nauczanie społeczne kościoła, Teologia, Religia


Mogłoby się wydawać, że zagadnienia dotyczące katolickiej nauki społecznej (KNS) są powszechnie znane, przynajmniej w ogólnym zarysie. Okazuje się jednak, że już sama próba zdefiniowania pojęcia KNS może stanowić pewien problem. Zdarza się, że bywa ono różnie rozumiane, czasem nieprawidłowo lub w sposób niepełny. W praktyce wygląda to często tak, że termin "katolicka nauka społeczna" stosowany jest zamiennie z terminem "społeczne nauczanie Kościoła", niekiedy też głos Kościoła w sprawach społecznych oceniany jest jako wtrącanie się w politykę, a co niektórzy twierdzą, że kierują się w życiu zasadami KNS, a w gruncie rzeczy niewiele rozumieją z jej istoty. Czym więc jest katolicka nauka społeczna i jak należy ją interpretować?

Każdy człowiek jest indywidualny i niepowtarzalny, ale jednocześnie jest także istotą społeczną, która tą swoją indywidualność może w pełni rozwijać jedynie przez uczestnictwo w życiu społecznym. Osoba ludzka już od momentu przyjścia na świat wchodzi w określone środowisko. Na początku jest to rodzina, potem szkoła, zakład pracy itd. Człowiek istniejąc w określonej strukturze nawiązuje jednocześnie relacje z ludźmi, które tą strukturę tworzą. Nieprawidłowo ułożone relacje rodzą szereg nieporozumień i konfliktów, burzą porządek społeczny, osłabiają lub wręcz zrywają międzyludzką więź. W rezultacie człowiek spychany jest do pozycji przedmiotu, deptana jest jego godność i prawo do wolności.

Kościół wobec tych zagrożeń nie może pozostać obojętny. Ma bowiem świadomość, że jest wspólnotą o wymiarze zarówno Boskim, jak i ludzkim - istnieje w świecie. W związku z tym, chrześcijanie będący częścią tego świata są zobowiązani do określenia swojego stosunku do otaczającej rzeczywistości i problemów z tym związanych. Dlatego też narodziła się refleksja zajmująca się rzeczywistością społeczną, miejscem i rolą chrześcijan w świecie.

Na wstępie należy jednak odróżnić myśl katolicko-społeczną od katolickiej nauki społecznej w sensie właściwym. Pierwsza z nich występowała zawsze w historii i tradycji  Kościoła katolickiego. Kościół bowiem od początku swego istnienia troszczył się o moralny wymiar życia społecznego, interesowały go sprawy dotyczące m.in. własności, wojny i pokoju, relacji państwo-Kościół. Problemy te, a także próby ich rozwiązania można znaleźć już na kartach Starego i Nowego Testamentu. Natomiast KNS w sensie właściwym ukształtowała się dopiero w czasach najnowszych wraz  z pojawieniem się kwestii społecznej jako kwestii robotniczej. Katolicka nauka społeczna jest więc nauką stosunkowo młodą, jednak tylko w sensie wyodrębnienia jej z całości nauki katolickiej.

Powszechnie przyjmuje się, że systematyczna refleksja Kościoła nad zagadnieniami społecznymi została zapoczątkowana przez papieża Leona XIII encykliką Rerum novarum z 15 maja 1891 r. W dokumencie tym po raz pierwszy Kościół przedstawił swoją doktrynę społeczną w formie zwartego, oficjalnego traktatu. Natomiast termin "katolicka nauka społeczna" pochodzi od papieża Piusa XI, który w swojej encyklice Quadragesimo anno mówi o niej jako o istniejącej już odrębnej społecznej nauce katolickiej i przeciwstawia ją świeckim doktrynom społeczno-ekonomicznym, które nie zawierają danych, mających swoje źródło w wierze.

Nazwa ta nie weszła jednak do użytku jako jedyna i powszechna w całym Kościele katolickim. Oprócz niej funkcjonuje kilka innych, a ich użycie jest w jakiś sposób uwarunkowane geograficznie. Na przykład w krajach anglosaskich stosuje się przeważnie termin "katolickie zasady społeczne", w państwach języka romańskiego funkcjonuje "nauczanie społeczne Kościoła", a w strefie języka niemieckiego mówi się o katolickiej nauce społecznej, ale "nauka" jest tam interpretowana jako "nauczanie". W Polsce przyjęła się nazwa "katolicka nauka społeczna". Często jednak KNS jest stosowany zamiennie z pojęciem "społeczne nauczanie Kościoła", co może powodować szereg nieporozumień. Zasadniczą różnicę między tymi pojęciami łatwo jednak można uchwycić, jeśli rozumie się znaczenie obu tych terminów.

Społeczne nauczanie Kościoła można określić jako postawę Kościoła wobec zagadnień społecznych, która wyraża się poprzez dokumenty soborowe, synodalne, nauczanie papieży i biskupów. Natomiast katolicka nauka społeczna to nauczanie społeczne Kościoła oraz oparta na nim naukowa refleksja teoretyczna i praktyczna, która jest pogłębiana i rozbudowywana przez uczonych specjalistów zarówno duchownych jak i świeckich. Społeczne nauczanie Kościoła ma wymiar statyczny, ponieważ należy do depozytu wiary i zawiera zasady, które są niezmienne.

KNS analizując rzeczywistość społeczną traktuje społeczne nauczanie Kościoła jako kryterium negatywne, czyli takie, poza które nie można wykroczyć. Jednak w odróżnieniu do nauczania społecznego Kościoła, KNS ma wymiar dynamiczny, bo chociaż z jednej strony opiera się na pewnych niezmiennych zasadach, to z drugiej podlega rozwojowi wraz z rozwojem kulturowo-społecznym oraz nauk humanistycznych. KNS jako dyscyplina naukowa jest przede wszystkim dyscypliną teologiczną, ponieważ odwołuje się nie tylko poznania rozumowego i doświadczenia życiowego, lecz także do objawienia chrześcijańskiego, które jest podstawą całego nauczania Kościoła.

Katolicka nauka społeczna stawia przed sobą zadania, które można ująć w trzech słowach: widzieć - oceniać - działać. KNS przy pomocy filozofii i teologii katolickiej określa i naświetla podstawowe zasady, które rządzą życiem społecznym, omawia m.in. takie zagadnienia jak: człowiek jako istota społeczna, społeczność, więź społeczna, rodzina, życie zawodowe, państwo. W kolejnym etapie przedstawia ogólne zasady i normy moralności społecznej, a na końcu wskazuje na sposoby działania, które mają na celu naprawę złych struktur i relacji.

Nauczanie społeczne Kościoła - ewolucja

Przeżyta i konkretna historia ostatnich dziesięcioleci XX wieku dobitnie zaprzeczyła utopijnym teoriom, jakie a priori wymyślały klasyczne ideologie co do przyszłości społeczeństwa. Rozmaite "doktryny", jedna po drugiej, popadły w kryzys pod smagnięciami bata historii, do tego stopnia, że obecnie porzucono je praktycznie wszystkie.

Pierwszą zanegowaną klasyczną ideologią był zrodzony wraz z pierwszą rewolucją przemysłową liberalizm, który przeżył nieprawdopodobny rozkwit zwłaszcza w XIX wieku. Liberalizm był pierwszym "murem", który runął wraz z kryzysem z 1929 roku: Wall Street tłumaczy się dosłownie jako właśnie "ulicę murową". Prawdą jest jednakże fakt, iż stara ideologia manchesterska wykazała się zdolnością do samo-korekty, dając początek kolejnym formom neoliberalizmu.

Następnie przyszła kolej na historyczną demaskację faszyzmu i nazizmu. Ale, prawdę mówiąc, obydwie te ideologie totalitarne zrodziły się dość późno i szybko umarły, wymiecione przez drugą wojnę światową, nie mając nawet czasu na zapuszczenie głębszych korzeni.

Później, w porządku chronologicznym, nastąpił także kryzys tak zwanej "ideologii katolickiej"; tej - dla wyjaśnienia - która, stworzona jako "trzecia droga" pomiędzy liberalizmem i socjalizmem, wypracowała alternatywny model "chrześcijańskiego społeczeństwa", wywodząc go a priori (jak postąpiły i inne ideologie) z najwyższych zasad teoretycznej wizji doktrynalnej. Ostatecznego obalenia "muru" katolickiego dokonały na płaszczyźnie historycznej rozwój współczesnego społeczeństwa świeckiego i pluralistycznego, a na płaszczyźnie myśli teologicznej - eklezjologiczne osiągnięcia Soboru. [...] Nastąpiła tak głęboka zmiana w podejściu do "kwestii społecznej", że słusznie prowadzi to do przekonania, że termin "nauka społeczna" nadaje się bardziej do określenia przed-soborowego, aniżeli posoborowego etapu "społecznego wypowiadania się" przez Kościół.

Już Papież Roncalli, mimo iż mówi jeszcze o "nauce społecznej", nie robi tego w tym samym znaczeniu co jego poprzednicy. Mater et magistra przedstawia jasno odmienny sposób podejścia do "kwestii społecznej", która zmieniła się całkowicie: nie posługuje się już metodą dedukcyjną, wyprowadzającą model "społeczeństwa chrześcijańskiego" jako "trzeciej drogi", alternatywnej do innych modeli ideologicznych, bezpośrednio z najwyższych zasad prawa naturalnego i z Objawienia; potrzebne jest natomiast - według Jana XXIII - zastosowanie metody indukcyjnej, w której istotne są trzy etapy: "najpierw bada się jaki jest rzeczywisty stan rzeczy, następnie dokonuje się wnikliwej oceny tego stanu w świetle wspomnianych zasad, a wreszcie ustala się, co można i należy uczynić, by podane zasady wprowadzić w życie odpowiednio do okoliczności miejsca i czasu"; mówiąc krócej i bardziej zwięźle: "widzieć, ocenić, działać".

Późniejsza o dwa lata encyklika Pacem in terris jest pierwszym dokumentem społecznym, w którym zastosowano nową metodę indukcyjną. Punktem wyjścia nie są tu już teoretyczne zasady prawa naturalnego i dane Objawienia, lecz odczytywanie "znaków czasu". Oczywiście, Słowo Boże i nauczanie Magisterium pozostają zawsze zasadniczym punktem odniesienia dla "interpretacji" wyzwań, jakie przed wiarą stawiają przemiany społeczne i aby uzasadnić decyzje, jakie należy podjąć; jednak już nie w sensie dedukcyjnym, jak to czyniono wcześniej, ale w ramach nowej metody indukcyjnej: widzieć, ocenić, działać.

