Pytanie 1. Czy prawo musi być rozpatrywane w kategoriach filozoficznych uzasadnij odpowiedź?

Nie musi być, ale powinno. Jest najbardziej ogólna i podstawowa dziedziną wiedzy, której brak jest wysoce niekorzystny. Nie można na gruncie teorii prawa rozpatrywać, prwa w kategoriach filozoficznych.

Prawo to cos więcej niż regulator stosunków międzyludzkich, jest to jedyna więź, która łączy ludzi w społeczeństwie demokratycznym. Prawo to coś więcej niż zespół przepisów, prawo powinno urzeczywistniać sprawiedliwość, uwzględniać wiedze na temat człowieka i wspólnotę ludzi.

F.P{prawa jest obrona przed:

1 złudzeniem pragmatycznego profesjonalizmu

2złudzeniemneutralności wobec wartości p pluralistycznego relatywizmu

3 złudzeniem wyższości nauki nad filozofią

4studia prawa bez treści filozoficzno prawnych wyrabiają postawy pozytywistyczne

( np. III Rzesza) czy pragmatyczne( nadmiernie instrumentalnie traktowanie prawa)

Pytanie 2. Filozofia prawa jako dział filozofii. (przedmiot filozofii prawa)

Filozofię prawa wyodrębnia się spośród innych nauk filozoficznych ze względu na

1. Przedmiot Według Marii Szyszkowskiej, przedmiotem filozofii prawa jest dociekanie istoty systemu prawnego, szukanie przyczyn porządku prawnego oraz ocena tego porządku.

• Szyszkowska zwraca uwagę, że filozofia prawa jest częścią filozofii człowieka, gdyż zajmuje się ze­wnętrznymi regułami postępowania ludzkiego.

• Odnosząc prawo do wyższych wartości, zajmuje się przede wszystkim zagadnieniem spra­wiedliwości.

• Filozofia prawa zajmuje się głównie zależnościami czło­wieka w relacji do prawa, w tym do prawa natury oraz samym prawem natury.

• Filozofia prawa stara się znaleźć odpowiedź na pytanie, czym jest prawo i jaką spełnia rolę w życiu człowieka.

• Filozofia prawa szuka istoty prawa lub samej idei prawnej, która winna leżeć u podstaw norm państwowych. Przedmiot filozofii prawa określany rozmaicie:

- postulaty prawa słusznego dla danego miejsca i czasu

-zajmuję się zależnościami człowieka w relacji do prawa w tym do prawa natury oraz samym prawem natury

-szukanie ideału prawa obowiązującego w państwie

-podstawowe założenia dotyczące ustroju państwa

- rozważania nad państwem w znaczeniu filozoficznym

2. Charakter zadań wyjściowych ( metoda badawcza)- najbardziej ogólne abstrakcyjne rozważania abstrahujące od uwarunkowań empirycznych i historycznych. - systemowe badania nad prawem w oderwaniu od warunków kulturowych, historycznych - w oderwaniu od czasu i miejsca

3. Perspektywę jej badań.- aksjologiczna jakie „prawo być powinno„

Nie jest ona ani teorią prawa, ani teorią państwa i prawa. Filozofia prawa jest rezultatem przemyśleń ogólnofilozoficznych, a zwłaszcza gnoseologicznych i antropologicznych. To samoistna dziedzina filozofii; jest jednocześnie nauką z pogranicza wielu dziedzin. Przedmiotem filozofii prawa jest prawo w ogóle, a w tym prawo natury. To dociekanie istoty systemu, szukanie przyczyn porządku prawnego oraz ocena tego porządku.. Niektórzy twierdza, że filozofia prawa bada ostateczne przyczyny zjawisk prawnych.

Wyrazem tego, iż filozofia prawa stanowi część filozofii ogólnej, jest to, iż momentem zapoczątkowującym rozważania filozoficznoprawne są rozważania gnoseologiczne, na podstawie których — przy wyko­rzystaniu przyjętej metodologii — formułowane są dopiero inne twier­dzenia: ontologiczne i akjsologiczne. Dlatego też należy odrzucić w spo­sób zdecydowany twierdzenia, wywodzące się głównie z teorii państwa i prawa, w których powiada się, iż rozważania filozoficznoprawne sta­nowią część teorii prawa.

Mówiąc jeszcze inaczej, filozofia prawa jest częścią filozofii ogól­nej, gdyż odnosi się do człowieka twórczego, a nie do homo econmicus. Dlatego też powstanie filozofii prawa jako dyscypliny samo­dzielnej było dopiero możliwe po dokonaniu przez Kanta tak zwanego przewrotu kopernikańskiego w filozofii.

Pytanie 3. Na czym polega uprawianie filozofii „od prawa do filozofii” i „od filozofii do prawa”.

Udziel odpowiedzi powołując się na przykłady(co najmniej dwóch) konkretnych autorów

Dwie perspektywy uprawiania filozofii prawa.

1. Spojrzeniem od filozofii, — czyli, najczęściej, od wielkich sys­temów filozoficznych — ku prawu.

• Najczęściej jest to filozofia powstała na tle kultury prawa ustawowego, choć są od tej zasady wyjątki.

• Zazwy­czaj polega ona na włączaniu ogólnej refleksji nad prawem do wiel­kich systemów filozoficznych.

• Jest to perspektywa typowa dla filozofów niekoniecznie będących prawnikami.

• Z reguły jest to filozofia prawa, której istota polega na przenoszeniu kategorii filozoficznych do ogólnej refleksji nad prawem lub nawet włączania ogólnej refleksji nad prawem do wielkich systemów filozoficznych

od filozofii do prawa”- neokantyści, Kant, Szyszkowska, Antoni Kość, św.Tomasz, Platon, Arystoteles

2. Drugi styl uprawiania filozofii prawa stanowi ogólna refleksja nad prawem, która roz­poczyna się od zawodowego namysłu prawników nad zjawiskami prawnymi.

• Okazuje się, że ograniczenie myśli prawniczej tylko do kręgu rozważań prowadzonych w poszczególnych dogmatykach (np. w nauce prawa cywilnego, karnego, konstytucyjnego itd.) jest niewystarczające dla zrozumienia prawa i dla jego prawidłowego stosowania.

