Koniugacja I temat na -a (are)			Koniugacja II temat na -e (ere) - długie	Koniugacja III temat na spółgł. (ere) - krótkie	Koniugacja IV temat na -i (ire)
Indicativus
Praesens teraźniejszy	oznajmiam nunti-o nuntia-s nuntia-t nuntia-mus nuntia-tis nuntia-nt		upominam mone-o mone-s mone-t mone-mus mone-tis mone-nt	czytam leg-o leg-i-s leg-i-t leg-i-mus leg-i-tis leg-u-nt	karzę puni-o puni-s puni-t puni-mus puni-tis puni-u-nt
Imperfectum przeszły niedokonany	mówiłem nuntia-ba-m nuntia-ba-s nuntia-ba-t nuntia-ba-mus nuntia-ba-tis nuntia-ba-nt		upominałem mone-ba-m mone-ba-s mone-ba-t mone-ba-mus mone-ba-tis mone-ba-nt	czytałem leg-e-ba-m leg-e-ba-s leg-e-ba-t leg-e-ba-mus leg-e-ba-tis leg-e-ba-nt	karałem puni-e-ba-m puni-e-ba-s puni-e-ba-t puni-e-ba-mus puni-e-ba-tis puni-e-ba-nt
Futurum I przyszły niedokonany	będę mówił nuntia-b-o nuntia-b-i-s nuntia-b-i-t nuntia-b-i-mus nuntia-b-i-tis nuntia-b-u-nt		będę upominał mone-b-o mone-b-i-s mone-b-i-t mone-b-i-mus mone-b-i-tis mone-b-u-nt	będę czytał leg-a-m leg-e-s leg-e-t leg-e-mus leg-e-tis leg-e-nt	będę karał puni-a-m puni-e-s puni-e-t puni-e-mus puni-e-tis puni-e-nt
Perfectum przeszły dokonany	Czas. w III formie + końcówki Oznajmiłem Pokochałem nuntiav-i amav-i nuntiav-isti amav-isti nuntiav-it amav-it nuntiav-imus amav-imus nuntiav-istis amav-istis nuntiav-erunt amav-erunt
Plusquamperfectum zaprzeszły	Czas. w III formie + czasownik SUM w imperfectum kochałem byłem (kochałem dawniej) amav-eram amav-eras amav-erat amav-erāmus amav-erātis amav-erant
Futurum exactum przyszły dokonany	Czas. w III formie + czasownik SUM w perfectum I pokocham powiem amav-ero dix-ero amav-eris dix-eris amav-erit dix-erit amav-erĭmus dix-erĭmus amav-erĭtis dix-erĭtis amav-erunt dix-erunt
Imperativus - tryb rozkazujący
nuntia - oznajmij nuntiate - oznajmijcie		mone - upomnij monete -upomnijcie		lege- czytaj legite -czytajcie	puni - ukarz punite -ukarzcie
Infinitivus - bezokolicznik
Praesens	nuntia-re oznajmiać		mone-re upominać	leg-e-re czytać	puni-re karać
Perfectum	nuntiav-isse że oznajmiłem		monu-isse że upomniałem	leg-isse że przeczytałem	puniv-isse że ukarałem
Spinum forma celu Amatum - aby kochać Habitum - aby mieć

Czasownik "być" - Verbum "sum" - Czasownik sum, esse, fui

Tryb oznajmujący - Indicativus

	Os.	Praesens	Imperfectum	Futurum I
Sing.	1.	sum jestem	eram byłem	ero będę
		2.	es jesteś	eras byłeś	eris będziesz
		3.	est jest	erat był	erit będzie
	Plur.	1.	sumus jesteśmy	erāmus byliśmy	erĭmus będziemy
		2.	estis jesteście	erātis byliście	erĭtis będziecie
		3.	sunt są	erant byli	erunt będą

ZŁOŻENIA Z ESSE - (COMPOSITA)

Czasownik sum, esse tworzy złożenia (composita), które odmieniają się tak samo, jak ten czasownik.

