Powszechna historia państwa i prawa - zagadnienia egzaminacyjne dr hab. A. Szymański

Uniwersytet Opolski

Opole 2012

1. Prawo kanoniczne w Europie.

Prawo kanoniczne odgrywało całkiem pokaźną rolę w średniowieczu. Niby jest to prawo kościoła katolickiego, ale w średniowieczu wkraczało ono także w sprawy świeckich, zwłaszcza gdy dot. to małżeństw.

Podstawę tego prawo stanowiła Biblia, jednakże z biegiem czasu zaczęły wchodzić do niego [tego prawa] nowa źródła prawa, pisma 'ojców' kościoła, kanony- czyli ustawy uchwalone przez sobory i synody oraz dekrety papieskie. Jako, że po jakimś czasie zebrało się tego, że użyję kolokwializmu, w chuj, zaczęto się gubić i wtedy przystąpiono do spisania tych wszystkich kościelnych przepisów. I tak powstał Chocapic, znaczy się kolekcje prawa kanonicznego. Do nich m.in. należy kolekcja kardynała Deusdedita (imię samo w sobie nie robi wrażenia, ale właśnie w tej kolekcji jest zamieszczony akt oddania Polski przez Mieszka I pod opiekę papieżowi (Dagome iudex)

Najlepszym jednak dekretem był DEKRET GRACJANA. Ów szanowny Gracjan był profesorem w Bolonii i dokonał on w XIIw. Systematycznego ujęcia całokształtu stosowanych przez kościół przepisów, z próbą usunięcia lub wyjaśnienia zachodzących między nimi sprzeczności. Jego dzieł, tzw. Concordantia discordantium canonum, czyt. Uzgodnienie rozbieżności kanonów, czyli ten cały dekret Gracjana. Stworzyło ono solidną podstawę od dalszy rozwój tegoż prawa, które to rozwijało się dalej metodą egzegetyczną. Prawo kanoniczne przejęło wiele z prawa rzymskiego np. apelacje i inne instytucja procesowe i dlatego też wywarło wpływ na rozwój prawa świeckiego.

Oj to jeszcze nie koniec, jeszcze coś. Jako, że prawo to nie stało w miejscu, tylko zapierdalało jak dzik po świeże szyszki to ten dekret trzeba było unowocześniać. W ten oto sposób w XIII i XIVw. Powstały następne księgi, które z dekretem Gracjana zaczęto określać jako Corpus Iuris Canonici. Corpus ten, po soborze trydenckim został w 1582r. Ogłoszony oficjalnie jako obowiązujący zbiór prawa kanonicznego. Stosowany był w koćiele aż do 1917r. Kiedy zastąpiony został przez kodeks prawa kanonicznego- Codex Iuris Canonici.

2. PRAWO MIEJSKIE W ŚREDNIOWIECZU
Wyróżniamy dwa systemy:
1. Wg prawa niemieckiego:
Najwcześniejsze źródła prawa niemieckiego to przepisy zawarte w przywilejach i aktach lokacyjnych nadawanych miastu przy jego powstawaniu.
-Ten system charakteryzował się wyraźnie zhierarchizowaną strukturą miejską (powstanie rodzin - miast-system filiarny), dopuszczającą lokalne odrębności, ale generalnie powszechną - miasta środkowej i północnej Europy od Atlantyku po Litwę. Miasto-córka przejmowało od miasta macierzystego wzór organizacyjny 
-Istniała bardzo wyraźna - wertykalna struktura miasta - matki - wzorca ustrojowego w prawie prywatnym i publicznym, kolejne miasta będą musiały stworzyć u siebie taki sam system, jak w mieście wzorcowym. Np. Magdeburg, Lubeka
-Miasto wzorcowe było wzorcem organizacyjnym dla samorządów, rady miejskiej, burmistrzów, ławy itp.; podział społeczny mieszczan, struktura gospodarcza, ujednolicone prawo - wspólne zbiory praw w tych miastach:
Zwierciadło Saskie
Weichbild magdeburski - podstawowy zbiór prawa magdeburskiego (XIIIw.)
-Miasta - matki - prawo wydawania ortyli = wyroków o charakterze prejudycjalnym sądu wyższego w stosunku do sądu niższego, który nie mógł poradzić sobie ze sprawą.
-Wilkierze - rozporządzenia rad miejskich lokalnych lub ponadlokalnych w zakresie prawa publicznego

Wg prawa włoskiego:
W tym przypadku każde miasto rządzi się własnym statutem wydanym przez własną radę miejską w oparciu o własny organ ustawodawczy
-Znaczenie niebagatelne - były rozbite w sferze prawa sądowego, cywilnego; miały charakter prekursorski
-Źródlem prawa miast włoskich -początkowo - spisy zwyczajów miejscowych consuetudines loci
a także wywodzące się z prawa longobardzkiego i rzymskiego orzeczenia sądowe (laudamenta curiae)
-Od XI do XV w przyznano miastom włoskim autonomię, zatem mogli stanowic prawo.
Miasta powoływały szczególne komisje. Ich zadaniem było powołanie do życia statutów W XIV w. praktycznie każde miasto włoskie miało swój oddzielny statut. Statuty regulowały praktycznie wszystkie dziedziny prawa. Ścierały się w nich elementy germańskie z rzymskimi, ale to właśnie rzymski z czasem stawał się dominującym.
-W miastach nadbrzeżnych odrębnym źródłem były staututy morskie i to one zawierły ustawy z dziedziny handlu morskiego, czy żeglugi. Podstawą rozwoju prawa morskiego mist włoskich był zbiór Libro del Consolat del mar.

3. Prawo zwyczajowe we Francji
W każdym okręgu sądowym, w każdej seniorii powstawały odmienne prawa zwyczajowe. Słaba stroną tego prawa było jego rozdrobnienie oraz niepewność prawa, która wymagała od sądów stosowania specjalnych środków dla stwierdzenia tego, jaki zwyczaj prawny w rzeczywistości jest na danym terenie stosowany. Dlatego już w XIII wieku pojawiły się tendencje do spisywania prawa zwyczajowego oraz do ustalania jednolitego prawa w szerszych ramach terytorialnych. Działo się to zwłaszcza w niektórych władztwach senioralnych, jak np. w Normandii, gdzie w XIII wieku stosowano jednolite prawo zwyczajowe na terenie całej prowincji. Powstanie jednolitego, powszechnego prawa na terenie całej prowincji Ne wykluczało jednak dalszego rozwoju lokalnych praw zwyczajowych w ich obrębie. W ten sposób liczba istniejących we Francji w XV wieku różnych praw zwyczajowych wnosiła około 700. Do ujednolicenia prawa na terytorium całej Francji doszło dopiero w okresie Wielkiej Rewolucji. Do tego czasu podstawą prawa sądowego pozostało lokalne prawo zwyczajowe. 
Prawo zwyczajowe kształtowało się odmiennie na południu i na północy Francji. Na południu, gdzie miejscowa ludność rzymska pierwotnie przeważała nad ludnością napływową germańską, prawa zwyczajowe rozwijały się pod silnym wpływem prawa pisanego tzw. prawa rzymskiego. Natomiast w północnej Francji wpływy prawa rzymskiego były nikłe. Na tej podstawie dokonał się podział:
• Strefa północna „ prawa zwyczajowego”
• Strefa południowa „prawa pisanego” 
Należy jednak podkreślić, ze nazwy te nie są do końca trafne. Kraje prawa pisanego podobnie jak kraje północne rządziły się prawem zwyczajowym. Jednak prawo na południu podlegało wpływom prawa rzymskiego, które uznawano za prawo zwyczajowe powszechne. Na około 700 praw zwyczajowych we Francji, około 360 przypada na raje prawa zwyczajowego, a około 330 na kraje prawa pisanego.

4. Common law, equity law i statute law w Anglii - Historia powszechna państwa i prawa

ustawodawstwo królewskie odgrywało w średniowiecznej Anglii większą rolę niż w feudalnych monarchiach na kontynencie. Wynikał to przed wszystkim z wysokiego autorytetu władzy królwskiej. Ustawy te nosiły rózne nazwy:
• konstytucji, assyz ( assisae);
• od XIV wieku “statut”
później źródłem ustawodawstwa stał sę Parlament. Na tych podstawach tworzyło się prawo ustawowe - statue law, które rzadko wkraczało w dziedzinę prawa sądowego. 
W czasach monarchii stanowej przodującą rolę ustawodawczą odgrywał parlament. Ustawy parlamentu miały moc zmieniania a także uchylania norm prawa powszechnego.
Ustawy zwano statutami, stąd nazwa prawa stanowionego - statute law.

Uważa się dość powszechnie, ze Anglii od średniowiecza po dzis dzień stosuje się wyłącznie prawo zwyczajowe - common law. Anglia nie przeprowadziła żadnej kodyfikacji I tak samo jak u schyłku średniowiecza, tak I dziś stosuje przede wszystkim common law. Anglia zatem nie stosowała ani nie stosuje prawa stanowionego w formie ogólnych kodyfikacji całych dziedzin prawa. Warto zadać sobie pytanie czy angielskie prawo powszechne - common law jest prawem zwyczajowym. Tak należałoby przyjąć gdyby uznać, że istnieje tylko alternatywa albo prawo stanowione albo prawo zwyczajowe. Tymczasem geneza I sposób stosowania common law wskazuje na to, że nie można go określic jako prawo stanowione ani prawo zwyczajowe. Podstawową różnicą miedzy prawem zwyczajowym na kontynencie, a common law w Anglii jest fakt, iż common law występował jako jednolite powszechne prawo w całym królestwie, natomiast znamieniem prawa zwyczajowego na kontynencie był jego partykularyzm. Swoją jednolitość common law nie zawdzięcza ani oparciu się na jakimś jednolitym prawie zwyczajowym anglosaskim, które w Anglii nigdy nie istniało, ani na ustawodawstwie. Ukształtowało się ono jako prawo powszechne pod wpływem orzecznictwa sądów królewskich, które stworzyły jednolite powszechne prawo dla całej Anglii, prawo znane pod nazwą common law. Common law stworzył bardzo sztywne normy prawne, zwłaszcza zakesie postępowania sądowego. Należało znaleźć środek, który pozwoliłby na uzupełnienie i poprawienie common law. Środkiem taki stało się wprowadzenie od XVI wieku stosowanie - norm słuszności (equity). Normy te stosował sąd kanclerski. Na podstawie orzecznictwa „sądów westministerskich” stosujących common law oraz sądu kanclerskiego w XVI wieku ukształtował się swoisty dualizm prawa angielskiego, opierającego się równocześnie na na systemie common law i na systemie equity.