• Prawo jest jedynym systemem normatywnym, który ma własną obsługę zawodową.Właśnie wspólnota prawników wytwarza swoista filozofię prawa budowaną od prawa czy problemów prawniczych ku filozofii. Zwłaszcza w krajach anglosaskich odrębność tak uprawianej filozofii prawa zaznacza się bardzo silnie

• Najczęściej zawodowe problemy prawników były po­wodem zwracania się ku refleksji filozoficznej. Inspiracja sys­temami filozoficznymi była zazwyczaj mała. Szczególnie jest to wi­doczne w kulturze prawa common law.

Wpływ zorientowanego zawodowo podejścia do prawa wpły­nął na ukształtowanie się tzw. jurysprudencji, czyli ogólnej wiedzy o prawie, która jest rodzajem filozofii prawa, ale zorientowanej na rozwiązywanie problemów dostrzeganych z perspektywy prawa i jego poszczególnych gałęzi. Można, zatem powiedzieć, że w dużej: części był to rodzaj filozofii prawa, ale podążającej od prawa ku filozofii

„od prawa do filozofii”- Cyceron, Herbert Hurt, cywiliści i karniści w okresie międzywojennym

Pytanie 4. Filozofia prawa i teoria prawa. Wskaż stanowiska w tej kwestii prezentowane w literaturze polskiej

Niektórzy filozofowie stawiają pytanie - czy filozofia prawa jest częścią filozofii czy prawoznawstwa?

Pogląd o przewadze związków z filozofią - nazwa “filozofia prawa” Pogląd o przewadze związków z prawoznawstwem - nazwa “teoria prawa”.

Poglądy

1. f.p. i t.p to dwie odrębne dziedziny Antonii Kość , Szyszkowska, Czesław Znamierowski, Piętka

2. f.p mieści się w zakresie t.p Grzegorz Leopold Seidler

Różnice

1 inna metoda badawcza-

T.P- systemowa historyczna, empiryczna, formalno-dogmatyczna analiza, badamy prawo obowiązujące

F.P- filozoficzna.Można traktować w sposób abstrakcyjny. Niektórzy filozofowie reprezentują pogląd, że im niższy poziom abstrakcji tym bardziej mamy do czynienia z teorią prawa, a im wyższy - z filozofią prawa.

2 perspektywa badawcza

T.P- aksjologiczna, jakie wartości znajdują urzeczywistnienie w danym prawie jakie prawo jest

F.P- antropologiczna jakie prawo być powinno

3 przedmiot

• zajmuje się wyłącznie opisywaniem prawa a nie jego oceną, do zadań f.p należy krytyka prawa obowiązującego na podstawie prawa słusznego

• T.P dziedzina prawoznawstwa, która opiera się głównie na badaniach logiczno-językowych prawa i nauk prawnych.

• cechuje ją z reguły minimalizm filozoficzny.

• Unika ona przyjmowania wyraźnych założeń filozoficz­nych, a jeśli je wyraża, to najczęściej w postaci twierdzeń dotyczą­cych języka.

• Typowe zagadnienia teorii prawa to język tekstów praw­nych, formułowanie norm prawnych, źródła prawa, jego system, in­terpretacja prawa, jego stosowanie i tworzenie.

• Na obu gruntach zadajemy sobie pytanie, czym jest prawo

Pytanie 5 Przedstaw związki zachodzące między wykonywaniem zawodu prawnika filozofią prawa

1W procesie stanowienia prawa znajomość wielu stanowisk ma chronić przed wprowadzaniem (przez os. zasiadające w komisjach, w biurze legislacyjnym) nieostrych pojęć do prawa natury oraz przed wieloznacznością

2 legislator powinien zdawać sobie sprawę z różnorodności i wielości światopoglądów, nie można naruszać wolności światopoglądowej np.: zakaz aborcji nie jest zgodny z nasza konstytucją na gruncie ustawy wtłaczamy system moralny

3 konieczna znajomość: pojęcia przyrodzonych praw człowieka, czym jest pluralizm światopoglądowy i jak powinien być urzeczywistniany w państwie

4 konieczna jest wiedza, że zmienia się społeczeństwo i oczekiwania wobec prawa, natura, rzeczywistość

(wartości wprowadzane powinny być zgodne z wartościami wynikającymi z konstytucji)

5 praktyka T.K dochodzą tam wątki filozoficzno- prawne, orzeczenia T.K są wiążące

6 w prawotwórczej działalności sądów

7 trzeba zdawać sobie sprawę z wielość systemów moralnych, różnic natury człowieka, różnych poziomów rozwoju kultury prawnej (znajomość, szacunek, przestrzeganie,odnosi się do prawa pozytywnego) w różnych społeczeństwach

8prawnik powinien umieć wyważać argumenty lobujących ugrupowań.

9 elementy spekulowanych rozważań, co być powinno, wprowadzane są w praktyce prawniczej

10 filozofia pozwala na osiągnięcie spójności i jednolitości w argumentacji prawniczej

ma wychować dzięki nauczaniu o ważkich systemach wartości

Pytanie6Czy koncepcje filozofii człowieka stanowią podstawę stanowisk filozoficznoprwnych. Uzasadnij odpowiedz wybranymi przykładami.

• Filozofia prawa stara się znaleźć odpowiedź na pytanie, czym jest pra­wo i jaką spełnia rolę w życiu człowieka.

• Zajmuje się głównie zależnoś­ciami człowieka w relacji do praw, w tym do prawa natury, oraz samym prawem natury.

• Filozofia prawa a filozofia człowieka ścisłe powiązanie, konieczne jest przyjęcie jakiejś koncepcji człowieka, aby prowadzić dociekania o prawie.

• Filozofia prawa to dziedzina filozofii związana bezpośred­nio z człowiekiem i z jego przeznaczeniem do życia w spo­łeczeństwie.

• Rozstrzygnięcia filozoficzno-prawne są naj­ściślej uzależnione od przyjętej, przez danego twórcę, filo­zofii człowieka, choćby nie była ona explicite przez niego wyrażona.

• Elementy filozofii człowieka zawarte są nawet w takich systemach, które pozornie pomijają całkowicie problemy człowieka.

• Na ogół poglądy dotyczące człowieka są formuło­wane przez filozofów prawa na marginesie zupełnie innych zagadnień.