Tę samą metodę indukcyjną na polu społecznym przyswoił sobie Sobór Watykański II w opracowaniu i w zredagowaniu konstytucji duszpasterskiej Gaudium et spes (1965) i Paweł VI w Populorum progressio (1967). Kilka lat później, w liście apostolskim Octogesima adveniens (1971), napisanym z okazji osiemdziesiątej rocznicy Rerum novarum, Pawłowi VI udaje się w oficjalny sposób skodyfikować przyjęcie nowej metody indukcyjnej w dziedzinie nauczania społecznego przez Kościół posoborowy: "Do wspólnot chrześcijańskich należy: (I) obiektywna analiza sytuacji własnego kraju, (II) wyjaśnienie jej w świetle niezmiennych wypowiedzi Ewangelii [...], (III) rozpoznanie w świetle Ducha Świętego - w jedności ze swymi biskupami, w dialogu z innymi braćmi-chrześcijanami oraz z wszystkimi ludźmi dobrej woli - jakie należy wybrać metody i jakie podjąć zadania, by dokonać koniecznych, a często bardzo pilnych, przemian społecznych politycznych i ekonomicznych".

Jan Paweł II co prawda powrócił do terminu "nauka społeczna", ale nie ma najmniejszej wątpliwości co do znaczenia jakie mu nadaje, w doskonałej zgodzie z opisową definicją Pawła VI, jaką za chwilę zacytujemy. Rzeczywiście, w encyklice Sollicitudo rei socialis (1987, z okazji dwudziestej rocznicy ogłoszenia Populorum progressio) Jan Paweł II wyjaśnił przede wszystkim, że "nauka społeczna Kościoła nie jest jakąś 'trzecią drogą` między liberalnym kapitalizmem i marksistowskim kolektywizmem, ani jakąś możliwą alternatywą innych, nie tak radykalnie przeciwstawnych wobec siebie rozwiązań; stanowi ona kategorię niezależną". Tak więc przyswaja sobie tę samą opisową definicję ze społecznego nauczania Kościoła według metody indukcyjnej, w znaczeniu sformułowanym już przez Jana XXIII, uznanym przez Sobór i jasno sprecyzowanym przez Pawła VI.

Nauka społeczna Kościoła katolickiego

>>Św. Augustyn z Hippony IV/V w.<<

Awerroizm- śmiertelna dusza, nieśmiertelna ludzkość prawda objawiona na równi z prawdą odkryta, podważenie prymatu objawień.

>>Św. Tomasz z Akwinu<<

>> Grzegorz XVI (1831-1846) <<

konserwatysta, przeciwnik wszelkich zmian w Kościele i na świecie. Potępiał ruchy narodowowyzwoleńcze i zjednoczeniowe. Zwolennik władzy absolutnej→ „Wszelka władza pochodzi od Boga”

>> Pius IX (1846-1878) << 32 lata !!!

co wyżej + przeciw suwerenności ludu, prawom człowieka, umowom społecznym, zwolennik centralizmu →ULTRAMONTANIN←

29 czerwca 1868- I Vaticanum→ przerwany wojna francusko-pruska i likwidacja Państwa Kościelnego→ więzień Watykanu

1864 - Syllabus - 80 tez

1870 - dogmat o nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności

KONCYLIARYZM -zwierzchność soboru nad papieżem

>>Leon XIII (1878-1903)<<

Neotomista

>Diuturnum illud 1881<

Obywatel winien posłuszeństwo państwu dopóty, dopóki wydawane prawa są zgodne z p. natury. W innym przypadku, ponieważ władza pochodzi od Boga p. natury jest odbiciem prawa bożego,to jest się zwolnionym z obowiązku posłuszeństwa

>Rerum Novarum „O kwestii robotniczej” 15 maja 1891

Państwo

Własność

>>Pius X (1903-1914)<<

W 1904 roku, pod groźbą ekskomuniki, zabronił ingerencji państw w wybór papieża. Walka z modernizmem → obowiązek dla duchownych ślubów anty-modernistycznych w latach 1907-1968

>>Benedykt XV (1914-1922)<<

>>Pius XI (1922-1939)<<

Neotomista

poparcie korporacjonizmu, sprzeciw gospodarce wolnorynkowej

1925 - konkordat z Polska

1929 - Pakty Lateranskie → Citta del Vaticano → papież głową państwa, odszkodowanie od Włoch dla Watykanu za likwidacje Państwa Kościelnego, konkordat

>Quadrogensimo Anno (1931)<

STATOLATRIA - totalna wszechwładza państwa, absolutyzacja, neopoganizm (omówiono w „Non abiomi bisogno”)

>Mit brennender sorge (1937)< → reakcja na pogwałcenie konkordatu przez III Rzesze, krytyka faszyzmu → neopoganizm

KORPORACJONIZM - doktryna społ. głosząca, że podstawą państwa powinny być korporacje zaw. zrzeszające pracodawców i pracobiorców

>>Pius XII (1939-1958)<<

>Human generis (1950)<

→ prawa socjalne człowieka

→ PERSONALIZM

>>Jan XXIII (1958-1963)<<

Aggiornamento → uwspółcześnienie

>Mater et magistra (1961)<

>Pacem in terris (1963)<

>>>II Vaticanum 1961-1965<<<

→ Pierwsza sesja 11 października 1962

>Gaudium et spes - Konstytucja o Kościele w świecie współczesnym<

odwołanie klątwy z 1054 nałożonej na Bizancjum

>>Paweł VI (1963-1978)<<

>Humanae vitae (1968)<

>>Jan Paweł I ( IX-X 1978 ← 33 dni!!! )<<

>>Jan Pawel II ( 16 X 1978 - ?) <<

Pierwszy nie-Wloch od 450 lat (ostatni→ Hadrian VI 1522)

→ Rodzina

→ Praca

„Człowiek jest partnerem Boga, bowiem łącza go z Nim więzi miłości, a w miłości strony są równe”

>Centesimus Annus (1991)< ← (100RN)

♦STARY TESTAMENT / Księga Rodzaju- wyraźne określenie misji ludzkości (płodność, rozmnażanie się, zaludnienie ziemi i uczynienie jej sobie poddanej)

♦Źródła religii chrześcijańskiej: praca, własność, władza

♦PRACA:

- jest warunkiem uczynienia sobie świata poddanym

- jest obowiązkiem jaki Bóg wprost nałożył na człowieka

- ma wybitną rangę

- jest podstawowym narzędziem dla wykonywania woli bożej

- jest zaszczytem, powołaniem, obowiązkiem i wyznacznikiem siły człowieka

- przekleństwo Adama - czy praca miała być przekleństwem a nie przywilejem człowieka?

- przekleństwo Ewy- czy przekleństwem jest posiadanie potomstwa?

- przekleństwem jest trud związany z wykonywaniem pracy, przekleństwem jest ból towarzyszący narodzinom człowieka, bo i praca i narodziny towarzyszyły ludzkiemu życiu w Edenie ale nie wiązały się z nimi ból, trud, zwątpienie, zmęczenie i wysiłek, grzech zniszczył harmonię

-zgodnie z Starym Testamentem prace należy traktować jak cnotę, brak pracowitości jako grzech, naturalny charakter pracy, jest ona częścią egzystencji, człowiek stworzony na obraz i podobieństwo boskiej zajęty jest pracą jak gdyby kontynuując boskie kształtowanie materii

- praca człowieka ma charakter społeczny, łączą się z tym problemy takie jak stosunek pracodawcy do pracownika, prawo do pracy i słusznej zapłaty

- Księga Przysłów Starego Testamentu- poemat o dzielnej niewieście: cel pracy ludzkiej to zaspokojenie potrzeb

życiowych człowieka i jego rodziny, jałmużna dla ubogich itp.

- Św.Paweł z Tarsu- praca pomaga człowiekowi w unikaniu grzesznych pokus, „Kto nie chce pracować, niech nie je!”, zdobywać dzięki pracy środki do życia i zużywać je jest naturalną funkcją człowieka na tym świecie,

natomiast płaca jest instytucją związaną ze sprawiedliwością a nie miłosierdziem,

- List do Koryntian św.Pawła to nawiązanie do : równouprawnienia stron w umowie o pracę, proporcjonalności wynagrodzeń w stosunku do wartości wykonanej pracy, określenia praw pracownika

- pozycja pracy ludzkiej w podstawowych źródłach religii judaistycznej i chrześcijańskiej jest nader wysoka

- nauka o godności pracy ludzkiej głoszona w Ewangeliach doprowadziła do upadku niewolnictwa, bowiem praca nie jest usługową funkcja niższych istot, lecz naturalną funkcją życiową związanych braterstwem w bożym synostwie jednostek ludzkich

- jednak nie każda praca ludzka jest nawet wśród wolnych jednostek oceniania tak samo wysoko, praca duchowa góruje nad fizyczną

♦ WŁASNOŚĆ:

- własność prywatna istniała już za czasów Abraham czyli około 2000 lat pne, własność ziemi, stad, niewolników

- Pięcioksięgu Mojżesza - źródła własności: zawłaszczenie pierwotne, praca i dziedziczenie

- począwszy od źródeł starotestamentowych Kościół Katolicki nie zmiennie stał na stanowisku uznania własności prywatnej z najwłaściwszą i w pełni uprawnioną formę władania nad światem materialnym, uznanie przez Kościół własności prywatnej nigdy nie oznaczało braku ograniczeń w jej wykorzystywaniu

- Księgi Starego Testamentu- początek nauki Kościoła o społecznym charakterze własności prywatnej, wprowadzenie „roku szabatowego”, „roku jubileuszowego”, zakaz lichwy, zalecenie udzielania jałmużny ubogim

- Księga Wyjścia - zakaz lichwy- bezwzględny zakaz pobierania odsetek, dotyczący tylko członków narodu wybranego

- Księga Powtórzonego Prawa- potwierdzony został zakaz pobierania odsetek od „braci”, dopuszczalne pobieranie odsetek od obcych

- Stary i Nowy Testament- przeniknięte duchem niesienia pomocy, opieki dla słabych, ubogich

- Księga Kapłańska- formułuje nakaz jałmużny z związku z instytucją roku szabatowego

- ryzyko związane z własnością- pokusa popadnięcia w grzech pychy gdyż na człowieka majętnego czyha znacznie więcej pokus niż na biednego

