycznym i wydobywczym. Największe zagrożenie dla zdrowia ludzi powodują zanieczyszczenia metalami ciężkimi (ołów, kadm), tlenkami węgla oraz węglowodorami (Śląsk).

Zanieczyszczenia wód śródlądowych w Polsce nie pozostaje bez wpływu na czystość środowiska Morza Bałtyckiego.

Degradacja lasów

Zanieczyszczenie powietrza w Karkonoszach w skutek kwaśnych deszczy zginęło 13 tys. ha lasów. Około 32% lasów jest zagrożonych szkodliwym oddziaływaniem gazów i pyłów, szczególnie w Pd-Zach. części kraju.

Degradacja gleb

W Polsce zagrożonych jest erozją ok. 17% powierzchni kraju, szczególnie na Wyżynie Lubelskiej, Małopolskiej, Podkarpaciu i Przedgórzu Sudeckim. Następuje również zakwaszenie gleb w skutek spalin (emisji) dwutlenku siarki. Zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi (ołów, kadm) występuje lokalnie w pobliżu zakładów przemysłowych i dróg.

Odpady przemysłowe i komunalne

Ponad 80% odpadów przemysłowych pochodzi z przemysłu wydobywczego, metalurgicznego i energetyki. W 1995 r. wytworzona w Polsce ok. 122 mln ton odpadów przemysłowych i 43,7 mln m³ odpadów komunalnych.

Degradacja krajobrazu

Największe zniekształcenie terenu powoduje górnictwo odkrywkowe oraz miejsca wydobycia surowców mineralnych tj. piasek, żwir, torf, glina.

Główne kierunki poprawy gospodarki zasobami naturalnymi i ochrony środowiska:

• budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacja (szczególnie na terenach wiejskich);

• unieszkodliwienie odpadów komunalnych i przemysłowych;

• ulepszenie technologii przemysłowych;

• rekultywacja terenów zdegradowanych;

• zalesianie gruntów marginalnych - gruntów VI i VI RZ i nieużytków;

• budowa zbiorników retencyjnych gromadzących wodę.

11.04.2008 r.

GOSPODARKA ODPADAMI, OCHRONA PRZYRODY

Podstawowa zasadą ochrony środowiska w UE jest oprócz przeciwdziałania powstawaniu odpadów, reguła zgodnie, z którą koszty utylizacji odpadów przede wszystkim ponosi ich wytwórca.

Generalnie strategia UE w dziedzinie gospodarowania odpadami wskazuje na następujące zasady:

• zapobieganie ich przetwarzaniu przez właściwe technologie i produkty;

• recykling(publiczne wykorzystanie odpadów jako surowców oraz m.in. jako źródła energii);

• optymalne ostateczne usuwanie;

• regulacja dotycząca przepisów zabezpieczających przed zagrożeniami w transporcie;

• działania naprawcze w środowisku.

Odpady stanowią obecnie jedno z największych zagrożeń na powierzchni ziemi.

Ze względu na pochodzenie wyróżnia się 2 zasadnicze grupy odpadów:

• odpady komunalne;

• odpady przemysłowe.

Specyficzną grupę tworzą odpady specjalne. Są one szczególnie niebezpieczne. Ich niewłaściwa utylizacja może zagrażać życiu lub zdrowiu lub też spowodować znaczne straty w środowisku przyrodniczym. Odpady specjalne mogą powstać zarówno w warunkach miejskich, np. odpady szpitalne, jak i w procesach technologicznych, np. odpady azbestowe przy produkcji składzin ciernych lub ołowiane przy produkcji akumulatorów.

Z punktu widzenia ochrony gleb odpady stanowią dwojakie zagrożenie dla powierzchniowej warstwy ziemi:

• na wysypisku zajmowane są coraz to nowsze tereny;

• mogą spowodować chemiczne zanieczyszczenie gleb.

Istotnym zagrożeniem dla gleb są mogilniki - służące do składowania przeszłości po chemicznych środkach ochrony roślin.

Prawo unijne dotyczy gospodarki odpadami zobowiązuje państwa członkowskie do takiego postępowania z odpadami, które nie spowoduje:

• zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin i zwierząt;

• uciążliwości związanych z hałasami i odorami;

• szkodliwego wpływu na tereny wiejskie lub miejsca objęte szczególną troską.

W Polsce zasady postępowania z odpadami określa ustawa z 24.04.2001r „O odpadach”.

Ochrona przyrody

Natura 2000 - jest obecnie najbardziej kompleksową i legislacyjnie przygotowaną europejską siecią ekologiczną, mającą na celu zapewnienie ekosystemom trwałej egzystencji.

Prawne i metodyczne podstawy sieci Natura 2000

Dyrektywa Rady EWG - w sprawie ochrony dzikich ptaków (1979 r.) ma na celu ochronę i zachowanie wszystkich populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim, prawne uregulowanie zasad handlu i pozyskiwania ptaków łownych oraz przeciwdziałanie niedopuszczalnym metodom ich łapania i zabijania.

Dyrektywa Ptasia - dotyczy nie tylko obszarów lądowych, lecz także morskich, jako siedlisk występowania ptaków i obliguje kraje członkowskie do występowania ostoi ptaków, określonych jako obszary specjalnej ochrony (OSO).

