Krajobraz lasów liściastych strefy umiarkowanej

Las to zbiór roślin, w którym najważniejszą rolę pełnią drzewa. Drzewa decydują o warunkach życia dla pozostałych organizmów roślinnych i zwierzęcych.

Podstawą do wydzielenia stref klimatycznych na ziemi jest zmienny w ciągu roku kąt padania promieni słonecznych a co za tym idzie kształtowanie się temperatur, ośrodków ciśnienia, wiatrów i opadów.

Lasy liściaste strefy umiarkowanej

Lasy zimozielone Lasy zrzucające liście na zimę

Zimozielone lasy liściaste strefy umiarkowanej

Lasy te występują w klimacie bardzo wilgotnym (wybitnie oceanicznym, o rocznej sumie opadów sięgającej nawet ponad 2000 mm) i dość ciepłym, o bardzo małych amplitudach temperatury.

Występowanie zimozielonych lasów liściastych

• Ameryka Południowa- Patagonia Zachodnia

• Południowa część Nowej Zelandii.

• Na Tasmanii

• W górskich regionach południowo-wschodniej Australii

Gleby lasów liściastych

Ze względu na różnorodność skał, na których wykształciły się gleby oraz zróżnicowanie warunków klimatycznych układ gleb w Europie ma charakter mozaikowy. W związku z tym iż gleby formują się w wyniku oddziaływania roślinności i warunków klimatycznych na podłoże skalne, rodzaj gleby występującej na danym terenie zależy od rozkładu stref klimatycznych i występujących w nich formacji roślinnych.

W Europie zachodniej i środkowej, w strefie klimatów umiarkowanych ciepłych (zwłaszcza odmiany morskiej), od Wysp Brytyjskich, przez Francje, południowe Niemcy aż do Rumunii przeważają gleby brunatne i płowe, przy czym na zachodzie, gdzie poziom opadów jest wyższy są to gleby brunatno-bielicowe.

Gleby brunatne

Jest to charakterystyczny dla tej strefy roślinnej rodzaj gleb. Są one zazwyczaj żyzne, z dość zasobnym w próchnicę szarobrunatnym poziomem akumulacyjnym, pod którym znajduje się bogaty w związki żelaza poziom brunatnienia spoczywający na skale macierzystej. Nie ulegają zakwaszeniu na skutek intensywnego obiegu biologicznego pierwiastków zasadowych, charakterystycznego dla wielogatunkowych lasów liściastych. Występowanie tego typu gleb przyczyniło się do ogromnej degradacji tego obszaru.

Warstwa drzew

• Złożona z nielicznych gatunków (często dominuje jeden gatunek).

• Drzewa są średnio wysokie, a korony tworzą jeden poziom, rzadko ułożone są dwupoziomowo.

• Rytmiczna okresowa zmiana listowia.

• Rozgałęzienie drzew jest bogate.

• Pień i gałęzie pokryte są dość grubą korowiną.

• Liczne drzewa kwitną wczesną wiosną, przed listnieniem.

• Pnącza są bardzo rzadkie.

Warstwa krzewów

Bywa różnie rozwinięta, ale może jej nawet w ogóle nie być. Krzewy tak samo jak drzewa poza nielicznymi wyjątkami zrzucają liście na zimę.

Runo

• Złożone jest z bylin, czasem z udziałem krzewinek.

• Najpełniej rozwija się na wiosnę.

• Szybkie kwitnienie i rozwój.

• Istnieją nieliczne gatunki cienioznośne.

• Roślinami runa są głównie hemikryptofity lub geofity.

• W przyziemnej warstwie występują mszaki.

Klimat lasu

W lesie pionowe rozwarstwienie warunków klimatycznych jest tak wyraźne, że można mówić o odrębnych mikroklimatach ściółki leśnej, runa, podszytu i koron.

Roślinność leśna pochłania i rozprasza promieniowanie słoneczne, wskutek czego w okresie pełnego ulistnienia drzew i krzewów do powierzchni gleby leśnej może docierać zaledwie 5% promieniowania słonecznego mierzonego w otwartej przestrzeni.

Temperatura powietrza w lesie wykazuje wyraźne zróżnicowanie pionowe. W dzień letni najchłodniejsza jest przygruntowa warstwa powietrza, a najcieplejsza strefa koron. Nocą sytuacja ulega odwróceniu.