5.Obowiązki wasala i seniora w prawie lennym 
Obowiązki wasala:
-pomoc zbrojna
-pomoc pieniężna w razie potrzeby (np.wykup seniora z niewoli, inwestycje)
-miał służyć osobiście, konno i w ciężkiej zbroi
-jeśli był bogaty był zobowiązany dostarczyć wyszkolony oddział, który był uzbrojony i utrzymywany na koszt wasala
-bogaty wasal musiał utrzymywać załogę w zamku seniora
-musiał udzielać rad swojemu seniorowi
Obowiązki seniora:
-dawał bogactwo swojemu wasalowi
-chronił rodzinę podległego wasala
-wysłannicy seniora chronili nieletnie córki i synów wasala

6. Wyjaśnij pojęcie: felonia
Felonia- w prawie lennym złamanie obowiązków lennych, głównie niewypełnianie powinności, zarówno ze strony wasala, jak i suwerena. W przypadku pierwszego z nich pociągało za sobą utratę lenna, w razie winy seniora utratę zwierzchnictwa lennego. W prawie angielskim termin ten oznaczał czynne wystąpienie przeciwko seniorowi, zawsze pociągające za sobą konfiskatę mienia i karę więzienia, śmierci lub deportacji

7. Monarchia patrymonialna:

( nazwa od łacińskiego patrimonium - ojcowizna) najstarsza forma państwa feudalnego, charakterystyczna dla wczesnego średniowiecza. Zapoczątkowana została w Państwie frankońskim przez dynastię Morowingów, lecz największy jej rozkwit przypada na czasy panowania Karolingów. Najważniejszym wyznacznikiem monarchii patrymonialnej jest silna pozycja władcy, który mógł rozporządzać państwem jak swoją prywatną własnością. Silna pozycja władcy objawiała się też nieograniczoną władzą sądowniczą. Państwo i władza monarchy stanowiły ojcowiznę, przekazywaną przez władcę synowi bądź synom. Cechą charakterystyczną był również bardzo słabo rozwinięty aparat państowy, funckje państwowe często były łączone z dworskimi. Zasadniczo ważną rolę w państwie odgrywał Kościół.
W Polsce patrymonialny ustrój państwa obowiązywał za czasów dynastii Piastów, wproawdzony został przez Mieszka I.

8. Proces kształtowania się stanów w Europie:
Stan społeczny - grupa społeczna różniąca się od innych wykonywanym zawodem, położeniem w społeczeństwie, stanowiskiem prawnym.
Geneza - stany kształtowały się w obrębie monarchii stanowej i monarchii absolutnej.

SZLACHTA
Powstanie stanu wywodzi się z konnej służby rycerskiej, lenna i wielkiej własności ziemskiej. W zamian za służbę wojskową szlachta uzyskała beneficjum. Rycerstwo było grupą zawodową, jednak na skutek alienacji i uzyskania szczególnych przywilejów wyodrębnił się stan cieszący się największymi przywilejami monarszymi. Dostęp do stanu uzyskiwano poprzez tzw. akt nobilitacyjny wydawany przez monarchę. Szlachectwo było dziedziczne. Przywileje szlachty polegały na nie płaceniu podatków i odrębnym sądownictwie.

DUCHOWIEŃSTWO
Kościół posiadał własne zadania, własne organizacje i własne prawo przez co stał się stanem odrębnym. Nie była to grupa zamknięta ze względu na obowiązujący celibat.
Przywileje :
-korzystanie z beneficjów kościelnych
-osoby duchowne podlegały sądownictwu kościelnemu
-wolni od podatków
-wolni od służby wojskowej
Duchowieństwo było niejednolite. Świadczy o tym wewnętrzna hierarchia : papież, biskup, prałat, opaci i niższy kler…

MIESZCZAŃSTWO
Był to stan wyodrębniony z organizacji terytorialnej miasta. Przynależność do stanu było dziedziczne. Nie tworzyli grupy zamkniętej. Obywatelstwo można było uzyskać pobytem przez okres 1 roku i 1 dnia w danym mieście lub przez stawiennictwo władz miejskich i nadanie obywatelstwa. Podziały społeczne wśród mieszczan:
a) Patrycjat miejski - bogaci kupcy, mistrzowie niektórych cechów
b) Pospólstwo miejskie - cechy : mistrzowie i czeladnicy
c) Plebs miejski (biedota)
Następowały liczne antagonizmy między grupami.

SYTUACJA POLITYCZNA
Stany z biegiem czasu zaczęły powiększać swe uprawnienia polityczne tworząc samorząd stanowy i lokalny. Rozróżniamy w okresie od XIII/XIV wieku tzw. dualizm władzy polegający na przekazaniu części kompetencji ustawodawczej właśnie tym stanom. W wyniku przekazania władzy powstały „organy” polityczne jak Stany Generalne we Francji czy Reichstag w Niemczech. Stany walczyły o coraz większe prawa stanowiąc opozycje królewskie we wszystkich państwach europejskich. Największą władzę miała szlachta, tworząc czasem izby stanowe. Następnie wyższe duchowieństwo, kler, mieszczaństwo i reszta pospólstwa.

9. System lenny w państwach europejskich
Państwo frankońskie: w tym państwie powstawał system zależności między samymi feudałami (jako forma społecznej organizacji wobec braku silnych struktur państwowych). Osoba wolna przyjmowała na siebie obowiązek służby (głównie wojskowej) względem jakiegoś możnowładcy, w zamian za opiekę i utrzymanie. Akt poddania się wasala seniorowi nazywano komendacją. Związek, jaki powstał między nimi, określano mianem wasalstwa. Komendacja miała uroczystą formę. Wasal klęcząc wkładał ręce w ręce seniora i przysięgał mu wierność, po czym składał podobne przyrzeczenie na relikwie. Z czasem stało się zasadą, że wasal oddający się w opiekę seniorowi otrzymywał od niego ziemię lub urząd i przejmował na siebie określone obowiązki . Zobowiązania wasala polegały m. in. na pomocy zbrojnej. Kontrakt lenny był zawierany dożywotnio. Po śmierci na życzenie spadkobierców kontrakt mógł podlegać odnowieniu, ale lenna nie mogły przejmować kobiety. Na przykładzie ustroju Francji uwidacznia się średniowieczny model społeczeństwa hierarchicznego z królem na czele, któremu podlegali możni i rycerstwo powiązane ze sobą wzajemnymi zobowiązaniami posłuszeństwa. W kapitularzu z Mersen z 847 roku król nakazał wszystkim wolnym posiadaczom ziemskim znaleźć sobie seniorów. Jednak siłę powiązań osłabiała zasada „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”.Francja była państwem lennym do około 1302 roku.
Anglia - nie doszło w niej do rozdrobnienia feudalnego, dzięki świadomej polityce wewnętrznej prowadzonej przez króla popieranej przez feudałów normandzkich. Wilhelm Zdobywca prowadził politykę rozdawnictwa lenn w ten sposób, by nie doprowadzić do wytworzenia się wielkich i zwartych kompleksów ziemskich w rękach pojedynczych feudałów. Królowie Anglii zapobiegali temu, by urzędy wiązały się z lennami. Stosunki ziemskie zostały uporządkowane w Księdze sądu ostatecznego z lat 1085-1086, w którym zawarty został spis gruntów i ludności całego królestwa. Nie doszło w Anglii do wielostopniowej hierarchii lennej. Hierarchia ta ograniczała się do dwóch stopni - bezpośredni wasale królewscy i wasale lenników królewskich. Królowie zdołali utrzymać zasadę zwierzchnictwa nad wszystkimi - bezpośrednimi i pośrednimi - wasalami. Świadczenia pieniężne z tytułu lenna, które były nieznaczne na kontynencie, odgrywały w Anglii dużą rolę. Prawo dopuszczało swobodną alienację lenn - lenno mógł nabyć każdy, niezależnie od tego czy był rycerzem czy nie.
Ogólne zasady stosunków lennych: chłop nie miał ziemi na własność, miał tylko jej posiadanie i prawa użytkowe, chłop poddany w zamian za użytkowanie gruntu pańskiego świadczył należności, które tworzyły dochód jego pana, tzw. rentę feudalną (pańszczyzna, świadczenie w naturze, pieniądz), stosunek poddańczy wiązał się nie tylko ze świadczeniami ekonomicznymi chłopa z tytułu gospodarowania na ziemi pańskiej. Ustrój lenny rozpowszechnił się tylko w państwach feudalnych w Europie zachodniej, inne zaś państwa, które nie znały ustroju lennego, mogły być państwami feudalnymi (Polska, Rosja). Przedmiotem lenna była z reguły ziemia albo też urząd czy renta. Forma zawarcia kontraktu - wspomniana przeze mnie wcześniej, warto dodać, że senior dokonywał aktu inwestytury w lenno, co polegało na tym, że wręczał wasalowi jakiś przedmiot symbolizujący lenno np. Pierścień.

systemu lennego w państwach europejskich
Z czasem dziedziczyć lenno mogły i kobiety we Francji, a także Anglii, w Niemczech na niektórych terenach. Jeżeli wasal nie wypełnił swoich obowiązków był winny felonii, był poddawany sądowi i mógł być pozbawiony lenna. W Niemczech istniała zasada „co raz stało się lennem, musi nim pozostać. Stosunki lenne doprowadziły do powstania hierarchicznej struktury lennej. Szczególnie miejsce w hierarchii mieli bezpośredni wasale monarchy - Francja: książęta i hrabiowie, Niemcy: książęta, margrabiowie, palatyni, hrabiowie, Anglia: parowie i biskupi.

 10.Własność podzielona

utworzona przez glosatorów odmiana własności, przysługującej jednocześnie więcej niż jednemu podmiotowi. Funkcjonuje (choć w odmiennym zakresie) do dziś. Była gospodarczą podstawą ustroju feudalnego, dzieliła prawo własności według poszczególnych uprawnień. Dotyczyła wiejskich nieruchomości, które miały dwóch współwłaścicieli: zwierzchniego (pan) i użytkowego (chłop). Obydwóm współwłaścicielom przysługiwała część atrybutów prawa własności. Właściciel użytkowy miał prawo do korzystania z nieruchomości oraz zbierania pożytków, zaś właściciel zwierzchni do pobierania części pożytków (w praktyce oznaczało to pobieranie od właściciela użytkowego określonych świadczeń). Do rozporządzania nieruchomością potrzebna była zgoda obydwu współwłaścicieli.