• filozofii człowieka w jest szcze­gólnie wyraźne w tych systemach filozoficznoprawnych, które prawo natury traktują jako element świata kultury. Kultura, bowiem to cało­kształt obiektywizacji człowieka, to uwzględnienie człowieka w jego wszelkich przejawach normowanych wartościami.

• Gustaw Radbruch, wybitny niemiecki filozof prawa XX wieku, stwierdził, że człowieczeństwo wyraża się w dążeniu do wartości idealnych, w tym do sprawiedliwości. Dążąc do wartości idealnych tworzymy świat na miarę naszych możliwości, to znaczy świat kultury.

• U wielu filozofów prawa, zwłaszcza wywodzących się z kantyzmu, przeważa obraz człowieka jako istoty żyjącej na granicy światów: przy­rody, kultury oraz ideałów.

• Filozofowie prawa rozważając problemy istnienia człowieka w świecie, rozpatrują je odwołując się do kategorii dobra i zła lub słuszności czy sprawiedliwości. Wybór katego­rii jest konsekwencją określonej teorii prawa natury.

• Odwołanie się do filozofii prawa i jej przedmiotu — prawa natury wzbogaca wiedzę o człowieku.

• Filozofowie prawa odpowiadają pośrednio na pytanie, co sta­nowi o naszym człowieczeństwie oraz jaki kształt powinno nadawać się własnemu istnieniu

Pytanie7 Wskaż związki na nature człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

Platon

Platon jest twórcą idealizmu obiektywnego. Mianowicie twierdzi, że jedyną prawdziwą rzeczywistość stanowi świat niematerialnych idei, które są wieczne i niezmienne. Cieniem tego doskonałego świata jest świat materialny. Świat materialny jako cień świata idei jest rów­nież wieczny. Charakteryzuje się niedoskonałością i zmiennością.

Ci, którzy nie osiągnęli wyższego poziomu intelektualnego, nie zdają sobie sprawy z istnienia świata idei. Ich poznanie zamyka się w kręgu wrażeń zmysłowych. Przyjmują świat materialny jako jedyną prawdziwą rzeczywistość. O istnieniu świata idei wiedzą jedynie filo­zofowie. To decyduje o ich uprzywilejowanej sytuacji w państwie;Jednakże filozofowie nie osiągają za życia pełnej wiedzy o świecie idei. Pełne poznanie tej prawdziwej rzeczywi­stości możliwe jest jedynie po śmierci.

Mianowicie dusza po śmierci człowieka wędruje do świata idei i tam wprost, bezpośrednio -jako niematerialna - poznaje idee. Powrót danej duszy na ziemię wymaga jej połączenia się z jakimś ciałem lu­dzkim bądź zwierzęcym. O kolejnym wcieleniu decyduje sposób życia w czasie ostatniego pobytu na ziemi. I właśnie ten moment łączenia się duszy z ciałem jest zarazem momentem zapominania przez duszę wiedzy o świecie idei. Poznanie zmysłowe odnoszące się do świata cieni pozwala na przypominanie sobie przez filozofów zapomnianej wiedzy o prawdziwej rzeczywistości.

W swojej koncepcji państwa idealnego Platon nie zezwala jedno­stkom na ich pełny, swobodny rozwój cech indywidualnych. Każdy człowiek ma znaczenie ze względu na rolę, którą ma spełnić w pań­stwie. Platon buduje, więc koncepcję państwa - nazwiemy dziś - tota­litarnego, w którym obywatele są przeznaczeni do pełnienia określo­nych funkcji.

Filozofowie, o czym była mowa, jako ludzie obdarzeni duszą ze złota - Platon nawiązuje tu do jednego z mitów - mają rządzić w pań­stwie idealnym. Nie powinni posiadać nic na własność, ani też zakładać rodzin. Mają wyłącznie doskonalić się w cnocie mądrości. Warstwa najniższa to ludzie zajmujący się pracą fizyczną w państwie idealnym. (Platon, podobnie jak inni filozofowie starożytności, nisko cenił pracę fizyczną). Mają oni duszę z żelaza i obowiązkiem ich jest wyrabianie w sobie cnoty wstrzemięźliwości. Mają wszak utrzymy­wać całe społeczeństwo. Wolno im zakładać rodziny i posiadać na własność ziemię, jak również warsztaty.Pozostała grupa w społeczeństwie, to ludzie mający dusze z brązu. Są to wojownicy żyjący w warunkach, które można by określić mianem komunizmu koszarowego. Są pozbawieni własności prywat­nej i nie wolno im też zakładać rodzin. Ich życie jest podporządkowa­ne funkcji, którą pełnią w państwie. Platon ingeruje głęboko w życie jednostek, pozbawiając je nawet swobody decydowania, czym mają się zajmować w czasie wolnym od służby wojskowej. Wojownicy mieszkają w czymś, co nazwalibyśmy dzisiaj kosza­rami. Co pewien czas wojownicy pici męskiej i żeńskiej łączą się w przypadkowe pary. Celem jest wydanie na świat potomstwa. Ważne jest, by dzieci nie wiedziały kto jest ich matką i ojcem. Dlatego każda kobieta musi się łączyć w pary z kilkoma mężczyznami i odwrotnie. Po to, by matka nie wiedziała, kto jest jej dzieckiem - niemowlęta umieszcza się w miejscach, które określiłoby się dziś mianem żłob­ków.

Platon jest przekonany, że w ten sposób wszyscy dorośli będą tra­ktowali wszystkie dzieci jako własne, ponieważ nie jest możliwe, by ustalić, kto jest czyim dzieckiem. Z kolei dzieci będą traktować do­rosłych jako matki i ojców, bowiem pozostaną nieznani prawdziwi ro­dzice. A osoby w zbliżonym wieku będą się wzajemnie traktować jak rodzeństwo, bowiem nie jest możliwe do ustalenia, kto jest faktycznie bratem lub siostrą.

Społeczeństwo Platon przekształca w wielką rodzinę. Te poten­cjalne więzy krwi uniemożliwić mają, jego zdaniem, przestępstwa czy poważniejsze zatargi. Idealizując więzy krwi Platon wykluczył możli­wość nawet ostrych sporów czy krzywd w obrębie rodziny.

