Edward Kołodziński

Katedra Informatyki Stosowanej WNT

Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego w Olsztynie

[e-mail]

„Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”

- nowa oferta kształcenia i doskonalenia zawodowego

Wydziału Nauk Technicznych
Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Streszczenie

W artykule przedstawiono specjalność „Inżynierię systemów zarządzania bezpieczeństwem” nowego kierunku kształcenia „Inżynieria bezpieczeństwa”. Kształcenie inżynierów oraz doskonalenie i rekonwersję zawodową, poprzez studia podyplomowe, w zakresie tej specjalności jako pierwszy w kraju rozpoczął Wydział Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Po przygotowaniu kadrowym i zaplecza laboratoryjnego przewiduje się rozszerzenie oferty na tym kierunku kształcenia zarówno na poziomie zawodowym jak i drugiego stopnia.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, inżynieria bezpieczeństwa, inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem.

1. Wprowadzenie

W pracy [1] zagrożenia bezpieczeństwa człowieka i środowiska, w którym on żyje, zdekomponowano na cztery podstawowe rodzaje (rys.1.). Poczyniono w niej spostrzeżenie, istotne dla podejmowanego niżej zagadnienia, że wyróżnione zagrożenia: bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa publicznego są w znacznym stopniu pochodnymi rozwoju cywilizacyjnego, który jest bezpośrednim generatorem zagrożeń cywilizacyjnych. Różni je geneza powstawania, z której z kolei wynikają różne oczekiwania od „Inżynierii bezpieczeństwa” w zakresie: zapobiegania, wykrywania, monitorowania, przygotowania i szeroko rozumianego przeciwdziałania tym zagrożeniom.

Rys. 1. Ilustracja rodzajów zagrożeń bezpieczeństwa

„Inżynieria bezpieczeństwa” rozumiana jest jako metody i środki racjonalnej techniczno - organizacyjnej działalności człowieka, której celem jest zapewnienie podmiotom (ludziom, organizacjom, obiektom itp.) bezpieczeństwa ich funkcjonowania poprzez:

• zapobieganie powstawaniu naturalnym, cywilizacyjnym, publicznym oraz podczas eksploatacji artefaktów zagrożeniom bezpieczeństwa,

• przygotowanie podmiotów i systemu bezpieczeństwa na wypadek ich wystąpienia,

• przeciwdziałanie (reagowanie) w przypadku wyzwolenia się zagrożeń.

W ramach kierunku kształcenia „Inżynieria bezpieczeństwa”: wyodrębniono [1] cztery specjalności:

• „Inżynieria bezpieczeństwa technicznego”,

• „Inżynieria bezpieczeństwa cywilnego”,

• „Inżynieria bezpieczeństwa publicznego”,

• „Inżynieria bezpieczeństwa pracy”.

„Inżynierię bezpieczeństwa technicznego” określa się [6] jako metody i środki projektowania, wykonawstwa, eksploatacji i likwidacji obiektów technicznych minimalizujące (w racjonalnym zakresie) rozmiar ich negatywnego oddziaływania na otoczenie, tj. na ludzi, środowisko naturalne oraz dobra cywilizacji. Domeną „Inżynierii bezpieczeństwa technicznego” jest zatem zapobieganie powstawaniu zagrożeń. Metody stosowane przez nią wyróżnia szczególna troska o bezpieczeństwo ludzi, środowiska naturalnego oraz dóbr cywilizacji. Ich wyróżnikiem jest inherentność bezpieczeństwa w procedurach zapewnienia, jakości wytworów oraz permanentnego monitoringu zarówno układu funkcjonalnego jak i układu bezpieczeństwa obiektu technicznego.

„Inżynierię bezpieczeństwa cywilnego” określa się [2] jako metody i środki skutecznego zapewnienia bezpieczeństwa podmiotu(ów) przed zagrożeniami bezpieczeństwa skutkującymi określonymi następstwami, (np. powodziami, pożarami, katastrofami budowlanymi, skażeniami, zawirusowaniami systemów teleinformatycznych, „wyprowadzeniami” pieniędzy z kont bankowych itp.) poprzez realizację trzech etapów cyklu zarządzania bezpieczeństwem podmiotu, tj. zapobieganie, przygotowanie i ratownictwo -reagowanie na zdarzenia niekorzystne dla podmiotu.

„Inżynierię bezpieczeństwa publicznego” określa się [1] jako metody i środki zapewnienia bezpieczeństwa publicznego. W szczególności ujmuje ona metody identyfikacji genezy i możliwych symptomów powstawania zagrożeń, a także czynników powodujących ich eskalację. Poszerzanie wiedzy socjologicznej a'prori oraz doskonalenie metod jej stosowania w odniesieniu do poznawania przyczyn zjawisk kryminogennych jest warunkiem koniecznym i składową pozytywnego oddziaływania na poziom bezpieczeństwa publicznego. „Inżynieria bezpieczeństwa publicznego” obejmuje metody i środki skutecznej ochrony osób i mienia przed zagrożeniami ze strony ludzi, a w szczególności metod i środków przeciwdziałania zakłóceniom porządku publicznego, wandalizmowi, terroryzmowi itp.