11. PRAWO ZWYCZAJOWE

było dominująca formą prawa w wiekach średnich. Są to normy trwale i jednolicie wykonywane w przekonaniu, że są obowiązującym prawem. Prawo zwyczajowe nie pochodzi od żadnej instytucji, lecz zostaje wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. Normy zwyczajowe najpierw przekazywano z pokolenia na pokolenie w ustnej tradycji. Stopniowo zaczęto ujmować je w formie pisemnej, w dokumentach takich jak akty czynności prawnych lub w wyrokach sądowych. Najpierw były spisane jako reguły jednostkowe, a z biegiem czasu w zmieniano ich formę na ogólniejsze, dotyczące szerszego kręgu reguł. Istniejącym normom zwyczajowym władza państwowa nadawała moc obowiązującą przez obwarowanie sankcją przymusu państwowego. Ważną rolę w odnajdywaniu i poznawaniu prawa odgrywały sądy, gdyż strona powołująca się w procesie na jakąś normę zwyczajową musiała jej istnienie przed sądem udowodnić.

Do wymogów, które musi spełnić zwyczaj, aby mógł stać się obowiązującym prawem, można zaliczyć:

praktykę (longa consuetudo) - ustaloną, jednolicie wykonywaną i trwałą praktykę postępowania w określonej sytuacji,

przekonanie o mocy prawnej (opinio iuris sive necesitatis) - powszechne przekonanie społeczeństwa o prawnie wiążącym oraz potrzebnym charakterze normy zwyczajowej.

Ewolucja prawa zwyczajowego opiera się przede wszystkim na tradycji i na przekazie historycznym. Prawo zwyczajowe jest prawem niepisanym, które obowiązuje na danym terenie i którego wszyscy przestrzegają bez powoływania się na akty prawne czy instytucje. Prawo zwyczajowe miało zastosowanie zwłaszcza w rozwoju prawa międzynarodowego i handlowego. Prawo zwyczajowe ustalane jest na drodze tradycji i przekazu, ściśle utrwalonej w czasie kwestii społecznej.

W monarchii wczesnofeudalnej akty prawne dotyczyły najczęściej zmian i uzupełniania prawa zwyczajowego. Także w czasach rozdrobnienia feudalnego nie było warunków do zastępowania dotychczasowych zwyczajów normami prawa stanowionego. Zmiany pojawiły się w wieku XIII, kiedy to doszło do zmian w sferze źródeł powstawania prawa. Dużego znaczenia nabierała prawotwórcza działalność władców w dziedzinie tworzenia nowego porządku prawnego. W późnym średniowieczu pojawił się problem dotyczący kwestii wzajemnego stosunku zwyczaju i ustawy. Z obaw przed wzmocnieniem władzy królewskiej rodziły się koncepcje nadrzędności prawa zwyczajowego, niemożności jego usuwania przed ustawę. W interesach monarchów tworzono z kolei teorie uzasadniające prymat ustawy nad zwyczajem ( na podstawie prawa rzymskiego i kanonicznego).

W literaturze wyróżnia się trzy etapy przechodzenia prawa zwyczajowego do prawodawstwa państwowego:

Powstawanie prywatnych spisów prawa zwyczajowego, ujmujących w pewną całość zwyczaje danego terytorium ( zwodów, zwyczajów, zwierciadeł, kodeksów)

Konieczność potwierdzania autentyczności prawa zwyczajowego

Faza intensywnego prawodawstwa królewskiego, którego celem było ustanawianie nowych norm prawnych

Tam, gdzie nie doszło do powstania absolutyzmu, będącego schyłkową formą państwa feudalnego, utrzymywał się prymat prawa zwyczajowego. W Polsce, gdzie w XV wieku monarchia przybrała formę demokracji szlacheckiej, gwarancją utrzymania przez szlachtę jej partykularnych przywilejów stanowych było utrzymanie dotychczasowej dominacji prawa zwyczajowego. Nawet w dobie odrodzenia ruchu reformatorskiego głoszono hasło „egzekucji praw”, czyli wykonywania praw dawnych( praw „dobrych”), a nie respektowanych w praktyce. Za prawa dobre uważano prawo zwyczajowe, które gloryfikowano i którego dominacja utrzymała się do końca istnienia Rzeczypospolitej Szlacheckiej, mimo prób kodyfikacji.

12. Prawo stanowione

Jest to prawo ustanawiane przez uprawnione do tego organy władzy państwowej. Prawo stanowione jest przykładem prawa formalnego, spisanego w aktach prawnych, dla którego przestrzegania ustanowione są określone mechanizmy. Za jego złamania grożą określone konsekwencje (sankcje). Prawo stanowione jest zatem podstawą szczególnego rodzaju stosunku prawnego, w którym strony tego stosunku mają gwarantowaną jego wykonalność - jeśli któraś ze stron uchyli się przed jego wykonaniem, wtedy zostanie do tego przymuszona siłą.

Cechy prawa stanowionego to:
• Ściśle określona ścieżka tworzenia zapisu prawnego.
• Hierarchiczność aktów prawnych.
• Im wyższa pozycja w hierarchii, tym trudniej stanowić/zmienić prawo.
• Ogromna ilość podmiotów tworzących prawo -> Parlament, samorządy, gminy, urzędy, itp.
• Duża ilość organów państwowych wydających rozporządzenia do ustaw -> taki system skutkuje wydawaniem wzajemnie sprzecznych rozporządzeń i interpretacji przez różne organy.
• Zawiera kodeksy, zbierające normy wspólne dla wydzielonych dziedzin, np. KPK, KRO, KK.
• Prawo stanowione powinno być niesprzeczne (mnogość podmiotów stanowiących, utrudnia wypełnienie tego warunku), jasne (powinno być spisane językiem zrozumiałym dla laika), stabilne (powinno dawać oparcie i poczucie pewności), o charakterze zupełnym.
• Jest prawem ogólnym, adresowanym bezosobowo do wszystkich.
• Technicyzacja - wprowadzanie do języka norm zachowań języka ściśle profesjonalnego, parametryzacji, ekonomii, co utrudnia zrozumienie prawa.

Najstarsze znane zbiory praw sięgają XXVII wieku przed naszą erą i miały miejsce w Mezopotamii. Około 2400 r. p.n.e. powstał najstarszy zbiór ustaw, którego autorem był król Lagaszu. Do dnia dzisiejszego z całego zbioru zachowało się zaledwie 5 artykułów. Innym kodeksem, zachowanym do dnia dzisiejszego, był kodeks pochodzący z Ur, powstały w III tysiącleciu p.n.e. Za jego twórcę jest uważany król Ur-Nammu. Najstarszym kompleksowym kodeksem praw, dodatkowo znanym niemalże w całości, jest kodeks Hammurabiego pochodzący z XVIII wieku przed naszą erą. Kolejne kodyfikacje prawa starożytnego miały miejsce w Egipcie w XIV wieku przed naszą erą. Znane prawa helleńskie pochodzą z VI wieku przed naszą erą. W starożytnym Rzymie zasadnicze znaczenie miało początkowo prawo dwunastu tablic pochodzące z V wieku przed naszą erą. Za ukoronowanie osiągnięć prawa starożytnego uważa się rzymski kodeks cywilny cesarza Justyniana Wielkiego z VI wieku naszej ery. Kodeks Justyniana wyznaczył ramy dla prawa na okres średniowiecza, zaproponowane przez Justyniana Wielkiego zasady kodyfikacji przetrwały do współczesności.

Średniowieczny system prawa wziął swój początek od prawa rzymskiego, którego normy w większości obowiązują po dzień dzisiejszy. We wczesnym średniowieczu dominowało prawo zwyczajowe, gdyż aparat władzy był słabo rozwinięty, jak w monarchiach wczesnofeudalnych czy podczas rozdrobnienia feudalnego. Władza nie miała jeszcze środków na wydawanie i egzekwowanie aktów prawnych. Zwyczajowi nadawano sankcję, nie przez akty prawne, ale przez praktykę stosowania go przez organy państwowe - głównie sądy. Początkowe przekazywane ustnie, spisywane zostały poprzez upowszechnienie się pisanych wyroków i aktów czynności prawnych. Z czasem spisywano je jako reguły ogólnie, a nie jednostkowe. Początkowo akty prawotwórcze to zmiany lub uzupełnienia prawa zwyczajowego.

Zmiana następuje w XIII w - teoretycznym uzasadnianiem prawotwórczej działalności władców/papieża zajęli się legiści/kanoniści na gruncie prawa rzymskiego/kanonicznego, które dawały uzasadnienie mocy stanowienia praw przez władcę.

3 etapy przechodzenia od prawa zwyczajowego do prawodawstwa państwowego:

powstawanie prywat­nych spisów prawa zwyczajowego

potwierdzenie autentyczności prawa zwyczajowego przez władzę

intensywne prawodawstwo królewskie - cel: ustanawianie nowych norm prawnych.

13. Uniwersytet średniowieczny.

Średniowiecze to czas rozwoju szkół i uniwersytetów. W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:
· Uniwersytet Boloński
· Uniwersytet Paryski
· Uniwersytet Oksfordzki
· Uniwersytet w Cambridge
· Uniwersytet Padewski

W XIV wieku:
· Uniwersytet w Rzymie (1303)
· Uniwersytet we Florencji (1321)
· Uniwersytet w Pizie (1343)
· Uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola)
· Uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński) (1364)
Aby móc studiować wybraną przez siebie naukę, należało najpierw studiować przez trzy lata artes liberales (sztuki wyzwolone), czyli nauki przeznaczone tylko dla ludzi wolnych (a nie niewolników). Artes liberales tworzyły nauki stanowiące trivium i quatrivium - gramatyka, retoryka, logika oraz arytmetyka, muzyka, astronomia, geometria. Na uniwersytetach istniały cztery wydziały - sztuk wyzwolonych (czyli artes liberales), teologii, medycyny oraz prawa. 

Pierwszy uniwersytet powstał ok. 1200 roku w Bolonii - wykładano na nim tylko prawo. Jako drugi założono uniwersytet w Paryżu, gdzie wykładano tylko filozofię i teologię. Jako trzeci powstał uniwersytet oxfordzki. Od XIII wieku na uniwersytetach zaczęło się koncentrować życie kulturowe i społeczne.
Na ówczesnych uczelniach istniały dwie możliwości prowadzenia wykładu - tzw. lectio(czyli wykład), który polegał na czytaniu księgi przez wykładowcę oraz na jej komentowaniu. Uczenie się polegało na bardzo uważnym słuchaniu i zapamiętywaniu. W powszechnym użyciu była „Księga sentencji” Piotra Lombarda, która stanowiła kompendium wiedzy teologicznej i filozoficznej. Drugim sposobem nauczania były tzw. dysputy, czyli dyskusje wykładowcy i studentów na podane wcześniej tematy. Pierwszym polskim naukowcem z tytułem magistra był Wincenty Kadłubek.