Są to między innymi:

ab + sum = absum, abesse - być nieobecnym

ad + sum = adsum, adesse - być obecnym

de + sum = desum, deesse - brakować

in + sum = insum, inesse - znajdować się w czymś

inter + sum = intersum, interesse - brać udział w czymś

ob + sum = obsum, obesse - przeszkadzać

prae + sum = praesum, praesse - przewodniczyć

pro + sum = prosum, prodesse - pomagać

pot + sum = potsum, potesse - móc

sub + sum = subsum, subesse - być pod, być blisko

super + sum = supersum, superesse- zostać, przetrwać

PRZYKŁADOWA ODMIANA W TRYBIE OZNAJMUJĄCYM:

liczba	Os.	praesens	imperfecti	futuri I
singularis	1	obsum przeszkadzam	oberam przeszkadzałem	obero będę przeszkadzać
		2	obes przeszkadzasz	oberas przeszkadzałeś	oberis będziesz przeszkadzać
		3	obest przeszkadza	oberat przeszkadzał	oberit będzie przeszkadzać
	pluralis	1	obsumus przeszkadzamy	oberamus przeszkadzaliśmy	oberimus będziemy przeszkadzać
		2	obestis przeszkadzacie	oberatis przeszkadzaliście	oberitis będziecie przeszkadzać
		3	obsunt przeszkadzają	oberant przeszkadzali	oberunt będą przeszkadzać

STRONY BIERNE CZASOWNIKA

indicativus praesentis passiva - tryb oznajmujący cz.teraźniejszego str. biernej

	koniugacja 1		koniugacja 2		koniugacja 3				koniugacja 4
		temat kończy się na-a		temat kończy się na-e ale w N.-eo		temat kończy się na spółgłosce lub-i (krótkie)				temat kończy się na-i (długie)
		laboro, laborare		video, videre		lego, legere		capio, capiere		audio, audire
1	labora-r	labora-mur	vide-o-r	vide-mur	leg-o-r	leg-i-mur	capi-o-r	cap-i-mur	audi-o-r	audi-mur
2	labora-ris	labora-mini	vide-ris	vide-mini	leg-e-ris	leg-i-mini	cap-e-ris	cap-i-mini	audi-ris	audi-mini
3	labora-tur	labora-ntur	vide-tur	vide-ntur	leg-i-tur	leg-u-ntur	cap-i-tur	cap-i-u-ntur	audi-tur	audi-u-ntur

indicativus imperfecti passiva - tryb oznajmujący cz.przeszłego niedokonanego str. Biernej - cecha czasowa - ba

	koniugacja 1		koniugacja 2		koniugacja 3				koniugacja 4
		temat kończy się na-a		temat kończy się na-e ale w N.-eo		temat kończy się na spółgłosce lub-i (krótkie)				temat kończy się na-i (długie)
		laboro, laborare		video, videre		lego, legere		capio, capiere		audio, audire
1	labora-ba-r	labora-ba-mur	vide-ba-r	vide-ba-mur	leg-e-ba-r	leg-e-ba-mur	cap-i-ba-r	cap-i-ba-mur	audi-e-ba-r	audi-e-ba-mur
2	labora-ba-ris	labora-ba-mini	vide-ba-ris	vide-ba-mini	leg-e-ba-ris	leg-e-ba-mini	cap-i-ba-ris	cap-i-ba-mini	audi-e-ba-ris	audi-e-ba-mini
3	labora-ba-tur	labora-ba-ntur	vide-ba-tur	vide-ba-ntur	leg-e-ba-tur	leg-e-ba-ntur	cap-i-ba-tur	cap-i-ba-ntur	audi-e-ba-tur	audi-e-ba-ntur

indicativus praesentis passiva - tryb oznajmujący cz.teraźniejszego str. biernej
- cecha czasowa: I i II koniugacja - b, III i IV koniugacja - a w 1 os. poj. - e w pozostałych

	koniugacja 1		koniugacja 2		koniugacja 3				koniugacja 4
		temat kończy się na-a		temat kończy się na-e ale w N.-eo		temat kończy się na spółgłosce lub-i (krótkie)				temat kończy się na-i (długie)
		laboro, laborare		video, videre		lego, legere		capio, capiere		audio, audire
1	labora-b-o-r	labora-b-i-mur	vide-b-o-r	vide-b-i-mur	leg-a-r	leg-e-mur	cap-i-a-r	cap-i-e-mur	audi-a-r	audi-e-mur
2	labora-b-e-ris	labora-b-i-mini	vide-b-e-ris	vide-b-i-mini	leg-e-ris	leg-e-mini	cap-i-e-ris	cap-i-e-mini	audi-e-ris	audi-e-mini
3	labora-b-i-tur	labora-b-u-ntur	vide-b-i-tur	vide-b-u-ntur	leg-e-tur	leg-e-ntur	cap-i-e-tur	cap-i-e-ntur	audi-e-tur	audi-e-ntur