- dobrowolne ubóstwo jako cnota heroiczna

- własność rodzi odpowiedzialność, niezłomna hierarchia celów- bogactwo nie może być nigdy dobrem samym dla siebie, trzeba je podporządkować celom wiecznym

♦ WŁADZA:

- Stary Testament - władza kapłanów, wodzów, proroków i królów jednoznacznie zgodna z wolą Boga

- św.Paweł „wszelka władza pochodzi od Boga”

- boskie pochodzenie przypisywano władzy nad ludem Izraela, nad narodem wybranym pozostającym w przymierzu ze Stwórcą Jahwe, Bogiem Izraela, taka sytuacja nie rodziła konfliktów wspólnoty

- trzy podstawowe świadectwa stosunku Chrystusa do władzy państwowej: opowieść o groszu czynszowym, kuszenie Chrystusa na pustyni i odpowiedź Chrystusa postawionego przed sądem Piłata -> odseparowanie władzy duchowej od władzy ziemskiej, wyznaczenie im nie krzyżujących się wzajemnie zakresów kompetencji, Chrystus nie zamierza kwestionować kompetencji władzy ziemskiej, podważać jej żądań, nawet władza obca, okupacyjna, pogańska jest w jego oczach godna szacunku i posłuchu

- św. Paweł z Tarsu - przyswoił naukę Chrystusa ludziom wychowanym w świecie pojęć rzymskich, tłumaczył pismo w licznych listach- naukach, wiele odwołań do tradycyjnie dominującej w Rzymie myśli stoickiej

- „teoria teologii imperialnej” - twórca Euzebiusz z Cezarei (260-340) - w tej teorii cesarz nie jest już bogiem, lecz przyjmuje na siebie ważną rolę pośrednika między Bogiem a ludźmi, reprezentuje i chroni kult, nie dopuszczając do konfliktu między nim a polityką

- cesarz Konstantyn w edykcie mediolańskim uznaje legalność religii chrześcijańskiej, a cesarz Teodozjusz Wielki w r.392 wydaje dekrety likwidujące kulty pogańskie

- „nurt apokaliptyczny”- jego zwolennicy w oczekiwaniu rychłego ponownego przyjścia Chrystusa na ziemię wypatrywali znaków zapowiedzianych w Objawieniu św.Jana i znajdowali je najczęściej w praktyce ustrojowej i obyczajowej Rzymu

- św. Paweł i jego następcy kładli w nauczaniu Chrystusa akcent na to co najbardziej uniwersalne, co znaleźć drogę może i do wrogów, co w największych sceptykach nie może wzbudzić sprzeciwu, św. Paweł z Tarsu przedstawił światu boskie przykazanie miłości

- w nauce św. Pawła o państwie po raz pierwszy w myśli chrześcijańskiej pojawiają się pozytywne wzmianki o roli państwa jako opiekuna („securitas”), jego zdaniem, państwo czyli Cesarstwo Rzymskie, powstrzymuje świat od zagłady, porządkuje stosunki międzyludzkie, pełni funkcję utylitarną, państwo jest więc narzędziem, ale narzędziem w ręku Boga, „ nie ma bowiem władzy, która nie pochodziłaby od Boga”, państwo jest narzędziem Boga do wymierzania sprawiedliwej kary tym, należy się więc jej poddać nie tylko ze względu na karę, ale ze względu na sumienie, z jednej strony oznacza to akceptację dla władzy, z drugiej obniża jej pozycję, czyniąc z jej instrument boski i odbierając niezależność jej działaniom

- zakładając pełne poszanowanie dla państwa starano się o niezależność dla gmin chrześcijański przy jednoczesnym zagwarantowaniu im prawa do nie uczestniczenia w polityce

- akceptując istnienie państwa, wyrażał św. Paweł także zgodę na funkcjonujące w nim różnice klas, stosunki podporządkowania, instytucję własności prywatnej, za zadanie chrześcijan uznano przepojenie istniejącego społeczeństwa duchem braterskiej miłości, wraz z powstaniem wspólnot chrześcijańskich powstał nowy tym więzi międzyludzkiej, nie znany starożytnym, wspólnota opierać się miała na świadomym wyborze celu i drogi do jego osiągnięcia, była niezależna od wszelkich więzów urodzenia, majątku, pozycji społecznej, ten typ więzi określamy mianem „solidaryzmu”

- jeśli zaś chodzi o sposób funkcjonowania wspólnoty połączonej więzami solidarności, to zaczął się kształtować model wspólnoty organicznej

- naukę o organicznej i solidarystycznej wspólnocie rozwijał żyjący na przełomie IV i V wieku św. Augustyn, stworzył on teorię Kościoła zwycięskiego, który przetrwał na gruzach imperium rzymskiego i sam musi przejąć na siebie losy cywilizacji,

- „De civitate Dei” św.Augustyn - istnieje państwo ziemskie i państwo niebieskie, dwa równoległe światy, dwa porządki solidarystyczne, ukształtowane według przyjętych wartości, grupujące wszystkich kiedykolwiek żyjących na ziemi: Państwo Boże „Civitas Dei” i państwo ziemskie „civitas terrena”, Państwo Boże „Civitas Dei” to świat idealny, świat ludzi, których łaska boska przeznaczyła do zbawienia, „civitas terrena” to świat tych, którzy przedłożyli nad boskie wartości ziemskie i wokół nich się skupili, to świat rzeczy nietrwałych, niewolny od zła, św. Augustyn prezentuje Kościół zwycięski, który stawia swe warunki, wyraźnie określa wymogi jakie świat musi spełnić by Kościół wziął go pod swe skrzydła, kluczowym pojęciem dla św. Augustyna jest „łaska boża”, świat władzy i własności to civitatis terenae , wybrani stanowią w nim wyraźną mniejszość, w świecie tym muszą istnieć instytucje prawne i państwowe, dla wszystkich bowiem ludzi państwo jest gwarantem pokoju, człowiek powinien podlegać władzy nawet w przypadku gdy łamie ona prawo, jest zła i zbrodnia, jedynie wtedy gdy jest bezbożna można się jej sprzeciwić, lecz tylko w sposób bierny, władza ziemska nie ma zdolności naprawiania złych ludzi, jej ważnym zadaniem jest represja, żadne państwo nie jest zdolne do osiągnięcia doskonałości

- to, że człowiek z powodu grzechu nie może obejść się bez władzy i własności, nie oznacza że zwolniony jest od walki z tą niedoskonałością, nawet jeżeli nie może w ten sposób wysłużyć najwyższej wartości- łaski, własność bowiem można uszlachetnić nadając jej funkcję społeczną i połączyć ją z doskonaleniem duchowym

- państwo wg. św.Augustyna nie opiera się na więzi prawnej, hierarchie prawa zamykając w traidzie: prawo boskie - prawo naturalne - prawo doczesne, wiąże św.Augustyn funkcjonowanie prawa z wolą Boga, więc i z religią, państwo jest dla Augustyna więzią typu solidarystycznego, wspólnotą wokół określonych celów, taki jest prawidłowy stan państwa- jedynie wtedy, gdy władza jest sprawiedliwa, paternalistyczna, a społeczeństwo wolne, lecz posłuszne, prowadzone wojny są sprawiedliwe, a w państwie porządek i pokój zaś prawo tworzone przez ludzi nie sprzeciwia się moralnym nakazom prawa naturalnego

- św. Tomasz z Akwinu - twórca jednego z największych systemów polityczno- prawnych, był wielkim znawcą i kontynuatorem myśli św.Augustyna, była więc jego nauka przeniknięta duchem umiarkowania i poszukiwania złotego środka- podstawową wartością była sprawiedliwość, św. Tomasz stworzył system na miarę wielkiego kompromisu dziejowego, św. Tomasz dążył w swej nauce do pogodzenia przeciwstawionych sobie zasadniczo przez św. Augustyna pojęć łaski i natury, widomym znakiem kompromisu było nauczanie dotyczące źródeł prawdy, św. Tomasz nie zgadzając się na podważenie prymatu objawienia przyznał jednak, że istnieją pewne sfery działalności ludzkiej, które z punktu widzenia objawienia są obojętne, uznał za takie pewne istotne fragmenty życia społecznego, państwa i prawa, przyznawał wielkie znaczenie poznaniu rozumowemu, konstatując że są pewne rzeczy dostępne człowiekowi wyłącznie dzięki objawieniu, takie wobec których rozum jest bezsilny, uznawał jednak dowody, rozumowe na istnienie Boga, zgodnie z metodą Arystotelesa wywodząc prawdy uniwersalne z poznania zjawisk jednostkowych

- działaniu państw przyznane zostają wyraźne cele pozytywne, a jego obywatelom prawo do kształtowania ustroju, państwo ma stwarzać warunki do osiągnięcia zbawienia, a więc podejmować działania pozytywne

- państwo powstaje z woli Boga, o tyle, że zgodna z wolą Boga jest sama idea władzy, a to z kolei ma swoje źródło w tym, że człowiek jest stworzeniem społecznym, poza państwem i społeczeństwem żyć nie może

- państwo którego cel określony został przez św. Tomasza jako pozytywny, oparte jest na hierarchii społecznej, co wiąże się z tradycyjnym w myśli Kościoła organicyzmem, prymat interesu całości - wspólnoty, zależność pomiędzy poszanowaniem praw wszystkich jednostek a pomyślnością całego społeczeństwa, w rządzeniu państwem realizowane być powinny zasady sprawiedliwości „oddanie każdemu, co mu się prawnie należy”, we wzajemnych stosunkach pomiędzy jednostkami realizowane być powinny wymogi sprawiedliwości wyrównawczej, a w stosunkach związanych z funkcjonowaniem władzy zastosowanie ma sprawiedliwość rozdzielcza

- hierarchia prawa w nauczaniu św. Tomasza z Akwinu- na czele stoi prawo boskie, obejmujące boskie zamysły dotyczące świata, ludzkości, człowieka, prawo wieczne jest niczym innym, jak pomysłem bożej mądrości, pewne fragmenty prawa boskiego znajdują odbicie w umyśle ludzkim, jak zasady prawa naturalnego (lex naturalis), zasady prawa natury opierają się na ogólnym nakazie czynienia dobra i powstrzymywania się od zła, z norm prawa natury wynikają obowiązki moralne, zasady pierwsze - obowiązek czczenia Boga i rodziców, prawo do życia i do posiadania potomstwa oraz jego wychowania, zasady pierwsze nie mogą podlegać papieskiemu prawu dyspensy, zasady wtórne - praca, własność, jako wniosek z zasad pierwszych: prawo do życia, posiadania rodziny, wychowywania dzieci,