„Inżynierię bezpieczeństwa pracy” określa się [1] jako metody i środki minimalizacji negatywnego oddziaływania artefaktów i środowiska naturalnego na człowieka. Urzeczywistnia się to przede wszystkim poprzez: monitorowanie stanu warunków i organizacji realizacji zadań ( w tym pracy) oraz zachowań pracowników, permanentną analizę bezpieczeństwa i ryzyka, kontrolę przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, kontrolę warunków pracy oraz standardów bezpieczeństwa, prowadzenie badań i okoliczności awarii oraz wypadków przy pracy. Wnioski z tych kontroli, badań i analiz stanowią podstawę do wprowadzania zmian organizacyjnych i poprawy bezpieczeństwa na szeroko rozumianych stanowiskach pracy.

Bezpieczeństwo jest jednym z dóbr nieodzownych podmiotowi do jego funkcjonowania. Nie jest jednak dane jemu raz na zawsze. W świecie realnym występują ciągłe jego zagrożenia, zarówno od sił natury jak i niezamierzonych i zamierzonych skutków działalności człowieka. Cechą charakterystyczną znaków czasu jest to, że spektrum zagrożeń bezpieczeństwa funkcjonowania poszczególnych podmiotów ciągle rozszerza się, a dla niektórych rodzajów zagrożeń również nasila się. Dotyczy to zwłaszcza zagrożeń bezpieczeństwa: cywilizacyjnego, publicznego i pracy. Zatem warunkiem koniecznym funkcjonowania każdego podmiotu jest zapewnienie pożądanego przez niego poziomu bezpieczeństwa funkcjonowania. W tym celu tworzony jest System Bezpieczeństwa Podmiotu (SBP), pod pojęciem którego będziemy rozumieli zespół sił i środków zapewniających akceptowalny przez dany podmiot stan bezpieczeństwa [ 2 ] - przedstawiony na rys.2.

Rys. 1. Model Systemu Bezpieczeństwa Podmiotu

W modelowym ujęciu SBP wyróżniamy dwa podsystemy:

• wykonawczy, który stanowią siły i środki realizujące procesy wykonawcze;

• zarządzania, który realizuje procesy informacyjno-decyzyjne stanowiące o sposobie zapewnienia podmiotowi bezpieczeństwa przez podsystem wykonawczy.

Cel globalny SBP - zapewnienie podmiotowi pożądanego poziom bezpieczeństwa funkcjonowania - osiągany jest przez niego poprzez permanentną realizację cząstkowych zadań cyklu zarządzania bezpieczeństwem. Dla zapewnienia ich realizacji zachodzi nieodzowność nie tylko kształcenia specjalistów w zakresie „Inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem” ale również permanentnego doskonalenia ich wiedzy i umiejętności poprzez studia podyplomowe i kursy specjalistyczne w tym zakresie.

W celu ujednolicenia wiedzy i poziomu kształcenia na specjalnościach kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa”, z inspiracji Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego (RGSW), trzy uczelnie: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wojskowa Akademia Techniczna oraz Szkoła Główna Służby Pożarnictwa opracowały Standard Kształcenia dla tego kierunku studiów. W ubiegłym roku standard ten został przyjęty przez RGSW i aktualnie jest obowiązujący.

Wychodząc naprzeciw aktualnie dużemu zapotrzebowaniu na specjalistów w zakresie identyfikacji wymagań na SBP, ich projektowania, wdrażania i zapewnienia zdatności do użytkowania, na Wydziale Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w roku akademickim 2008/9, jako pierwszym w kraju, zainicjowano kształcenie inżynierskie (zgodnie z programem ujętym w [3]) w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” na kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa”. Ponadto został opracowany program [4] studiów podyplomowych doskonalenia zawodowego na poziomie podstawowym dla tej specjalności, w dwóch specjalizacjach: „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem cywilnym” i „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem publicznym” oraz na poziomie zaawansowanym „Analityk systemów zarządzania bezpieczeństwem”.

2. Charakterystyka kształcenia w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”

1. Sylwetka absolwenta studiów pierwszego stopnia specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”

Absolwent specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” na kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa” powinien posiadać wiedzę ogólną z zakresu nauk technicznych oraz wiedzę kierunkową z zakresu inżynierii bezpieczeństwa technicznego i cywilnego.

Wiedza kierunkowa z zakresu inżynierii bezpieczeństwa technicznego obejmuje problematykę bezpieczeństwa w procesie projektowania, wytwarzania i eksploatacji: obiektów, maszyn, urządzeń i instalacji technicznych.

Wiedza kierunkowa z zakresu inżynierii bezpieczeństwa cywilnego obejmuje problematykę bezpieczeństwa dotyczącą: znajomości istnienia i prognozowania możliwych zagrożeń naturalnych i cywilizacyjnych oraz ich skutków, a także zapobiegania, monitorowania i przeciwdziałania im.

