1.Koncepcja demokracji J. Schumpetera

J. Schumpeter uznał, że demokracja jest jedynie swoistą metodą dochodzenia do decyzji politycznych, które podejmują elity z upoważnienia wyborców. Demokratyzm rządzenia oznacza tylko, że obywatele mają możliwość zaakceptowania lub odrzucenia tych, którzy mają nimi rządzić- za pośrednictwem cyklicznych elekcji

Demokracja nie oznacza ani realizacji woli czy dobra ludu, ani też jego wpływu na treść decyzji politycznych. Stanowi ona nie tyle „rządy ludu”, ile „ rządy mające aprobatę ludu” Tym samym nie jest niczym innym jak tylko „ takim rozwiązaniem instytucjonalnym dochodzenia do decyzji politycznych, w których jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głosy wyborców”

Demokracja w ujęciu J.Schupetera jest więc systemem rządów przedstawicielskich, sprawowanych przez obieralnych liderów i urzędników. Szczególną funkcję w tej koncepcji spełniają wybory. Są one z jednej strony czynnikiem legitymizującym władze rządzących, z drugiej zaś- instrumentem egzekwowania ich odpowiedzialności przed elektoratem.

2.Model poliarchii R.Dahla

Punkt wyjścia rozważań R.Dahla stanowi stwierdzenie, że demokracja oznacza pewien stan idealny, który w rzeczywistości nie został nigdy i nigdzie osiągnięty.

Dla zapewnienia zgody i równości politycznej w poliarchii każdy obywatel musi mieć nieskrępowaną możliwość określenia i wyrażenia swoich indywidualnych preferencji oraz musi być pewny tego, że będą one traktowane na równi z preferencjami innych.

Zabezpiecza ona osiągnięcie dwóch efektów: partycypacji i rywalizacji politycznej.

Dal ich spełnienia niezbędne jest stworzenie odpowiednich gwarancji instytucjonalnych. W pierwotnej wersji modelu poliarchii przewiduje się ustanowienie następujących zabezpieczeń:

1. istnienie alternatywnych źródeł informacji- nie kontrolowanych przez elitę;

2. swobodę ekspresji poglądów i ocen politycznych;

3. powszechne prawo udziału w wyborach;

4. zapewnienie warunków do odbycia wyborów opartych na zasadach uczciwości, wolności i równości szans ( jeden wyborca-jeden głos);

5. rywalizacja pomiędzy liderami politycznymi o głosy wyborców oraz inne przejawy poparcia;

6. możliwość ubiegania się o urzędy publiczne- powszechni e dostępna dla wyborców;

7. stworzenie warunków do swobodnego zakładania i działania organizacji politycznych, przede wszystkim zaś partii;

8. zapewnienie zgodności działania instytucji wybieralnych z preferencjami wyborców wyrażonymi w akcie głosowania i w innych formach ekspresji politycznej

3.Cechy westminsterskiego modelu demokracji

Model westminsterski, opierający się na wyjściowym założeniu, że słowo „lud” stanowiące element definicji demokracji znaczy tyle, co zwykła, choćby tylko minimalna większość, obejmuje zdaniem A. Lijpharta 9 podstawowych cech:

1. Koncentrację władzy wykonawczej w rekach jednopartyjnego i „czysto większościowego” gabinetu. Składa się on wyłącznie z członków zwycięskiej partii. Wyjątkowo tylko tworzone są koalicje rządowe. Konsekwencją tej praktyki tworzenia gabinetu jest pozbawienie opozycji możliwości działania na arenie rządowej i ograniczenie jej aktywności głównie do areny parlamentarnej;

2. Fuzję władzy, oznaczającą dominację gabinetu nad parlamentem. W „czystym” modelu westminsterskim zostaje przełamana zasada podziału władzy- w sensie separacji oraz względnej równowagi legislatywy i egzekutywy;

3. Asymentyczny bikameralizm, oznacza również odstępstwo od zasady separacji i równowagi władz- tym razem wewnątrz areny parlamentarnej. Zakłada skupienie niemal całej władzy ustawodawczej w rękach izby niższej, pozostawiając izbie wyższej głównie możliwość hamowania bądź opóźniania prac legislacyjnych.

4. System dwupartyjnych, tj. taki, w którym zdecydowaną większość głosów wyborczych zawłaszczają dwie wielkie partie rywalizujące miedzy sobą o zwycięstwo na arenie parlamentarnej.

5. Jednowymiarowość systemu partyjnego, która oznacza, że miedzy partiami rywalizującymi o zwycięstwo wystepuje jedna tylko płaszczyzna niezgody: polityka gospodarcza i socjalna ( własność, rola państwa w procesie planowania, redystrybucja środków finansowych- podatki, programy ochrony socjalnej).

6. System wyborczy oparty na zasadzie większościowej( najczęściej większości względnej), co oznacza , że wybrany zostaje ten kandydat, który zyskał więcej głosów niż którykolwiek z jego rywali. Istotne : suma głosów oddanych na pokonanych kontrkandydatów często przewyższa liczbę głosów, jaką uzyskał kandydat zwycięski, co powoduje nadreprezentację partii najsilniejszej;

7. Przyjęcie reguły unitarnej i scentralizowanej formy rządu, oznacza odstępstwo od zasady separacji i względnej równowagi władz na kolejnej płaszczyźnie, tym razem w relacji centrum- jednostki regionalne( lokalne). Konsekwencją jest w tym przypadku ograniczenje autonomii lokalnej;

8. „Niepisana” Konstytucja i nieograniczona suwerenność parlamentu. W „czystym” modelu westmin. Nie ma ograniczeń ustawodawczej działalności parlamentu, który może w formie ustawy regulować dowolną materię. Równie charakterystyczny jest brak szczególnych wymogów proceduralnych przy stanowieniu norm odnoszących się do ustroju politycznego;

9. Ograniczenie zakresu stosowania instytucji demokracji bezpośredniej ( takich jak referenda, inicjatywa ludowa bądź veto ludowe). Wiążące wszystkich obywateli decyzje zapadają głównie w parlamencie, co oznacza, ze demokracja ma charakter przedstawicielski.

4 Cechy demokracji konsensualnej:

1. szeroki udział partii politycznych we władzy wykonawczej poprzez tworzenie tzw. wielkich koalicji. Obejmują one większą liczbę partii niż ta, która wynika z bezwzględnej większości uzyskanych mandatów. Sens tej zasady sprowadza się do dzielenia się władzą wykonawczą przez wszystkie znaczące partie polityczne, nawet wówczas, gdy nie odnoszą zwycięstwa wyborczego.

2. formalna i nieformalna separacja władzy, prowadząca do równowagi miedzy parlamentem i rządem (Szwajcaria), lub do relatywnego osłabienia pozycji egzekutywy wobec parlamentu (Belgia). Niezależnie od stosowanych rozwiązań organizacyjnych, zwłaszcza zaś od tego, czy parlament jest wyposażony w prawo obalania rządu za pomocą votum nieufności (Belgia) czy nie (Szwajcaria), nie występuje zjawisko dominacji egzekutywy nad parlamentem,
3. zrównoważony (symetryczny) bikameralizm połączony z reprezentacją mniejszości. W społeczeństwach pluralistycznych z wyodrębniającymi się grupami etnicznymi lub religijnymi zachodzi konieczność zabezpieczenia reprezentacji ich interesów, której model westminsterski nie zapewnia. Wyraża się to przede wszystkim w tworzeniu wyższych izb parlamentu, wyposażonych w taką samą władzę jak izby niższe oraz wyłanianych na innej podstawie niż wybory rywalizacyjne, które doprowadziłyby do efektu dyskryminacji mniejszości,
4. wielopartyjność: oznaczająca nie tylko istnienie większej liczby partii, ale i to, że żadne z istniejące ugrupowań nie posiada statusu partii większości, który zapewniłby możliwość samodzielnego sprawowania rządów (tworzenia jednopartyjnego gabinetu cieszącego się poparciem zdyscyplinowanej większości parlamentu). W wyborach uczestniczy wiele partii i wiele z nich przedostaje się na arenę parlamentarną, choć tylko niektóre zyskują liczącą się liczbę mandatów.
5. wielowymiarowość systemu partyjnego: polegająca na występowaniu kilku płaszczyzn niezgody pomiędzy rywalizującymi partiami, odzwierciedlający pluralistyczny charakter społeczeństwa. Konflikty pomiędzy mniejszościami etnicznymi oraz na tle religijnym.

6. proporcjonalny system wyborczy: mający na celu rozdział mandatów w parlamencie w sposób maksymalnie odzwierciedlający rozkład preferencji wyborczych, w tym także poparcia dla małych partii. Założeniem proporcjonalnej ordynacji wyborczej jest zredukowanie zjawiska nadprezentacji wielkich partii, polegającego na tym, że uzyskują one wyższy (niekiedy znacznie) udział w podziale mandatów, niżby wynikało to z procentowej wysokości poparcia elektoratu. Ponadto, system proporcjonalny zwiększa szansę dostępu do areny parlamentarnej ugrupowaniom reprezentującym różnego rodzaju mniejszości,
7. terytorialny i nieterytorialny federalizm oraz decentralizacja uprawnień. Jest to kolejny wyraz tendencji do separacji władzy zarówno w aspekcie społecznym, jak i przestrzennym, mającej na celu zapewnienie autonomii poszczególnym grupom społecznym.
a. feudalizm terytorialny: oznacza podział władzy pomiędzy rząd centralny i pewną liczbę rządów regionalnych (stanowych, krajowych, kantonalnych itp.).
b. feudalizm nieterytorialny: wyraża się w tworzeniu instytucji służących do rozwiązywania problemów mniejszości wyróżnianych na innej zasadzie niż miejsce zamieszkania (Belgia - Rady Kultury - dla społeczności flamandzko - i frankojęzycznej, skupiające członków obu izb parlamentu reprezentującego obie mniejszości).
10. zaangażowanie państwa w politykę opiekuńczą: udział wydatków na cele publiczne mierzony w stosunku do wysokości produktu narodowego brutto oraz do ogólnej sumy wydatków publicznych.

5. Demokracje skonsolidowanie :

• stabilność systemu politycznego, odporność na wstrząsy

• brak wewnętrznych konfliktów militarnych

• wysoki stopień instytucjonalizacji

• izolacja partii skrajnych

• niekonfliktowe relacje między organami władzy

• na sprawowanie władzy nie ma wpływu kościół, armia

• liberalizm - prawa jednostki

6. Demokracje nieskonsolidowane

• krótki staż demokracji

• niski poziom zaawansowania przemian demokratycznych - wyróznia się semidemokracje gdzie alternacja władzy była utrudniona, ale udana (Słowacja, Rumunia, Macedonia) oraz pseudodemokracje, gdzie legalna opozycja istnieje, ale nie ma możliwości przejęcia władzy (Serbia, Albania)

• wpływ na rządy sił nie pochodzących z wyborów, mimo długich tradycji demokratycznych (Turcja, kraje Ameryki Południowej)

• problemy - wewnętrzne konfilkty polityczne, konflikty etniczne, niesprzyjające warunki ekonomiczne, nacjonalizm

7. Szara strefa polityczna

Szara strefa ustrojowa to strefa gdzie kraj dryfuje pomiędzy demokracją a autorytaryzmem. Zawiera części demokratyczne ale też są przejawy autorytaryzmu np. Rosja, Ukraina. Albania, Peru. Występuje populizm, nie przestrzega się często praw człowieka, dominuje jednostka - wybierana w wyborach powszechnych.

Ad. 9. Autorytaryzm we współczesnym świecie.

Autorytaryzm to system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia. Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli. Warto zwrócić uwagę, że wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system musi nosić cechy pierwszego). Jako swego rodzaju forma pośrednia między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni. Demokracja panuje dziś w około 60 procentach państw świata. Zdecydowanie dominuje w Europie, obu Amerykach i Oceanii, słabszą pozycję ma natomiast w Azji i przede wszystkim w Afryce. Tam nadal główną rolę jako model ustrojowy pełni autorytaryzm. Ustrój ten przed II wojną światową obejmował także znaczną część kontynentu europejskiego, a do lat 80. dwudziestego wieku dominował w Ameryce Łacińskiej. Cechą autorytaryzmu jest prymat władzy wykonawczej nad parlamentem, który pełni rolę dekoracyjną. Wybory są fikcyjne i odbywają się pod kontrolą rządzących, a opozycja polityczna jest zwalczana metodami policyjnymi bądź ma bardzo ograniczone możliwości działania na forum publicznym. Przywództwo w systemie autorytarnym najczęściej ma charakter jednostkowy, lecz niekiedy rządzi wąska grupa. We współczesnym świecie ustrój autorytarny występuje w następujących formach:

reżimy wojskowe - ich przykładem jest wiele państw Afryki (w latach 1963-87 miało tam miejsce 68 przewrotów wojskowych; obecnie reżimy wojskowe sprawują władzę m.in. w Republice Środkowoafrykańskiej, Gwinei, Libii), a także na przykład Birma i Pakistan na kontynencie azjatyckim. Ta forma autorytaryzmu była w XX wieku również charakterystyczna dla Ameryki Łacińskiej - tylko Meksyk i Kostaryka nie miały w tamtym stuleciu rządów wojskowych.  Reżimy wojskowe upadły tam w latach 1979-93 (w roku 1979 w Ekwadorze, w 1980 w Peru, w 1982 w Boliwii, w 1983 w Argentynie, w 1985 w Brazylii i Urugwaju, w 1987 w Surinamie, w 1990 w Chile i w 1993 w Paragwaju).

tradycyjne monarchie - występują one głównie na Bliskim Wschodzie i w Azji (jako przykłady mogą służyć szejkanaty Zatoki Perskiej, Arabia Saudyjska, Brunei, Bhutan, Nepal).

reżimy teokratyczne - na przykład rządy ajatollahów w Iranie i fundamentalistów islamskich w Sudanie.

reżimy autokratyczno-biurokratyczne - funkcjonują one w postsowieckich republikach Azji Środkowej (Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kirgistan, Tadżykistan), a także na Białorusi. Również Chiny i Wietnam można traktować jako zmierzające od totalitaryzmu do takiego modelu państwa.

Autorytaryzm rozwija się przede wszystkim tam, gdzie społeczeństwo jest mało aktywne politycznie, gdzie dominuje poddańcza kultura polityczna. Opiera się on na warstwach wyższych - ziemiaństwie, przedsiębiorcach, a niekiedy na układach plemiennych i klanowych oraz zawsze na wojsku, policji i posłusznej rządzącym strukturze biurokratycznej. Charakterystyczne dla autorytaryzmu jest zwalczanie partii politycznych i „partyjniactwa”. Partie są przedstawiane społeczeństwu jako organizacje reprezentujące interesy partykularne, grupowe, a więc szkodzące interesowi państwa i społeczeństwa jako całości. Reżimy autorytarne są z reguły aideologiczne (chociaż niektóre propagują ideologię nacjonalizmu - na przykład Węgry w okresie rządów admirała Miklosa Horthy'ego), głoszą natomiast kult państwa, propagują „ideę państwową” i wokół niej starają się organizować poparcie dla rządzących. Ograniczanie wolności jednostek usprawiedliwiane jest racją stanu i interesem państwa. Reżimy autorytarne rzadko przeprowadzają pełną likwidację parlamentu, systemu wielopartyjnego, wolności prasy i sumienia. Najczęściej pozostawiają pewien margines swobód obywatelskich. W ustroju autorytarnym państwo nie stara się kontrolować gospodarki. W sferze życia społecznego z reguły odwołuje się do wzorców konserwatywnych, uważając się za obrońcę tradycyjnego porządku.

Ad 10 .Powstanie partii politycznej oraz proces ich instytucjonalizacji.