Dyrektywa Rady EWG - w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

(1992 r.).

Dyrektywa Siedliskowa lub Habitatowa - ma na celu zachowanie szczególnie cennych i zagrożonych elementów różnorodności biologicznych (siedlisk oraz dzikiej fauny i flory) w obrębie europejskiego terytorium państw członkowskich UE poprzez:

• utworzenie sieci NATURA 2000 dla ochrony naturalnych typów siedlisk oraz siedlisk gatunków;

• utworzenie systemu ochrony gatunków (ochronę reguluje Dyrektywa Ptasia).

Na podstawie Dyrektywy Siedliskowej wyznacza się specjalne obszary ochrony (OSO).

Państwa członkowskie powinny podejmować starania zmierzające do poprawy spójności sieci poprzez utrzymanie, rozbudowywanie i odtwarzanie elementów krajobrazu, mogących stanowić łączniki między ogniwami sieci czyli tzw. korytarze ekologiczne.

Wyznaczone obszary powinny odzwierciedlić regionalną zmienność typów siedlisk, biocenoz, generalnie zdobytych do życia populacji w ich naturalnym środowisku.

Efektywne funkcjonowanie sieci powinno być utrzymywane i restytucja właściwości typów siedlisk i gatunków w całym ich naturalnym zasięgu.

OCHRONA PRZED HAŁASM, ENERGETYKĄ A ŚRODOWISKO NATURALNE

Hałasem nazywamy wszystkie niepożądane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne środka sprężystego, działające za pośrednictwem powietrza na organ słuchu i inne zmysły oraz organizm człowieka.

Fale dźwiękowe charakteryzują się określoną długością, częstotliwością (Hz) i poziomem

Akustycznego (dB)

Hałas jest przyczyną powszechnej degradacji środowiska, pogarsza jego jakość do tego stopnia, że znaczne obszary litosfery nie mogą pełnić swej funkcji.

Hałas oddziałuje ujemnie na organ słuchu człowieka i ośrodkowy układ nerwowy, może to spowodować ostry lub przewlekły uraz akustyczny, który towarzyszy szereg reakcji obronnych o charakterze odruchowym. Oddziaływanie hałasu przez dłuższy czas może być przyczyną rozwinięcia się w organizmie chorób o podłożu nerwicowym, jak również zmian w układzie krążenia, układzie pokarmowym, oddechowym, gruczołów dokrewnych, narządów rodnych kobiet, narządów zmysłu. Dopuszczalna ze względu na ochronę słuchu wartość poziomu dźwięku wynosi 85 dB.

Ochrona przed hałasem:

• kierowanie ruchu drogowego poza obręb miasta na tzw. obwodnice;

• skrzyżowania bezkolizyjne i wielopoziomowe;

• synchronizacja sygnałów świetlnych;

• budowa podziemnych linii komunikacyjnych (metro);

• ekrany akustyczne;

• zieleń, bariery naturalne akustyczne (wzgórza, depresje);

• ochronniki słuchu stosowane w przemyśle, szczególnie ciężkim;

• świadome kształtowanie klimatu akustycznego obiektów na etapie ich projektowania i realizacji;

• właściwa lokalizacja ośrodków budowlanych takich jak m.in. szpitale, sanatoria, kościoły, muzea, obiekty sportowe i inne.

Ochrona środowiska przed hałasem i wibracjami polega na zapobieganiu ich powstawania lub przenikania do środowiska

.

Energetyka a środowisko naturalne

Zużycie energii jest koniecznym czynnikiem rozwoju, ale jego nadmierny wzrost jest jednym z największych zagrożeń dla środowiska.

W zaopatrzeniu w energię najistotniejsze są problemy ochrony środowiska:

• emisja dwutlenku węgla (CO₂) generujące tzw. efekt cieplarniany;

• emisje tlenku siarki i azotu wywołujące tzw. kwaśne deszcze.

Zagrożeniem pochodzącym od rosnącego ogólnego zużycia energii przeciwstawiono w polityce ochrony środowiska dwa kierunki:

• poprawy efektywności wykorzystania energii w procesach produkcji;

• intensywnego wspierania energetyki bazującej na odnawialnych źródłach energii.

Odnawialne źródła energii - to źródła wykorzystujące w procesie przetwarzania nie zakumulowaną energię słoneczną w rozmaitych postaciach, w szczególności energię rzek, wiatru, biomasy, energię promieniowania słonecznego, energię geotermalną.

Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii pozwala na osiągnięcie trzech bardzo istotnych efektów:

• możliwość zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego

• minimalizacja oraz zapobieganie powstawaniu problemów ekologicznych;

• trwały i zrównoważony rozwój.

Eksploatacja zasobów paliw kopalnych prowadzi do zaburzenia stanu równowagi w przyrodzie, który spowodowany jest m.in. emisją substancji zanieczyszczających do atmosfery podczas procesów ich spalania. Ze względu na dewastacje ziemi, emisję niebezpiecznych zanieczyszczeń gazowych, kumulację odpadów stałych oraz zasolenie wód, energetyka stanowi kluczowy problem ekologiczny.