14. POMNIKI PRAWNE EGIPTU I MEZOPOTAMII
Wśród państw antycznych wyróżniamy dwie podstawowe grupy praw: Bliskiego Wschodu i praw państw śródziemnomorskich.
Starożytne despotie wschodnie reprezentuje Egipt i Mezopotamia, gdzie źródłem wszelkich praw był despotyczny władca, uznawany za bóstwo, np. faraon.
Teokratyczny charakter państwa podporządkował sobie jednostkę.
Słabym punktem praw antycznych jest:
- brak zwartego, jednolitego systemu;
- posługiwanie się kazuistyką prawniczą;
- brak prawnych konstrukcji;
- nierówność poszczególnych podmiotów wobec prawa (niewolnicy byli pozbawieni wszystkich praw);
Lokalizacja: "żyzny półksiężyc", dolina Nilu, dorzecza Eufratu i Tygrysu;
Dominowała gospodarka rolna, tzw. "życie z rzeki" wymusiło potrzebę budowy systemów irygacyjnych, co w efekcie prowadziło do mieszania się rodów i rozwoju logistyki (podział pracy).

Egipt nie pozostawił po sobie obszernych pomników prawa, ale można wyróżnić ustawę karną faraona Horemheba, czy kodeks faraona Bacchorisa. Rozwój prawa w Egipcie nastąpił w okresie greckim, ponieważ rozwinął się wtedy system prawa hellenistycznego. 

Sporo informacji przetrwało z Międzyrzecza (Mezopotamii), gdzie ulokowane były miasta pochodzenia sumeryjskiego i akadyjskiego. 
Najważniejsze ustawy mezopotamskie:
- kodeks króla Urkaginy, sumeryjskiego władcy Lagasz;
- kodeks monarchy Ur-Nammu, władcy miasta Ur;
- kodeks Lipit- Isztara, władcy Isinu
- kodeks praw z Esznunny;
- kodeks Hammurabiego.

15. Mir monarszy

MIR MONARSZY - Historia Powszechna
ściganie z urzędu i karanie za przestępstwo stanowiące groźbę dla porządku publicznego umożliwiała konstrukcja miru. Mir inaczej jest nazywany "ręką pańską", ponieważ rzecznikiem miru był panujący.
W przypadku złamania miru za czyn przestępny oprócz kary prywatnej (główszczyzny, nawiązki) pobierano także karę państwową (na rzecz monarchy), a czasami także karę sądową, na rzecz sądu. 

Podział mirów:
a) miejscowy - obejmuje pewne miejsca np. drogi publiczne, targi, granice
b) osobowy - obejmuje pewne kategorie osób, jak kobiety czy Żydzi
c) mieszany - przysługiwał np. arcybiskupowi, ponieważ obejmował ochronę osoby, jak i miejsca jej pobytu. Do tej grupy należy także mir sądowy - otaczający miejsce sądu, jak i samych sędziów.

16. Kary publiczne i prywatne.

Wraz z rozpadem wspólnoty plemiennej kwestia karania przestępstw przestała być wyłączną domeną rodu. Pojawiła się bowiem kategoria czynów zagrażających całej społeczności i ściganych środkami przymusu państwowego. Najwcześniejszy dla przyszłego rozwoju prawa karnego był podział przestępstw na te, które naruszały ogólny porządek społeczny, i takie, które naruszały interesy jednostki i jej rodu.

- powstanie kategorii przestępstw naruszających interesy ogółu (przestępstw publicznych) wiązało się z powstaniem organizacji państwowej. Do tej kategorii zaliczano zdradę kraju, zbiegostwo z wojska, zbrodnie natury religijnej, jak krzywoprzysięstwo i świętokradztwo. Przestępstwa te były sądzone na zgromadzeniach ludowych. Kara we wczesnym średniowieczu miała charakter sakralny, wynikający z obawy przed gniewem bogów. Jednocześnie przestępca swoim czynem łamał mir (pokój publiczny).

- w przypadku przestępstw naruszających interesy jednostki i jej rodu(przestępstw prywatnych) pokrzywdzony mógł wybrać drogę sądową bądź samopomoc ( zemsta rodowa). Istniało przekonanie , że ofiara nie zazna spokoju, dopóki nie zostanie pomszczona(pomsta krwawa). Możliwe było wykupienie się (okup) w celu zakończenia waśni i wojen rodowych (wróżd).

Przestępstwa publiczne i prywatne

- w prawie średniowiecznym przestępstwa publiczne oparte były na złamaniu miru i naruszeniu interesów grup rządzących. Panujący jako strażnik miru, pobierał karę za jego złamanie, niezależnie od kary prywatnej. Wykształciły się różne rodzaje miru:

-miejscowy-zapewnienie szczególnej ochrony prawnej np. targowi, kościołowi,

-osobowy- zapewnienie ochrony np. duchownym, kobietom, sierotom,

-mieszany-zapewnienie ochrony osobie i miejscu jej pobytu,

W przypadku złamania miru niedopuszczalna była ugoda bez zgody władzy państwowej.

-do przestępstw publicznych zaczęto z biegiem czasu zaliczać:

-przestępstwa przeciwko władcy i państwu. Ich zakres ścigania i karania określał monarcha. Zaliczano do nich m.in.: zdradę państwa, obrazę majestatu, ucieczkę z kraju lub pola bitwy, zamach na życie władcy.

-przestępstwa przeciwko religii, m.in.: czary, wróżbiarstwo, krzywoprzysięstwo, świętokradztwo i bluźnierstwo. Ścigały je zarówno władze duchowne, jak i świeckie. W źródłach występowała wyraźna tendencja do zaostrzenia za nie kar.

-inne przestępstwa publiczne-obejmowały przestępstwa skierowane przeciwko władzom, sądom i korporacjom terytorialnym, urzędnicze-dokonywane przy wykonywaniu czynności służbowych, skarbowe, wojskowe.

-do przestępstw prywatnych zaliczano wszelkie krzywdy wyrządzone jednostce i jej rodzinie. Przestępstwa te dochodzone były przed sądem lub w drodze samopomocy. Wykształcił się także system kar pieniężnych tzw. kompozycyjnych, uiszczanych w celu zakończenia walk rodowych (okup- wykupienie się od zemsty).

- podstawowy podział przestępstw prywatnych w prawie wczesnośredniowiecznym:

przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Najcięższą formą było mężobójstwo, które dzieliło się na morderstwo (potajemne zabicie człowieka i próby zatarcia śladów) i zabójstwo (bez prób zatajenia czynu). Do przestępstw przeciwko zdrowiu należały uszkodzenia ciała w rodzaju zranień, ochromień, guzów, sińców

przestępstwa przeciwko mieniu: kradzież (wielka i mała, kwalifikowana zwykła; rozbój-zabór cudzej rzeczy przy użyciu siły, z zamiarem pozbawienia życia, rabunek-zabór rzeczy siła, jawnie, bez zamiaru pozbawienia życia; podpalenie, wyrządzenie szkód polnych i leśnych.

przestępstwa przeciwko czci. Obejmowały zniewagę czynną, słowną lub pisemną(paszkwile)

przestępstwa przeciwko wolności: gwałty skierowane przeciwko osobie- zgwałcenie i porwanie kobiety wbrew jej woli, bezprawne uwięzienie, uprowadzenie lub przyjęcie zbiegłego niewolnika i poddanego, sprzedaż wolnej osoby

przestępstwa przeciwko moralności: cudzołóstwo, kazirodztwo, nierząd, sodomię, homoseksualizm

przestępstwa przeciwko zaufaniu publicznemu: fałszerstwo (dokumentów prywatnych, składanie fałszywych zeznań), oszustwo (posługiwanie się podwójnymi kompletami kart lub kości) i lichwa(pobieranie odsetek wyższych niż ustalony przepisami procent)

KARA

Kara stanowi dolegliwość zastosowaną wobec sprawcy przestępstwa. Polega na wymierzeniu sprawiedliwości przestępcy, wyrażając w ten sposób potępienie dla sprawcy i jego czynu ze strony społeczeństwa

Kary państwowe (publiczne).

powstanie systemu kar publicznych wiązało się ze stosowaniem w czasach pierwotnych kary wyjęcia spod ochrony rodu.

kara publiczna traktowana była jako odpłata za wyrządzone zło. Prymitywną formą odpłaty był odwet, polegający na wyrządzeniu sprawcy dolegliwości takiej samej, jak ta, której doznał pokrzywdzony.

stosowano kary talionu oraz kary o charakterze odzwierciedlającym (np. złodziejowi odcinano rękę)

podstawową karą publiczną była kara śmierci. Kary śmierci dzielono na: zwykłe(ścięcie i powieszenie) i kwalifikowane(łamanie kołem, utopienie, spalenie, wbicie na pal, ukamieniowanie, uduszenie, zagłodzenie, wypusczenie jelit i pogrzebanie żywcem)

karami publicznymi były kary mutylacyjne (okaleczenia) jako samoistne; dodatkowe; zastępcze.

wyjęcie spod prawa (proskrypcja) -dająca możliwość bezkarnego zabicia sprawcy

kary majątkowe. Najsurowszą z nich była konfiskata całego majątku. Orzekano ją za najcięższe przestępstwa, zazwyczaj jako karę dodatkową. Godziła nie tylko w sprawcę, lecz również w jego rodzinę. Innymi karami pieniężnymi były grzywny( kary pieniężne). Wymierzano je jako rekompensatę za naruszenie porządku powszechnego

najmniejsze znaczenie we wczesnym średniowieczu miała kara pozbawienia wolności.

istniała możliwość wykupienia się od kary publicznej, czyli możliwość majątkowej rekompensaty za przestępstwo. W prawie polskim wyróżniano kary wielkie(„siedemdziesiąt”, „pięćdziesiąt”)) i małe(„sześciu grzywien”, „trzystu kruszców soli”). Płacono je na rzecz panującego lub sądu. Możliwość ta była uzależniona od zgody władzy, stała się przejawem uprzywilejowania bogatych.

Kary prywatne. System kar kompozycyjnych.

Formą rekompensaty za krzywdę stał się pieniężny okup (z tradycji wykupywania się od krwawej zemsty).Wraz z zanikiem samopomocy rozwiną się system kar prywatnych, uiszczanych w pieniądzach, zwanych karami kompozycyjnymi (połączono element kary z pieniężnym odszkodowaniem).