Pytanie7 Wskaż związki na nature człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

W filozofii Tomasza z Akwinu

człowie­ka charakteryzuje substancjalne zjednoczenie duszy i ciała. Dusza jest w istocie formą ciała jako materii. Dusza jest, zatem aktem ciała, jego zasadą. Substancja „człowiek" charakteryzuje się jednością duszy i ciała. Formując ciało, jest z nim, zatem zespolona we wszyst­kich czynnościach. Dusza posiada, więc różne władze, wśród któ­rych dla poznania najważniejsze są władze zmysłowe i rozum. Po­znanie ludzkie realizuje się, zatem w porządku zmysłowym i inte­lektualnym. Władze zmysłowe dzielą się na: zmysły indywidualne (np. wzrok, słuch); zmysł wspólny, w którym wywołane wrażenia wszystkich zmysłów zostają scalone w jedno wrażenie przedmiotu; siłę wyobraźni, która wrażenia wspólne przedstawia jako wyobra­żenia, możliwe do odczytania nawet bez kontaktu z ich przedmio­tem; zmysłową zdolność sądzenia, a więc odniesioną tylko do kon­kretnej sytuacji zdolność sądzenia i pamięć. Samą zdolność rozumie­nia tych danych zmysłowych nazywa się za Arystotelesem intelektem biernym. Natomiast zdolność wyabstrahowania z jednost­kowych rzeczy ogólnej formy zawdzięcza człowiek tzw. intelekto­wi czynnemu.

W koncepcji człowieka trzeba jednak odróżnić jego zdolności poznawcze i zdolność do działania, czyli władzę pożądania nakie­rowaną na byt. Dobro bytu poznajemy, zatem w relacji woli podmiotu do bytu. Jest ono wynikiem uzgodnienia pożądania z naturą pożą­danego bytu, które dokonuje się dzięki rozumowi.

Mimo iż powinność naturalną dostrzega się w tej filozofii z perspektywy ontologicznej, nie jest ona dana człowiekowi przez zwykłe spostrzeganie rzeczywistości. Dopiero rozumna analiza bytu pozwala człowiekowi określić dobro, cel, i na tej podstawie sformu­łować normę, której przestrzeganie będzie go do tego celu prowa­dziło. Takiej ontologicznej postawy nie można, zatem mylić z pros­tym biologizmem (naturalizmem). Ten ostami polega na utożsa­mianiu praw przyrodniczych z powinnościami ludzkimi. Skoro w przyrodzie obserwujemy, że zwierzęta kierują się przede wszyst­kim prawem dominacji silniejszych biologicznie osobników, to na gruncie stanowiska naturalistycznego formułujemy normę etyczną, że również dla ludzi obowiązuje norma moralna pozwalająca sil­niejszym na zdominowanie lub eliminację słabszych biologicznie osobników.

Takiego naturalizmu nie należy mylić z koncepcją natury ludz­kiej prezentowaną przez Akwinatę. W tej ostatniej człowiek rozpo­znaje swoją naturę, swoje naturalne skłonności z jednej strony przez pożądanie jakiegoś bytu, z drugiej strony zaś przez rozumową oce­nę tego pożądania. Byt i rozum muszą być, zatem ze sobą sprzęgnięte w rozpoznaniu przez człowieka swych naturalnych dążeń, celów.

Człowiek, jako byt rozumny, również uczestniczy w prawie odwiecznym, ma zatem także inklinację do właściwego sobie dob­ra, co odkrywa dzięki wykorzystaniu rozumu. Partycypacja prawa odwiecznego w rozumnej naturze ludzkiej nazywana jest prawem naturalnym (lex naturalis). Istoty rozumne uczestniczą w tym pra­wie właśnie przez swój rozum i w ten sposób prawo natury ujaw­nia się przez rozumną skłonność człowieka do wybierania właści­wego mu dobra.

Tomasz wskazuje na trzy zasadnicze inklinacje zawarte w isto­cie człowieka: do życia, którą człowiek dzieli z wszystkimi istotami żywymi; do zrodzenia i wychowania potomstwa, którą dzieli ze wszystkimi zwierzętami; oraz do racjonalnego poznania, właściwą tylko jemu jako istocie rozumnej.

Należy jednak zauważyć, że wspomniane inklinacje natural­ne nie są tym samym, co prawo naturalne. Według Tomasza, porzą­dek reguł prawa naturalnego istnieje odpowiednio do porządku naturalnych skłonności. Istoty rozumne w przeciwieństwie do zwie­rząt nie postępują instynktownie, zgodnie z naturalnymi skłonno­ściami wyznaczonymi przez naturę danego gatunku. W wypadku natury rozumnej inklinacje naturalne muszą się ujawnić poprzez ro­zum w formie konkretnego sądu praktycznego. Taki sąd praktyczny wydany przez daną osobę ludzką zgodnie z rozumem ujawnia do­piero partycypację prawa odwiecznego w naturze ludzkiej. Podsta­wowym nakazem, który głoszą normy prawa naturalnego jest: czyń to, co jest dobre, a unikaj tego, co złe; należy to rozumieć jako nakaz pełnej aktualizacji swej potengalności bytowej.

Pytanie7 Wskaż związki na nature człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

Kant

1. Ujmuje człowieka w dwojaki sposób: jako homo noumeno i zarazem jako homo phaenomenon, stosownie do istnienia świata noumenów i świata fenomenów.

2. „Czło­wiek jest jednym ze zjawisk świata zmysłów ". Ale zarazem wykracza poza świat, w którym rządzi konieczność, by realizować się poza nim.

3. Pojmowany jako homo noumenon

• człowiek jest istotą absolutnie wolną, czystą umysłowością, nieuwarunkowaną światem zmysłowo postrzegalnym.

• Pozostaje poza sferą zja­wisk, poza światem, w którym rządzi konieczność.

• jest ponadto wolny od wszelkich uczuć. Jego pragnienia i dążenia są zracjonalizowane.

• jest wolny na­wet od dążenia do osiągnięcia szczęścia.