Przemysł energetyczny - używający do wytwarzania energii paliw kopalnych takich jak: węgiel kamienny czy węgiel brunatny stworzą szczególne zagrożenie dla stanu środowiska przyrodniczego, wód, powietrza, gleb, roślinność, a szczególnie lasów. Dlatego też ważne jest zwiększenie ilości wytwarzanej energii elektrycznej w elektrowniach wykorzystujących tzw. odnawialne źródła energii, nie powodujące pogorszenia jakości środowiska przyrodniczego, a tym samym warunków życia społeczeństwa.

18.04.2008 r.

OCHRONA KONKURENCYJNOŚCI ŚRODOWISKA W SKALI LOKALNEJ I REGIONALNEJ

Ministerstwu Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (MOŚZNiL) podlega także Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska (PIOŚ) zajmująca się bieżącym kontrolowaniem stanu środowiska przyrodniczego i przestrzeganiem zasad jego ochrony.

W województwach działają Wojewódzcy Inspektorzy ochrony Środowiska. W celu kontroli bieżącego stanu środowiska stosuje się monitoring, czyli automatyczny pomiar zanieczyszczeń występujących w powietrzu, wodzie i glebie. Specjalne urządzenia samorejestrujące dokonują pomiaru stężeń zanieczyszczeń występujących w powietrzu, wodzie i glebie.

Normy zanieczyszczenia powietrza

Normy dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń dzieli się na 2 kategorie:

• dla obszarów chronionych;

• dla pozostałych terenów.

Ustalone zostały dopuszczalne stężenia 30-minutowe, 24-godzinne (dobowe) i średnioroczne, a w odniesieniu do kadmu, ołowiu i pyłu dopuszczalne odpady na metr sześcienny w ciągu roku. Zwykle dokonuje się pomiaru stężeń dwutlenku siarki, tlenków azotu, węglowodorów, tlenków węgla i pyłu.

Zanieczyszczenia wód

Ustalono dopuszczalne normy zanieczyszczeń nieorganicznych tj. azotu, fosforu, metali ciężkich (miedź - Cu, cynk - Zn, kadm - Cd, rtęć - Hg, ołów - Pb, chrom - Cr, kobalt - Co, nikiel - Ni i zanieczyszczeń organicznych).

Stosuje się następujące wskaźniki i metody oznaczenia zawartości związków organicznych w wodzie:

• straty przy prażeniu suchej pozostałości wody w temp. 550° C (w tej temp. związki organiczne zostają spalone);

• biochemiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT);

• chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT);

• ogólne zapotrzebowanie tleni;

• węgiel organiczny;

• pomiar absorpcji w nadfiolecie.

Zanieczyszczenia gleb

Dokonuje się pomiaru zawartości metali ciężkich w wierzchniej warstwie gleb takich pierwiastków jak: kadm, chrom, miedź, mangan - Mn, nikiel, ołów, cynk.

Najbardziej zanieczyszczone regiony kraju to: katowickie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie. Nasilenie chorób układu krążenia w tych regionach jest większe od 70% od regionów najczystszych. Najczystsze regiony kraju to: podlaskie, warmińsko-mazurskie.

W obszarach ekologicznego zagrożenia nasilają się choroby układu krążenia, układu pokarmowego i nerwowego.

Spośród substancji i pierwiastków chemicznych wprowadzanych w nadmiernych ilościach do środowiska szczególne zagrożenie stanowią:

• niektóre pierwiastki śladowe (nikiel, kadm);

• wielopierwiastkowe węglowodany aromatyczne (WWA);

• dioksyny;

• związki chemiczne przyspieszające zakwaszanie środowiska (dwutlenek siarki, tlenki azotu, fluor);

• zanieczyszczenia powietrza;

• zanieczyszczenia wód;

• zanieczyszczenia gleb;

• odpady (zanieczyszczają wody, gleby i powietrze).

Ochrona głównych ekosystemów ziemi

• ochrona atmosfery - działalność ludzka doprowadziła do zanikania warstwy ozonowej i przyspieszania zmian klimatycznych. Działania w dziedzinach gospodarczych tj. energetyka, transport, rolnictwo, leśnictwo mają doprowadzić do ograniczenia emisji gazów szklarniowych;

• ochrona mórz i oceanów (ograniczenia zanieczyszczenia);

• ochrona zasobów wód słodkich (ograniczenie spływu powierzchniowego - chemikaliów, nawozów);

• przeciwdziałanie procesowi pustynnienia i suszy;

• ochrona lasów;

• ochrona różnorodności biologicznej;

• ochrona obszarów górskich.

Wyróżnia się dwa rodzaje zagrożeń ekologicznych:

• zagrożenia zewnętrzne - do Polski napływają wielkie ilości zanieczyszczeń powietrza, głównie z kierunku Pd (Niemcy) i Zach. (Czechy). Szacuje się, że ogólnej ilości osiadających na terytorium Polski zanieczyszczeń aż 55% dwutlenku siarki i 75% tlenków azotu pochodzi z zagranicy. Zanieczyszczenia te powodują, że w Sudetach i Karpatach Zach. od wysokości 700 m n.p.m. giną lasy i pogarszają się warunki zdrowotne na obszarze Górnego Śląska i w Zagłębiu Turoszowskim. Drugim rodzajem zanieczyszczeń zew. jest zanieczyszczenie rzek, a trzecim przesyłanie do Polski toksycznych substancji celem ich przeróbki lub składowania (odpady), a czwartym rodzajem zanieczyszczeń są katastrofy nuklearne (atomowe);

• zagrożenia wewnętrzne - ocenia się, że 10% powierzchni kraju obejmują obszary zagrożenia ekologicznego, na których stale przekraczane są dopuszczalne normy zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody.

