1. Definicja socjologii i jej przedmiot.

1. Definicja (podręcznikowa, ,,wykładowa”) socjologii

Socjologia- jest to:

- jedna z nauk społecznych. Nauka, która zajmuje się analizą powstawania zbiorowości ludzkich, przekształcaniem tych zbiorowości, ich rozpadem a także funkcjonowaniem jednostki w tej zbiorowości (Np. lincz - tłum zdominował jednostkę).

• nauka o zjawiskach, procesach społecznych i społeczeństwie, czyli zbiorowości ludzkiej znajdującej się na ograniczonej przestrzeni, współpracującej ze sobą w taki sposób, by zapewnić swym członkom istnienie i rozwój.

• nauka całościowa, badająca prawa współzależności między różnymi dziedzinami życia społecznego
  i uogólniająca wszelkie aspekty wiedzy o społeczeństwie.

• to nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmianę społeczeństwa. Socjologowie badają społeczne reguły, procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian.

2. Kilka uwag na temat powstania socjologii jako nauki.

Słowo “socjologia” pojawiło się po raz pierwszy w 1837r. za sprawą Francuza Auguste'a Comte'a, który napisał “Kurs filozofii pozytywnej”. “Socjo” (łac.) - łączyć, jednoczyć, rozwijać.

Socjologia pojawiła się w odpowiedzi na pytanie: “co się dzieje wokół nas?”. Comte, uważany za “ojca socjologii” określił ją jako “królową nauk”, chciał niezawodnego sposobu zdobywania i klasyfikacji wiedzy. Traktował socjologię również jako program naprawy społeczeństwa - chciał stworzyć coś w rodzaju świeckiej religii - dogmaty życia społecznego. Comte widział kryzys, który wiązał się z załamaniem pewnych podstaw wartości - okres końca feudalizmu i walki pomiędzy-ugrupowaniami-politycznymi.

3. Nauka, jako wiedza charakteryzująca się własnym przedmiotem.

4.Poglądy na temat co jest przedmiotem socjologii, z wskazaniem autorów owych poglądów oraz określeniem co uważali za przedmiot socjologii.

Jeśli chodzi o tę kwestię od dawna zajmowano różne stanowiska:

- wg A Comnte'a przedmiotem badań socjologii była struktua i funkcjonowanie społeczeństwa

- Drukheim- fakty społeczne

-Gumplowicz- socjologia to nauka o grupach społecznych

- Simmel- socjologia to stałe powtarzające się formy życia społecznego

Przedmiotem socjologii są więc:

1. Społeczne uwarunkowania człowieka, cechy osobowości społecznej,

2. Społeczne działania (oddziaływania) ludzi:

• stosunki społeczne pomiędzy ludźmi

• stosunki społeczne pomiędzy grupami, zbiorowościami

• stosunki społeczne wewnątrz nich

• konflikty, walka, współpraca, współdziałanie

3. Rozwój współżycia społecznego - procesy społeczne

4. Kultura (wytwory działalności ludzkiej materialne i niematerialne)

5. Formy współżycia (struktura społeczna)

5. Koncepcja Jana Szczepańskiego.

Badacz ów socjologię najogólniej określa jako naukę o zbiorowościach ludzkich . Rozszerzając to ogólne ujęcie socjologii Szczepański konstatuje że przedmiotem jej badań są zjawiska i procesy tworzenia się różnych form życia zbiorowego ludzi, struktury tych zbiorowości, zjawiska i procesy zachodzące w tych zbiorowościach wynikające ze wzajemnego oddziaływania ludzi na siebie, siły skupiające i siły rozbijające te zbiorowość, zmiany i przekształcenia w nich zachodzące.

2. Podział socjologii.

1. Socjologia, jako nauka całościowa.

Socjologia jest nauką całościową, której przedmiotem badań są różnorodne zbiorowości społeczne, a zwłaszcza ich powstawanie, rozpad i struktura oraz zmiany zachodzące w nich i przekształcenia. Socjologia bada prawa współzależności między różnymi dziedzinami życia społecznego i uogólnia wszelkie aspekty wiedzy o społeczeństwie.

2. Socjologia ogólna - charakterystyka problematyki badawczej, podstawowe obszary badawcze, podstawowe teorie.

Socjologia ogólna (teoretyczna) - tworzy teorie obejmujące ogół zjawisk, występujących w całych społeczeństwach, które służą wyjaśnieniu zjawisk i procesów ważnych dla wszystkich dziedzin życia społecznego. Dostarcza socjologii szczegółowej i naukom pokrewnym teorii i aparatu pojęciowego, ogólnych dyrektyw i metod badawczych.

Główne teorie socjologii ogólnej:

1. Teoria struktur społecznych (teoria społeczeństwa - statyka społeczna) - uogólniając wyniki badań wskazuje ogólne zasady i prawidłowości budowy grup i innych zbiorowości oraz ich wzajemne powiązania. Poszukuje odpowiedzi na pytanie, jak jest zbudowane społeczeństwo, które z warstw społecznych są w hierarchii wyżej, które niżej.

2. Teoria zmian społecznych (dynamika społeczna) - uogólnia wyniki badań nad zjawiskami i procesami zachodzącymi w grupach i zbiorowościach, opisuje przebieg procesów i wskazuje prawidłowości tworzenia się i rozpadu grup; poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy społeczeństwo zmienia się i rozwija, w jaki sposób te zmiany przejawiają się, co jest źródłem tych zmian.

3. Teoria zachowania społecznego jednostki

4. Teoria zachowania społecznego zbiorowości

3. Socjologia szczegółowa - ogólna charakterystyka, od kiedy i dlaczego nastąpił jej rozwój, kryteria wyróżnienia poszczególnych socjologii szczegółowych, przykładowe wymienienie i scharakteryzowanie niektórych socjologii szczegółowych (koniecznie należy omówić socjologię prawa!).

Socjologia szczegółowa (empiryczna) - zajmuje się systematycznym opisem poszczególnych dziedzin i wyjaśnianiem zachodzących w nich zjawisk. Bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną - poszczególne dziedziny życia społecznego ludzi, np. praca, kultura, religia, polityka, władza. Ma powiązania z socjologią ogólną, weryfikuje jej założenia teoretyczne w badaniach praktycznych wzbogacając ogólną teorię socjologiczną poprzez wyprowadzenie uogólnień.

Socjologia szczegółowa dzieli się na tzw. subdyscypliny odpowiadające wybranym segmentom rzeczywistości społecznej. Subdyscypliny zaczęły kształtować się w końcu XIX wieku. Obecnie w Polsce istnieje ponad 30 (m.in. socjologia pracy i przemysłu, miasta, wsi i rolnictwa).

Socjologia prawa zajmuje się prawem w jego działaniu i społecznych uwarunkowaniach. Socjologowie nie badają prawa, ale zbiorowości, a wśród nich zjawiska z prawem związane, wpływające na ich zachowania. Prawo jest według socjologów rodzajem stosunków społecznych, zjawiskiem kulturowym, zespołem komunikatów perswazyjnych powiązanych z państwem.

4. Powiązania (dwustronne) pomiędzy socjologią ogólną a socjologiami szczegółowymi.

Socjologia szczegółowa korzysta z inspiracji i założeń teoretyczno-metodologicznych socjologii ogólnej, a socjologia ogólna weryfikując osiągnięcia badawcze socjologii szczegółowej wyprowadza uogólnienia wzbogacające ogólną teorię socjologiczną. Między socjologią ogólną i szczegółową istnieją sprzężenia zwrotne i komplementarne powiązania. Wskazują one na nieostrość i konwencjonalny podział socjologii na ogólną i szczegółową.

3. Tak zwana socjologia praktyczna.

1. Wyróżnienie tak zwanej socjologii praktycznej (przez kogo?) jako przejaw poglądu S. Ossowskiego na osobliwości nauk społecznych (co to oznacza?).

Została wyróżniona przez Jana Szczepańskiego. Wyróżnienie tego poglądu jest przejawem poglądu Stanisława Ossowskiego, wybitnego polskiego socjologa który wskazywał na osobliwości nauk społecznych. Mówił on o złudności wiary w możliwość wiernego naśladownictwa nauk przyrodniczych. Główną przeszkodą jest to że badacz jest częścią świata który bada, i przez to przy jego interpretacji nie może wyłączyć wiedzy pochodzącej z doświadczeń osobistych. Mając świadomość tego faktu możemy to jednak kontrolować.

2. Określenie (definicja tzw. socjologii praktycznej)

Socjologia praktyczna -jest to funkcjonująca w społeczeństwie nienaukowa wiedza dotycząca tych kwestii, którymi socjologia jako nauka naukowo się zajmuje.

3. Błędne założenia prowadzące do powstania i funkcjonowania tzw. socjologii praktycznej - wymienienie, krótka charakterystyka z wskazaniem podstaw popełniania błędów.

W.I. Thomas i F. Znaniecki wskazali, że socjologia praktyczna przyjmuje trzy mylne założenia:

• Pierwszy błąd to założenie, że znamy rzeczywistość, ponieważ w niej żyjemy, i że na tej podstawie możemy przyjąć jako pewne nasze wiadomości o stosunkach społecznych. Jednakże praktyk zna tylko pewną niewielką część rzeczywistości społecznej, a o selekcji tych fragmentów, które zna, decydują względy przypadkowe i jego cechy subiektywne (jak zainteresowania itp.).

• Drugi błąd polega na stosowaniu niewłaściwej metody, gdyż jej uwaga skupia się zawsze na osiągnięciu jakiegoś praktycznego celu. Praktyk stosuje pewne normy, zakłada, że rzeczywistość się do nich stosuje, a w okresach szybkich przemian społecznych, kiedy normy zawodzą, staje się bezradny (np. bezradność polityków wobec niespodziewanych ruchów rewolucyjnych).

Trzecim błędem tej socjologii praktycznej jest rozpatrywanie faktów w izolacji od szerszych całości społecznych. Praktyk, znający tylko swoją dziedzinę, nie szuka przyczyn i wyjaśnień w zjawiskach wykraczających poza praktyczną sferę jego działalności. Np. prawnik skłonny jest szukać przyczyn przestępczości w niedostatkach systemu prawa

Thomas i Znaniecki wskazują ponadto dwa inne błędne założenia:

• Ludzie reagują w ten sam sposób na te same wpływy, bez względu na swą indywidualną przeszłość w życiu zbiorowym i dlatego jest możliwe wywoływanie identycznego zachowania u różnych osobników przy pomocy identycznych środków,

• Ludzie rozwijają spontanicznie, bez wpływu z zewnątrz, pewne tendencje, które czynią ich zdolnymi do korzystania w pełni i w jednolity sposób z danych warunków, i dlatego wystarcza stworzyć warunki sprzyjające lub usunąć niesprzyjające, ażeby wywołać lub stłumić te tendencje.

Typowym przykładem było wprowadzenie prohibicji w Stanach Zjednoczonych. Prohibicja miała spowodować zanik spożywania alkoholu i zlikwidować wszystkie ujemne jego skutki. Tymczasem zamiast zlikwidować pijaństwo spowodowała jego wzrost, stworzyła nielegalną produkcję i przemyt oraz wywołała ogromną falę przestępczości przedtem nieznanej. Te błędy praktyki społecznej autorzy tłumaczą brakiem obiektywnych i wolnych od praktycznych celów badań społecznych.

Widzimy więc, że socjologia zdrowego rozsądku nie wystarcza dla rozwinięcia socjologii naukowej, tzn. dla prowadzenia badań zgodnie z regułami metodologii nauk i do stworzenia poprawnej teorii wyjaśniającej zjawiska i procesy zachodzące w życiu zbiorowym.