Tryb oznajmujący czasu przyszłego I strony biernej - Indicativus futuri I passivi

	Os.	I kon.	II kon.	III kon.	IV kon.
Sing.	1.	salutā-b-or będę pozdrowiony	vidē-b-or będę widziany	duc-a-r będę prowadzony	audĭ-a-r będę słuchany
		2.	saluta-b-ĕ-ris będziesz pozdrowiony	vide-b-ĕ-ris będziesz widziany	duc-ē-ris będziesz prowadzony	audi-ē-ris będziesz słuchany
		3.	saluta-b-ĭ-tur będzie pozdrowiony	vide-b-ĭ-tur będzie widziany	duc-ē-tur będzie prowadzony	audi-ē-tur będzie słuchany
	Plur.	1.	saluta-b-ĭ-mur będziemy pozdrowieni	vide-b-ĭ-mur będziemy widziani	duc-ē-mur będziemy prowadzeni	audi-ē-mur będziemy słuchani
		2.	saluta-b-i-mĭni będziecie pozdrowieni	vide-b-i-mĭni będziecie widziani	duc-e-mĭni będziecie prowadzeni	audi-e-mĭni będziecie słuchani
		3.	saluta-b-u-ntur będą pozdrowieni	vide-b-u-ntur będą widziani	duc-e-ntur będą prowadzeni	audi-e-ntur będą słuchani

STRONA BIERNA CZASOWNIKÓW DOKONANYCH

Buduje się go za pomocą particium perf. passivi i formy czas. posiłkowego ESSE

Indicativus perfecti passivi

IV f. czasownika po odcięciu „um” + us/a/um + SUM w Praesens

l. poj	l. mnog.
amatus zostałem pokochany amata + sum zostałam pokochana amatum POKOCHANO MNIE	amati amate + sumus amata
amatus zostałeś pokochany amata + es zostałaś pokochana amatum POKOCHANO CIEBIE	amati amate + estis amata
amatus został pokochany amata + est została pokochana amatum POKOCHANO GO/JĄ	amati amate + sunt amata

Indicativus plusqamperfecti passiva

IV f. czasownika po odcięciu „um” + us/a/um + SUM w Imperfectum

l. poj	l. mnog.
amatus zostałem pokochany amata + eram pokochana amatum KIEDYŚ	amati amate + eramus amata
amatus zostałeś pokochany amata + eras pokochana amatum KIEDYŚ	amati amate + eratis amata
amatus został pokochany amata + erat została pokochana amatum KIEDYŚ	amati amate + erant amata

Indicativus futurum exactum

IV f. czasownika po odcięciu „um” + us/a/um + SUM w Futurum I

l. poj	l. mnog.
amatus zostanę pokochany amata + ero pokochana amatum	amati amate + erimus amata
amatus zostaniesz pokochany amata + eris pokochana amatum	amati amate + eritis amata
amatus zostanie pokochany amata + erit pokochana amatum	amati amate + erunt amata

BEZOKOLICZNIKI CZASU PREASENTIS - Infinitivus praesentis passivi

Schemat tworzenia bezokoliczników przedstawia się następująco:

	Activi	Passivi
Praesentis	1. forma podstawowa amare - kochać videre - widzieć ponere - kłaść audire - słuchać	temat 1. formy podstawowej + -(r)i amari - być kochanym videri - być widzianym poni - być kładzionym audiri - być słuchanym scribi - od scribere - być pisanym wyjątek III koniugacji (!)