Wilgotność powietrza w lesie osiąga największe wartości w pobliżu powierzchni gleby, a najmniejsze w strefie koron.

Las stanowi naturalną przeszkodę dla wiatru. Silnie zmniejsza jego prędkość i zmienia kierunek.

Roślinność leśna wpływa na ilość opadu atmosferycznego mierzonego wewnątrz drzewostanu. Korony drzew zatrzymują mianowicie część opadu. W zimie dno lasu liściastego, wskutek braku liści na drzewie, otrzymuje prawie cały opad śniegu.

Buczyny- formacja najbardziej reprezentatywna dla zachodniego obszaru lasów liściastych. Buk panuje w warstwie drzew i tworzy drzewostany zwarte, zacieniające silnie dno lasu. Warstwa krzewów rozwinięta jest bardzo skąpo. Runo rozwija się obficie na wiosnę, przed listnieniem drzew. Kwitnie wówczas wiele gatunków, które w czasie lata tracą swe części nadziemne.

Grądy- to wielogatunkowe lasy liściaste. Pozostały z nich dzisiaj tylko niewielkie fragmenty, gdyż gleby brunatne, na których występują, są żyzne i doskonale nadają się pod uprawę. W skład drzewostanu wchodzi grab, dąb szypułkowy i bezszypułkowy oraz lipa drobnolistna, a w mniejszych ilościach klony i wiązy. Warstwa krzewów, choć nie jest rozwinięta obficie, jest jednak z powodu dużego zacienienia przez korony drzew dość różnorodna pod względem florystycznym. Występuje tu leszczyna, trzmielina brodawkowata i zwyczajna, dereń świdra, wiciokrzew suchodrzew i inne. Runo jest obfite, złożone z typowych dla lasu liściastego gatunków rozwijających się wiosną przed listnieniem drzew.

Łęgi- występują nad rzekami i potokami, w zasięgu wód powodziowych, które w czasie zalewu nanoszą i osadzają żyzny muł. Lasy te uległy ogromnemu zniszczeniu, głównie wskutek robót ziemnych związanych z regulacja rzeki melioracjami wodnymi. W skład tych lasów wchodzi szereg zbiorowisk roślinnych.

Olsy- są to lasy bagienne związane z miejscami bardzo wilgotnymi, nawet trwale podtopionymi, zazwyczaj z wodą stojącą. Występują na podłożu torfowym. Struktura dna lasu jest niejednolita. U nasady pni drzew formują się duże kępy, między którymi znajdują się zagłębienia bardzo wilgotne, często podtapiane przez większą część roku. W związku z tak zróżnicowana budową dna lasu występująca tu roślinność układa się mozaikowo. Właściwa roślinność leśna zasiedla kępy. Dominującym drzewem jest olsza czarna, której może towarzyszyć brzoza omszona, jesion i świerk.

Wrzosowiska to zdegradowane stadium lasów liściastych. Jest to formacja krzewinkowa. Występują w atlantyckiej części Europy: Irlandia, południowo-zachodnia część Wielkiej Brytanii, Półwysep Bretoński i północno zachodnia część Półwyspu Iberyjskiego. Niszczenie tych lasów zaczęło się jeszcze w czasach przedhistorycznych. Tutejsze gleby są skrajnie ubogie i kwaśne. Przypuszcza się, że w wyniku karczunku i wypalania (w celu doraźnego użyźnienia gleby) lasów niegdyś bardziej urodzajne gleby zostały wymyte pod wpływem wilgotnego klimatu.

Roślinność wrzosowisk jest wypasana bądź wypalana, przez co nie może dojść do ponownego zalesienia. Trudno jest określić skład gatunkowy pierwotnych lasów liściastych w zachodniej Europie. Sądzi się że główną rolę odgrywały w nich dęby, a na północy także brzozy. Wrzos występował dawniej w runie tych lasów, a zwarte zbiorowiska tworzyły się tylko na miejscach prześwietlonych- dopiero po zniszczeniu lasu opanowały cały teren.

Na wrzosowiska z Calluna przypada w Szkocji ¼ do 1/3 całego obszaru kraju. Gleby należą do typu bielic żelazistych.