Podsumowując: podstawowe błędy w stosowaniu socjologii praktycznej to:

• używanie języka potocznego - rozumiemy co socjolodzy mówią, wiec uważamy że mamy wiedzę na ten temat

• przekonanie, że jak się w czymś uczestniczy, to się na tym zna, a przynajmniej się orientuje,

• używanie różnych technik badawczych - w nauce dążymy do odkrycia prawdy i prawidłowości a potem zastanawiamy się, co z tym zrobić - a w życiu codziennym dążymy do rozwiązywania własnych problemów.

• 
  4. Znaczenie istnienia i funkcjonowania tzw. socjologii praktycznej.

4. Podstawy życia społecznego.

1. Wyjaśnienie pojęcia ,,podstawy życia społecznego”.

Życie społeczne - ogół zjawisk wynikających ze wzajemnego oddziaływania jednostek i zbiorowości przebywających na odpowiednio wyodrębnionej przestrzeni. Tak pojmowane życie społeczne ma szeroki zakres i odnosi się nie tylko do świta ludzkiego, ale również do świata roślinnego i zwierzęcego. Życie społeczne ludzi różni się od życia społecznego roślin i zwierząt głównie tym, że opiera się na więzi społecznej, czyli względnie trwałych zależnościach i stosunkach.

2. Trzy główne podstawy życia społecznego- wymienienie i ogólne omówienie każdej z nich.

Podstawy życia społecznego:

1 Przyrodnicze

2 Ekonomiczne (gospodarcze)

3Kulturowe

3. Wskazanie (np na przykładzie) istotnego wpływu dowolnego rodzaju podstaw życia społecznego na jego kształt.

Czynniki geograficzne oddziałują na aktywność człowieka i na poszczególne sfery życia zbiorowego, w tym na gospodarkę i obronność kraju.

5. Przyrodnicze podstawy życia społecznego.

1. Pojęcie przyrodniczych podstaw życia społecznego i ich rodzaje.

Przyrodnicze podstawy życia społecznego obejmują czynniki dotyczące samego człowieka jako istoty biologicznej, jego środowiska geograficznego, struktury ludności. Do przyrodniczych podstaw życia społecznego zaliczają się podstawy : biologiczne geograficzne oraz demograficzne.

2. Szczegółowe omówienie biologicznych, geograficznych i demograficznych podstaw życia społecznego.

a)biologiczne - w życiu społecznym człowieka najważniejsze są takie cechy jego organizmu jak:

1. wyprostowana postawa

2. wzrok skierowany na przód

3. duży mózg i złożony system nerwowy

4. złożony mechanizm głosowy

5. długa zależność dziecka od rodziców

6. popędy i potrzeby

7. trwałość popędu seksualnego

b) geograficzne: te czynniki wyznaczają dynamikę i kierunki rozwoju społeczno - gospodarczego kraju. Mają bezpośredni wpływ na kształt struktury zawodowej i na różne procesy zachodzące w społeczeństwie
-- klimat
- ukształtowanie terenu
- rodzaj gleby i roślinności
- świat zwierzęcy
- rzeki
- eksploatowane bogactwa naturalne
c)demograficzne: czynniki te warunkują odpowiednie zjawiska i procesy społeczne zachodzące w społeczeństwie, np. kulturowe, gospodarcze, polityczne, itp.
- gęstość zaludnienia
- płeć
- wiek
- płodność
- przyrost naturalny
- przeciętna długość życia
- zdrowotność

3. Związki pomiędzy poszczególnymi rodzajami przyrodniczych podstaw życia społecznego.

4. Wskazanie (np. na przykładzie) istotnego wpływu wybranego rodzaju podstaw życia społecznego na jego kształt.

funkcjonowanie każdej jednostki ludzkiej, czyli jej udział w życiu społecznym zależy przede wszystkim od cech budowy jej organizmu.

6. Ekonomiczne podstawy życia społecznego.

1. Zakres pojęcia ,,ekonomiczne podstawy życia społecznego”.

Ekonomiczne podstawy życia społecznego dzielą się na proste i złożone

Czynnikami ekonomicznymi stanowiącymi podstawy życia społecznego są min. sposoby użytkowania zasobów środowiska geograficznego , narzędzi i maszyn niezbędnych do wykonywania pracy produkującej środki zaspakajania potrzeb oraz umiejętność i sprawność ludzi uczestniczących w procesach produkcyjnych a także organizacja pracy. Człowiek nie może istnieć, jeżeli nie zaspakaja swoich potrzeb, a nie może ich zaspokoić jeżeli nie wyprodukuje odpowiednich środków. Na proces produkcji składa się : praca, przedmiot, który człowiek w trakcie pracy przekształca oraz narzędzia. Narzędzia i siła robocza stanowią siły wytwórcze danego społeczeństwa . Oba te składniki podlegają ciągłemu doskonaleniu i dzięki temu korzystnie wpływają na tempo rozwoju społeczności.

2 Ekonomiczne podstawy życia społecznego - ujęcie proste.

Proste - założenie, że im bogatsze jest społeczeństwo tym bardziej zróżnicowane jest życie społeczne

3. Wskazanie (na przykładzie) wpływu prostych podstaw ekonomicznych na kształt życia społecznego.

Jeżeli ludzie mają dużo pieniędzy i stać ich np. na zagraniczne wycieczki i podróże to ich życie społeczne staje się barwniejsze i zróżnicowane, ludzie rozmawiają i wymieniają się między sobą spostrzeżeniami na temat danych miejsc, kultur, poznają obcokrajowców, tworzą się nowe znajomości. Bogatsze społeczeństwo ma więcej możliwości zróżnicowania swojego życia społecznego.

4. Ekonomiczne podstawy życia społecznego - ujęcie złożone.

Złożone - jeśli rozwijają się siły wytwórcze to zmienia się życie społeczeństwa
5. Wskazanie na (na przykładzie) wpływu złożonych podstaw ekonomicznych na kształt życia społecznego.

Rozwój sił wytwórczych społeczeństwa tj. umiejętności ludzi, technologii, surowców, narzędzi pracy ma istotny wpływ na życie społeczne, ponieważ dzięki tym wytworom podnosi się standard życia ludzi, społeczeństwo może funkcjonować w bezpiecznym i wygodnym otoczeniu, np. samoloty, samochody, rozwój budownictwa

8. Rola społeczna.

1. Definicja roli społecznej.

Rola społeczna to spójny system zachowań wynikających z przynależności jednostki do określonych grup i innych zbiorowości. Jest istotnym elementem osobowości. Pełnienie roli społecznej ujawnia typ i rzeczywistą osobowość danego człowieka. Na każdą rolę społeczną składają się odpowiednie prawa i obowiązki, przywileje i powinności, a realizacja ich jest pełnieniem roli.

2. Rola społeczna jako element składowy osobowości społecznej

Od jakości i realizacji ról zależy funkcjonowanie społeczeństwa, jego gospodarki, administracji, kultury czy obronności. Od osobowościowych czynników każdego człowieka, w tym głównie od jego różnorodnych ról, zależy stopień realizacji celów jednostkowych i ogólnonarodowych
3. Rozwinięcie definicji roli społecznej przez podanie przykładów pełnienia ról społecznych w zbiorowościach.

Role społeczne są określone formalnie np. przepisami, regulaminami jak też nieformalnie - obyczajami, tradycją itp.

Niektóre role są zupełnie sformalizowane i ujęte w ścisłe przepisy. Są to role o wielkiej doniosłości dla trwania i funkcjonowania grupy, np. zachowanie się urzędnika w czasie wykonywania obowiązków i załatwiania spraw państwowych są ściśle uregulowane przepisami.

4. Warunki prawidłowego spełniania roli społecznej.

.Proces realizowania roli zależy od dość złożonego układu czynników :

- Właściwości anatomiczno- psychicznych danej jednostki

- wzoru osobowego akceptowanego w określonej grupie czy innego typu zbiorowości ludzkiej

- sposoby zdefiniowania danej roli, zarówno przez jej „nosiciela” jak i zbiorowość, z którą dana rola się kojarzy

- struktury i organizacji grupy oraz sankcji jakimi dysponuje wobec swoich członków zasługujących na pozytywne lub negatywne wyróżnienie.

5. Konflikt ról, jego znaczenie i konsekwencje.

Konflikt ról to konflikt wewnątrz osoby jednostki - to sytuacja, w której cechy i pragnienia osoby są niedostosowane do wymagań roli

Każdy „aktor społeczny" we współczesnym społeczeństwie odgrywa kilka ról społecznych. W niektórych sytuacjach role te mogą wchodzić ze sobą w konflikty. Rola społeczna lekarza nie jest w pełni spójna z rolą np. matki (ze wzglądu na wymiar czasowy pracy). Rola wojskowego nie jest w pełni spójna z rolą katolika.

Każda rola społeczna determinuje inne, jednakże role społeczne uporządkowane są w stosunku do roli kluczowej. Jeżeli w społeczeństwie ktoś zacznie sprawować rolę ucznia, to od kogoś innego społeczność zacznie oczekiwać roli nauczyciela.

Rola może wchodzić w konflikt z osobowością człowieka który ją sprawuje. Może być traktowana jako tymczasowa osobowość, wyobrażenie jednostki o sobie na użytek określonego kontekstu społecznego.

Od jakości i zakresu realizacji ról zależy funkcjonowanie społeczeństwa.

9. Jaźń.

1. Definicja jaźni.

Jaźń jest to obraz samego siebie. Jednostka zastanawiając się nad samym sobą widzi się zależnie od „społecznego zwierciadła” w czterech wersjach czyli jaźniach: pierwiastkowej, fasadowej, odzwierciedlonej i zobiektywizowanej

2. Jaźń jako element składowy osobowości społecznej.

Jaźń jako istotny element osobowości społecznej wpływa na zespół cech jednostki i kształtuje jej postępowanie.

3.Rodzaje jaźni:

a)pierwiastkowa jest to obraz samego siebie, który mamy niezależnie od wpływów z zewnątrz

b)fasadowa, jest to obraz samego siebie, który pokazujemy na zewnątrz

c)odzwierciedlona, to, jaki jestem w świetle wypowiedzi innych

d)zobiektywizowana to suma wiedzy, mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie socjalizacji- najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę.

4.Znaczenie jaźni społecznej dla funkcjonowania jednostki
w zbiorowości.

Dla jednostki, która funkcjonuje w społeczeństwie jaźń jest bardzo istotna, jest bowiem elementem osobowości i to od niej zależy jak ukształtuje się samoocena człowieka; jaźń będzie znacząco wpływała na funkcjonowanie, zachowanie się w danej zbiorowości.

7. Kulturowe podstawy życia społecznego.

1. Definicja kultury.

Kultura to ogół wytworów działalności ludzkiej zarówno materialnych jak i niematerialnych, idei, wartości, wzorów postępowania, wytworzony w określonej zbiorowości i w określonym czasie, przekazywanych z pokolenia na pokolenia a także innym zbiorowością.

Kultura składa się z kultury materialnej i kultury niematerialnej.

