SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ 1

Teren w znaczeniu wojskowym

ROZDZIAŁ 1

Teren w znaczeniu wojskowym

Teren, to część powierzchni ziemi wraz z jej rzeźbą, pokryciem i gruntem oraz wszystkimi właściwościami przyrodniczymi. Jest on jednym z ważniejszych elementów sytuacji bojowej. Wszelkie działania bojowe odbywają się w terenie bądź też są z nim ściśle związane. Teren nieprzerwanie wpływa na działania wojsk i ze względu na swój charakter ułatwia je lub utrudnia.

Ocena terenu pod względem wojskowym ma na celu określenie, jak wpływa on na działania wojsk własnych i nieprzyjaciela i jak go wykorzystać.

Ocena terenu pod względem inżynieryjnym ma na celu określenie warunków wykonania zadań zabezpieczenia inżynieryjnego działań bojowych wojsk.

Charakter terenu i jego właściwości taktyczne określają pokrycie i rzeźba terenu. Pokrycie terenu, to wszystkie przedmioty naturalne i sztuczne. Rzeźba terenu, to całokształt nierówności terenowych. Rzeźba terenu i charakter jego pokrycia w zasadniczy sposób wpływają na organizację i prowadzenie działań bojowych, stosowanie technicznych środków walki, warunki obserwacji, prowadzenie ognia, orientację, maskowanie i przejezdność, to znaczy określają właściwości taktyczne terenu.

Ze względu na charakter i właściwości taktyczne terenu stosuje się odpowiedni jego podział.

Podział terenu według ukształtowania

Pod względem ukształtowania pionowego (rzeźby) wyróżnia się teren:

• równinny, którego wysokości n.p.m. nie przekraczają 200 m. a różnice wysokości względnych 20 m na l km;

• falisty o wysokości n.p.m. do 300 m, z różnicami wysokości względnych do 50 m na l km;

• pagórkowaty o wysokości n.p.m. do 500 m, z różnicami wysokości względnych do 100 m na l km;

• górski wysoki n.p.m. ponad 500 m, z różnicą wysokości względnych często przekraczającą 200 m na l km;

• wysokogórski wysoki n.p.m. ponad 2000 m, z różnicą wysokości względnych do 1000 m na l km.

Podział terenu według charakteru pokrycia

Pod względem charakteru pokrycia teren dzieli sią na:

• uprawny - uprawy rolne, łąki, pastwiska i sady zajmują ponad 50% obszaru;

• lesisty - pokrycie lasami obejmuje ponad 50% powierzchni;

• bagnisty - bagna i mokradła zajmują ponad 50% ogólnej powierzchni;

• stepowy - mało zamieszkany, o skąpej roślinności i swoistych cechach klimatycznych.

Podział terenu pod względem warunków obserwacji i maskowania

Pod względem warunków obserwacji i maskowania teren dzieli się na:

• teren otwarty - teren o cechach równinnych lub falistych z niewielką liczbą przedmiotów terenowych, rzadką siecią wodną, bezleśny lub prawie bezleśny, z rozwiniętą drożnią i łatwo przejezdny. Charakteryzuje się on dobrą widocznością we wszystkich kierunkach; ułatwia obserwację i ostrzał, utrudnia maskowanie przed obserwacją naziemną i powietrzną, nie ma skrytych podejść, naturalnych zasłon w bezpośredniej styczności z nieprzyjacielem, utrudnia skryte przegrupowanie oraz skryte rozmieszczenie wojsk, wymaga bardzo pracochłonnego przygotowania inżynieryjnego terenu, a zwłaszcza pod względem maskowania;

• teren zakryty - teren o bogatym pokryciu (krzaki, lasy, zabudowania itp.) i zróżnicowanej rzeźbie (większe różnice wzniesień), pozwalającej na: skryty manewr wojsk, zmniejszenie możliwości rażenia ogniem, dogodne warunki maskowania wojsk i obiektów przed obserwacją nieprzyjaciela. Teren zakryty utrudnia jednak odcinkami obserwację własną i ostrzał. Terenem zakrytym są najczęściej obszary leśne, leśno-górskie i zurbanizowane, utrudniające wgląd z ziemi i powietrza. Zarówno teren otwarty, jak i zakryty może być dostępny i trudno dostępny;

• teren dostępny - teren utrudniający ruch w nieznacznym stopniu (powierzchnia przeszkód nie powinna przekraczać 30% powierzchni ogólnej);

• teren trudno dostępny- teren pocięty, na którym odcinki zakryte zajmują około 50% powierzchni. Teren ten charakteryzuje się dużą liczbą: rzek, kanałów, bagien, gruntów podmokłych, skarp, jarów, wąwozów, lasów i dużych gór o stromych zboczach. Teren trudno dostępny sprzyja ochronie wojsk i sprzętu, jednakże w znacznym stopniu utrudnia ruch wojsk oraz warunki wykonania zadań zabezpieczenia inżynieryjnego.

Podane tu ogólne cechy terenu mogą się znacznie zmieniać w zależności od pór roku i warunków atmosferycznych, co musi być każdorazowo uwzględnione w ocenie terenu i planowaniu działań bojowych.

ROZDZIAŁ 2

Metodyczne podstawy oceny terenu

Elementy oceny inżynieryjnej terenu.

Na charakter współczesnych działań bojowych w znacznym stopniu oddziaływają warunki terenowe. Właściwe wykorzystanie terenu w znacznym stopniu może ułatwić wykonanie zadań bojowych, natomiast niewłaściwa ocena nawet jednego jego elementu może w niektórych przypadkach doprowadzić do zmniejszenia tempa działań, a nawet zatrzymania wojsk na określonej rubieży. Uwzględniając powyższe, trudno jest oddzielić ocenę terenu od oceny nieprzyjaciela i wojsk własnych. Wychodząc z tych założeń studiowanie terenu należy prowadzić równolegle z oceną nieprzyjaciela i wojsk własnych. Wnioski z oceny terenu muszą uwzględniać również aktualne warunki hydrologiczno-meteorologiczne.

Ocenić teren pod względem inżynieryjnym, znaczy określić, w jakim stopniu będzie on oddziaływać na działanie bojowe wojsk i wykonanie zadań zabezpieczenia inżynieryjnego, w jakim stopniu warunki terenowe będą sprzyjały lub utrudniały organizację i prowadzenie działań wojskom własnym i nieprzyjacielowi.

Oceniając teren, w pierwszej kolejności ustala się jego charakter, to znaczy rodzaj terenu, jego cechy i właściwości taktyczne. Rodzaj terenu określa się na podstawie jego ukształtowania, pokrycia, rodzaju gruntów, nasycenia przeszkodami; warunków obserwacji i maskowania.

Ponadto podczas oceny terenu uwzględnia się gęstość sieci drogowej i rzecznej:

• gęsta, jeżeli długość dróg lub rzek na powierzchni 100 km² przekracza 40 km;

• rzadka, jeżeli długość dróg lub rzek nie przekracza 10 km.

Określając ogólną charakterystykę warunków terenowych, należy ocenić:

• warunki przejezdności, maskowania, obserwacji, rozbudowy inżynieryjnej,

• właściwości ochronne terenu.

Przejezdność terenu ma zasadniczy wpływ na prowadzenie działań bojowych, zwłaszcza zaczepnych. Charakteryzuje ona warunki ruchu wojsk na wozach bojowych i środkach transportowych. Dlatego też pod tym terminem należy rozumieć warunki terenowe, oddziaływujące na manewr wojsk.

Ogólnie można stwierdzić, że nie ma w terenie przeszkód niemożliwych do pokonania, lecz ich wpływ na poruszanie się wojsk, a zwłaszcza wozów bojowych i środków transportowych, stwarza szereg dodatkowych trudności. Dlatego też prawidłowa ocena warunków przejezdności jest niezbędna do planowania i prowadzenia działań bojowych. Ponadto zabezpiecza ona podejmowanie obiektywnych decyzji w zakresie wykonania poszczególnych zadań; pozwala na dokładne poznanie przeszkód terenowych w pasie działania wojsk oraz zaplanowanie niezbędnych przedsięwzięć zabezpieczenia inżynieryjnego w celu ich pokonania na całą głębokość operacji (zadania).

Ocena warunków obserwacji i maskowania

polega na ustaleniu (wykryciu):

• rejonów lub punktów, z których jest dobry wgląd w teren zarówno po stronie własnej, jak i nieprzyjaciela;

• warunków maskowania naturalnego i sztucznego, niezbędnego do ukrycia wojsk i sprzętu bojowego przed obserwacją nieprzyjaciela.

Ocena właściwości ochronnych terenu

zasadniczą uwagę zwraca się na wykrycie ukryć naturalnych, zapewniających ochronę wojsk i sprzętu bojowego przed skutkami uderzeń bronią masowego rażenia. Oceniając właściwości ochronne, należy ustalić: wpływ terenu na działanie broni masowego rażenia, prawdopodobne strefy zniszczeń i skażeń, obiekty mogące być celem uderzeń jądrowych, w jakim stopniu właściwości ochronne zmniejszają zakres prac inżynieryjnych związanych z ochroną ludzi i sprzętu bojowego przed skutkami uderzeń bronią masowego rażenia. W zależności od warunków terenowych obiektami tymi mogą być również rejony, gdzie, oprócz porażenia wojsk, powstaną trudno przekraczalne strefy zniszczeń, których pokonanie lub obejście może sparaliżować ruch wojsk.