Niszczenie środowiska przyrodniczego powodują:

• niewłaściwa gospodarka odpadami;

• brak urządzeń do oczyszczania ścieków;

• brak urządzeń do oczyszczania do ochrony powietrza;

• nadmierny hałas i promieniowanie elektromagnetyczne.

Założenia programu zrównoważonego rozwoju (ekorozwoju) obejmują:

• ochronę przyrody (zwiększanie nakładów na ochronę przyrody);

• tworzenie produkcji zintegrowanej i ekologicznej w rolnictwie;

• w leśnictwie wprowadzanie lasu mieszanego w miejsce monokultur (sosna);

• poprawa gospodarki wodnej;

• rozwój energetyki niekonwencjonalnej (energetyka wodna, wiatrowa, słoneczna, z biomasy);

• preferencje dla wyrobów ekologicznych w przemyśle;

• powstrzymanie budownictwa na obszarach cennych przyrodniczo;

• wprowadzenie katalizatorów spalin w samochodach, benzyny bezołowiowej i biopaliw;

• likwidacja (ograniczenie) obszarów zagrożenia ekologicznego;

• ograniczenie przemysłu wydobywczego;

• zasilanie gruntów marginalnych;

• proekologiczna gospodarka na obszarach cennych przyrodniczo.

Oceniając środowisko w skali lokalnej należy wziąć pod uwagę:

• czynniki klimatyczne (długość zimy, opady, temp.);

• jakość gleb (wskaźnik bonitacji gleb, waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej);

• zanieczyszczenia gleb (szczególnie metalami ciężkimi);

• czystość powietrza i wód;

• zalesianie - wskaźnik zalesienia i zdrowotności lasów;

• uciążliwość zakładu produkcyjnego, usługowego lub formy hodowlanej;

• jakość dróg i położenie.

Regiony o większym stopniu zalesienia i udziału wód (jeziora, rzeki) mają większą wartość estetyczną, zdrowotną i inspiracyjną i są predysponowane dla rozwoju turystyki.

25.04.2008 r.

PROGRAMY ROLNO - ŚRODOWISKOWE

Wspólna polityka rolna UE - ukierunkowana jest na wspieranie przekształceń rolnictwa i obszarów wiejskich. Ma ona na celu nie tylko zwiększenie konkurencyjności sektora rolnego, podniesienie poziomu życia na obszarach wiejskich, a także poprawę środowiska naturalnego.

Problemy środowiska zaczęły wywierać wpływ na kształt polityki rolnej UE. Niezaprzeczalne stały się szkody środowisko wynikające z nowoczesnych intensywnych metod produkcji rolnej.

Pierwsze programy rolno-środowiskowe zaczęto wdrażać w połowie lat 80 XX w. w Holandii, Wielkiej Brytanii, Niemczech. W 1985 r. wyrażono zgodę, aby rządy krajów UE oferowały rolnikom płatności za stosowanie specyficznych praktyk na wyznaczonych przez kraje członkowskie Obszarach Przyrodniczo Wrażliwych (OPW). W 1987 r. zapewniono również częściowe finansowanie programów rolno-środowiskowych poprzez fundusze UE.

Reforma Wspólnej Polityki Rolnej (Mac Sharryego) w 1992 r. była oparzana przejściu z dopłat do produkcji na płatności bezpośrednie dla rolników w niektórych głównych sektorach rolnictwa (zboża, chów zwierząt).

Wprowadzone zostały również nowe instrumenty zwane ”środkami towarzyszącymi” Wspólnej Polityki Rolnej, takie jak:

• programy rolno-środowiskowe;

• wcześniejsze emerytury;

• zalesianie gruntów rolnych.

Reforma WPR znana jako Agenda 2000 wprowadziła głębsze zmiany polegające na:

• przejściu z dopłat do cen na płatności bezpośrednie;

• położeniu większego nacisku na instrumenty rolno-środowiskowe, poprawę struktury gospodarstw, zalesienia i rozwój obszarów wiejskich.

Instrumenty te stanowią tzw. drugi filar WPR zostały zawarte w Rozporządzeniu o Rozwoju Obszarów Wiejskich (Rozporządzenie 1257/1999).

Wyróżnia się 2 typy programów rolno-środowiskowych:

• strefowe - realizowane w wydzielonych strefach (Obszary Przyrodniczo Wrażliwe) mające za cel ochronę różnorodności biologicznej;

• horyzontalne - dotyczące m.in. rolnictwa ekologicznego, gospodarowania na trwałych użytkach zielnych, szkoleń.