Kultura materialna, to wszystkie dotykalne i konkretne wytwory społeczeństwa. Każdy fizyczny przejaw życia ludzi jest częścią kultury materialnej, np. ubrania, telewizory, pralki automatyczne, drapacze chmur, a także odkrycia archeologiczne jak biżuteria, broń, gliniane przedmioty.
Wytwory kultury materialnej są modernizowane, niekiedy ustępuje miejsca nowościom technicznym. Kultura materialna jest przekazywana kolejnym pokoleniom.
Kultura niematerialna, to duchowe wytwory społeczeństwa przekazywane przez pokolenia. Wytwory te stanowią ośrodek życia społecznego. Socjologowie koncentrują się na wytworach kultury niematerialnej. Należą do nich:
- wiedza i przekonania
- wartości
- normy (zwyczaje, obyczaje, tabu, prawa)
- znaki i symbole (języki, gesty)

2. Krótkie omówienie podstawowych elementów definicji.

Wiedza i przekonania
Wiedza, to zbiór pojęć opartych na wnioskach pochodzących z doświadczenia empirycznego.
Przekonania, to poglądy nie poparte odpowiednią wiedzą empiryczną w stopniu umożliwiającym uznanie ich za niewątpliwie prawdziwe.
Kultury wszystkich społeczeństw zawierają poglądy, które są częścią kulturowego dziedzictwa.
Wartości
Wartości, to abstrakcyjne pojęcie mówiące o tym, co społeczeństwo uważa za dobre, słuszne i pożądane .
Wartości nie zawsze jest akceptowana przez całe społeczeństwo, zmieniają się wraz z upływem czasu.
Normy
Zachowanie każdego z nas poddane jest pewnym normom, przepisom, regulacjom społecznym nakazującym odpowiednie zachowanie w szczególnych sytuacjach.
Normy kształtują także zachowania ludzi wobec siebie.
Struktura norm społecznych podzielona jest na:
zwyczaje - rutynowe czynności życia codziennego. Są to, nawykowe działania (np. jedzenie za pomocą sztućców, ubieranie się stosownie do okazji). Zwyczaje mają małe znaczenie moralne, częściej bywają kwestią smaku czy gustu,
obyczaje - normy uważane za najistotniejsze dla funkcjonowania społeczeństwa i życia społecznego jako całość,
tabu - oznacza obyczaje proskryptywne - określające, czego nie powinno się robić. Naruszenie tabu i innych obyczajów pociąga za sobą surowe sankcje (więzienie, wygnanie),
prawa - normy ustanowione i wymuszone przez władzę polityczną społeczeństwa. Spisane i skodyfikowane prawa, to „ustawodawstwo”. Prawo może być także przekazywane w formie ustnej - „prawo zwyczajowe”.

Znaki i symbole
Znaki są reprezentacjami, przedstawieniami zastępującymi coś innego niż one same. Rozróżnić można:
- znaki naturalne - posiadające immanentny związek z tym, co przedstawia (np. dym i pożar)
- znaki konwencjonalne (symbole) - nie mają „naturalnego” pochodzenia, są arbitralnie stworzonymi przedstawieniami (słowami, gestami, przedmiotami, obrazami), które zyskują znaczenie dzięki umowie społecznej(np. flaga jako symbol narodu)
Język - społecznie Wytworzony zbiór znaczących symboli i najważniejszy aspekt kultury. Język jest głównym środkiem porozumiewania się ludzi. Elementy języka mają to samo znaczenie dla wszystkich, którzy należą do tej samej społeczności językowej.
Gesty - ludzie mogą porozumiewać się również za pomocą gestów, ruchów ciała (albo jego części twarzy, rąk) mających społecznie uzgodnione znaczenie. Ludzie mogą porozumiewać się w sposób werbalny- za pomocą języka i niewerbalny- za pomocą gestów .

3. Wpływ kultury na

kształt życia społecznego:

a)socjalizacja,

wchodzenie młodej istoty do życia społecznego, socjalizacja wpaja dyscyplinę, rozbudza aspirację, dostarcza wiedzy i uczy pełnienia ról społecznych.

b)tworzenie wzorów zachowania,

Wzory działania i postępowania są to sposoby zachowań uznawane za normalne i dopuszczalne w określonych sytuacjach. Całkowicie są zrozumiałe jedynie w kulturze, w której zostały wytworzone.

c)tworzenie wartości oraz kryteriów oceny wartości,

Wartości ściśle wiążą się z socjalizacją jednostki i jej potrzebami. Człowiek odczuwa różne potrzeby i dlatego stosując różne kryteria jednym w pewnym okresie przypisuje większe, innym zaś mniejsze znaczenie. Poszczególne jednostki i zbiorowości mają specyficzne potrzeby, a tym samym różne systemy i hierarchie wartości.

d)tworzenie ideałów jako szczególnych wzorów postępowania (należy wyjaśnić na czym owa szczególność polega).

Ideał to taki wzorzec wysoko usytuowany, że z góry zakładamy, że go nie osiągniemy, lecz samo dążenie do jego osiągnięcia jest już wartością. Na kulturowy ideał osobowości składa się zespół cech mówiących o tym, jaki ideał wychowawczy należy propagować w danej epoce historycznej, aby młodą jednostkę wychować na dobrego członka społeczeństwa. Kulturowy ideał osobowości kształtuje się w dzieciństwie. Ma on duże znaczenie w dalszym życiu człowieka, gdyż pomaga mu budować jego system wartości.

4.Wskazanie (na przykładzie) wpływu podstaw kulturowych na kształt życia społecznego.

Kultura pojawia się we wszystkich aspektach życia społecznego. Człowiek aby zaspakajać nawet typowo biologiczne potrzeby stosuje odpowiednie wzorce kulturowe. Spożywanie posiłków, religia odpowiednie wzorce zachowań, wszelkie sposoby zaspakajania potrzeb, to wszystko tworzy kulture, która z kolei w ogromnym stopniu wpływa na życie społeczne. Pod wpływem kultury człowiek z istoty ludzkiej staje się istotą społeczna, co jest zgodne z tezą że człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania. Ten mechanizm wpływu kultury na jednostkę nazywamy socjalizacją

Mechanizmy wpływu kultury na życie społeczne

1. Socjalizacja i kształtowanie osobowości jednostki - “Człowiek staje się ludzkim poprzez wychowanie i kulturę - człowiek nie rodzi się ludzkim”
2. Ustanawianie systemów wartości i kryteriów je określających.
3. Ustalanie wzorców zachowania i postępowania
4. Konstruowanie modeli (ideałów) zachowań, instytucji i systemów
Ideał - to taki wzorzec wysoko usytuowany, że z góry zakładamy, że go nie osiągniemy - samo dążenie jest już wartością.

10.Pojęcie więzi społecznej i jej tworzenie się.

1. Definicja więzi społecznej.

Więź społeczna jest to ogół stosunków, połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Więź społeczna prowadzi do powstania zbiorowości społecznej.

2. Znaczenie więzi społecznej.

Aby opisać jakąś zbiorowość, nie wystarcza określić jej części składowe, cechy członków, charakter struktury. Trzeba przede wszystkim opisać rodzaj jej więzi. Inna jest więź w grupie studenckiej, inna w mieście, inna w państwie, jeszcze inna w stowarzyszeniu religijnym.

Z chwilą narodzenia człowiek staje się członkiem grupy społecznej zwanej rodziną. W miarę upływu czasu może należeć do grup koleżeńskich, zawodowych, partii politycznych, zakłada własną rodzinę. Człowiek bez więzi nie wyobraża sobie dalszego funkcjonowania w społeczeństwie, ponieważ nadają one sens ludzkiemu istnieniu. Bez więzi nie istniała by rodzina, która odgrywa szczególnie doniosłą rolę w życiu społecznym - zapewnia ciągłość biologiczną społeczeństwa.

3. Proces powstawania więzi społecznej - krótka charakterystyka.

Mechanizm ten jest równoznaczny z tworzeniem społeczeństwa, świadczy o wzajemnych stosunkach między ludźmi. Kontakt ten jest bezpośredni i osobisty i przeradza się w kontakt psychiczny, gdy wystąpi zainteresowanie, oraz w styczność społeczną, gdy nastąpi wzajemne oddziaływanie, czyli interakcja. Interakcja obejmuje zachowania zmierzające do modyfikacji zachowań partnera zgodnie ze wspólnym określeniem wzajemnych oddziaływań, ich znaczeń i odniesień. Świadome oddziaływanie partnera na partnera na określonym gruncie jest stosunkiem społecznym. Pewne stosunki społeczne mają charakter zależności. Stosunki i zależności są elementami więzi społecznej. Ten proces kształtowania się więzi ma charakter naturalny.

4. Podstawy tworzenia więzi społecznej - dawniej, obecnie.

Dawniej do końca XVIII w. na tworzenie się więzi społecznych miały wpływ czynniki obiektywno-formalne, czyli więzi tworzyły się na podstawie wierzeń kościelnych oraz politycznych.
Obecnie wpływ na tworzenie się więzi społecznych mają czynniki spontaniczno-subiektywne, czyli więzi tworzone są na podstawie poglądów i wartości oraz identyfikacji z daną grupą lub zbiorowością

11.Styczności.

1.Miejsce styczności w procesie kształtowania się więzi społecznej.

. Styczności to elementy składowe więzi, bezpośrednie spotkania rozpoczynające powstawanie więzi międzyludzkiej

2. Styczność przestrzenna

Zetknięcie się jednostek ( fizycznie lub psychicznie). Jest to najbardziej elementarny i najwcześniejszy etap kształtowania się więzi społecznej. Rolę swoistego spoiwa spełnia wspólnie użytkowana przestrzeń która zbliża obcych ludzi.

3. Styczność psychiczna.

Widzę człowieka (styczność przestrzenna) i widzę, że ma coś czego ja pragnę ( styczność psychiczna). Jest to efekt wzajemnego zainteresowania się pewnymi cechami osób pozostającymi w styczności przestrzennej. Może przekształcić się w łączność psychiczną

4. Łączność psychiczna.

Pokazanie, że jesteśmy sobą zainteresowani( ruchy, gesty, uśmiech). Jednak nawet jej brak czy pojawienie się elementów nienawiści nie oznacza całkowitego rozpadu i braku więzi społecznej. Konsekwencją styczności i łączności psychicznej ,moze być styczność społeczna.

5. Styczność społeczna - definicja, rodzaje (cztery podziały dychotomiczne i ich kryteria), szczególne znaczenie.

Styczność społeczna- pewne układy składające się, co najmniej z następujących elementów składowych:

- 2 partnerów

-przedmiot ( wartość materialna lub duchowa) coś dzięki czemu wchodzą w kontakt.

- pewne zachowanie ( czynności towarzyszące)

Rodzaje styczności społecznych wg kryteriów

1. Czas i częstotliwość

-Trwałe i przelotne

2. Potrzeby

-prywatne-publiczne

3. Przedmioty

-Osobowe- rzeczowe

4. Formę przestrzenną

- Bezpośrednie- pośrednie

12.Stosunki i zależności społeczne.

1. Definicja stosunku społecznego i jego charakterystyka.

Stosunki społeczne odnoszą się do oddziałowywań partnera na partnera, które są względnie uregulowane poprzez płaszczyznę, na której te oddziaływania przebiegają. Stosunki społeczne porządkują, systematyzują i organizują życie społeczne w całości.

2. Rodzaje stosunków społecznych.

Stosunki społeczne faktyczne powstają ze względu na jakieś oddziaływanie przedmiotu społecznego na inny podmiot czy jakiejś jego sprawy. Przedmiotem socjologii są oczywiście takie stosunki, w których chodzi o jakiejś oddziałowywanie odpowiednio doniosłe lub odpowiednio trwałe ( np. stosunkiem między przyjaciółmi)

Stosunki społeczne tetyczne powstają ze względu na jakąś normę, traktowaną jako norma wiążącą jej adresata, która temu podmiotowi wyznacza określone zachowanie wobec innego podmiotu czy też zachowanie w określony sposób ze względu na czynność konwencjonalną dokonaną przez inny podmiot ( np. norma wyznacza obowiązek jakiegoś świadczenia wobec kogoś) Przykładem stosunku tetycznego jest stosunek bycia dłużnikiem.

3.Znaczenie stosunków społecznych.

Stosunki społeczne są trwałym elementem więzi, skupiającym zbiorowości. Nie może istnieć żadna trwała i wewnętrznie spójna, zorganizowana grupa bez obu typów stosunków wyżej zdefiniowanych. Zależności wskazują ze osoba B zalezy od osoby A ze wzgledu na pewne przemioty bądź możliwości działania, które są ważne dla B ale znajdują sie w posiadaniu A

4. Definicja zależności społecznych.

Oznacza przede wszystkim dysponowanie zespołem środków (przemocy, prawnych, ekonomicznych, emancypacyjnych) zapewniający asymetryczny przebieg stosunków społecznych. Ważnym elementem tego procesu są instytucje społeczne.