Sytuacja skażeń promieniotwórczych

W ocenie tej prognozuje się charakter i zasięg skażeń promieniotwórczych oraz deformację terenu, dopuszczalny czas przebywania wojsk w terenie skażonym, dawki napromieniowania, jakie mogą otrzymać wojska pokonujące strefy skażeń promieniotwórczych. Uwzględniając powyższe dane oraz warunki meteorologiczne, ustala się obejścia i objazdy stref skażeń promieniotwórczych, zwałów i zniszczeń lub sposoby ich pokonania, zakres przedsięwzięć inżynieryjnych związanych z likwidacją skutków uderzeń bronią masowego rażenia oraz kierunki dalszego działania wojsk.

W każdym wypadku oceniając teren należy uwzględnić zmiany, które mogą zaistnieć w toku prowadzenia działań bojowych, zwłaszcza z użyciem broni masowego rażenia i zniszczeniu obiektów hydrotechnicznych. Zmiany te bowiem mogą mieć zasadniczy wpływ na działanie wojsk. Na przykład, zniszczenie zapór wodnych całkowicie zmienia charakterystykę przeszkód wodnych i przyległego do nich terenu. Po wybuchach jądrowych powstaną strefy zniszczeń i pożarów, które na długi okres mogą sparaliżować ruch wojsk.

We wnioskach z oceny inżynieryjnej terenu należy określić:

• gdzie ze względu na najdogodniejsze warunki terenowe skoncentrować główny wysiłek (kierunek natarcia);

• głębokość zadań związków operacyjnych i taktycznych (oddziałów, pododdziałów);

• najbardziej celowe ugrupowanie bojowe wojsk;

• możliwe zmiany w charakterystyce terenu i prze szkodach wodnych powstałe w wyniku uderzeń broni;

• masowego rażenia nieprzyjaciela;

• skutki zniszczenia obiektów hydrotechnicznych i naturalnych zmian reżimu wodnego w okresie dużych opadów i powodzi;

• obiekty lub rubieże terenowe, których opanowanie w znacznym stopniu osłabi nieprzyjaciela i pozbawi go możliwości prowadzenia obserwacji;

• niezbędne przedsięwzięcia w zakresie maskowania i ochrony wojsk przed skutkami broni masowego rażenia;

• zasadnicze przedsięwzięcia zabezpieczenia inżynieryjnego;

• zadania na rozpoznanie terenu i obiektów terenowych.

Bardzo ważnym czynnikiem ocen terenu są:

• aktualne warunki meteorologiczne;

• pora roku i doby;

Bardzo często te elementy sytuacji mogą w zasadniczy sposób wpływać na podjęcie decyzji przez dowódcę oraz warunki i zakres prąc związanych z realizacją żądań zabezpieczenia inżynieryjnego. Na przykład, w okresie drugiej wojny światowej było wiele przypadków, gdzie mgła, ulewne deszcze, roztopy wiosenne i jesienne, zadymki śnieżne, noce i inne zostały należycie wykorzystane do wykonania nakazanych zadań zabezpieczenia inżynieryjnego. Oceniając warunki meteorologiczne, określa się ich wpływ na wykonanie postawionych zadań, w jakim stopniu warunki te zwielokrotnią lub zmniejszą skutki uderzeń jądrowych, w jakim zakresie ulegną zmianie warunki przejezdności i stan wód na przeszkodach wodnych oraz w jakim stopniu warunki atmosferyczne będą oddziaływać na wykonanie określonych zadań zabezpieczenia inżynieryjnego.

Właściwe podejście do oceny konkretnej sytuacji wymaga umiejętności selekcji danych, rozróżnienia prawdziwych od fałszywych, zasadniczych od drugorzędnych. Ponadto wszystkie elementy sytuacji muszą być oceniane w dynamice, z uwzględnieniem warunków terenowych, to znaczy z uwzględnieniem ewentualności ich zmian, wynikających na polu walki, jak również właściwości terenowych zmieniających się pod wpływem warunków atmosferycznych bądź też na skutek uderzeń bronią masowego rażenia. Należy również brać pod uwagę to, że poszczególne elementy sytuacji w powiązaniu z terenem mogą w różny sposób wpływać na rozstrzygnięcie tego samego zadania.

Ocena sytuacji powinna być prowadzona pod kątem jak najbardziej efektywnego wykorzystania poszczególnych rodzajów wojsk i służb do osiągnięcia zamierzonego celu. Na przykład, rozpatrując możliwości wykorzystania wojsk pancernych, dowódcę w pierwszej kolejności będą interesować warunki przejezdności i możliwości manewru oraz kierunki, na których może być skoncentrowany główny wysiłek uderzenia czołgów. Dla jednostek zmechanizowanych, dla których przejezdność i właściwości bojowe są inne w porównaniu z czołgami, wnioski z oceny sytuacji będą miały inny charakter. Dla jednostek artylerii podstawowym czynnikiem oceny terenu pod względem inżynieryjnym będzie ustal możliwości ruchu i manewru, rejonów stanowisk ogniowych, rozbudowy inżynieryjnej i maskowania.

Na podstawie powyższych rozważań wynika, że zbieranie, studiowanie i analizowanie danych o terenie czynnością bardzo skomplikowaną i stanowi odpowiedzialny odcinek pracy każdego dowódcy, zwłaszcza podczas podejmowania decyzji dotyczących działań bojowych wojsk.

Ocenę terenu prowadzi się na podstawie tych danych które są aktualnie w posiadaniu przed podjęciem decyzji. Dlatego też każdy sztab w miarę możliwości winien mieć pełne dane o terenie przyszłych działań bojowych.

Rola i miejsce dowódcy w ocenie warunków terenowych

Każdy dowódca powinien zawsze pamiętać o tym, warunki terenowe w bardzo dużym stopniu wpływają na wykonanie zadań bojowych. Od konkretnych warunków terenowych zależy użycie poszczególnych rodzaje wojsk i służb oraz charakter i zakres zabezpieczenia działań bojowych, w tym również zadań zabezpieczeń inżynieryjnego. Dlatego też podstawową troską dowódcy powinna być dokładna analiza terenu w wyznaczony pasie (kierunku) działania. Powinna ona dać odpowiedź w jakim stopniu teren ułatwia bądź utrudnia wykonanie zadania, gdzie należy skupić główny wysiłek działania, jakie siły i środki należy wydzielić do pokonani naturalnych przeszkód terenowych.

Studiując teren przyszłych działań bojowych, dowódca musi wczuć się w jego charakter i poprzez pryzmat znaków topograficznych na mapie widzieć panoramę terenu. W jego wyobraźni powinien powstać realny obraz rzeźby terenu i jego pokrycia. Takie spojrzenie na mapę pozwala dostrzec wszystkie dodatnie i ujemne cechy terenu.

Zbieranie, studiowanie i wyciąganie wniosków z oceny terenu przyszłych działań bojowych należy do kompetencji sztabu. Tym niemniej dowódca powinien spełniać tu rolę inspiratorską, natomiast sztab rolę organizatorską i wykonawczą.

Stawiając zadania w zakresie oceny terenu przyszłych działań bojowych, dowódca powinien sprecyzować:

• granice obszaru (pasa, kierunku), który należy ująć w ocenie terenu;

• problemy (zagadnienia) podlegające ocenie;

• rejony, na które należy zwrócić szczególną uwagę bądź też wykonać opracowania specjalistyczne;

• ogólne wymagania w stosunku do treści i formy, w jakiej ma być przedstawiona ocena;

• wykonawców i terminy wykonania.

Zadania sztabu w zakresie oceny inżynieryjnej terenu

Głównym organizatorem zbierania wiadomości, studiowania i wyciągania wniosków z oceny inżynieryjnej terenu jest szef wojsk inżynieryjnych (szef saperów), a w jednostkach wojsk inżynieryjnych szef sztabu. Na podstawie wytycznych dowódcy koordynuje on wykonawstwo czynności związanych z oceną inżynieryjną terenu, wyznacza wykonawców oraz organizuje współdziałanie z szefami rodzajów wojsk i służb w tym zakresie. Przedmiotem szczególnej troski szefa wojsk inżynieryjnych (szefa saperów) powinno być dokładne i terminowe uzyskiwanie oraz opracowywanie wniosków z oceny inżynieryjnej terenu, a tym samym stworzenie dowódcy odpowiednich warunków do podjęcia decyzji.

W pasie działań bojowych szef wojsk inżynieryjnych (szef saperów) powinien zawsze mieć następujące o terenie:

• ogólny charakter,

• rzeźba,

• pokrycie i przeszkody naturalne,

• warunki obserwacji i maskowania,

• przekraczalność,

• właściwości gleby,

• stan dróg i sposób ulepszania,

• możliwości ruchu wojsk na przełaj,

• przypuszczalne zmiany terenu w wyniku użycia przez nieprzyjaciela i wojska własne broni masowego rażenia.

Do obowiązków szefa wojsk inżynieryjnych (szef saperów) należy również zbieranie danych o stanie:

• jezior, bagien, zbiorników wodnych, urządzeń hydrotechnicznych (zapór, śluz itp.),

• wilgotności gleby,

• właściwościach pokrywy śnieżnej.

Dane te otrzymuje od sztabu nadrzędnego, organów rozpoznawczych i posterunków meteorologicznych. Ponadto do tego celu w szerokim stopniu należy wykorzystywać różnorodne i informatory, opisy i prognozy pogody.

Otrzymane dane hydrologiczno-meteorologiczne analizuje się z punktu widzenia ich wpływu na przesunięcia i działania bojowe wojsk, a zwłaszcza na użycie broni masowego rażenia. Uwzględnia się przy tym nie tylko aktualne dane faktyczne, lecz również możliwe ich odchylenia w wypadku zmiany pogody, zniszczenia i urządzeń hydrologicznych i użycia broni masowego rażenia przez nieprzyjaciela i wojska własne. Wyniki analizy wykorzystuje się w planowaniu zadań zabezpieczenia inżynieryjnego działań bojowych.