TRYBY ROZKAZUJĄCE

Tryb rozkazujący (Imperativus, od imperare - rozkazywać) stanowi formę rozkazu, polecenia lub prośby. Inaczej, niż w języku polskim, w łacinie tryb rozkazujący może występować w czasie teraźniejszym oraz przyszłym, w stronie czynnej i biernej.

1. Tryb rozkazujący czasu teraźniejszego strony czynnej - Imperativus praesentis activi

	Os.	I kon.	II kon.	III kon.	IV kon.
Sing.		ama! kochaj!	vide! zobacz!	leg-e! czytaj!	audi! słuchaj!
Plur.		amā-te! kochajcie!	vidē-te! zobaczcie!	leg-ĭ-te! czytajcie!	audī-te! słuchajcie!

Wyjątki:






Bezok.	Sing.	Plur.
Ducere prowadzić	Duc! Prowadź!	Ducite! Prowadźcie!
Dicere mówić	Dic! Mów!	Dicite! Mówcie!
Facere czynić	Fac! Czyń!	Facite! Czyńcie!
Ferre nieść	Fer! Nieś!	Ferte! Nieście!

2. Tryb rozkazujący czasu teraźniejszego strony biernej - Imperativus praesentis passivi

	Os.	I kon.	II kon.	III kon.	IV kon.
Sing.		salutā-re! bądź pozdrowiony!	vidē-re! bądź widziany!	duc-ĕ-re! bądź prowadzony!	audī-re! bądź słuchany!
Plur.		saluta-mĭni! bądźcie pozdrowieni!	vide-mĭni! bądźcie widziani!	duc-i-mĭni! bądźcie prowadzeni!	audi-mĭni! bądźcie słuchani!




Zaimek - Pronominum

Zaimek (Pronomen) zastępuje rzeczownik, przymiotnik lub liczebnik. W łacinie (jak na razie my) możemy wymienić następujące rodzaje zaimków:

Zaimki osobowe (Pronomina personalia)

W łacinie zaimki te, podobnie jak w języku polskim, posiadają liczbę i przypadek, natomiast nie ma odpowiednika polskich zaimków osobowych trzeciej osoby (on, ona, ono, oni, one). W tym celu używa się zaimków wskazujących is, ea, id (ten, ta ,to) oraz ille, illa, illud (tamten, tamta, tamto).

Przyp.	L. pojedyncza		L. mnoga
Nom.	ego (ja)	tu (ty)	nos (my)	vos (wy)
Gen.	mei (mnie)	tui (ciebie)	nostri (nas)	vestri (was)
Dat.	mihi (mi)	tibi (tobie)	nobis (nam)	vobis (wam)
Acc.	me (mnie)	te (ciebie)	nos (nas)	vos (was)
Abl.	me (mną)	te (tobą)	nobis (nami)	vobis (wami)

Celownik dzierżawczy (Dativus possesivus)

Celownik dzierżawczy jest konstrukcją gramatyczną z użyciem czasownika esse - być i celownika (Dativus). Na język polski oba zdania tłumaczy się identycznie. Przykłady:

Puero liber est. = Puer librum habet. - Chłopiec ma książkę.
Viro Romano toga pulchra est. = Vir Romanus togam pulchram habet. - Rzymianin ma piękną togę.

Celownik posiadania / posiadacza

Amicos habet - Masz przyjaciół

(Biernik + czas. w III os. l.p)

Amici tibi sunt. - Masz przyjaciół

(Mianownik + podmiot gramatyczny + czas. posiadać)

• to, co w tabelce wyżej pogrubione - dativus possesivus

Dopełniacz cząstkowy (Genitivus partitivus)

Dopełniacz cząstkowy jest przypadkiem rzeczownika oznaczającego pewną całość, której część jest wyodrębniana w zdaniu. Dopełniacz cząstkowy pojawia się razem z rzeczownikami pars - część, diminium - połowa, multitudo - mnóstwo, przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym, liczebnikami i zaimkiem nemo - nikt. Przykłady:

pars equitum - część kawalerii
multitudo hominum - wielu ludzi
fratrum maior - młodszy z braci
omnium sapientissimus - najmądrzejszy ze wszystkich
omnium primus - pierwszy ze wszystkich
septimus regum - siódmy z królów
nemo nostrum - nikt z nas

nostrum / vestrum - (z) nas, was; spośród nas / was

Narzędnik sprawcy (Ablativus auctoris)

Na początku należy rozróżnić sprawcę od narzędzia. Sprawca to istota żywa (czyli zwierzę bądź człowiek). W zdaniu Cezar został zabity przez Brutusa nożem Brutus jest sprawcą, zaś nóż - narzędziem.