5. Rodzaje zależności społecznych.

- przyczynowe

-strukturalne

-funkcjonalne

13.Instytucje społeczne.

1. Definicja instytucji społecznej.

Instytucja społeczna jest to osoba lub grupa osób wyłowiona ze zbiorowości i wyposażona w odpowiednie właściwości pozwalające na zaspokajanie potrzeb tej zbiorowości( np. sąd, kościół, szkoła. Instytucje społeczne są konsekwencją dłużej trwających stosunków społecznych i ich petryfikacji.

2. Mechanizm powstawania instytucji społecznej wraz z podaniem konkretnych przykładów (związek z potrzebami występującymi w zbiorowości).

Instytucje społeczne powstają wskutek dłużej trwających stosunków społecznych i ich petryfikacji. Typ powstającej instytucji jest w ścisłym związku z charakterem społeczeństwa, w którym ona powstaje, tj. instytucją dominującą w społeczeństwie feudalnym był kościół, w kapitalistycznym - instytucje ekonomiczne, a w społeczeństwie socjalistycznym - instytucje polityczne.

3. Rodzaje instytucji społecznych.

Możemy przeprowadzić następujący podział instytucji wg różnych kryteriów

1. Formalne- utworzone prawnie i ich działalność uregulowana jest przepisami np. szkoła sąd

Nieformalne- powstają spontanicznie( nauczanie w czasie wojny)

2. Rodzaje instytucji ze względu na ich merytoryczne funkcje

- Polityczne - wiążą się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymaniem władzy

- Religijne- organizujące stosunek człowieka do sił transcendentalnych

- Ekonomiczne zajmują się produkcją i podziałęm dóbr, usługami, obiegiem pieniądza

- Wychowawcze i kulturalne- przekazywanie dziedzictwa kulturowego

- Socjalne- opiekuńczo wspomagające

4. Warunki właściwego funkcjonowania instytucji społecznych.

1. Wyraźne sprecyzowanie celu i zakresu czynności

2. Racjonalna organizacja wewnątrz instytucji

3. Odpowiedni stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności

4. Uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariuszy instytucji

5. Bezkolizyjne włączanie się danej instytucji w system już istniejących instytucji- lokalnych, resortowych itp.

5. Znaczenie instytucji społecznych dla właściwego kształtu życia społecznego.

Instytucje społeczne umożliwiają człowiekowi zaspokajanie potrzeb, regulują jego działanie, zapewniają ciągłość życia zbiorowego i integrują ludzi podtrzymując między nimi więź społeczną, która stanowi elementarny warunek życia zbiorowego.

14.Kontrola społeczna.

1. Definicja kontroli społecznej.

Kontrolą społeczną nazywamy występujący w każdej zbiorowości skomplikowany lecz nie skodyfikowany system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości realizowany w celu doprowadzenia do zgodności tych zachowań z zachowaniami oczekiwanymi ze względu na ich przydatność dla danej zbiorowości.

2. Ogólna charakterystyka kontroli społecznej - rozwinięcie definicji ze szczególnym uwzględnieniem jej znaczenia dla życia społecznego.

Kontrola społeczna to jedno z najpowszechniej stosowanych pojęć socjologii. Odnosi się ono do rozmaitych środków używanych przez społeczeństwo w celu przywołania jego niesubordynowanych członków do porządku. Żadne społeczeństwo nie może istnieć bez kontroli społecznej.

3. Mechanizmy kontroli społecznej - rodzaje, charakterystyka, zalety, wady.

System kontroli społecznej składa się z następujących mechanizmów:

1. psychospołecznych - tzw. samokontrola będąca swoistym oddźwiękiem kontrolowania zachowań innych osób, stanowi posłuszeństwo wobec norm i wartości, nazywana niekiedy sumieniem bądź moralnym nakazem; bezpośrednio związana z moralnością człowieka, z poczuciem odpowiedzialności za własne działanie

wady - samokontrola czasem nie wystarcza. zachowujemy sie wg własnego systemu wartości co nie zawsze jest dobre.

2. materialno - społecznych - wszelkie działania dotyczące stosowania przymusu zewnętrznego przez pozostające w styczności przestrzennej jednostki, zbiorowości i instytucje; przejawia się dążeniem do uznania społecznego i poczucia bezpieczeństwa

4. Zwyczaj i obyczaj - charakterystyka, różnice, skuteczność.

Zwyczaj -to ustalony sposób zachowania się w określonych sytuacjach, który nie budzi sprzeciwu i nie spotyka się z negatywnymi reakcjami otoczenia. Każda jednostka ma swoje zwyczaje: wczesnego czy późnego wstawania, uprawiania gimnastyki, chodzenia do kawiarni czy sposobu mówienia. Zwyczaj początkowo o charakterze indywidualnym, może jednak upowszechniać się obejmując zbiorowość terytorialną, przy czym każdy ma swobodę wyboru zwyczaju.

Obyczaj - jest to ustalony sposób postępowania, z którym grupa wiąże pewne oceny moralne i którego naruszenie wywołuje sankcje negatywne. Obyczaj zakłada pewien przymus który prowadzi do zachowań pożądanych z punktu widzenia grupy. Jest formą zmuszania jednostek do respektowania wartości grupowych. Naruszenie nie jest ścigane przez prawo ale obciążone sankcjami moralnymi. Kwalifikuje się do mechaniczno - społecznego mechanizmu kontroli społecznej.

Obyczaje są istotniejszym składnikiem kontroli społecznej niż zwyczaje, opieraja się bowiem nie tylko na mechanizmie psychospołecznym ale i na nacisku otoczenia stosującego wobec ekstrawagantów sankcje.

5. Sankcje - definicja, rodzaje (podziały), skuteczność.

Sankcja- pozytywna bądź negatywna reakcja otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych

Podział sankcji:

• pozytywne - nagrody, uznanie

• negatywne - kary

• formalne - reakcje instytucji sformalizowanych

• nieformalne - reakcje opinii publicznej, kręgów koleżeńskich, sąsiedzkich, grup rówieśników i znajdują swój wyraz w działaniach instytucji nieformalnych

Klasyfikacja sankcji ze względu na treść i charakter:

• prawne - system nagród i kar ujętych przepisami i regulaminami

• etyczne - kwalifikują zachowania jako moralne (dobre) i amoralne (złe)

• satyryczne - stosowane wobec jednostek których zachowanie uznano za śmieszne bądź komiczne

• religijne - obejmują nagrody i kary przewidziane w wierzeniach religijnych

Skuteczność kontroli społecznej zależy od zsynchronizowania wszystkich odmian i form sankcji, które są możliwe do zastosowania.

15.Zbiór społeczny, kategoria społeczna, zbiorowość społeczna.

1. Definicja każdego z wymienionych pojęć wraz z odpowiednimi przykładami.

Zbiór społeczny: ogół ludzi , posiadających jakąś wspólną cechę , nawet mniej istotną, którą wyróżnia obserwator lub badacz bez względu na to czy jej posiadacze uświadamiają to sobie czy też nie Może to być zbiór osób skośnookich wysokich lub długowłosych. Żadna z tych cech nie ma większego wpływu na życie społeczne.

Kategoria społeczna: jednostki wyróżnione ze względu na cechy ważne dla przebiegu procesów społecznych i względnie stałe jakimi są zwłaszcza cechy demograficzne i społeczne Wyróżnia się kategorię wieku, płci, zawodu lub pochodzenia społecznego. Wiek, płeć, zawód czy pochodzenie społeczne odgrywają w życiu zbiorowym znaczącą rolę.

Zbiorowość społeczna: skupienie ludzi, między którymi chociażby na krótki okres wystąpiła więź społeczna. Inną trwałość ma więź w publiczności kinowej, inną w kręgu koleżeńskim.

2. Znaczenie tych pojęć dla prawidłowej analizy socjologicznej.

Kategorie podobnie jak zbiory społeczne nie powstają pod wpływem zaistnienia więzi. wyróżnia się je ze względu na obiektywne bądź bardziej istotne cechy celem sporządzenia opisu jakiegoś fragmentu rzeczywistości. 

16.Rodzaje zbiorowości społecznych.

1. Definicja zbiorowości społecznej.

Zbiorowości społeczne to skupienia ludzi, między którymi chociażby na krótki okres wystąpiła więź społeczna

2. Wymienienie omawianych (wykład, podręcznik) zbiorowości społecznych z bardzo krótką ich charakterystyką (Proszę pamiętać o prawidłowo przedstawionych podziałach - np. w zakresie zbiorowości opartych na podobieństwie zachowań!).

Klasyfikacja:

1. Grupy społeczne

2. Kręgi społeczne

3. Społeczności lub wspólnoty

4. Zbiorowości oparte na wspólnej kulturze, np. naród

5. Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań np. zbiegowisko publiczność.

6. Pary, dwójki

17.Grupa.

1. Definicja grupy.

Przez grupę społeczną rozumie się co najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości (zadania) i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności

2. Omówienie poszczególnych elementów charakterystycznych grupy:

a)członkowstwo: wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy

1)liczebność wraz z uzasadnieniem dokonanego przez socjologów wyboru,

Wg wielu socjologów grup społecznych nie tworzą jeszcze pary czy dwójki . Są one w zasadziem trwałym stosunkiem między dwoma osobami które nie stwarzają warunkó do zachodzenia innych zjawisk, typowych dla liczniejszych zbiorowości.

2)wzór fizyczny i psychiczny członka grupy,

Wzór fizyczny: wygląd zewnętrzny ograniczający się zwykle do pewnego stroju

Wzór psychiczny: zasady i normy współżycia w danej grupie oraz w pewnej mierze i innych zbiorowościach.

b)zasada odrębności i identyfikacji,

Zasada odrębności: wyraża się w poczuciu solidarności i świadomości „my”, która stanowi podstawę do pielęgnowania tradycji i zachowania ciągłości kulturowej każdej grupy. Zmiana zasady odrębności powoduje zmianę charakteru grupy.

c)ośrodek (ośrodki) skupienia,

Trzecim składnikiem grupy są ośrodki skupienia na które składają się zarówno materialne podstawy jej istnienia ( terytorium, lokal, i jego wyposażenie, środki transportu), jak i wartości, symbole ( pieczęcie, sztandary, odznaki, legitymacje) oraz idee, które ją identyfikują.

d)zadania,

Zadania grupy to ustalone i świadomie zdefiniowane stany rzeczy i zjawiska które grupa jako całość chce osiągnąć lub wywołać

e)struktura grupy - związki z pozycją członka w grupie i jego rolą społeczną,

Struktura grupy to układ wszelkich elementów, a nie tylko jej członków oraz zasady wzajemnego podporządkowania tych elementów. Struktura grupy jest rodzajem struktury społecznej. Na organizacje składają sie również : instytucje, stanowiska, wzory działania i formy kontroli. powoduje ze grupa stanowi klarownie zarysowaną, względnie trwałą całość. opiera sie przeważnie na zasadzie hierarchii. Rola jaką spełnia członek jest wynikiem zadań jakie ma spełnić w grupie. Wyróżniamy

mikrostrukturę
-makrostrukturę

f)władza grupowa.

Przez władzę rozumiemy możność podejmowania i realizowania decyzji, niezależnie od woli ludzi, których decyzji w taki czy inny sposób dotyczy. Jest to przywilej panowania nad wolą innego człowieka, przewaga decyzji.

zakres władzy może być wyznaczony:
      - osobowo
      - stroficznie

18.Typologia (podział) grup.

1. Czteroelementowa typologia (podział) grup - kryteria typologii (podziału), człony typologii (podziału), krótka charakterystyka poszczególnych rodzajów grup.