Wrzosowisko jest okresowo wypalane (co 8-15 lat). Dominującym gatunkiem jest Calluna vulgaris.

Bez ingerencji człowieka nie doszłoby w naturalny sposób do powstania wrzosowisk. Obecnie wrzosowiska w Szkocji są użytkowane jako tereny myśliwskie i jako ekstensywne pastwiska dla owiec. Niegdyś wrzosowiska były tez użytkowane rolniczo. Dziś są opanowywane przez nalot sosny, brzozy lub też systematycznie zalesiane.

Na obszarach położonych dalej od wybrzeży Atlantyku rozwój wrzosowisk nie stanowi zagrożenia, gdyż wszystkie występujące tam gatunki wrzośca wykazują małą odporność na suszę mrozową.

Funkcje lasu:

• Ekologiczne

• Gospodarcze

• Produkcyjne

• Społeczne

Znaczenie lasów

• Lasy w naszej strefie klimatyczno-geograficznej są naturalną i najmniej zniekształconą formacją przyrodniczą.

• Lasy są dobrem ogólnospołecznym, kształtującym jakość życia człowieka.

• Las jest niezwykle skomplikowanym, odnawialnym zasobem przyrody, wyróżniającym się licznymi specyficznymi cechami. Najważniejszą spośród nich jest ogromny wpływ lasu na środowisko przyrodnicze oraz na warunki życia jego mieszkańców. Dotyczy to korzystnego oddziaływania lasu na gospodarkę wodną i rolną, na warunki zdrowotne środowiska, ochrony przed szkodliwymi zjawiskami pogodowymi, wpływu na warunki wypoczynku i regeneracji zdrowia i wiele innych oddziaływań.

Dane ogólne o zasobach leśnych w Polsce - historia

• W przeszłości lasy występowały niemal na całym obszarze naszego kraju.W następstwie procesów społeczno-gospodarczych,w których dominowały cele ekonomiczne, przede wszystkim na skutek ekspansji rolnictwa i popytu na surowce drzewne, lasy Polski uległy znacznym przeobrażeniom.

• Lesistość Polski, wynosząca jeszcze pod koniec XVIII wieku około 40%(w ówczesnych granicach), zmalała do 20,8%w 1945 r.

• Wylesienia i towarzyszące im zubożenie struktury gatunkowej drzewostanów spowodowały zmniejszenie różnorodności biologicznej w lasach oraz zubożenie krajobrazu,erozję gleb i zakłócenie bilansu wodnego kraju.

• Odwrócenie procesu wylesiania nastąpiło w latach 1945 -1970, kiedy w wyniku zalesienia 933,5 tys.ha lesistość Polski wzrosła do 27,0%. Średni roczny rozmiar zalesień wynosił wtedy 35,9 tys.ha, a w szczytowym okresie 1961 -1965 - ponad 55 tys. ha.

• Obecnie powierzchnia lasów w Polsce wynosi 8973 tys.ha (wg GUS - stan w dniu 31.12.2004 r.), co odpowiada lesistości 28,7%.

Struktura własności lasów

• W strukturze własnościowej lasów w Polsce)dominują lasy publiczne - 82,5%, w tym lasy pozostające w zarządzie Pañstwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe - 78,4%

• Struktura własności lasów w całym okresie powojennym pozostaje w zasadzie bez zmian.

• Zauważalny jest wzrost udziału powierzchni leśnej parków narodowych: z 1,0% w 1985 r. do 2,0% w 2004 r. (wg GUS - stan w dniu 31.12.2004 r)).

Zróżnicowanie warunków siedliskowych

• Zróżnicowanie warunków występowania lasów w Polsce obrazuje regionalizacja przyrodniczo-leśna, uwzględniająca utwory geologiczne, warunki klimatyczne, typy krajobrazu naturalnego i lasotwórczą rolę gatunków drzewiastych.

• Lasy w Polsce występują w zasadzie na terenach o najsłabszych glebach,co znajduje odzwierciedlenie w układzie typów siedliskowych lasu.

Typy siedliskowe lasu

• W strukturze siedliskowej lasów przeważają siedliska borowe, występujące na 57,6% powierzchni lasów; siedliska lasowe zajmują 42,4%, z czego olsy i łęgi - 3,9%.