Absolwent tej specjalności powinien posiadać umiejętność praktycznego stosowania w działalności zawodowej wiedzy kierunkowej „Inżynieria bezpieczeństwa” z uwzględnieniem obowiązujących unormowań prawnych i aspektów ekonomicznych, komunikowania się z otoczeniem zewnętrznym i wewnętrznym, pracy grupowej. Powinien posiadać umiejętności organizowania pracy, w tym organizowania i prowadzenia działań ratowniczych oraz działań zapobiegających i ograniczających wypadki, awarie i choroby zawodowe. Powinien umieć wykonywać analizy bezpieczeństwa i ryzyka, projektować, monitorować i zapewniać bezpieczeństwo funkcjonowania podmiotów. Ponadto, powinien umieć kontrolować przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa, warunki pracy i standardy bezpieczeństwa, prowadzić badania okoliczności awarii i wypadków, prowadzić szkolenia, pełnić funkcje organizatorskie w zakresie zarządzania bezpieczeństwem oraz prowadzić dokumentację związaną z szeroko rozumianym bezpieczeństwem.

Absolwent powinien być przygotowany do podjęcia pracy związanej z funkcjonowaniem systemu bezpieczeństwa i ochrony ludności, którego głównym celem jest ratowanie życia oraz ochrona życia, zdrowia i mienia przed zagrożeniami. Absolwent powinien być przygotowany do pracy: w sektorze gospodarczym w służbach i administracji publicznej odpowiedzialnych za bezpieczeństwo.

Absolwent tej specjalności powinien znać język obcy na poziomie biegłości B2 Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego Rady Europy i być przygotowany do podjęcia studiów drugiego stopnia.

Pożądany, przez absolwenta specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”, zakres i poziom znajomości wiedzy ogólnej i kierunkowej określa standard kształcenia na kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa”. W ramach przedmiotów specjalizujących powinien on mieć pogłębioną wiedzę kierunkową „Inżynierii bezpieczeństwa” w zakresie znajomości:

• zagrożeń bezpieczeństwa, z wyróżnieniem: naturalnych, cywilizacyjnych i terrorystycznych, ich przebiegu oraz skutków dla środowiska a także fizjologicznych i anatomicznych człowieka;

• metod, technik oraz środków identyfikacji i prognozowania skali i zasięgu zagrożeń;

• metod, technik oraz środków: zapobiegania, przeciwdziałania, reagowania na wystąpienie zagrożeń;

• unormowań prawnych dotyczących bezpieczeństwa cywilnego;

• organizacji funkcjonowania systemu bezpieczeństwa cywilnego kraju i w ramach UE;

• podstawowych metod i środków techniczno - programowych komputerowego wspomagania zarządzania bezpieczeństwem;

• zasad działania źródeł informacji, urządzeń transmisji i opracowywania jej w systemach wykrywania i monitorowania zagrożeń oraz ich organizacji;

• unormowań prawnych, norm i przepisów z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa w obiektach o złożonej infrastrukturze technicznej.

Przewidywane stanowiska pracy, to: wdrożeniowiec systemów zarządzania bezpieczeństwem, eksploatator systemów zarządzania bezpieczeństwem, administrator systemów zarządzania bezpieczeństwem, specjalista ds. bezpieczeństwa obiektu złożonego, specjalista ds. bezpieczeństwa w jednostce administracji terenowej, specjalista w jednostkach ratownictwa.

1. Sylwetka absolwenta studiów drugiego stopnia specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”

Absolwent studiów drugiego stopnia specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” powinien mieć wiedzę tej specjalności w zakresie studiów pierwszego stopnia, a ponad to znać:

• podstawy analizy systemowej, badań operacyjnych, modelowania matematycznego i obiektowego w zastosowaniu do rozpatrywanych zagadnień ratownictwa i zarządzania kryzysowego;

• zasady modelowania obiektowego bezpieczeństwa funkcjonowania: elementów systemu bezpieczeństwa cywilnego kraju, obiektów złożonych, takich jak np.: zakłady produkcyjne używające lub wytwarzające materiały niebezpieczne, obiekty użyteczności publicznej, porty lotnicze, porty morskie, ujęcia i systemy zaopatrywania w wodę pitną aglomeracje miejskie itp., dekomponowania ich na cząstkowe i rozwiązywania;

• podstawowe metody i środki techniczno - programowe komputerowego wspomagania procesów informacyjno-decyzyjnych realizowanych we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego na poziomie: gminy, miasta, powiatu, województwa;

• podstawy inżynierii systemów teletechnicznych ochrony obiektów oraz zasady eksploatacji technicznych systemów bezpieczeństwa obiektów; systemy telekomunikacyjne wykorzystywane przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne.