Kara kompozycyjna składała się pierwotnie z dwóch elementów

1.suma płacona na rzecz pokrzywdzonego lub jego rodziny

-w postaci okupu za zabicie kogoś- główszczyzna (cena głowy)-zależna od statusu ofiary i sprawcy, płci i wieku

-okupu za uszkodzenie ciała -pokutne (za Statutami Litewskimi - nawiązka)-zależny od wielkości zranienia, rodzaju uszkodzenia

2.opłata na rzecz władcy za naruszenie pokoju powszechnego, stanowiąca formę kary powszechnej (fredus, wira)

stanowiła bądź określoną część główszczyzny, bądź wyznaczana była w pewnej stałej sumie pieniędzy

Obowiązek zapłaty mógł przechodzić na krewnych, (sprawca płacił głową jeśli sam nie mógł się wykupić)

W prawie salickim istniał zwyczaj rzucania grudki ziemi przez sprawcę na kolejnych krewnych od najbliższych by go wykupili. Jeśli nikt nie chciał go wykupić, wtedy sprawca czynu płacił życiem.

Prawo karne wczesnego średniowiecza odbiegało daleko od ideału. W dobie rozdrobnienia feudalnego w warunkach słabości aparatu państwowego, jednym z przejawów anarchii było rozstrzyganie konfliktów między stronami, przy pomocy swych krewnych, przyjaciół i sług w drodze wróżd. Wróżdy miały charakter wojen prywatnych. Jednym z ważnych zadań władzy państwowej w dobie przezwyciężania rozbicia feudalnego i kształtowania się państwa scentralizowanego było zapobieganie anarchii przez ograniczanie i zakazy wojen prywatnych. Pojawiały się liczne ustawy , zwane ustawami pokoju, które szczegółowo regulowały warunki i formy wykonywania zemsty prywatnej. Zawierały one również wiele innych przepisów z dziedziny prawa karnego, w których znajdowały odbicie nowe tendencje rozwojowe. Późniejszy wzrost władzy państwowej stwarzał również możność zaliczania coraz większej liczby czynów do kategorii przestępstw naruszających interesy ogółu i objętych państwowym prawem karania.

17. Powstawanie miast

Powstawanie miast to proces zmiany struktury osadniczej regionu, w wyniku której powstaje miasto. Jest związane z określonym etapem rozwoju społecznego, uwarunkowane społecznym podziałem pracy. Osady, w których ludność zajmowała się działalnością pozarolniczą stopniowo powiększały się i zmieniały charakterystykę zabudowy na coraz bardziej zwartą. W miarę rozwoju cywilizacyjnego i społecznego osiedla te zyskiwały coraz większą odrębność administracyjną i polityczną, aż wreszcie stały się odrębnymi jednostkami administracyjnymi posiadającymi zespół przywilejów zebranych w tzw. "prawa miejskie".

Istnieje kilka funkcji, zwanych funkcjami miastotwórczymi, dzięki którym osady przekształcały się w miasta:
handlowe i handlowo-usługowe - wiele miast rozwinęło się, gdyż były ważnymi ośrodkami handlu czy rzemiosła;
obronne - miasto powstawało w pobliżu zamku lub warowni, która w razie najazdu służyć mogła schronieniem;
stołeczne i administracyjne - rozwijały się wokół siedziby władcy;
komunikacyjne - miasta powstawały przy brodach, mostach a także przy skrzyżowaniach ważnych szlaków komunikacyjnych. Tym miastom rozwój zapewniały opłaty od przewożonych towarów;
przemysłowe i górniczo-przemysłowe - miasta powstawały na terenach, gdzie znajdowały się dostępne do wydobycia złoża, a także tam, gdzie warunki geograficzne były sprzyjające dla rozwoju przemysłu;
mieszkalne - miasta lokowane w miejscu dogodnym do założenia domostwa;
kulturalne i naukowe - przykładem mogą być miasta uniwersyteckie;
uzdrowiskowe i rekreacyjne oraz turystyczne.

Miasta charakteryzowały głównie zajęcia ich mieszkańców. W praktyce powstawały one z połączenia dwóch lub więcej wyżej wymienionych funkcji (np. usługowo-handlowej i obronnej).

18. Gildie i cechy

Gildie i cechy, organizacja handlu, sprawowanego przez kupców i przemysłu, spoczywającego w rękach rzemieślników.
Gildie inaczej zwane też hanzami-były starsze od cechów ,nie ograniczały się do jednego miasta, lecz łączyły kupców z większej ilości miast. Zrzeszenia takie występowały solidarnie wobec seniorów i uzyskiwały od nich przywileje i monopole handlowe. Gildie stały się wzorem dla zrzeszania się również producentów w ramach specjalnych organizacji, które przybrały postać cechów.
Cech- zrzeszał osoby wykonujące ten sam zawód, mistrzów, czeladników i uczniów. Cechy były organizacją przymusową i zamkniętą. Liczba mistrzów i czeladników w każdym cechu była ściśle określona i nie można było jej zmienić. Chodziło tu o dostosowanie wysokości produkcji do potrzeb rynku i zapobieżenie zbytniej obniżce cen przez nadprodukcję. Na czele cechu stała starszyzna cechowa, która czuwała nad przestrzeganiem statutów cechowych. Statuty określały ogólne warunki pracy, godziny otwarcia i zamykania warsztatów, dni wolne od pracy jak i sposób wynagradzania. 

19. Procesy przeciwko zwierzętom

W minionym tysiącleciu przed sądami kościelnymi i świeckimi krajów Europy Zachodniej przetoczyło się wiele procesów, w których oskarżonymi były zwierzęta.  Od połowy XIII do połowy XVIII wieku udokumentowano około 200 procesów przeciwko zwierzętom, które spowodowały śmierć człowieka, lub wyrządziły znaczące szkody jakiejś ludzkiej zbiorowości

Rozróżniamy procesy kryminalne przed sądem świeckim, w których oskarżano pojedyncze zwierzęta domowe, `winne' np. zabicia człowieka, oraz procesy kościelne, w których sądzono nieuchwytnych `sprawców' plag, dokuczających ludności, jak gryzonie czy owady. Sądzono zwykle zaocznie, czasem jednak sprowadzano na rozprawę egzemplarz gatunku, skazując go i wykonując na nim egzekucję.

Trzeci rodzaj procesów obejmował przedmioty, które bądź to były narzędziem przestępstwa, bądź w jakiś sposób przyczyniły się do nieszczęścia (np. padające drzewo). Można tu zaliczyć nieprocesowe egzorcyzmy i klątwy, a także zniszczenie zwierzęcia w karaniu zoofilii, połączone z usuwaniem akt procesowych.

Pokrewna z tą jest inna prawna tradycja germańska nakazująca niszczenie domu, w którym zgwałcono kobietę. Zabijane były wówczas także zwierzęta, które przy tym były, a jej nie pomogły.

Z wykładu :

Sądzono zwierzęta, które stały się sprawcami śmierci człowieka

Zmierzano do wyeliminowania zwierząt, która miały „moc śmiercionośną”

Również w stosunku do zwierząt stosowano kary odzwierciedlające tzn. jeżeli np. świnia ugryzła dziecko, obcinano jej ryjek.

Zwierzęta traktowano identycznie jak ludzi podczas procecu tzn. łagodniej traktowano dzieci (małe zwierzątka) oraz samice w ciąży

Arabowie nie stosowali procesów przeciwko zwierzętom

20. ‎Germańskie i słowiańskie państwa szczepowe
1. Powstanie państw szczepowych :
Od III i IV wieku zaczęły pojawiać się wśród ludów germańskich organizację państwowe wyższego rzędu -> Państwa szczepowe powstały przez połączenie kilku plemion. 
Szczepy te osiedlały się na terenie cesarstwa rzymskiego w warunkach pokojowych lub wojennych. Ostatecznie cesarze dozwalali na osiedlanie się na wyznaczonym terytorium państwa rzymskiego w charakterze sprzymierzeńców. Ludność miejscowa przyjmowała Germanów u siebie na warunkach rzymskiego, wojskowego SYSTEMU KWATERUNKOWEGO. W podobny sposób na terenie Rzymu osiedlały się szczepy Wizygotów, Wandalów, Burgundów i Franków. Rozbudowały one własną państwową organizację w ramach istniejącego jeszcze cesarstwa.

2. Główne państwa szczepowe :
a) Państwo Wizygotów (Stanowili odłam Gotów, przybyli ze Skandynawii na początku III wieku)
b) Państwo Wandalów ( IV w. przebywali na terenie obecnych Węgier, w swych wędrówkach na zachód osiedlili się jako sprzymierzeńcy cesarstwa w południowej Hiszpanii) 
c)Państwo Burgundów ( w II w. opuścili wyspę Bornhol i osiedlili się przelotnie nad Odrą. W V wieku założyli jako sprzymierzeńcy Rzymu „Królestwo wormackie” nad Renem. 
d) Państwo Franków ( już w 358 r osiedlili się jako sprzymierzeńcy Rzymu na terenie dziesiejszej Belgii)
e)Państwo Ostrogotów
f)Państwo Longobardów (północne Włochy)
g)Państwo Anglosaskie (Osiedlone w Brytanii ludy Anglów i Sasów- wyparły w V wieku ludnośc celtycką i stworzyły organizację państwową.)
h)Ludy Skandynawskie (Kraje skandynawskie były kolebką wielu ludów , które odegrały główną rolę w procesie wędrówek ludów-> Goci, Burgundowie)

3. Ludy słowiańskie 
Ludy słowiańskie zajmowały znaczne obszary Europy wschodniej i środkowej. 
W pierwszym 500-leciu n.e. dokonało się znaczne rozprzestrzenienie ludów słowiańskich. Pozostawało to w związku z tymi samymi procesami migracyjnymi, które doprowadziły ludy germańskie do inflacji na obszary imperium rzymskiego. Ludy słowiańskie przekroczyły na południu linię Karpat i Dunaju, na zachodzie linię Odry. W efekcie doszło do znanego wyodrębnienia się 3 słowiańskich grup etnicznych :
- Wschodniej
-Zachodniej 
- Południowej

Podstawową organizacją plemienną był początkowo ród. W miarę rozwoju zaczęły powstawać organizację społeczne wyższego rzędu. U wszystkich ludów słowiańskich pojawiła się organizacja plemienna , podobna do Organizacji Germanów.

