Wykład VII 04.IV.2002

Wstępna analiza bilansu

Bilans przedsiębiorstwa odzwierciedla w syntetycznej formie skutki decyzji i zdarzeń gospodarczych zaistniałych do dnia jego sporządzenia. Daje on zatem obraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Dokonanie oceny tej sytuacji narzuca konieczność ustalenia relacji pomiędzy poszczególnymi elementami majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania. Znajomość tych relacji może być przydatna zarówno dla celów zarządzania przedsiębiorstwem, jak i dla podmiotów gospodarczych stanowiących jego otoczenie.

Analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje dwa etapy:

• wstępną analizę bilansu,

• - wskaźnikową analizę bilansu, która stanowi rozwinięcie analizy wstęp­nej i oparta jest na badaniu wzajemnych relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi elementami aktywów i pasywów (analiza ta zostanie zaprezen­towana w trzecim rozdziale pracy).

Dalsze pogłębienie analizy bilansu, poza wymienione etapy, wymaga roz­szerzenia badań o czynniki kształtujące wielkości ekonomiczne zawarte w bilansie. W tym celu niezbędne jest sięgnięcie do danych źródłowych i zastosowanie odpowiednich metod analitycznych.

Wstępna analiza bilansu przedsiębiorstwa obejmuje badanie:

• struktury majątkowej na podstawie wskaźników struktury aktywów,

• - struktury kapitałowej, poprzez ustalenie wskaźników struktury pa­sywów,

• - struktury kapitałowo-majątkowej.

Analiza ta może być prowadzona w ujęciu statycznym i dynamicznym. Analiza statyczna dotyczy badania struktury majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania w wybranym momencie (np. na koniec roku). Ujęcie dynamiczne pozwala natomiast ocenić kierunki zmian tej struktury , oraz dynamikę poszczególnych elementów aktywów i pasywów poprzez porównanie dwóch z kilku kolejnych lat. Stąd też wartość poznawcza analizy dynamicznej jest znacznie większa.

Przeprowadzenie wstępnej analizy bilansu w ujęciu dynamicznym wymaga wykorzystania następujących mierników:

• wskaźników dynamiki, określających kierunek i stopień zmian po­szczególnych elementów bilansu, w porównaniu do ich poziomu w bilansach wcześniej szych,

• wskaźników struktury, wskazujących na udział poszczególnych pozycji majątku i źródeł ich finansowania w ogólnych ich wielkościach.

Zastosowanie wymienionych mierników musi zostać poprzedzone ustale­niem niezbędnego, ze względu na cel analizy, stopnia jej szczegółowości. Określi on bowiem wymagany poziom agregacji danych bilansowych stano­wiących podstawę obliczeń.

Badanie dynamiki poszczególnych pozycji majątku przedsiębiorstwa i źródeł pokrycia pozwala na ustalenie kierunków jego rozwoju oraz stopnia wzrostu kapitałów finansujących ten rozwój. Zróżnicowanie tempa zmian poszczególnych elementów aktywów i pasywów bilansu prowadzi do przesunięć w środkach gospodarczych i źródłach ich pokrycia wyrażających się w zmianach struktury.

Struktura majątku i kapitałów w przedsiębiorstwie

Struktura majątkowa informuje o sposobie zaangażowania kapitału przedsiębiorstwa. W badaniu tej struktury podstawowe znaczenie mają wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w określone środki gospodarcze (tablica 2).

Wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w środki gospodarcze

Rodzaj wskaźnika i sposób jego ustalenia
1.	Udział trwałych składników majątku w aktywach ogółem	=	Majątek trwały	x 100%
							Aktywa ogółem
			2.		Udział rzeczowych składników majątku w aktywach ogółem	=	Rzeczowe składniki majątku	x 100%
							Aktywa ogółem
			3.		Udział niematerialnych składników majątku w aktywach ogółem	=	Niematerialne składniki majątku	x 100%
							Aktywa ogółem
			4.		Udział majątku obrotowego w aktywach ogółem	=	Majątek obrotowy	x 100%
							Aktywa ogółem
			5.		Udział zapasów w aktywach ogółem	=	Zapasy ogółem	x 100%
							Aktywa ogółem
			6.		Udział należności w aktywach ogółem	=	Należności	x 100%
							Aktywa ogółem
			7.		Udział środków pieniężnych w aktywach ogółem	=	Środki pieniężne	x 100%
							Aktywa ogółem
			8.		Udział krótkoterminowych papierów wartościowych w aktywach ogółem	=	Krótkoterminowe papiery wartościowe	x 100%
							Aktywa ogółem

Najistotniejsze z nich to wskaźniki wyposażenia przedsiębiorstwa w trwałe i obrotowe składniki majątku. Udział trwałych składników w majątku przedsiębiorstwa w sposób istotny zależy od rodzaju branży, technologii wytwarzania i asortymentu wyrobów. Jest on szczególnie duży w przemysłach wydobywczych, budownictwie, rolnictwie, hotelarstwie. Udział ten pozostaje w bezpośrednim związku z kwotą osiąganych przez przedsiębiorstwo przy­chodów. Im większy jest udział trwałych składników majątku w jego strukturze, tym mniejsza jest zdolność przedsiębiorstwa do wypracowania przychodu.