Przyjmując zasadę, którą w uproszczeniu można przedstawić jako: „to, co absolwent studiów pierwszego stopnia powinien znać, absolwent studiów drugiego stopnia powinien umieć”, to powinien on umieć:

• identyfikować, prognozować, w kategoriach jakościowych i ilościowych możliwości powstawania określonych zagrożeń bezpieczeństwa cywilnego, ich przebieg oraz skutki dla ludzi i środowiska;

• modelować funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa podmiotów punktowych i obszarowych, zwłaszcza o dużym zagrożeniu, takich jak np.: zakłady produkcyjne używające lub wytwarzające materiały niebezpieczne, obiekty użyteczności publicznej, porty lotnicze, porty morskie, ujęcia i systemy zaopatrywania w wodę pitną aglomeracje miejskie itp.;

• identyfikować potrzeby oraz opracowywać wymagania na systemy bezpieczeństwa obiektów punktowych i obszarowych;

• wdrażać i zarządzać eksploatacją zautomatyzowanych systemów zarządzania bezpieczeństwem oraz eksploatować te systemy.

Przewidywane stanowiska pracy, to: analityk, projektant, wdrożeniowiec, administrator i eksploatator technicznych systemów bezpieczeństwa, specjalista ds. bezpieczeństwa obiektu złożonego, specjalista ds. bezpieczeństwa w jednostce administracji terenowej, specjalista w jednostkach ratownictwa, nauczyciel bezpieczeństwa.

2.3. Podstawowe założenia przyjęte przy opracowaniu programu i planu studiów I-ego stopnia w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” na kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa”

Uwzględniając wymagania ujęte w standardzie kierunku kształcenia „Inżynieria bezpieczeństwa” oraz uwarunkowania możliwości realizacyjnych UWM przyjęto następujące podstawowe założenia przy opracowywaniu programów i planów studiów oraz ich realizacji [3]:

1. w całym programie studiów przedmioty kierunkowe i specjalistyczne powinny stanowić, co najmniej 60% godzin zajęć;

2. ćwiczenia audytoryjne, laboratoryjne i projektowe w ramach przedmiotów kierunkowych i specjalistycznych powinny stanowić przynajmniej 60% przeznaczonych na nie liczby godzin;

3. co najmniej 30% zajęć stanowią przedmioty obieralne. Ich wyboru dokonuje student, jednakże wymaga akceptacji kierownika pracy dyplomowej;

4. oferta przedmiotów obieralnych udostępniana jest na koniec semestru poprzedniego (przed rozpoczęciem sesji);

5. tematy prac dyplomowych udostępniane są studentom w czwartym semestrze;

6. siódmy semestr przeznaczony jest przede wszystkim na dokończenie wykonywania i obronę pracy dyplomowej;

7. ukierunkowanie specjalnościowe realizowane jest poprzez przedmioty specjalizujące, projekty (z zakresu modelowania procesów funkcjonowania systemów, inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem, projektowania systemów zarządzania bezpieczeństwem), praktyki i pracę dyplomową. Przez przedmioty specjalizujące należy rozumieć przedmioty rozszerzające wiedzę dotyczącą obranej specjalności i przygotowujące do wykonywania zawodu - w szczególności do uzyskania uprawnień zawodowych;

8. przyjęto następujące obciążenie semestralne:

• semestry I : 27 godzin tygodniowo (405 godzin w semestrze),

• semestry II-V: 26 godzin tygodniowo (390 godzin w semestrze),

• semestr VI: 24 godzin tygodniowo (360 godzin w semestrze),

• semestr VII: 16 godzin tygodniowo (240 godzin w semestrze),

co daje w sumie 2 565 godzin audytoryjnych;

9. zaplanowano dwie praktyki wakacyjne nie krótsze niż cztero-tygodniowe (40 godzin tygodniowo):

• technologiczną - po drugim roku;

• zawodową - po trzecim roku, w potencjalnym miejscu przyszłej pracy.

2.4. Treści programowe kształcenia w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”

Podstawową umiejętność, jaką powinien posiąść absolwent specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” jest praktyczne stosowanie środków programowo-technicznych komputerowego wspomagania do zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem. Warunkiem koniecznym opanowania tej umiejętności jest uzyskanie określonej wiedzy, przede wszystkim, z zakresu: matematyki (w tym matematyki stosowanej), badań operacyjnych, sztucznej inteligencji, analizy systemowej, modelowania obiektowego, sieci komputerowych, technologii internetowych, podstaw informatyki itp. Stąd wynika waga określonych przedmiotów wyrażona liczbą godzin na nie przeznaczonych:

• matematyka (120h): podstawy logiki i teorii mnogości, algebra liniowa z geometrią analityczną, analiza matematyczna;

• podstawy metod probabilistycznych, statystyka matematyczna, logika i zbiory rozmyte, podstawy optymalizacji wielokryterialnej, podstawy wspomagania podejmowania decyzji w zarządzaniu bezpieczeństwem - każdy z przedmiotów w wymiarze nie mniejszym niż 45h;

• modelowanie obiektowe funkcjonowania systemów, symulacyjne metody badania systemów - również każdy z przedmiotów w wymiarze nie mniejszym niż 45h