Bowiem celem czło­wieka, jak twierdzi Kant, nie jest szczęśliwość; gdyby było przeciwnie, natura nie zezwoliłaby na praktyczny użytek rozumu, ponieważ instynkt w sposób bardziej niezawodny prowadziłby ku szczęściu niż rozum. Sensu życia człowieka nie można wyjaśnić dąże­niem do własnego, jednostkowego szczęścia

Traktując homo noumenon jako istotę wolną Kant prze­nosi problemy filozofii człowieka do świata pozostającego poza doświadczeniem, czyli do świata czystych pojęć.

Wol­ność jest, bowiem czystą ideą praktycznego rozumu , której nie odpowiada żaden przedmiot możliwego.

Pojmowany jako homo phaenomenon,

• człowiek jest istotą całkowicie bierną, podległą prawom przyrody i nimi zdeter­minowaną.

• Stanowi cząstkę przyrody, pozbawiony na rów­ni ze zwierzętami wolnej woli.

• Uwaga Kanta koncentruje się całkowicie na homo noumenon, ponieważ przewodnim motywem swej filozofii człowieka czyni Kant nakaz wyjścia poza czysto zwierzęce życie.

• Zadanie człowieka nie może być zlokalizowane w przyrodzie.

• Człowiek jako istota rozumna sta­je się miarą wszystkiego, co względem niego zewnętrzne.

• Homo noumenon ma stwarzać, za pośrednictwem swoich działań, wyższy świat.

• Ten świat noumenalny jest domeną czystego praktycznego rozumu, tak jak domeną czystego teoretycznego rozumu jest świat fenomenów, czyli świat przyrody, w którym rządzi konieczność.

• Kant uczynił z człowieka centrum wyznaczające świat poznawal­ny. Nie człowiek ma się, bowiem dostosowywać do poznawanego przez siebie świata, lecz przeciwnie, przedmioty jako zjawiska dosto­sowują się do ludzkich zdolności poznawczych.

• Człowiek jest współtwórcą świata przez siebie poznawanego.

• Każdy człowiek podlega - według Kanta - regule zobowiązującej go do spełniania dobrych uczynków z poczucia obowiązku, imperaty­wowi kategorycznemu,

• Jedynym uwarunkowaniem ludzkiego bytu branym przez Kanta pod uwagę jest stosunek wolności jednostki do wolności innych.

• Kant przyznaje człowiekowi, jako istocie rozumnej, niewyprowadzalną z doświadczenia godność

• Człowiek dla Kanta nie jest zamkniętym w swej ograniczoności i swym egoiz­mie indywiduum; jest przede wszystkim osobą, nośnikiem wartości uniwersalnych.

• Podstawowa zasada filozofii społecz­nej Kanta brzmi: „Postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w tej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka". Jest to imperatyw praktyczny.

Pytanie7 Wskaż związki na naturę człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

Hobbes

Podobnie jak Machiavelli dostrzega wiele negatywnych cech w ludzkiej naturze. Wskazuje na dominacje egoistycznych namiętności. Doprowadziły one w stanie natury do wojny wszystkich ze wszystki­mi. W wojnie tej wszyscy czuli się sobie równi w tym sensie, że słabsi liczyli na zręczność lub podstęp. Przeciw wojnie również skłaniają człowieka namiętności, to znaczy obawa przed śmiercią i chęć posia­dania.

Hobbes przyjmuje istnienie prawa natury. Poznawane jest przy pomocy rozumu. Doradza ono czyny pożyteczne i odradza szkodliwe. Prawo natury byłoby przestrzegane, gdyby ludzie kierowali się rozu­mem. Na przeszkodzie temu stoją namiętności, które kierują człowiekiem. W rezultacie prawo natury staje się praktycznie bezuży­teczne, bo rozum odradza jego spełnianie. Mianowicie nie ma sensu ograniczać własnych popędów i żyć zgodnie z prawem natury, skoro nie ma żadnej pewności czy inni ludzie to czynią.

Hobbes - podobnie jak kiedyś Protagoras - stara się wyjaśnić, w jaki sposób pierwotnie aspołeczna natura człowieka z czasem nabrała cech społecznych. Trzeba podkreślić, że Hobbes charakteryzując stan natury stwierdza, że człowiek człowiekowi był wilkiem.

Zagrożenie życia doprowadziło ludzi żyjących w stanie natury do decyzji, by w drodze umowy każdego z każdym - czyli umowy społecznej - utworzyć społeczeństwo i państwo. Była to umowa jed­noetapowa, na mocy, której powstało i społeczeństwo, i państwo. Tre­ścią umowy społecznej było zrzeczenie się przez jednostki swojej wolności na rzecz suwerena. W rezultacie tej umowy obywatele mogą mieć w państwie tylko tyle wolności, ile rządzący państwem zechcą udzielić.

W drodze umowy społecznej powstało, więc państwo, które pochłaniając wolność i swobodę kierowania sobą obywateli przypomi­na Lewiatana, smoka apokaliptycznego. Zdaniem Hobbesa umowa bez miecza byłaby pusta i niemożliwa do wyegzekwowania. Zważy­wszy na egoizm człowieka i dominację namiętności a nie rozumu - naj­lepszą formą państwa jest ustrój absolutystyczny. Jednostki przenoszą swoją siłę i wolę na sprawującego rządy. Zawierając umowę każdy zrzekał się wolności posiadanej na mocy prawa natury, na rzecz suwerena pod warunkiem, że uczynią to samo pozostałe jednostki.

Państwo nie ma, więc żadnych obowiązków wobec obywateli. Rządy oparte są na posłuszeństwie jednostek lękających się kar. Nie­możliwy jest - bo sprzeczny z umową społeczną - jakikolwiek opór społeczeństwa wobec państwa. Ten, kto sprawuje władzę, określa, co jest dobre i co jest złe, jak również, co jest sprawiedliwe i niesprawied­liwe. Treść ustaw jest dowolnie określana przez władzę państwową.

Hobbes jest prekursorem tendencji pozytywistycznych. Czynią one obywateli całkowicie zależnymi od prawa pozytywnego, które jest jedyną miarą sprawiedliwości. Władza w państwie — w świetle teorii umowy społecznej - pochodzi od społeczeństwa; nie ma nic wspólne­go z wolą Boga.

