Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Kościół a ekonomia i proces globalizacji ks. dr Artur Wysocki

II. Biblia i Tradycja Kościoła wobec problemów ekonomicznych

1. Wprowadzenie

• „Cel” Pisma św.: ukazanie ekonomii zbawienia: Boga działającego w historii ludzkiej i zbawiającego człowieka

• Ekonomia zbawienia obejmuje całego człowieka, a zatem również wymiar „ekonomiczny”, choć nie jest on podstawowy

• Wiele szczegółowych wskazań w ST, niewiele u samego Chrystusa, więcej w innych pismach NT:

• ST-przygotowanie dzieła zbawczego,

• Chr- dzieło zbawcze,

• NT - jego aplikacja

• K-ł - rozwinięcie

2. Stary Testament a ekonomia

• Opis stworzenia (Rdz):

• „Praca i odpoczynek” Boga Stwórcy - przykład; organizacja środowiska życia i pracy dla człowieka (Rdz 1-2);

• Praca: zadanie i obowiązek pracy, jej godność - kontynuacja dzieła stwórczego Boga i opieka nad stworzeniem (Rdz 2,17 )

• odpoczynek - dzień szabatu (Rdz 2,2-23);

• trud i cierpienie w związku z nieporządkiem, jaki wprowadza grzech - w człowieku i relacji do całego stworzenia (Rdz 3, 17-19)

• Rabini: sami starali się także, by wykonywać jakieś fizyczne zajęcie, mimo swego podstawowego zadania jako nauczycieli - docenienie roli pracy

• Ludy otaczające: praca fizyczna - domena niewolników (por. Egipt, Grecja, Rzym etc.), pogarda dla pracy fizycznej;

• Własność: Dekalog (VII i X - nie kradnij; nie pożądaj żadnej rzeczy bliźniego swego) - najwyższa sankcja własności prywatnej (Leon XIII);

• Własność prywatna nie jest jednak prawem bezwzględnym, ważniejsze jest dobro całej społeczności: stąd krytyka bogatych, którzy nie dzielą się nadmiarem swych dóbr, czy uciskają biednych

• Przykład: rok szabatowy (co 7 lat) i rok jubileuszowy (co 50 lat) - Wj 23,10-11; Kpł 25

• Ważny moment - Powstanie królestwa izraelskiego: naród wybrany chce żyć i funkcjonować podobnie jak inne ludy (wybór króla Saula):

• 1Sm 8, 10-20;

• Wybierając taki sam system polityczny - naród wybrany musi poddać się także prawom i zasadom ekonomicznym, które służą temu systemowi;

• Potrzeba `połączenia' praw i zasad otrzymanych od Boga oraz praw innych narodów

• Uporządkowanie państwa za króla Dawida i Salomona; Jedność religijno-polityczna; Bóg litując się nad swym narodem daje „władcę wg swego serca”, który jest zapowiedzią ostatecznego Wybawcy-Mesjasza;

• Po nim następuje degradacja systemu politycznego i ekonomicznego

• Działalność proroków: wiele upomnień dotyczących także spraw ekonomicznych - wyzysku i niesprawiedliwości

• Prorok Amos (VIII przed Chr.) - prorok sprawiedliwości społecznej

• Ocena moralna wszystkich narodów: także nie oddających czci Bogu-Jahwe: uniwersalizm prawa moralnego

• Sprawiedliwość między narodami - zasady dotyczą tez relacji między narodami (potępienie zniewalania innych, rabowania dóbr, zagarniania ziemi - swego rodzaju początki ius gentium - prawa międzynarodowego (nie oskarża jednak pogan o bałwochwalstwo!)

• Wobec narodu wybranego:

• Przejęcie systemu niewolniczego w Izraelu (choć mniej upowszechniony i łagodniejszy); niewolnictwo za długi

• Korupcja (min. w sądach)

• Ucisk i wyzysk ubogich

• Przemoc i nadmierny luksus - wystawne życie, rozmaite rozrywki

• Fałszowanie miar i wag, a także jakości towarów przez kupców

3. Chrystus i jego dzieło

• Łk 12,13-14: Spór dwóch braci - nie ingeruje w szczegółowe kwestie ekonomiczne

• Podstawowe dzieło - zbawienie wieczne człowieka; potrzeba przemiany wewnętrznej i odnowy moralnej; tu silny związek z doczesnym losem

• Stąd jest to również dzieło o podstawowym znaczeniu dla ekonomii;

• Przykład: Zacheusz (Łk 19,1-10)- po nawróceniu sam decyduje, z nadmiarem oddać - zadośćuczynić tym, których skrzywdził (Łk 19,8).