• sztuczna inteligencja i jej zastosowanie w realizacji procesów informacyjno-decyzyjnych zarządzania bezpieczeństwem- przedmioty: sztuczna inteligencja w zarządzaniu bezpieczeństwem, systemy ekspertowe w zarządzaniu bezpieczeństwem, rozpoznawanie zagrożeń bezpieczeństwa na podstawie obrazów, rozpoznawanie osób na podstawie sygnału mowy, hurtownie danych w systemach zarządzania bezpieczeństwem;

• sieci komputerowe i ich zastosowanie do zarządzania bezpieczeństwem - przedmioty: wprowadzenie do sieci komputerowych, sieci komputerowe w systemach zarządzania bezpieczeństwem, sieciowe systemy mobilne w systemach bezpieczeństwa;

• podstaw informatyki i projektowania systemów informatycznego wsparcia zarządzania bezpieczeństwem, w tym kierowania ratownictwem- przedmioty: podstawy informatyki,

wprowadzenie do projektowania systemów informatycznych, wprowadzenie do baz danych, systemy informacji przestrzennej w zarządzaniu bezpieczeństwem, organizacja przedsięwzięć informatycznych w zarządzaniu bezpieczeństwem, podstawy projektowania systemów zarządzania bezpieczeństwem, systemy multimedialne w zarządzaniu bezpieczeństwem.

Mając na względzie potrzebę dogłębnego poznania przez absolwentów tej specjalności problematyki zapewnienia bezpieczeństwa człowiekowi i jego środowisku, program studiów ujmuje grupy przedmiotów związanych z:

• poznaniem rodzajów zagrożeń i możliwościami ich wykrywania oraz prognozowania ich rozwoju i skutków - przedmioty: zagrożenia bezpieczeństwa cywilnego, monitorowanie zagrożeń bezpieczeństwa, modelowanie zagrożeń bezpieczeństwa;

• zapobieganiem zagrożeniom bezpieczeństwa - przedmioty: unormowania prawne bezpieczeństwa cywilnego, logistyka w bezpieczeństwie, metody analizy ryzyka w zarządzaniu bezpieczeństwem, podstawy modelowania jakości funkcjonowania systemów bezpieczeństwa, organizacja systemów bezpieczeństwa;

• przeciwdziałaniem zagrożeniom bezpieczeństwa - przedmioty: organizacja systemów ratownictwa, podstawy ochrony środowiska, bezpieczeństwo transportu, infrastruktura krytyczna, podstawy inżynierii mechatronicznych systemów ochrony obiektów, inżynieria bezpieczeństwa publicznego.

Znajomość wiedzy uzyskanej w ramach powyższych przedmiotów ugruntowywana jest poprzez czterotygodniowe praktyki: technologiczną i zawodową oraz realizację trzech projektów z zakresu: modelowania procesów funkcjonowania systemów bezpieczeństwa, inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem, projektowania systemów zarządzania bezpieczeństwem.

3. Specjalizacje i zakres doskonalenia zawodowego na studiach podyplomowych specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” na kierunku kształcenia „Inżynieria bezpieczeństwa”

3.1. Potrzeba doskonalenia zawodowego na studiach podyplomowych w zakresie inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem

Rozwój cywilizacyjny społeczeństwa stwarza możliwości zmniejszania niekorzystnych skutków, zwłaszcza, naturalnych zagrożeń bezpieczeństwa podmiotu, lecz jednocześnie generuje nowe ich rodzaje. Powoduje to konieczność permanentnego doskonalenia SBP (rys.2.) - dostosowywania jego właściwości do nowych uwarunkowań funkcjonowania podmiotu. Stąd ciągła potrzeba niezbędnych dokonań w zakresie:

• zapobiegania i przygotowania podmiotu na wypadek zajścia niekorzystnych dla niego zdarzeń powodowanych tymi zagrożeniami;

• doskonalenia właściwości środków podsystemu wykonawczego SBP i sposobu ich wykorzystania w prowadzeniu akcji ratowniczych;

• doskonalenia metod i środków techniczno-programowego wsparcia osób funkcyjnych realizujących procesy informacyjno-decyzyjne zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem;

• doskonalenia przygotowania zawodowego osób funkcyjnych zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem w zakresie wykorzystania nowych metod i środków techniczno-programowego wsparcia ich w realizacji przypisanych im zadań;

• permanentnego poszerzania wiedzy i umiejętności osób kształtujących bezpieczeństwo podmiotu: analityków, projektantów, organizatorów przedsięwzięć doskonalących właściwości SBP.

Zarówno osoby funkcyjne odpowiedzialne za bezpieczeństwo człowieka we wszystkich formach jego działalności, jak i odpowiedzialne za doskonalenie, jakości funkcjonowania SBP powinni permanentnie aktualizować swoją wiedzę, przede wszystkim, w zakresie nowych: zagrożeń bezpieczeństwa i ich skutków, metod i urządzeń wykrywania i monitorowania zagrożeń, możliwości teleinformatycznego wsparcia procesów informacyjno-decyzyjnych zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem, unormowań prawnych itp.