Ocena inżynieryjna terenu przedstawiana dowódcy winna mieć charakter analityczny, zwięzły i ogólny. Szczegóły dotyczące terenu powinny znajdować się Szefostwie Wojsk Inżynieryjnych oraz u szefów rodzajów wojsk i służb w zakresie ich dotyczącym. Materiały te są dokumentem pomocniczym sztabu, który wykorzystuje dowódca i organy planujące działania bojowe zarówno w okresie przygotowawczym, jak również w toku walki.

Podstawową formą oceny terenu jest notatka z załączonymi mapami, szkicami, schematami itp. Może to być również przedstawione graficznie na mapie z odpowiednią legendą.

Szczegółowość analizy i oceny inżynieryjnej terenu dla potrzeb dowódców i sztabów zależy od szczebla dowodzenia, charakteru wykonywanych zadań, rodzaju sprzętu, środków bojowych itp. Poszczególni szefowie rodzajów wojsk powinni analizować teren oraz określać jego wpływ na organizację działań przez podległe im rodzaje wojsk i służb.

Zasadnicze zadania osób funkcyjnych sztabu

Szef komórki rozpoznawczej

ocenia:

• wpływ warunków przejezdności terenu na możliwe tempo działania wojsk nieprzyjaciela;

• możliwe kierunki działania nieprzyjaciela z punktu widzenia przejezdności;

• wpływ istniejących przeszkód terenowych na ugrupowanie i sposób działania wojsk nieprzyjaciela;

• możliwe kierunki i rubieże forsowania oraz urządzenia przepraw przez przeszkody wodne;

• wpływ zalesienia terenu na możliwość rozśrodkowania wojsk nieprzyjaciela, kanalizowania ruchu oraz maskowania;

• wpływ infrastruktury na możliwości i sposób użycia broni masowego rażenia przez nieprzyjaciela;

• wpływ ukształtowania i pokrycia terenu na możliwości prowadzenia rozpoznania.

Szef komórki operacyjnej

ocenia:

• wpływ warunków terenowych na ugrupowanie wojsk własnych, możliwości użycia rodzajów wojsk i służb, tempo i głębokość zadań;

• najbardziej dogodne kierunki działania wojsk własnych z punktu widzenia przejezdności;

• przejezdność terenu z punktu widzenia możliwości wykonywania ruchu i manewru;

• wpływ przeszkód terenowych na tempo działania wojsk, możliwość użycia rodzajów wojsk, organizacji obrony, ruch i manewr;

• wpływ pokrycia i infrastruktury terenu na przebieg planowanych działań bojowych wojsk, maskowanie, rozśrodkowanie wojsk i ich skryty manewr.

Szef wojsk inżynieryjnych (szef saperów)

ocenia:

• ogólny charakter terenu i jego wpływ na wyk nie zadań zabezpieczenia inżynieryjnego;

• rubieże terenowe najdogodniejsze do inżynieryjnej rozbudowy obrony bądź też organizacji podstaw wyjściowych oraz rozwijania natarcia;

• rubieże terenowe (kierunki) dogodne do rozbudowy systemu zapór inżynieryjnych i niszczeń oraz minowania manewrowego (OZap);

• gęstość, układ i stan techniczny sieci drogowej i obiektów drogowych oraz możliwości ich wykorzystania do ruchu i manewru wojsk;

• możliwości poruszania się kolumn kołowych i gąsienicowych na przełaj (poza obrębem istniejących dróg)

• wpływ rubieży (odcinków) trudno przekraczalnych i nieprzekraczalnych na możliwości działań bojów wojsk;

• gęstość i charakter przeszkód wodnych (rzeki, kanały, jeziora, zalewy itp.) oraz możliwości ich forsowania i organizacji przepraw;

• istnienie zbiorników wodnych, ich pojemność, stan urządzeń hydrotechnicznych, skutki ich zniszczenia oraz wpływ na działanie bojowe wojsk;

• możliwości pokonania (obejścia) istniejących w terenie jarów, wąwozów, wyrobisk, kompleksów leśnych, rejonów podmokłych i zabagnionych, pasm wzniesień i wzgórz;

• charakter pokrycia i infrastruktury terenu pod względem ich właściwości ochronnych i maskowniczych;

• przewidywane deformacje terenu, mogące powstać w wyniku obustronnego użycia broni masowego rażenia, oraz charakter i zakres zadań zabezpieczenia inżynieryjnego związanych z likwidacją skutków uderzenia BMR;

• wpływ prawdopodobnych deformacji terenu i zniszczeń na możliwość ruchu i manewru wojsk;

• istnienie źródeł wody i możliwości jej wydobywania i oczyszczania;

• rodzaj i stan oraz możliwości wykorzystania potencjału produkcyjnego oraz miejscowych zasobów materiałowych do wykonania zadań zabezpieczenia inżynieryjnego.

Szef artylerii

ocenia:

• wpływ przejezdności terenu na terminową zmianę rejonów startowych i ogniowych wojsk rakietowych i artylerii oraz dowóz amunicji i zaopatrzenia materiałowego;

• wpływ warunków terenowych na możliwości rozbudowy inżynieryjnej stanowisk startowych i ogniowych wojsk rakietowych i artylerii;

• rejony najbardziej dogodne do skrytego rozmieszczenia i maskowania wojsk rakietowych i artylerii;

• wpływ terenu na możliwości rozwinięcia odwodów przeciwpancernych (możliwe rejony rozmieszczenia rubieży ogniowych);

• wpływ deformacji terenu i zniszczeń na możliwości manewru siłami i środkami, a także na wybór kolejnych stanowisk startowych i ogniowych wojsk rakieto i artylerii.

Szef wojsk chemicznych (szef zabezpieczenia chemicznego)

ocenia:

• rubieże przeszkód terenowych (rzeki, kanały, pasma gór i jezior itp.) stanowiące obiekty uderzeń bronią masowego rażenia i skażeń promieniotwórczych, dające warunki zatrzymania (zerwania) natarcia lub izolacji poła walki;

• rozmieszczenie stref zapór jądrowych i możliwe strefy skażeń promieniotwórczych;

• wpływ skażeń promieniotwórczych i chemicznych na ruch i manewr wojsk;

• rozmieszczenie źródeł wody oraz możliwości ich wykorzystania do prowadzenia zabiegów specjalnych.

Szef wojsk łączności (szef łączności)

ocenia:

• wpływ przejezdności terenu na zmianę dyslokacji środków łączności;

• wpływ warunków terenowych na możliwości rozbudowy inżynieryjnej węzłów łączności i ich maskowanie;

• wpływ zniszczeń i skażeń promieniotwórczych możliwość manewru sił i środków łączności.

Przedstawiciel lotnictwa przy sztabie ogólnowojskowym

ocenia:

• wpływ terenu na możliwości bazowania lotnictwa i maskowanie obiektów lotniczych;

• wpływ sieci drogowej na możliwości przemieszczenia naziemnych rzutów zaopatrzenia lotniczego i dowozu zaopatrzenia materiałowo-technicznego;

• wpływ możliwych deformacji, zniszczeń i zatopi na bazowanie lotnictwa.

Szef logistyki

ocenia:

• wpływ ogólnego charakteru terenu na możliwość rozwinięcia elementów ugrupowania tyłów oraz systemu komunikacji i maskowania operacyjnego tyłów;

• sieć drogową pod względem możliwości utrzymania dwukierunkowego ruchu oraz maksymalnej przepustowości;

• układ dróg dof rentowych i rokadowych;

• możliwości ruchu pojazdów z zaopatrzeniem oraz do ewakuacji po bezdrożach;

• wpływ istniejących przeszkód terenowych na funkcjonowanie systemu dowozu i ewakuacji;

• możliwość wykorzystania przeszkód terenowych w systemie biernej ochrony i osłony rejonów rozmieszczenia tyłów;

• właściwości terenu pod względem możliwości racjonalnego urządzenia i rozwinięcia obiektów tyłowych;

• wpływ pokrycia i infrastruktury na maskowanie obiektów i urządzeń tyłowych;

• wpływ deformacji, zniszczeń i zatopień powstałych po uderzeniach bronią masowego rażenia na możliwość rozwinięcia urządzeń tyłowych, stan dróg i obiektów drogowych zabezpieczających dowóz i ewakuację;

• warunki i możliwości zaopatrywania wojsk w wodę.

Dowódca i szef sztabu

ocenia:

• wpływ warunków terenowych na możliwości użycia sprzętu bojowego (przejezdność - ruch i manewr);

• możliwości tworzenia ugrupowań marszowych (gęstość i charakterystyka sieci drogowej i obiektów drogowych oraz kierunek ich przebiegu);

• wybór kierunków uderzeń, wprowadzenia drugich rzutów (odwodów), rubieży rozwinięcia, rubieży i kierunków kontrataków i przeciwuderzeń;

• przebieg dróg dowozu, ewakuacji i manewru;

• kierunki przemieszczenia stanowisk startowych i ogniowych wojsk rakietowych i artylerii oraz stanowisk dowodzenia;

• możliwości forsowania i przeprawy wojsk przez przeszkody wodne;

• wpływ istniejących przeszkód terenowych na tempo działania wojsk, możliwości kanalizowania działań i tworzenia rubieży izolacji pola walki lub zatrzymania (zerwania) natarcia;

• wpływ ośrodków silnie zurbanizowanych i uprzemysłowionych na taktykę działania oraz użycie i rodzajów wojsk i służb.

Kryteria oceny przejezdności terenu

Pod pojęciem przejezdności należy rozumieć możliwość ruchu i manewru pojazdów mechanicznych w określonych naturalnych warunkach terenowych (po gruntach powierzchniowych - na przełaj, śniegu, lodzie).