Według Duvergera

Niektóre partie powstały z inicjatywy organizacji „zewnętrznych” i miały być przede wszystkim gwarantem na arenie politycznej określonych interesów sektoralnych. Kościół traktował wyznaniowe partie jako polityczną formę organizacji i „odizolowania” określonej części elektoratu od reszty społeczeństwa (Holandia, Belgia). Podobnego charakteru nabrały relacje pomiędzy partiami socjaldemokratycznymi
a związkami zawodowymi (Wielka Brytania, Norwegia). „Sponsoring” powoduje,
że lojalność partyjna ma pośredni charakter - członek partii identyfikuje się przede wszystkim ze „sponsorem”, „sponsor” ma duży wpływ na przebieg procesu decyzyjnego
i niejednokrotnie decyduje o obsadzie najważniejszych stanowisk, wreszcie przy „sponsorze” powstaje tzw. otwarty model partii i nie wiadomo, gdzie się ona zaczyna a gdzie kończy jako organizacje. Równie ważnym czynnikiem jest także sposób finansowania partii. Organizacje oparte na istnieniu zewnętrznego „sponsora” traktowały go również jako główne źródło finansowania kampanii wyborczej, co czyniło je jeszcze bardziej zależnymi politycznie.
Z kolei organizacje typu zamkniętego, ograniczające do minimum wpływ struktur zewnętrznych i gwarantujące dominującą pozycję z reguły grupom parlamentarnym, korzystały z różnych źródeł finansowania. Wg Huntingtona występują 4 etapy konsolidacji:

- frakcjonalizacja - oznacza sytuację, w której w obrębie wspólnoty społecznej zaczynają pojawiać się luźne stronnictwa polityczne (kliki),

- polaryzacja poglądów - związana jest z poszukiwaniami elit zorientowanymi na zdobycie szerszego poparcia społecznego,

- ekspansja - liderzy starają się dokonać strukturalizacji spolaryzowanych rzesz zwolenników swojej opcji. W tym celu podejmowane są próby powołania organizacji o masowych charakterze,

- proces instytucjonalizacji organizacji partyjnych - dokonuje się wraz z ukształtowaniem się systemu partyjnego

Ad.11 Funkcje partii politycznych.

Funkcja społeczna- Partie polityczne są traktowane często jako ogniwa pośredniczące pomiędzy strukturą społeczeństwa a państwa, organizacje III sektora. Im szerszy wachlarz tych organizacji, tym lepiej dla społeczeństwa obywatelskiego.

Funkcja państwowo-publiczna- Zdobycie poparcia znacznej części elektoratu otwiera partii drogę do bezpośredniego udziału w państwowym procesie decyzyjnym, co umożliwia jej pełnienie funkcji państwowo - publicznej. Kontrolując określoną liczbę mandatów w parlamencie liderzy partyjni dążą do przechwycenia funkcji rządowych, czyli zapewnienia sobie udziału w procesie formowania gabinetu. Partia, która odniosła sukces w wyborach, dąży do maksymalizacji korzyści
w procesie tworzenia gabinetu, co z reguły oznacza zapewnienie sobie kontroli nad określonymi ministerstwami, ważnymi z punktu widzenia „partyjnych” założeń programowych, na których realizacji partii szczególnie zależy.

Ad. 12Transformacja modelu partii politycznej od partii kadrowej do partii kartelu.

Transformacja modelu partii w stronę partii kartelu jt związana z założeniem, że obecny kształt, funkcje i rola, jakie wypełniają partie w systemie politycznym wynikają
z profesjonalizacji ich działań. Z jednej strony, stają się one wysoce złożone pod względem technicznym, a z drugiej wykazują pod względem organizacyjnym pewne symptomy konwergencji modelu partii masowej albo wyborczej. Tego typu partie mają bardzo ograniczoną, formalną strukturę członkowską. Dodatkowo są mocno uzależnione od stanu swoich zasobów. Centralną rolę odgrywają w nich wyspecjalizowane grupy polityków
i profesjonalnych menedżerów. Ewolucja modelu partii jt ściśle związana z procesem personalizacji władzy. Przyczyną tego stanu rzeczy jt pojawiające się zjawisko wzmocnienia organizacyjnych uprawnień grupy liderów, które towarzyszy wzrastającej profesjonalizacji działań partii, co stanowi istotny element w kampanii wyborczej. Grupy liderów partyjnych niejednokrotnie znajdują silne oparcie w grupach interesu, co ułatwia finansowanie partyjnych kampanii wyborczych i penetrowanie elektoratu. Grupy interesu, zwłaszcza ekonomiczne, posiadając sprawny aparat organizacyjny i strukturyzując część elektoratu stają się dla wielu partii istotnym źródłem dostarczania głosów wyborczych.

16.CHARAKTER RYWALIZACJI POLITYCZNEJ W EUROPIE ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ

Trzy podejścia (arena wyborcza-rozumiana jako miejsce, gdzie poszczególne partie konkurują o głos wyborców; bazującej na przynależności grupowej wyborców i waga identyfikacji partyjnej jako czynnika determinującego decyzję wyborczą) wydają się tracić swą użyteczność tak dla analizy zachowań wyborczych w rozwiniętych demokracjach, jak i tym bardziej w badaniach zjawiska rywalizacji politycznej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Po upadku reżimu komunistycznego wyborcy określali swe preferencje pod wpływem emocji, a nie racjonalnych wyborów, zakładających bilansowanie strat i zysków. W początkowej fazie demokracji głównym interesem politycznym większości wyborców było odrzucenie ancien regime, a nie sformułowanie sprecyzowanej alternatywy politycznej. Z takim postulatem programowym wystąpiły przede wszystkim powstałe ruchy oraz partie polityczne uznając się przede wszystkim za antykomunistyczne. Masowe poparcie w pierwszych elekcjach dla organizacji tego typu u w krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Polska, b. Czechosłowacja, Bułgaria, Słowenia, Litwa) ukazało niechęć wyborców do komunizmu, ale nie ujawniło ich preferencji w kwestiach prywatyzacji. Wielkość biegunów i wymiarów rywalizacji była czynnikiem powodującym znaczną dezorientację wyborców.

W Europie Zachodniej decydującą rolę odgrywa spójność programowa uczestników koalicji, podczas gdy w krajach Europy Środkowo-Wschodniej istotne są przede wszystkim kryteria innego rodzaju- głównie genetyczne. Dominującym typem gabinetu w Europie Wschodniej jest rząd koalicyjny. Tendencją uniwersalną wydaje się spadek poparcia dla wszystkich partii i związany z tym wzrost liczby uczestników rywalizacji wyborczej, powodujący rozproszenie głosów. Oznacza to, że sytuacje, w których jedna partia może utworzyć rząd cieszący się poparciem większości parlamentarnej, są coraz rzadsze(zawłaszcza w przypadku zastosowania proporcjonalnych systemów wyborczych). W Europie zachodniej dotyczy to zaledwie trzech państw: Wielkiej Brytanii, Grecji i Malty. Koalicje stają się regułą nawet w tych państwach, gdzie jeszcze do niedawna dominowały gabinety jednopartyjne (Irlandia).

17.CECHY PROGRAMOWE PARTII PRAWICOWYCH

W skład bloku polityczno - programowego partii prawicowych wchodzą dwie duże rodziny partii politycznych - chadeckie oraz konserwatywne. Partie chadeckie to rodzina partii politycznych o centrowej lub centroprawicowej, a nawet prawicowej tożsamości programowej. Przeszły one znaczne przeobrażenia po drugiej wojnie światowej. Programowa oferta partii chadeckich charakteryzuje się kilkoma cechami. Po pierwsze proponują one model polityki społecznej i ekonomicznej określany mianem społecznego kapitalizmu. Wyraża się to z jednej strony przywiązaniu do kapitalistycznych reguł i powiązań definiujących funkcjonowanie gospodarki rynkowej a z drugiej - w gotowości do wprowadzenia określonych korekt w ich działaniu w imię racji społecznej. Celem takiej strategii pozostaje przede wszystkim ochrona tych grup społecznych, którym groziłaby marginalizacja w wyniku podporządkowania się niekontrolowanym prawą rynku ekonomicznego. Po drugie, duże i relewantne partie chadeckie starają się zgodnie ze wspomnianymi założeniami, stworzyć alternatywny wobec socjaldemokratycznego model państwa dobrobytu. Z reguły ugrupowania te przeciwstawiają się przepisywaniu państwu nadmiernej roli, zwłaszcza w zakresie organizowania pomocy społecznej czy zapewnienia pewnego zatrudnienia. Państwo powinno raczej dążyć do zapewnienia jednostce sprzyjających warunków rozwoju, uaktywniając różnorodne formy współpracy i popierając przedsiębiorczość, m.in. poprzez proces decentralizacji sprawowania władzy politycznej i społecznej. Model organizacji systemu dobrobytu opiera się więc na powiązaniu rynku, państwa oraz rodziny i stowarzyszeń społecznych za pomocą określonych instrumentów i procedur umożliwiających transfer zasobów wytwarzanych przez sektor prywatny do grup społecznych potrzebujących wsparcia. Państwo ma zabezpieczyć efektywność procesu przypływu zasobów. Po trzecie, partie te formułują ponad grupowy typ apelu politycznego, a religia jest głównym instrumentem. Tożsamość programowa partii konserwatywnych opiera się przede wszystkim na postulatach: popierania gospodarki rynkowej i reform sprzyjającym ortodoksji ekonomicznej, wspierania indywidualnej przedsiębiorczości, ograniczenia do minimum interwencyjnych i korygujących uprawnień państwa w sferze gospodarczej, zapewnienia ładu i bezpieczeństwa, co wiąże się z ideą silnego i odpowiedzialnego państwa, zachowania tradycyjnych wartości. Od takiego schematu programowego odbiega konserwatyzm, oferowany przez ugrupowania polityczne aktywne w państwach przechodzących okres demokratyzacji. Partie konserwatywne zajmują miejsce w przestrzeni lewica - prawica bardziej na prawo od ugrupowań chadeckich. Obie te rodziny można potraktować jako funkcjonalny odpowiednik. Z reguły, w państwach, w których funkcjonują relewantne i duże partie chadeckie, nie pojawiają się partie konserwatywne.

18.CECHY PROGRAMOWE PARTII LEWICOWYCH

Najsilniejszą rodzinę partii lewicowych tworzą ugrupowania socjaldemokratyczne. Rodzina partii socjaldemokratycznych to najsilniejszy blok demokratyczny w Europie Zachodniej po 1945r. Są to z reguły partie, które mają duży elektorat, a kilka z nich zdobywa przeciętnie 40 % głosów. Partie socjaldemokratyczne zalicza się do kategorii ugrupowań relewantnych, a więc takich, które często uczestniczą w koalicjach gabinetowych bądź samodzielnie formują rządy. Druga rodzina partii lewicowych jest niekiedy określana mianem lewicowo - libertariarnych. Łączy je z reguły pogląd, że zbyt mało lewicowości jest w programach partii socjaldemokratycznych oraz poszukiwanie alternatywnej wizji lewicy. Pierwsza fala pojawiła się w latach 60. i na początku 70., a powstające wówczas ugrupowania określono mianem lewicowo - socjalistycznych. Druga kategoria lewicowo - libertariarnych obejmuje ugrupowania zielonych. Programowo jest to dość zróżnicowana rodzina partii politycznych chodź znaczna ich część wykracza w swoich programach poza postulaty dotyczące ochrony środowiska naturalnego człowieka, oferując szerszy katalog kwestii społecznych. Trzecią kategorie tworzą małe i wyjątkowo małe ugrupowania o liberalnym, agrarnym czy nawet komunistycznym rodowodzie, które włączyły do swoich programów szereg haseł o postmaterialistycznym charakterze, dotyczących zwłaszcza obrony praw różnorodnych mniejszości czy grup społecznych. Zalicza się do nich partie, które starają się reprezentować w sferze polityki interesy kobiet np. belgijska Humanistyczna Partia Feministyczna. Postulują większy udział obywateli w polityce, stawiają sobie za cel ochronę ludzi biednych i bezrobotnych. Na pewno wśród partii lewicowych znalazły się ugrupowania, które wprost zadeklarowały koniec komunizmu i uznały konieczność odrzucenia wszelkiej symboliki z nim związanej - niekomunistyczne partie lewicy (Partia Lewicy VP). Można wskazać na szereg cech wspólnych dla partii lewicowo - libertariarnych. Po pierwsze, akcentują one w swoich programach hasła równości praw, w tym ochrony praw mniejszości, walki o poprawienie stanu środowiska człowieka, samorealizacji i partycypacji obywatelskiej. Dążą więc do stworzenia alternatywnego - wobec tradycyjnego - modelu polityki, w którym kwestia bezpieczeństwa ekonomicznego stanowi tylko jeden z postulatów. Partie lewicowo socjalistyczne, z racji warunków w jakich działają skupiają się w swoich programach na postulatach dotyczących stworzenia społeczeństwa socjalistycznego i zapewnienia ochrony socjalnej grupa najbardziej potrzebującym oczywiście przy wykorzystaniu instrumentów państwa. Po drugie, starają się traktować strukturę organizacyjną jako układ funkcjonalny dla realizacji partycypacyjnych ambicji członków i zwolenników. Po trzecie, ugrupowania te z reguły starają się stworzyć własny segment elektoratu, apelując przede wszystkim do ludzi młodych, tworzących lewicowy element nowej klasy średniej, zamieszkałych w dużych aglomeracjach miejskich, wyznających postmaterialne wartości. Po czwarte, mają one charakter ugrupowań lewicowych, gdyż kwestionują dominację rynku ekonomicznego i jego praw, a jednocześnie libertariarnych - skoro odrzucają biurokratyczny model państwa dobrobytu, który ogranicza indywidualność i autonomię jednostek i nie skłania do podejmowania działań partycypacyjnych. Pomoc państwa dla obywateli jest czymś koniecznym, ale winna ona przybrać formę działań zdecentralizowanych, np. realizowanych przez samorządy terytorialne czy wspólnoty lokalne.

19.RODZINA PARTII SOCJALDEMOKRATYCZNYCH.

2 etapy ich rozwoju przypadły na II połowę XIX wieku i początek XX wieku oraz okres po II Wojnie Światowej. Są to partie parlamentarne, które od początku swojego powstania deklarowały dążenie do wprowadzenia powszechnego prawa wyborczego. Bardzo szybko zaakceptowały logikę rywalizacji wyborczej porzucając konfrontacyjny styl, charakterystyczny dla komunistów. Do ich rozwoju przyczyniły się również bliskie związki socjalistów z liderami początkowo nielegalnych związków zawodowych. W tym sensie mówi się często, że socjaldemokraci i lewicowe ruchy związkowe w Europie to bliźnięta syjamskie. Ważnymi elementami ideologii są postulaty pluralizmu politycznego i demokracji oraz antykomunizm. Elementy programu to: akceptacja rywalizacji rynkowej, prawna ochrona indywidualizmu, doniosłość własności i przedsiębiorczości prywatnej, potrzeba utrzymania ograniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego, orientacja proekologiczna. Partie te charakteryzuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym:

a) z całą konsekwencją akceptują demokrację reprezentatywną, są dobrze zakorzenione
w świadomości wyborców, są aktywnym podmiotem aren wyborczych i parlamentarnych,

b) są to partie prosystemowe - biorą odpowiedzialność za funkcjonowanie demokracji, co wielokrotnie udowodniły rządząc i współrządząc w krajach europejskich,

c) są to partie duże, zbierające średnio w okresie powojennym największą część głosów elektoratu, jak i pod względem liczebności członków,

d) są to z reguły partie relewantne (istotne) politycznie - albo formułują samodzielne gabinety, albo w wyniku negocjacji tworzą rządy koalicyjne;

e) należą do najsilniejszych organizacji lewicy, współpracują z grupami interesu (związki zawodowe).