Do wyrażenia sprawcy czynności używa się przyimka a/ab z Ablativus + strona bierna, a do opisania narzędzia stosuje się sam Ablativus, bez przyimka.

Nauta via monstrat. - Via a nauta monstratur.

Żeglarz pokazuje drogę. - Droga jest pokazywana przez żeglarza.

Stella via monstrat.- Via stella monstratur.

Gwiazda pokazuje drogę. - Droga jest pokazywana przez gwiazdę.

Zaimki osobowe funkcjonują głównie w Ablativie z przyimkiem "ab" (Ablativus auctoris) lub "cum" (Ablativus sociativus). Kiedy występują w złożeniu z "cum", łączą się z nim w następujący sposób:

Mecum - ze mną
tecum - z tobą
secum - z nim/nią/nimi
nobiscum - z nami
vobiscum - wami

Zaimki dzierżawcze (Pronomina possessiva):

meus, mea, meum (mój, moja, moje)	noster, nostra, nostrum (nasz, nasza, nasze)
tuus, tua, tuum (twój, twoja, twoje)	vester, vestra, vestrum (wasz, wasza, wasze)
suus, sua, suum (swój, swoja, swoje)

Zaimki te odmieniają się podobnie, jak odpowiednie przymiotniki I i II deklinacji. Wołacz od meus brzmi mi.

Zaimki wskazujące (Pronomina demonstrativa) - mieliśmy je wybiórczo

W łacinie występuje sześć zaimków wskazujących:

• hic, haec, hoc - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te) - osoba bliska emocjonalnie, stojąca obok (ten mój, ten tutaj)

• iste, ista, istud - ów, owa, owo (w l.mn.: owi, owe) - gdy nie lubimy osoby, pogardzamy nią

• ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto (w l.mn.: tamci, tamte) - powszechnie znany ktoś

• is, ea, id - ten, ta, to (w l.mn.: ci, te) - w znaczeniu: on, ona, ono (w l.mn.: oni, one)

• idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo (w l.mn.: ci sami, te same) - ten on

• ipse, ipsa, ipsum- sam, sama, samo (w l.mn.: sami, same) - we własnej osobie, ktoś sam coś zrobił, tenże,

WAŻNE!

W tekście hic i ille pozostają w relacji - ille używamy do pierwszej wymienionej osoby, hic zaś do drugiej

hic, haec, hoc - ten, ta, to

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	hic	haec	hoc	hi	hae	haec
Gen.	huius	huius	huius	horum	harum	horum
Dat.	huic	huic	huic	his	his	his
Acc.	hunc	hanc	hoc	hos	has	haec
Abl.	hoc	hac	hoc	his	his	his

iste, ista, istud - ów, owa, owo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	iste	ista	istud	isti	istae	ista
Gen.	istius	istius	istius	istorum	istarum	istorum
Dat.	isti	isti	isti	istis	istis	istis
Acc.	istum	istam	istud	istos	istas	ista
Abl.	isto	ista	isto	istis	istis	istis

ille, illa, illud - tamten, tamta, tamto

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	ille	illa	illud	illi	illae	illa
Gen.	illius	illius	illius	illorum	illarum	illorum
Dat.	illi	illi	illi	illis	illis	illis
Acc.	illum	illam	illud	illos	illas	illa
Abl.	illo	illa	illo	illis	illis	illis



is, ea, id - ten/on, ta/ona, to/ono

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	is	ea	id	ii (ei)	eae	ea
Gen.	eius	eius	eius	eorum	earum	eorum
Dat.	ei	ei	eidem	iis (eis)	iis (eis)	iis (eis)
Acc.	eum	eam	ei	eos	eas	ea
Abl.	eo	ea	eo	iis (eis)	iis (eis)	iis (eis)