Wiadomo również, że warunki przejezdności są uzależnione zarówno od rodzaju gruntu, jak i od charakterystyk technicznych pojazdów. Jednakże podstawom elementami są właściwości gruntów wpływające na:

• głębokość kolein,

• dopuszczalną liczbę pojazdów mogących przejechać jednym śladem

• oraz prędkość jazdy.

Przejezdność uwarunkowana jest również rzeźbą terenu i jego pokryciem, rodzajem i stopniem nawilgocenia gruntów, istnieniem i stanem technicznym sieci drogowej oraz możliwościami urządzenia dróg na przełaj.

Jakościową ocenę terenu prowadzi się w zależność od wpływu jego parametrów na prędkość i kierunki ruchu oraz możliwości wykorzystania sprzętu bojowego.

Charakterystyka przejezdności w całym pasie działania oraz na pełną głębokość zazwyczaj jest bardzo zróżnicowaną. W określonym pasie działania występują bowiem różnego rodzaju przeszkody na przemian z odcinkami o bardzo dobrej przejezdności. W tym przypadku ocena musi uwzględniać odcinki nieprzejezdne, trudno przejezdne i przejezdne w danym rejonie lub na kierunku działania. Powyższe wymogi zmuszają do ustalenia kryterium oceny przejezdności terenu.

Klasyfikację odcinków terenu w zależności od trudności ich pokonania ustala się na podstawie stosunku sumarycznej powierzchni przeszkód

Fp =

gdzie: fi - powierzchnia poszczególnych przeszkód występujących na danym obszarze do ich ogólnej powierzchni,

Fg = LD

gdzie: L - długość ocenianego odcinka, D - szerokość.

Pozwala to na określenie stopnia ,,nasycenia” lub pocięcia danego obszaru przeszkodami terenowymi (wąwozy, jary, jeziora, rzeki, bagna, przedmioty terenowe itp.), ograniczającymi swobodę ruchu i manewru wojsk. To z kolei pozwala na ustalenie współczynnika przejezdności ,,Kp” danego obszaru:

Z analizy powyższego wzoru wynika, że jeżeli powierzchnia rozpatrywanego obszaru nie ogranicza ruchu wojsk w szykach rozwiniętych lub marszowych w dowolnym kierunku bez ograniczenia tempa działań (nie więcej niż 0,1 prędkości średniej), bądź też przeszkody terenowe obejmują mniej niż 10% danego obszaru, to współczynnik przejezdności w tym wypadku równa się Kp = 0,9 -1,0.

Współczynnik przejezdności

danego obszaru (rejonu) ustala się z map topograficznych. Nieprzejezdne i trudno przejezdne odcinki wykreśla się ołówkiem na mapie, a następnie ustala się ich powierzchnię. Po zsumowaniu wszystkich przeszkód i obliczeniu powierzchni całego obszaru ustala się wielkość współczynnika przejezdności.

Pozwala to na dokonanie porównawczej oceny wszystkich odcinków lub kierunków w wyznaczonym pasie działania i na ich podstawie wybranie odpowiednich wariantów działania wojsk.

Po ustaleniu warunków przejezdności, poszczególne rejony klasyfikuje się jako nieprzejezdne, trudno przejezdne i przejezdne.

Rejony (odcinki) nieprzejezdne

charakteryzują się przede wszystkim niemożliwością ruchu pojazdów mechanicznych. Są to w większości przypadków rejony bagniste, podmokłe, pocięte gęstą siecią kanałów i rowów odwadniających, tereny górskie o bardzo stromych zboczach itp. Takie odcinki terenu w zasadzie nie będą pokonywane przez wojska ze względu na duży zakres prac związanych z budową i urządzeniem dróg i przejść. Współczynnik przejezdności w tych warunkach będzie wynosił Kp = 0 - 0,1.

Rejony (odcinki) trudno przejezdne

umożliwiają ruch pojazdów mechanicznych tylko po istniejących bądź też w niektórych przypadkach po drogach na przełaj na zmniejszonych prędkościach. W rejonach tych występują duże trudności w rozwijaniu szyków bojowych.

Współczynnik przejezdności zamyka się w granicach Kp = 0,2 - 0,5.

Rejony (odcinki) przejezdne

charakteryzują się przeszkodami, których parametry umożliwiają pojazdom kołowym i gąsienicowym na osiąganie dużego tempa bez znacznego obniżenia prędkości podczas suchej pogody i ze zmniejszonymi prędkościami na gruntach nawilgoconych oraz na prowadzenie działań w szykach przedbojowych i bojowych. Współczynnik przejezdności takiego rejonu jest większy niż 0,5.

Źródła danych do oceny i analizy terenu

Do głównych źródeł danych, na których podstawie ocenia się i analizuje teren, należy zaliczyć:

• mapy topograficzne i specjalne;

• plany miast i aglomeracji miejsko-przemysłowych;

• opisy wojskowo-topograficzne i geograficzne oraz inne opracowania specjalistyczne (np. charakterystyki wojskowo-inżynieryjne poszczególnych państw);

• zdjęcia lotnicze;

• rekonesanse;

• rozpoznanie bezpośrednie;

• informacje od wyższych przełożonych;

• informacje od jeńców, zbiegów i ludności miejscowej.

Dane z tych źródeł są współzależne ze względu na ich aktualność (rok wydania opracowania), szczegółowość, różnorodność omawianych danych oraz różną formę przekazywania informacji. Pełną i szczegółową analizę można przeprowadzić tylko wykorzystując i konfrontując wszystkie źródła.

ROZDZIAŁ 3

Metodyka oceny terenu

Studiowanie terenu i ocena jego wpływu na wykonanie zadań bojowych należy do obowiązków dowódców i oficerów sztabu wszystkich szczebli dowodzenia, ponieważ bez wszechstronnego uwzględnienia właściwości terenu nie można podjąć słusznej i obiektywnej decyzji.

We współczesnych warunkach, gdzie działania bojowe są prowadzone w wysokim tempie i na duże głębokości, w ostrej rywalizacji obu walczących stron w zakresie inicjatywy i wygrania na czasie, podstawowym, a niekiedy jedynym źródłem do oceny terenu będzie mapa. Pozostałe źródła danych i informacji zostaną wykorzystane do uzupełnienia i uściślenia danych uzyskanych z oceny mapy.

Różnorodne opisy wojskowo-topograficzne i geograficzne, monografie oraz materiały informacyjne powinny być w pełni wykorzystywane do analizy i oceny terenu. Zdjęcia lotnicze natomiast wykorzystuje się do uzupełnienia danych otrzymanych z mapy oraz do oceny nieprzyjaciela.

Ocena terenu na podstawie map topograficznych

Ocenę terenu prowadzi się zazwyczaj w wyznaczonym pasie przyszłych działań bojowych oraz w pasie sąsiadów o jeden szczebel niżej na całą głębokość zadania.

Studiowanie terenu na podstawie mapy rozpoczyna się od oceny samej mapy i określenia ogólnego charakteru pasa przyszłych działań. Dobór skali map jest zazwyczaj uzależniony od ich jakości i wyposażenia w nie związku (oddziału), wielkości studiowanego obszaru, charakteru zadania bojowego i właściwości terenu. W większości skala map jest uzależniona od szczebla dowodzenia.

Aby ocenić szczegóły dobiera się mapy o większej skali - l:25 000 do l:100000 w zależności od szczebla dowodzenia oraz dokładności interesujących danych.

Skala mapy określa jej graficzną dokładność. Ponadto na podstawie siatki współrzędnych, opisanych na ramce mapy, można ustalić odległości w terenie.

Oceniając mapę, ustala się jej dokładność, to znaczy w jakim stopniu odpowiada ona aktualnym warunkom terenowym, na podstawie daty uzyskania materiałów podstawowych i roku wydania poszczególnych arkuszy map. Czym późniejsze wydanie, tym. bardziej powinno być aktualne. Bardziej szczegółowe zobrazowanie dokładności naniesienia osnowy topograficznej na mapę można otrzymać przez porównanie jej ze zdjęciem danego obszaru, O dokładności przedstawienia rzeźby terenu można zorientować się na podstawie przebiegu warstwie. Aby prawidłowo ocenić sytuację i obrać właściwe kierunki działania, dowódca powinien być dokładnie zapoznany z taktycznymi właściwościami terenu, warunkami przejezdności, maskowania, obserwacji, prowadzenia ognia, orientacji itp.

Po ocenie mapy i ustaleniu możliwych działań nieprzyjaciela, ustala się ogólną charakterystykę terenu.

Ocena ogólnej charakterystyki terenu

Ogólną charakterystykę terenu w pasie przyszłych działań bojowych ustala się na podstawie przeglądu map.