- własność w nauczaniu św. Tomasza znajduje wysokie miejsce w hierarchii prawa, obwarowana jest jednak wieloma nakazami i ograniczeniami , ściśle powiązana jest z odpowiedzialnością

- św. Tomasz podkreśla, że użytkowanie indywidualne nigdy nie może być przeciwstawione społecznej funkcji własności jako zdecydowanie dominującej

WŁASNOŚĆ ŚWIĘTA I POWSZECHNA

POPRZEDNICY:

• Grzegorz XVI (1831-1846) - konserwatysta, nie przychylny nowym prądom w Kościele i świecie, kameduła

1) 1799r. „Triumf Stolicy Apostolskiej nad atakami nowinkarzy“

2) 1832r „Mirari Vos“ .- Grzegorz XVI jako niezachwiany zwolennik władzy absolutnej jako jedynej, która jest zgodna z nauką Kościoła, nawiązanie do nauki św. Pawła z Tarsu

3) 1832r. „Cum primum”. - potępienie powstania listopadowego

• Pius IX (1846-1878)

1) 1854r. - ogłosił dogmat o niepokalanym poczęciu NMP

2) 1864r. „Quanta cura” + „Syllabus” - potępienie liberalizmu, demokracji, rozdziału Kościoła od państwa, koncepcji umowy społecznej, suwerenności ludu, praw człowieka, krytyka poglądów: iż Kościół nie ma prawa ustalania w postaci dogmatu, iż religia katolicka jest jedyną prawdziwą religią, Kościół nie ma prawa korzystania ze środków przymusu, ani żadnej władzy doczesnej, ani bezpośredniej, ani pośredniej, Kościół powinien być oddzielony od państwa a państwo od Kościoła, Kapłan rzymski może i powinien pogodzić się i porozumieć z postępem, liberalizmem i współczesnym państwem

3) 1870r. Pius IX więźniem Watykanu

4) 1868r. „Bulla Aeterni Patris” - tą bullą Pius IX dnia 29.06.1868 zwołał Sobór Watykański którego celem było zatwierdzenie Syllabusa i uznania nieomylności papieskiej za dogmat, 8.XII- otwarcie Soboru => konstytucja dogmatyczna „Pastor Aeternus”

• LEON XIII (1878-1903)

- liberał

- zapoczątkował nauczanie społeczne Kościoła

- uznał że Kościół ma prawo a nawet obowiązek wskazywania swym wiernym zalecanych przez władzę kościelną i zgodnych z prawem objawionym i naturalnym rozwiązań w dziedzinie społeczeństwa, państwa, pracy, własności, praw i obowiązków jednostki

- zwolennik zaangażowania się Kościoła w sprawy społeczne i polityczne

- odznaczał się także znajomością parlamentarnych form ustrojowych i problemów współczesnych państw uprzemysłowionych

1) 1878r. „Quod Apostolici Muneris” - poświęcona krytyce doktryn lewicowych, socjalistycznych, sygnalizująca przyszły polemiczny aspekt nauczania społecznego

2) 1879r. „Aeterni Patris” - zawarł w niej wykład filozofii neotomistycznej

3) 1881r. „Diuturnum illud” - nawiązywała do zabicia w zamachu terrorystycznym cara Aleksandra II i przypominała, że Kościół niezmiennie stoi na stanowisku boskiego pochodzenia władzy, omawiała również kwestie nierówności społecznej, akceptując ją i uznając za zgodną z Boskim planem stworzenia świata, zajmowała się stosunkiem Kościoła do państwa, zdecydowany sprzeciw Leona XII teoriom uznającym, że kreatorami władzy są sami ludzie, którzy ustanawiają ją w drodze umowy społecznej, głosił, że władza pochodzi choć pośrednio od Boga który stworzył człowieka jako istotę społeczną, podkreśla boskie źródła władzy państwowej, przeciwstawia się zarówno koncepcjom umowy społecznej jak i wszelkim doktrynom

4) 1885r. „Immortale Dei” - uznawała nierówności społeczne za zgodne z wolą Stwórcy, odmawiała słuszności koncepcjom suwerenności ludu i rozdziału Kościoła od państwa- państwo miało bowiem dbać o zgodność swych ustaw z prawem objawionym i naturalnym, a także uznawać w Kościele głosiciela wyższej prawdy bożej, wyrażenie zgody na działanie wszystkich form rządów, byle kierujących sie „zasadami mądrości i sprawiedliwości“, przyznanie pewnej suwerenności państwu, „O chrześcijańskim ustroju państw” - encyklika ta przypomina o boskim pochodzeniu władz, kwestia porządku w państwie, państwo powinno wspierać religię i Kościół, a prawa stanowione nie mogą być sprzeczne z prawem naturalnym, postulowanie współdziałania Kościoła z państwem, każdego w powierzonym sobie zakresie, władza państwowa musi konsekwentnie uznawać religię i Kościół jako nosicieli wyższej prawdy bożej,

5) 1888r. „Libertas”- krytyka liberalizmu, który głosi zdaniem papieża z jednej strony hegemonię rozumu ludzkiego, z drugiej zaś w kwestiach publicznych rozstrzyga problemy kierując się dyktatem większości, neguje objawienie jako źródło prawdy, a stosunek człowieka do objawienia traktuje jako prywatną sprawę jednostki, krytyka liberalnego pojęcia wolności i zdefiniowanie jej na nowo jako prawo wyboru, jednak powinna to być wolność do czynienia dobra, istnieją granice wolności, które Kościół uznaje za obiektywne i których przekraczać nie wolno, zawierała ostrzeżenia przeciw głoszonej również przez liberałów wolności politycznej jako nie zapewniającej realizacji dobra wspólnego

6) 1890r. „Sapientiae Christianae”- określiła obowiązki obywatela katolika, które wierni winni realizować w życiu publicznym z powołaniem się na zasady chrześcijańskie, nie poddając się zagrożeniom epoki, chrześcijanin powodowany również miłością do ojczyzny winien szanować prawa swego kraju i realizujące je władze, jednak w przypadku konfliktu praw państwowych z objawionymi człowiek wierzący winien jest posłuszeństwo uniwersalnym prawdom pochodzącym od Boga, a głoszonym przez Kościół, podkreślone zostało, że pozaziemskie cele wspólnoty Kościoła mają przewagę nad polityką i stąd Kościół musi ponad partykularnymi podziałami i sporami strzec prawa natury i jego realizacji w życiu społecznym

7) 15.V. 1891r. „Rerum Novarum” - „Encyklika o kwestii robotniczej“- uznana za pierwszą encyklikę społeczną, zawiera śmiały program społeczny, „Magna Charta” ustroju społecznego (Pius XI), krytyczna analiza ideologii i doktryny socjalistycznej uznanej przez papieża za „rozwiązanie fałszywe”, głównym przedmiotem krytyki był reżim własności proponowany przez socjalistów, własność pojmowana jako posiadanie prywatne dóbr materialnych uznana została za naturalne prawo człowieka, akceptacja kapitalizmu bardzo ograniczona, w Rerum Novarum akcent położony jest po stronie obowiązku jaki posiadają właściciele, którym przypomniana została podstawowa społeczna funkcja własności - jej istnienia dla realizacji dobra wspólnego, obowiązek ich dotyczy stworzenia instytucji publicznych umożliwiających wszystkim ludziom zdobycie własności, praca jako źródło własności, własność wynikiem pracy, jej celem, zapłatą za nią, realizuje wymóg sprawiedliwości i daje możliwość realnego wpływania pracownika na losy swojej rodziny, kolejny argument za uznaniem własności prywatnej za naturalną opierał się na powołaniu się przez papieża na rozum ludzki, który pozwala człowiekowi gromadzić dobra, planować ich przeznaczenia, dbać o własność, pomnażać ją, stanowi więc gwarancję optymalnego zagospodarowania i wykorzystania materii, uzasadnienie i podkreślenie naturalnego charakteru własności - powołanie się na naturę człowieka, na uświęcony odwieczny obyczaj, który kazał respektować własność prywatną, w końcu na przepisy dekalogu, własność prywatna nie mogła być zdaniem Leona XIII podporządkowana woli państwa, które zechciałoby przejąć ją i uzasadnić konieczność uwspólnotowienia, przekonanie że prawa jednostki są pierwotne i znajdują uzasadnienie w jej naturalnych potrzebach to punkt wyjścia do uznania roli państwa w stosunku do człowieka jako pomocniczej, subsydiaryzm państwa zakładał, że państwo może użyć sił i powagi praw dla usunięcia nadużyć i uchylenia niebezpieczeństwa, lecz absolutnie kazał się państwu wycofać z aktywności społecznej w sytuacji gdy zostaną one zażegnane, w dalszej części koncentracja na negatywnych skutkach wprowadzenia własności wspólnej, zdaniem papieża socjalizm podważa cały słuszny hierarchiczny porządek społeczny, począwszy od zagrożenia jakie stanowi dla jej najniższego, podstawowego i najważniejszego ogniwa rodziny (pojmowanej tradycyjnie), następnie Leon XIII przedstawia swój program pozytywny, określony jako „rozwiązanie prawdziwe”, program upowszechnienia własności w ten sposób aby była powszechnie dostępna, później określenie wizji społeczeństwa jakie będzie mogło istnieć dzięki realizacji programu upowszechnienia własności, wizję tę można określić jako model solidarystyczny społeczeństwa, encyklika głosiła zasadę solidaryzmu połączoną z ograniczonym modelem państwa, zalecenie dystrybucji dóbr zgodnie z zasadą sprawiedliwości rozdzielczej - suum quique , pozbawienie własności wiązałoby się zarówno z krzywdą dla właścicieli, pogorszenie statusu ekonomicznego pracowników, jak i ze zburzeniem pokoju w państwie „pax i ordo”, wsparcie solidaryzmu przez formę równości w godności opartej na uznaniu, że stworzono człowieka na obraz i podobieństwo boskie, wprowadzenie rozróżnienia pomiędzy „słusznym posiadaniem” a „słusznym użytkowaniem” , należy udzielać swych dóbr ludziom w potrzebie, wykorzystując do tego środki zbywające, poza moralnym, demokracja chrześcijańska ma na celu także zrealizowanie celów praktycznych, nowiem prowadzi do urzeczywistnienia pokoju społecznego i dobrobytu, Kościół doprowadzić pragnie poprzez zachęcanie wiernych do realizacji zasad swojego nauczania społecznego do zmiany wzajemnych relacji pracownicy-pracodawcy, proponuje ponadto konkretne rozwiązania praktyczne, postulat tak zwanej „płacy rodzinnej”- oznacza iż Kościół uznaje za obowiązek pracodawców zapewnienie pracownikom takiego wynagrodzenia, które wystarczałoby na życie, utrzymanie rodziny, a także na czynienie systematycznych oszczędności, zadaniem państwa jest ta kształtować ustawodawstwo aby sprzyjało nabywaniu własności, papiestwo zakłada istnienie państwa ponadklasowego, winno ono realizować liberalną zasadę podziału władzy, przypisanie państwu pewnych funkcji opiekuńczych w stosunku do najsłabszych warstw społeczeństwa, zadaniem państwa ma też być ochrona życia duchowego obywateli i zapobieganie konfliktom społecznym przez arbitraż, uznanie prawa pracowników do posiadania stowarzyszeń zawodowych i umocowanie ich w prawie natury pod warunkiem że nie zagrażałyby one moralności, dobru państwa i sprawiedliwości, związki zawodowe powinny być tworzone jako stowarzyszenia katolickie, pod wyraźną osłoną i kontrolą ze strony hierarchii duchowej, encyklika wyraźnie punktuje negatywne skutki wprowadzenia opartego na myśli liberalnej ustroju kapitalistycznego, są to: niehumanitarna forma