Tak ogólnie określoną strukturę majątkową przedsiębiorstwa można poszerzyć o badanie bardziej szczegółowe, dotyczące struktury wewnętrznej ważniejszych pozycji aktywów. Pozwalają one odpowiedzieć na pytania:

• jaki jest udział w majątku trwałym przedsiębiorstwa jego składników rzeczowych, wartości niematerialnych i prawnych oraz lokat finansowych

• jaką pozycję w majątku obrotowym zajmują zapasy, należności, gotówka, krótkoterminowe papiery wartościowe?

W badaniu struktury kapitałów (pasywów) podstawowe znaczenie mają wskaźniki zamieszczone w tablicy 3.

Rodzaj wskaźnika i sposób jego ustalania
1.	Wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał własny	=	Kapitał własny	x 100%
							Pasywa ogółem
			2.		Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami długoterminowymi	=	Zobowiązania długoterminowe	x 100%
							Pasywa ogółem
			3.		Wyposażenie przedsiębiorstwa w kapitał stały	=	Kapitał stały	x 100%
							Pasywa ogółem
			4.		Obciążenie przedsiębiorstwa kredytem krótkoterminowym	=	Kredyt krótkoterminowy	x 100%
							Pasywa ogółem
			5.		Obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami bieżącymi	=	Zobowiązania bieżące	x 100%
							Pasywa ogółem

Pionową strukturę kapitałów finansujących majątek przedsiębiorstwa można właściwie ustalić posługując się wskaźnikami wyposażenia przedsiębior­stwa w kapitał własny oraz wskaźnikami obciążenia zobowiązaniami długo­i krótkoterminowymi. Pozostałe zaprezentowane wskaźniki mają charakter uzupełniający, podobnie jak struktura wewnętrzna ważniejszych pozycji pasywów.

Struktura kapitałowo-majątkowa

Przedmiotem badań w ramach wstępnej analizy bilansu są również powiązania poziome między poszczególnymi pozycjami aktywów i pasywów, pozwalające na ocenę struktury kapitałowo-majątkowej.

Za punkt wyjścia w tej analizie można przyjąć ustalenie udziału kapitału własnego w finansowaniu majtku trwałego przedsiębiorstwa. Udział ten ustala się według poniższej relacji.

Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym	=	Kapitał własny	x 100%
					Majątek trwały

Jeśli majątek trwał jest w pełni pokryty kapitałem własnym, to wówczas zachowana jest tzw. złota reguła bilansowania. ,Zgodnie z nią trwałe składniki majtku przedsiębiorstwa powinny być finansowane z kapitału własnego, ponieważ ta właśnie część majątku, jak również kapitału własnego, oddawana jest do dyspozycji przedsiębiorstwa na długi okres czasu.

Stopień pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym można wyrazić poniższą relacją.

Wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym	=	Kapitał stały	x 100%
					Majątek trwały

Przy prawidłowo prowadzonej polityce finansowej w przedsiębiorstwie, kwota kapitałów stałych powinna przekraczać wartość - uwidocznionego w aktywach bilansu - majątku trwałego o bardzo niskim stopniu płynności finansowej, zapewniając także pewne pokrycie tymi kapitałami środków obrotowych. W przeciwnym przypadku przedsiębiorstwo może bardzo łatwo stanąć w obliczu niemożności bieżącego regulowania zobowiązań płatniczych. Pozostałe środki obrotowe finansowane są kapitałami krótkoterminowymi (zobowiązaniami i kredytami). Stopień tego sfinansowania określa relacja przedstawiona poniżej.

Wskaźnik pokrycia kapitałami krótkoterminowymi majątku obrotowego	=	Kapitał krótkoterminowy	x 100%
					Majątek obrotowy

Jeśli kapitał krótkoterminowy wełni pokrywa majątek obrotowy, wówczas zachowana jest złota reguła bilansowania stosunku do obrotowych składników majątku. W tym przypadku stwierdza się, że z uwagi na krótki czas związania mogą one być finansowane z krótkoterminowego kapitału obcego (zobowiązań bieżących, kredytu krótkoterminowego). Przestrzeganie wyżej wymienionych reguł finansowania sprzyja utrzymaniu równowagi finansowej przedsiębiorstwa, warunkującej bieżącą i przyszłą jego egzystencję.