Zazwyczaj w pierwszej kolejności ocenia się ukształtowanie terenu, następnie sieć drogową i warunki hydrologiczne (gęstość rzek i kanałów, urządzenia i obiekty hydrotechniczne, jeziora, obszary bagienne i podmokłe) oraz pokrycie terenu. W ocenie tej powinny być uwzględnione następujące zagadnienia:

• rodzaj terenu w zależności od ukształtowania (rzeźby), pod względem pocięcia przeszkodami naturalnymi (rzeki, kanały, jeziora, wąwozy, jary itp.), warunki obserwacji i maskowania, przejezdność poszczególnych obszarów, rejonów lub kierunków;

• elementy pokrycia, które w zasadniczy sposób mogą rzutować na wykonanie zadań (wyjście na określoną rubież, forsowanie, rozbudowę inżynieryjną itp.), na co należy zwrócić szczególną uwagę oceniając poszczególne elementy pokrycia;

• ogólna charakterystyka ochronnych i maskujących właściwości terenu, odcinki terenu najbardziej odpowiadające wymogom rejonów ześrodkowania, wyjściowym itp., odcinki przeszkód wodnych nadające się do organizacji forsowania i przeprawy wojsk, możliwości skrytego przesunięcia wojsk do określonych rejonów lub rubieży;

• ogólna charakterystyka rubieży terenowych, które nieprzyjaciel może wykorzystać do organizacji obrony lub rozwijania wojsk do przeciwuderzeń i kontrataków;

• ogólna charakterystyka dostępnych i trudno dostępnych obszarów, rejonów lub kierunków;

• podstawowe dane o przeszkodach wodnych i charakter miejsc dogodnych do urządzenia przepraw, ogólna charakterystyka koryta rzeki i przyległego terenu, szerokość, głębokość, prędkość prądu, istnienie brodów, mostów, przepraw promowych i obiektów hydrotechnicznych;

• warunki orientacji, obserwacji, przejezdności, gęstość sieci drogowej na całą głębokość zadania;

• obiekty o znaczeniu operacyjno - strategicznym zarówno po stronie własnej, jak i nieprzyjaciela, które mogą w istotny sposób rzutować na wykonanie zadania bądź też mogą być celem uderzeń bronią masowego rażenia obu walczących stron;

• odcinki terenu lub obiekty, które należy ocenić szczegółowo na podstawie innych źródeł.

Wnioski z oceny powyższych zagadnień powinny być przedstawione graficznie na mapie oraz opisowo w legendzie w takiej formie, aby mogły być wykorzystane do podejmowania decyzji.

Uwypuklenie mapy

Mapy uwypukla się zazwyczaj równocześnie z oceną charakterystyki terenu, przedmiotów terenowych i innych elementów sytuacji w pasie przyszłych działań. Zasadniczym celem uwypuklenia jest poglądowe przedstawienie rzeźby i przedmiotów terenowych oraz przeszkód, które w zasadniczy sposób mogą rzutować na wykonanie zadań, a tym samym pomóc dowódcy w podjęciu optymalnej decyzji. Istota uwypuklenia polega na przedstawieniu w odpowiednich kolorach rzeźby terenu, jego pokrycia oraz przeszkód naturalnych. Do uwypuklenia mapy wykorzystuje się kredki w następujących kolorach:

• jasnobrązowy - do rzeźby terenu;

• niebieski - do przeszkód wodnych i bagien;

• zielony - do pokrycia roślinnego, zwłaszcza lasów;

• ciemnobrązowy - do dróg;

• pomarańczowy lub czarny - do miejscowości;

• czarny - do wrysowania wszystkich rodzajów przepraw i opisów.

Na mapie bardzo wyraźnie powinny być uwypuklone te przedmioty terenowe, które mogą stanowić przeszkody dla czołgów.

Ocena taktycznych właściwości terenu

Po dokonaniu ogólnej oceny terenu, szczegółowo studiuje się jego właściwości taktyczne (warunki przejezdności, obserwacji i maskowania, właściwości ochronne). Kolejność i stopień dokładności studiowania tych właściwości zależy od charakteru działań bojowych nieprzyjaciela i wojsk własnych, szczebla dowodzenia, a także warunków terenowych. Na przykład, jeżeli wojska własne nie będą napotykać na duży opór na podejściach do danej rubieży terenowej, to w pierwszej kolejności należy ustalić warunki przejezdności. Jeżeli natomiast wojska będą nacierać na zorganizowaną obronę nieprzyjaciela, to teren ocenia się zgodnie z wyznaczonymi etapami działań (wg głębokości zadań). Wówczas w pierwszej kolejności należy ustalić: istnienie i charakter przeszkód terenowych, odcinki terenu niedostępne i trudno dostępne dla czołgów, które mogą być wykorzystane przez nieprzyjaciela do zorganizowania silnej obrony, najbardziej dogodne kierunki lub odcinki ich pokonania lub obejścia, charakter sieci drogowej i warunki przejezdności poza drogami, istnienie i charakterystykę przepraw i obiektów hydrotechnicznych, miejsca prawdopodobnych uderzeń jądrowych i związane z tym możliwe zmiany i deformacje terenu itp.

Ocena warunków przejezdności

Określenie warunków przejezdności terenu na podstawie mapy należy rozpoczynać od oceny sieci drogowej i tych przeszkód naturalnych, które mogą utrudnić ruch wojsk. Do przeszkód tych zalicza się obiekty hydrogeologiczne (rzeki, kanały, rowy melioracyjne, jeziora, bagna), jary, wzniesienia i wąwozy o stromych zboczach, masywy leśne i zagajniki.

Stopień dokładności oceny warunków przejezdności zależy od charakteru działań bojowych i taktyczno - technicznych charakterystyk wozów bojowych i środków transportowych, to znaczy możliwości poruszania- się poza drogami, a także warunków urządzenia dróg na przełaj.

Warunki przejezdności terenu zaleca się oceniać w następującej kolejności. W pierwszej kolejności określa się ogólną charakterystykę sieci drogowej i przeszkód terenowych, ustala prawdopodobne kierunki lub drogi przegrupowania i rubieże rozwinięcia, ocenia łączny wpływ rzeźby terenu, obiektów hydrotechnicznych, roślinności i gruntów na warunki przejezdności poza drogami. W następnej kolejności szczegółowo ocenia się warunki przejezdności na wybranych drogach, kierunkach i rubieżach terenowych.

Oceniając szczegółowo sieć drogową, ustala się: kierunki, klasę drogi, spadki podłużne i ich długości, promienie krzywizn na ostrych zakrętach, szerokość jezdni z poboczami i bez nich, rodzaj nawierzchni, liczbę i charakterystykę mostów, przepustów i innych obiektów drogowych, odcinków trudno dostępnych i cieśnin oraz możliwości ich obejścia. Nie mniej ważnym zagadnieniem jest ustalenie możliwości zjazdów z dróg i szybkiego rozwijania wojsk, charakteru miejscowości, przez które przebiegać będą drogi przegrupowania bądź też wyprowadzające do rubieży rozwinięcia.

Powyższe dane można odczytać z map w skali l:50 000 lub l:100 000.
W celu dokładnego uzupełnienia najbardziej ważnych charakterystyk, celowe jest wykorzystanie map drogowych i zdjęć lotniczych.

Gęstość sieci drogowej na mapie określa się na podstawie oceny długości dróg, znajdujących się w kwadracie terenu o boku 10 km. Klasę drogi ustala się na podstawie znaków umownych, na których opisane są charakterystyki autostrad, dróg państwowych, dróg o twardej nawierzchni oraz dróg gruntowych ulepszonych przedstawiające: szerokość drogi, rodzaj nawierzchni, wysokość nasypów, głębokość wykopów, odcinki z promieniem krzywizny mniejszym od 25 m, odcinki o spadku podłużnym ponad 8%, numery dróg i autostrad.

O przepustowości dróg gruntowych, polnych i leśnych świadczą przede wszystkim oznaki pośrednie (szerokość przesiek, rodzaj gruntu), ustalane na podstawie znaków umownych lub na podstawie charakteru występującej roślinności. Ustalając przejezdność tych dróg, należy uwzględniać wpływ warunków atmosferycznych na właściwości gruntów w danym terenie.

Charakterystyki mostów (materiał, długość, szerokość, nośność) określa się na podstawie oznaczeń literowo-cyfrowych. Na przykład, jeżeli przy znaku umówionym mostu znajduje się napis
oznacza to, ze jest to most stalowy (lub K - kamienny, B - betonowy, Ż - żelbetowy, D - drewniany), cyfra 7 oznacza prześwit mostu nad lustrem wody (na rzekach żeglownych), 250 - długość mostu, 10 - szerokość mostu (jezdni) w m, 60 - nośność mostu w tonach. W analogiczny sposób ustala się charakterystyki wiaduktów, tuneli i akweduktów.

W ostatniej kolejności określa się długość dróg na poszczególnych kierunkach i sumaryczną liczbę w całym pasie działania, dopuszczalne prędkości ruchu na poszczególnych odcinkach z uwzględnieniem spadków i wzniesień, stan pogody i porę doby, ponadto określa się zakres przedsięwzięć zabezpieczenia inżynieryjnego związanych z pokonaniem trudno przejezdnych odcinków, budową mostów, urządzeniem przepraw i możliwości ich objazdu w wypadku zniszczenia.

Oceniając szczegółowo możliwości urządzenia dróg na przełaj na poszczególnych kierunkach, w pierwszej kolejności ustala się na mapie rzeźbę terenu (planowe oznaczenie wzniesień, dolin, wąwozów, jarów, nasypów i grobli, ich kierunki, długość oraz stromość zboczy). Równocześnie ustala się istnienie masywów leśnych oraz ich charakterystykę (gęstość lasu, przeważające gatunki drzew, ich wysokość i grubość, drogi leśne, przesieki, wyręby).

Oceniając wpływ gruntu na warunki przejezdności, ustala się ich rodzaj i stopień nawilgocenia warstwy powierzchniowej, obszary bagien, lotnych piasków, rumoszu skalnego i ich charakterystyki. Ukształtowanie powierzchni bagna określone warstwicami pozwala na ustalenie niektórych jego właściwości (kontury, głębokość, poziom wód gruntowych, spadek wody i warunki jej odpływu). Im wyżej usytuowany jest teren bagnisty, tym niższy jest poziom wód gruntowych, a tym samym mniejszy stopień zabagnienia terenu. Najbardziej zabagnione są kotliny bezodpływowe, zwłaszcza w terenie nizinnym z wysokim stanem wód gruntowych. Równocześnie z tym zbocza zabagnionych odcinków mogą być stosunkowo suche dzięki dobremu odprowadzeniu wód.