Typy działań rolno-środowiskowych w programach UE:

I Gospodarka rolna prowadzona w sposób korzystny dla środowiska:

• rolnictwo ekologiczne;

• rolnictwo integrowane i poprawa stanu środowiska:

- ograniczenie stosowanych środków produkcji (nawozy, pestycydy);

- ekstensyfikacja chowu zwierząt;

- zamiana pół ornych na użytki zielone;

- zamiana intensywnych łąk i pastwisk w ekstensywne;

- przeciwdziałanie erozji gruntów i zanieczyszczeniom azotanowym;

- kształtowani krajobrazu rolniczego.

• zachowanie istniejących niskonakładowych systemów produkcji:

- zachowanie siedlisk o cennych walorach przyrodniczych;

- zachowanie rolniczych ras zwierzą gospodarskich i lokalnych odmian roślin uprawnych.

II Zagospodarowanie gruntów nie użytkowanych rolniczo:

• 20-letnie odłogowanie ze względów środowiskowych;

• zagospodarowanie gruntów porzuconych i zadrzewień;

• zachowanie elementów struktury krajobrazów i elementów kulturowych obszarów wiejskich.

III Działania społeczno- ekonomiczne:

• projekty szkoleniowe i demonstracyjne;

• wprowadzenie rachunkowości rolnej;

• wzrost zatrudnienia;

• kształtowanie wrażliwości na problemy ekologiczne.

Ponad 80% wydatków w całej UE przeznacza się na wspieranie systemu gospodarowania w sposób przyjazny dla środowiska. Programy rolno-środowiskowe umożliwiają otrzymanie płatności za świadczenie usług dla środowiska. Rolnik rezygnując z intensywnej produkcji, a przystępując do programów rolno-środowiskowych otrzymuje rekompensatę za utracony dochód jako płatność przewidzianą tymi programami. Płatności pochodzące z realizacji programu rolno-środowiskowego mogą stać się szansą na zachowanie piękna przyrody i tradycyjnego krajobrazu i zapewniają rolnikom odpowiedni poziom dochodów.

Skala realizacji programów:

Kraj % pow. użytków rolnych

Irlandia 21

Portugalia 30,9

Gracja, Hiszpania, Włochy 0,3- 5,8

Finlandia 87,0

Austria 68,0

Niemcy 38,9

Belgia i Holandia poniżej 2,0

Założenia Krajowego Programu Rolno- Środowiskowego:

• rolnikom świadczy się usługi na rzecz… przez co najmniej 5 lat;

• umowy są dobrowolne;

• dopuszczeni do uczestnictwa są właściciele i dzierżawcy użytkujący swoje grunty rolne;

• stosowanie zasad Kodeksu Dobrej Polityki Rolniczej jest obowiązujące w całym gospodarstwie;

• płatne są działania, które wykraczają poza zwykłe dobre praktyki rolnicze;

• płatności obejmują utracone dochody, poniesione koszty i niezbędne zachęty.

9.05.2008 r.

WDRAŻANIE I EGZEKWOWANIE PRAWODAWSTWA WSPÓLNOTOWEGO W DZIEDZINIE OCHRONY ŚRODOWISKA

Realizacja celów wspólnotowej polityki w dziedzinie środowiska urzeczywistniane są przez środki prawne podejmowane na poziomie organizacji i państw członkowskich. Z przepisów traktatów wynika, że zarówno Wspólnota jaki i państwa członkowskie są kompetentne do stanowienia prawa środowiska UE. Z przepisów TUE wynika generalna zasada, że jeżeli Wspólnota nie podejmie stosownych działań w danej dziedzinie, to państwa członkowskie zachowają swoje uprawnienia do ich podejmowania oczywiście stosując się do ogólnych zasad zawartych w Traktatach. Natomiast podjęciu Wspólnoty działań w danej materii pozbawia państwa członkowskie możliwości przyjmowania środków prawnych w tym samym zakresie. Art. 176 TWE stanowi, że środki ochronne przyjęte na podstawie art. 175 TWE nie stanowią przeszkody dla państw członkowskich w utrzymaniu i ustanowieniu bardziej rygorystycznych środków ochronnych, które muszą być zgodne z TUE i podlegają ratyfikacji Komisji.

Wspólnota jest kompetentna i odpowiedzialna za podejmowanie działań legislacyjnych w realizacji celów polityki środowiskowej, kierując się zasadami traktatowymi. Państwa członkowskie mogą podejmować działania legislacyjne związane z ochroną środowiska również wtedy, gdy Wspólnota podjęła już takie działania. Jednakże prawodawstwo krajowe musi być zastąpione przez regulacje wspólnotowe, gdy zostaną one wprowadzone do krajowych porządków prawnych.

Kompetencje WE zawierania umów międzynarodowych są klasyfikowane w 3 grupach:

• kompetencje o charakterze cedzinach szczegółowym zawarte w tytule XIX Traktatu WE wynikające z polityki Wspólnoty w dziedzinie środowiska;

• kompetencje o charakterze quasi - szczegółowym w dziedzinach pozostałych polityk;

• kompetencje o charakterze ogólnym, w tym umów o stowarzyszeniu lub współpracy.

Akty wykonawcze UE również i te dotyczące środowiska, do wydawania których upoważniona jest często Komisja, zgodnie z art. 211 TWE uchwalane są w wewnętrznych procedurach Komisji zwanych procedurami komitologii.