Przykłady: SPD - Niemcy, Partia Pracy - Wielka Brytania.

20. RODZINA PARTII KOMUNISTYCZNYCH.

We wszystkich krajach tzw. bloku wschodniego panowała wiodąca cecha, a więc zdecydowana, obwarowana zasadami ustrojowymi dominacja partii komunistycznej, która nie ulegała znaczącym modyfikacjom. Do końca lat 70. w demokracjach zachodnich partie komunistyczne postulowały o zerwanie z porządkiem kapitalistycznym i jawnie sympatyzowały z komunistycznymi partiami Europy Wschodniej. Np.: włoska PCI, francuska PCF, portugalska PCP i grecka KKE. Do dziś najbardziej rewolucyjna w poglądach jt grecka KKE. Partie komunistyczne (od początku lat 80) w Europie Zachodniej zaczęły przeżywać głęboki kryzys związany z erozją realnego socjalizmu na wschodzie Europy. W rodzinie tych partii doszło do podziału. Część z nich, np. PCF pozostała przy swej marksistowskiej rewolucyjności (twardogłowi), natomiast PCI i PCP ewoluowały w kierunku eurokomunizmu. Z PCI powstało PDS, które utworzyło koalicję „Drzewo Oliwne” i rządzi
z chadekami. Eurokomuniści zrezygnowali z postulatu rewolucji. Te partie orientują się na demokrację parlamentarną, nie wyznaczając sobie celu w postaci wprowadzenia dyktatury proletariatu. Mówią jedynie, że metodą legalnych i drobnych reform można zmierzać
w kierunku alternatywnego ustroju. Zwycięstwo nie będzie oznaczać likwidacji pluralizmu politycznego, zaś system rządów miałby mieć charakter ateistyczny z wyraźną orientacją egalitarną i etatystyczną.

21RODZINA PARTII CHADECKICH.

Jest to najsilniejsza rodzina partii prawicowych, a druga grupa pod względem siły
po partiach socjaldemokratycznych. Występują w każdym kraju demokratycznym w Europie z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Islandii, w zasadzie zanik w Czechach. Zaczęły postawać pod koniec XIX wieku. Są 3 rodzaje ugrupowań:

1. partie o rodowodzie katolickim: Austria, Włochy, Belgia, Szwajcaria, Irlandia, Węgry;

2. partie reprezentujące elektorat katolicki i protestancki (powstałe po II WŚ) - CDU/CSU
   w Niemczech czy CDA w Holandii;

3. małe partie o rodowodzie protestanckim: Norwegia, Finlandia, Szwecja, Dania.

Odnotowuje się regularny spadek ich poparcia, albo na rzecz socjaldemokratów albo na rzecz ugrupowań ekstremalnych. Program tych partii często jt zbliżony do programu socjaldemokratów (lewica socjaldemokratyczna może tworzyć koalicję z prawicą chadecką). Osiowe idee tożsamości partii chadeckich określają zasady:

- personalizmu - służby osobom - pierwszeństwo interesu jednostek nad interesami dużych kategorii społecznych,

- subsydiarności - współpraca społeczna rozwija się w sposób oddolny i jt spontaniczna,

- dobra wspólnego oraz solidaryzmu społecznego

- ponadustrojowości kościoła, co wyklucza ustanowienie państwa wyznaniowego.

Laboryzm - (Šik) - ortodoksyjna adaptacja encyklik. Proponuje powołanie Trzeciej Izby
(tj. Centralnej Rady Pracy przy Parlamencie). Praca ma rządzić kapitałem a nie odwrotnie

22. RODZINA PARTII KONSERWATYWNYCH

Pojawiły się na przełomie XIX I XX w, podobnie jak partie liberalna są to partie wewnętrznie tworzone, ich proces instytucjonalizacji poprzedził fazę upowszechnienia prawa wyborczego.

Program

-popieranie gospodarki rynkowej i reform sprzyjających ortodoksji ekonomicznej

-wspieranie indywidualnej przedsiębiorczości

-ograniczenie do minimum interwencyjnych i korygujących uprawnień państwa w sferze gospodarczej, zapewnienie ładu i bezpieczeństwa, co wiąże się z ideą silnego i odpowiedzialnego państwa

-zachowanie tradycyjnych wartości

Wśród partii konserwatywnych znajdują się ugrupowania duże, zdobywające średnio ponad 40% głosów i małe nie przekraczające 15% głosów. Są silniejszą rodziną niż partie chadeckie i maja dużą dynamikę wzrostu poparcia wyborczego. W przestrzeni lewica- prawica zajmują miejsce bardziej na prawo od ugrupowań chadeckich. tworzą gabinety jednopartyjne, dzięki czemu nie muszą wchodzić w przetargi koalicyjne, niska wartość indeksu odpowiedzialności rządowej.

23. RODZINA PARTII LIBERALNYCH

Pojawiły się w drugiej połowie XIX w, pod względem genetycznym zliczamy je do wewnętrznie tworzonych. Reprezentowały interesy uprzywilejowanej części społeczeństwa, i w naturalny sposób arena parlamentarna stanowiła „punkt wyjścia” w procesie ich instytucjonalizacji. Posiadają slaby poziom instytucjonalizacji. Oferta programowa partii liberalnych trafiała do kształtującej się klasy średniej, która potrzebowała indywidualnych swobód i wolności jako gwarancji ekonomicznego rozwoju. liberalizm stał się ideologiczną bazą dla ruchów, które postulowały konstytucyjne reformy państwa oraz rozszerzenie i ochronę swobód obywatelskich. Konstytuowały radykalną opcje ideologiczną, oferującą jakościową transformację systemu politycznego opartą min na konstytucyjnych reformach, wprowadzeniu gwarancji wolności ekonomicznej czy sekularyzacji państwa.

Liberalizm konserwatywny(prawicowy)- silniejsza skłonność do akcentowania tradycyjnych postulatów liberalnych, akceptuje prorynkowe strategie rozwoju, ograniczenie interwencyjnych działań państwa w sferze ekonomii, wspierają indywidualną przedsiębiorczość, gwarancja indywidualnych praw i swobod obywatelskich. Dość często partie takie występują w państwach, w których istnieją silne partie chadeckie, a nie ma partii konserwatywnych jako reprezentanta opcji prawicowej. Partie te przesunęły się na relatywnie otwarty odcinek przestrzeni prawicowej, pełniąc funkcje typowe dla ugrupowań konserwatywnych

Liberalizm lewicowy (społeczny)- opowiadają się za utrzymaniem prosocjalnych strategii politycznych, urzeczywistnieniem idei sprawiedliwości społecznej oraz egalitaryzmu.

Liberalno-agrarne- zjawisko charakterystyczne dla państw skandynawskich i związane z procesem przeksztalacania tradycyjnych ugrupowan chłopskich w organizacje lepiej przystosowane do zmieniającej się struktury społeczeństwa.

Cechy

-w większości nalezą do tzw ugrupowań małych (przyjmując w sposób umowny próg 15procentowego poparcia wyborczego)

-przeciętne poparcie wyborcze dla bloku partii liberalnych to17,5%

-największy odsetek głosów gromadzą w krajach skandynawskich

-brak partii liberalnych w krajach śródziemnomorskich

-wysoka relewancja rządowa(uzupełnienie dla tworzonych koalicji gabinetowych)

-bardzo rzadko uzyskują status ugrupowań inicjujących względnie tworzą czysto jednopartyjne gabinety, co znajduje wyraz w nominowaniu przez nich premiera

24.RODZINA PARTII LEWICOWO - LIBERTARIARNYCH

Partie te poszukują alternatywnej wizji lewicy, ich pojawienie się często wynikało z faktu przesuwania się rządzących partii socjaldemokratycznych ku centrum. Pierwsza fala pojawiła się w latach60 i na początku 70 XIXw, określano je jako lewicowo-socjalistyczne, partie te oderwały się od partii socjaldemokratycznych, a także wyłoniły się z ugrupowan komunistycznych. Zjawisko charakterystyczne dla państw skandynawskich. Pod wzglądem genetycznym ugrupowania te z reguły poszukiwały miejsca między zbyt reformistycznie nastawionymi partiami socjaldemokratycznymi i zbyt zachowawczymi partiami komunistycznymi, ich wyborcami była klasa robotnicza.

Do partii lewicowo libertaliarnych zaliczamy także Zielonych, które wchodziły na scenę polityczną od polowy lat 70. charakterystyczne są dla nich postulaty dotyczące ochrony środowiska naturalnego człowieka, oraz kwestie społeczne (np. idea partycypacji, egalitaryzm, prawa mniejszości).Część partii zielonych skupia się wyłącznie na hasłach dotyczących ochrony środowiska. Partie zielonych zalicza się do kategori ugrupowan małych, średnie poparcie wyborcze nie przekroczyło min15%. Bardzo rzadko partie te są zapraszane do rządu. Partie libertarialno -lewicowe tworzą także małe i wyjątkowe małe ugrupowania o liberalnym, agrarnym i nawet komunistycznym rodowodzie. włączyły one do swych programów hasła o postmaterialistycznym charakterze, dotyczących obrony praw różnorodnych mniejszości czy grup społecznych są to partie reprezentujące np. interesy kobiet, ludzi starszych, emerytów, postulują większy udział obywateli w polityce, za cel stawiają sobie ochronę ludzi bezrobotnych i biednych.

Cechy:

-hasła równości praw (ochrona praw mniejszości, walka o poprawienie stanu środowiska naturalnego człowieka, egalitaryzm, )

-dążą do stworzenia alternatywnego modelu polityki

-stworzenie społeczeństwa socjalistycznego i zapewnienie ochrony socjalnej grupom najbardziej potrzebującym przy wykorzystaniu instrumentów państwa

-traktowanie struktury organizacyjnej jako układ funkcjonalny dla realizacji partycypacyjnych ambicji członków i zwolenników

-elektorat- ludzie młodzi, klasa srednia, zamieszkująca duże aglomeracje miejskie, wykształceni, wyznający postmaterialne wartości

-kwestinują dominacje rynku ekonomicznego i jego praw

-pomoc państwa dla obywateli jest czymś koniecznym, ale powinno mieć forme działań zdecentralizowanych, np. realizowanych przez samorządy terytorialne, wspólnoty lokalne.

25. Rodzina partii ultraprawicowych, grupa partii antysystemowych, głoszących idee rasizmu, nacjonalizmu i antysemityzmu. Zdecydowanie przeciwstawiają się demokracji, parlamentaryzmowi i pluralizmowiZa najlepsze dla państwa uznają rządy autorytarne , czerpią swoje pomysły na ustrój społeczno-gospodarczy z ideologii faszystowskiej.
Na ogół uzyskują niewielkie poparcie wyborcze (około 3,4%), wyjątkiem jest np. włoska MSI (neofaszyści), która w 1994 zdobyła 13,5% głosów. Podobny sukces w 2002 zdobył we Francji Front Narodowy, gdy jego kandydat na prezydenta J.M. Le Pen przeszedł do drugiej tury i uzyskał w niej ponad 18% głosów.

26.

27. Pojęcie i rodzaje podziałów socjopolitycznych.

Podział socjopolityczny:
Nazywamy taki rodzaj podziału, lub zróżnicowania poglądów w określonej populacji, który prowadzi do charakterystycznych zachowań politycznych przedstawicieli poszczególnych zróżnicowań.
Mair i Bartolini:
3 warstwy kreacji :
1.poziom empiryczny. To są te zróżnicowania któr da się wyrazić posługując się statystyką społeczną. (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód, dochód na jednego członka rodziny…)
2.poziom aksjonormatywny (wartości i reguły postępowania). W danej populacji występują zróżnicowane pod względem empirycznym pewne powtarzające się , związane z warunkami życia i pracy, orientacje na normy i wartości.
3.poziom organizacyjny (ludzie tworzą własne organizacje)

ad.29 PODZIAŁY SOCJOPOLITYCZNE: Nazywamy taki rodzaj podziału, lub zróżnicowania poglądów w określonej populacji, który prowadzi do charakterystycznych zachowań politycznych przedstawicieli poszczególnych zróżnicowań. Mair i Bartolini:3 warstwy kreacji: 1.poziom empiryczny - To są te zróżnicowania które da się wyrazić posługując się statystyką społeczną. (wiek, płeć, miejsce zamieszkania, wykształcenie, zawód, dochód)
2.poziom aksjonormatywny (wartości i reguły postępowania). W danej populacji występują zróżnicowane pod względem empirycznym pewne powtarzające się , związane z warunkami życia i pracy, orientacje na normy i wartości. 3.poziom organizacyjny (ludzie tworzą własne organizacje)

PARLAMENTARYZM I PREZYDENCJALIZM W EUROPIE ŚRODKOWEJ I WSCHODNIEJ
Analizując rozwój demokratyzacji w państwach postkomunistycznych tej części Europy, dochodzimy do przekonania, iż mimo atrakcyjności reżimu prezydenckiego odpornego na kryzysy polityczne i zapewniającego wyższy profesjonalizm rządzenia, większość państw o nieskonsolidowanej demokracji zdecydowała się na formę parlamentarną jako uznaną za bardziej przydatną dla krajów wkraczających na drogę demokracji. Zainteresowanie wzbudził wzorzec semiprezydencjalizmu, kojarzący silną pozycję głowy państwa z formalnymi elementami wzajemnej zależności władzy ustawodawczej i wykonawczej. We wszystkich tych krajach głowa państwa nie tylko pochodzi z wyborów powszechnych, ale również wyposażona jest w kompetencje dający znaczny wpływ na działanie parlamentu oraz rządu. Semiprezydencjalizm w Europie Środkowej i Wschodniej jest bardzo zróżnicowany i zalezy między innymi od następujących czynników: wpływu

wybory rywalizacyjne - system liberalno-demokratyczny

Sam rywalizacyjny charakter wyborów nie rozwiązuje problemów związanych z zapewnieniem odpowiedniej reprezentacji narodu w organie przedstawicielskim.
Jak już wcześniej wspomniałam jedną z wartości demokracji jest zasada pluralizmu, która głosi poszanowanie dla rodzimej tradycji parlamentarnej i akceptacji sytuacji (Czechy,Słowacja); kontekstu sytuacyjnego ( Węgry).
W państwach tych prezydencjalizm jako odzwierciedlenie modelu amerykańskiego nie istnieje. Parlamentaryzm w czystej postaci odnajdziemy w Czechach i na Węgrzech, parlamentaryzm z elementami prezydencjonalizmu zaś w Bułgarii i Polsce po roku 1997.

Ad.30. Funkcje rywalizacyjnych wyborów w demokratycznym systemie politycznym różnorodności. Aby ta zasada znalazła potwierdzenie w rzeczywistości musi zostać zapewniona idea reprezentatywności możliwie największej liczbie grup społecznych. Do tego celu mają służyć coraz bardziej wyrafinowane zabiegi. Tworzone są „sprawiedliwsze” metody liczenia głosów wyborców.
W metodologii wyróżnia się trzy podstawowe metody przeliczania głosów: proporcjonalne, większościowe i mieszane. Obranie jednej z nich wiąże się z poważnymi konsekwencjami. Przyjęcie odpowiedniej metody podziału mandatów wpływa na ukształtowanie się sceny parlamentarnej oraz sposób uprawiania polityki. To również konsekwencje organizacyjne, które odnoszą się do wykreowania okręgów wyborczych. Ich kształt i wielkość zostają poddane szerokiej debacie

Funkcje wyborów

Rola wyborów w życiu politycznym państwa jest uwarunkowana pełnionymi przez nie funkcjami. Odwołując się do poglądów D. Nohlena, można dokonać rozróżnienia według trzech podstawowych typów systemów politycznych: demokracji, autokracji i totalitaryzmu. Na potrzeby tej pracy przedstawiam jedynie funkcje, jakie spełniają wybory w systemie demokratycznym, ponieważ w dwóch pozostałych są one znacząco różne:

1) funkcję kreacyjną, która polega na kształtowaniu składu personalnego organów przedstawicielskich;

2) funkcję polityczno-programową, związaną z wyrażaniem przez wyborców poparcia dla określonego programu politycznego;

3) funkcję legitymującą, dostarczającą organom przedstawicielskim legitymacji do sprawowania władzy, do działania w imieniu tych, którzy je wybrali;

4) funkcję integracyjną, pozwalającą na zespolenie zbiorowego podmiotu suwerenności poprzez określenie zasad dotyczących procesu kształtowania jego woli.