idem, eadem, idem - ten sam, ta sama, to samo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	idem	eadem	idem	iidem (ei-)	eaedem	eadem
Gen.	eiusdem	eiusdem	eiusdem	eorundem	earundem	eorundem
Dat.	eidem	eidem	eidem	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)
Acc.	eundem	eandem	idem	eosdem	easdem	eadem
Abl.	eodem	eadem	eodem	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)	iisdem (eis-)

ipse, ipsa, ipsum - sam, sama, samo

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	ipse	ipsa	ipsum	ipsi	ipsae	ipsa
Gen.	ipsius	ipsius	ipsius	ipsorum	ipsarum	ipsorum
Dat.	ipsi	ipsi	ipsi	ipsis	ipsis	ipsis
Acc.	ipsum	ipsam	ipsum	ipsos	ipsas	ipsa
Abl.	ipso	ipsa	ipso	ipsis	ipsis	ipsis

Zaimki pytające i względne (Pronomina interrogativa et relativa)

W łacinie występują dwa zaimki pytające i jeden zaimek względny:

• zaimki pytające:

• quis? (quae?) quid? - kto? co? - Odpowiedzią na ten zaimek jest zawsze rzeczownik. Zwykle formy żeńskie zastępuje się męskimi.

• qui? quae? quod? - który? która? które? - Odpowiedzią na ten zaimek jest zawsze przymiotnik. Odmienia się tak samo, jak zaimek względny.

• zaimek względny:

• qui, quae, quod - (ten) która, (ta) która, (to) które - ważne przy tłumaczeniu!


Zaimki pytające odnoszą się zarówno do osób, jak i przedmiotów oraz cech.


Odmiana zaimków pytających i względnych:

quis? (quae?) quid? - kto? co?

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	quis	quae	quid (quod)	qui	quae	quae
Gen.	cuius	cuius	cuius	quorum	quarum	quorum
Dat.	cui	cui	cui	quibus	quibus	quibus
Acc.	quem	quam	quid (quod)	quos	quas	quae
Abl.	quo	qua	quo	quibus	quibus	quibus




qui? quae? quod? - który? która? które? albo jaki? jaka? jakie?

Przyp.	L. pojedyncza			L. mnoga
		m	f	n	m	f	n
Nom.	qui	quae	quod	qui	quae	quae
Gen.	cuius	cuius	cuius	quorum	quarum	quorum
Dat.	cui	cui	cui	quibus	quibus	quibus
Acc.	quem	quam	quod	quos	quas	quae
Abl.	quo	qua	quo	quibus	quibus	quibus

IMIESŁOWY

Participuim paesentis activi - im. teraźniejszy strony czynnej, w j. polskim kończący się na -ący, -ąca, -ąc. Powstaje od tematu paesentis. Odmienia się wg wzoru przymiotników III dekl. (w abl. posiada „i” albo „e”).

• dla czasowników I i II koniugacji: temat teraźniejszy + -ns, -ntis

amo -> Ama - amans (nom. sing.) kochający amantis (gen. sing.) kochając

habeo -> habe - habens (nom. sing.) posiadający habentis (gen. sing.) posiadając

• dla czasowników III i IV koniugacji: temat teraźniejszy + -ens, -entis

dico -> dic - dicens (nom. sing.) mówiący dicentis (gen. sing.) mówiąc

punio -> puni - puniens (nom. sing.) karzący punientis (gen. sing.) karząc

Odmienia się wg wzoru przymiotników III dekl. (w abl. posiada „i” albo „e”).

Przyp.	L. pojedyncza		L. mnoga
		m, f	n	m, f	n
Nom.	amans	amans	amantes	amantia
Gen.	amantis	amantis	amantium	amantium
Dat.	amanti	amanti	amantibus	amantibus
Acc.	amantem	amans	amantes	amantia
Abl.	amanti (-e)	amanti (-e)	amantibus	amantibus

Participuim perfeecti passivi - im. czasu przeszłego dokonanego strony biernej,
w j. polskim, kończący się na -ny, -ony, -ty. Powstaje od czwartej formy czasownika (spinum), po oddzieleniu końcówki -um zostaje temat. Do niego dodaje się kolejno: -us, -a, lub -um.