Typy siedliskowe lasu - podział ze względu na żyzność i wilgotność

• bory bory lasy lasy lasy

• mieszane mieszane właściwe łęgowe

• -------------------------------------------------------------------------------------

• suche Bs

• świeże Bśw BMśw LMśw Lśw

• wilgotne Bw BMw LMw Lw Lłw - przykorytowy

• Lłw - nadrzeczny

• Lłw - dolinkowy

• bagienne Bb BMb LMb Ol Lłb - typowy

• Lłb - źródliskowy

Zróżnicowanie warunków siedliskowych

• Gatunki iglaste dominują na 75,8% powierzchni lasów.

• Sosna (łącznie z modrzewiem zajmuje 67,6% powierzchni) znalazła w Polsce najkorzystniejsze warunki klimatyczne oraz siedliskowe w swoim eurazjatyckim zasięgu, dzięki czemu zdołała wytworzyć wiele cennych ekotypów (np.sosna taborska lub augustowska).

• Do dużego udziału gatunków iglastych przyczyniło się również ich preferowanie, począwszy od XIX w., przez przemysł przerobu drewna.

Struktura gatunkowa i wiekowa

• W latach 1945 -2004 struktura gatunkowa polskich lasów uległa istotnym przemianom,wyrażającym się między innymi zwiększeniem udział³u w Lasach Pañstwowych drzewostanów z przewagą gatunków liściastych z 13,0 do 23,3%.

• Mimo zwiêkszenia powierzchni drzewostanów liściastych, ich udział jest ciągle niższy od potencjalnego,wynikającego z przestrzennego

rozmieszczenia siedlisk leśnych.

• W wiekowej strukturze lasu dominują drzewostany II i III klas wieku, zajmujące odpowiednio 21,2% i 24,0% powierzchni.

• Drzewostany powyżej 100 lat w PGL Lasy Pañstwowe zajmują powierzchnię 8,4%; przypada na nie 13,4% miąższości zasobów drzewnych.

Wskaźnikami zmian struktury wiekowej drzewostanów są :

• stały wzrost udziału drzewostanów w wieku powyżej 80 lat, z ok.0,9 mln ha w 1945 r.do ok.1,6 mln ha w 2004 r.,

• wzrost przeciętnego wieku drzewostanów, który w roku 2004 wynosił w Lasach Pañstwowych 60 lat, a w lasach prywatnych w 1999 r.- 40 lat.

Funkcje lasu

Lasy spełniają w sposób naturalny lub w wyniku działań człowieka różnorodne funkcje:

• -funkcje ekologiczne (ochronne),wyrażające się m.in.korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu globalnego i lokalnego, regulację obiegu wody w przyrodzie, przeciwdziałanie powodziom, lawinom i osuwiskom, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem; W lasach ochronnych,w zależności od ich dominujących funkcji, stosuje się zmodyfikowane postępowanie, polegające na ograniczaniu stosowania rębni zupełnych, podwyższaniu wieku rębności,dostosowywaniu składu gatunkowego do pełnionych funkcji, zagospodarowaniu rekreacyjnym itp.

• -funkcje produkcyjne (gospodarcze), polegające głównie na zdolności do odnawialnej produkcji biomasy,w tym przede wszystkim drewna i produktów ubocznych;

• -funkcje społeczne, które m.in.kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa i wzbogacają rynek pracy.

Czynniki stresowe oddziałujące na środowisko leśne

Czynniki stresowe oddziałujące na środowisko leśne

Lasy polskie znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia przez czynniki abiotyczne,biotyczne i antropogeniczne, co powoduje, że zagrożenie lasów w Polsce należy do najwyższych w Europie.

Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego nadal stanowią istotne zagrożenie dla ekosystemów leśnych.W Lasach Pañstwowych zarejestrowano spadek koncentracji SO2 i NO2 w porównaniu z rokiem 2003.

Stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym zwiększają predyspozycje chorobowe lasów

Zasady ochrony i kształtowania ekosystemów leśnych

• zwiększanie lesistości

• odpowiednia wielkość obszaru leśnego

• zapewnienie łączności z innymi ekosystemami leśnymi

• przebudowa drzewostanów (w złej kondycji) w celu upodobnienia do naturalnych fitocenoz (dążyć do zgodnych z siedliskiem)

• uwzględnianie pierwszeństwa procesów naturalnych w hodowli i ochronie

• nie zmieniać stosunków wodnych

• stosować zalecenia ekologizacji gospodarki leśnej (zarządzenie Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych)

Ochrona krajobrazów rolniczych

Różnorodność biologiczna i krajobrazowa

4Różnorodność biologiczna i krajobrazowa obszarów wiejskich Polski należy do najbogatszych w Europie.Zawdzięczamy to utrzymaniu się w wielu regionach kraju tradycyjnej gospodarki rolnej z rozdrobnioną strukturą agrarną, tworzącej mozaikowe krajobrazy rolnicze bogate w ostoje dzikich gatunków roślin i zwierząt oraz zachowaniu zasobów genowych zawartych w tradycyjnych odmianach roślin użytkowych i rasach zwierząt hodowlanych.

Zróżnicowana rzeźba terenu, różnorodność warunków glebowych i klimatycznych sprawia, że Polska odznacza się dużym zróżnicowaniem siedlisk i krajobrazów naturalnych.

Zachowane dotąd wartości przyrodnicze i krajobrazowe polskich terenów wiejskich,wynikające z tradycyjnych metod rolniczych, są wartością coraz bardziej dostrzeganą w Europie i mogą stać się - obok wysokiej jakości żywności - międzynarodową wizytówką polskiej wsi.

Główne zagrożenia wartości przyrodniczych
i kulturowych wsi polskiej

• Zaniedbywanie lub zaniechanie użytkowania łąk i pastwisk, które przekształcają się w tereny zadrzewione.

• Nadmierna intensyfikacja gospodarki łąkarskiej lub pastwiskowej (wczesne terminy koszenia i wypasów,zwiększanie obsady zwierząt).

• Zmiany struktury agrarnej - powiększanie pól połączone z likwidowaniem cennych użytków przyrodniczych i z wprowadzaniem monokulturowych upraw na znacznych powierzchniach.

• Intensyfikacja gospodarki rolnej prowadząca do nasilenia się erozji gleb, zanieczyszczenia wód.

• Zanik lokalnych ras zwierząt gospodarskich i lokalnych odmian roślin uprawnych

Roślinność

• Zbiorowiska autogeniczne -stanowią pierwotna kombinacje gatunków

• pierwotne

• naturalne

• Zbiorowiska antropogeniczne- powstały pod wpływem czynników zależnych od człowieka, jako wtórna kombinacja gatunków

• półnaturalne

• synantropijne

• segetalne

• ruderalne

Zasady kształtowania krajobrazów rolniczych

• Ochrona i kształtowanie bogatej struktury ekologicznej krajobrazu rolniczego (zadrzewienia, płaty leśne, oczka wodne, miedze)

• Kształtowanie korytarzy ekologicznych -wzmacnianie struktury ekologicznej krajobrazu

• Zachowanie mozaiki zbiorowisk naturalnych, półnaturalnych i antropogenicznych

• Ochrona wód- zagospodarowanie strefy brzegowej przez roślinność - najlepiej naturalną

• Rozwój sieci zadrzewień śródpolnych

• Na terenach chronionych - przywrócenie tradycyjnego krajobrazu rolniczego

• Edukacja ekologiczna ludności wiejskiej (ochrona zadrzewień, zakaz wypalania roślinności, zakaz nieuregulowanego wyrzucania śmieci i wylewania ścieków)

• Roślinność kserotermiczna (ciepłolubna) murawy ciepłolubne (stepowe), murawy napiaskowe, ciepłolubne zbiorowiska zaroślowe

• Łąki i murawy: roślinność półnaturalna

Zasady ochrony:

• Nie zacieniać, nie wydeptywać nadmiernie, nie wypalać, umiarkowanie wypasać, chronić przed erozją, stosować ochronę częściową

• Łąki wilgotne - nie osuszać, użytkowanie 1-2 kośne, zakaz wypalania

• Łąki świeże - zachować dotychczasowe użytkowanie (na ogół - 3 kośne)

• Murawy piaskowe:

• szczotlichowe (oligotroficzne)- nie wydeptywać,

• mezotroficzne - umiarkowany wypas

Program Rolnośrodowiskowy

Program Rolnośrodowiskowy jest jedną z form finansowej pomocy udzielanej rolnikom przez Unię Europejską. Program ten jest inny niż pozostałe działania pomocowe, ponieważ jego głównym przesłaniem jest zachowanie piękna przyrody i krajobrazu naszych wsi.