Klasyfikacja grup społecznych- kryteria podziałów:

1. Rodzaj struktury grupy

- małe grupy- tworzą strukturę prostą zwaną mikrostrukturą, której zasadniczymi elementami są poszczególni członkowie

- duże grupy- tworzą makrostrukturę i składają się z różnych podgrup

2. Dominujący typ więzi

- grupy pierwotne- więź oparta na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych (rodzina, grupa rówieśnicza

- grupy wtórne- więź bazująca na interesach i wynikająca przede wszystkim ze styczności rzeczowych

3. Stopień sformalizowania instytucji występującej w danej grupie

- grupy formalne- zorganizowane , kontrola wewnetrzna

- grupy nieformalne - spontaniczne

4. Stopień trudności wejścia do grupy-

- grupy inkluzywne- łatwy sposób uzyskania członkostwa

- grupy ekskluzywne- o charakterze zamknietym

2)Wymienienie i charakterystyka rodzajów grup występujących poza czteroelementową typologią - grupy celowe, grupy (zbiorowości) lokalne.

Grupy celowe- zorganizowane dla realizacji jednego celu lub określonej wiązki celów, a więź skupiająca członków w tych grupach jest wysoce sformalizowana ze względu na realizacje celu danej grupy ( Partie polityczne, stowarzyszenia.)

Grupy (zbiorowości) lokalne - Zbiorowości lokalne doskonale widać na przykładzie zróżnicowania przestrzennego miasta. Analizując strukture społeczno- przestrzenną miasta Chicago możemy zaobserwować trzy charakterystyczne zbiorowości lokalne. Są to warstwy społeczne : niższa, średnia, wyższa, które zamieszkują określony teren. Warstwy niższe koncentrują się w centum miasta natomiast warstwy wyższe na jego peryferiach.

19.Zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań.

1. Definicja zbiorowości opartych na podobieństwie zachowań.

Jest to szereg stosunkowo luźnych tworów społecznych, mogących rozwijać zdolność do działań, nie posiadających zinstytucjonalizowanej więzi wewnętrznej lecz wyodrębnionych podobieństwem zachowań ich członków.

2. Rodzaje zbiorowości opartych na podobieństwie zachowań - ogólnie.

zbiegowisko, tłumy (manifestujący, niszczący i demonstracyjny), publiczność, audytorium,

3. Definicja publiczności i jej rodzaje, znaczenie dla życia społecznego (szczególnie publiczności rozproszonej).

Publiczność inaczej audytorium. Zbiorowość społeczna koncentrująca uwagę na wspólnym przedmiocie zainteresowania, oczekująca odbioru podobnych bodźców, połączona łącznością psychologiczną która nie ogranicza jednak możliwości decydowania. Ludzie łączą wspólne zainteresowania, są gotowi do podobnego reagowania i działania.

Rola publiczności w życiu społecznym

• wytwarzają wspólne zainteresowania

• postawy i przekonania pobudzają do refleksji

• wymiana opinii prowadzi do określonych zachowań

Rodzaje publiczności:

- publiczność zebrana ( audytorium) - szukająca rozrywki, informacji

- publiczność niezebrana ( radio telewizja prasa)

4. Zbiegowisko - definicja, przyczyny powstawania, znaczenie.

Zbiegowisko jest to przelotne skupienie pewnej liczby osób zainteresowanych pewnym zdarzeniem . Przyczyny to: ludzka ciekawość, nakaz uczestnictwa w pewnym istotnym wydarzeniu, styczność przestrzenna i społeczna, podobne reakcje emocjonalne, zainteresowanie tą samą podnietą.

5. Tłum - definicja, charakterystyka, prawa tłumu (zarażenie emocjonalne, dezindywidualnizacj osobowości, naśladownictwo), rodzaje tłumu (Proszę pamiętać o właściwym nazewnictwie oraz dwustopniowości podziału przy niektórych przypadkach tłumu!).

Tłum powstaje ze zbiegowiska bądź przekształca się z publiczności. Tłum jest to czasowe i niezorganizowane zgromadzenie jednostek które znajdują się w bezpośredniej bliskości fizycznej i mają wspólny obiekt zainteresowania. Uczestnicy tłumu połączeni są bardzo silną łącznością psychiczną.

Rodzaje tłumu

rodzaje tłumów

• tłum agresywny :

~ tłum walczący - występuje podczas strajków, manifestacji

~ tłum terroryzujący - występuje w programach walki z mniejszością etniczną

~ tłum linczujący - wymierzanie samosądu sprawcom

• tłum uciekający - tworzą ludzie uciekający przed pewnym zagrożeniem

• tłum ekspresywny - przejawia się w celu publicznego wyróżnienia, pewnego poglądu, uznanie czegoś, albo potępienie czegoś, tłum ten jest organizowany i występuje tu straż porządkowa

prawa tłumu

zarażenie emocjonalne- zaraźliwe rozprzestrzenianie się w tłumie emocji wywołanych daną sytuacją

dezindywidualnizacj osobowości, jednostka traci swoją odrębność i indywidualność; u osobników w tłumie zanika świadomość własnego „ja” (własnej odrębności myśli i uczuć) i wpadają w stan fascynacji, a czasem wręcz hipnozy, myśli i uczucia zostają poddane jednemu kierunkowi

naśladownictwo jednostki w tłumie częściej naśladują zachowania innych, tu też jest mowa o „zaraźliwości społecznej” - np. jeśli ktoś w tłumie rzuci kamieniem inni szybko sięgną po kamień i również nim rzucą lub kiedy ktoś zainicjuje jakieś hasło, od razu pojawia się skandujący je chór

20.Socjologiczna problematyka rodziny.

1. Rodzina jako szczególna grupa społeczna - uzasadnienie tego poglądu.

Rodzina jako grupa społeczna - jest to opis jej struktury, która powstała z różnych osobistych więzi i styczności ( bezpośredniej) Charakter stosunków jest nieformalny. Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Pokrewieństwo może być rzeczywiste lub zastępcze, zachodzi w lini wstępnej i zstępnej, a występuje w lini prostej i bocznej. Członkowie rodziny żyją zazwyczaj pod jednym dachem i tworzą jedno gospodarstwo domowe obejmujące dwa pokolenia( mała) albo trzy pokolenia lub kilka rodzin połączonych pokrewieństwem w lini bocznej (duża)

Aspekty struktury rodziny:

- psychologiczny ( więzi emocjonalnej)

- społeczny ( pozycja, władza wewnętrzna)

- kulturowy ( wzory zachowań w rodzinie)

2. Problematyka funkcji rodziny - wymienienie funkcji, omówienie trzech wybranych.

Funkcje społeczne rodziny wg Tyszki

1. Materialno- ekonomiczna ( aspekt produkcyjny, zarobkowy, usługowo konsumpcyjny, gospodarczy)

2. opiekuńczo- zabezpieczająca ( opieka czasowa lub stałą, wspomaganie osób niepełnosprawnych)

3 Prokreacyjna ( zaspakajanie reprodukcyjnych potrzeb społeczeństwa)

4. Seksualno- rodzinna ( społecznie akceptowana forma współżycia płciowego)

5 Legalizacyjno - kontrolna ( rodzina kontroluje zachowania swoich członków i stosuje kary wobec tych, którzy naruszają normy społecznie akceptowane w imieniu całego społeczeństwa.

6 Socjalizacyjna

7 Klasowa

8 Kulturowa

9 Rekreacyjno towarzyska

10 Emocjonalno- ekspresyjna

3. Cykle życia małżeńsko-rodzinnego.

- narzeczeństwo ( związek przedmałżeński)

- małżeństwo bezdzietne

- małżeństwo z dziećmi

-rodzina z dziećmi dorastającymi

- małżeństwo odłączone od dzieci

Małżeństwo łączy więź

- ekonomiczna

- społeczna

- psychospołeczna

- prawnoformalna

- seksualna

21.Procesy społeczne i ich rodzaje.

1. Definicja procesu społecznego.

Proces społeczny - seria względnie jednorodnych zjawisk, wzajemnych oddziaływań ludzi na siebie bądź serie zjawisk zachodzących w organizacji i strukturze grup , które zmieniają stosunki między ludźmi lub stosunki między elementami składowymi zbiorowości. Procesy społeczne mogą powodować zmiany np. w osobowości, w postawach, w zachowaniach, w celach grupy, itp.

2. Rodzaje procesów społecznych i ich krótka charakterystyka.

Rodzaje procesów społecznych:

• współzawodnictwo - polega na prześciganiu dążeń innych w celu szybszego dojścia do celu, powstaje na gruncie rozbieżności interesu, przekształca się w konflikt

• konflikt - jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów przez wyeliminowanie, zniszczenie bądź podporządkowanie sobie innej jednostki lub grupy dążącej do celów podobnych albo identycznych; powstaje na podstawie antagonizmu

• ruchliwość - zmieniające miejsce jednostek w przestrzeni lub strukturach społecznych

• reorganizacja - proces nowego układania i integrowania systemu instytucji, wzorów zachowań i kryteriów ocen

• dezorganizacja - zespół procesów społecznych powodujących, że w ramach pewnej zbiorowości zachowania odchylające się od normy i oceniane negatywnie przekraczają dopuszczalne optimum i zagrażają ustalonemu przebiegowi procesów życia zbiorowego.
  Przyczynami dezorganizacjo mogą być np.: katastrofy żywiołowe, długotrwała wojna, kryzysy polityczne, rewolucje, masowe migracje, czynniki osobiste.

• przystosowanie - jednostka lub grupa znajduje się w nowej sytuacji środowiskowej. Etapy procesu przystosowania: reorientacja psychologiczna, tolerancja, akomodacja, asymilacja

• współpraca - polega na uzgodnionym wykonywaniu działań w celu osiągnięcia wspólnego celu.

3. Znaczenie procesów społecznych dla kształtu życia społecznego.

Procesy społeczne często mogą doprowadzić do konkretniejszego ustalenia celu grupy. Jednostki podczas konfliktu, reorganizacji czy współpracy moga okreslić dokładniej cele, jasne dla wszystkich. Czesto zdarza sie również ze są powodem rozpadu grupy czy wiezi.

22.Ruchliwość społeczna.

1. Definicja ruchliwości społecznej.

Ruchliwość społeczna w socjologii oznacza przemieszczanie się jednostek społecznych lub kategorii społecznych w strukturze społecznej, polega na zmianie pozycji społecznej w tej samej zbiorowości lub też na przeniesieniu się do innej zbiorowości i zajęciu tam innej pozycji. Zmieniać pozycję mogą jednostki, grupy, kategorie zawodowe, społeczności lokalne.

2. Rodzaje ruchliwości społecznej - wymienienie i szczegółowa charakterystyka.

Ruchliwość pozioma (horyzontalna)

Ruchliwość pozioma oznacza przemieszczanie się jednostek i grup w obrębie tej samej warstwy społecznej lub tego samego poziomu hierarchii. Najczęściej jest to ruchliwość związana ze zmianą miejsca pracy, bez zmiany stanowiska lub zmiana miejsca zamieszkania.

Ruchliwość pionowa (wertykalna)

Jest zmianą pozycji społecznej jednostki albo zbiorowości, wyrażającą się awansem lub degradacją bądź nobilitacją będącą skokowym przejściem do bardziej prestiżowej klasy czy warstwy społecznej albo innej zbiorowości.

W przypadku ruchliwości pionowej dochodzić może do zmiany struktury społeczeństwa. Nagłe zmiany samej struktury mogą być związane z przewrotami rewolucyjnymi czy administracyjnie wprowadzanymi reformami. Wyższa ruchliwość społeczna jest wskaźnikiem otwartości społeczeństwa, gdyż oznacza, że osoby z niższych warstw społecznych mają większe szanse awansu.

Ruchliwość wewnątrz pokoleniowa

Ruchliwość wewnątrz pokoleniowa oznacza przemieszczanie się jednostek lub grup miedzy poziomami hierarchii poprzez podnoszenie swoich kwalifikacji przez jednostki, nabywanie majątku czy zdobywanie wyższego wykształcenia. Degradacja w tym przypadku może być wynikiem zaniechania tego typu działań, co w efekcie powoduje, że inne jednostki czy grupy poprzez własny awans społeczny podwyższają poziom w hierarchii.

