Wydział Nauk Historycznych i Społecznych Kościół a ekonomia i proces globalizacji ks. dr Artur Wysocki
IV. Podstawowe zasady KNS w życiu ekonomicznym
Przegląd
Personalizm - godność osoby ludzkiej
Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr
Solidarność
Pomocniczość
Miłość i sprawiedliwość społeczna
Prawda i wolność - wartości
Jedność wszystkich zasad i wartości
Personalizm - godność osoby ludzkiej
Szczególna godność człowieka - społeczeństwo, jego organizacja, życie społeczne - rola służebne w rozwoju człowieka; równość co do godności
Człowiek - „drogą Kościoła” (RH 14);
Wymiar ekonomiczny podporządkowany charakter w służbie człowiekowi;
Prawa i obowiązki człowieka (w sferze ekonomicznej):
Prawo do pracy; prawo do sprawiedliwej zapłaty; prawo do strajku; prawo do wypoczynku;
Prawo do własności prywatnej; prawo do współwłasności środków produkcji; prawo do korzystania z dóbr materialnych dla zaspokojenia potrzeby rozwoju integralnego i prowadzenia godnego życia (w rodzinie)
Prawo do inicjatywy gospodarczej
W nauce chrześcijańskiej korelatem praw są zawsze obowiązki
Praca jako czynnik produkcji - człowiek nie jest tylko jednym z elementów procesu produkcji, jest podmiotem pracy i ostatecznym jest sensem i znaczeniem
Dobro wspólne i powszechne przeznaczenie dóbr
PPD a DW [natura (stworzenie) - kultura (całość wytworów ludzkich)]
PPD - naturalny i pierwotny charakter prawa; Bóg stwarza i oddaje świat człowiekowi; obecnie to zdobycze techniczne i naukowe decydują o bogactwie i sile narodów, ich podział również musi uwzględniać PPD (CA 32)
DW - całość wytworów ludzkich, ale także dobro otrzymane w akcie stworzenia - por. podziałały ziemi, oceanów, przestrzeni powietrznej, czy kosmosu (początki)
PPD a własność prywatna (podporządkowany charakter)
Dobro wspólne:
„suma warunków życia społecznego, jakie bądź zrzeszeniom, bądź członkom społeczeństwa pozwalają osiągnąć pełniej i łatwiej własną doskonałość” (KDK 26)
Zasada dobra wspólnego ukierunkowuje działalność całej społeczności (państwa, czy całej ludzkości)
Każdy człowiek i cała społeczność, zobowiązani do tworzenia dobra wspólnego oraz mają prawo z niego korzystać (min. właściwy podział dóbr materialnych)
Dobro wspólne a dobro indywidualne (element, cześć)
Dobro wspólne a dobro osoby (nie może być sprzeczności - osoba podstawa i „kryterium” dobra wspólnego)
PPD a opcja preferencyjna wobec ubogich
Pomocniczość
Sformułowana przez Piusa XI
„… niewzruszoną przecież pozostanie najwyższa zasada filozofii społecznej, której ani podważać, ani osłabiać nie wolno: jak jednostkom ludzkim nie wolno odejmować i przekazywać społeczności tego, co jednostki te z własnej inicjatywy i własną mogą wytworzyć pracą, tak samo jest naruszeniem sprawiedliwość, gdy się to, co mniejsze i niższe społeczności wykonać i dokonać mogą, przydzielić większym i wyższym władzom społecznym; poza tym wyrządza to szkodę wielką i podrywa porządek społeczny. Wszelka czynność społeczna bowiem powinna w pojęciu i istocie swojej wspomagać członki ciała społecznego, nigdy zaś ich nie rozbijać, ani nie wchłaniać” (QA 80)
Potrzeba-konieczność pomocy-interwencji:
a) niezdolność do wypełnienia swoich obowiązków
b) zadanie możliwe do wypełnienia tylko przez większą jednostkę
Schemat:
Państwa, organizmy społeczne większe i silniejsze
Jednostki, małe grupy, małe i słabe państwa i instytucje
Podstawa tej zasady także w osobie ludzkiej - pierwszeństwem jej i jej rozwoju nad państwem, większą społecznością
Wymaga rozwoju wszelkiego typu struktur pośrednich w społeczeństwie - wynika z natury człowieka (por. QA)
Por. np. odpowiedzialna praca, inicjatywa gospodarcza, zarządzanie poszczególnymi działami gospodarki w krajach rozwijających się
Solidarność
Szerzej omówiona przez Pawła VI w „Populorum progressio”, następnie rozwinięta przez JPII w SRS i BXVI CV.