I: amatus, amata, amatum - kochany/a/e
II: monitus, monita, monitum - przypominany/a/e
III: lectus, lecta, lectum - czytany/a/e
IV: auditus, audita, auditum - słuchany/a/e


Imiesłowy czasu przeszłego dokonanego odmieniają się podobnie, jak przymiotniki pierwszej i drugiej deklinacji.

STOPNIOWANIE PRZYMIOTNIKÓW

Większość przymiotników podlega stopniowaniu. Podobnie, jak innych językach, w łacinie wyróżnia się trzy stopnie:

• stopień równy (Gradus positivus)

• stopień wyższy (Gradus comparativus)

• stopień najwyższy (Gradus superlativus)

Stopień równy (Gradus positivus) wyraża fakt posiadania danej cechy przez obiekt lub osobę, bez porównywania do innych obiektów lub osób (np. szybki, miły). Stopień równy reprezentuje podstawowa forma przymiotnika podawana w słownikach.

acer, acris, acre - ostry, ostra, ostre
facilis, -e - łatwy/a, łatwe
felix, -icis - szczęśliwy/a/e

Przymiotniki w stopniu równym odmieniają się tak, jak to opisano powyżej (przymiotniki I i II deklinacji oraz przymiotniki III deklinacji).

Stopień wyższy (Gradus comparativus) wyraża posiadanie większego natężenia cechy w porównaniu z innymi obiektami (np. szybszy, milszy). Tworzy się go przez dodanie przyrostka -ior do tematu form męskich i żeńskich oraz -ius do tematu form nijakich. Temat znajduje się odrzucając końcówkę -i lub -is w dopełniaczu l. poj. rodzaju męskiego.

Stopień równy	Temat	Stopień wyższy
				m, f	n
acer, -is, -e ostry/a/e	acr-	acrior ostrzejszy/a	acrius ostrzejsze
facilis, -e łatwy/a/e	facil-	facilior łatwiejszy/a	facilius łatwiejsze
felix, -icis szczęśliwy/a/e	felic-	felicior szczęśliwszy/a	felicius szczęśliwsze

Przymiotniki w stopniu wyższym odmieniają się według typu spółgłoskowego trzeciej deklinacji.

Stopień najwyższy (Gradus superlativus) wyraża posiadanie największego natężenia cechy w porównaniu z innymi obiektami (np. najszybszy, najmilszy). Stopień najwyższy tworzy się w następujący sposób:

• przymiotniki zakończone na -er: zamiana -er na -errimus, -a, -um:

Stopień równy	Stopień najwyższy
acer, acris, acre ostry/a/e	acerrimus, -a, -um najostrzejszy/a/e
celer, celeris, celere szybki/a/e	celerrimus, -a, -um najszybszy

• kilka przymiotników zakończonych na -ilis: zamiana -ilis na -illimus, -a, -um:

Stopień równy	Stopień najwyższy
facilis, -e łatwy/a/e	facillimus, -a, -um najłatwiejszy/a/e
difficilis, -e trudny/a/e	difficillimus, -a, -um najtrudniejszy/a/e
similis, -e podobny/a/e	simillimus, -a, -um najb. podobny/a/e
dissimilis, -e niepodobny/a/e	dissimillimus, -a, -um najb. niepodobny/a/e
gracilis, -e smukły/a/e	gracillimus, -a, -um najsmuklejszy/a/e
humilis, -e niski/a/e	humillimus, -a, -um najniższy/a/e

• pozostałe przymiotniki: dodanie do tematu -issimus, -a, -um

Stopień równy	Stopień najwyższy
felix, -icis szczęśliwy/a/e	felicissimus, -a, -um najszczęśliwszy/a/e
utilis, -e użyteczny/a/e	utilissimus, -a, -um najb. użyteczny

Przymiotniki w stopniu najwyższym odmieniają się jak przymiotniki I i II deklinacji.

Wyjątki w odmianie

• Przymiotniki frugi - uczciwy, -a, -e oraz nequam - nikczemny, -a, -e są jedynymi przymiotnikami, które nie odmieniają się (ale się stopniują).