4. Charakterystyka państw szczepowych germańskich i słowiańskich .
- Państwo rzymskie było państwem opartym na systemie niewolnictwa, tego zaś charakteru nie miały państwa szczepowe.
-Państwo rzymskie było państwem terytorialnym , natomiast państwa szczepowe miały charakter związków osobowych opartych na wspólnym pochodzeniu i dlatego mogły zmieniać swe siedziby.
-Funkcję państwa rzymskiego ograniczały całe życie obywateli i dlatego miało ono wysoko rozbudowany aparat, tymczasem zadania państw szczepowych były ograniczone do zapewnienia bezpieczeństwa na zewnątrz (wojsko) i pokoju wewnętrznego (sądownictwo)
- Koncepcja władzy monarszej była odmienna. W Rzymie cesarz miał pełnię władzy, gdy państwa szczepowe miały początkowo charakter demokratyczny.

21. Partykularyzm i Stanowość prawa
Partykularyzm prawa. Cechą charakterystyczną prawa średniowiecznego był jego partykularyzm.. Na kontynencie europejskim prawo zwyczajowe nie miało charakteru powszechnego. prawo kształtowało się początkowo w obbrębie określonych grup spolecznych(szczepów, plemion), a następnie-gdy wraz z krzepnięciem organizacji państwowej więzy rodowe ustapią miejsca związkom o charakterze tyrytorialny, a pierwotna zasada personalności w obowiązywaniu prawa zostanie zastąpiona zasadą terytorialności-w ramach określonego obszaru. Był więc to partykularyzm zarówno personalny jak i terytorialny. Partykularyzm terytorialny uległ pogłębieniu w dobie rozdrobnienia feudalnego. Wiobec zaniku centralnych ośrodków władzy, braku więzi gospodarczej i politycznej między poszczególnymi terytoriami zjawisko to gdzieniegdzie doprowadziło do powstania na małych obszarze wielkiej liczby lokalnych praw zwyczajowych, obejmujących swym zasięgiem czasem jedną posiadłość czy osadę. Przy ówczesnym stanie komunikacji i środkow wzajemnego przekazu porozumiewania się nie bylo praktycznych możliwości do przenikania na szerszą skalę norm prawnych na inne terytoria. Ponadto średniowieczny porządek prawny był z gruntu przeciwny unifikacji czy reformy prawa gdyś ideałem zycia była stabilizacja. 

Stanowość prawa
Prawo epoki feudalizmu posiadało specyficzne cechy związane ściśle z istniejącą strukturą społeczną. Jedną z tych cech była stanowość prawa. Stanowość prawa była wynikiem stopniowego wyodrębniania się stanów, czyli grup społecznych określonych przez prawo i wyróżniających się odrębnym stanowiskiem prawnym.

W dobie monarchii stanowej, w okresie pełnego wyodrębnienia się stanów wykształciły się: 

- stan szlachecki - prawo ziemskie, lenne, zwane też prawem polskim,

- stan mieszczański - autonomiczne prawo poszczególnych miast (np. na prawie Środy Śląskiej i Magdeburga)

- duchowieństwo - prawo kanoniczna, prawo kościelne

- chłopi-najliczniejsza z grup społecznych(nie wszędzie jednak stanowila odrębny stan)

Stany uprzywilejowane to: szlachta i duchowieństwo, z czasem tez mieszczaństwo. Grupy narodowościowe miały swoje prawa tylko wewnątrz danej grupy.

Jednym ze skutków istnienia odrębnych systemów prawa dla poszczególnych stanów było to, że takie same instytucje prawne mogły być regulowane w odmienny sposób, co prowadziło do konfliktu praw. Często też normy prawa niejednakowo odnosiły się do różnych grup społecznych w kontekście np. kar za przestępstwa.

22. Kodeks Hammurabiego 
Kodeks Hammurabiego to jeden z najstarszych kodeksów świata. Został opracowany ok. XVIII/XVII w. p.n.e. za czasów króla Hammurabiego, władcy Babilonii.
Hammurabi chciał spisać wszelkie panujące zwyczaje i prawa oraz ustanowienie jednolitych norm. W jego zamierzeniu miało to prowadzić do zatarcia różnic pomiędzy poszczególnymi częściami rozległego kraju.
Kodeks Hammurabiego spisano na wysokiej (ponad 2 metry wysokości) steli z czarnego diorytu.
Tekst sporządzono w języku babilońskim. Po przeciwnej stronie wyrzeźbiono postać króla, stojącego przed jednym z głównych bogów całej Mezopotamii - Mardukiem i przyjmującego z jego rąk insygnia władzy. Stelę najprawdopodobniej ustawiono przy największej świątyni Babilonu.
Kodeks składa się 282 artykułów, prologu i epilogu. Kodeks obejmował bardzo wiele dziedzin prawa, w szczególności: prawo karne, prawo małżeńskie, prawo rzeczowe; zawierał również przepisy procesowe.
Kodeks Hammurabiego miał charakter kazuistyczny. System kar oparty był na zasadzie talionu (za wybite oko wybijano oko sprawcy) i tzw. karach odzwierciedlających (za uderzenie ojca odcinano synowi rękę, którą uderzył). Obecnie Kodeks Hammurabiego znajduje się w Luwrze

23. Zasada osobowości i zasada terytorialności prawa
Zasada osobowości prawa- to pierwsza zasada i wywodzi się ze starożytności. Polegała na tym, że każdy rządzi się swoim prawem, takim jakim jest jego prawo rodzinne (np. Burgund rządzi się prawem Burgundzkim). Nosi się to prawo zawsze ze sobą. Stosuje się tzw. wyznanie prawa- jakiego ja jestem prawa? Sędzia sądzi mnie według mojego prawa, dlatego też sędziowie muszą znać różne systemy prawne. 

Zasada terytorialności prawa- obowiązuje to prawo na terytorium którego państwa się znajdujemy. Ta zasada zaczęła dominować mniej więcej od VII wieku we Włoszech, XI we Francji i od XIII w Niemczech.

24. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

Zdolność prawna: zdolność do tego, by być podmiotem praw i obowiązków; nabywa się ją w momencie urodzenia żywym

Zdolność do czynności prawnych: zdolność do tego, by przez własne działania powodować powstanie, zmianę lub wygaśnięcie stosunku prawnego

Podstawowym warunkiem jej nabycia był wiek:
- do XVw. brano pod uwagę przede wszystkim dojrzałość fizyczną, a następnie psychiczną

dojrzałość fizyczna - (na początku ustalana w każdym konkretnym przypadku) nazywano to „dojściem do lat sprawnych”; dla dziewcząt był to przeważnie wiek 9-13 lat, dla chłopców 11-14 lat)

- do XVIIIw. w poszczególnych ustawodawstwach europejskich ustaliły się mieszanki, czyli zdolność do czynności prawnych określano w oparciu o zdolność fizyczną i psychiczną; wyróżniano 3 etapy:
1. małoletność (do około 12-15 roku życia) - do osiągnięcia „lat sprawnych” posiadanie tylko zdolności prawnej
2. okres „lat sprawnych” (do około 21-25 roku życia) - ograniczona zdolności do czynności prawnych: nie można było samodzielnie dokonywać czynności prawnych, a wyłącznie z opiekunem prawnym - ojcem, mężem, innym krewnym męskim lub w ich braku z proboszczem swojej parafii
3. pełnoletniość - „lata roztropne” (po 21-25 roku życia)

Utrata zdolności do czynności prawnych:
1) śmierć naturalna
2) śmierć fikcyjna (łac. proscriptio - „wywołanie”): śmierć prawna nazywana też śmiercią cywilną - najczęściej połączona z wyrokiem skazującym w sprawie karnej za przestępstwo przeciw życiu, zdrowiu, państwu; może mieć 2 formy:
- infamia - jeśli żył w kraju; okrycie hańbą
- banita - jeśli został wygnany

Ograniczenia zdolności do czynności prawnych:
1) stanowość: największą ilość uprawnień posiadała szlachta (choć nie wszędzie była równa w swoim stanie), natomiast największe ograniczenia dotyczyły chłopów i mieszczan
2) przynależność państwowa:
- ius albinagi - jeśli cudzoziemiec zmarł i zostawił spadek, a nie pozostawił spadkobiercy i nie sporządził testamentu, to spadek otrzymywał władcy; główszczyzna za zabicie cudzoziemca miała być uiszczona krewnym w kraju, jeżeli nie - na rzecz władcy
- Żydzi - prawo kanoniczne zabraniało lichwy, jednak Żydów ten zakaz nie obowiązywał - mogli pożyczać na procent legalnie, stąd zwani byli „nieprzyjacielami Chrystusa”; nie mogli zawierać małżeństw z chrześcijanami
3) cześć i honor jednostki: przedstawiciele zawodów hańbiących nie mieli zdolności do czynności prawnych (hycel, kat, aktorzy)
4) choroba fizyczna (kalectwo, trąd)
5) choroba umysłowa: osoby takie pozostawały pod opieką, nie mogły dokonywać czynności rozporządzających ani przysparzających; uznanie za chorego umysłowo należało do kompetencji władcy, który na życzenie krewnych przydawał takiej osobie kuratorów, będących najczęściej członkami rodziny
6) płeć: pełną zdolność posiadali wyłącznie mężczyźni; idąc za pismami ojców Kościoła (św. Augustyna, św. Tomasza), kobieta musi zawsze być pod mundium, czyli opieką, władzą ojca, męża, krewnego męskiego; fragilitas sexus (kruchość przyrodzenia) - z powodu słabości przyrodzenia kobieta nie posiada rozumu do zawierania czynności prawnych
7) wyznanie: np. zakaz małżeństw chrześcijan z innowiercami 
8) marnotrawstwo: wybitna rozrzutność - była traktowana tak jak choroba umysłowa, jednak uważano ją za mniej groźną; średniowieczu uznanie za marnotrawnego na podstawie życzenia krewnych, uznawał monarcha, ewentualnie sąd; osoba marnotrawna miała zarząd nad majątkiem, ale nie mógła obciążać, wyzbywać się, poręczać zobowiązań, zaciągać długów; orzeczeniu marnotrawstwa towarzyszyło publiczne ogłoszenie, by nikt z marnotrawcą nie wchodził w stosunki obligacyjne (czyli nie zawierał umów), gdyż były one nieważne; marnotwarca nie mógł sprawować opieki ani kurateli, zaś dzieci mogły się domagać podziału majątku