8) 1901r. „Graves et communi“ - Leon XIII wykładał w niej swoją koncepcję chrześcijańskiej demokracji, katolicy mają przyczyniać się do uzdrowienia stosunków społecznych, realizując zasady społecznej nauki Kościoła, bez dążenia do zmian systemowych w państwie, demokracja chrześcijańska to dobroczynna działalność chrześcijanina na rzecz ludu,

• PIUS X (1903-1914)

- pontyfikat jego był głównie poświęcony wewnętrznej odnowie Kościoła, reformie sprawowania kultu, kształceniu teologicznemu i katechezie, obowiązkom duchowieństwa różnych szczebli, reformie samej kurii, przygotowaniom wydania Kodeksu Prawa Kanonicznego, reformy te były przeprowadzane zdecydowanie centralistycznie

- koncentrował się na walce do modernizmem

- 1907r. wprowadzono obowiązek składania przez duchownych przysięgi antymodernistycznej, który obowiązywał do 1968r.

- 1954r. kanonizacja Piusa X przez Piusa XII

1) 1907r. „Dekret Lametabili” - publikacja ta uzewnętrzniła konserwatyzm Piusa X, powrót do tonu potępień

2) 1907r. „Pascendi Dominici Gregis”

• BENEDYKT XV (1914-1922)

- kontynuował centralistyczną politykę swego poprzednika, uzdrawiając jednak watykańskie stosunki, chociażby przez ukrócenie donosicielstwa dotyczącego przypadków łamania przysięgi antymodernistycznej

- lata jego pontyfikatu stawiały przed papieżem niezwykle trudne zadania, najpierw z uwagi na wojnę światową, a następnie konieczność ułożenia stosunków pomiędzy Stolicą Apostolską a nowo powstałymi w wyniku wojny republikami

- aprobował działalność partii politycznych, aczkolwiek sprzeciwiał się związkom klery z tą formą aktywności obywatelskiej

EPOKA PIUSÓW- lub „era pijańska” to określenie używane dla scharakteryzowania trudnych dla papiestwa lat funkcjonowania w rzeczywistości politycznej, w której rozwijała się praktyka ustrojowa państw faszystowskich, następnie przez 6 lat toczyła się globalna wojna, odcień pejoratywny, w Watykanie panował duch konserwatyzmu, a Pius XI i Pius XII dokonywali błędnych ocen politycznych

•PIUS XI (1922-1939)

- zawarł 11 konkordatów: z Włochami 1929r., z Trzecią Rzeszą 1933r. i m.in. z Polską 1925r. , Łotwą 1922r., Rumunią 1927r., Litwą 1927r., Austrią 1933r., i Jugosławią 1935r.

- encykliki społeczne Piusa XI zawierają elementy krytyczne dotyczące współczesnych rozwiązań doktrynalno- ustrojowych

- papieska krytyka liberalizmu: potępienia doczekała się myśl liberalna, a konkretnie głoszona przez nią definicja wolności, indywidualizmu, autonomii moralnej jednostki, atomizmu społecznego i utylitaryzmu

- krytycznej analizie podlegał ustrój państwa kapitalistycznego opartego na zasadach liberalnych, czyli państwa radykalnie ograniczonego w swych działaniach interwencyjnych w stosunki gospodarcze, państwa zależnego wyłącznie od woli ludu, państwa immoralnego, działającego w granicach stanowionego prawa pozytywnego, krytykowany był ustrój gospodarczy tego państwa, jego mniej lub bardziej respektowaną zasadą wolnego rynku i nieskrępowanej konkurencji

0) 1922r. „Ubi arcano dei” - papież dał w niej wyraz swej nieufności w stosunku do współczesnego parlamentaryzmu, stwierdzając, że ustrój ten bardziej niż inne rządu sprzyja nielojalnej walce stronnictw

1) 1923r. „Studiorum ducem” - Pius XI uznał za podstawę filozoficzną swego nauczania system św. Tomasza, encyklika neotomistyczna

2) 1929r. „Pakty Laterańskie” - istotny przełom w stosunkach pomiędzy państwem włoskim a Stolicą Apostolską, stanowiły one rozwiązanie tzw. ”kwestii rzymskiej” i uwalniały papieży z niewoli watykańskiej, składały się dokumentów: porozumienie, konwencja finansowa i konkordat => uzyskanie pełnej podmiotowości przez Citta del Vaticano o pow.44h z papieżem jako głową państwa, katolicyzm jako religia państwowa, prawo państwa włoskiego nie mogło być uchwalane w sposób sprzeczny z prawem kanonicznym, nauka religii stała się obowiązkowa we wszystkich szkołach, śluby kościelne, stanowiące jedyną formę zawarcia małżeństwa dla katolików pociągały za sobą skutki cywilno prawne, a sprawy małżeńskie podlegały jurysdykcji sądów duchownych, Kościół podjął zobowiązanie, że kler wycofa się z wszelkich form aktywności politycznej

3) 1931r. „Quadragesimo anno” - „ O odnowieniu ustroju społecznego i dostosowaniu go do prawa ewangelicznego“ - pojawienie się tej encykliki zapoczątkowało tradycję aby w pierwszym roku każdej dekady, w kolejne 10-cio lecie ukazania się Rerum Novarum, papieże przekazywali światu najistotniejsze dokumenty nauczania społecznego swoich pontyfikatów, encyklika jako skrajność określa tzw.”indywidualizm”, w który społeczeństwo popada lub do którego się zbliża, ten kto zaprzecza społecznemu lub publicznemu charakterowi prawa własności lub go osłabia, drugą tego typu skrajność stanowi propagowany przez komunistów „kolektywizm”- zarzut jednostronności, encyklika ta rozważa sytuację z lat 20-tych XX wieku, stąd wyraźne jest w niej rozróżnienie socjalizmu od komunizmu, zdaniem Piusa XI komunizm wyłonił się z socjalizmu w procesie podobnym do tego, który sprawił, że doktryny liberalne zmieniły się w imperialistyczne, papież identyfikuje komunizm z walką klas, całkowitą negacją własności prywatnej i głoszeniem ideałów rewolucyjnych

4) 1931r. „Non abianno bisogno” - “O Akcji Katolickiej” w akcji tej papież widział znacznie większą skuteczność działania w dziedzinie odnowy życia społecznego niż jakiejkolwiek partii bezpośrednio biorącej udział w działalności parlamentarnej, papież zwolennik korporacjonizmu w encyklice występuje przeciwko tej jego formie którą reprezentuje faszyzm- struktury korporacyjnej podporządkowanej państwu, określenie jako pogański procesu „statolatrii” (przypisywanie państwu cech pozaziemskich, absolutyzacja i deifikacja państwa), Pius XI bronił tej organizacji laikatu przed zarzutami padającymi ze strony rządzącej partii faszystowskiej, dotyczącymi zaangażowania ogniw organizacyjnych Akcji

5) 1933r. Konkordat z III Rzeszą - gwarantował on Kościołowi swobodę głoszenia religii w państwie i wolność jej praktykowania, przez co rozumieć należy także nauczanie, wydawanie prasy katolickiej i funkcjonowanie organizacji katolickich w granicach obowiązującego ustawodawstwa Rzeszy,

6) 1937r. „Mit brennender Sorge” - „O położeniu Kościoła Katolickiego w Rzeszy Niemieckiej”, krytyczna ocena dotycząca wyłącznie doktryny faszystowskiej, encyklika ta była reakcją na niedotrzymywanie przez stronę niemiecką ustaleń konkordatu, podpisanego z III Rzeszą w 1933r., encyklikę tą udało się duchowieństwu odczytać z ambon bez wiedzy gestapo, papież wyjaśniał w niej cel zawarcia konkordatu z Rzeszą - zaoszczędzenie cierpienia wierzącym poprzez wyciągnięcie ręki do zgody, następnie dokonał papież krytycznej analizy tych spośród elementów doktryny faszystowskiej, które wyraźnie sprzeczne są z dogmatyką katolicką i zasługiwały na miano „neopogańskich”, potępiona została faszystowska zasada wodzowstwa, świętokradcze równanie Boga z człowiekiem, stającym się przez to obłąkanym prorokiem, głoszącym urojenia, przeciwstawiając się doktrynie narodowego socjalizmu, Pius XI położył szczególny nacisk na prawa osoby ludzkiej i na ich pierwszeństwo w stosunku do praw narodu i państwa. Zwrócił przy tym uwagę na związek zachodzący pomiędzy prawem naturalnym a prawami osoby

7) 1937r. „Divini Redemptoris” - „O bezbożnym komunizmie” - schemat rozwoju historycznego nakładający na liberalizm odpowiedzialność za społeczne skutki socjalizmu, za najbardziej niebezpieczną odmianę komunizmu uznany został „bolszewizm”, który z Moskwy „kieruje walką przeciw cywilizacji chrześcijańskiej”, „bolszewizm' według tej encykliki to system materializmu dialektycznego i historycznego stworzony przez Karola Marksa, zwrócenie szczególnej uwagi na działanie Akcji Katolickiej w środowisku pracy, w kręgach robotniczych jak najbardziej zagrożonych komunistyczną propagandą i podkreśla jej antyliberalne nastawienie

• PIUS XII (1939-1958)