31. Pojęcie systemu wyborczego:

system norm regulujących prawo uczestniczenia w wyborach, proces wyłaniania kandydatów, zasady prowadzenia przez nich kampanii wyborczej, organizację głosowania, sposób przeliczania głosów na mandaty oraz kontrolę prawidłowości postępowania wyborczego.

32. Elementy systemu wyborczego

Kształt i rozmiar okręgu wyborczego

Jest to ogół wyborców zamieszkujących określone terytorium uprawniony do głosowania na tych samych kandydatów (te same listy partyjne)

Kształt: słabo czy gęsto zaludniony, ludność wiejska, miejska, itp.

Geografia wyborcza: możliwość manipulowania granicami okręgów (nadreprezentacja lub niedoreprezentacja określonych grup społecznych)

Rozmiar: liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa wyborców, waha się od 1 (okręgi jednomandatowe) do wartości równej liczbie miejsc w parlamencie (okręgiem jest cały kraj - Holandia, Izrael). Okręgi nie muszą być równe, przeciętny rozmiar okręgu oznaczamy dzieląc liczbę miejsc w parlamencie przez liczbę okręgów).

Kategoryczne: gdy wyborca posiada jeden głos, który oddaje na jednego kandydata (listę partyjną)

Porządkujące: ma on możliwość oznaczenia kolejności kandydatów na liście, jej przestawienia, kumulacji większej liczby głosów w stosunku do osoby jednego kandydata, bądź zestawienia kandydatów z poszczególnych list

Formuła wyborcza: zespół reguł rozstrzygających o tym, który kandydat zostanie wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów

Jest to również źródło deformacji systemu wyborczego czyli niezgodności podziału mandatów z faktycznymi preferencjami wyborców wyrażonymi w głosowaniu

Klauzula zaporowa: sztuczny próg poparcia, którego przekroczenie jest niezbędne dla udziału w podziale mandatów

Wyrównawcza dystrybucja mandatów: możliwość dokonania korekty wyniku wyborów na poziomie całego kraju, celem zmniejszenia strat partii, które zostały poszkodowane na poziomie okręgów wyborczych i są w związku z tym podreprezentowane

33. Typologia systemów wyborczych wg V. Bogdanora

Podstawowym kryterium jest formuła wyborcza. Tego rodzaju typologię przedstawił V. Bogdanor, który wyróżnił cztery typy systemów wyborczych:
1. pluralistyczne
2. większości absolutnej
3. semiproporcjonalne
4. proporcjonalne

1) Systemy pluralistyczne (plurality systems - PL) występują w dwóch odmianach, wyróżnianych ze względu na liczbę mandatów obsadzonych w okręgu wyborczym:
a. wariant klasyczny, w którym głosowanie przeprowadza się w okręgach jednomandatowych (Wielka Brytania, USA, Kanada). Kandydatów zgłaszają partie polityczne. Do zdobycia mandatu wystarcza uzyskanie względnej większości głosów. Zwycięzca wyborów musi uzyskać minimum jeden głos więcej niż którykolwiek z rywali w ponad połowie okręgów (Wielka Brytania, USA).
b. Głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych. Wyborca posiada tyle głosów ile mandatów jest do obsadzenia w danym okręgu. Za wybranych uważa się tych kandydatów, którzy uzyskali kolejno największe liczby głosów (Turacja, Polska - wybory do Senatu).
Istota systemu większości względnej sprowadza się do tego, że premiuje on partie zdolne
do pokonania swych konkurentów w możliwie znacznej liczbie okręgów, niezależnie od
procentu głosów uzyskanych w skali kraju. Zalety: stabilizacja sceny politycznej poprzez
eliminację partii słabych, wzmocnienie więzi między wyborcą a deputowanym

2) W systemach większości absolutnej (majority systems) wybory przeprowadza się w okręgach jednomandatowych. Kandydat musi zdobyć poparcie ponad 50% głosujących w danym okręgu. W przypadku gdy o mandat ubiega się kilku kandydatów, może się zdarzyć, że żaden z nich nie uzyska wymaganej liczby głosów. Ze względu na sposób postępowania w tej właśnie sytuacji, wyróżnia się dwie odmiany systemów większości
absolutnej:
a. systemy powtórnego głosowania (run-off ballot): gdy żaden z kandydatów nie uzyska absolutnej większości, przeprowadza się drugą turę głosowania. O mandat mogą ubiegać się tylko dwaj kandydaci, którzy w danym okręgu uzyskali największą liczbę głosów w pierwszej turze ( w wyborach prezydenckich jest to dwóch pierwszych kandydatów, w wyborach parlamentarnych - ci, którzy uzyskali ponad 12,5% głosów) (Francja - Zgromadzenie Narodowe, prezydenckie wybory),
b. systemy alternatywnego głosowania (alternative vote): nie jest konieczne przeprowadzanie drugiej tury, natomiast wyborca musi dokonać wyboru w specyficzny sposób. Jeżeli w danym okręgu zgłoszono kilku kandydatów, głosujący powinien wskazać, którego z nich preferuje w kolejności pierwszej, drugiej, trzeciej i tak dalej. Suma tych preferencji pozwala ostatecznie na ustalenie, który z kandydatów cieszy się największym poparciem, przy czym w każdej rundzie obliczeń eliminuje się kandydata z najmniejszą liczbą głosów.

Systemy większości bezwzględnej są uznawane za najbardziej deformujące wynik
wyborów w stosunku do preferencji wyrażonych w akcie głosowania. W warunkach
dwupartyjności deformacja jest jednak mniejsza niż w warunkach wielopartyjności. W tej
ostatniej sytuacji system większości bezwzględnej w wariancie głosowania dwuturowego
(Francja) wymusza przetargi międzypartyjne prowadzone celem zawarcia koalicji w II
turze. Daje to preferencje partiom zajmującym pozycje centrowe, znacznie natomiast
zmniejsza szanse partii radykalnych, zarówno z prawicy, jak i z lewicy (Urwin).

3) System semiproporcjonalny: zwany też czasami systemem SNTV, polega na tym, że każdy wyborca dysponuje tylko jednym głosem, głosowanie odbywa się w okręgach wielomandatowych, a mandaty otrzymują kandydaci, którzy uzyskali kolejno największą liczbę głosów. System ten, ze względu na możliwość rozproszenia głosów, zmusza partie polityczne do ostrożnego nominowania kandydatów, z reguły w liczbie mniejszej niż wynosi liczba mandatów w okręgu.

4) Wśród systemów proporcjonalnych (PR) Bogdanor wskazuje na dwa ich rodzaje:
A. systemy list partyjnych: określa się jako takie, w których partie, a nie wyborcy, zachowują pełną kontrolę nad uszeregowaniem preferencji dla zamieszczonych na liście kandydatów (Urwin). Występują one w kilku odmianach, wyróżnionych:
a. ze względu na poziom, na którym dokonuje się repartycja mandatów między listy można wyróżnić systemy list wyborczych, w których:
1. cały obszar państwa stanowi jeden okręg wyborczy, partie biorące udział w wyborach zgłaszają „listy krajowe”, podział mandatów odbywa się na szczeblu ogólnokrajowym (Holandia, Izrael),
2. istnieją listy regionalne lub lokalne (na poziomie okręgu wyborczego), ale podział mandatów dokonuje się na szczeblu ogólnokrajowym,
3. istnieją listy regionalne lub lokalne, podział mandatów dokonuje się na szczeblu okręgu wyborczego,
4. podział mandatów dokonuje się zasadniczo na szczeblu okręgu wyborczego, ale istnieje tzw. Wyrównawcza dystrybucja na poziomie ogólnokrajowym,
b. ze względu na zakres wyboru, jakiego może dokonać obywatel w ramach listy (możliwość określenia przez wyborcę preferencji personalnych w ramach listy) można wyróżnić systemy, w których:
1. dokonywanie wyboru kandydatów w ramach listy jest wykluczone, wyborca może wskazać tylko listę, na którą głosuje (RFN - Bundestag, Francja - Zgromadzenie Narodowe 1986r.)
2. wyborca ma prawo do wskazywania preferowanych kandydatów w ramach jednej listy (Włochy - Izba Deputowanych 1993r.)
3. wyborca ma prawo głosować na kandydatów z list różnych partii, a więc praktycznie układać własną listę kandydatów (Szwajcaria - Rada Narodowa)
B. system STV

34. Polityczne konsekwencje systemów wyborczych

1. Kształt i rozmiar okręgu wyborczego- wyborcy na tym samym terytorium uprawnieni do głosowania na tych samych kandydatów ( listy partyjne)

- kształt okręgu wyborczego- gęstość zaludnienia, struktura ludności (miejska, wiejska)- charakter struktury socjoekonomicznej wyborców. Istnieje możliwość manipulowania granicami okręgów (tzw. geografia wyborcza) w celu uprzywilejowania jednej grupy kosztem innej- efekt nadreprezentacji lub niedoprezentacji określanych grup społecznych. W wyniku zmiany granic okręgu określona grupa społeczna (np. elektrolat wiejski) staje się nadreprezentatywna, a inna (np. elektrolat miejski) podreprezentatywna- z reguły na niekorzyść mieszkańców gęsto zaludnionych miast.

- rozmiar okręgu- liczba mandatów, które rozdziela ta sama grupa wyborców- od 1 mandatu (okręgi jednomandatowe) do wartości równej liczbie miejsc w parlamencie (okręgiem wyborczym jest wtedy cały kraj).

2. Przeciętny „koszt” uzyskania jednego miejsca w parlamencie- mierzymy liczbą głosów potrzebnych do jego zdobycia

Liczba oddanych w okręgu głosów-1/ liczba miejsc w okręgu + liczba partii-1

35. Zachowania wyborcze możemy badać:

- na poziomie indywidualnym, żeby uzyskać wiedzę o motywach jakimi kierował się pojedynczy wyborca podczas głosowania

- na poziomie zagregowanym aby zbadać więzi społeczne powstające na poziomie wyborczym ( może występować element słabości- ciągłości lub zmiany, decydują o tym zachowania wyborców w ciągu kilku elekcji. Na zachowania wyborcze wpływają podziały socjopolityczne oraz zdolność partii politycznych do szybkiego reagowania np. zmianę czy modyfikację swojego programu- wtedy może liczyć na zachowanie dotychczasowego elektrolatu).

Trzy dominujące typy zachowań wyborczych:

- stabilna lojalność partyjna (wyborcza)

- zmiana lojalności wyborczej ( przeniesienie preferencji wyborczej)

- zanik lojalności partyjnej.

36. Typy elektrolatu:

- elektrolat ustrukturyzowany to taki, którego decyzje wyborcze są efektem trwałej identyfikacji partyjnej wynikającej ze struktury podziałów socjopolitycznych.

- elektrolat nieustrukturyzowany- oddając swój głos reaguje na konkretne kwestie polityczne istotne w danym momencie (mające charakter przejściowy).

Pyt. nr 37, i Pyt. 38 Charakterystyka i typologia zachowań wyborczych na poziomie zagregowanym i jednostkowym

Są to relacje zachodzące pomiędzy elektoratem a partiami politycznymi, wyrażonych w akcie głosowania, służące do uzyskania wiedzy o elektoracie oraz przyjęciu optymalnej strategii na poziomie wyborczym, i parlamentarnym. Zachowania wyborcze można badać na poziomie:

a/ indywidualnym /jednostkowym/: żeby uzyskać wiedzę o motywach, jakimi kierował się pojedynczy wyborca w akcie głosowania

b/ zagregowanym: aby zbadać więzi społeczne na poziomie wyborczym Wyróżnia się trzy typy zachowań na poziomie zagregowanym:

1. Stabilna lojalność wyborcza-wyborca regularnie głosuje na tę samą partię polityczną, przez co potwierdza silne przywiązanie do danego ugrupowania.

2. Zmiana lojalności politycznej- wyborcy przestają głosować na partię, z którą identyfikowali się przez pewien czas i zaczynają przenosić swoje preferencje na inne ugrupowania polityczne- /dwa rodzaje zmiany lojalności: krytyczne i stopniowe/

3. Zanik lojalności partyjnej - charakteryzuje się tym, iż słabnie tradycyjne powiązanie między grupą społeczną a konkretną partią polityczną. Partie przestają wypełniać swe podstawowe funkcje/ np. mobilizacji, integracji/ i tracą kontrolę nad elektoratem

Pyt. Nr 39 Teoria „zamrożenia” i „odmrożenia” systemów partyjnych

„Zamrożenie” systemów partyjnych wiąże się ze stabilnością podziałów socjopolitycznych ukształtowanych przez procesy historyczne, które stały się podstawą konfliktów i podziałów społecznych : centrum-peryferie, kościół -państwo, rolnictwo-przemysł, pracodawcy-pracobiorcy.

Stabilizację tę określają czynniki:

- aktualność problemu, konfliktu, który leży u podstaw podziału socjopolitycznego

-możliwość pojawienia się na scenie politycznej nowego konfliktu i nowej grupy społecznej zdolnej do utworzenia nowej partii

- reguły polityczne, które działają na korzyść obecnych na scenie politycznej podmiotów politycznych

- działalność samej partii budującej długotrwałe poczucie lojalności dużych grup społecznych

„Odmrożenie” systemów partyjnych Europy Zachodniej skutkowało dekompozycją dotychczasowych układów rywalizacji politycznej, oraz pojawieniem się w ich ramach partii małych. Była to zasadnicza tendencja w procesie zmiany europejskiego modelu systemu partyjnego. Partie małe, biorąc pod uwagę ich relewancję, stały się podmiotami w grze politycznej, kreowanymi przez system partyjny. Relewancja partii małych wiąże się z wystąpieniem pewnych mechanizmów:

- 1 usytuowanie partii małej w przestrzeni rywalizacji

- 2 poziom relewancji partii małych może być determinowany przez dominujące w danym systemie politycznym modele tworzenia gabinetów, oraz relacje między rządem a opozycją

- 3 rola partii małych może wzrosnąć gdy zmienia się system partyjny

- 4 wejście do systemu partyjnego partii małych zapewnić może ich potencjał mobilizacyjny

Rodzaje partii małych:

- zawiasowe

-oderwane

-marginalne

-piwotalne

Partia mała do 15% powyżej progu wyborczego /zawiasowa/

Partia duża powyżej 15 % progu wyborczego

Ad.40

ILOŚCIOWE I JAKOŚCIOWE ZMIANY W STRUKTURZE ELEKTORATU

Według S. Bartolini i P. Mair wyróżnia się następujące zmiany, podziały socjopolityczne:
1.poziom empiryczny: określa społeczny kontekst konkretnego podziału socjopolitycznego. Chodzi o taki podział, który dzieli ludzi ze względu na posiadane przez nich cechy socjodemograficzne np. zawód, religijność, wykształcenie, płeć, przynależność do grupy etnicznej. Posługując się tymi zmiennymi jesteśmy w stanie wyodrębnić grupy społeczne, które tworzą jego strukture.
2.Poziom normatywny: określona grupa by stać się stroną podziału społecznego musi być świadoma faktu dysponowania kolektywną tożsamością i musi być gotowa do działania w imię jej obrony. Tożsamość grupowa to układ wartości, przekonań, postaw dominujący w świadomości zbiorowej członków grupy, decyduje o powstaniu poczucia własnej odrębności grupowej i wyjątkowości. W ten sposób ujawnia się w procesie konstruowania podziału socjopolitycznego poziom normatywny.
3.Poziom organizacyjny: w przekonaniu autorów ukoronowaniem procesu tworzenia konkretnego podziału socjopolitycznego jest pojawienie się struktury organizacyjnej. Najistotniejszym momentem w tym procesie staje się uświadomienie przez elity, że realizacja interesów może nastąpić tylko poprzez przechwycenie kontroli nad funkcjonowaniem areny parlamentarno-gabinetowej, centrum gdzie ścierają się sprzeczne interesy, a efektem jest sformułowanie polityki publicznej państwa.