25.Kara kompozycyjna

rodzaj kary pieniężnej stosowany powszechnie w prawie średniowiecznej Europy ( wczesny okres feudalizmu). Taką karę świadczono przede wszystkim w zamian za rezygnację z krwawej zemsty, z prawa odwetu. Dopuszczalna była także jako środek wykupienia się od kar na życiu i zdrowiu w ogóle. Ustalano stałe kary pieniężne za określone przestępstwo. W ten sposób powstał system zastępczych kar pieniężnych zwany systemem kompozycyjnym. Został szeroko rozbudowany w XII i XII w. Kary pieniężne dzielono na: 
a. kary publiczne, które pobierał książę lub sędzia, a w dobrach - które uzyskały immunitet - ich pan z tytułu posiadanych uprawnień publicznoprawnych
b. kary prywatne, zwane płatem, które przypadały powodowi, jeśli wygrał sprawę (za zgodą sądu lub stron, karę na życiu lub ciele zamieniano na karę pieniężną)
System kompozycyjny kar stwarzał uprzywilejowaną sytuację dla bogatszych, ubodzy natomiast, których nie było stać na zapłacenie kary, przypłacali wyrok skazujący życiem lub kalectwem. Najwyższą karą była kara siedemdziesiąt, zwana też „niemiłościwą”. Dalej szły kary piętnaście i dwanaście grzywien (kary wielkie). Do kar małych należały: kara sześć grzywien i kara trzysta(początkowo liczona w denarach).
Pieniężne kary prywatne otrzymywał pokrzywdzony, zaś w przypadku zabójstwa - rodzina zabitego. Były one formą sankcji , w której występowały elementy kary i odszkodowania. Najbardziej rozpowszechnionymi karami prywatnymi były główszczyzna, czyli suma składana za głowę zabitego na rzecz jego rodziny oraz nawiązka płacona za okaleczenie, zranienie czy pobicie. W miarę pogłębiania się stosunków feudalnych i kształtowania się stanów kary pieniężne ulegały zróżnicowaniu w zależności od pozycji stanowej, a także w ogóle pozycji społecznej osoby zabitej lub pokrzywdzonej. Dla przykładu statut wielkopolski znał 2 wymiary główszczyzny: 30 grzywien za szlachcica i 6 za chłopa. 
W późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych kary kompozycyjne, jako wynikające z ugody między stronami, zostały zastąpione przez kary publiczne, ustanawiane przez władzę państwową.

26. Forma zawarcia stosunku lennego:

Kontrakt lenny: to umowa, w której jedna osoba (senior) nadawała drugiej osobie (wasalowi) pewną nieruchomość w lenno w zamian za pewne świadczenia, przy czym obie str zobowiązywały się do wzajemnej lojalności.
Przedmiotem lenna z reguł była ziemia, czasami był to urząd lub renta(prawo do corocznego pobierania od seniora określonej kwoty pieniężnej.
Forma zawarcia: w związku z tym, iż społeczeństwa wczesnośredniowieczne nie posługiwały się w większym stopniu pismem to strony dbały o to, aby zawarcie kontraktu utrwaliło się w pamięci świadków, którzy w przyszłości mogliby posłużyć świadectwem o jego zawarciu (tego kontraktu). Taki kontrakt lenny opatrzony był wieloma symbolicznymi rytuałami:
• Hołd lenny: wasal klęczał przed seniorem z odkrytą głową, mając w ręce złożone w jego dłoniach (w dłoniach seniora) składał przysięgę wierności.
• Inwestytura: senior wręczał wasalowi jakiś przedmiot symbolizujący lenno (np. pierścień, chorągiew, pastorał, itd.) Pocałunkiem kończono całą tą uroczystość.
Wasal przyjmując lenno , przyjmowal na siebie obowiązki wojskoweI(służba na wyprawie wojennej seniora, kawalkada, czyli wstawienie się na zawołanie seniora w orszaku zbrojnym, stróża, czyli obowiązek pełnienia służby garnizonowej na zamku seniora. Obowiązki te regulował kontrakt lenny w zależności od wielkości lenna) , obowiązek rady(obowiązek wstawienia się na zamku seniora i służenia mu radą, przede wszystkim w sądzie) i obowiązki finansowe( świadczenia finansowe wasali pierwotnie nie znane nigdy nie rozwinęły się do wielkich rozmiarów, ograniczyły się do jednorazowej opłaty za odnowienie lenna).
Obowiązki seniora polegały na lojalności wobec wasali, zapewnienia im możliwości objęcia i dzierżenia lenna oraz na zapewnieniu sądownictwa.
Początkowo kontrakt lenny był dożywotni, rozwój historyczny doprowadził do nadania charakteru dziedzicznego ( najpierw prawo do lenna uzyskiwał najstarszy syn wasala lub wszyscy męscy potomkowie wasala, a później prawo to uzyskaly kobiety).
Jeżeli wasal nie wywiązał się z umowy lennej to był poddany sądowi parów na dworze seniora i mógł być pozbawiony lenna przez konfiskatę.
Gdy senior nie dotrzymał umowy to kontrakt mógł ulec rozwiązaniu. Ale wasal nadal utrzymywał się w hierarchii lennej i mógł przyjąć lenno z rąk seniora nadrzędnego.
Lenno pozostawione bez dziedzica trafiało z powrotem do seniora, rzadko zdarzało się aby lenno zostało bez dziedzica uprawnionego do inwestytur. Wasale często również nabywali prawa do alienowania (sprzedawania) lenna osobom trzecim, za zgodą seniora, któremu należała się opłata 1/5 wartości lenna.

27. Hierarchia lenna i jej funkcjonowanie

Stosunki lenne doprowadziły do wykształcenia się hierarchicznej struktury lennej, zbudowanej na kształt piramidy, na wierzchołku której stał monarcha. Poniżej niego stali wasale bezpośrednio od niego zależni. Bezpośredni wasale byli seniorami wasali pośrednich drugiego stopnia od nich z kolei zależeli wasale trzeciego stopnia itd. Hierarchia lenna mogła być, więc dwustopniowa, mogła też obejmować o wiele więcej stopni. U podstaw piramidy znajdowali się chłopi związani z feudałami, na różnych stopniach hierarchii lennej stosunkiem poddańczym. Szczególne miejsce w hierarchii lennej zajmowali zazwyczaj bezpośredni wasale monarchy.

Ustrój lenny ukształtował się w okresie zlewania się pojęć prawa prywatnego i publicznego, własności i władzy. Możniejsi panowie lenni stali się władcami w obrębie swych terytoriów lennych. Hierarchia lenna była, więc wyrazem i formą dezintegracji państwa.

Wielostopniowa struktura lenna nie mogła w rzeczywistości zapewnić ładu i musiała prowadzić do anarchii. Przyczyna leżała głównie w tym, że ta sama osoba mogła łączyć w swym ręku większą ilość lenn zajmujących miejsce na różnych szczeblach hierarchii lennej. Prowadziło to do wytwarzania się bardzo różnorodnych sytuacji. Na przykład ten sam feudał mógł mieć jedno lenno od jednego, a drugie od drugiego bezpośredniego wasala korony albo ten sam bezpośredni wasal jednego monarchy mógł być równocześnie wasalem drugiego monarchy. Prowadziło to do ciągłych sytuacji konfliktowych. Na przykład w jaki sposób ten sam wasal miał obsłużyć wojskiem dwóch swoich seniorów, którzy prowadzą między sobą wojnę. Starano się tym trudnością zapobiec poprzez wprowadzenie specjalnych zastrzeżeń w tzw. hommagium ligium, gdzie wasal zastrzegał się, że będzie w pierwszej kolejności obsługiwał jednego seniora, a nie będzie obsługiwał drugiego seniora w wypadku, gdyby ten walczył przeciw pierwszemu.

Gdyby, więc ująć graficznie powiązania między feudałami, a nie między lennami, to uzyskalibyśmy nie regularną piramidę lenn, lecz splątane i bezładne kłębowisko wzajemnych powiązań między wasalami. W takich warunkach oczywiście ani monarcha, ani inni seniorzy nie mogli liczyć na pomoc militarną swoich wasali, mających równocześnie zobowiązania lenne wobec innych seniorów. Dlatego armia lenna rychło utraciła swe znaczenia. Ustrój lenny nie dawał dostatecznego oparcia dla władzy państwowej także i z tego powodu, że był strukturą opartą na umowach osobistych. Prowadziło to do zatarcia obowiązków wasali niższego stopnia i ich zależności w stosunku do monarchy, zwierzchnika hierarchii lennej. We Francji wyznawano zasadę: „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem”, w takiej sytuacji król Francji nie posiadał żadnej władzy w stosunku do swoich pośrednich wasali i był zdany na łaskę i niełaskę swych bezpośrednich wasali, często przewyższających go swą potęgą.

Tak, więc ustrój lenny przyczynił się do dezintegracji państwa i do pogłębienia anarchii w okresie rozdrobnienia feudalnego. Dopiero w okresie odbudowy zjednoczonych państw feudalnych hierarchia lenna przestała odgrywać większą rolę polityczną, a lenno utrzymało się jedynie jako specyficzny typ własności ziemskiej. Państwo zastąpiło lenną służbę wojskową systemem wojska najemnego, odzyskało uprawnienia polityczne, które w okresie rozdrobnienia zagarnęli wasale. Przepisy prawa lennego stosowano nadal w państwach zachodnioeuropejskich, aż do końca epoki feudalnej. Regulowały one odtąd prawie wyłącznie prawnowłasnościowe stosunki własności lennej, gdyż wojskowe i inne świadczenia lenne utraciły swe dawne znaczenie.

28. Dominacja prawa zwyczajowego w średniowieczu

W średniowieczu historycznie pierwszym źródłem powstania prawa było prawo zwyczajowe. W dobie monarchii wczesnofeudalnej, gdy aparat państwowy był słabo rozwinięty, a panujący nie dysponowali jeszcze środkami umożliwiającymi wydawanie i egzekwowanie własnych dyspozycji, podstawą porządku prawnego nie mogło być prawo ustanawiane przez władcę. Istniejącym normom zwyczajowym władza państwowa nadawała moc obowiązującą przez obwarowanie ich sankcją przymusu państwowego, i to z reguły nie w drodze odrębnego aktu normatywnego, ale drodze praktyki organów państwowych. Normy, początkowo przechodzące z pokolenia na pokolenie w ustnej tradycji, stopniowo były ujmowane w formie pisemnej, czy to w dokumentach, czy w wyrokach sądowych. Z biegiem czasu nastała potrzeba ich spisywania w postaci ogólniejszych reguł, dotyczących szerszego kręgu podmiotów.