- zachowywał postawę zdecydowanie antysocjalistyczną, narażając się na zarzuty niewspółmiernego potępienia socjalizmu w porównaniu z oskarżeniami, jakie formułował pod adresem faszyzmu

- 1 VII 1949r. - nałożenie na komunistów ekskomuniki dekretem Kongregacji Świętego Officjum

- konsekwentnie przestrzegał neutralności papiestwa, nigdy w czasie trwania wojny nie potępił żadnej ze stron, neutralność była ceną za możliwość podejmowania przez papiestwo licznych działań dyplomatycznych i charytatywnych nieoficjalnie prowadzonych przez papiestwo, a mających na celu ocalenie wielu ludzi i szybsze zakończenie walk

- rozszerzył krąg zainteresowań na społeczność międzynarodową

- propaguje nauczanie personalistyczne - filozofia osoby ludzkiej- osoba ujęta w niej została jako niepowtarzalny konglomerat duchowy i cielesny, w którym duchowość wzbogaca cielesność, a cielesność doznania duchowe, człowiek zaś zobowiązany jest do doskonalenia się, rozwijania swej osobowości, czego najlepiej można dokonać w dialogu, we współdziałaniu i współodczuwaniu z innymi osobami ludzkimi, przekonanie o godności osoby ludzkiej, oparte na jej niepowtarzalności, wolności i podobieństwie do Osoby boskiej

1) 1939r. „Summi Pontificatus” - wyrażone zostały w niej jako wartości pozytywne patriotyzm, kultywowanie odrębności narodowej, pluralizm narodowy i specyfika każdej nacji określana jako charakter narodowy; wyraźne podkreślenie, że umiłowanie miłości chrześcijańskie nie wyklucza cnoty patriotyzmu, krytyczna analiza totalnego państwa faszystowskiego, szczegółowy opis zjawiska „statolatrii” (absolutyzmu państwa polegającego na tym, że uzurpuje sobie ono uprawnienia właściwe jedynie Stwórcy i neguje podległość jakiemukolwiek autorytetowi, zagraża autonomii jednostki i rodziny, niekorzystnie oddziałuje na gospodarkę eliminując z niej pierwiastek swobodnej inicjatywy jednostek, zagraża porządkowi i pokojowi w skali międzynarodowej) , encyklika zawiera fragment skierowany do Polaków stanowiących pierwsze ofiary wojny, brak gwałtownych słów potępienia dla teorii propagujących rozdział Kościoła od państwa, pisząc o uczuciach patriotycznych posługuje się pojęciem charakteru narodowego, głosi pochwałę tradycji, tytułem przykładu przywołuje życie samego Jezusa i jego szczególną miłość do ziemi ojczystej, opowiada się poszanowaniem odrębności i jak najszerszym korzystaniem z wartości, które niesie ze sobą charakter narodowy

* 1942 - Przemówienie wigilijne - określone prawa socjalne

2) 1943r. „Divino afflante spiritu”- postulowanie nowych, historycznych czy filologicznych badań Pisma Świętego

3) 1947r. „Mediator dei” - dopuszczenie pewnych eksperymentów dotyczących zmian w liturgii

4) 1950r. „Humani generis” - Pius XII wezwał do okazywania katolików do okazywania tolerancji innowiercom w ustrojach opartych na zasadzie pluralizmu czyli w demokracjach burżuazyjnych

5) 1957r. „Fidei donum” - w encyklice papież zachęcał świeckich katolików do pełnienia funkcji misyjnych. w niej wszakże, mając przed oczyma Kościoły partykularne afrykańskie, zagrożone niedostatkiem kapłanów i zagrożone ateizacją Afryki, zwrócił się przede wszystkim do biskupów całego Kościoła, by oddali część księży diecezjalnych do dyspozycji młodych Kościołów w krajach misyjnych.

6) 1957r. „Miranda prorsus” - zwrócenie uwagi na rolę mass mediów we współczesnym świecie, Pius XII zauważył zarówno zalety spopularyzowania środków masowego przekazu, upowszechnienie kultury, zbliżenie między narodami jak i związane z ich funkcjonowaniem zagrożenia, rozbicie życia społecznego, spłycanie i wyjaławianie poruszanej problematyki, propagowanie postaw niemoralnych i przeciwnych religii

• JAN XXIII (1958-1963)

- odegrał znaczącą i przełomową rolę w historii Kościoła katolickiego

- w Kościele rozpoczęła nowa epoka, która sam papież określił jako „uwspółcześnianie - aggionarmento” , w niedługim czasie po wyborze, w przemówieniu wigilijnym, zwrócił się do wyznawców Kościoła prawosławnego nazywając ich „drogimi odłączonymi braćmi”, od tego wydarzenia rozpoczęła się epoka ekumenizmu w dziejach Kościoła rzymskiego

1) 25 I 1959r. „Ad Petri cathedra” - encyklika będąca pierwszym oficjalnym dokumentem zapowiadającym sobór

2) 1961r. „Mater et magistra” - „O współczesnych przemianach społecznych w świetle nauki chrześcijańskiej” - najistotniejszy dokument przygotowujący II Vaticanum, uznana za ostatnią encyklikę doktrynalną, która zawiera w sobie już elementy nauczania pastoralnego, uznaje Kościół za matkę i mistrzynię wszystkich narodów i zaadresowana jest tradycyjnie do duchowieństwa i wiernych kościoła, zaczyna się od przypomnienia dzieła Leona XIII, następnie analizuje zmiany społeczne, prezentacja wątków krytycznych w stosunku do doktryny i praktyki działania komunistów i socjalistów, konkluzja zawiera wezwanie aby wierni przystąpili do dzieła odnowy społecznej, całość dzieli się na cztery części I- przemiany gospodarcze i społeczne i towarzyszące im wskazania Kościoła, II- rozwinięcie idei poprzedników w duchu właściwym czasom współczesnym, III- nowe aspekty rzeczywistości społecznej, IV- odnowienie stosunków społecznych w prawdzie, sprawiedliwości i miłości, kwestie etyczno- wychowawcze, krytyka ideologii niepełnych i błędnych, encyklika zawiera szereg postulatów na rzecz emancypacji wsi, określonych szczegółowo, takich jak wprowadzenie tanich kredytów, budowa systemu ubezpieczeń, dostosowanie polityki podatkowej, ochrona cen, organizacja zrzeszeń rolniczych oraz rozwój techniki służącej do produkcji rolnej, nauczanie nie tylko uwzględniało dynamikę przemian współczesnego świata lecz także poszukiwało rozwiązań dostosowanych do owej dynami, alternatywnych i zapewniających elastyczność postępowania, owe rozwiązania nakładały na ludzi odpowiedzialność za określone działania społeczne, obowiązek stałej aktywności, śledzenia przemian, reagowania na nowe problemy

3) 1963r. „Pacem in terris” - „ O pokoju między narodami opartym na prawdzie, sprawiedliwości, miłości i wolności” pierwsza encyklika zaadresowana do duchowieństwa i wiernych kościoła i wszystkich ludzi dobrej woli ,

I cz. - dotyczyła porządku między ludźmi i zawierała szeroki katalog praw i obowiązków człowieka, pokrewny do Powsz. Dekl. Praw Człowieka ONZ, wskazanie odnośnie na czym ma się opierać wszelkie współżycie ludzi, aby było dobrze zorganizowane i rozwijało się pomyślnie, następnie prawo do życia oraz godnego człowieka poziomu życia, prawo do korzystania z wartości moralnych i kulturalnych itd., II cz. - tyt. ”Stosunki pomiędzy obywatelami a władzami społeczności politycznych” powtarza tradycyjną tezę o tym, że władza wywodzi się od Boga i przypomina o koniecznej niesprzeczności praw państwowych z prawem wiecznym, uznaje papież za właściwe uprawnienie ludzi do wyboru formy rządu i do wyboru władz w sposób demokratyczny, równocześnie podnosi zalety oparcia ustroju na systemie podziału władzy, rząd demokratyczny uznany został za stojący bliżej obywateli, zorientowany lepiej w potrzebach społecznych i możliwościach państwa, wskazuje jako naczelny cel działania władz publicznych realizację dobra wspólnego, strzeżenie praw jednostki, działalność socjalna państwa- zakres odpowiadający normom państwa opiekuńczego, głoszenie nadal prymat inicjatywy prywatnej, III cz.- omawia stosunki pomiędzy państwami, równość podmiotów państwowych, postulat oparcia się na we wzajemnych stosunkach na założeniach moralności i sprawiedliwości i wzajemnym poszanowaniu wolności, zalecenia podobne do zaleceń ONZ, IV cz.- kwestie związane z funkcjonowaniem społeczności międzynarodowej i z relacjami pomiędzy tą wspólnotą a państwami i poszczególnymi jednostkami, V cz.- poświęcona wskazaniom duszpasterskim, omówienie problemu „współpracy katolików z niekatolikami w dziedzinie spraw doczesnych

II VATICANUM

- 21 sobór powszechny

- 2 Sobór Watykański

- stawiał sobie za cel przedstawianie wiary katolickiej, zbudowanie na tej podstawie programu odnowy życia chrześcijańskiego, dostosowanie kościelnej dyscypliny do wymogów współczesności

- Zielone Świątki 1960r- rozpoczęły się bezpośrednie przygotowania do Soboru, rozpoczyna działalność komisja centralna i dziesięć komisji soborowych oraz Sekretariat do Spraw Jedności Chrześcijan - ich zadaniem był opracowanie tzw. schematów, które następnie stać się miały tematem prac Soboru, propozycję do owych schematów pochodziły od zgromadzeń, biskupów, uczelni i fakultetów teologicznych z całego świata

4) 1961r. „Huamane salutis” - konstytucja apostolską, którą Jan XXIII ostatnie ustalił datę zwołania soboru

I sesja od 11.X.1961 do 8.XII.1961 - udział 2500 uczestników duchownych i 18-tu obserwatorów spoza Kościoła, na otwarciu papież już wezwał Ojców Soborowych do nie formułowania żadnych sądów potępiających, a do skoncentrowania się na prezentacji prawd religii katolickiej, pierwsza sesja zajęła się sprawami związanymi ze środkami masowego przekazu oraz liturgią, papież skierował do ponownej redakcji kontrowersyjny schemat dotyczący źródeł Objawienia - niezgodę wywołała dyskusja dotycząca znaczenia tradycji w Kościele i jej relacji z Pismem Świętym.