Ad.41 i 42

STRUKURA I FUNKCJE PARLAMENTÓW W SYSTEMACH EUROPY ZACHODNIEJ I ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ

Przy omawianiu właściwości strukturalnych współczesnych parlamentów zwraca się uwagę na organizację wewnętrzną (unikameralizm, bikameralizm), wielkość (liczba mandatów), sposób kreacji izby wyższej oraz długość kadencji. Najbardziej rozpowszechnioną klasyfikacją parlamentów jest podział według kryterium organizacji wewnętrznej na:
1.parlamenty jednoizbowe (unikameralne) np. Albania, Bułgaria, Chorwacja po 1999 roku, Cypr, Dania, Finlandia, Grecja, Malta, Portugalia, Serbia, Słowacja, Szwecja, Węgry, Ukraina, Litwa, Łotwa, Estonia.
2.parlamenty dwuizbowe (bikameralne) np. Austria, Francja, Belgia, Irlandia, Włochy, Holandia, Hiszpania, Szwajcaria, Wielka Brytania, Czechy, Polska, Słowenia, Rumunia, Rosja.
Połączeniem jedno i dwuizbowości charakteryzują się parlamenty Niemiec, Norwegii i Islandii do 1991 roku, lecz tylko parlament Niemiec zaliczany jest do grona legislatyw dwuizbowych.
Rozpatrując parlamenty jednoizbowe, dostrzec można, że unikameralizm jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Islandia zastąpiła dwuizbowość jednoizbowością dopiero w roku 1991, Szwecja w 1974, Dania w 1953, Grecja w 1975, Portugalia w 1976. W 2000 roku w Chorwacji zlikwidowano Izbę wyższą, powołana na mocy konstytucji z 1990 roku. Dwuizbowość utrzymuje się w Hiszpanii, która jako jedyny kraj zachodnioeuropejski przyjmując konstytucje w latach 70 wprowadziła zasadę bikameralizmu. Zbliża to Hiszpanię do warunków w jakich działa federalizm sprzężony ściśle z dwuizbowością parlamentu. Problem bikameralizmu zaś możemy rozpatrywać na płaszczyźnie strukturalnej bądź funkcjonalnej. W odniesieniu do pierwszej należy zwrócić uwagę na takie aspekty jak:
1.Izba wyższa przeważnie jest mniej liczna niż niższa np. Francja
2.Kadencja Izby wyższej nie musi pokrywać się z kadencją Izby niższej np. Czechy, Francja
3.Choć sposób wyboru członków izby wyższej jest zróżnicowany, to obowiązuje zasada rotacji, polegająca na tym, że w czasie kadencji część senatorów jest wymieniana np. Holandia
4.W przeciwieństwie do izb niższych, pochodzących z bezpośrednich i powszechnych wyborów, członkowie izb wyższych zdobywają swój mandat w różny sposób np. poprzez wybory powszechne np. Polska, Hiszpania, bądź poprzez wybory proporcjonalne np. Rumunia, Włochy do 1994 roku lub wybory mieszane np. Włochy po 1994 roku.
Wyróżnia się dwa rodzaje bikameralizmu: symetryczny (silny), który oznacza, że władza parlamentarna jest rozdzielona pomiędzy dwie izby dysponującymi równymi kompetencjami np. Niemcy. Asymetryczny (słaby) bikameralizm polega zaś na tym, że obie izby uczestniczą na równych prawach w procesie legislacyjnym, ale decydujący głos w sprawach ustaw, projektów itp. Należy do izby niższej. Przykładem może być Francja i Holandia.
Rozróżnienie między bikameralizmem silnym, a słabym nabiera szczególnego znaczenia w sytuacjach gdzie konfiguracja sił politycznych jest w obu izbach odmienna tzn w izbie wyższej przewagę ma opozycja.

Ad.43

Najbardziej rozpowszechniona klasyfikacja parlamentów to,oparty na kryterium organizacji wewnętrznej,podzial na:

- parlamenty jednoizbowe (unikameralne)

-parlamenty dwuizbowe (bikameralne)

Do pierwszej grupy zaliczamy:Danię,Finlandię,Grecję,Portugalię i Szwecję.Dwuizbowe są parlamenty:Austrii,Francji,Belgii,Irlandii,Włoch,Holandi,Hiszpanii,Szwajcarii i Wielkiej Brytanii.Swoistym połączeniem jedno i dwuizbowości charakteryzują się parlamenty Niemiec,Islandii i Norwegii.Jeśli te ostatnie przypadki zaliczymy do grupy parlamentow jednoizbowych ,to stwierdzimy,że w Europie jest nieco więcej parlamentów bikameralnych niż unikameralnych.Rozpatrując parlamenty jednoizbowe,można dostrzec dwie zależności.Po pierwsze ,większość z nich grupuje się w jednym obszarze geograficznym- w Skandynawii.W tym przypadku możemy mówić o pewnej wspólnocie rozwiązań ustrojowych ,choć Szwecja wprowadziła jednoizbowość dopiero w 1974 r.,Dania w 1953 r., Norwegia zaś i Islandia stosują wewnętrzny podział swych parlamentów na dwie izby.Po drugie ,unkameralizm jest zjawiskiem nowszej daty.Prócz Szwecji ,w latach siedemdziesiątych przyjęły go dwie „mlode”demokracje śródziemnomorskie-Grecja w 1975r i Portugalia w 1976r.Można by więc sądzić ,że współcześnie jest to rozwiązanie bardziej atrakcyjne,dwuizbowość zaś utrzymuje się raczej siłą tradycji ,bądź wynika z zasady federalizmu.Wniosek taki potwierdza ,przynajmniej częściowo ,przypadek Hiszpanii.Jest to jedyny kraj zachodnioeuropejski,który ,przyjmując w latach 70-tych nową konstytucję ,wprowadził zasadę bikameralizmu.

Ad.44.

Na ogół wyróżnia się 4 typy rządów:

a) koalicyjno-mniejszościowy - nie może liczyć na poparcie większości w parlamencie (np. w Danii),

b) koalicyjno-większościowy - w jego składzie są przedstawiciele dwu lub więcej partii mających większość w parlamencie (np. w Belgii, Polsce),

c) jednopartyjno-większościowy - ma poparcie większości w parlamencie (np. w Wielkiej Brytanii),

d) jednopartyjno-mniejszościowy - partia formułująca rząd nie ma poparcia większości w parlamencie, dlatego musi zawierać porozumienie międzypartyjne, kiedy wynik głosowania nie jest dla niej pewny (np. w Norwegii, Włoszech).

Ad.45

premier (z franc.premier - "pierwszy", od łac. primus, pierwszy) - w wielu krajach szef rządu. W Polsce oficjalnie nazywany Prezesem Rady Ministrów (w okresie II Rzeczypospolitej w użyciu był również termin: Prezydent Ministrów oraz Prezes Ministrów). W innych krajach nazywany: Pierwszy Minister (Wielka Brytania - Prime Minister), kanclerz (Niemcy, Austria - Kanzler). W składzie rządu szczególną pozycję zajmuje premier, jego rola staje się widoczna już w momencie tworzenia rządu. To właśnie desygnowany przez Prezydenta premier podejmuje działania na rzecz sformowania Rady Ministrów, a obejmują one rozmowy koalicyjne w poszukiwaniu większości parlamentarnej, przygotowywanie działania rządu, kompletowanie jego składu. To premier wygłasza w Sejmie exposé, w którym przedstawia program działania Rady Ministrów, ubiega się o udzielenie rządowi wotum zaufania. To premier ma wyłączne prawo występowania do Prezydenta z wnioskiem o dokonanie zmian w składzie rządu, obejmujących powołanie i odwołanie jego członków. Wszystko to świadczy dobitnie o tym, że premier nie jest primus inter pares (pierwszy wśród równych), ale stanowi czynnik niezwykle ważny dla powstania, istnienia i funkcjonowania Rady Ministrów.

Rolę premiera wyraźnie podkreśla Konstytucja RP w art. 148:
Prezes Rady Ministrów:
1) reprezentuje Radę Ministrów,
2) kieruje pracami Rady Ministrów,
3) wydaje rozporządzenia,
4) zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,
5) koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,
6) sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,
7) jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Ad. 46-48
KOALICJA- kombinacja (związek) dwóch lub więcej aktorów politycznych (np. partii politycznych, polityków, grup interesu itd.) formowanych dla osiągnięcia wzajemnie korzystnych celów, które nie byłyby możliwe do osiągnięcia bez takiej kombinacji.

KOALICJA WYBORCZA- celem jest wygranie wyborów lub chęć zwiększenia zysku wyborczego w stosunku do rezultatu w poprzedniej elekcji. Tworzy się w systemach wielopartyjnych, tam gdzie system jest rozproszony a partie mają słabe przedstawicielstwo.
Rodzaje koalicji wyborczych:
-addytywna- jej poparcie jest dokładnie równe sumie poparcia tworzących ją partii. Koalicjanci osiągają cel poprzez zintegrowanie głosów wyborców, co następnie jest transformowane na odpowiednią ilość mandatów. Warunkiem uzyskania aby uzyskać taki rezultat jest aprobata ze strony wyborców, którzy uznają, iż ich ugrupowania nie będą pozbawione tożsamości programowej w takiej koalicji.
-subaddytywna- taka koalicja ma łączne poparcie niższe niż suma tworzących ją partii. W tym przypadku powstanie koalicji nie przysporzyło jej nowych zwolenników a i część ich elektoratu zmieniła preferencje polityczne. Najczęściej wynika to z faktu, iż wyborcom nie podoba się uczestnictwo w koalicji i uważają, że ich ugrupowania utraciły przez to swoją tożsamość programową. Cechami takiej koalicji są: przeciągające się negocjacje, konflikty, rozbieżności programowe itd.
-superaddytywne- to koalicja o łącznym poparciu wyższym niż poparcie dla poszczególnych części składowych. Tutaj wyborcy przyznają koalicji ,,premię? za samo jej powstanie. Występuje tu EFEKT PSYCHOLOGICZNY (wyborcy w obawie przed zmarnowaniem głosu generalnie głosują na najsilniejsze ugrupowania). Może być to także związane ze zgodą i harmonią w społeczeństwie.

KOALICJA DECYZYJNA- celem jest przeforsowanie decyzji w sprawie, do której dana grupa partii politycznych przywiązuje znaczenie.

KOALICJA GABINETOWA- powstaje w związku z formowaniem i utrzymaniem rządu. W takich koalicjach często partie które poparli wyborcy dokonują nieoczekiwanych zwrotów i zmian. Są one większościowe lub mniejszościowe. Tworzone są one gdy:
-istnieje wolna gra sił, gdzie konkurencyjne stronnictwa starają się uzyskać maksymalny dostęp do władzy ale nie są w stanie sprawować jej samodzielnie
-istnieje rozproszenie sił, gdzie żadnej z partii lub przedwyborczych sojuszy nie udaje się osiągnąć bezwzględnej przewagi
-istnieje polaryzacja sił w parlamencie. (w układzie bipolarnym- silny podział na lewicę i prawicę, istnienie połączonych bloków partyjnych)
Proces tworzenie zwycięskiej koalicji:
-poszukiwanie przez główne stronnictwa naturalnych sojuszników do wspólnego zablokowania parlamentarnej większości
-porozumienie naturalnych sojuszników
-sformowanie przez nich gabinetu z uzgodnioną obsadą stanowisk i programem działania

GRY KOALICYJNE:
1. Koalicje, w których czynnikiem decydującym o powstaniu jest rozmiar partii:
-TEORIE KOALICJI MINIMALNIE ZWYCIĘSKICH- koalicja jest zwycięska w tym sensie, że partie ją tworzące kontrolują większość miejsc w parlamencie, a minimalna, gdyż w jej składzie nie znajduje się żadna partia, która nie jest konieczna dla osiągnięcia tej większości. Wartość tej koalicji się zmniejsza im więcej ma uczestników. To koalicja z absolutną a zarazem minimalna przewagą w parlamencie.
-TEORIA PRZETARGU- mówi o tym, iż najkorzystniejszą pozycję w koalicyjnych negocjacjach maja najsilniejsze stronnictwa. Jeśli zwycięska partia nie ma absolutnej większości, to może ją zdobyć dobierając sobie jednego lub dwóch sojuszników. Natomiast słabsze partie muszą zawierać bardzo szerokie sojusze aby wyeliminować z gry ugrupowania najmocniejsze.
-KOALICJA MINIMALNIE ZWYCIĘSKA MINIMALNYCH ROZMIARÓW- niezależnie od liczby ich uczestników (partii) kontrolują one w parlamencie najmniejszą z możliwych liczbę mandatów (potrzebną jednak do utworzenia rządu większościowego). W takiej koalicji liczy się na mandaty a nie na partię ( nie ważne są ideologie, programy itd. )
-KOALICJA MINIMALNIE ZBIEŻNA ZWYCIĘSKA ? dystans ideologiczny jest niewielki i jest najmniejsza liczba koalicjantów. (minimalnego zasięgu)
2. Koalicje w których czynnikiem decydującym o powstaniu jest podobieństwo programowe:
-TEORIE KOALICJI MAKSYMALNIE ZWARTYCH- przyjmują założenie, iż wszystkie międzypartyjne sojusze opierają się na więzi ideowej. Z tego punktu widzenia klasyfikować można koalicje jako: lewicowe, prawicowe, centrowe, centrolewicowe i centroprawicowe.
-KOALICJE ZAMKNIĘTE- koalicje stronnictw o podobnej orientacji ideowej. Pierwszoplanowa rola przypada tutaj partiom bez których nie da się zablokować większości parlamentarnej, a najczęściej pozycję taka zajmują partie centrowe.

Rząd (Rada Ministrów)- organ kolegialny władzy wykonawczej w większości krajów, w których funkcjonuje parlamentarno-gabinetowy system polityczny. Przewodniczący Rady Ministrów jest nazywany premierem (pierwszym ministrem), (w Niemczech-kanclerz). W krajach o systemie parlamentarno-gabinetowym rząd jest wyłaniany i odpowiedzialny przed parlamentem. W systemie prezydenckim pracami rządu kieruje prezydent lub osoba mianowana przez prezydenta. W takim systemie rząd nie jest odpowiedzialny przed parlamentem, tylko przed przydentem.
PROCEDURA UTWORZENIA:
+ Wariant 1:
  - W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjecia dymisji poprzedniej Rady Ministrów prezydent RP desygnuje Prezesa Rdy Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną majacą wiekszość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu.
-Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje prezydentowi skład Rady Ministrów
-Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów.
-W ciągu 14 dni od powołania przez prezydenta Rady Ministrów, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów  (expose)  z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględna wiekszością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
+Wariant 2:
-W razie nie powołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego czlonków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę.
+Wariant 3:
-W razie niepowołania Rady Ministrów, prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę.
-W ciągu 14 dni od powołania przez prezydenta Rady Ministrów, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi progam dzialania Rady Ministrów z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania.Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością glosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
-W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania  prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory.