Z dotychczasowych analiz i prac badawczych w zakresie specjalności „Inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem” wynika:

• zasadność wyróżnienia na pierwszym poziomie doskonalenia zawodowego następujących czterech specjalizacji:

• „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem cywilnym”,

• „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem publicznym”,

• „Inżynieria systemów ochrony obiektów i mienia”,

• „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem pracy”;

• na drugim poziomie doskonalenia zawodowego, w zakresie tej specjalności, zakłada się, że nie będą wyróżniane specjalizacje. Będzie to zatem „Analityk systemów zarządzania bezpieczeństwem”.

Absolwenci poszczególnych specjalizacji pierwszego poziomu doskonalenia zawodowego, specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”, będą posiadać wiedzę:

• ogólną, niezbędna do zrozumienia treści inżynierii bezpieczeństwa zarządzania bezpieczeństwem, przekazywanych w ramach przedmiotów: kierunkowych, specjalistycznych i specjalizujących dotyczących podstaw: informatyki (technologie internetowe, hurtownie danych, sieci komputerowe), sztucznej inteligencji (rozpoznawanie obrazów, systemy ekspertowe), modelowania obiektowego funkcjonowania systemów, metod matematycznych wspomagania podejmowania decyzji, ilościowej i jakościowej analizy ryzyka, ergonomii miejsca pracy itp.;

• kierunkową z zakresu inżynierii bezpieczeństwa wewnętrznego. Obejmuje ona problematykę bezpieczeństwa:

• cywilnego, dotyczącą: naturalnych i cywilizacyjnych zagrożeń bezpieczeństwa i ich skutków, podstaw prognozowania zagrożeń oraz ich skutków, a także zapobiegania i przeciwdziałania im;

• publicznego, dotyczącą między innymi: przestępczości pospolitej, patologii społecznej, kryminalnej, gospodarczej i zorganizowanej itp.

• specjalistyczną i specjalizacyjną - pogłębioną wiedzę kierunkową w zakresie swojej specjalizacji.

3.2. Sylwetka absolwenta studiów podyplomowych na specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” realizowanych na Wydziale Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Sylwetka absolwenta studiów podyplomowych:

a) pierwszego stopnia;

Absolwent specjalizacji „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem cywilnym” i „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem publicznym” studiów podyplomowych pierwszego stopnia powinien mieć pogłębioną wiedzę kierunkową „Inżynierii bezpieczeństwa” w zakresie: zagrożenia bezpieczeństwa: naturalne, cywilizacyjne, publiczne i terrorystyczne, ich przebieg, skutki dla człowieka (fizjologiczne i anatomiczne) i środowiska; metody, techniki oraz środki identyfikacji i prognozowania skali i zasięgu zagrożeń; metody, techniki oraz środki: zapobiegania, przeciwdziałania, reagowania na wystąpienie zagrożeń; unormowania prawne dotyczące bezpieczeństwa; organizację funkcjonowania systemu bezpieczeństwa wewnętrznego kraju; podstawowe metody i środki techniczno - programowe komputerowego wspomagania zarządzania bezpieczeństwem; zasady działania źródeł informacji, urządzeń transmisji i opracowywania jej w systemach wykrywania i monitorowania zagrożeń oraz jego organizację; unormowania prawne, normy i przepisy z zakresu zapewnienia bezpieczeństwa w obiektach o złożonej infrastrukturze technicznej.

Przewidywane stanowiska pracy: pracownik instytucji, wydziałów urzędów wojewódzkich i powiatowych bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego oraz służb odpowiedzialnych za szeroko rozumiane bezpieczeństwo cywilne (straż pożarna, ratownictwo medyczne itp.) i publiczne(policja, straż graniczna, straż miejska itp.), organizatorów technicznej ochrony obiektów złożonych (takich jak porty lotnicze, porty morskie, instytucje państwowe itp.).

b) drugiego stopnia

Absolwent specjalności „Analityk systemów zarządzania bezpieczeństwem” studiów podyplomowych drugiego stopnia powinien mieć wiedzę tej specjalności w zakresie studiów pierwszego stopnia, a ponad to znać: podstawy analizy systemowej, badań operacyjnych i modelowania obiektowego i matematycznego w zastosowaniu do rozpatrywanych zagadnień ratownictwa i zarządzania kryzysowego; zasady modelowania obiektowego funkcjonowania: elementów systemu bezpieczeństwa cywilnego kraju, obiektów złożonych o dużym zagrożeniu, takich jak np.: zakłady produkcyjne używające lub wytwarzające materiały niebezpieczne, obiekty użyteczności publicznej, porty lotnicze, porty morskie, ujęcia i systemy zaopatrywania w wodę pitną aglomeracje miejskie itp., dekomponowania ich na cząstkowe i rozwiązywania; podstawowe metody i środki techniczno - programowe komputerowego wspomagania procesów informacyjno-decyzyjnych Realizowanych we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego na poziomie: gminy, miasta, powiatu, województwa; podstawy inżynierii systemów teletechnicznych obiektów oraz zasady eksploatacji technicznych systemów bezpieczeństwa obiektów; systemy telekomunikacyjne wykorzystywane przez służby odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne.