Pytanie7 Wskaż związki na nature człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

Locke

Stan natury powinien być, jego zdaniem, punktem wyjścia dla rozważań dotyczących genezy prawa. Charakterystyczne dla jego poglądów jest stwierdzenie, że stan natury istnieje nadal po utworze­niu państwa. Wynika to stąd, że człowiek został obywatelem dopiero w jakimś momencie dziejów.

W stanie natury ludzie byli wolni i równi. Prawo natury utrzymy­wało namiętności jednostek w ryzach i ograniczało ich egoizm. Stan natury był stanem pokoju. Ludzie nie dawali w nim upustu swojej sa­mowoli lecz żyli zgodnie z prawem natury kierując się rozumem. Pra­wo natury obowiązuje wszystkich, a ponieważ wszyscy są równi i wo­lni, więc nikt nie powinien krzywdzić drugiego człowieka. Przyczy­nianie się do zachowania rodzaju ludzkiego jest zgodne z prawem na­tury. Toteż każdy, żyjąc w stanie natury, pomagał bronić człowieka niewinnego i karać winowajcę. Według Locke'a nieprzyjazny stosu­nek chociażby do jednego człowieka jest zarazem przejawem wrogo­ści wobec całej ludzkości.

Prawo natury zaleca zachowanie życia człowieka i stanu pokoju. Po to, by stało się ono faktyczną siłą, niezbędne jest powołanie instytucji osądzającej i wymierzającej sprawiedliwość. Chroniłaby ona nie­winnych i karała winnych. Niedogodność stanu natury polegała na tym, że każdy miał sam bronić swojej wolności i rozsądzać spory.

Właśnie niedogodność, wyrażająca się w tym, że każdy był sędzią w swojej sprawie, zadecydowała o powstaniu państwa. Powstało ono w rezultacie umowy społecznej, która została zawarta przez każdego z każdym Przejście od stanu natury do życia w państwie odbyło się w drodze dwuetapowej umowy społecznej. Pierwszy etap dotyczył utworzenia życia społecznego. Drugi etap doprowadził do wyodręb­nienia, z utworzonego już społeczeństwa, władzy państwowej i zor­ganizowania tym samym państwa.

Treść umowy społecznej dotyczyła przeniesienia na władzę pub­liczną prawa rozsądzania sporów i wymierzania sprawiedliwości. Tworząc życie społeczne oraz państwo, jednostki nie zrzekły się tej wolności, którą miały w stanie natury, lecz jedynie uwolniły się od niedogodnej sytuacji, w której każdy był sędzią w swojej sprawie. Zwiększyło się uczucie bezpieczeństwa po utworzeniu społeczeństwa i państwa. 'Locke uważał, że najlepszym ustrojem jest demokracja, bo­wiem zapewnia ona wolność. Uznanie tego ustroju - nie zaś, jak głosił Hobbes, absolutystycznego - za prawidłowy wynikło z odmiennej oceny natury ludzkiej. Zrozumiale, że Hobbes dostrzegając egoizm i wrogi stosunek jednostek wzajemnie do siebie, uznał, że jedynie silna władza państwowa może utrzymać je w ryzach. Locke natomiast, pod­kreśla, że stan natury był stanem spokoju i pomyślności.

Traktuje się Locke'a jako prekursora liberalizmu. Wynika to z jego poglądów, w myśl, których władza nie powinna ingerować w ży­cie społeczne i prywatne. Wolno to czynić państwu tylko w niezbęd­nych wypadkach. Wyrazem liberalizmu jest również przyznanie społeczeństwu prawa do oporu wobec władzy państwowej.

John Locke podkreśla, że każda umowa jest aktem dwustronnym. Jeżeli więc państwo ogranicza wolność jednostek, czyli nie przestrzega zawartej umowy społecznej, to społeczeństwo może legalnie wystąpić przeciwko rządzącym. Nastąpi wtedy rozwiązanie państwa, ale nie społeczeństwa. Biorąc pod uwagę, dwuetapowy charakter umowy społecznej - prawo do oporu nie doprowadza w takim wypadku, do co­fnięcia się w stan natury.

Oczywiście, kolejne pokolenia nie biorą bezpośrednio udziału w zawiązywaniu społeczeństwa i państwa. Nowonarodzeni wstępują do już utworzonego społeczeństwa i państwa. Zachodzi różnica między wyraźnym wyrażeniem zgody tego, kto wstępuje do społeczeństwa a milczącą zgodą. Ale wszyscy obywatele określonego państwa po­twierdzają milcząco przystąpienie do umowy społecznej, gdy korzy­stają z praw stanowionych w kraju, którego są obywatelami, jak rów­nież gdy korzystają z opieki władz.

Pytanie7 Wskaż związki na nature człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

Jan Paweł II

Stwierdzenie, że człowiek jest osobą, ma głębokie znaczenie teoretyczne. Wyznacza ono niejako pozycję właściwą człowiekowi w świecie. Mówi o jego naturalnej wielkości. Człowiek ma pozycję nadrzędną w stosunku do całej przyrody, stoi ponad wszystkim, z czym spotykamy się w widzialnym świecie. Przekonanie to tkwi korzeniami w doświadczeniu. Od tej strony trafia ono zarówno do jednostki, jak i do najszerzej pojętej zbiorowości ludzkiej. I dla jednej, i dla drugiej sprawdza się nieustannie. Sprawdza ją cała ludzkość w swoim/nieustającym doświadczeniu: w do­świadczeniu historii, kultury, techniki, twórczości i produkcji. Skutki działania człowieka w różnych zbiorowościach świadczą o nim. Istota, która wciąż przeobraża przyrodę, podnosząc ją niejako na swój poziom, musi czuć się wyższa od tej przyrody; i musi być od niej wyższa. Tak, więc nieustanna konfrontacja swojego bytu z przyrodą doprowadza człowieka na próg zrozumienia osoby oraz jej godności.