Ruchliwość międzypokoleniowa

Ruchliwość międzypokoleniowa to ruchliwość całych kategorii społecznych względem pozycji zajmowanych przez ich rodziców, np. ruchliwość miedzypokoleniowa nauczycieli, księży itd. Od strony empirycznej ruchliwość ta badana jest poprzez porównywanie pozycji jednostki i jej rodziców (najczęściej przyjmuje się wskaźnik jakim jest pozycja ojca).

Ruchliwość strukturalna

Ruchliwość strukturalna to rodzaj ruchliwości wynikający ze zmiany składu społeczno-zawodowego kolejnych pokoleń. Pozostałe rodzaje to ruchliwość wymienna (cyrkulacyjna).

Czynnikami, które mogą przyspieszać lub zwalniać ruchliwość społeczną albo jej kształt mogą być uprzedzenia rasowe czy etniczne względem pewnych kategorii społecznych, np. grup etnicznych, formy ustrojowe czy typ gospodarki. Jednym z najważniejszych czynników jest sytuacja na rynku pracy, która może przyczyniać się do zwiększania lub zmniejszania zasobów ekonomicznych jednostek oraz ich prestiżu, poprzez możliwość tworzenia przez jednostkę własnej kariery albo też do degradacji np. w przypadku restrukturyzacji zakładów pracy.

W większości społeczeństw większe szanse awansu społecznego mają mężczyźni niż kobiety. W szczególności dotyczy to społeczeństw tradycyjnych, gdzie najważniejsze dla społeczności funkcje pełnione są przez mężczyzn. W społeczeństwach przemysłowych i poprzemysłowych blokowanie możliwości awansu kobietom określane jest jako dyskryminacja, dotyczy też mniejszości narodowych czy etnicznych.

fluktuacja - zmiana zakładu pracy przez pracownika, uczelni lub wydziału przez studenta, a także szkoły przez ucznia. Ruchliwość związana ze zmianą zakładu, zwana płynnością załóg pracowniczych ma znaczące skutki społeczne i ekonomiczne.

wahadłowa - spowodowana lokalizacją instytucji. Z tego powodu ludzie zmuszeni są do codziennych przemieszczeń. Są to wędrówki między miejscem zamieszkania a miejscem pracy, studiów czy nauki, a także instytucjami zaopatrzenia i rozrywki, zwłaszcza w okręgach przemysłowych i zwykle istniejących w nich konurbacjach.

3.Przykładowe wskazanie związków wybranego rodzaju ruchliwości społecznej z przemianami ekonomicznymi.

Fluktuacja jest w przedsiębiorstwie zjawiskiem nieuniknionym i powoduje przemiany ekonomiczne. Powstają nowe miejsca pracy dla osób, których umiejętności, kwalifikacje oraz sposób bycia czy zachowania lepiej odpowiadają potrzebom przedsiębiorstwa. Zwalniane są osoby, które mają negatywny i szkodliwy wpływ na realizację danego przedsięwzięcia bądź pracę czy zachowanie innych pracowników. W wyniku tego firma ponosi koszty związane ze zwolnieniem pracownika (np. koszty odprawy) oraz zatrudnieniem nowego pracownika (np. koszty szkoleń), który może okazać się nieodpowiedni na dane stanowisko. W międzyczasie brak osoby zatrudnionej na danym stanowisku pracy przyczynia się m.in. do niezrealizowania jakiegoś przedsięwzięcia w określonym terminie.

24.Metodologiczna problematyka uprawiania socjologii.

1. Teoretyczne i empiryczne aspekty socjologii jako nauki.

Socjologia to nauka badająca społeczeństwo, która występuje w aspekcie zarówno teoretycznym jak i empirycznym. Socjologia teoretyczna dostarcza empirycznej i innym naukom pokrewnym teorii i aparatu pojęciowego., ogólnych dyrektyw i metod badawczych. Natomiast socjologia empiryczna bada realnie istniejącą rzeczywistość społeczną

2. Socjologia jako nauka empiryczna i konsekwencje z tego wynikające.

3. Ograniczenia stosowania empirii w odniesieniu do zbiorowości społecznych.

Nie można przeprowadzać badań ze względu na aspekty moralne, etyczne czy prywatność człowieka. Potrzebna zgoda człowieka na przeprowadzenie badania czyli np. nie można specjalnie zabić czyjejś matki żeby sprawdzić jak dzieci będą reagować 

4.Problematyka tzw. współczynnika humanistycznego.

Współczynnik humanistyczny- podstawa metodologiczna( Florian Znaniecki ) polega na tym by analizować działania społeczne z uwglednieniem ich znaczenia dla aktorów społecznych. Badacz powinien brać pod uwagę co działania znaczą dla nich i przyjmować ich punkt widzenia. 

Metodologia jest to nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Naukę uprawiamy wg określonych reguł, natomiast wiedzę przyjmujemy w sposób przypadkowy.

Z punktu widzenia metodologii nauki - socjologia jest jedną z najbardziej empirycznych nauk. Badając reakcje społeczne obserwujemy, że prawidła zachowania się grupy w określonych sytuacjach mogą się zmieniać. Potrzeba więc ciągłych badań, doświadczeń, eksperymentów. Drobne zmiany zachodzące w społeczeństwie mogą pociągać za sobą istotne zmiany w badanych zachowaniach, relacjach. W socjologii mamy do czynienia z plastycznym człowiekiem. Nad wieloma czynnikami możemy panować, nad innymi nie.

Innym problemem metodologicznym jest fakt, że w tej nauce tej mamy często do czynienia z konfliktem pomiędzy badaniami jakościowymi, a ilościowymi.

Metody jakościowe zakładają, że wiele spraw lepiej bada się poprzez dogłębne zrozumienie rzeczywistości niż przez liczby i statystykę. Przedstawiciele nurtu jakościowego wolą zatem przeprowadzać badania terenowe, poprzez wielogodzinne nieustrukturyzowane wywiady, czy uczestniczące obserwacje niż robić sondaże i ankiety. Interesuje ich odpowiedź na pytanie "dlaczego" w większym stopniu niż na pytanie "ile".

Do badań jakościowych należą:

• obserwacja uczestnicząca, nieuczestnicząca

• teoria ugruntowana

• wywiad: swobodny, nieustrukturyzowanego planu, zogniskowany

W metodach ilościowych mamy do czynienia ze statystyką. Na podstawie liczb można wyciągnąć wnioski o danej zbiorowości, przebadać większe zbiorowości, co jest niewykonalne w przypadku badań jakościowych, jednak liczby nigdy nie będą wiernym odzwierciedleniem rzeczywistości..

Do badań ilościowych należą m.in.: ankiety, wywiad bezpośredni, telefoniczny, komputerowy

Trzy podstawowe style badań socjologicznych:

1. styl „miękki” - stosowanie tego stylu pozwala badaczowi poznać podejmowane problemy w wyniku swobodnej obserwacji, często uczestniczącej, a zaobserwowane zjawiska opisywać w luźnej formie.

2. styl sondażowy - za podstawowe narzędzie badawcze uznaje kwestionariusz, który może być stosowany jako: ankieta środowiskowa, audytoryjna, pocztowa, prasowa; pozwala na zebranie danych nadających się do analizy statystycznej.

3. styl „twardy” - opiera się na technikach umożliwiających zebranie materiału nadającego się do matematycznego opracowania, które są podstawą do konstruowania matematycznych modeli badanych sytuacji problemowych poddawanych weryfikacji, najczęściej eksperymentalnej.

Typy badań:

1. opisowe - występuje gdy badacz chce uzyskać naukowo potwierdzone informacje o jakimś fakcie lub zjawisku społecznym.

2. wyjaśniające bądź teoretyczne - występuje gdy badacz chce wiedzieć dlaczego potencjalne jednostki mają taki a nie inny pogląd na rolę i prace innej jednostki.

3. praktyczne - stawia sobie wyraźne cele, głównie zebranie praktycznych danych, zwykle podejmowanych w celu dokonania konkretnych zmian i przekształceń w jakiejś dziedzinie.

Problematyka badań socjologicznych (wykład):

• reprezentatywności - przeprowadzenie badań wg odpowiednich kryteriów (pewnych prawidłowości)

• anonimowości - ma na celu wykluczenie drażliwości, które wywołują niektóre tematy bądź fakty czy zjawiska.

23.Konflikty społeczne.

1. Definicja konfliktu społecznego.

Konflikt społeczny - zjawisko nieuniknione dla wszystkich grup społecznych. Wyrasta na gruncie nagromadzonych sprzecznych emocji, a objawia się wybuchem wrogich i antagonistycznych postaw. Następstwem konfliktu jest współzawodnictwo i walka lub rozwiązanie kompromisowe.

2. Rodzaje i przyczyny konfliktów społecznych.

Podział konfliktów:

• na interpersonalne i grupowe (małe grupy: mikrokonflikty, duże: makrokonflikty)

• ze względu na ich treść i formę: ekonomiczne, polityczne, ideologiczne, religijne

• ze względu na formę: racjonalne, nieracjonalne, jawne, ukryte, zorganizowane, niezorganizowane

• porządkując je względem zasięgu: konflikty ról, konflikty grupowe, konflikty np. etniczne, konflikty międzynarodowe, konflikty między blokami państw

• ze względu na stosunki między podmiotami: równość podmiotów, nierówność, konflikt między całością a częścią (np. grupą i podgrupą)

Typy konfliktów:

• Bezpośredni - między dwoma antagonistycznymi grupami bez pośrednictwa strony trzeciej

• Pośredni - strona trzecia występuje, ale nie jest w niego zaangażowana.

• Elementarny - występuje pojedynczo - bez nawarstwiania innych sytuacji konfliktowych

• Jawny - jest uświadomiony przez strony,

• Ideologiczny - ma swoje podłoże w wyznawanych wartościach, normach czy ideologiach.

• Klasowy - wynika ze sprzeczności interesów klas społecznych,

• Kulturowy - przedstawiciele różnych kultur uświadamiają sobie sprzeczność wyznawanych wartości w związku z czym mają poczucie ich zagrożenia

• Organizacyjny - między stronami wzajemnie od siebie uzależnionymi w ramach organizacji

• Pokoleniowy - toczy się pomiędzy generacjami, najpowszechniejszy

• Poznawczy - wynika z faktu że jednostki różnią się od siebie w ocenie otaczającej rzeczywistości i wyciągają z jej obserwacji odmienne wnioski.

• Źródła konfliktów:

biologiczne (darwinizm);

• psychologiczne;

• psychologii społecznej (tłum);

• trudności adaptacyjne jednostek;

• nierówności społeczne.

3. Typowy przebieg konfliktu społecznego.

Fazy konfliktów:

• pojawienie się sprzecznych celów, interesów, dążeń, postaw

• powstanie napięcia społecznego, masowa frustracja, poczucie zagrożenia

• ostre podziały w wyniku sprzeczności, niechęć, wrogość, uprzedzenia, racjonalizacja sprzeczności, czyli próba ich wyjaśnienia i uzasadnienia

• jedna ze stron podejmuje walkę; ukryta lub jawna agresja

• pojawienie się dążenia do zakończenia konfliktu, z powodu: zwycięstwa jednej ze stron, wyczerpania wszystkich uczestników konfliktu, negocjacji i kompromisu

• pozostają uprzedzenia i urazy, które mogą prowadzić do nowych napięć

4. Sposoby zapobiegania konfliktom i ich likwidowanie.

Sposoby rozwiązywania konfliktów: negocjacje (rozmowy dobrowolnie podjęte przez strony konfliktu), mediacje (rozmowy prowadzone przez osobę trzecią), arbitraż (również udział osoby trzeciej, ale z zastosowaniem się do rozstrzygnięć arbitra), sąd, głosowanie.