Absolwent powinien umieć: identyfikować, prognozować, w kategoriach jakościowych i ilościowych możliwości powstawania określonych zagrożeń bezpieczeństwa cywilnego, ich przebieg oraz skutki dla ludzi i środowiska; modelować funkcjonowanie systemów bezpieczeństwa podmiotów punktowych i obszarowych, zwłaszcza o dużym zagrożeniu, takich jak np.: zakłady produkcyjne używające lub wytwarzające materiały niebezpieczne, obiekty użyteczności publicznej, porty lotnicze, porty morskie, ujęcia i systemy zaopatrywania w wodę pitną aglomeracje miejskie itp.; identyfikować potrzeby oraz opracowywać wymagania na systemy bezpieczeństwa obiektów punktowych i obszarowych; wdrażać i zarządzać eksploatacją zautomatyzowanych systemów zarządzania bezpieczeństwem oraz eksploatować te systemy.

Przewidywane stanowiska pracy, to: analityk bezpieczeństwa, organizator przedsięwzięć doskonalenia funkcjonowania systemu bezpieczeństwa, wdrożeniowiec systemów bezpieczeństwa, administrator i eksploatator technicznych systemów bezpieczeństwa, specjalista ds. bezpieczeństwa obiektu złożonego, specjalista ds. bezpieczeństwa w jednostce administracji terenowej, specjalista w jednostkach ratownictwa.

3.3. Organizacja studiów podyplomowych na specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” realizowanych na Wydziale Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

Studia podyplomowe na Wydziale Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie w pierwszej edycji będą realizowane w cyklu dwustopniowym:

• stopień pierwszy - dla dwóch specjalizacji: „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem cywilnym” i „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem publicznym”:

• adresowany, przede wszystkim, do aktualnych i przyszłych: pracowników instytucji, wydziałów urzędów wojewódzkich i powiatowych bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego oraz służb odpowiedzialnych za szeroko rozumiane bezpieczeństwo cywilne (straż pożarna, ratownictwo medyczne itp.) i publiczne (policja, straż graniczna, straż miejska itp.), organizatorów technicznej ochrony obiektów złożonych (takich jak porty lotnicze, porty morskie, instytucje państwowe itp.), osób funkcyjnych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo w zakładach pracy;

• obejmujący, przede wszystkim: charakterystykę podstawowych rodzajów zagrożeń, ich przyczyny, przebieg i skutki; czynniki wpływające na ich rozprzestrzenianie się; fizjologiczne, anatomiczne i psychologiczne ich skutki dla człowieka; toksykologię i fizykę zagrożeń środowiska; aktualne ogólne i dziedzinowe unormowania prawne bezpieczeństwa, metody i zasady działania urządzeń techniczno-programowych wspomagania: wykrywania i monitorowania zagrożeń bezpieczeństwa oraz zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem, itd.

• stopień drugi - „Analityk systemów zarządzania bezpieczeństwem” - bez wyróżniania specjalizacji:

• adresowany, przede wszystkim, do aktualnych i przyszłych: analityków, projektantów i organizatorów systemów bezpieczeństwa, a w szczególności organizatorów informatyzacji zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem;

• obejmujący: poszerzenie i pogłębienie wiedzy i umiejętności uzyskanych w etapie pierwszym, a ponad to poznanie i opanowanie umiejętności praktycznego stosowania zasad i metod oraz oprogramowania wspomagającego: identyfikację pożądanych właściwości i wymagań funkcjonalnych i niefunkcjonalnych na systemy bezpieczeństwa (w tym podsystemy: monitorowania zagrożeń, zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem), projektowanie: systemów monitorowania zagrożeń, zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem, ich wdrażanie i eksploatację oraz organizację tych przedsięwzięć.

Przyjmuje się założenie, że to, co absolwent Studiów Podyplomowych pierwszego stopnia powinien znać to absolwent drugiego stopnia powinien umieć.

Przyjęto, że na pierwszym poziomie Studiów Podyplomowych na specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”:

1. łączna liczba godzin zajęć przeznaczonych na: wykłady, ćwiczenia, projekty i pracę końcową wyniesie 222 godziny;

2. zajęcia z przedmiotów: zagrożenia bezpieczeństwa i ich skutki, Unormowania prawne bezpieczeństwa wewnętrznego, monitorowanie zagrożeń bezpieczeństwa, ratownictwo, podstawy informatyczne zarządzania bezpieczeństwem, podstawy technologii informacyjnych, podstawy matematyczne komputerowego wspomagania podejmowania decyzji, procedury bezpieczeństwa funkcjonowania organizacji, bezpieczeństwo danych w systemach zarządzania bezpieczeństwem w wymiarze 122 godzin będą prowadzone wspólnie dla obu specjalności;

3. zajęcia specjalizujące w wymiarze 100 godzin będą prowadzone oddzielnie:

• dla „Inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem cywilnym”: wprowadzenie do sztucznej inteligencji w zastosowaniu do zarządzania bezpieczeństwem cywilnym, wprowadzenie do sieci komputerowych w systemach zarządzania bezpieczeństwem cywilnym, podstawy systemów technicznego zabezpieczenia obiektów, infrastruktura krytyczna, podstawy ochrony środowiska, systemy zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem, praca końcowa;

• dla „Inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem publicznym”: wprowadzenie do sztucznej inteligencji w zastosowaniu do zarządzania bezpieczeństwem publicznym, podstawy psychologii i socjologii w zarządzaniu bezpieczeństwem, ergonomia i fizjologia w bezpieczeństwie pracy, wprowadzenie do inżynierii bezpieczeństwa publicznego kontrola dostępu i biometria, elektromechaniczne systemy ochrony, informatyczne wsparcie zarządzania bezpieczeństwem publicznym, praca końcowa.

Studia Podyplomowe drugiego stopnia na specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” realizowane będzie w zakresie „Analityk systemów zarządzania bezpieczeństwem”:

1. łączna liczba godzin zajęć przeznaczonych na: wykłady, ćwiczenia, projekty i pracę końcową wyniesie 222 godziny;

2. zajęcia będą prowadzone z następujących przedmiotów: modelowanie obiektowe w zarządzaniu bezpieczeństwem, podstawy matematyczne wspomagania podejmowania decyzji w systemach bezpieczeństwa, modelowanie i prognozowanie zagrożeń bezpieczeństwa, sztuczna inteligencja w zarządzaniu bezpieczeństwem, systemy ekspertowe w zarządzaniu bezpieczeństwem, analiza ryzyka w zarządzaniu bezpieczeństwem, sieciowe systemy mobilne w systemach bezpieczeństwa, systemy multimedialne w zarządzaniu bezpieczeństwem, ergonomiczne aspekty automatyzacji kierowania ratownictwem, systemy informacji przestrzennej w zarządzaniu bezpieczeństwem, projektowanie procedur bezpieczeństwa funkcjonowania organizacji, doskonalenie funkcjonowania systemów zarządzania bezpieczeństwem i kierowania ratownictwem, praca końcowa.

4. Podsumowanie

W bieżącym roku akademickim na Wydziale Nauk Technicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie rozpoczęto kształcenie inżynierów w zakresie „Inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem” na kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa” oraz przygotowano program do doskonalenia zawodowego i rekonwersji zawodowej na tym kierunku w zakresie podstawowym: „Inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem cywilnym” i „Inżynierii systemów zarządzania bezpieczeństwem publicznym”. Kadra dydaktyczna sukcesywnie przygotowuje się do prowadzenia nowych przedmiotów kierunkowych i specjalistycznych. Tworzone jest zaplecze laboratoryjne. Jest to duże wyzwanie nie tylko dla Wydziału Nauk Technicznych ale i dla Uniwersytetu, który musi wyasygnować znaczne środki na to przedsięwzięcie.

W tym miejscu należy zauważyć, że przygotowanie zaplecza kadrowego i bazy laboratoryjnej do kształcenia w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem” otwiera możliwości rozpoczęcia, w niedługim czasie i znacznie mniejszym wysiłkiem, kształcenia na pozostałych specjalnościach, spośród wyżej wymienionych, kierunku „Inżynieria bezpieczeństwa”.

Z kolei uwzględniając fakt, że bieżącym roku akademickim Wydział Nauk Technicznych rozpoczął kształcenie inżynierów na kierunku „Energetyka”, to podjęcie w najbliższym czasie kształcenia inżynierów w zakresie specjalności „Inżynieria bezpieczeństwa technicznego” stanowi dobre przygotowanie Wydziału do kształcenia inżynierów w zakresie specjalności „Energetyka Jądrowa”. Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że wkrótce będą to specjaliści niezwykle poszukiwani na rynku pracy.

Warszawa, 2009 rok

5. Literatura

1. Kołodziński E.: Inżynieria bezpieczeństwa - dyscyplina naukowa - kierunek kształcenia,

2. Kołodziński E.: Wprowadzenie do zarządzania bezpieczeństwem podmiotu

3. Kołodziński E.: Wniosek o utworzenie nowego kierunku studiów „Inżynieria Bezpieczeństwa” na Wydziale Nauk Technicznych, UWM w Olsztynie, Opr. wewn., 2007 rok

4. Kołodziński E.: Projekt programu studiów podyplomowych na kierunku kształcenia „Inżynieria Bezpieczeństwa” w zakresie specjalności „Inżynieria systemów zarządzania bezpieczeństwem”, UWM w Olsztynie, Opr. wewn., 2008 rok

5. Olejnik A., Pihowicz W., Skomra A.: Inżynieria Bezpieczeństwa - nowy kierunek studiów,

6. Pihowicz W.: Inżynieria bezpieczeństwa technicznego - problematyka podstawowa, WNT, Warszawa 2008

23

---