Trzeba jednak przejść poza ten próg i szukać podstaw wewnątrz człowieka. Kiedy mowa o osobie ludzkiej, nie chodzi tylko o wyższość — a więc o sto­sunek do innych stworzeń; chodzi przede wszystkim o to, czym, a raczej kim człowiek jest sam w sobie. To, kim człowiek jest sam w sobie, wiąże się nade wszystko z jego wnętrzem. Wszystkie uzewnętrznienia: działalność, twórczość, dzieła, wytwory - tu mają swój początek i swoją przyczynę tę przyczynę właśnie chodzi na pierwszym miejscu. Istotą tej przyczyny, jak się okazuje na podstawie skutków, jest rozumność i wolność. Umysł i wolność stanowią istotne i zarazem nieodzowne właściwości osoby. Tu także tkwi cała naturalna podstawa jej godności.

Uznawać godność człowieka to znaczy wyżej stawiać jego samego niż wszystko, cokolwiek od niego pochodzi w widzialnym świecie. Wszystkie dzieła i wytwory człowieka, skrystalizowane w cywilizacjach i kulturach, stanowią tylko świat środków, którymi człowiek posługuje się w dążeniu do właściwego sobie celu. Człowiek nie żyje dla techniki, cywilizacji czy nawet kultury; żyje natomiast korzystając z ich pomocy, stale zachowując swoją własną celowość. Ta celowość wiąże się ściśle z prawdą: człowiek, bowiem jest istotą rozumną - oraz z dobrem jako właściwym przedmiotem wolnej woli.

Nie sposób uznawać godność człowieka nie licząc się z tą celowością oraz na wskroś duchowym jej charakterem. Tutaj ani pojęcie homo faber, ani na­wet pojęcie homo sapiens - rozumiane li tylko funkcjonalnie - nie wystarcza. I stąd sprawa godności osoby ludzkiej wciąż jest o wiele bardziej wołaniem i postulatem aniżeli faktem już dokonanym czy raczej wypracowanym przez ludzi w sensie zarówno zbiorowym, jak i jednostkowym. Bardzo łatwo bierze tutaj górę ilość nad jakością. Jakże łatwo myśleć i wartościować na zasadzie masy ludzkiej. A tymczasem trzeba koniecznie wszelką liczbę ludzi przewartościowywać wedle zasady: osoba i jej godność. Jest to nieraz zadanie nad wyraz trudne.

Sobór i Kościół starają się podjąć to zadanie. Uważają wołanie o godność osoby ludzkiej za najważniejszy głos naszej epoki. Wyrazem tego są encyk­liki Jana XXIII i Pawła VI, a także cała praca Soboru, "zwłaszcza w dekla­racji na temat wolności religijnej oraz w schemacie o stosunku Kościoła do świata współczesnego.

Religia jest dialogiem - jak na to zwraca uwagę Paweł VI - Bóg sam potwierdza przez nią osobową godność człowieka: człowiek wierzący znajduje w religii to potwierdzenie. Można je określić jako potwierdzenie „w gorę". Dyktuje oprócz tego drugi jeszcze kierunek: potwierdzenie godności osoby niejako w dół. To jest ważne również dla ludzi, którzy nie uznają rzeczy­wistości religijnej i nie znajdują w niej najpełniejszego potwierdzenia godności osoby ludzkiej; dla tych, dla których człowiek potwierdza siebie tylko w dół: w stosunku do świata widzialnego w ekonomii, technice, cywili­zacji. Ale tu właśnie zachodzi szereg uwarunkowań stworzonych przez przy­rodę albo też stwarzanych przez ludzi. Są to w pewnej mierze uwarunkowa­nia nieuniknione.

Pytanie7 Wskaż związki na nature człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

Filozof hiszpański Jose Ortega y Gasset (1883-1955). Filozof ten krytykuje tradycyjny racjonalizm, podkreślając znaczenie wiedzy intuicyjnej. Uważa, że

1 wartością fundamentalną i zarazem centralną jest życie.

2 Dla zrozumienia życia rozum nie wystarcza.

3 Czło­wiek jest, bowiem bytem przekształcającym się i otwartym na nowe możliwości.

4 Sposobem zrozumienia człowieka jest dotarcie do jego historii.

5 Ludzie nie są sobie równi, ponie­waż wkładają większy lub mniejszy wysiłek w rozwój człowieczeństwa. Konsekwencją tego jest podział na masę i eli­tę.

6 Człowiek, który tworzy część masy, jest zadowolony z siebie takim, jakim jest. Człowiek, który stanowi część eli­ty, stawia sobie wymagania i narzuca wysiłek w kierunku rozwoju wewnętrznego. Postawę takiego człowieka, nawią­zując do neokantyzmu, można określić mianem społecznego indywidualizmu.

7 Ci, którzy tworzą elitę, są ludźmi czynu, co ich odróżnia od ludzi tworzących masę.

8 Człowieka znamionuje odniesienie do drugiego człowieka.. A więc na­sze życie przebiega w stosunku do drugiego, co pozwala uświadomić sobie odrębność własnego ja. Jest to właści­wość znamionująca tylko człowieka.

9 Każde­mu człowiekowi zagrażać może inny człowiek. Stąd też wal­ka towarzyszy naszemu życiu.

10 Człowiek, pojmowany jako konkretna jednostka, zostaje nasycony informacjami ukształtowanymi przez określone społeczeństwo. Jeśli po­stępuje się wbrew nim, trzeba się liczyć z represjami.

11 Znaczna część ludzi, właśnie tych tworzących masę, nie weryfikuje poglądów zaszczepionych przez społeczeństwo. Ulega, więc sterowaniu. Tą drogą społeczeństwo pełni władzę nad jednostką. Bywa ona bardziej dokuczliwa niż prawo.

12 Zadaniem elity jest zaszcze­pienie idei słusznych dla danego społeczeństwa. Uczłowieczając świat, kształtujemy zarazem siebie. Mamy misję do spełnienia.

13 W prawidłowym społeczeństwie powinna być wyodrębniona elita duchowa, owa elita tworzy wartości kulturowe -w tym prawne - oraz nakreśla cele życia zbiorowego zgodnie z interesami wszystkich.

14 Masy nie są zdolne do kierowania swoim losem. Działania mas pozbawione przywództwa elity grożą katastrofą.

15 krytykuje demokrację z tego, po­wodu, że w ustroju tym masy narzucają wszystkim obywa­telom się swoje poglądy i obyczaje.

16. Człowieka tworzącego masę interesuje przede wszystkim własny dobrobyt, co wywiera wpływ na system prawny. Nie czuje więzi z innymi ani też poczucia odpowie­dzialności za świat kultury i cywilizacji. Społeczeństwo amerykańskie jest wyrazistym przykładem społeczeństwa złożonego z masy.