5. Wady i zalety występowania konfliktów społecznych.

konflikt pozytywne cechy:

• obniżają wszelkie wady i słabości struktury organizacji
  restrukturyzacja organizacji

• aktywizacja uczestników organizacji

• wzmocnienie kontaktów osobowych w ramach zbiorowości

• wyrastają nowe autorytety nie formalne

konflikt negatywne cechy:

• spadek energii pracowników

• przejściowe obniżenie efektywności pracy

• dezintegracja zbiorowości traktowanej jako całość

• atmosfera wrogości, brak zaufania

• może przyczynić się do obniżenia morale pracowników

6. Konflikt społeczny a konflikt ról.

Chodzi o to, że konflikt społeczny istnieje między odrębnymi jednostkami w społeczeństwie a konflikt ról dotyczy danej jednostki i jej rozdarcie wewnętrznego pomiędzy spełnieniem każdej z pełnionych ról

25.Podstawowe zasady prowadzenia badań socjologicznych.

1. Najważniejsze ograniczenia w kompleksowym badaniu zbiorowości społecznych.

Pewność wyniku badania daje tylko badanie wyczerpujące, a więc takie, w którym badana jest cała populacja. Nie ma i nie może być próby, która dawałaby pewność uzyskania wyniku zgodnego z wynikiem badania populacji. Z tego względu istnieje ryzyko wystąpienia błędu statystycznego. Można go minimalizować, poprzez zwiększanie liczebności próby. Jest to jednak sposób bardzo kosztowny.

2. Problematyka reprezentatywności badań socjologicznych: a)wyjaśnienie pojęcia, b)uwarunkowania właściwej reprezentatywności, c)korzyści oraz zagrożenia

Reprezentatywność -próba reprezentatywna to taka, która jest wybrana i zróżnicowana ze względu na określony czynnik jako reprezentatywna dla całości przedstawicieli. Jest to grupa ludzi, którzy w kontekście określonych problemów podlegających badaniu mają coś do powiedzenia. Można o tych ludziach powiedzieć, że badane problemy ich dotyczą.

W przypadku, gdy grupa ludzi których dotyczy badany problem jest wewnątrz zróżnicowana - próba reprezentatywna powinna uwzględniać to zróżnicowanie.

3.Anonimowość respondenta - korzyści, zagrożenia.

Anonimowość - ludzie wypowiadając się anonimowo najczęściej są szczerzy. W przypadku badań nie anonimowych mogą wypowiadać się pod presją, nieszczerze. O anonimowości decyduje nie tylko brak imienia i nazwiska. Istnieją inne dane, zestawienia danych, które mogą zidentyfikować respondenta. Pełne przestrzeganie tej zasady buduje zaufanie. Łamanie jej, albo choćby pojedyncze odstępstwa od niej, niszczą delikatną więź między badaczem a respondentem, która jest konieczna dla pozyskania od respondentów pełnej i prawdziwej informacji na dany temat.

Jednak nie można całkowicie zaprzestać zbierania danych o respondentach. Chcąc poznać oceny musimy wiedzieć, kto te oceny wydaje. Im bardziej doświadczona osoba wypełniająca np. ankietę - tym ta ankieta cenniejsza dla badacza.

Istotne są takie dane jak np. wiek, doświadczenie, płeć. Metryczka ankiety musi być tak skonstruowana, by respondent nie musiał obawiać się identyfikacji.

4. Wybór odpowiednich technik badawczych.

TECHNIKA - Szczegółowy sposób wykonywania danego rodzaju zadań badawczych (metod), sposób prowadzenia obserwacji, gromadzenia materiału itp.

Techniki badawcze:

• obserwacja

• ujawniona

• nieujawniona

• uczestnicząca

• nie uczestnicząca

Możliwość krzyżowania między rodzajami obserwacji.

• ankieta - prosta, szybka forma, istnienie problemu anonimowości, który wywołuje możliwość nieprawdziwości uzyskanych informacji

• wywiad - zawiera założenia ankiety ale odbywa się w formie ustnej; technika dokładniejsza ale dużo bardziej czasochłonna, daje możliwość pogłębienia wcześniej zdobytych informacji

• wywiad z ekspertami społecznymi - mogą nimi być członkowie badanych grup, instytucji itd.

• statystyka - oparta na prawidłowościach matematycznych, może okazać się zawodna tj. błędnie ukazywać elementy składowe

• badanie materiałów urzędowych - umożliwia uzyskanie informacji z lat ubiegłych, materiały urzędowe to wszelkiego rodzaju dokumenty, akta, harmonogramy itd., nie są tworzone w celu badań socjologicznych - w związku z czym istnieje możliwość pojawienia się problemu przekładu i interpretacji.

Polskie techniki badawcze:

• użycie materiałów biograficznych - Florian Znaniecki

eksperyment - działanie polegające na kontroli pewnej ilości czynników, przy manipulacji innymi w celu zaobserwowania zmian zachodzących przy danym stanie rzeczy.

5.Komplementarnośc stosowanych technik badawczych.

Dla najlepszego wyniku badań najlepiej użyć kilku typów badań socjologicznych. Wyniki wtedy będą prawdziwsze, wiarygodniejsze, obiektywniejsze.

26.Obserwacja.

1. Obserwacja tzw. przypadkowa a naukowa.

Obserwacja - proces polegający na dokonywaniu spostrzeżeń w celu odpowiedzi na dane pytania. Osobą dokonującą jest badacz. Nie mniej istotną rzeczą w tym procesie jest sam obiekt obserwacji

Obserwacja przypadkowa (przygodna, niezamierzona) jest prowadzona bez przyjętego z góry celu trwająca stosunkowo krótki okres czasu, dokonywana pod wpływem określonych podniet zewnętrznych. Obserwacja naukowa odbywa się zazwyczaj w sposób celowy, planowy, i selektywny oraz wymagający szczególnie aktywnej postawy ze strony obserwatora.

2. Podstawowe cechy obserwacji naukowej: a)zaplanowana, b)znajomość problematyki poddanej obserwacji, c)techniczne przygotowanie badań: narzędzia, czas, miejsce, sposób (wybór rodzaju obserwacji), sposoby komunikowania się w ramach zespołu badawczego, d)przygotowanie zespołu badawczego, e)przeprowadzenie badań pilotażowych, ich ocena, skorygowanie (w razie potrzeby) poszczególnych założeń prowadzenia obserwacji, f)rodzaje obserwacji: 1)uczestnicząca - nie uczestnicząca (także zalety, wady), 2)ujawniona - nie ujawniona (także zalety, wady),

Obserwacja naukowa musi być rzetelna i musi spełniać określone warunki:

• Zanim zacznę przygotowywać obserwację, musze dobrze poznać zjawisko obserwowane, wiedzieć, co mnie może spotkać w czasie obserwacji, jak w ogóle wygląda to zjawisko.

• Na ogół obserwujemy zjawiska w długim okresie czasu i w różnych miejscach. Potrzeba więc więcej osób obserwujących, które należy odpowiednio wcześniej przygotować (przeszkolić, wyposażyć w narzędzia badawcze, narzędzie służące do komunikacji)

• Ważne są badania pilotażowe (te same okoliczności, co w badaniu właściwym, tyle, że przeprowadzane w znacznie krótszym czasie). Badania te pozwalają dostrzec różne problemy związane z badaniem określonego zjawiska, których badacz nie zauważył wcześniej.

Rodzaje obserwacji:

1. Ze względu na jawność postępowania badawczego

1. Ujawniona - badani wiedzą że są przedmiotem obserwacji; istnieje możliwość nienaturalnego zachowania osób obserwowanych

2. Nieujawniona - obserwowani nie wiedzą że są przedmiotem prowadzonych badań; nie peszy obserwowanych co pozwala na uchwycenie ich naturalnego zachowania.

2. Ze względu na udział obserwatora w zjawisku obserwowanym

1. Uczestnicząca - obserwator jest czynnie zaangażowany w życie badanej grupy. Przyjmuje rolę jednego z jej członków i na bieżąco wykonuje związane z tym zadania. Badane zjawiska obserwowane są od wewnątrz życia grupowego.

2. Nieuczestnicząca - badacz pozostaje na zewnątrz zjawiska obserwowanego, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku.

Cechy obserwacji:

• premedytacja - prowadzona w celu rozwiązania ściśle określonego zadania, szczegółowo sformułowanego,

• planowość - metoda jest stosowana według planu odpowiadającego celowi obserwacji,

• celowość - uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących z punktu widzenia rezultatu zjawiskach.

• aktywność - obserwator nie rejestruje wszystkich spostrzeżeń, lecz dokonuje selekcji poszukując interesujących go cech obserwowanego przedmiotu,

• systematyczność - przeprowadzana według określonego systemu, powinna trwać ciągle, pozwalając spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.

3),,skrzyżowanie” obu rodzajów (także zalety, wady).

Szczególnym przykładem obserwacji jest obserwacja uczestnicząca polegająca na wejściu badacza w określone środowisko (w okresie badań) i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako jeden z jej członków. Jest to jednocześnie obserwacja uczestnicząca i niejawna.

27.Ankieta, wywiad.

1.Charakterystyka ankiety: budowa, rodzaje pytań i ich sekwencja, ,,metryczka” ankiety i jej

zakres.

Ankieta to kwestionariusz , który został opracowany w taki sposób, iż badanie obywa się całkowicie bez osoby trzeciej, bądź w przypadku gdy występują ankieterzy - ich rola polega na możliwie wiernym i dosłownym przekazywaniu treści pytania w jedną stronę, a odpowiedzi - w drugą.

Badania ankietowe stosuje się w celu możliwie szybkiego przebadania dużej zbiorowości ludzi. Badania te są oszczędnością czasu i środków, ponieważ nie potrzeba tu respondenta, który prowadzi badanie i zadaje pytania każdej osobie osobno lecz rozprowadza albo rozsyła odpowiednią ilość ankiet do badanych ludzi, które są wypełniane bez jego udziału. Rola badającego w tej metodzie ogranicza się jedynie do opracowania ankiety i wyboru osób, które zmierza przebadać.

Anonimowy charakter ankiety pozwala na bardziej szczere odpowiedzi badającego, niż w wywiadach ustnych, treść powinna dotyczyć danego zagadnienia.

Struktura ankiety:

• część wstępna - informuje o celach badania

• część podstawowa (pytania)

• metryczka (dane o respondencie)

Zasady formułowania pytań:

• mają być rzeczowe, sformułowane na podstawie znajomości problemów, których dotyczą.

• mają być tak sformułowane, aby można było udzielić na nie wiarygodnej odpowiedzi

• nie mogą sugerować odpowiedzi

• muszą być tak sformułowane, aby uzyskać dane obiektywne, porównywalne i sprawdzalne.

• powinny być stawiane w odpowiedniej kolejności co wpływa na jakość ankiety

2. Rodzaje ankiet, zalety i wady poszczególnych typów ankiet.

Rodzaje ankiet:

• środowiskowe - rozprowadzane w wybranym środowisku, np. wśród pracowników.

• prasowe - załączone do gazet, pocztowe - rozsyłane pocztą

• jawne - wskazują na osobę respondenta, np. imienne,

• anonimowe - nie są podpisywane i nie zawierają pytań, które mogłyby ujawnić respondenta.

3. Charakterystyka wywiadu, sposób przeprowadzania.

Wywiad - zbiór pytań, w której biorą co najmniej dwie osoby, prowadzący wywiad i respondent, polegający na zadawaniu pytań i uzyskiwaniu od respondentów odpowiedzi. Celem wywiadu jest uzyskanie określonych wcześniej istotnych dla badacza danych

4. Rodzaje wywiadów, zalety i wady.

Rodzaje wywiadów:

• ustne - rozmowa na interesujący badacza temat

• pisemne - pytania i odpowiedzi zadawane w formie pisemnej

• skategoryzowane - ściśle według wcześniej przygotowanego scenariusza

• nie skategoryzowane - wywiad swobodny, respondent ma pełną inicjatywę co do prowadzenia rozmowy, może przestawiać pytania, kierując się jedynie celem badania.