Krajowy Program Rolnośrodowiskowy jest elementem Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW).cele:

• promocja systemów produkcji rolniczej przyjaznej dla środowiska;

• zachowanie różnorodności biologicznej siedlisk półnaturalnych;

• zachowanie starych ras zwierząt hodowlanych i odmian roślin uprawnych;

• podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców wsi.

PAKIETY KRAJOWEGO PROGRAMU ROLNOŚRODOWISKOWEGO

• rolnictwo zrównoważone

• rolnictwo ekologiczne

• utrzymanie łąk ekstensywnych

• utrzymanie ekstensywnych pastwisk

• ochrona gleb i wód

• strefy buforowe

• ochrona rodzimych ras zwierząt gospodarskich

Program Rolnośrodowiskowy obejmuje:

• stosowanie metod przyjaznych dla środowiska,a także prowadzenie gospodarstw

• utrzymanie ekstensywnych łąk i pastwisk o wysokich walorach przyrodniczych;

• stosowanie międzyplonów w celu ochrony gleb i wód oraz zmniejszenia strat azotu;

• tworzenie stref buforowych na granicy siedlisk wrażliwych na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego;

• zachowanie rodzimych ras zwierząt gospodarskich.

Pieniądze, czyli tak zwane płatności rolnośrodowiskowe, należą się rolnikowi:

• za utracony dochód z tytułu ekstensyfikacji bądź zaniechania intensyfikacji;

• za dodatkowy koszt wynikający z określonej pracy na rzecz Programu;

• jako premia (zachęta), która będzie wynosić do 20%sumy utraconych dochodów i poniesionych kosztów.

Funkcje zadrzewień

• zwiększanie retencji wody, ochrona zlewni źródłowych,

• ograniczanie ewapotranspiracji na gruntach ornych,

• przeciwdziałanie i ograniczanie wodnej oraz wietrznej erozji gleb,

• ochrona czystości wód powierzchniowych poprzez zatrzymywanie zmywów zanieczyszczeń osiadających na powierzchni gleby oraz nawozów i środków ochrony stosowanych w rolnictwie,

• ochrona przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z wysokich i niskich źródeł emisji oraz komunikacji drogowej,

• wzmaganie oporu środowiska przeciw szkodnikom roślin uprawnych,

• kształtowanie warunków bytowania pszczoły miodnej i dzikich owadów zapylających,

• poprawa mikroklimatu terenów zabudowanych oraz miejsc wypasu zwierząt gospodarskich,

• utrzymanie przejezdności ciągów komunikacyjnych poprzez zapobieganie tworzeniu się zasp śnieżnych,

• produkcja drewna i surowców zielarskich,

• zwiększanie turystyczno-wypoczynkowej atrakcyjności terenu.

OCHRONA MOKRADEŁ

• Mokradła to wszelkie ekosystemy ziemnowodne i wodne wraz z występującą w nich roślinnością wilgociolubną (higrofilną), a także powierzchniowe utwory akumulowane w efekcie oddziaływania wody np. torfy, muły i namuły. Integralną częścią mokradeł są cieki i zbiorniki wodne - stawy, jeziora oraz wybrzeża morskie.

• Mokradła to ekosystemy podmokłe, stanowią formy przejściowe między ekosystemami typowo lądowymi i typowo wodnymi, zwykle usytuowane są na ich pograniczu. Cechą wspólną mokradeł jest stałe lub okresowe przesycenie wodą podłoża, występowanie roślin wodolubnych (hydrofitów) oraz specyficznej gleby.

• Ogólnie, mokradła definiowane są jako tereny, gdzie nasycenie wodą jest czynnikiem determinującym właściwości gleby, typy roślin oraz typy zwierząt.