Grunty nie oznaczone na mapie rozpozna i e się na podstawie roślinności lub usytuowania warstwie. Na przykład, lasy sosnowe świadczą o występowaniu gruntów piaszczystych i piasków, świerkowe - gliniastych, liściaste - gliniastych i gliniasto piaszczystych. W terenach bagnistych charakterystyczne są torfy i iły. Równomierny przebieg warstwie wskazuje na występowanie gruntów miękkich i pulchnych, natomiast warstwice o kształcie łamanym odpowiadają gruntom skalistym lub lessowym.

Ocena warunków wykonania prac fortyfikacyjnych

Do oceny warunków wykonania prac fortyfikacyjnych w szerokim zakresie należy wykorzystywać: opracowania

zawierające charakterystykę wojskowo-inżynieryjną danych państw lub obszarów, mapy specjalistyczne i topograficzne oraz wyniki rozpoznania prowadzonego przez wszystkie rodzaje wojsk i służb.

Oceniając warunki wykonania polowego budownictwa fortyfikacyjnego, ustala się:

• rodzaj i rozmieszczenie gruntów (piaszczyste, piaszczysto gliniaste, gliniaste, lessowe, torfowe, żwirowe, skaliste itp.), miąższość (grubość) poszczególnych warstw gruntu w rejonie planowanych prac;

• możliwości wykorzystania maszyn do prac ziemnych, rejony, w których prace ziemne muszą być wykonywane ręcznie;

• rejony, gdzie do urobku jest konieczne stosowanie materiałów wybuchowych (skały, bardzo suche gliny w okresie letnim);

• głębokość zalegania wód gruntowych;

• możliwą głębokość posadowienia obiektów fortyfikacyjnych bez konieczności odwodnienia gruntów;

• rejony, w których ściany transzei i wykopów będą wymagały obudowy;

• możliwości pozyskania miejscowych materiałów budowlanych niezbędnych do wykonania obiektów fortyfikacyjnych (lasy, tartaki, zakłady przemysłu drzewnego, kamieniołomy, żwirownie, cementownie, zakłady produkujące elementy żelbetowe, betonowe, metalowe konstrukcje budowlane itp.);

• liczbę i jakość dróg dojazdowych.

Ocena właściwości ochronnych terenu

Pod pojęciem właściwości ochronnych terenu należy rozumieć zdolności zmniejszenia rażących czynników broni masowego rażenia i klasycznej przez rzeźbę terenu i przedmioty terenowe. Ustalić te właściwości na podstawie mapy - oznacza określić ich istnienie i położenie, jakościowe i liczbowe charakterystyki tych elementów, które mogą mieć takie właściwości, i wzajemny ich wpływ na organizację ochrony przed skutkami broni masowego rażenia.

Ustalenie właściwości ochronnych terenu należy rozpoczynać od szczegółowego poznania rzeźby i pokrycia roślinnego danego obszaru, rejonu lub rubieży stosownie do zadań stawianych wojskom. W pierwszej kolejności ustala się na mapie liczbę, położenie i charakter obrysu głębokich i wąskich dolin, wąwozów i jarów, urwisk, wyrobisk, wzniesień i grobli o stromości stoków 10^o i więcej oraz innych przedmiotów terenowych, charakteryzujących się właściwościami ochronnymi. W następnej kolejności ustala się ich charakterystykę jakościową:

stromość zboczy, szerokość, głębokość, pojemność ukryć, a także możliwości wykorzystania ich do ochrony wojsk przed skutkami broni masowego rażenia.

Oceniając właściwości ochronne lasów, ustala się powierzchnie masywów leśnych i zagajników, zasadnicze gatunki, gęstość, wysokość i średnice drzew oraz określa możliwości rozmieszczenia wojsk w danym masywie z uwzględnieniem warunków podejścia i charakteru rzeźby terenu. Jednakże, oceniając pokrycie roślinne, należy uwzględniać i to, że w porównaniu z innymi elementami terenu, jego charakterystyki z biegiem czasu mogą się szybko zmienić. Najbardziej obiektywną ocenę pokrycia roślinnego można otrzymać na podstawie zdjęć lotniczych.

W wyniku szczegółowej oceny właściwości ochronnych terenu opracowuje się wnioski o możliwości ich wykorzystania do ochrony wojsk przed skutkami uderzeń bronią masowego rażenia oraz środkami klasycznymi. Szczegółowa ocena poszczególnych elementów terenowych, charakteryzujących się właściwościami ochronnymi, jest możliwa tylko wówczas, gdy są znane moce, rodzaje i współrzędne punktu zerowego wybuchu.
W warunkach działań bojowych dane te nie będą znane i można je tylko prognozować. Dlatego oceniając właściwości ochronne tych lub innych elementów terenowych, należy brać pod uwagę konkretną sytuację i możliwe warianty uderzeń bronią masowego rażenia nieprzyjaciela. Na przykład podczas forsowania przeszkód wodnych, zwłaszcza szerokich, celem uderzeń bronią masowego rażenia będą przeprawy, na co należy zwrócić szczególną uwagę. Wówczas wykorzystanie pociętych zboczy dolin jako ukryć naturalnych może być bardzo niebezpieczne.

Wszystkie dane o położeniu i charakterystyce elementów terenowych mających właściwości ochronne powinny być uwypuklone na mapie jednym kolorem.

Ocena warunków obserwacji i maskowania

Warunki obserwacji i maskowania określa się stopniem przejrzystości otaczającego terenu z najbardziej dogodnych punktów terenowych. Stopień przejrzystości terenu będzie wyrażał stosunek powierzchni terenu odkrytego do powierzchni terenu zakrytego. Im większa powierzchnia terenu będzie widoczna z dominujących punktów, tym stopień przejrzystości będzie większy i odwrotnie. Zależy to przede wszystkim od rzeźby terenu i przedmiotów terenowych. Im bardziej pocięta i zadrzewiona rzeźba terenu, tym gorsze warunki obserwacji, natomiast lepsze warunki maskowania.

Zasadniczym celem analizy warunków obserwacji i maskowania jest ustalenie niezauważalnych przez nieprzyjaciela podejść do jego przedniego skraju (skrytych podejść). Te skryte podejścia wykorzystuje się przede wszystkim do przegrupowania i rozśrodkowania wojsk własnych i efektywnego wykorzystania ognia.

Analizę warunków obserwacji i maskowania przeprowadza się z mapy topograficznej. W pierwszej kolejności ustala się dominujące wzniesienia terenowe i odpowiednie miejsca do urządzenia punktów dowodzenia i obserwacji, uwzględniając przede wszystkim widoczność różnych obiektów i obszarów terenu w ugrupowaniu nieprzyjaciela, zwłaszcza na kierunku przeciwdziałań wojsk. Określa się pola martwe, naturalne warunki maskowania wojsk, sposób ukrycia ludzi i sprzętu bojowego, skryte drogi dojazdu i manewru itp.

Mapa topograficzna umożliwia również określenie warunków obserwacji po stronie nieprzyjaciela. Wówczas uwzględnia się warunki obserwacji ze wszystkich możliwych dominujących wzniesień terenowych, ponieważ rozmieszczenie środków obserwacyjnych nieprzyjaciela nie zawsze nam jest znane.

Mając na uwadze to, że do prowadzenia obserwacji w szerokim zakresie wykorzystuje się środki techniczne o zasięgu powyżej 5 km, zachodzi konieczność uwzględnienia krzywizny ziemi. Dlatego też ustalając zasięg obserwacji z wykorzystaniem środków technicznych, korzysta się ze wzoru:

D =4 x h,

gdzie:

D - zasięg obserwacji w km;

h - wysokość względna obserwatora lub obiektu obserwowanego w m.

Właściwości maskujące terenu charakteryzują się przede wszystkim istnieniem masek naturalnych, a także kolorem i plamistością tła. Do podstawowych masek naturalnych zalicza się pokrycie roślinne (lasy, zagajniki, sady), miejscowości i głębokie fałdy terenowe (wąwozy i jary). Oceniając właściwości maskujące, w pierwszej kolejności uwzględnia się pokrycie roślinne, analizuje szczegółowo wszystkie możliwe ukrycia oraz ustala granice odcinków niewidocznych (pól martwych) z poszczególnych punktów obserwacyjnych. Po dokonaniu analizy, ocenę warunków obserwacji i maskowania można ująć w tabelę

Ocena warunków obserwacji i maskowania w pasie działania

Rodzaj terenu	Obszar zamaskowany w %	Warunki obserwacji i maskowania
Odkryty	Do 10	Dobre warunki obserwacji gołym okiem. Wgląd w około 70% obszaru z PO, a szczególnie z powietrza. Bardzo słabe warunki ukrycia i maskowania własnych wojsk
Pół-zakryty	Ok. 20	Z punktów dowodzenia i obserwacji wgląd w około 50% terenu. Maskowanie pododdziałów i ZT dobre w rejonie x, y, z, na innych obszarach (kierunkach) nie można ukryć wojsk w terenie
Zakryty	Ok. 50 i więcej	Z punktów dowodzenia i obserwacji wgląd w około 25% terenu. W całym pasie (kierunkach) wojska są dobrze zamaskowane i ukryte. Gorzej są ukryte tyły na głębokości około 10 km od przedniego skraju. Drogi dofrontowe dobrze zamaskowane

Ocena przeszkód wodnych

Zasady ogólne

Oceniając rzeki, kanały i zbiorniki retencyjne, należy rozpatrywać je jako przeszkody wodne oraz rubieże o znaczeniu taktycznym, operacyjnym lub strategicznym. Natomiast organizując forsowanie, bardzo szczegółowo powinien być oceniany teren zarówno na brzegu wyjściowym, jak i przeciwległym na głębokość co najmniej 3-6 km, a czasami 6-8 km od przeszkody wodnej. Zazwyczaj podczas tej oceny ustala się:

• charakter rzeźby terenu pod względem pocięcia wąwozami, jarami, rzekami, jeziorami i innymi przeszkodami naturalnymi, warunki obserwacji i maskowania, warunki przejezdności na odcinkach lub kierunkach forsowania zarówno na podejściach do przeszkody wodnej, jak również na brzegu przeciwległym;

• elementy terenowe, mające zasadniczy wpływ na wykonanie zadania (podejście do przeszkody wodnej, forsowanie, natarcie na brzegu przeciwległym);

• ogólną charakterystykę właściwości ochronnych, odcinki (rejony) terenu, które mogą być wykorzystane jako rejony wyjściowe przed forsowaniem, rejony hermetyzacji czołgów, rejony ześrodkowania sprzętu przeprawowego, warunki skrytego podejścia do przeszkody wodnej;

• najdogodniejsze kierunki podejścia do wybranych odcinków forsowania lub przeprawy wojsk;

• podstawowe parametry przeszkody wodnej: szerokość, głębokość, prędkość prądu, grunt dna i brzegów, charakter brzegów, warunki dojazdów, liczbę i szerokość odcinków (miejsc) dogodnych do organizacji przepraw.