Ad/ 49 relacje między rządem a parlamentem

Niezależność władz polega na tym, że wykonywanie władzy jest rygorystycznie oddzielone od podejmowania decyzji ustawodawczych, określających ogólny kształt ustroju. Parlament pełni w stosunku do rządu funkcje kontrolne. Z tego względu w niektórych systemach demokratycznych członkowie rządu nie mogą być członkami parlamentu. Władza wykonawcza jest wówczas traktowana czysto usługowo. Członkowie rządu są jakby pracownikami zatrudnionymi przez parlament i muszą przed nim zdawać sprawę ze swoich działań. Jeżeli są jednocześnie członkami parlamentu, system zależności zaczyna się komplikować. Rozwiązaniem najbliższym ideału jest władza wykonawcza silna i sprawna, ale całkowicie podległa dwuizbowemu parlamentowi.Parlament pełni także inne funkcje. Między innymi jego zadaniem jest nieustanne czuwanie nad tym, by władza wykonawcza nie uzurpowała sobie prawa do decyzji o charakterze ustawodawczym. Jak wiadomo, każda osoba sprawująca władzę ma naturalną tendencję do powiększania tej władzy, rozszerzania jej zakresu. Władza wykonawcza czyni to najczęściej przez wydawanie rozporządzeń i okólników, które pozornie mają charakter czysto techniczny, ale w rzeczywistości są uchwałami lub ustawami. W parlamencie istnieją komisje zorganizowane odpowiednio do zróżnicowania organów rządowych. Komisje te powinny mieć prawo wglądu w działalność wszystkich ogniw władzy wykonawczej.

W systemach parlamentarnych rządy są formowane z poparciem większości parlamentarnej. Parlamenty wykonują swoją funkcję kontrolną wobec rządów za pomocą zróżnicowanych środków oddziaływania. W systemie parlamentarnym są to przede wszystkim: debata wstępna, tzn. dyskusja nad proponowaną polityką rządu; sprawozdania z realizacji zadań; komisje parlamentarne; pytania i interpelacje poselskie; wniosek o wotum nieufności.

W systemie prezydenckim zasadniczą formą kontroli administracji są różnego rodzaju komisje i podkomisje parlamentarne. W systemie tym mamy do czynienia z sytuacją gdzie egzekutywa jest jednoosobowa(prezydent jest też szefem rządu), prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem. Natomiast w reżimie semiprezydenckim egzekutywa ponosi faktycznie odpowiedzialność polityczną przed parlamentem albo przed prezydentem.

ad. 50

Pojęcie systemu partyjnego

System partyjny - jest to układ partii politycznych które stworzyły określoną, mniej lub bardziej trwałą konstelację powiązań i zależności noszącą znamiona sytemu. W rozumieniu statycznym przyjmujemy że system partyjny to przede wszystkim prosta suma partii politycznych, które funkcjonując w ramach przestrzeni politycznej zachowują się w określony sposób.

W ujęciu dynamicznym ujęciu system partyjny traktuje się przede wszystkim jako układ wzajemnych powiązań między partiami które pojawia się najpierw w kontekście rywalizacji o głosy elektoratu i znajduje ostateczny wyraz w dążeniu do przechwycenia odpowiedzialności za kształtowanie polityki publicznej państwa (rządzenie lub współrządzenie)

Wg Sartoriego jest to układ wzajemnych oddziaływań będących efektem rywalizacji między partiami, opiera się on na wzajemnym uzależnieniu się partii, na tym że każda partia jest funkcją innych partii i reaguje w sposób rywalizacyjny lub nie na zachowanie pozostałych partii politycznych.

Ad. 51

Pojecie partii małych i ich znaczenie w systemie partyjnym

Zdefiniowanie kategorii partii małych to proces opierający się na założeniu, które zakłada istnienie punktu odniesienia w postaci partii dużej. Wg P. Maira partia mała to partia która ma poparcie wyborcze do 15%, powyżej to partia duża.

Wg. Sartiorego partia mała jest oceniana wg potencjału koalicyjnego, lub potencjału politycznego. Jednak relewantność partii małych zostaje osadzona w realiach konkretnego systemu partyjnego.

Wg Smitha uważa się parte małe poprzez wyznaczenie progu relewantności tych partii oraz miejsca jakie zajmują w układzie rywalizacji międzypartyjnej oraz jaką odgrywają rolę w procesie rządzenia (formowania gabinetów) czy tworzenia opozycji.

Wg Smitha wyróżnia się 3 kategorie partii małych:

- Partie marginalne(protesu)- partia jako dodatek do dużych partii dużych, nie ma potencjału koalicyjnego,

- Partia zawiasowa lub obrotowa - lokuje się centrum i może się obracać na lewo i prawo w zależności od układu sił

- Partia oderwana - np. reprezentująca mniejszości

Znaczenie partii małych:

Można przyjąć iż relewancja partii małych i jej poziom w ramach systemu partyjnego są ściśle związane z wystąpieniem pewnych zjawisk w mechanizmie systemu partyjnego

1. usytuowanie partii małych w przestrzeni rywalizacyjnej, partiom znajdującym się w centrum znacznie łatwiej nawiązać kontakt z pozostałymi ugrupowaniami z powodu choćby bliskości programowej. Ugrupowania usytuowane na dalekiej lewicy lub prawicy mogą podlegać samomarginalizacji z powodu skrajnych programów politycznych.

2. poziom relewancji partii małych może być determinowany przez dominujące w danym systemie politycznym modele tworzenia gabinetów oraz relacje między rządem a opozycją

3. rola partii małych może wzrosnąć gdy zmienia się system partyjny co najczęściej wiąże się z modyfikacją dotychczasowych zasad gry politycznej

4. spośród partii małych największą szansę wejścia do systemu partyjnego mają te które dysponują tzw potencjałem mobilizacyjnym. Proponują one nowe idee czy kwestie problemowe, które zdobywają akceptację części elektoratu.

Ad 52

Cykl życia partii politycznych wg. M.Pedersona

4 bariery które przekracza partia polityczna

- bariera deklaracji

- bariera autoryzacji - rejestracji

- bariera reprezentacji - partia zdobywa w parlamencie legitymizację, próg reprezentacji,

- bariera relewancji - potencjał szantażu politycznego

Ad 53

Sposoby pomiaru dystansu ideologicznego między partiami można inaczej określić jako poziom polaryzacji systemu partyjnego, ma nie tylko wymiar statyczny ale również dynamiczny. Wyznaczenie dystansu między partiami ma na celu wyrażenie w formie zapisu graficznego wzajemnego położenia partii politycznych w ramach przestrzeni politycznej (jedno lub wielowymiarowej). Partie przesuwają się w przestrzeni tzn dokonują określonych modyfikacji np. w manifestacjach wyborczych lub strategiach koalicyjnych. Miejsce partii w przestrzeni na osi lewica - prawica stało się mało dokładną formą możliwych do przyjęcia strategii wyborczych czy programowych. Okazało się, że stosowanie przez partie prostego schematu ideologicznego działa na jej niekorzyść z uwagi na wzrost świadomości społeczno politycznej. Wskutek ewolucji problemowej zaczęto nadawać nowe znaczenie głównie przestrzeni programowej co stało się nowym określeniem poziomu polaryzacji między patiami który opiera się z reguły na łącznym określeniu 3 płaszczyzn:

- politycznej - stosunek partii do reżimu politycznego

- ekonomiczne - stosunek partii do ustroju gospodarczego i roli państwa w tym zakresie,

- aksjologicznej (kulturowej) - stosunek partii do tradycyjnych wartości tj relacje kościół-państwo, roli praw człowieka i wolności obywatelskich, rola społeczeństwa obywatelskiego, problem integracji europejskiej.,

Podsumowując kategoria dystansu dzielącego partie polityczne opiera się na 2 założeniach: racjonalnego zachowania wyborcy, oraz podobnego zachowania partii.

Ad. 54

Pojęcie relewancji partii i sposób jej mierzenia

Wg Sartoriego jest to metoda liczenia, która pozwala na określenie doniosłości partii w konkretnej konfiguracji systemu partyjno - parlamentarnego(test relewancji)

Partie relewantne to te, które są istotne dla całego systemu partyjnego, mające przynajmniej potencjalna właściwość zmiany jego charakteru i kierunku ewolucji.

Test relewancji opiera się na uwzględnieniu potencjału koalicyjnego partii tzn. stwierdzeniu czy była ona kiedykolwiek brana pod uwagę jako ewentualny partner w przetargach koalicyjnych oraz potencjału szantażu politycznego, a więc możliwości wymuszenia na pozostałych partiach przyjęcia określonej taktyki politycznej, której nie zastosowałby w „normalnej” sytuacji. W obu testach mamy do czynienia z potencjalnym oddziaływaniem, czyli w pierwszym przypadku z możliwością wejścia partii do koalicji, a nie z samym w niej udziałem, zaś w drugim przypadku z możliwością wymuszenia określonego zachowania a nie realnym zachowaniem tego rodzaju.

55. UGRUPOWANIA INICJUJĄCE I DOPEŁNIAJĄCE

ugrupowania inicjujące i dopełniające występują podczas formowania koalicji gabinetowych. Najsilniejsze ugrupowanie przyjmuje na siebie funkcje partii inicjującej, tj. określającej warunki, na których odbędzie się wejście do koalicji partii dopełniającej. Czyli jedna większa partia ma prawo do inicjatywy i zaproszenia do koalicji ugrupowania dopełniającego. Na ogół partia inicjująca obsadza fotel premiera, rozdział tek ministerialnych odbywa się na zasadzie proporcjonalności z uwzględnieniem preferencji poszczególnych partii. Np. partie socjaldemokratyczne dążą do objęcia resortów gospodarczych i socjalnych, konserwatywne-resorty obrony, spraw wewnętrznych i sprawiedliwości, partie wyznaniowe- resortów oświaty i kultury, agrarne- rolnictwa

56. Partie antysystemowe oraz partie protestu

Partie antysystemowe (ekstermistyczne) dążą do podważenia legitymacji systemu politycznego.

Partie ekstermistyczne lewicowe- ich celem jest kwestionowanie dotychczasowej logiki rozwoju procedur demokratycznych, dążą do zbudowania społeczeństwa i państwa odmiennego niż kapitalistyczne (radykalizm programowy). Wykorzystują konflikty polityczne, fobie społeczne np. niechęć do emigrantów- ale jak się okazuje tylko do czasu, partie mogą rozpocząć proces „socjalizacji” wymuszony przez pewne zdarzenia i sytuacje np. erozja komunizmu czy kalkulacje wyborcze.

Partie ekstermistyczne prawicowe (partie protestu)- określane mianem partii dalekiej prawicy czy partii niezadowolonych- wskazują na konieczność m.in. „wzmocnienia” ładu i porządku, powrotu do tradycji, kultywowania odrębnej tożsamości czy roli państwa jako gwaranta bezpieczeństwa kolektywnego. Pozostają w opozycji wobec dominującej ideologii i struktury politycznej. Są dziwną mieszanką niezbyt jasnych i sprzecznych idei i postulatów programowych.

Partie antysystemowe i partie protestu zaliczamy do kategorii małych i zdecydowanie małych- poparcie wyborcze poniżej 15%.

Pytanie Nr 57

Typologia systemów partyjnych wg J.BLONDELA

J. Blondel twierdzi, że na kształt systemu wpływ mają:

-liczba partii. ich siła, ich charakterystyka ideowa

Autor wyróżnia cztery postacie systemów partyjnych:

1. system dwupartyjny - dwie partie uzyskują około 90% poparcia wyborczego, czyli równomierne rozłożenie głosów elektoratu [po ok.45% głosów], np. Wielka Brytania - Partia Pracy i Partia Konserwatywna.

2. system dwu- i półpartyjny- występują w nim dwie duże partie, oraz trzecia-mała, znacznie słabsza jednak mająca duży wpływ na funkcjonowanie systemu partyjnego, jest partią centrową pomiędzy obu dużymi partiami, co czyni ją partnerem koalicyjnym, np. Niemcy- SPD i prawicowa CDU/CSU i trzecia centrowa FDP.

3. system wielopartyjny z partią dominującą- jedna z partii jest silna, jednak nie ma absolutnej większości w parlamencie i musi zabiegać o poparcie innych partii w procesie tworzenia koalicji gabinetowych. Partia ta choć nie zdobywa większości absolutnej, to jednak dysponuje znacznie większą siłą w parlamencie niż drugie ugrupowanie, jest niezbędna w tworzeniu koalicji gabinetowej np. Włochy do 1994r.- Partia Chadecka-DC, Dania, Norwegia, Szwecja- partie socjaldemokratyczne.

4. system wielopartyjny bez partii dominującej- żadna partia nie dysponuje znaczną większością w parlamencie, a zdobycze wyborcze innych partii są zbliżone. Zatem żadna partia nie jest niezbędna w procesie tworzenia koalicji gabinetowych, jest możliwość stworzenia kilku koalicji rządowych, np. Belgia

58. Typologia systemów partyjnych wg G. Smitha

Konstruuje on swoją typologię, opierając się na dwóch podstawowych kryteriach:
1. relatywnym rozmiarze partii politycznych oraz
2. poziomie spójności społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego.
Obie te zmienne interesują go przede wszystkim w kontekście możliwości stworzenia efektywnych większości parlamentarnych gwarantujących formowanie trwałych koalicji gabinetowych (gabinetów). Szczególne miejsce zajmuje u niego ocena istniejących relacji między rządem a opozycją (np. charakter opozycji), które traktuje jako jeden z zasadniczych wymiarów wpływających na demokratyczną stabilność systemu politycznego. Partie polityczne odgrywają w tym zakresie dużą rolę, gdyż ich sposób zachowania, a zwłaszcza utrwalane przez nie kooperacyjne lub konfrontacyjne standardy oraz wzorce wpływają na powstawanie określonych układów koalicyjnych.
G. Smith wyróżnił w swojej typologii trzy klasy systemów partyjnych:

1. system rozproszony: charakteryzuje go występowanie względnie dużej liczby partii politycznych, z których żadna nie ma statusu organizacji dominującej, a dzielący je ideologiczny dystans jest umiarkowany. W konsekwencji w procesie formowania gabinetów koalicyjnych może wziąć udział kilka partii politycznych, co oznacza możliwość stworzenia różnych konfiguracji koalicyjnych, w ramach których żadne z ugrupowań nie nabywa statusu dominującego (Belgia, Dania, Finlandia, Holandia) System rozproszony przypomina kategorię J. Blondela systemu wielopartyjnego bez partii dominującej.
2. system równowagi: kategoria ta jest bardzo podobna do sartoriańskiego systemu umiarkowanej polaryzacji. Występuje dość wyraźna polaryzacja sił politycznych, jednak z reguły w warunkach istnienia przestrzeni rywalizacji zdominowanej przez jeden typ konfliktu (konflikt socjoekonomiczny). Układ równowagi wiąże się więc z występowaniem jednowymiarowej przestrzeni rywalizacji, strukturyzowanej przez konflikt lewica-prawica. Stan równowagi wiąże on nie tyle z poziomem polaryzacji systemu partyjnego, ile z naturalnym przechodzeniem od rządu do opozycji i na odwrót. Nie tylko klasyczne systemy dwupartyjne reprezentują przypadek układu zrównoważonego, ale również każdy mechanizm rywalizacji bipolarnej nabiera tej właściwości. Chodzi więc przede wszystkim o systemy partyjne charakteryzujące się naturalną polaryzacją programową, w których następuje dość regularna wymiana koalicji rządzących lub jednopartyjnych gabinetów. Mianem układu równowagi możemy określić np. systemy partyjne w Szwecji, Norwegii, Niemczech, Francji, Austrii. Cechy te są coraz silniej akcentowane w systemach partyjnych Włoch oraz Hiszpanii lat dziewięćdziesiątych.
3. system nierównowagi: kategoria ta przypomina system partii predominującej G. Sartoriego. W jego ramach szczególną, dominującą rolę odgrywa jedna partia polityczna. Partia dominująca zdobywa regularnie znacznie więcej głosów wyborczych niż pozostałe, a więc nie absolutną większość, i dlatego sformowanie stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się niemożliwe. Dominacja partii może wyrażać się w jej niezbędności jako członka koalicji gabinetowej (Włochy) lub w nieuchronności tworzenia nawet jednopartyjnych gabinetów mniejszościowych, dla których nie ma relewantnej alternatywy politycznej (Norwegia - dominacja socjalistycznej DNA). Należy jednak pamiętać, iż stan nierównowagi nie jest systemową cechą reżimu politycznego, a właściwością określonego rywalizacyjnego układu powiązań miedzypartyjnych, w którym naturalny proces regularnej alternacji władzy zostaje chwilowo zawieszony z woli „głosującego” suwerena. Koniunkturalność stanu nierównowagi staje się oczywista, a opozycja może w każdej chwili przejąć odpowiedzialność za proces tworzenia gabinetu, oczywiście tylko po uzyskaniu wyborczej inwestytury do rządzenia.