Rola mokradeł

• Obieg i magazynowanie wody

• Krążenie pierwiastków

• Zapis zmian klimatycznych

• Zapis dziejów kultury materialnej człowieka

• Oczyszczanie wód

• Ochrona bioróżnorodności

Lobelia jeziorna (Lobelia dortmanna)
Lobelia jeziorna jest rośliną trującą, zawiera w swych tkankach alkaloid - lobelinę. Występuje tylko w wodach stojących, czystych i ubogich w składniki odżywcze - zaliczanych do typu jezior oligotroficznych. Rośnie w strefie przybrzeżnej, na głębokości 10-30 cm.

Jezioro oligotroficzne

Co to jest? jezioro o wodach ubogich w substancje pokarmowe

 Co w nim rośnie?

 Co w nim żyje?

 Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? pojawianie się nawet sporadycznych zakwitów wody, pojawianie się szuwarów trzcinowych i turzycowych, roślinności wodnej np. grzybieni białych, grążela itp.

Jak je chronić? bezwzględnie nie dopuszczać do zrzutu jakichkolwiek mniej lub bardziej oczyszczonych ścieków, wykluczyć wszelkie możliwe sposoby bezpośredniego nawożenia, nie zarybiać

Jezioro dystroficzne

Co to jest? jezioro o wodzie brunatnej, kwaśnej, bogatej w substancje humusowe, o brzegach zwykle obrośniętych torfowiskami.

Co w nim rośnie?

Co w nim żyje?

Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? mętna woda, rozwój glonów, rozwój pałki, trzciny, zniszczenie okalającego je trzęsawiska.

Jak je chronić? chroniąc okalające je torfowisko. Nie nawozić, nie próbować hodować ryb ani uproduktywniać w inny sposób.

Jezioro eutroficzne

• Co to jest? jeziora obfitujące w substancje biogenne i materię organiczną o żółtozielonej barwie wody i małej przezroczystości. Odczyn wody przeważnie zasadowy lub obojętny.

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? częste zakwity wody spowodowane nadmiernym rozwojem glonów, często występujące deficyty tlenu objawiające się śnięciem ryb

• Jak je chronić? ograniczać dopływ biogenów poprzez właściwą gospodarkę rolną w obszarze zlewni powierzchniowej,wykluczyć dopływ zanieczyszczeń w postaci różnego rodzaju ścieków szczególnie słabo oczyszczonych.

Źródło

• Co to jest? naturalny, skoncentrowany wypływ wody podziemnej na powierzchnię skorupy ziemskiej.

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? występowanie "kożuchów" glonów, w tym sinic świadczące o skażeniu podziemnych wód substancjami biogennymi.

• Jak je chronić? w promieniu kilku kilometrów od źródeł unikać lokalizacji nieizolowanych wysypisk śmieci, ferm bezściółkowych, wylewania gnojowicy, składowania szkodliwych odpadów, itp. Nie budować ujęć, nie kanalizować.

Strumień

• Co to jest? naturalny, stały lub okresowy ciek usytuowany w korycie i dolinie powstałej na skutek erozji o powierzchni dorzecza mniejszej niż 200 km2

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? sztuczne, proste koryto o jednostajnej głębokości, nieprzeźroczysta woda, niewielkie zróżnicowanie koryta, nieprzyjemny zapach.

• Jak je chronić? ograniczać, a w miarę możliwości eliminować wszelkie możliwe zanieczyszczenia zlewni powierzchniowej, nie kanalizować, nie budować ujęć, nie "prostować" biegu.

Rzeka

• Co to jest? naturalny, stały lub okresowy ciek usytuowany w korycie i dolinie powstałej na skutek erozji o powierzchni dorzecza przekraczającej 200 km2.

• Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? po słabej przezroczystości wody, braku roślinności zanurzonej i wynurzonej, prostym, sztucznym korycie.

• Jak je chronić? ograniczać bezpośredni i pośredni dopływ wszelkich zanieczyszczeń, nie "prostować" koryta, nie pogłębiać.

Typy mokradeł

Mech torfowiec (mech torfowiec brunatny -Sfagnum fuscum)

Rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia
Liście rosiczki stanowią o strategii jej przeżycia w ubogim siedlisku, w którym jedynym (i to niezbyt wydajnym) źródłem substancji odżywczych są wody opadowe. Wspomniane liście, pokryte maczugowatymi włoskami, to organy zwabiające, chwytające i trawiące owady.

Torfowisko wysokie (ombrogeniczne)

• Co to jest? torfowisko o wypiętrzonej części środkowej, z dominującym typem zasilania wodami opadowymi.