Oznacza: wspólne realizowanie wyznaczonych celów; zgodność w działaniu i wzajemne wspieranie się
Realne zobowiązanie i zaangażowanie na rzecz dobra wspólnego (nie jest to kwestia uczuć i chęci)
Podstawą - społeczna natura człowieka
Dla chrześcijan dodatkowe uzasadnienie w solidarności Boga z człowiekiem w osobie Jezusa Chrystusa
Jej rozwój spowodowany szczególnym wzrostem współzależności międzyludzkiej i między narodami - na płaszczyźnie globalnej (SRS 38)
Szczególnie ważna przy realizacji zadań wymagających zaangażowania wielu ludzi, czy nawet państw, zadań na płaszczyźnie globalnej, por. kwestia zmian klimatycznych
Współpraca, ale też pomoc słabszym
Miłość i sprawiedliwość społeczna
Sprawiedliwość - oddać każdemu to, co mu się należy
Św. Tomasz z Akwinu: 3 wymiary sprawiedliwości
prawna (legalna), rozdzielcza (dystrybucyjna) i wymienna (komutatywna)
społeczność-państwo
jednostka jednostka
Sprawiedliwość społeczna - wraz z rozwojem „kwestii społecznej”; oddać każdemu to co się mu należy z racji jego niezbywalnej godności wg porządku dobra wspólnego;
Dotyczy rzeczy i spraw w porządku materialnym i duchowym
Od Leona XIII, szczególny wkład w rozwój pojęcia Pius XI
Podstawowa zasada w stosunkach społecznych, regulująca życie międzyludzkie; także w relacjach międzynarodowych
Jej zadaniem jest budowa ładu, wprowadzanie porządku w relacje społeczne i międzynarodowe
Jest wymogiem, koniecznością, progiem minimalnym: „przynajmniej to, co się należy według sprawiedliwości”;
Termin „miłość społeczna” pochodzi najpewniej od św. Tomasza; pełniejsze zastosowanie w KNS i nadanie jej właściwej treści - Pius XI;
Miłość jako cnota moralna a miłość jako zasada regulująca życie społeczne:
Benedykt XV, encyklika o pokoju Pacem Dei munus z 23 maja 1920 r.: „Nie ma bowiem innego prawa miłości ewangelicznej dla poszczególnych jednostek, a innego dla państw i narodów, tworzonych przecież z poszczególnych ludzi”
Społecznotwórczy charakter miłości:
Św. Augustyn: „Dwie miłości zbudowały dwa miasta: miłość siebie, posunięta aż do pogardy Boga, zrodziła miasto ziemskie; miłość Boga, posunięta aż do pogardy siebie, zrodziła miasto niebieskie” (Państwo Boże XIV, 28)
Miłość jako podstawowa-najważniejsza zasada życia społecznego:
„Jednak nawet wówczas, gdyby człowiek wszystko otrzymał, co mu się ze sprawiedliwości należy, zostałoby jeszcze bardzo szerokie pole dla działania miłości. Sprawiedliwość bowiem, nawet najwierniej przestrzegana, sama z siebie może wprawdzie usunąć przyczyny walk społecznych, nigdy jednak nie zdoła złączyć serc i umysłów. […] A bogate doświadczenie dowodzi, że gdy tej łączności braknie zawodzą nawet najmędrsze przepisy” (Pius XI, QA 137)
Miłość musi mieć jednak oparcie w sprawiedliwości i być w niej zakotwiczona inaczej staje się nieuporządkowanym uczuciem, emocją, która może prowadzić w niewłaściwym kierunku (cf. BXVI - „miłość w prawdzie”)
„Sprawiedliwość jutra będzie tym, co dzisiaj nazywamy caritas, tak samo jak sprawiedliwość dzisiejsza jest wczorajszą caritas” (Ch. Gide, Solidarité ou charité).
„Cywilizacja miłości” (Paweł VI, Orędzie na Światowy Dzień Pokoju 1977”; JPII, DM 14; SRS 33, CA10).
„In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas” - Św. Augustyn
Prawda i wolność - wartości
„Wartości społeczne wyrażają ocenę tych określonych aspektów dobra moralnego, które zasady chcą uzyskać, przedstawiając się jako punkty odniesienia dla właściwej budowy i prowadzenia uporządkowanego życia społecznego” (KNSK 197);
„Wszystkie wartości społeczne są nieodłącznie związane z godnością osoby ludzkiej, sprzyjając jej autentycznemu rozwojowi” (KNSK 197);
„Prawda, sprawiedliwość i wolność to wartości, które wypływają i czerpią moc do rozwoju z wewnętrznego źródła miłości” (KNSK 205);
Prawda: „Im bardziej osoby i grupy społeczne starają się rozwiązywać problemy społeczne zgodnie z prawdą, w tym większym stopniu odstępują od samowoli i stosują się do obiektywnych wymogów moralności” (KNSK 198)
Wolność: to najwyższy znak Bożego obrazu w człowieku.
„Nie należy zawężać znaczenia wolności i rozpatrywać jej w perspektywie czysto indywidualistycznej i sprowadzać do samowolnego i niekontrolowanego korzystania ze swej autonomii” (KNSK 199)
„Pełnia wolności polega na rozporządzaniu sobą, w świetle autentycznego dobra, wpisanego w horyzont powszechnego dobra wspólnego” (KNSK 200)
2