• Najczęściej mówi się o potrzebie etyki, moralności w ekonomii; podstawą jest jednak moralny człowiek, człowiek sumienia, jego odnowa (inaczej potrzeba całego systemu kontrolnego i represyjnego, które i tak zawodzą)

• Praca Jezusa w Nazarecie (także Józefa i Maryi) - podkreślenie godności pracy, miejsce odkupienia i uświęcenia człowieka

• Podstawowe przesłania „ekonomiczne” Ewangelii:

• Ludzie jako zarządcy dóbr danych od Boga:

• Mt 21,33-46;

• „Komu wiele dano, od tego wiele wymagać się będzie; a komu wiele zlecono, tym więcej od niego żądać będą” (Łk 12,48)

• jednocześnie też zachęta do radykalizmu dla „małej trzódki”-(Łk 12,32-34);

• Troska o biednych i najsłabszych

• Dzielenie się dobrami z innymi, zwłaszcza z najbardziej potrzebującymi (Dobry Samarytanin-Łk 10,23-37)

• Solidarność, braterstwo, współpraca w działaniu

• Bardziej szczegółowe wskazania:

• Mt 22, 17-22: Czy mamy płacić podatek?: (Mt 22,21; Mk 12, 17; Łk 20, 25). Tu tez kwestia rozdziału dotycząca również kwestii politycznych (por. ST).

• Za siebie również poleca zapłacić podatek Piotrowi (pieniążek w rybie-Mt 17,24-27):

• Oszczędzanie a dzielenie się: Łk 12,15-12,21 - budowa nowych spichlerzy

• Mateusz - celnik: Mt 9,9;

• Choć: św. Jan Chrzciciel - Łk 3,10-13.

• Mt 20, 1-16 - gospodarz i pracownicy w winnicy: gospodarz organizuje pracę, posyła do niej, zachęca i daje zapłatę; pracownicy - prawo do pracy i zapłaty;

4. Nowy Testament a ekonomia

• Św. Paweł:

• Wobec niewłaściwego oczekiwania końca świata: 2Tes 3,10: „Albowiem gdy byliśmy u was, nakazywaliśmy wam tak: Kto nie chce pracować, niech też nie je!”

• Sam Apostoł Paweł wykonuje fizyczną pracę zarabiając na swe życie: 1Kor 3,12; 2Tes 2,9; 2Tes 3, 7-9;

• Poszanowanie własności i uczciwa praca (Ef 4, 28);

• Nie odrzuca bogactwa, ale właściwe jego używanie (1Tm 6,17-19).

• Św. Jakub:

• wiara a czyny: sprawdzianem wiary są czyny, nie ma prawdziwej religijności bez troski o biednych - wdowy i sieroty (Jk 1,27);

• Jk 2, 14-17: „Tak też i wiara, jeśli nie byłaby połączona z uczynkami, martwa jest sama w sobie”.

5. Tradycja Kościoła a ekonomia

• Św. Bazyli (329-379)

• Najszerzej z Ojców Kościoła mówi o kwestiach społecznych oraz angażuje się w sprawy społeczne

• Przeznaczenie powszechne dóbr ponad własność prywatną

• Problemem podstawowym nie ilość posiadanych dóbr, ale chciwość

• Brak pomocy i podzielenia się z bliźnim - nie stracona okazją do dobra, ale grzechem;

• Potępienie lichwy

• Św. Jan Chryzostom (347-407)

• Praca: „Nie jest pożyteczne pracować fizycznie nie pracując umysłem, a jest lenistwem pracować umysłowo nie pracując fizycznie” (Kazanie o „Mężnej niewieście”)

• Św. Augustyn (354-430)

• „Państwo Boże”

• Jedność etyki indywidualnej i społecznej: zasady, które obowiązują miedzy jednostkami obowiązują także między narodami (IV,3);

• Moralność stosunków międzynarodowych; przykład: korsarz wobec Aleksandra Wielkiego (IV,4);

• Benedyktyni - „ora et labora”;

• Cystersi - szczególny nacisk na rozbudowę infrastruktury służącej społeczeństwu (drogi, mosty, młyny etc.)

• Św. Tomasz (1220-1272)

• Także istotne znaczenie w swej etyce społecznej relacji: jednostka a społeczeństwo

• Cały świat zarówno duchowy jak i materialny poddany prawu Bożemu: dobro wspólne ponad dobro jednostki;

• W stosunkach międzynarodowych podstawowe zasady to także sprawiedliwość i miłość

• Wartość towaru (teoria) - zależy od jego rzadkości (element obiektywny) i od upodobań klienta (element subiektywny)

• Pieniądz - traktowanie jedynie jako środek wymiany; stąd obieranie procentu - lichwa odrzucane (tez Pismo św.)

• Praca jako element natury - ma być źródłem szczęścia, choć jest także trudem

• Słuszna płaca - zaspokojenie potrzeb pracownika i jego rodziny, jak i pewna możliwość oszczędzania;

1

---