II sesja od 29.IX.1963r do 4.XII.1963r.- zakończenie rozważań na temat mass mediów i liturgii, kontynuowanie omawiania schematu o Kościele, rozpoczęto prace nad schematem o ekumenizmie, obrady zamknięto uchwaleniem Konstytucji liturgii świętej i Dekretem o środkach masowego przekazu

III sesja od 14.IX.1964r. do 21.XI.1964r.- uchwalono na niej jeden z najistotniejszych dokumentów Soboru Konstytucję dogmatyczną o Kościele, omawiano także problematykę judaizmu, zagadnienia wolności religii, kwestie związane z urzędem i kolegialnością biskupów

IV sesja od 14.IX.1965r. do 7.XII.1965r.- uchwalono na niej „Gaudium et spes” czyli „Konstytucję o Kościele w świecie współczesnym” , dnia 7.XII papież zdjąć klątwę jaka w wyniku tzw. schizmy wschodniej w 1054r. została rzucona przez Kościół rzymski na Bizancjum, a następnie przeszła na inne Kościoły prawosławne

Dokumenty soborowe mające znaczenie dla nauczania społecznego Kościoła:

„Inter Mirfica” - Dekret o środkach masowego przekazywania myśli,

„Dignitatis Humanae” - Deklaracja o wolności religijnej, o prawie osoby i wspólnot do wolności społecznej i cywilnej w sprawach religijnych wychodząc od założeń personalistycznych, deklaracja ta uznaje wolność wyboru religii jako uzasadnioną przez godność osoby ludzkiej, zaświadczoną przez objawienie, mającą źródło w ludzkim rozumie,

- wśród dokumentów soborowych brak potępienia doktryny i praktyki komunistycznej

- „Gaudium et spes” czyli „Konstytucja o Kościele w świecie współczesnym” najczęściej odwołuje się do źródeł ewangelicznych, wyraźnie usiłując oderwać się od wpływów różnych tradycji, czerpie w nich inspirację dla analizy problemów świata współczesnego, poza nielicznymi wyjątkami tekst konstytucji nie odwołuje się do dokumentów papieskich sprzed epoki Jana XXIII, gaudium et spes znaczy „radość i nadzieja” sobór deklaruje że we wszystkich uczuciach ludzkich Kościół jako wspólnota chce uczestniczyć, generalnie współczesność oceniona została jako niespotykany w historii ludzkości okres rozwoju materialnego z jednej strony, połączony z dramatycznym wzrostem kontrastów społecznych, część wstępna- szczegółowa analiza współczesnej sytuacji człowieka w świecie, I część- nauka Kościoła o osobie ludzkiej, niezmiennie traktowanej w duchu personalistycznym, fragmenty poświęcone ateizmowi, poddanie zjawiska ateizmu analizie, nowością był uznanie współwiny osób wierzących za szerzenie się postaw ateistycznych, obecność Boga nie umniejsza autonomii jednostki ludzkiej, przeciwstawienie się dyskryminacji zarówno wierzących, jak i nie wierzących, Kościół przełamał ostatecznie bariery uprzedzeń społecznych, dołączając do postulatu równości między ludźmi postulat sprawiedliwości społecznej, przeciwny wszelkiej dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry, pozycję społeczną, język lub religię, wskazania na działanie realizujące postulat solidaryzmu społecznego, preferowanie modelu człowieka aktywnie biorącego udział w życiu społecznym, jak odpowiadający pozycji ludzi przeznaczonych przez Boga do kierowania materialną stroną bytu, posiadających autonomię w sprawach ziemskich, Kościół uznaje wszystko to co dobre we współczesnym dynamizmie społecznym, zalecana wszelka aktywność społeczna i polityczna laikatu, który czynnie kształtować powinien także oblicze Kościoła, część pierwszą kończą rozważania dotyczące zadań stojących przed Kościołem we współczesnym świecie, część druga zajmowała się tematami aktualnymi, które Sobór uznał za najistotniejsze dla doby współczesnej, świat współczesny określony został w konstytucji jako pełen sprzeczności, odnośnie małżeństwa i rodziny Sobór zajął stanowisko przeciwne rozwodom, wolny związkom i wszelkim formom sztucznej kontroli urodzin, szczególnie popierany był model rodziny wielodzietnej, jednak posiada nie potomstwa nie zostało uznane za jedyny cel istnienia związku małżeńskiego, radykalne stanowisko w kwestii nierówności społecznej i ekonomicznej, zajmowała się tematem pracy ludzkiej, potraktowanej już nie na równi z kapitałem lecz wyraźnie postawionej ponad nim i ponad wszelkimi aspektami życia gospodarczego, służącymi jej jako narzędzia, praca jest czynnikiem rozwoju, postępy, kreuje dynamiczny obraz świata, odstąpienie od popierania modelu korporacyjnego uznanego za anachroniczny, wiele miejsca poświęcono kwestii wypoczynku, pojawia się kategoria „jakości życia”, której powinien być podporządkowany rozwój gospodarczy, podkreślone zostało znaczenie pracy twórczej, naukowej jako z istoty swej przeznaczonej dla dobra ogółu, szczegółowo została omówiona biblijna zasada iż dobra ziemskie przeznaczone są dla wszystkich ludzi co nakłada obowiązek dzielenia się swą własnością, zwrócona została też uwaga na własność dóbr niematerialnych, dopuszczenie wywłaszczenia na cele publiczne, pod warunkiem godziwego odszkodowania, wprowadzenie do nauczania Kościoła tematyki kultury, Sobór wypowiada się za autonomią kultury, a w jej ramach autonomią nauk, nowe ujęcie kwestii własności prywatnej, która po pierwsze ma za zadanie dać „każdemu przestrzeń koniecznie potrzebną dla autonomii osobistej i rodzinnej i można ją uważać za poszerzenie niejako wolności ludzkiej” i posiada z natury swojej charakter społeczny, oparty na prawie powszechnego przeznaczenia dóbr, co w sumie uzasadnia prawo, a nawet konieczność ingerowania w stosunki własnościowe, włączywszy w to wywłaszczenie za słusznym odszkodowaniem

• PAWEŁ VI (1963-1978)

- brał czynny udział w pierwszej sesji II Vaticanum jako członek Komisji ds. Politycznych

- jego działalność oceniana jako niezwykle postępowa, budziła sprzeciw konserwatystów i wpływała na polaryzację stanowisk ludzi wierzących

- niektóre jego działania dokonywały przewrotu w watykańskiej polityce, zlikwidowany został dwór papieski, zniesiono w znacznej części rozbudowany ceremoniał i tytulaturę, zlikwidowano liczne przywileje i stanowiska dziedziczne, rozwiązał także symbolizujące represywną politykę Kościoła, Święte Officjum, w jego miejsce powołał Świętą Kongregację dla Spraw Doktryny Wiary, zlikwidowany został także indeks ksiąg zakazanych, zreformowano kalendarz liturgiczny, symbolem nowej polityki Watykanu były liczne podróże ekumeniczne

1) 1972r. „Bulla Episcoporum Poloniae coetus”- uporządkowała sytuację diecezji na ziemiach zachodnich i północnych zgodnie z planami episkopatu polskiego

2) 1964r. „ Ecclesiam suam”- mówił Paweł VI o „znakach czasu” i o potrzebie dialogu pomiędzy Kościołem a światem, apelując aby był on szybki w słyszeniu przeróżnych głosów świata współczesnego, encyklika ta była wezwaniem do wewnętrznej odnowy Kościoła, do powrotu do źródeł religii zawartych w Objawieniu, pozwalających dyskutować na ten temat tradycji

3) 1967r. „Populorum progresio” - „O popieraniu rozwoju ludów”- wiele powołań na przedstawicieli filozofii świeckiej i duchownej, encyklika ta uznawała za najistotniejszy problem współczesnej ludzkości kwestię społeczną, początek było sytuacji narodów ubogich i potrzebie jak najszybszej zmiany, Papież poinformował o powstaniu Papieskiej Komisji „Iustita et Pax” jako organu mającego pobudzać ludzi do krzewienia dzieła sprawiedliwości i pomocy narodom biednym oraz o działalności Caritas Internationalis , odwołanie do wyspecjalizowanych organizacji międzynarodowych MOP, FAO, język encykliki jest konkretny, zaproponowane zostało utworzenie funduszy międzynarodowych dla krajów słabo rozwiniętych, zawierała dogłębną analizę problemów świata postkolonialnego, nie starając się jednocześnie dezawuować roli kolonizatorów, lecz i dostrzegając niebezpieczeństwa ponownego uzależnienia się państw ubogich od bogatych, poruszała zagadnienia społeczne i kulturowe , wyraźnie podkreśla konieczność pracy nad rozwojem osoby ludzkiej, bez której wszelkie poczynania społeczne i ekonomiczne pozbawione byłyby sensu, pojawią się pojęcie dialogu, jako niezbędnego elementu życia jednostek i społeczności ludzkiej, uzyskiwania przez nie możliwości pełnego rozwoju, gospodarka zredukowana została więc nie tylko do funkcji służebnej w stosunku do moralności, lecz także autonomicznie ujętych: człowieka i kultury, papież szuka w encyklice sposobów aby osiągnięcie rozwiniętego humanizmu stało się dostępne dla całej ludzkości, ów cel może być zrealizowany jego zdaniem tylko dzięki pracy i sprawiedliwemu rozdziałowi dóbr, hasło postępu integralnego, wyraźnie zwiększono zakres kompetencji państwa, powinno ono stymulować i koordynować wspólne cele, nie posuwając się jednak do integralnej kolektywizacji i arbitralnego planowania, krytyczna analiza nacjonalizmu i rasizmu, osadzenie tego problemu w rzeczywistości państw kolonialnych i postkolonialnych, postulował solidaryzm społeczny i humanizm

4) 1967r. „Sacerdotalis coelibatus”- dotyczyła kwestii celibatu, sprawa ta nie była przedmiotem obrad soborowych aczkolwiek problem ten stał się w owych latach tematem szerokiej dyskusji wśród wiernych, celibat uznany został za korzystny dla sprawowania funkcji duszpasterskich, oznaczał bowiem pełne oddanie kapłana służbie wiernym i doświadczenie historyczne

5) 1968r. “Humanae vitae” - poświęcona etyce seksualnej, dotykała kolejnej zasady Kościoła, która podlegała krytyce także ze strony części wiernych, pracowała nad nią przez 2 lata 75-ci osobowa komisja złożona z ekspertów licznych dziedzin nauki i przedstawicieli Kościoła, która jednak nie była w stanie ustalić jednoznacznego stanowiska, wydano dwa odrębne orzeczenia, Paweł VI przychylił się do mniejszościowego stanowiska, które tradycyjnie zakazywało wszelkich sztucznych form kontroli urodzin

6) 1971r. “Octogesima adveniens” - list pasterski, wyliczone zostały główne plagi nękające współczesne społeczeństwa, takie jak nadmierne zaludnienie miast, pełnych dzielnic nędzy i skupisk ludności bezdomnej czy bezrobotnej, zdecydowane i krytyczne stanowisko w stosunku do socjalizmu i doktryny marksistowskiej, powróciła teza, że nie jest możliwe bycie dobrym chrześcijaninem i socjalistą

7) 1975r. „Persona humana”- deklaracja o niektórych kwestiach etyki seksualnej, uważa prokreację za "istotny i konieczny cel" płodności, według której "współżycie płciowe ma swój prawdziwy sens i jest moralnie godziwe jedynie w prawdziwym małżeństwie".