• jawne - badana osoba została dokładnie poinformowana o tym, że prowadzi się z nią wywiad, o celu badań i o roli jaką będzie odgrywał badany

• ukryte - jakaś część wywiadu jest dla badanego ukryta, np. cel badań.

• indywidualne - wywiad taki przeprowadzany tylko z jedną osobą.

• zbiorowe - kiedy wywiad jest przeprowadzany więcej niż z jedną osobą.

panelowe - kilku badających zadaje pytania jednemu respondentowi w co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się w ciągu określonego czasu, bądź jeden badacz zadaje pytania kilku respondentom w co najmniej dwóch spotkaniach

5. Uzasadnienie wyboru: ankieta czy wywiad.

W przypadku wywiadu badacz lub ankieter prowadzi bezpośrednią rozmowę z respondentem, natomiast w przypadku ankiety badany sam wypełnia kwestionariusz, bez bezpośredniego kontaktu z badaczem lub ankieterem, co może powodować błędne zrozumienie np. pytania przez badanego.

28.Badanie materiałów urzędowych.

1. Pojęcie ,,materiałów urzędowych”

Materiały urzędowe to wszelkiego rodzaju dokumenty, akta, ewidencje, harmonogramy itd., znajdujące się w urzędach i instytucjach. Dokumenty urzędowe są prawdziwą kopalnią wiedzy, bywają bardzo przydatne w badaniach socjologicznych chociaż nie są tworzone w celu badań socjologicznych.

2. Wady i zalety materiałów urzędowych.

Ograniczenia i trudności w korzystaniu z danych urzędowych (Sułek A. „Socjolog wobec danych urzędowych”)

1. Brak istotnych danych urzędowych

2. Nieznajomość istniejących źródeł urzędowych - Nie zawsze wiadomo że istnieją jakieś dane urzędowe lub że jakaś instytucja takie zbiera.

3. Niedostępność danych urzędowych - Instytucje i urzędy nieraz nie udostępniają  pewnych danych

4. Urzędowy charakter kategoryzacji danych - Dane nie są gromadzone dla celów naukowych i kategorie w których dane te ujmuje się nie muszą więc być zgodne z kategoriami w których sformułowano pytania i hipotezy. Ich przełożenie może okazać się uciążliwe. 

5. Nieznajomość okoliczności zapisu - W badaniach naukowych dane zbierane są wedle przyjętych metodycznych zasad, ma to znaczenie dla interpretacji zebranego materiału.

6. Selektywny charakter danych urzędowych - Dane urzędowe często opisują nie całą zbiorowość lecz tylko jej fragment. Pojawia się pytanie czy zbiór opisanych tam jednostek jest reprezentatywny dla szerszej zbiorowości. 

7. Rzetelność danych urzędowych - Źródeł nierzetelności szuka się w społecznym procesie ich tworzenia

8. Ograniczona porównywalność danych urzędowych

9. Agregatowy charakter danych urzędowych - Dane urzędowe są zwykle dostępne w postaci zagregowanej (najczęściej na poziomie jednostek terytorialnych) .

Makrostrukturalne uwarunkowanie - Im większa demokratyzacja tym większe zaufanie do instytucji i większa rzetelność podawanych informacji

3. Przydatność materiałów urzędowych w badaniach socjologicznych (przykłady).

29.Badanie materiałów biograficznych.

1. Kiedy przez kogo i dlaczego ta technika badawcza została wprowadzona.

Pierwsze psychobiografie zostały opracowane przez Władysława Witwiciego w 1909 r. (psychobiografia Sokratesa) i przez Zygmunta Freuda w 1910 r. (psychobiografia Leonarda da Vinci). Jednym z pomysłodawców użycia tej metody w badaniach jest Florian Znaniecki - polski filozof i socjolog, twórca polskiej socjologii akademickiej. Metodę tę zastosował analizując polskich emigrantów, przebywających w Stanach Zjednoczonych.

2. Definicja materiałów biograficznych.

Badania biograficzne - o metodzie biograficznej mówi się jako o badaniu historii życiowych. Jest to metoda badania dokumentów osobistych (biograficznych), takich jak autobiografie, listy czy pamiętniki.

3. Przykłady współczesnych badań prowadzonych przy użyciu tej techniki badawcze.

4. Wady i zalety techniki badań materiałów urzędowych (dokładnie).

Zalety metody biograficznej

Dokumenty osobiste dają wgląd w motywację, dążenia, postawy, oceny jakie ludzie formułują;

Materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej;

Materiał ten daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką;

Jest to materiał pozwalający uchwycić pewne sekwencje zdarzeń (powiązania przyczynowe w długim okresie czasu);

Materiał ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzi radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych;

Zarzuty wobec metody biograficznej

Rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi; nie jest to jedyny materiał, który powinien być uwzględniany w analizie;

Na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie;

Rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli;

Autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś określonym nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów;

W dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą (nie musi ona być wcale zgodna z prawdą);

30.Eksperyment w socjologii.

1. Eksperyment - ogólna charakterystyka.

Eksperyment - działanie polegające na kontroli pewnej ilości czynników przy manipulacji innymi w celu zaobserwowania zmian zachodzących przy danym stanie rzeczy, pomaga sprawdzić reakcje badanej grupy ludzi na interesujące zjawiska.

Zabieg który polega na wywołaniu czegoś w określonych warunkach, po to by można było zaobserwować, czy w tych oto warunkach towarzyszy właśnie temu czemuś coś określonego. To po prostu taka obserwacja, w której warunki zachodzenia postrzeganych zjawisk poddane są ścisłej kontroli. Owa „sztuczność” na tym się właśnie opiera, iż sam badacz panuje nad warunkami w jakich całe zjawisko jest wywołane by móc wyeliminować wszelki wpływ jaki na kształt zjawiska wywrzeć mogą liczne, nieprzewidziane czynniki ingerujące.

Eksperyment to jeszcze inaczej taka obserwacja, która dokonuje się w znanych badaczowi i przez niego stworzonych warunkach, a której przedmiotem jest wywołane przez badacza w tych warunkach zjawisko. Jest jedną z najbardziej kosztownych metod, ale i najbardziej wiążącą z naukowego punktu widzenia. Wymaga wybrania określonej grupy osób, które poddaje się działaniu określonych bodźców, kontrolując ich oddziaływanie.

2. Eksperyment w socjologii - na czym może polegać, ograniczenia stosowania w socjologii (z jakich powodów?).

Polega na badaniu zbiorowości, zachowań, postaw, opinii nie w warunkach rzeczywistych, ale w warunkach celowo stworzonych. Eksperymenty w socjologii bywają ograniczane ze względów moralnych, gdyż dyskusyjną kwestią jest eksperymentowanie na jednostkach ludzkich oraz z powodów metodologicznych, ponieważ badacz zakłada, że zmiana postaw zachodzi pod wpływem czynnika, który on stosuje - nie ma innych czynników, więc nie wiadomo czy dany eksperyment jest skuteczny.

3. Rodzaje eksperymentów.

. Ze względu na sposób przeprowadzenia eksperymentu można wyróżnić kilka rodzajów eksperymentu z jakimi spotykamy się w naukach społecznych.:
1) eksperyment projektowane w terenie(badany zespół ludzi pozostaje w swoim środowisku naturalnym)
2) eksperymenty jednoczesne
3) eksperymenty sukcesywne
4) eksperymenty laboratoryjne

4. Eksperyment ex post - wyjaśnienie istoty.

. eksperyment ex - post - facto( bada określone zaszłe zdarzenie społeczne) - nazywany pseudoeksperymentem polega na wyodrębnieniu w zbiorowości grupy eksperymentalnej i grupy kontrolnej na podstawie faktów historycznych. W takim eksperymencie badacz nie ma do czynienia z tym, co się stało, co jest już po fakcie. Dotyczy on grup, które różnią się między sobą tym, że na jedną z nich w przeszłości zadziałał określony stymulator. Dobierane grupy muszą być podobne, na przykład pod względem liczebności i posiadać jedną charakterystyczną różnicę stymulującą. W tej metodzie badacz nie ma możliwości kontrolowania bodźca, a pomimo to jest ona dość często stosowana w socjologii

31.Badania sondażowe.

1. Definicja badania sondażowego.

Sondaż - polega na bezpośrednim kontakcie z osobami, których cechy bądź postawy są istotne z punktu widzenia problemu badawczego, umożliwia systematyczne zbieranie danych od członków pewnych zbiorowości.

2. Przydatność badań sondażowych (jako przygotowanie badań prowadzonych przy zastosowaniu innych technik oraz jako badań ,,finalnych”).

Sondaże dostarczają informacji o osobach, pełnionych przez nie rolach, grupach społecznych, takich jak gospodarstwa domowe czy rodziny, organizacjach takich jak szkoły, zakłady pracy, czy przedsiębiorstwa.

3. Badanie sondażowe a wymóg reprezentatywności badań socjologicznych.

Metoda ta pozwala na zdobycie wiedzy o stosunkowo dużej zbiorowości na podstawie zbadania jej reprezentacji, która stanowi przedstawiciela całej populacji. Zatem reprezentatywność badania sondażowego zależy od 2 rzeczy: sposobu doboru jednostek do próby i od wielkości próby.

4. Przykłady ,,finalnych” badań sondażowych.

Do kontaktu między badaczem a badanym dochodzi poprzez ankietera bądź ankietę, kontakt jest krótkotrwały, polega na wypowiedziach badanego. Uzyskiwane dane nadają się do analizy ilościowej. Jej elementami są: dobór próby reprezentacyjnej, prawidłowa konstrukcja kwestionariusza, kompetencje i uczciwość ankietera.

32.Statystyka w badaniach socjologicznych.

1. Statystyka jako nauka.

Statystyka - nauka, której przedmiotem zainteresowania są metody pozyskiwania i prezentacji, a przede wszystkim analizy danych opisujących zjawiska masowe. Jako technika badawcza w socjologii może okazać się zawodna błędnie ukazując elementy składowe.

Ustalanie zależności statystycznych stanowi rozległy obszar nauk społecznych, toteż statystyka stanowi odrębny dział metodologii.

2. Źródła pozyskiwania danych statystycznych.

Dane statystyczne są pozyskiwane z Głównego Urzędu Statystycznego, który zajmuje się gromadzeniem i opracowywaniem danych statystycznych.

3. Podstawowe (wybrane) mierniki statystyczne stosowane w badaniach socjologicznych: 1)dane liczbowe, 2)średnia, 3)dominanta, 4)współczynniki (proste, korelacji).

a) dane liczbowe

b) średnia - najpopularniejsza miara tendencji centralnej, informuje o przeciętnym poziomie cechy, nie odzwierciedlając różnic pomiędzy poszczególnymi jednostkami. Obliczanie jej wartości ma sens tylko wtedy, gdy zbiorowość jest jednorodna.

c)dominanta (wartość modalna) - jedna z miar tendencji centralnej, statystyka dla zmiennych o rozkładzie dyskretnym, wskazująca na wartość o największym prawdopodobieństwie wystąpienia lub wartość najczęściej występującą w próbie

d) współczynniki:

*proste

*korelacji - liczba określająca w jakim stopniu zmienne są współzależne. Jest miara korelacji dwu lub więcej zmiennych. Najczęściej stosowany jest współczynnik korelacji Pearsona.

5. Zalety i wady stosowania statystyki (w ogóle a w socjologii w szczególności).

Zalety:

• czas trwania badań

• koszt badań

• badanie może niszczyć badany obiekt, zbadanie całej populacji byłoby równoznaczne z jej zniszczeniem (np. kontrola jakości w fabryce konserw)

Wady: Duże prawdopodobieństwo że badanie będzie słabe jakościowo

3

---