Do oceny przeszkód wodnych i przyległego terenu w szerokim zakresie należy wykorzystać mapy topograficzne w skali l:25 000, charakterystyki wojskowo-inżynieryjne terenu poszczególnych państw oraz opisy (monografie) przeszkód wodnych.

Szerokość przeszkody wodnej, opisana na mapie topograficznej iud podana w opisach, odpowiada średniemu poziomowi wód. Dlatego też przy ocenie szerokości rzeki jest celowe korzystanie ze zdjęć lotniczych, co pozwala na dosyć dokładne ustalenie szerokości przeszkody wodnej w interesującym miejscu.

Głębokość przeszkody wodnej można ustalić na podstawie opisów znajdujących się na mapach, bądź też w przybliżeniu według klasyfikacji dróg wodnych.

Głębokość przeszkody w zależności od klasy drogi wodnej

Klasa drogi wodnej	Głębokość wody w m	Uwagi
I	Powyżej 3,5	W niektórych opisach można spotkać odwrotną klasyfikację, gdzie podana tu klasa l odpowiada klasie V
II	3,0-3,5
III	2,0 - 3,0
IV	1,5-2,0
V	1,2-1,5

Ocena odcinka forsowania

Ocenę odcinka forsowania na podstawie mapy topograficznej w pasie działania wojsk własnych i sąsiadów zaleca się prowadzić w następującej kolejności.

Ustalenie ogólnej charakterystyki terenu na odcinku forsowania. Ogólną charakterystykę odcinka forsowania ustala się na podstawie przeglądu mapy. Pozwala to na określenie: rodzaju i właściwości terenu, odcinków niedostępnych, dróg lub kierunków wyjścia do przeszkody wodnej, dominujących wzniesień na brzegu wyjściowym i przeciwległym, ogólnej charakterystyki przeszkody, istnienia przepraw i obiektów hydrotechnicznych, właściwości doliny, terenów zalewowych i brzegów, prawdopodobnych miejsc przepraw.

Ocena terenu na podejściach do przeszkody wodnej.

Ocenę terenu przeprowadza się bardzo szczegółowo zarówno pod względem jego właściwości taktycznych, jak i hydrologicznych z uwzględnieniem charakteru działań bojowych wojsk własnych i nieprzyjaciela oraz parametrów taktyczno - technicznych sprzętu bojowego, przeprawowego i środków transportowych.

Ocena terenu przyległego do przeszkody wodnej na brzegu przeciwległym. Oceniając ten odcinek ustala się: dominujące wzniesienia i warunki obserwacja z brzegu przeciwległego, prawdopodobne miejsca rozmieszczenia punktów dowodzenia i obserwacyjnych, stanowisk ogniowych artylerii, moździerzy i kierowanych pocisków przeciwpancernych, rubieże dogodne do organizacji obrony, rejony rozmieszczenia odwodów nieprzyjaciela, możliwe kierunki ich przesunięcia i rubieże rozwijania do kontrataków, charakter i stan dróg, położenie wąwozów, jarów, odcinków zabagnionych, masywów leśnych i możliwości ich pokonania lub obejścia przez nacierające pododdziały, warunki przejezdności doliny rzecznej i stromość jej zboczy, miejscowości i charakter ich zabudowy.

Ocena warunków hydrotechnicznych.

Obiekty hydrotechniczne (budowle) ocenia się z punktu ich znaczenia gospodarczego, jak i możliwego wpływu na zmianę warunków terenowych w razie ich zniszczenia lub uszkodzenia w czasie działań bojowych (zatopienie obszarów, utworzenie nowych przeszkód wodnych, zmiany szerokości, głębokości i prędkości prądu rzek istniejących). Oceniając obiekty hydrotechniczne zwraca się również uwagę na warunki ich ochrony, możliwości opanowania, zdobycia, utrzymania bądź też zniszczenia obiektu hydrotechnicznego lub innego wykorzystania go przez własne wojska.

Ocena akwenów morskich.

Podstawowymi źródłami oceny akwenów morskich i przyległego terenu są: locje, mapy topograficzne w dużej skali, plany miast, portów i urządzeń portowych, monografie i opisy wojskowo - geograficzne danego akwenu oraz przyległego terenu, a także inna dostępna dokumentacja z tego zakresu.

Oceniając pod względem inżynieryjnym akweny morskie przyległe do kierunku działania wojsk, analizuje się położenie akwenu w stosunku do kontynentalnej części kierunku oraz charakter linii brzegowej z uwzględnieniem zatok, półwyspów, wysp i miejsc dogodnych do wysadzenia desantów morskich lub organizacji obrony wybrzeża morskiego. Określa się też charakter przybrzeżnego pasa morza (głębokości, warunki podejścia okrętów do brzegów, warunki stawiania zapór inżynieryjnych, rozkład przypływów i odpływów morza, warunki nawigacji, obrony przeciwdesantowej, przeciwpancernej, obserwacji itp.), a następnie głębokość wód przybrzeżnych, możliwości rozminowania portów i baz morskich, sieć komunikacji morskiej i jej powiązanie z komunikacją lądową i lotniczą oraz ważniejszymi ośrodkami ekonomicznymi, politycznymi i administracyjnymi, znajdującymi się w pasie lub na kierunku działań.

Ocena aglomeracji miejsko-przemysłowych

Do oceny aglomeracji miejsko-przemysłowych i miast wykorzystuje się: mapy topograficzne w dużej skali, plany miast, opisy i przewodniki turystyczne, szkice oraz inną dostępną dokumentację.

Aglomeracja miejsko-przemysłowa (zespół miejski, skupiska miejskie) obejmuje duże miasta (zespoły miast), które w warunkach Polski mają powyżej 300 tyś. mieszkańców. Wyróżnia się następujące typy aglomeracji:

• koncentryczny, zwarty, równomiernie rozproszony;

• pasmowy - linearny, rozciągający się wzdłuż wyraźnie zarysowującej się osi komunikacyjnej;

• wielopasmowy - składający się z kilku pasm, łączących się organicznie w całość przestrzenną.

O znaczeniu aglomeracji, ośrodka przemysłowego, zakładu, osiedla pod względem wojskowym decydują:

• wielkość,

• rodzaj,

• układ przestrzenny zabudowy

• rodzaj i wielkość produkcji,

• struktura zawodowa i liczba mieszkańców oraz jej funkcje ekonomiczne i kulturalne.

W każdym mieście można wyróżnić dzielnice administracyjne, mieszkalne, handlowe i przemysłowe. Oceniając poszczególne dzielnice, należy uwzględnić specyfikę ich zabudowy (zdartą, luźną, kwartałową lub liniową).

Jako obiekty działań bojowych i obrony duże znaczenie mają miasta, które w zależności od ich wielkości dzielą się na:

• duże - ponad 100 tyś. mieszkańców,

• średnie - 50-100 tyś.

• małe - poniżej 50 tyś.

Oceniając aglomeracje miejsko-przemysłowe, miasta i osiedla z mapy topograficznej, opisu miasta, szkicu lub z innej dostępnej dokumentacji, należy ustalić:

• ogólne położenie aglomeracji (ośrodka przemysłowego, osiedla, zakładu przemysłowego) i jej znaczenie ekonomiczne dla państwa, a szczególnie dla walczących sił zbrojnych;

• wielkość aglomeracji (miasta) pod względem terytorialnym i zaludnienia, charakter zabudowy (zwarty, luźny, punktowy), rozmieszczenie zakładów przemysłowych, ich wielkość oraz charakter budowli;

• gęstość sieci drogowej i kolejowej, ich układ, rodzaj i charakter obiektów drogowych, szerokość ulic przelotowych;

• istnienie i charakter budowli podziemnych (metro, schrony, magazyny, składy, tunele) i możliwości ich wykorzystania;

• istnienie i charakter w obrębie aglomeracji (miasta) i na podejściach obiektów fortyfikacji stałej;

• charakter terenu na podejściach, możliwości ruchu wojsk poza drogami, warunki maskowania i ostrzału oraz wykorzystanie ukryć naturalnych do obrony przed środkami masowego rażenia;

• charakter przeszkód wodnych na podejściach i w obrębie aglomeracji, istnienie przepraw stałych, rejony dogodne do organizacji i urządzania przepraw.