59. Typologia systemów partyjnych wg Sartoriego

• Dwupartyjny ze zmieniającymi się rządami- dwie bipolarnie zwrócone do siebie partie zmieniają się formując samodzielne rządy. Polaryzacja jest niewielka. Kierunek konkurencji dośrodkowy.

• Umiarkowany pluralizm - trzy postacie: samodzielny rząd bez koalicji, z koalicjami, z koalicjami środka lub wielkimi koalicjami. Stosunkowo nie wielki dystans ideologiczny między liczącymi się partiami, dążenie do biegunowego budowania koalicji, dominacja dośrodkowej konkurencji bez udziału partii antysystemowych. Mogą występować różne modyfikacje wynikające z lokalnych uwarunkowań.

• Spolaryzowany pluralizm - łączy się z obstrukcyjną opozycja z lewa i prawa. Ideologizacja systemu partyjnego. Tendencja do odśrodkowej konkurencji. Te czynniki w konsekwencji zagrażają legitymizacji systemu politycznego. Występuje w dwóch wariantach: spolaryzowany pluralizm z fundamentalną opozycją z lewa i prawa oraz spolaryzowany pluralizm ze zdolnymi do rządzenia partiami środka.

• System partii hegemonicznej w spolaryzowanym pluralizmie - system wielopartyjny z dominacją jednej partii. Partia dominująca z reguły tworzy rząd, który mógłby być zagrożony jedynie przez koalicje wszystkich lub większości pozostałych partii.

Pytanie Nr 60

Pojęcie grupy interesu

Jest to grupa nie będąca aktorem politycznym, lecz chcąca wywierać wpływ na zarys polityki prowadzonej przez rządy. Grupy interesu reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych osób, przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym, oddziaływają na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną.

Rodzaje grup interesu:

1. ekonomiczne -a) podstawowe / kapitalistyczne, robotnicze/

b) niepodstawowe / rolnicze, drobnokapitalistyczne, wolne zawody, spółdzielnie, konsumenci/

2. nieekonomiczne / socjalne /- a) organizacje o celach politycznych niepowiązane z partiami

b) kościoły i zrzeszenia religijne

c) zrzeszenia kulturowe, filantropijne

d) działalność związków zawodowych

Ad 61

Cechy reżimu parlamentarnego:

1. Prezydent nie pełni funkcji kierowniczej wobec rządu, nie kreuje polityki wewnętrznej oraz sam nie prowadzi polityki zagranicznej spełnia jedynie funkcje reprezentacyjne, ceremonialne i arbitralne, a także wykonawcze wobec większości parlamentarnej(powołanie Premiera,zarządzanie przedterminowych wyborów)

2. Parlament (2 izbowy) a przynajmniej jego izba niższa pochodzi z powszechnych wyborów,

3. układ sił politycznych w Parlamencie przesądza o powołaniu Premiera i uformowaniu gabinetu, niezależnie od tego kto formalnie podejmuje taką decyzję,

4. rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Parlamentem, który może mu wyrazić votum nieufności oznaczające ustąpienie co najmniej Premiera, a najczęściej zaś całego gabinetu,

5. pomiędzy Parlamentem i Rządem istnieje system powiązań organizacyjnych, funkcjonalnych i personalnych (ministrowie mogą być posłami) co oznacza brak separacji władzy ustawodawczej i wykonawczej,

Parlamentaryzm zracjonalizowany:

Polega na wprowadzeniu szeregu mechanizmów tj. progi wyborcze, klauzule zaporowe, listy wyborcze, konstruktywne votum nieufności, zmianę metod liczenia głosów.

Ad 62

Cechy reżimu prezydenckiego (typowy w USA)

Wg. Lipharta ma 3 cechy

- prezydent wybierany jest w systemach powszechnych

- nie ma możliwości skrócenia kadencji prezydenta przez parlament

- egzekutywa jest jednoosobowa(prezydent jest szefem rządu)

Prezydent nie ma możliwości wystąpienia z wnioskiem o przedterminowe rozwiązanie Parlamentu

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem, jest odpowiedzialność konstytucyjna.

Nie ma możliwości votum nieufności wobec egzekutywy.

Ad 63

Cechy reżimu semiprezydenckiego

- dualizm władzy wykonawczej, która jest rozdzielona pomiędzy prezydenta i gabinet z premierem na czele,

- wybór prezydenta- albo w wyborach powszechnych albo przez kolegium (Zgromadzenie Narodowe)

- prezydent sprawuje swoją funkcję niezależnie od parlamentu,

- prezydent ma faktycznie możliwość podejmowania decyzji politycznych w zakresie polityki wewnętrznej i zagranicznej,

- prezydent może powoływać i odwoływać ministrów, może przedterminowo rozwiązać parlament,

- prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponosi konstytucyjną odpowiedzialność przed wyborcami,

- podwójna odpowiedzialność rządu który może być w każdej chwili obalony przez Parlament (votum nieufności), oraz przez Prezydenta (zdymisjonowanie gabinetu),

Ad 64

Model reżimów politycznych w Europie Środkowej i Wschodniej

Typowy Parlamentaryzm: Czechy, Węgry, Słowacja, Bułgaria, Słowenia, Estonia,

Semiprezydencjalizm - Rumunia

Parlamentaryzm ze słabym Prezydentem: Słowenia, Łotwa, Litwa,Macedonia,

Parlamentaryzm z silnym Prezydentem: Polska, Chorwacja

Elektoralny autorytaryzm - Rosja i Ukraina

W Europie Środkowo Wschodniej nie występuje reżim prezydencki.

Ad 65

System rządów Zgromadzenia (Szwajcaria)

System rządów Zgromadzenia nazywamy również systemem parlamentarno - gabinetowym lub systemem rządów konwentu.

Jest to państwo federacyjne składające się z kantonów.Kantony są suwerenne - maja prawo tworzenia rządu - konstytucja kantonalna. Jest to forma mieszana charakteryzująca się skrzyżowaniem dwóch cech: wybieralności egzekutywy przez parlament, oraz jej niezależności od zaufania parlamentu. Osobliwości reżimu politycznego w Szwajcarii wynikają przede wszystkim z jej neutralności oraz zastosowania w nadzwyczaj szerokim zakresie instytucji demokracji bezpośredniej, znacznego poziomu decentralizacji władzy na szczebel kantonów i gmin oraz rozbudowania mechanizmów korporatystycznych i konsensualnych.

Swoistość szwajcarskiego reżimu politycznego wynika z tego, że łączy on elementy separacji organizacyjnej z zasadą daleką idącej współpracy między legislatywą a egzekutywą, ograniczając do minimum znaczenie zasady większości przy podejmowaniu decyzji. Egzekutywa nie ma charakteru dualistycznego, tworzy ją kolegialna Rada Związkowa.

Centralną rolę we władzy odgrywa parlament federalny. Wybory cykliczno - rywalizacyjne. Magiczna formuła pozwala wchodzić do rządu partiom które przekroczyły określony próg poparcia. Rząd federalny od 2000 roku tworzą 4 partie: Chrześcijańsko Demokratyczna Partia Ludowa (1 członek), Partia Radykalno Demokratyczna Szwajcarii(2 członków), Partia Socjaldemokratyczna(2 czł), Partia Ludowa (2 czł.) Rząd - Rada Federacji liczy 7 członków. Ważną rolę odgrywa instytucja referendum.

Instytucja Referendum:

- ludowa inicjatywa ustawodawcza

- udział w referendum

Ad 66 Charakter reżimów w państwach niedemokratycznych

Autorytaryzm i totalitaryzm- tęsknota społeczeństwa za władzą silnej ręki. Autorytaryzm i totalitaryzm są przeciwieństwem demokracji. Naruszają one wszystkie podstawowe zasady demokratyczne, jak pluralizm,system przedstawicielski, prawa i swobody obywatelskie, podział i niezależność władz. Skala niedemokratycznego reżimu może być różna - od autokratyzmu, po skrajne formy totalitaryzmu. W takim reżimie obywatele nie mają możliwości wywierania rzeczywistego wpływu na organy państwowe, a władza realizuje głównie własne cele, zaś interesy obywateli uwzględnia tylko w takim stopniu, w jakim nie kolidują one z koncepcjami grupy rządzącej, albo tylko wtedy, gdyby ich nieuwzględnienie groziło zmianą istniejącego status quo. Ukazywane są najczęściej dwa modele niedemokratycznych reżimów politycznych: autorytaryzm, w którym:

- mogą się odbywać wybory, ale nie muszą,

- możliwość zdobycia mandatów jest ograniczona,

- władza nie podlega kontroli i ograniczeniu,

- może być ograniczona swoboda zrzeszania się,

- ograniczona swoboda mediów - może być cenzura prewencyjna (przed publikacją sprawdzana przez cenzorów)

- mogą pojawić się represje - państwo może użyć elementu przemocy,

- obywatele są odcięci od świata zewnętrznego.

Autorytaryzm dzielimy na skonsolidowany - pełny - który opiera się długotrwale na rozszerzaniu swobód politycznych, negacje wartości politycznych np. Chiny, Kuba, Korea Północna, Wietnam, Świat islamski. Wymuszona jest uległość wobec władzy, często za pomocą armii. Jeśli są parlamenty to bardziej jako organ doradczy niż ustawodawczy.

Autorytaryzm nieskonsolidowany - dopuszcza się formę opozycji, wybory niw SA niezbędną instytucją polityczną ale mogą się odbyc. Parlament określa się jako organ do zatwierdzania decyzji. Które zapadają poza nim(Hiszpania i Portugalia w latach 70- tych, obecnie Iran, Białoruś, Pakistan,Libia, Angola)

O reżimie totalitarnym mówi się wtedy, gdy władza państwowa stara się podporządkować sobie i kontrolować niemal wszystkie sfery życia obywateli, gdy dąży do zniesienia wszelkiej autonomii (samodzielności) jednostki i społeczeństwa wobec państwa. Instytucje społeczeństwa obywatelskiego nie istnieją. Władza stara się narzucić wszystkim obywatelom jeden preferowany przez siebie system ideologiczny, system wartości i wzorców postępowania, a czyni to posługując się w szerokim wymiarze przymusem. Wszelkie formy działalności społecznej poddane są nadzorowi państwa, w tym nadzorowi o charakterze policyjnym. Istotnym elementem organizacji społeczeństwa jest istnienie ośrodka kierowniczego w państwie w postaci monarchy, wodza, grupy osób, partii lub ruchu politycznego, stanowiącego faktyczny i jedyny ośrodek władzy. Wszelki pluralizm, zarówno społeczny, jak i polityczny jest zwalczany. Wolności i prawa jednostki faktycznie nie istnieją. Prawo jest posłusznym instrumentem w rękach ośrodka władzy, albo nie jest przestrzegane. Władza stosuje wobec obywateli represje i inne formy pozaprawnego przymusu. Charakter państw totalitarnych miały nie tylko despotie wschodnie, czy monarchie absolutne, ale także totalitarne reżimy religijne (np. w pewnych okresach Iran, Afganistan), faszystowskie (Niemcy okresu Hitlera), komunistyczne (ZSRR okresu Stalina).

Ad.67

Partycypację polityczną można określić jako dobrowolne zaangażowanie na rzecz osiągnięcia określonych rezultatów politycznych ,takich jak wybór (odwołanie) rządzących ,oraz podjęcie /niepodjęcie wiążącej decyzji .Partycypacja jest formą wpływu politycznego obywateli na to,kto i w jaki sposób rządzi.Obejmuje uzyskiwanie wiedzy o zjawiskach politycznych,świadomość własnych interesów i ich związkow z polityką oraz zaangażowanie w działalność publiczną.Wszystkie te czynniki różnicują obywateli,z których jedni dążą do wielowymiarowego uczestnictwa w życiu politycznym,inni ograniczają je do biernego udziału w wyborach,a jeszcze inni starają się w ogóle stronoć od polityki.We współczesnym społeczeństwie zróżnicowanie takie jest nieuniknione.Podkreślając jednak znaczenie partycypacji dla demokracji , mamy na myśli tylko to,że aktywność polityczna nie może być nikomu wzbroniona.Co więcej , stworzenie warunków dla szerokiej partycypacji zwiększa stopień legitymizacji demokracji,niezależnie od zakresu faktycznego uczestnictwa obywateli w rozstrzyganiu spraw publicznych.Jeśli zgodzimy się ze stwierdzeniem,że demokracja jest legitymowana wówczas ,gdy ,,istnieją przejawy akceptacji określonych stosunkow władzy ze strony podporządkowanych”,to przyznajemy tym samym,że osiągnięcie takiego stanu rzeczy jest niemożliwe bez stworzenia gwarancji partycypacji.W ostatecznym rachunku partycypacja,stanowiąc wyraz legitymacji,współprzyczynia się do podniesienia poziomu demokratycznej stabilności politycznej.

Ad. 68. Konwencjonalne i niekonwencjonalne formy partycypacji politycznej obywateli.

Partycypację polityczną - można określić jako dobrowolne zaangażowanie na rzecz osiągnięcia określonych rezultatów politycznych, takich jak wybór (odwołanie) rządzących oraz podjęcie / niepodjęcie wiążącej decyzji. Innymi słowy, partycypacja jest formą wpływu politycznego obywateli na to, kto i w jaki sposób rządzi. Obejmuje uzyskiwanie wiedzy o zjawiskach politycznych, świadomość własnych interesów i ich związków z polityką oraz zaangażowanie w działalność publiczną. Podkreślając znaczenie partycypacji dla demokracji mamy na myśli to, że aktywność polityczna nie może być nikomu wzbroniona. Stworzenie warunków dla szerokiej partycypacji zwiększa stopień legitymizacji demokracji, niezależnie od zakresu faktycznego uczestnictwa obywateli w rozstrzyganiu spraw publicznych. Partycypacja, stanowiąc wyraz legitymacji, współprzyczynia się do podniesienia poziomu demokratycznej stabilności politycznej. Każdy system demokratyczny, by być równocześnie systemem stabilnym, tj. nie zagrożonym masowym buntem przeciwko jego podstawowym założeniom, musi stwarzać prawne i faktyczne możliwości kreowania rzeczywistości politycznej wszystkim zainteresowanym uczestnictwem w życiu politycznym wyborcom, a nie tylko wąskiej grupie profesjonalnych polityków. Do kanonów współczesnej demokracji należą zatem: możliwość organizowania się dla realizacji celów politycznych, wybór reprezentacji politycznej, odwoływanie się do głosu lub opinii elektoratu przy rozstrzyganiu szczególnie doniosłych społecznie kontrowersji politycznych. Takie zachowania jak odmowa płacenia podatków, bojkot, zamachy na mienie publiczne lub życie polityków, nielegalne demonstracje, strajki itp. są wyzwaniem dla elit politycznych i wyrazem aktywności określanej jako partycypacja niekonwencjonalna. Stanowi ona zagrożenie dla systemu tylko wtedy, gdy występuje w skali masowej lub gdy towarzyszy jej niedowład mechanizmów parlamentarnych.