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? pojawianie się wrzosowisk, rozpad kęp, pojawianie się traw, zarastanie drzewami, szczególnie innymi niż sosna i brzoza, zarastanie trzciną.

• Jak je chronić? likwidować wszelkie źródła zanieczyszczeń w obszarze zlewni powierzchniowej, ograniczyć i ustabilizować odpływ wody w przypadku istnienia odprowadzalnika, prowadzić odpowiednią gospodarkę leśną i rolną w obszarze zlewni

Torfowisko gruntowowodne - topogeniczne

• Co to jest? torfowiska zasilane wodami spływającymi po powierzchni terenu i wodami podziemnymi ze zlewni o niewielkim odpływie, często występujące w zagłębieniach bezodpływowych lub słaboodpływowych

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? pojawianie się gatunków nitrofilnych, poszerzanie się okrajka (szczególnie wierzb), pojawianie się trzciny, pałki szerokolistnej, situ rozpierzchłego.

• Jak je chronić? ograniczać wszelki dopływ biogenów, w przypadku istnienia odpływów ustabilizować i hamować odpływ wody.

Torfowisko fluwiogeniczne

• Co to jest? torfowisko w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki okresowo zalewane przez wody pochodzące z wylewów.

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? szuwary często bywają mocno przesuszone, pojawiają się gatunki roślin nitrofilnych np. pokrzywa, sit rozpierzchły, sit skupiony.

• Jak je chronić? w przypadku istnienia rowów melioracyjnych hamować odpływ wody za pomocą zastawek, w przypadku istnienia głębokiego koryta podnosić rzędną dna rzeki za pomocą progów kamiennych, usuwać źródła zanieczyszczeń wody w cieku.

Torfowisko soligeniczne

• Co to jest? torfowiska powstałe w miejscu intensywnego wypływu wód podziemnych

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? zwiększenie udziału zbiorowisk nitrofilnych, wkraczanie olszy, zwiększenie udziału traw, wkraczanie ziołorośli

• Jak je chronić? hamować odpływ wód w przypadku istnienia rowów melioracyjnych, kosić w odpowiednim terminie i usuwać biomasę.

Namulisko

• Co to jest? mokradła spotykane w dolinach cieków, na powierzchni osadów rzecznych. Okres ich zalewów zazwyczaj nie przekracza 3 miesięcy, po czym zwierciadło wód gruntowych opada poniżej zasięgu podsiąku kapilarnego

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? brak nawet sporadycznych zalewów

• Jak je chronić? w przypadku łęgów umożliwiać nawet sporadyczne zalewy, w przypadku łąk kontynuować typowy rytm koszenia.

Mułowisko

• Co to jest? to obszary zalewane przez kilka miesięcy w roku. Gdy po spłynięciu wody poziom wód gruntowych opada, nie następuje przerwanie podsiąku kapilarnego,

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? brak zalewów.

• Jak je chronić? przywracać sporadyczne zalewy, prowadzić ekstensywną gospodarkę łąkową

Podmoklisko

• Co to jest? miejsca na obrzeżach dolin i w początkowych odcinkach cieków, czasem w obniżeniach poza dolinami, gdzie, przy wysokim zaleganiu wody gruntowej, następuje pełne nasycenie warstwy przypowierzchniowej. Przebiegają tu procesy gruntowo-glejowe,

•  Co w nim rośnie?

•  Co w nim żyje?

•  Po czym poznać, że źle się z nim dzieje? liczne występowanie sitowisk, głównie situ rozpierzchłego.

• Jak je chronić? prowadzić ekstensywną gospodarkę łąkową

Zasady ochrony i kształtowania mokradeł

• zachować stosunki wodne,

• nie zmieniać trofizmu,

• tworzenie otulin, ochrona kompleksowa (np. ochrona układów lesno-torfowiskowych, wydmowo-torfowiskowych, torfowiskowo-jeziornych, itp.)

• zakaz nawożenia i stosowania pestycydów w sąsiedztwie,

• zakaz wypalania ( np. torfowisk)

• poprawa jakości wody;

• kontrola użytkowania rekreacyjnego

• prowadzić działania proekologiczne zwiększające retencję zlewni- służące ochronie przeciwpowodziowej

---