Ocena warunków klimatycznych

Oceniając warunki klimatyczno - meteorologiczne danego obszaru, należy określić możliwość ich oddziaływania na prowadzenie działań bojowych oraz na wykonanie zadań zabezpieczenia inżynieryjnego w zależności od pory roku i doby, a w szczególności na: przejezdność terenu i warunki forsowania przeszkód wodnych, użycie lotnictwa i marynarki, wykonanie desantów powietrznych i morskich, rozpoznanie i obserwację, użycie broni masowego rażenia oraz likwidację skutków uderzeń jądrowych.

Podczas tej oceny należy uwzględnić: aktualną prognozę pogody, opady atmosferyczne, mgły (okresy ich występowania na danym obszarze lub rejonie), temperatury, kierunki i prędkości wiatru, zachmurzenie, ciśnienie atmosferyczne, wschód i zachód słońca oraz księżyca, anomalie magnetyczne, o ile występują w danym rejonie.

Ocena operacyjnego przygotowania terenu.

Ocena operacyjnego przygotowania terenu pod względem inżynieryjnym obejmuje obiekty fortyfikacyjne oraz system zapór i niszczeń.

Obiekty fortyfikacyjne. Do zasadniczych obiektów fortyfikacyjnych, ocenianych pod względem możliwości ich wykorzystania przez nieprzyjaciela do obrony poszczególnych rubieży bądź ośrodków administracyjno-gospodarczych, a także ukrycia ludzi i sprzętu, należy zaliczyć:

• linie umocnień stałych wzdłuż granicy państwowej, określonej rubieży terenowej, do obrony miast lub ważnych ośrodków przemysłowych, ich rozmieszczenie w terenie i powiązanie z systemem zapór i niszczeń oraz przeszkodami naturalnymi, możliwości oddziaływania rozmieszczonych tam sił i środków na działanie wojsk własnych, możliwości obejścia poszczególnych obiektów lub zespołów umocnień;

• fortyfikacje stałe przewidziane na stanowiska startowe (ogniowe) wyrzutni rakietowych i artylerii, ich zasięg i wpływ na działanie nacierających wojsk;

• schrony bierne przewidziane do rozmieszczenia w nich sztabów, węzłów łączności, ludzi, sprzętu i środków materiałowych;

• tunele metra, komunikacji kolejowej, samochodowej itp.

System zapór i niszczeń. Oceniając przygotowany przez nieprzyjaciela system zapór i niszczeń w wyznaczonym pasie działania, należy ustalić:

• rozmieszczenie w terenie pasów, odcinków, węzłów i komór minowych przewidzianych do ustawienia min jądrowych bądź ładunków konwencjonalnych, skutki wysadzenia min jądrowych, zwłaszcza w ciaśninach i przejściach górskich, możliwości obejścia węzłów zapór jądrowych;

• rozmieszczenie zapór wodnych i wpływ ich zniszczenia na organizację forsowania i działanie wojsk w dolinach rzecznych objętych wysoką falą wody;

• prawdopodobny system przygotowywanych zniszczeń sieci drogowej i obiektów drogowych,

Wnioski końcowe z oceny inżynieryjnej terenu

Końcowym wynikiem oceny terenu powinno być opracowanie mapy i notatki o terenie.

Mapa oceny terenu w sposób poglądowy (przez uwypuklenie) przedstawia rzeźbę terenu i jego pokrycie oraz przeszkody naturalne, mające zasadniczy wpływ na wykonanie zadania bojowego. Na przykład, opracowując mapę oceny terenu dla potrzeb dowódcy szczebla operacyjnego, w sposób graficzny powinny być przedstawione najdogodniejsze kierunki umożliwiające rozwinięcie i prowadzenie działań bojowych co najmniej jednym związkiem taktycznym. To samo zagadnienie rozpatrywane na szczeblu taktycznym musi uwzględniać najdogodniejsze kierunki działań tylko oddziałów i pododdziałów, a niejednokrotnie przejścia dla pojedynczych wozów bojowych.

W zależności od szczebla dowodzenia i konkretnych potrzeb mogą być opracowywane mapy specjalistyczne do wykorzystania przez rodzaje wojsk i służb bądź też mapy (przeważnie o dużej skali) charakteryzujące poszczególne rubieże terenowe, przeszkody wodne, linie umocnień i inne.

Notatka o terenie na szczeblu operacyjnym (wariant),

stanowiąca najczęściej załącznik do mapy, powinna obejmować następujące zagadnienia:

• ogólną charakterystykę i znaczenie danego obszaru lub kierunków (granice, skład, powierzchnia, szerokość, głębokość, pojemność operacyjna (taktyczna), znaczenie operacyjne, militarne, polityczne, administracyjne);

• ogólną charakterystykę inżynieryjną terenu i jego wpływ na prowadzenie działań bojowych na określonych obszarach lub kierunkach;

• ukształtowanie (rzeźbę) terenu i jego pokrycie oraz wpływ na działanie bojowe wojsk na poszczególnych obszarach, rejonach lub kierunkach;

• przekraczalność terenu po drogach i na przełaj (gęstość sieci drogowej i jej przepustowość), możliwości ruchu wojsk poza drogami, wpływ gruntów i warunków meteorologicznych na przejezdność terenu, odcinki (obszary) trudno dostępne, cieśniny i możliwości ich obejścia;

• ocenę rubieży terenowych (rejonów) oraz ich znaczenie strategiczne, operacyjne lub taktyczne, których zniszczenie lub opanowanie może w decydujący sposób wpłynąć na przebieg i wynik operacji (walki);

• ocenę możliwości ukrycia, ochrony, maskowania i rozmieszczenia wojsk w określonych rejonach;

• charakterystykę przeszkód wodnych i ich wpływ na prowadzenie działań bojowych, ocenę możliwości forsowania i przeprawy wojsk;

• ocenę skutków zniszczenia zapór wodnych oraz możliwości pokonania terenów zatopionych;

• ocenę wpływu gruntów, masywów leśnych, łańcuchów jeziornych, bagien i terenów podmokłych na działanie wojsk;

• ocenę warunków klimatycznych i ich wpływ na przekraczalność terenu oraz możliwości prowadzenia działań bojowych;

• przewidywane skutki uderzeń bronią masowego rażenia na określone rejony lub obiekty i możliwości pokonania lub obejścia stref zniszczeń i skażeń.

• Ocena operacyjnego przygotowania terenu w pasie przyszłych działań bojowych powinna zawierać:

• rozmieszczenie umocnień oraz system zapór i niszczeń oraz ich wpływ na działania bojowe wojsk;

• sieć dróg kołowych i kolejowych oraz możliwości ich wykorzystania (punkty newralgiczne, możliwości ich obejścia);

• możliwości wykorzystania autostrad i niektórych odcinków dróg jako pasów startowych;

• wnioski końcowe z oceny inżynieryjnej terenu - najdogodniejsze kierunki prowadzenia działań zaczepnych (rubieże dogodne do organizacji obrony), ich szerokość, głębokość, pojemność, w jakim stopniu warunki terenowe sprzyjają lub ograniczają działanie wojsk na danym obszarze lub kierunku, wpływ terenu na realizację zadań zabezpieczenia inżynieryjnego.

Notatka o terenie

na szczeblu taktycznym (wariant) powinna zawierać:

1. ogólną charakterystykę terenu w wyznaczonym pasie działania, jego granice, szerokość, głębokość oraz położenie w pasie działania związku operacyjnego (taktycznego);

2. ukształtowanie (rzeźbo) terenu i jego pokrycie oraz wpływ na prowadzenie działań bojowych i wykonanie zadań zabezpieczenia inżynieryjnego na poszczególnych kierunkach, rubieżach lub rejonach;

3. warunki przekraczalności terenu, możliwości prowadzenia działań w szykach rozwiniętych, wpływ gruntów i warunków meteorologicznych na przekraczalność terenu na poszczególnych kierunkach lub w rejonach, odcinki trudno dostępne i możliwości ich pokonania lub obejścia;

4. ocenę poszczególnych rubieży terenowych, rejonów lub obiektów, których zniszczenie lub opanowanie może w decydujący sposób wpłynąć na wykonanie zadania bliższego i następnego;

5. ocenę możliwości ukrycia, ochrony, maskowania i rozmieszczenia wojsk w wyznaczonym pasie działania;

6. charakterystykę przeszkód wodnych i ich wpływ na prowadzenie natarcia (organizację obrony), najdogodniejsze odcinki do organizacji forsowania i przeprawy wojsk, ocenę skutków zniszczenia zapór wodnych i ich wpływ na organizację forsowania w wyznaczonym pasie działania;

7. ocenę wpływu gruntów, masywów leśnych, łańcuchów jeziornych, bagien i terenów podmokłych na organizację i prowadzenie natarcia bądź też rozbudowę obrony;

8. ocenę warunków klimatycznych i ich wpływ na prowadzenie działań bojowych i wykonanie zadań zabezpieczenia inżynieryjnego;

9. przewidywane skutki uderzeń bronią masowego rażenia na określone rejony lub obiekty oraz proponowane możliwości pokonania lub obejścia stref zniszczeń i skażeń;

10. rozmieszczenie umocnień oraz systemu zapór i niszczeń w wyznaczonym pasie działania oraz ich wpływ na organizację i prowadzenie natarcia;

11. sieć dróg kołowych i możliwości ich wykorzystania dla ruchu i manewru wojsk;

12. wnioski końcowe z oceny terenu - najdogodniejsze kierunki do przełamania obrony nieprzyjaciela i prowadzenia natarcia (rubieże do organizacji obrony oraz rozbudowy rejonów obrony i punktów oporu), ich szerokość, głębokość, pojemność, w jakim stopniu warunki terenowe sprzyjają lub ograniczają prowadzenie natarcia na poszczególnych kierunkach oraz ich wpływ na realizację zadań zabezpieczenia inżynieryjnego.

1

36

---