• Przymiotniki odmieniające się nieregularnie:

• alius, -a, -ud - inny, -a, -e

• alter, -era, -erum - jeden (z dwóch), -a, -e

• ullus, -a, -um - jakiś, -aś, -ieś

• nullus, -a, -um - żaden, -dna, -dne

• uter, utra, utrum - który (z dwóch), -a, -e

• neuter, -tra, -trum - żaden (z dwóch), -a, -e

• solus, -a, -um - sam, -a, -o

• totus, -a, -um - cały, -a, -e

• unus, -a, -um - jedyny, -a, -e

Te przymiotniki nie posiadają wołacza. W liczbie mnogiej odmieniają się regularnie. Przymiotnik neuter odmienia się jak uter.

• Przymiotniki odmieniające się jak rzeczowniki III deklinacji:

• vetus, -eris stary, -a, -e

• dives, -itis bogaty, -a, -e

• compos, -otis rządzący, -a, -e

• particeps, -cipis uczestniczący, -a, -e

• pauper, -eris ubogi, -a, -e

• princeps, -ipis pierwszy, -a, -e

• sospes, -itis zachowany, -a, -e

• superstes, -stitis ocalały, -a, -e

ABLATIVUS - FUNKCJE

1. separationis (abl. oddzielenia) - skąd?

Aristides patria expulsus est.

Arystydes został wygnany z ojczyzny.

2. Comparationis/comparatiwus - porównianie „niż” albo quam + Nom.

Honesta mors melior turpi vita est.

Szlachetna śmierć jest lepsza od brzydkiego życia.

3. Auctoris - narzędnik sprawcy

Magna pars Italiae olim a rege Pyrrho vastata est.

Duża część Italii została spustoszona niegdyś przez króla Pyrrusa.

4. Modi (alb. sposobu) - jak?

Similia similibus curantur.

Podobne leczy się podobnym.

5. Instrumenti (abl. narzędzia) - narzędnik narzędzia - czym?

Miles gladio vulneratus est.

Żołnierz został skaleczony mieczem.

6. Causa (abl. przyczyny) - dlaczego? Z jakiego powodu?

Themistocles morbo mortuus est.

Temistokles zmarł z powodu choroby.

7. Qualitatis (abl. jakości) - punktuje czyjąś cechę

Herodotus, scriptor rerum Graecus, magna eloquentia fuit.

Herodot, dziejopisarz grecki, był bardzo wymowny (odznaczał się wielką wymownością).

8. Limitationis/respectus (abl. ograniczenia)

Omnes Galii, ut Caesar narrat, lingua, institutis, legibus inter se differunt.

Wszyscy Galowie, jak opowiadał Cezar, różnią się między sobą językiem, obyczajami i prawami.

9. Loci (abl. miejsca) - zastępuje miejscownik - gdzie?

Caesar aperto ac plano litore naves constituit.

Cezar na otwartym i płaskim wybrzeżu ustawił statki.

10. Temporis (abl. czasu) - kiedy?

Publius Scipio bello Punico tertio Carthaginem cepit.

Publiusz Scypian zdobył Kartaginę w czasie II wojny punickiej.

ABLATIVUS - UŻYCIE JAKO ZDANIE PODRZĘDNE OKOLICZNIKOWE

1. Abl. absolutus - abl. uwolniony (rzecz. + participium)

Np. libro lecto - rzeczownik jest podmiotem, participium orzeczeniem - gdy książka została przeczytana, po przeczytaniu książki, przeczytawszy książkę.

Libro lecto domum veni - Przybyłam do domu po przeczytaniu książki/ przeczytawszy książkę.

2. rzecz. + przymiotnik

Np. Mari traquillo - kiedy morze jest spokojne/ przy spokojnym morzu

3. zaimek + rzecz.

Np. Te duce - kiedy ty jesteś wodzem/ pod twoim dowódctwem

4. rzecz. + rzecz.

Np. Cicerone konsule - kiedy Cyceron był konsulem/ za konsulatu Cycerona

5. rzecz. + part.

Np. Persis appropinquautibus - kiedy Persowie nadciągali/ ponieważ (chociaż) Persowie się zbliżali, wobec najazdu Persów.

---