W praktyce jednak część środków obrotowych finansowana jest .kapitałem stałym. Ta część kapitału stałego, która finansuje środki obrotowe określana jest kapitałem obrotowym lub kapitałem pracującym.

Kapitał obrotowy = kapitał stały - majątek trwały

Zadaniem kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych (zapasów, należności) lub też wynikającego ze strat związanych z tymi środkami, np. z trudnością sprzedaży wytworzonych wyrobów. Stanowi on pewnego rodzaju element bezpieczeństwa ułatwiający zachowanie płynności finansowej firmy.

W praktyce przedsiębiorstwa mają różny poziom kapitału obrotowego. Zobrazujemy go kolejnymi rysunkami.

Rys. 8. Dodatni poziom kapitału obrotowego

Dodatnia różnica między kapitałem stałym a trwałymi składnikami majątku oznacza, ze część środków obrotowych w przedsiębiorstwie jest finansowana kapitałami długoterminowymi i z tego powodu pozostaje w jego ciągłej dyspozycji. Kapitał długoterminowy, stanowiący kapitał obrotowy, może być:

• w pełni kapitałem własnym,

• - sumą części kapitału własnego i zobowiązań długoterminowych,

• - tylko kapitałem obcym pochodzącym z kredytów i pożyczek.

Za korzystanie z kapitału obcego przedsiębiorstwo płaci jednak od­powiednie odsetki. Stąd też angażowanie tych kapitałów w działalność gospodarczą w przedsiębiorstwie jest tylko wtedy korzystne, gdy średni wskaźnik rentowności kapitału stałego przekracza wysokość obowiązującej stopy procentowej. W sytuacji drogiego kredytu (w gospodarce polskiej) przedsiębiorstwa starają się ograniczać kredyty długoterminowe na rzecz uzupełniania kapitałów stałych z wygospodarowanego zysku.

Zaprezentowana na rys. 9 sytuacja ma bardziej teoretyczne niż praktyczne znaczenie, aczkolwiek okresowo stan kapitału obrotowego może równać się zero.

2.4. Rachunek wyników

Rachunek wyników jest, obok bilansu, jednym z najważniejszych sprawo­zdań finansowych sporządzanych przez wszystkie przedsiębiorstwa. Jednak w odróżnieniu od bilansu, który prezentuje majątek przedsiębiorstwa i źródła jego finansowania w określonym momencie, rachunek wyników jest rodzajem filmu, który w miarę upływu czasu i trwania działalności eksploatacyjnej rejestruje tworzenie się wyniku finansowego (zysku ewentualnie straty) przedsiębiorstwa.

Rachunek wyników, operując wielkościami strumieniowymi, grupuje więc wszystkie przychody uzyskiwane ze sprzedaży dóbr i usług wyprodukowanych przez przedsiębiorstwa, przychody ze sprzedaży towarów w ramach prowadzo­nej działalności handlowej, przychody z operacji finansowych i inne ich rodzaje oraz odpowiadające tym rodzajom działalności koszty i straty.

Ogólna konstrukcja rachunku wyników w krajach o gospodarce rynkowej różni się od konstrukcji rachunku wprowadzonego w 1991 roku w gospodarce polskiej. Dalsze doskonalenie tego rachunku bidzie zmierzać do przystosowania sprawozdawczości polskiej do sprawozdawczości krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej

Ogólna konstrukcja rachunków wyników w krajach zachodnich jest następująca:

- =

- - - =

+ - =

- =

- =

Przychody ze sprzedaży netto wyrażają przychody uzyskiwane ze sprzedaży wyrobów i usług oraz towarów, skorygowane o podatek od wartości dodanej (VAT). Koszty wytworzenia sprzedanych wyrobów - obejmujące koszty zużycia surowców i materiałów, płace pracowników, koszty zużycia paliw i energii, koszty remontów i transportu wewnętrznego oraz inne koszty wytworzenia - odpowiadają w przybliżeniu technicznemu kosztowi wytworzenia (bez amortyzacji) wykorzystywanemu do obliczenia wyroku finansowego w polskiej konstrukcji rachunku wyników. Przychody ze sprzedaży wyrobów, usług i towarów 'pomniejszone o koszty ich wytworzenia bądź wartość towarów w cenie ich nabycia pozwalają na obliczenie zysku_ brutto, który - pomniejszony o tzw. koszty operacyjne stanowiące sumę kosztów zarządu, amortyzacji i kosztów sprzedaży - daje zysk lub stratę operacyjną. Jest to wynik uzyskiwany na podstawowej działalności przedsiębiorstwa. W dalszej części rachunku wyników występują dochody i koszty na pozostałej działalności przedsiębiorstwa. Są to przykładowo dochody z czynszów, ze sprzedaży zbędnych zapasów, ze sprzedaży środków trwałych, straty poniesione na działalności inwestycyjnej itp. Zysk operacyjny, skorygowany o wyniki na pozostałej działalności przedsiębiorstwa stanowi zysk przed spłatą odsetek i opodatkowaniem będącym podstawą podejmowania głównie decyzji długookresowych.