Proces stanowienia wspólnotowego prawa środowiska UE, rozpoczyna inicjatywa legislacyjna Komisji, która ma monopol w tej materii. Pośrednią inicjatywę legislacyjną ma również Parlament Europejski, Rada Europejska.

Jednym z celów polityki UE zapisanym w TUE i TWE jest trwały i zrównoważony rozwój, który jest uwarunkowany przez włączenie czynnika środowiska naturalnego do procesu planowania i realizacji polityk wspólnotowych. Realizacja celów zawartych w tych traktatach dokonuje się przez działania prawotwórcze zarówno na poziomie Wspólnoty jak też państw członkowskich UE, ponieważ europejskie prawo wspólnotowe jest prawem o charakterze integracyjnym. Harmonizacja wspólnotowego prawa środowiska UE jest metodą integracji bezpośrednio polegającej na zbliżeniu systemów prawnych państw członkowskich UE w dziedzinie prawa środowiska.

Najczęściej używanym instrumentem harmonizacji prawa państw członkowskich w dziedzinie prawa środowiska są dyrektywy. Wiążą one państwa członkowskie co do celów w nich określanych przedstawiając państwom członkowskim wybór środków i metod implementacji.

Wdrażanie wspólnotowych norm prawa UE do krajowych porządków prawnych jest procesem złożonym, na który składają się:

• transpozycja (przeniesienie);

• stosowanie.

Przestrzeganie norm

Art. 10 TWE określa zobowiązania państw członkowskich do zapewnienia realizacji zobowiązań wynikających z prawa pierwotnego i pochodnego UE. Główna rola w monitorowaniu procesu implementacji wspólnotowego prawa środowiskowego UE przypada KE. Odpowiedzialność za stosowanie wspólnotowego prawa środowiska UE spoczywa na państwach członkowskich UE.

Państwo członkowskie ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone jednostce związku ze złamaniem przez nie wspólnotowego prawa środowiska UE przez fakt nie wdrażania przepisów prawa pochodnego do krajowego porządku prawnego.

Pojęcie szkody w środowisku odnosi się do szkód:

• wyrządzonych gatunkom chronionym i siedliskom przyrodniczym;

• wyrządzonych zasobom wodnym;

• wyrządzonych powierzchni ziemi.

Zrównoważony rozwój

Koncepcja zrównoważonego rozwoju narodziła się w latach 70 XX w., a sprecyzowana została w 1987 r. w tzw. Raporcie ………, jako podstawa niezakłóconego bytowania społecznego (Nasza wspólna przyszłość 1991 r.)

Przyjęto, że trwał i sprawiedliwy rozwój oznacza:

• trwałość ekologiczną;

• rozwój ekologiczny;

• sprawiedliwość społeczną między pokoleniami i w obrębie każdego pokolenia.

Uznano wtedy, że do promowania trwałości rozwoju konieczne jest określenie celów polityki środowiskowej i gospodarczej:

• ożywienie wzrostu gosp.;

• zmiana jakości wzrostu;

• zaspokojenie podstawowych potrzeb ludzkich w zakresie pracy, pozyskiwania energii i higieny;

• stabilizacja liczby ludności;

• ochrona i pomnażanie bogactw naturalnych;

• zmiana profilu technologii oraz metod zarządzania rynkiem;

• kojarzenie praw ekologii i ekonomii w procesie decyzyjnym.

Są to założenia podstawowych strategii jakie powinny być przyjęte i realizowane.

Podstawowe reguły zarządzania rozwoju zrównoważonego sformułowane w 1991 r.:

• wykorzystanie odnawialnych zasobów nie powinno przekraczać ich regeneracji;

• wykorzystywanie nieodnawialnych surowców nie powinno przewyższać odbudowy odnawialnych surowców;

• emisji szkodliwych substancji nie powinna przewyższać naturalnej pojemności w zakresie abserpcji szkodliwych substancji.

Realizacja zrównoważonego rozwoju UE

Na kontynencie europejskim są wyjątkowo dogodne warunki realizacji założeń zrównoważonego rozwoju. Wynika to z następujących przesłanek:

• Europa jako jedyny kontynent ma ustabilizowana liczbę mieszkańców;

• w porównaniu z innymi kontynentami Europa charakteryzuje się wyjątkowo dużą różnorodnością kulturowo-społeczną;

• Europa ma stare tradycje myśli chrześcijańskiej;

• w Europie istnieją wyjątkowo silnie zróżnicowane walory i zasoby środowiska naturalnego;

• w UE pojawiła się wola społeczna realizacji założeń zrównoważonego rozwoju.

Dla UE przyjmuje się konieczność:

• ochrony wybranych obszarów;

• odtwarzania zdegradowanych rejonów;

• stworzenia międzynarodowej sieci powiązań ekologicznych.

Działania te maja doprowadzić do utrzymania równowagi systemu przyrodniczego równolegle z ochroną tożsamości kulturowej i dziedzictwa historycznego miast i wsi oraz różnorodności krajobrazów.

Rozwój zrównoważony ma zapewnić:

• zmniejszenie zużycia energii;

• ograniczenie emisji zanieczyszczeń;

• zminimalizowanie niszczenia sytego obszarów cennych przyrodniczo;

• wprowadzenie obiegów zamkniętych minimalizujących ilość odpadów;

• zdrowe środowisko dla mieszkańców miast i regionów.