Ad. 69. Instytucje demokracji bezpośredniej.

W doktrynie wielu państw, w szczególności Ameryki Łacińskiej podkreśla się, że pojęcie demokracji bezpośredniej charakteryzuje system rządów obowiązujący w starożytnych Atenach i innych demokracjach greckich. Dziś można mówić wyłącznie o demokracji semibezpośredniej, ponieważ nie są spełnione łącznie dwie konieczne przesłanki dla uznania współczesnych instytucji za instytucję demokracji bezpośredniej. Chodzi tutaj o zaistnienie jedności miejsca i czasu oraz o udział całego zbiorowego podmiotu suwerenności we wszystkich etapach procesu podejmowania decyzji od zgłoszenia wniosku aż do jej zatwierdzenia. Biorąc jednak pod uwagę ostateczność głosu suwerena przy realizacji decyzji można uznać, że zdecydowana większość instytucji umożliwiających udział suwerena w realizacji władzy zwierzchniej ma charakter demokracji bezpośredniej, zaś wyłącznie konsultacje ludowe oraz inicjatywa pośrednia to demokracja semibezpośrednia, gdyż tylko w tych przypadkach suweren nie decyduje o ostatecznym kształcie podejmowanych rozstrzygnięć. Dziś możemy wyróżnić następujące instytucje należące do tej formy demokracji:

1. Zgromadzenie ludowe - (występuje w trzech kantonach szwajcarskich) jest to konstytucyjne zgromadzenie wolnych obywateli odbywające się na wolnym powietrzu, na którym są dyskutowane i rozstrzygane, przez obywateli kantonu, najważniejsze sprawy społeczności. zgromadzenia te najczęściej mają miejsce kilka razy do roku na centralnym placu stolicy kantonu. Są one nieprzewidywalne, gdyż każdy członek korpusu wyborczego kantonu ma prawo głosu w dyskusji oraz próbuje wpływać na głosowanie, które odbywa się poprzez podniesienie rąk Za formę zgromadzenia ludowego można uznać występującą w Kolumbii na poziomie dystryktów i gmin instytucję rad otwartych. Są to posiedzenia rad tych jednostek samorządowych, podczas których każdy z wyborców z danego terytorium ma prawo uczestniczyć i brać udział w dyskusji dotyczącej problemów lokalnych (instytucja ta występuje również w Nikaragui).

2. Inicjatywy ludowa - nie jest to instytucja o charakterze jednolitym, dlatego, iż w doktrynie hiszpanskojęzycznej pojawiają się głosy, iż w zależności od formy można ją uznać za instytucje demokracji bezpośredniej lub też semibezpośredniej. Do tej pierwszej zalicza się inicjatywę bezpośrednią, która w sposób immanentny wiąże się z instytucją referendum. Oznacza ona prawo określonej liczbowo grupy wchodzącej w skład zbiorowego podmiotu suwerenności do wystąpienia z wnioskiem, który w przypadku nie przyjęcia go przez organ przedstawicielski zostanie przedłożony do akceptacji pod glosowanie ludowe. Często tenże organ przedstawicielski ma prawo do przedstawienia własnej kontrpropozycji. W przypadku pośredniej inicjatywy ludowej grupa wchodząca w skład zbiorowego podmiotu suwerenności ma wyłącznie prawo do przedstawienia własnej propozycji, przy czym o jej dalszych losach decyduje już samodzielnie organ przedstawicielski (ta forma inicjatywy powszechnie występuje w państwach europejskich). Geneza inicjatywy ludowej sięga czasów starożytnych Aten i prawa każdego obywatele do wystąpienia z wnioskiem o zmianę prawa. Nowożytna inicjatywa ludowa pojawiła się dopiero pod koniec XVIII wieku we Francji w Konstytucji jakobinów z 1793 roku. W XIX wieku wprowadzać ją zaczęły systematycznie konstytucje kantonów szwajcarskich, a pod koniec tego wieku także stany w USA. Najpełniej jednak uregulowana została ona w Konstytucji Weimarskiej z 1919 roku, gdzie prawo występowania z projektami ustaw przyznano dziesiątej części wyborców. W przypadku, gdy projekt ten nie zyskał aprobaty parlamentu decydowało głosowanie ludowe. Dzisiaj inicjatywę ludową przewidują konstytucje licznych państw, w szczególności państw nie posiadających długich tradycji demokratycznych. Instytucję inicjatywy ludowej można klasyfikować według różnorakich kryteriów. Ze względu na przedmiot inicjatywy można wyróżnić inicjatywę konstytucyjną, inicjatywę ustawodawczą i inicjatywę referendalną. Inna klasyfikacja dotyczy stopnia sformalizowania wniosku. W przypadku, gdy wniosek musi przyjąć formę gotowego projektu normatywnego mamy do czynienia z inicjatywą sformułowaną, gdy zaś wystarczy samo wskazanie problematyki oraz wskazanie kierunku, w którym regulacja ma iść mówimy o inicjatywie niesformułowanej.

3. Referendum - instytucja pozwalająca elektoratowi na bezpośrednie wyrażenie swoich poglądów na określone kwestie społeczno-polityczne w głosowaniu powszechnym, nieco wężej pojmuje się je w doktrynie hiszpańskojęzycznej, gdzie uznaje się je za prawo korpusu wyborczego do zaaprobowania bądź odrzucenia decyzji władz prawodawczych. Korzenie instytucji referendum sięgają czasów starożytnego Rzymu. W czasach nowożytnych głównym orędownikiem tej instytucji był Jean-Jacques Rousseau, uznający za jedyny sposób wyrażania woli powszechnej w społeczeństwie żyjącym w państwach, gdzie niemożliwe jest organizowanie zgromadzeń ludowych. Praktyczne wykorzystywanie instytucji referendum nastąpiło dopiero pod koniec XVIII wieku, kiedy to w ten sposób przyjęte zostały kolejne konstytucje francuskie w latach: 1793, 1795 i 1799. Wcześniej jednak przeprowadzone zostały referenda we stanach Massachusetts (1778) i New Hampshire (1792). Najpełniejszy kształt instytucja ta otrzymała w uregulowaniach Konstytucji Weimarskiej z 1919 roku, która zresztą przewidywała cały szereg różnych instytucji demokracji bezpośredniej. Jednakże dopiero po II Wojnie Światowej referendum pojawiać zaczęło się w uregulowaniach konstytucyjnych licznych państw nie tylko europejskich Przeprowadzić można liczne klasyfikacje referendów ze względu na różne kryteria. Do najczęściej przedstawianych należą:

a)       ze względu na przedmiot głosowania: referendum konstytucyjne - dotyczące aprobaty konstytucji bądź jej zmiany; ustawodawcze - dotyczące aprobaty bądź orzeczenia projektu legislacyjnego albo też samej ustawy; problemowe (administracyjne) - rozstrzygające określony problem (np. budowa drogi etc.) oraz arbitrażowe - rozwiązujące spór pomiędzy określonymi podmiotami politycznymi.

b)       ze względu na konieczność przeprowadzenia - referendum obligatoryjne, czyli takie którego odbycie jest przesłanką sine qua non ważności podjętej decyzji oraz referendum fakultatywne, w którym akty normatywne dla swojej ważności nie wymagają zatwierdzenia w referendum, chyba że uprawnione do zainicjowania procesu referendalnego podmioty uznają potrzebę jego przeprowadzenia.

c)       ze względu na zasięg terytorialny - referenda ogólnokrajowe odbywające się na terenie całego kraju i lokalne dotyczące określonego terenu w ramach państwa, bez względu na jego powierzchnię. Taki charakter może mieć zarówno referendum na szczeblu gminy jak i województwa. Pośrednią kategorie mogą stanowić referenda odbywające się na terytoriów podmiotów wchodzących w skład państw federalnych (np. referenda stanowe w USA czy na poziomie landów w Niemczech).

d)       ze względu na moc wiążącą: referendum ratyfikacyjne - mające moc prawnie wiążącą i konsultatywne, którego wyniki mają jedynie charakter opiniodawczy; biorąc jednak pod uwagę fakt, że referendum jest środkiem wyrażenia bezpośredniej woli przez suwerena ta ostatnia forma głosowania nie powinna być uznana za referendum a jedynie za konsultacje ludowe.

4. Plebiscyt - definicja tej instytucji nie jest jednolita. W prawie międzynarodowym uznaje się, że plebiscyt dotyczy wypowiedzenia się ludności zamieszkującej dane terytorium o przynależności państwowej tego terytorium. W doktrynie prawa konstytucyjnego określenie pojęcia plebiscyt również dokonywane jest w różny sposób. Doktryna hiszpańska pod tym pojęciem rozumie decydowanie przez zbiorowy podmiot suwerenności o sprawach publicznych bądź konstytucyjnych. Decyzja w ten sposób podjęta nie wymaga przetransformowania jej w ramy aktu normatywnego. Nieco inaczej wygląda to w doktrynie francuskiej, gdzie uznaje się, iż plebiscyt oznacza pośrednie głosowanie za bądź przeciw jednostce sprawującej władzę. Taki też charakter miały referenda zarządzane przez prezydenta de Gaulle'a.

5. Weto ludowe - uprawnienie określonej liczbowo grupy osób wchodzącej w skład zbiorowego podmiotu suwerenności do sprzeciwu wobec przyjętego przez parlament aktu normatywnego (konstytucji, ustawy). Ostateczna decyzja w sprawie danego aktu podejmowana jest w formie głosowania ludowego. Odrzucenie w referendum takiej ustawy odbywa się ze skutkiem ex tunc. Instytucja ta rzadko występuje w praktyce ustrojowej. Obecnie w Europie praktyczne znaczenie instytucja ta ma wyłącznie w dwóch państwach: w Szwajcarii oraz we Włoszech (występuje tam pod nazwą referendum abrogacyjnego), poza tym przewidują ją porządki prawne innych państw takich jak: Kolumbia, Peru, Urugwaj czy Wenezuela oraz konstytucje kilkunastu stanów w USA.

6. Recall (revocatoria de mandato) - jest to prawo określonej liczbowo grupy osób wchodzących w skład zbiorowego podmiotu suwerenności do wystąpienia z wnioskiem o odwołanie osób piastujących funkcje z wyborów powszechnych. Występuje ono: w Argentynie (na poziomie prowincji), w Ekwadorze (dotyczy alkadów, prefektów, deputowanych prowincjalnych i gubernatorów), w Panamie, w Peru (dotyczy alkadów i radców miejskich), w Kolumbii (z wyłączeniem szczebla krajowego) i w Wenezueli (dotyczy wszystkich stanowisk obsadzanych w ramach glosowania powszechnego, w tym prezydenta i parlamentarzystów). Ponadto występuje również w 14 stanach U.S.A

7. Odwołanie orzeczenia (apelacion de sentencia) - polega ona na tym, iż wyborcy w głosowaniu powszechnym mają prawo do uchylenia orzeczenia sądu o niekonstytucyjności legislacyjnego. Przykładowo w stanie Kolorado 5 % wyborców wpisanych do rejestru może zażądać przeprowadzenia referendum w sprawie uznania za nieważne orzeczenia Najwyższego Trybunału Stanowego uznającego ustawę za niekonstytucyjną.

8. Konsultacje ludowe - charakteryzują się one tym, że podstawa prawna do ich przeprowadzenia z reguły ma charakter pozakonstytucyjny zaś charakter wyłącznie opiniodawczy. W czasach współczesnych powszechne jest ich wykorzystywanie na szeroką skalę przy kwestiach dotyczących określonych grup społecznych i zawodowych, z którymi to konsultacje są prowadzone.

Ad. 70. Rodzaje i konsekwencje polityczne stosowania referendum.

Demokracja bezpośrednia zabezpiecza udział w ostatecznym rozstrzygnięciu konkretnego problemu wynikającego z konfliktu interesów grupowych. W klasycznej instytucji jaką stanowi referendum, ogół wyborców zyskuje możliwość wypowiedzenia się „za” lub „przeciw” adresowanej doń propozycji decyzyjnej. Choć nie zawsze jego wynik wiąże formalnie ośrodki decyzyjne, to jednak jest faktem, którego politycy nie mogą bezkarnie lekceważyć. Referendum oraz inne instytucje demokracji bezpośredniej nie mogą zostać odrzucone w systemie demokratycznym. Referendum ma znaczenie pomocnicze, jeśli w ogóle są stosowane w skali ogólnopaństwowej, choć praktyka jest w tej mierze zróżnicowania.

Referendum, głosowanie ludowe, jedna z form demokracji bezpośredniej, polega na powszechnym głosowaniu obywateli posiadających czynne prawo wyborcze. Podczas referendum obywatele udzielają pozytywnej lub negatywnej odpowiedzi na pytania zadane przez organ zarządzający referendum.

Rozróżnia się następujące rodzaje referendów:

- w zależności czy prawo nakazuje przeprowadzenie referendum w sprawie - obligatoryjne, jeśli władze państwowe są zobowiązane do jego przeprowadzenia i fakultatywne, gdy prawo dopuszcza, ale nie nakazuje jego przeprowadzenia,
- w zależności od sposobu związania władz państwowych wynikami referendum - wiążące, gdy wynik zobowiązuje organy państwa do przeprowadzenia zmian oraz konsultatywne, gdy organy państwa nie są zmuszone realizować zwycięskiej opcji referendalnej,
- w zależności od zasięgu terytorialnego referendum może być ogólnokrajowe lub lokalne,

- kontrolowane - inicjowane przez siły rządzące i niekontrolowane - inicjowane przez mniejszość opozycyjną,

- prohegemoniczne - oznaczające utrzymanie lub umocnienie pozycji sprawujących władzę i antyhegemoniczne, sprowadzające się do przejęcia władzy przez opozycję lub co najmniej do zablokowania decyzji grupy rządzącej.

W nauce o polityce referendum jest analizowane przede wszystkim z dwóch punktów widzenia. Pierwszym z nich jest modyfikacja klasycznego parlamentarnego trybu decydowania. Oznacza ona zwiększenie stopnia skomplikowania mechanizmu decyzyjnego i przedłużenia procedury decyzyjnej. Równocześnie podkreśla się wiążące się z tym osłabienie pozycji parlamentu, upatrując w praktyce zwoływania referendów zamachu na suwerenność tego ostatniego i jego monopol władzy ustawodawczej. Z drugiej strony referenda wpływają również na pozycję partii politycznych, ich spójność, legitymację do sprawowania władzy oraz siłę, jaką reprezentują na arenie parlamentarnej. Konsekwencje wyniku referendum są analizowane głównie pod kątem zysków i strat partii politycznych. Analizując polityczne skutki referendum nabiera znaczenia rozróżnienie między westminsterskim i konsensualnym modelem demokracji. Instytucja ta pełniej przystaje do pierwszego, gdyż polega na podjęciu decyzji w spornej kwestii wolą minimalnej większości. W ten sposób potwierdza się jedna z przesłanek modelu westminsterskiego, wedle której lub może być utożsamiony z arytmetyczną większością. Co więcej, zarządzenie referendum nie pozostawia miejsca na przetargi i kompromisy charakteryzujące konsensualizm. Dla tego ostatniego referendum jest w istocie czynnikiem dysfunkcjonalnym: osłabia bowiem znaczenie negocjacji prowadzonych z udziałem partii i grup interesu, prowadząc często do podważenia osiągniętych przez elity porozumień.

3

---