• JAN PAWEŁ I (1978 - 33 dni )

• JAN PAWEŁ II od 1978r.

- wybitnie zaangażowany w działalność dyplomatyczną wiodącą do upadku światowego komunizmu, główny nacisk w czasie swego pontyfikatu położył na odnowę moralną ludzkości zgodnie z ideałem Chrystusa, kontynuuje działalność ekumeniczną swych poprzedników, rozwija w niespotykanym dotąd zakresie pielgrzymi duszpasterskie

- jego nauczanie charakteryzuje się wzmożonym krytycyzmem Kościoła w stosunku do licznych przejawów współczesnego życia społecznego, określa je papież jako zagrożenia ze strony „cywilizacji śmierci”

- pontyfikat Jana Pawła II jest dla Kościoła okresem w którym doszedł on do pewnych granic dopuszczalnej tolerancji i akceptowania zmian społecznych, upomniał się natomiast o miejsce dla religii we współczesnym świecie

- nauczanie społeczne Jana Pawła II koncentruje się wokół problemów: człowiek, rodzina, praca, dobitniej niż poprzednicy akcentuje, że wszelkie problemy społeczne także i te o wymiarze globalnym rozwiązać można jedynie zwracając się do konkretnych ludzi, a nie stowarzyszeń, organizacji i wszelkiego rodzaju innych zbiorowości, przewodnikiem zaś w każdym działaniu, także publiczny jest człowiek- Chrystus

- założenie podstawowe nauczania Jana Pawła II sprowadza się do twierdzenia, że człowiek jest partnerem Boga, bowiem łączą go z nim więzy miłości, a w miłości strony są równe, natomiast pośrednikiem między człowiekiem a Bogiem jest Bóg-Człowiek-Chrystus, ten związek buduje godność człowieka, zerwanie go natomiast, czyli życie w grzechu jest powodem lęku, zachwiania równowagi i barku wolności

1) 1979r. „Redemptor hominis”- człowiek swą pozycję zawdzięcza więc temu kim jest a nie temu co zdobył w dziedzinie materialnej, papież rozstrzyga tutaj słynny dylemat między „być” a „mieć” jednoznacznie na korzyść „być”, „Jest” człowiek dzięki temu, jak został stworzony, obdarzony podmiotową godnością, ale także dzięki temu jak został ukształtowany poprzez życie rodzinne, pracę, kulturę, tradycje narodowe, własne talenty i wykształcenie

2) 1981r.„Laborem exercens”- podkreślona została służebna rola własności w stosunku do pracy, własność, kapitał jest instrumentem podczas gdy praca jest “przyczyną sprawczą”, pierwszeństwo pracy nad kapitałem , pierwszeństwo człowieka nad rzeczą, praca jest elementem godności ludzkiej, kapitał jedynie czynnikiem materialnym, „zespołem środków produkcji” pomocnym lub szkodliwym w procesie pracy, papież jest przeciwko sytuacji wyzysku i ucisku pracowników, postuluje sprawiedliwość płac, przeciwny wszelkim rodzajom arbitralnej likwidacji własności prywatnej, powracam papież do „płacy rodzinnej”, propagowanie tradycyjnego modelu rodziny, w której kobieta ma prawo poświęcić się wyłącznie swoim najbliższym, w szczególności dzieciom, rezygnując z kariery zawodowej poza domem, Jan Paweł II akcentuje prawo kobiety do tego, by z pracy zawodowej zrezygnować, jeśli w życiu rodzinnym dostrzega ona swe powołanie życiowe, z kolei zaś w przypadku podjęcia przez nią pracy zawodowej chodzi o to, aby nie była narażona na dyskryminację w trakcie jej wykonywania i aby umożliwiono jej połączenie realizacji obowiązków zawodowych i rodzinnych, w „szczególności macierzyńskich” - w tym widzi Jan Paweł II „prawdziwy awans społeczny kobiet”, szczegółowe uwagi na temat organizacji procesu pracy dotyczą realizacji świadczeń i ubezpieczeń społecznych, zagwarantowania prawa do wypoczynku, docenienia pozycji pracowników rolnictwa, praw pracowników emigrantów, prawo do pracy osób upośledzonych, konsekwentne umieszczanie ekonomicznej wartości pracy, przeświadczenie, że potrzeba pracy wcześniejsza jest od potrzeb materialnych i źródło swe ma w naturze człowieka, poświęcona ogólnie godności pracy ludzkiej i sprawiedliwości reżimu pracy, powołaniem związków zawodowych jest walka o sprawiedliwość społeczną czyli walka o właściwe dobro, lecz nie walka przeciwko innym, szczególnie podkreślona została solidarność ludzi pracy oraz związek łączący pracę z życiem rodzinnym, którego podstawę stanowi, praca jest źródłem utrzymania rodziny, stąd też uznana być może za warunek jej założenia, praca to także element wychowawczy w rodzinie, człowiek dzięki pracy osiągnąć może samorealizację, a poza doskonaleniem człowieka i przyrody praca jest źródłem do świata i do jego Stwórcy, jest także jak trud podejmowany do pomnożenia dobra wspólnego, łącznikiem pomiędzy człowiekiem a ukształtowaną historycznie i kulturowo wspólnotą społeczeństwa i narodu, ostatnia najistotniejsza część była poświęcona duchowości pracy

3) 1988r. “Solicitudo rei socialis”- okazją do jej wydania była 20-ta rocznica wydania „Popularum progresio”, papież zajął się nie tylko uzupełnieniem obrazu współczesnej cywilizacji, prezentując jej dramatyczne strony, lecz przedstawił również skorygowana wizje postępu, z którego nie można zdaniem papieża mimo wszystko rezygnować, składa się z 7-miu części, wprowadzenie poświęcone jest złożoności zjawisk świata, ich wielorakości i dynamice rozwoju, część druga zaś zawiera przypomnienie nauki Pawła VI, ze szczególnym podkreśleniem faktu, że papież ten wszystkie zagadnienia poddawał analizie w wymiarze światowym, część trzecia najobszerniejsza zawiera analizę zmian, jakie dokonały się w świecie współczesnym, za najbardziej niepokojące uznał Jan Paweł II pogorszenie się warunków życia ludzi i dalsze utrzymywanie się podziałów w świecie, który jednocześnie powiązany jest coraz silniejszym więzami współzależności, w dalszych częściach wskazane zostało, że powszechna dominacja „mieć” nad „być” winna ustąpić właściwej hierarchii wartości, w której religia dominuje nad polityką i ekonomią, encyklika zawiera także ostrzeżenie, wielokrotnie przez Jana Pawła II powtarzane, żeby nie traktować nauczanie społecznego Kościoła jako doktryny „trzeciej drogi”

4) 1991r. “Centessimus annus”- analiza postkomunistycznej rzeczywistości, analiza daleka od optymizmu i bynajmniej nie głosząca opinii, że obecnie przed państwami, które weszły na drogę demokratycznych przeobrażeń, otwarła się wolna od wszelkich niebezpieczeństw perspektywa, analiza przyczyn, skutków i przewidywania konsekwencji upadku systemu komunistycznego, zwraca papież uwagę na obecnego zagrożenia np. konsumizm będący źródłem narkomanii, zagrażający środowisku i rodzinie, doprowadzić może zdaniem papieża doprowadzić do rozwoju „kultury śmierci” we współczesnym świecie, krytyka współczesnego kapitalizmu, papież daje wyraz obawie, aby sukces związany z obaleniem ustrojów socjalistycznych, nie przysłonił ludziom tego co Kościół zawsze podkreślał jako wysoce negatywne cechy kapitalizmu

5) 1983r. “Karta Praw Rodziny”- wynik obrad Synodu Biskupów, rodzina jako Kościół domowy określona została tym razem jako pomost, bowiem poprzez rodziną ludzką wchodzi się do rodziny bożej- Kościoła, karta traktowała także o jej obowiązkach w życiu społeczno- politycznym, krytyka praktyki współczesnych państw, które prowadzą politykę antyrodzinną


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Nauczanie społeczne kościoła
Natura liturgii i jej znaczenie w życiu Kościoła, Teologia, Religia
Masoneria jest wielkim zagrożeniem dla Kościoła, Teologia, Religia
1984.12.02 - O posłannictwie kościoła, Teologia, Religia
UŚWIĘCAJĄCE ZADANIE KOŚCIOŁA, Teologia, Religia
Kompendium Nauki Społecznej Kościoła - zagadnienia, teologia, KNS
1986.05.18 - O Duchu Świętym w życiu Kościoła i świata, Teologia, Religia
Pismo św. i Magisterium Kościoła o wieczności piekła, Teologia, Religia
List pasterski w obronie nauki Kościoła dotyczącej antykoncepcji, Teologia, Religia
Ks Prof Jan Perszon Zbawienie poza Kościołem Kulturowy kontekst pluralistycznej teologii religii
II. Biblia i Tradycja Ko cio a wobec problemow ekonomicznych-st, EKONOMIA, ekonomia w nauce społeczn
Nauki społeczne Kościoła - referat, Różne pedagogika
Kompendium Nauki Społecznej Kościoła
Sobór Watykański II, DEKLARACJA O STOSUNKU KOŚCIOŁA DO RELIGII NIECHRZEŚCIJAŃSKICH
Doktryna społeczna kościoła katolickiego
IV. Podstawowe zasady KNS w yciu ekonomicznym-st, EKONOMIA, ekonomia w nauce społecznej Kościoła - W
NSK wykład 9 marca, Nauczenie społeczne kościoła wykład 9 marca

więcej podobnych podstron