Konieczna jest ochrona, ale zanieczyszczenie stanu posiadania zasobów przyrodniczych:

• czystego powietrza, wód, ziemi;

• naturalnych biotopów i ekosystemów;

• sieci obszarów chronionych i krajobrazów.

Międzynarodowa współpraca w zakresie ochrony środowiska

Początki międzynarodowej współpracy w ochronie środowiska przypadają na lata 50 i 60 XX wieku, dostrzeżono występowanie zjawisk o charakterze uniwersalnym tj.:

• kurczenie się terenów cennych przyrodniczo;

• zanikanie gatunków;

• rozszerzanie się chorób o wyraźnym środowiskowym podłożu.

W 1969 r. ogłoszony został raport ONZ, który przeszedł do historii jako „Ropit UT honta”. Dokument ten potwierdziła, że stan środowiska osiągnął wartości krytyczne zarówno pod względem jakościowym - znaczne pogarszanie się jakości środowiska, jak i ilościowym - kurczenie się jego zasobów. Raport zachęcił także rządy państw członkowskich do podjęcia energicznych działań na rzecz ochrony środowiska.

W 1972 r. odbyła się Konferencja Narodów Zjednoczonych w Sztokholmie pod hasłem „Człowiek i środowisko”, a jej rezultaty to:

• plan działań dla ochrony środowiska człowieka;

• powstanie Programu Środowiskowego Narodów Zjednoczonych (UNEP);

• wyspecjalizowana agenda ONZ z siedzibą w Nairobi zajmująca się promocja różnych programów służących ochronie środowiska, współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie.

Ważnym wydarzeniem lat 70 XX w. był tzw. „kryzys naftowy” wiodącą rolę w kształtowaniu wspólnej polityki krajów producentów ropy naftowej zaczęła odgrywać OPEC - Organizacja Producentów Ropy Naftowej.

Pogłębiał się kryzys środowiskowy co przejawiało się w :

• pogarszaniu się stanu środowiska;

• zmniejszaniu się zasobów naturalnych Ziemi;

• zmniejszaniu się powierzchni lasów tropikalnych.

W 1972 r. ogłoszono raport Klubu Rzymskiego pt. „Granice wzrostu”, który zawierał prognozę ostrzegającą, że jeśli bogate kraje nie ograniczą tempa rozwoju, to w tej połowie XXI w. nastąpi dramatyczny kryzys polityczny, społeczny, gospodarczy i środowiskowy. Skażenie środowiska, brak dostępu do podstawowych surowców, brak żywności miały doprowadzić do załamania naszej cywilizacji. Klub Rzymski stanowi forum spotkań i dyskusji polityków, naczelników i ludzi biznesu. W 1982 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliło Światową Kartę Przyrody oraz powołano Światową Komisję ds. Środowiska i Rozwoju ONZ. W wyniku prac tej Komisji powstał raport pt. „Our Common Future - Nowa Wspólna Przyszłość”. Kluczowym osiągnięciem tego dokumentu było wprowadzenie idei zrównoważonego i trwałego rozwoju, która na stałe znalazła się w wielu oficjalnych dokumentach o najwyższej randze prawnej m.in. w dokumentach programowych UE czy też w Konstytucji RP.

23.05.2008 r.

KONWENCJE MIĘDZYNARODOWE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA

UE przyjęła liczne konwencje dotyczące ochrony środowiska. Do najważniejszych zależą:

• konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki;

• konwencja berlińska o ochronie gatunków europejskich dzikich roślin i zwierząt oraz siedlisk naturalnych;

• konwencja romsarska o ochronie obszarów wodno-płodnych;

• konwencja błońska o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt;

• konwencja waszyngtońska o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem;

• konwencja o ochronie różnorodności biologicznej;

• konwencja w sprawie ochrony warstwy ozonowej - Wiedeń 1985 r. oraz Protokół Montrealski o substancjach zubożających warstwę ozonową;

• ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu;

• zespół konwencji dotyczących broni jądrowej.

Ochrona dziedzictwa przyrodniczego Europy 1993 r.

Założenia te zostały zaproponowane w deklaracji z Maastricht przez Radę Europy. U Europejska Strategia Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej Sophia 1997 r. przyjęta została przez RE jako odpowiedź na potrzeby wdrażania Konwencji o różnorodności biologicznej, którą uchwalił szczyt ziemi w Rio de Janeiro w 1992 r.

Dziedziny ochrony środowiska w programach międzynarodowych

Program Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko” jest ważnym instrumentem realizacji odnowionej Strategii Lizbońskiej, a wydatki na cele priorytetowe UE stanowią ponad 70% całości wydatków.

Priorytet I - Gospodarka wodno-środowiskowa

Celem priorytetu jest rozbudowanie infrastruktury wodno-ściekowej warunkującej rozwój gospodarki poprzez budowę kanalizacji, oczyszczalni ścieków oraz zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej.

Priorytet II - Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni Ziemi

Celem priorytetu jest zwiększenie korzyści gosp. poprzez zmniejszenie udziału odpadów komunalnych składowanych i rekultywacją terenów zdegradowanych oraz ochronę brzegów morskich.