Przedsiębiorstwa korzystające z kredyt i pożyczek pomniejszają go 0 odsetki uzyskując zysk będący podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym.

Wzór rachunku wyników sporządzanego w gospodarce polskiej zawiera tablica 8.

W konstrukcji tego rachunku można wyróżnić kilka poziomów tworzenia wyniku finansowego, przy czym najistotniejsze z nich to poziom: eksploatacyjny, finansowy i nadzwyczajny. Prezentuje je rys. 11.

Suma wyniku finansowego z działalności eksploatacyjnej i finansowej stanowi wynik z bieżącej działalności przedsiębiorstw. Po skorygowaniu go o podatek obrotowy, dotacje przedmiotowe i inne obciążenia oraz zwiększenia przychodów ze sprzedaży otrzymujemy wynik finansowy z działalności gospodarczej. Dalsza korekta dotyczy strat i zysków nadzwyczajnych, po uwzględnieniu których uzyskuje się wynik brutto, stanowiący podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym. W przedsiębiorstwach państwowych obligatoryjnym obciążeniem zysku jest również dywidenda od funduszu założycielskiego oraz podatek od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń. W spółkach dywidendy dla akcjonariuszy bądź udziałowców są elementem podziału zysku dokonywanego przez Walne Zgromadzenie Wspólników.

KOSZTY I STRATY	PRZYCHODY I ZYSKI
A. KOSZTY UZYSKANIA PRZYCHODÓW	A. PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY
I. Koszt wytworzenia	I. Produktów
(techniczny) sprzedanych	1 .........,
produktów
1 ....... .,	3 ....... .,
2 .........,	II. Przychody ze sprzedaży
II. Koszty ogólnego zarządu	towarów
(ogólnozakładowe) oraz koszty	III. Przychody z operacji
sprzedaży	finansowych
	1 z tytułu udziału w innych
III. Koszty handlowe	jednostkach
IV. Wartość sprzedanych towarów	2 odsetki od kredytów
w cenie zakupu (nabycia)	i pożyczek
	3 pozostałe
V. Koszty operacji finansowych
1 odsetki od kredytów	IV. Wynik na pozostałej sprzedaży
i pożyczek	1 zysk (wielkość dodatnia
2 inne	2 strata (wielkość ujemna)
VI. Podatek obrotowy i inne	V. Dotacje przedmiotowe i inne
obciążenia przychodów ze	zwiększenia przychodów ze
sprzedaży	sprzedaży
1 podatek obrotowy
2 inne obciążenie przychodów
B. ZYSK NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ	B. STRATA NA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
C. STRATY NADZWYCZAJNE	C. ZYSKI NADZWYCZAJNE
I. Straty losowe	I. Zyski losowe
II. Pozostałe straty	II. Pozostałe zyski
1 ....... .,	1 ....... .,
2 ....... .,	2 .........,
3 .........,	3 .........,
D. ZYSK BRUTTU	D. ST'RA"rA BRUTTO
E. OBOWIĄZKOWE ZMNIEJSZENIA	E. OBOWIĄZKOWE ZWIĘKSZENIA
ZYSKU	STRATY
I. Podatek dochodowy	I. ..........
II. Inne obowiązkowe odpisy	II. ..........
z zysku roku bieżącego
F. ZYSK NETTO	F. STRATA NETTO

Informacje zawarte w rachunku wyników pozwalają nie tylko określić poziom zysku osiągniętego przez przedsiębiorstwo w okresie sprawozdawczym, ale również kierunki jego przeznaczenia.

Koszty ze sprzedaży netto

koszty wytwarzania sprzedanych wyrobów

nadwyżka finansowa brutto (zysk brutto)

nadwyżka finansowa brutto (zysk brutt)

Ogólne koszty zarządu

Amorty-zacja

Koszty sprzedaży

Zysk operacyjny

Zysk operacyjny

Pozostałe dochody i zyski

Pozostałe wydatki i straty

Zysk przed spłatą odsetek i opodatkowania

Zysk przed spłatą odsetek i opodatkowania

Odsetki od kredytów i pożyczek

Zysk od opodatkowania

Zysk od opodatkowania

Podatek dochodowy

Zysk netto

---