W monarchii wczesnofeudalnej akty prawne wydawane przez monarchę dotyczyły najczęściej zmian lub uzupełnienia prawa zwyczajowego. W czasach rozdrobnienia feudalnego również nie było warunków do zastępowania zwyczajów normami prawa stanowionego. Nastały one dopiero u progu czasów nowożytnych.

Doniosłe zmiany w sferze źródeł powstawania prawa przypadły na wiek XIII wraz z narodzinami nowej ideologii prawodawstwa. Pojawiła się potrzeba teoretycznego uzasadnienia mocy stanowienia praw przez panującego. Podjęli się tego przede wszystkim wykształceni na prawie rzymskim prawnicy królewscy, legiści, oraz znawcy prawa kanonicznego, kanoniści.

W późnym średniowieczu wielkim problemem teoretycznym staje się kwestia wzajemnego stosunku „zwyczaju” i „ustawy”. Z obaw przed wzmocnienie władzy królewskiej rodziły się koncepcje nadrzędności prawa zwyczajowego, a w każdym razie - niemożności jego usuwania przez ustawę. W interesach monarchów zaś tworzono teorie uzasadniające na postawie prawa rzymskiego i kanonicznego prymat ustawy nad zwyczajem.

Wyróżnia się 3 etapy przechodzenia w ciągu XIII w. od prawa zwyczajowego do prawodawstwa państwowego. Pierwszym etapem było powstanie prywatnych spisów prawa zwyczajowego w postaci zbiorów ujmujących w pewną całość zwyczaje danego terytorium. Owe księgi prawne, występujące pod nazwami „zwodów”, „zwyczajów”, „zwierciadeł”, „kodeksów” i innymi, wyrażały dążenie do spisania istniejących praw, głównie w celu lepszego poznania. Zbory te uzyskiwały moc obowiązującą w drodze praktyki bądź uzyskiwały oficjalną sankcję monarchy jako tzw. Zwyczaje zatwierdzone. Konieczność potwierdzenia autentyczności prawa zwyczajowego stanowiła kolejny etap rozwojowy. Etap trzeci, to faza intensywnego prawodawstwa królewskiego, którego celem było nie tylko aprobowanie istniejącego stanu prawnego, ale ustanawianie nowych norm prawnych.

Ustrój absolutyzmu, będący schyłkową formą państwa feudalnego, stworzył nowe podstawy rozwoju prawa stanowionego. Natomiast tam, gdzie nie doszło do powstania absolutyzmu, utrzymywał się prymat prawa zwyczajowego.

29. Kazuistyka prawa

Słowo kazuistyka pochodzi od słowa casus - przypadek (prawny) 
Kazuistyka prawa Rzymskiego opiera się głównie na działaniach dotyczących konkretnych przypadków a więc na tworzenie przepisów prawnych opartych na konkreatnych sytuacjach a nie sytuacjach abstrakcyjnych. Początków kazuistyki dopatrywać się należy w pilnym i doraźnym kształtowaniu się prawa w praktyce codziennej będącej następstwem rozwiązywania codziennych sporów przez jurystów, którzy gromadzili opisy konkretnych przypadków wraz z ich rozstrzygnięciami.
Kazuistyka pojawia sie na średniowiecznych uniwersytetach. Zastane teksty były tam poddawane drobiazgowej egzegezie, toczono jałowe spory o poszczególne słowa. Ten sposób nauczania cechował szkołę włoskich glosatorów. 
Przez wiele lat starano się zlikwidować kazuistyczny charakter prawa gdyż doprowadzał on do stwarzania sytuacji, w której prawo było zbiorem przypadków trudnych i nieprzejrzystych. Dążenia usystematyzowania prawa dostrzec możemy niemal we wszystkich dokumentach historycznych począwszy od XII tablic.
Stwierdzić należy, że pomimo tych dążeń, kazuistyczny charakter prawa rzymskiego utrzymywał się niemal przez cały czas obowiązywania tego prawa. Próby stworzenia usystematyzowanego prawa i z licznymi podziałami i definicjami oraz co najważniejsze z abstrakcyjnymi sytuacjami były coraz silniejsze z biegiem lat, lecz pomimo tego kazuistyczny charakter prawa pozostał bardzo silny i zadecydował o aktualności źródeł prawa rzymskiego.

30.Zwierciadło Saskie i Prawo magdeburskie

W Niemczech nie doszło do wykształcenia się oficjalnych spisów prawa zwyczajowego ziemskiego. W praktyce sądowej posługiwano się pracami prywatnymi. Wśród nich najważniejsza była praca powst. W 1220-1235 , czyli Zwierciadło Saskie. Zawierała ona prawo zwyczajowe wschodniej Saksonii. Autorem Zwierciadła był rycerz saski, ławnik sądowy Eike von Repkow. Autor nie miał wykształcenia prawniczego, i obce mu było prawo rzymskie. Przypisać mu trzeba stworzenie spisu prawa niemieckiego w kształcie najbardziej autentycznym, bez sugestii z obcych systemów prawnych. Praca napisana najpierw po łacinie, potem przetłumaczona na niemiecki dzieliła się na dwie części: prawo ziemskie i lenne. 
Poza prawem zwyczajowym , uwzględniało w pewnej mierze także ustawy cesarskie i przepisy prawa kanonicznego. Widoczna była wyższość władzy cesarskiej nad papieską. Wyrażało się to w:
-przepisach o niedopuszczalności wyklęcia cesarza przez papieża( wyj.: odstępstwo od wiary, zburzenie kościoła i porzucenie małżonki.)
-nieuznawanie papieża do stanowienia praw sprzecznych z prawem ziemskim lub lennym.
Papież Grzegorz XI potępił w Bulli z 1374 roku, 14 artykułów zwierciadłą jak heretyckie. W późniejszych rękopisach zostały one pominięte. 
Część I Zwierciadła tłumaczona była na kilka języków, w tym i na język polski. Wywarła ona duzy wpływ na kształtowanie się prawa m.in. w miastach polskich, gdzie w 1535r. Została uznana za oficjalny zbiór prawa obowiązującego w sądach miejskich i wiejskich.
Najwięcej problemów sprawiają fragmenty, gdzie Eike ujmuje w formie przepisów prawnych swoje własne postulaty. 
Zwierciadło było szeroko stosowane na terenie Niemiec północnych i w ten sposób przyczyniło się w pewnym zakresie do ujednolicenia praktyki prawnej na terenie Niemiec. Zwierciadło było stosowane w niektórych krajach niemieckich aż do XIX wieku.
Poza nim powstały też Zwierciadło Szwabskie i Zwierciadło frankońskie. 
Jako pierwszy zwierciadło przetłumaczył Konrad z Opola
Wybrane regulacje:
Brak możliwości wykupienia się od kary śmierci w niektórych przypadkach.
Mordercy, złodzieje, podpalacze byli łamani kołem.
Za kradzież przedmiotu małej wartości przewidziana była kara na ciele i włosach z możliwością wykupienia.

Prawo Magdeburskie 
Założone na prawie magdeburskim miasta finalne Środa na Śląsku i Chełmno stały się miastami macierzystymi dla wielu miast polskich. Takie hierarchiczne powiązania miast spowodowały ukształtowanie się podobnego ustroju i prawa , a także wprowadziły zależność sądową miast finalnych od miast macierzystych. Prawo magdeburskie składało się, dla ujęcia całości życia prawnego, z dwu spisów prawa tj. obszerniejszego i bardziej wszechstronnego Zwierciadła Saskiego oraz prawa posiłkowego Weichbild dla miast. 
Na ziemie polskie przyniesione zostało przez niemieckich zasadźców. wykształciły się lokalne odmiany praw np poznańskie, prawo średzkie, prawo chełmińskie. Na prawie magdeburskim lokowano głównie miasta Śląska (Złotoryja, Lwówek Śląski)oraz inne, znaczące miasta w pozostałej części kraju (Kraków, Poznań). Pierwsze lokacje miejskie dokonały się na Śląsku za panowania Henryka Brodatego. Od 5 października 1356 roku w Małopolsce instytucją odwoławczą nie będzie już Sąd w Magdeburgu, ale Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego na zamku krakowskim, powołany przez króla Polski Kazimierza III Wielkiego. Równocześnie ustanowiony zostaje Sąd Komisarski Sześciu Miast jako sąd najwyższej instancji w ramach sądownictwa miast na prawie magdeburskim, będący równocześnie sądem królewskim

Zwykle przy lokacji wytyczano rynek i w miarę regularną sieć ulic przecinających się pod kątem prostym.
Organizował miasto zasadźca - który organizował, na podstawie umowy z panem feudalnym, werbunek osadników i który dostawał od księcia przywilej lokacyjny. Książę określał w nim prawa i obowiązki zasadźcy (który zwykle potem zostawał sołtysem lub wójtem) oraz pozostałych mieszkańców. Zasadźca z fachowymi mierniczymi wytyczał plan przyszłego miasta gdzie ew. zmiany w regularnym kształcie ulic wynikały z wcześniejszej istniejącej już zabudowy, np. z położenia murowanych kościołów.
Miasta lokowane na prawie magdeburskim posiadały własne władze: dziedzicznego wójta i ławę miejską tj. zespół kilkuosobowy pełniący funkcję sądu miejskiego. Obok tego pojawiało się z czasem przedstawicielstwo patrycjatu miejskiego tzw. Rada miejska z burmistrzem na czele. 
Prawo magdeburskie zostało wprowadzone po raz pierwszy na obecnym terytorium Polski w Złotoryi, na Dolnym Śląsku (w 1211), a następnie w Lwówku Śląskim (w 1217), Środzie Śląskiej (przed 1235), Wrocławiu (w 1242), Szczecinie (w 1243), Poznaniu i Głogowie (w 1253), Bytomiu (w 1254), Krakowie iWodzisławiu Śląskim (w 1257). Nie tylko miasta w Polsce dzielnicowej, ale również wiele miast na Pomorzu było lokowanych na prawie magdeburskim, m.in. Stargard (w 1243), Gryfino (w 1254) oraz Police (w 1260). W Prusach Wschodnich np. Olecko (w 1560).
Miasta były wspomagane ulgami celnymi oraz przywilejami ekonomicznymi, z których najbardziej pożądane było prawo składu - zobowiązujące przejezdnych kupców do zatrzymania się w mieście i wystawienia wiezionego towaru na sprzedaż. Prawo takie na sól, ołów i miedź otrzymał Kraków i Kazimierz, a niektóre inne miasta miały przywilej na inne towary.
Prawo to funkcjonowało w Polsce do uchwalenia Konstytucji 3 maja w 1791.

---