Priorytet III - Bezpieczeństwo ekologiczne

Cel - zapewnienie odpowiedniej ilości zasobów wodnych na potrzeby ludności i gospodarki kraju oraz minimalizacja skutków negatywnych zjawisk naturalnych oraz przeciwdziałanie awariom.

Priorytet IV - Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów środowiska

Cel - ograniczenie negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko i dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa Wspólnotowego.

Priorytet V - Ochrona przyrody i kształtowanie praw ekologicznych

Cel - ograniczenie degradacji środowiska naturalnego oraz strat zasobów różnorodności biologicznej.

Priorytet VI - Transeuropejskie sieci transportowe

Cel - poprawa dostępności komunikacyjnej Polski i połączeń międzyregionalnych poprzez rozwój drogowej i lotniczej sieci.

Priorytet VII - Transport przyjazny środowisku

Cel - zwiększenie udziału ekologicznych gałęzi transportu w ogólnym przewozie osób i ładunków.

Priorytet VIII - Bezpieczeństwo transportu i krajowej sieci transportowej

Priorytet IX - Infrastruktura drogowa w Polsce Wschodniej

Priorytet X - Infrastruktura energetyczna przyjazna środowisku

Cel - poprawa bezpieczeństwa energetycznego państwa w zakresie oddziaływania sektora energetyki i dla środowiska.

Priorytet XI - Bezpieczeństwo energetyczne

Cel - poprawa bezp. energetycznego państwa poprzez tworzenie nowych zdolności przemysłowych i transportowych energii elektrycznej, gazu ziemnego i ropy naftowej oraz rozbudowę podziemnych magazynów gazu ziemnego.

Priorytet XII - Kultura i dziedzictwo kulturowe

Cel - wykorzystanie potencjału kultury i dziedzictwa naturalnego o znaczeniu światowym i europejskim dla zwiększenia atrakcyjności Polski.

Priorytet XIII - Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywnego systemu ochrony zdrowia

Priorytet IV - Pomoc techniczna dla wsparcia procesów zarządzania programem oraz upowszechnienia wiedzy na temat wsparcia ze środków UE

Priorytet V - pomoc techniczna dla wsparcia zdolności instytucjonalnej w instytucjach uczestniczących we wdrażaniu priorytetów współfinansowanych z Funduszu Spójności

Głównym celem programu „Infrastruktura i Środowisko” jest podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój infrastruktury technicznej przy nowoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska, zdrowia, zachowania tożsamości kulturowej i rozwijania spójności terytorialnej.

Projekty UE w dziedzinie ochrony środowiska

Projekt - to zorganizowany i ułożony w czasie ciąg wielu zdarzeń, zmierzający do osiągnięcia konkretnego i mierzalnego wyniku, adresowany do wybranych grup odbiorców, wymagający zaangażowania znacznych, lecz limitowanych środków rzeczowych, ludzkich i finansowych.

Program - to grupa powiązanych ze sobą projektów, realizowane w skoordynowany sposób dla osiągnięcia wspólnego celu nadrzędnego, niemożliwego do osiągnięcia przez pomyślne projekty osobno.

Programy są więc kategorią nadrzędną w stosunku do projektów, w ramach programów realizowanych jest zazwyczaj wiele projektów. Jednym z ważniejszych problemów staje się kwestia doboru skutecznej i efektywnej metody planowania i realizacji ich przedsięwzięć, czyli metodyka zarządzania projektami.

Cykl projektu składa się z 5 faz:

• programowania;

• identyfikacji;

• formułowania;

• wdrażania;

• rewolucji i audytu (ewolucja - oszacowanie wartości).

Wyróżnia się:

• priorytety „miękkie” - szkoleniowe działania edukacyjno-badawcze, doradcze;

• priorytety „twarde” - inwestycyjne, np. budowa drogi, wysypiska odpadów.

Przykłady priorytetów inwestycyjnych w ochronie środowiska (priorytety twarde):

• oczyszczalnie ścieków i sieci kanalizacyjne;

• zakłady utylizacji odpadów;

• instalacje w przemyśle ograniczające emisje zanieczyszczeń;

• wdrażanie najlepszych dostępnych technik.

Nakłady inwestycyjne - w okresie środowiska w Polsce mają wynosić 15 mld zł średniorocznie przez 8 lat do 2014 r. włącznie, w tym 45% nakładów ma być przeznaczonych na inwestycje z zakresu ochrony wód i gosp. wodnej. W ramach PO „Infrastruktura środowiska” przewidziano na lata 2007-2013 5,5 mld euro na inwestycje z zakresu ochrony środowiska. Środki te - dotacje UE na inwestycje proekologiczne skierowane są do samorządów, spółek komunalnych i przedsiębiorstw prywatnych.

Warunki skorzystania z dotacji UE:

• wymagania formalno-prawne dotyczące inwestycji;

• stosowane aplikacje;

• biznes plany;

• studia wykonalności;

• uzyskanie pozytywnych decyzji jednostek wdrażających poszczególne programy;

• zbilansowanie środków przeznaczonych na realizacje inwestycji.

Pomoc unijna będzie średnio 50-60% kosztów kwalifikowanych zadania, pozostałą część będą stanowić:

• krajowe środki publiczne;

• kredyty bankowe;

• środki własne inwestorów.

29

---