Wskaż związki na nature człowieka a poglądami filozoficznoprawnymi głoszonymi przez

Austriacki filozof, Karol Popper (1902-1994),

Swoje stanowisko określił mia­nem racjonalizmu krytycznego.

1. Popper dzielił społeczeństwo na otwarte, czyli demokra­tyczne, oraz zamknięte, czyli totalitarne.

2. Do wrogów społe­czeństwa otwartego, czyli gwarantującego jednostkom wol­ność oraz możliwość racjonalnej krytyki, zalicza m.in. Heraklita, Platona, Arystotelesa, Hegla, Marksa.

3. Podstawą społe­czeństwa otwartego jest racjonalizm krytyczny.

4. Wolność jednostek jest ograniczona jedynie koniecznością respekto­wania wolności pozostałych jednostek.

5. Człowiek, o ile jest wolny, powinien koncentrować swoje wysiłki na tworzenie lepszej przyszłości niż doświadczenia teraźniejszości.. Popper cenił teorię Darwina, a zwłaszcza jego ewolucjonizm.

Racjonalizm skrajny głosi, że rozum jest samowystar­czalny. Racjonalizm krytyczny odrzuca ten pogląd i wiąże się z przekonaniem, że człowiek nie kieruje się wyłącznie ro­zumem; sfera irracjonalna odgrywa również istotną rolę. Rozum jedynie porządkuje chaos emocji, doznań, namiętno­ści. Tak pojęty racjonalizm stanowi, zdaniem Poppera, alter­natywę wobec przemocy i skłania do prowadzenia dyskusji, ażeby dojść w społeczeństwie do porozumienia.

Społeczeństwo otwarte to takie, w którym jednostka uzyskuje prawo do osobistych decyzji. Człowiek nie posiadał takiego prawa w społeczeństwie zamkniętym, czyli magicznym, plemiennym lub kolektywnym, w których plemię jest wszystkim, a jednostka niczym. Jak pojedyncza komórka w organizmie, osoba jest tam podporządkowana ogółowi. W społeczeństwie otwartym natomiast dochodzi do głosu interes człowieka właśnie jako jednostki. Pojawia się miejsce na indywidualną inicjatywę, na ludzką godność i wolność. Spełnione też może być rzucone przez Sokratesa wezwanie do wzajemnego szacunku, wsparte przekonaniem, że w życiu człowieka nie ma nic ważniejszego niż inni ludzie. A więc indywidualizm jest pierwszą cechą społeczeństwa otwartego. Drugą jego cechą jest ruchliwość społeczna. W społeczeństwie otwartym, inaczej niż w zamkniętym, jednostka nie jest na stałe przypisana do swego miejsca, może ona poruszać się w hierarchii społecznej. W społeczeństwie otwartym wielu ludzi dąży do awansu społecznego i do zajęcia miejsca innych ludzi - pisał Popper. Warunkiem tej ruchliwości jest sprawiedliwość oparta na równości: ludzie są równi na starcie do konkurencji i są traktowani w równy sposób - bez przywilejów, jakie może dawać urodzenie, bogactwo lub władza. Ograniczona władza - to trzecia cecha społeczeństwa otwartego. W społeczeństwie, które respektuje swoich członków, władza musi działać na rzecz swych obywateli, a nie elit. Władza zostaje poddana kontroli obywateli. Służą temu te instytucje demokratyczne, od których zależy wolność, a z nią postęp - mówi Popper. Ale sama demokracja nie wystarcza, bo przecież systemy totalitarne też potrafiły pozyskać przynajmniej formalne poparcie większości. Toteż społeczeństwo otwarte nie może być samym tylko rządem większości, ale również musi chronić prawa mniejszości.

Pytanie 8W jaki sposób tezy o obiektywnym i subiektywnym istnieniu wartości wpływa na pojmowanie prawa?

STANOWISKA W SPORZE O ISTNIENIE WARTOŚCI

1. Obiektywizm (realizm moralny) - wartości/ideały istnieją niezależnie od podmiotu i są powszechnie obowiązujące, niezależnie od woli i świadomości człowieka

2. Subiektywizm wartości istnieją zależnie od woli i świadomości człowieka, istnieją w świadomości człowieka

Pytanie 9 Na czym polega agnostycyzm w epistemologii i etyce

STANOWISKA W SPORZE O MOŻLIWOŚĆ POZNANIA ŚWIATA

1.Optymizm teoriopoznawczy

2. Agnostycyzm (przekonanie o zasadniczej niemożności odkrycia „prawdziwej istoty świata")

3.Sceptycyzm (permanentne zwątpienie we wszelką wiedzę)

Agnostycyzm(z greckiego agnostos - niepoznawalny) (gnoseologia, teoria dotycząca poznania - możliwości ludzkiego poznania są ograniczone)Pogląd filozoficzny głoszący całkowitą lub częściową niepoznawalność obiektywnej rzeczywistości lub jej fragmentów i rządzących nią praw, a także niemożność udowodnienia prawdziwości takiego poznania, forma sceptycyzmu poznawczego.

Sokrates - „Wiem, że nic nie wiem”.

Kant - „Niemożliwość poznania rzeczy samych w sobie”.

Radbruch „Postawa umożliwiająca respektowanie i szacunek dla poglądów odmiennych.

Epistemologia, dział filozofii traktujący o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach i kryteriach poznania ludzkiego. Agnostycyzm w epistemologii stanowisko głoszące niepoznawalność wszystkiego (agnostycyzm powszechny - faktycznie sprzeczność sama w sobie), względnie jakiegoś przedmiotu lub pewnej kategorii przedmiotów (agnostycyzm częściowy).Człowiek ma ograniczone możliwości poznawcze albo nie tych możliwości.

Etyka (z greckiego éthikós - zwyczajny; éthos - obyczaj, zwyczaj), filozoficzna nauka o moralności, zajmująca się wyjaśnieniem i ustalaniem takich kategorii, jak dobro i zło, odpowiedzialność, sumienie, powinności oraz wytyczaniem zasad i norm moralnego postępowania.

10 porównaj dwa stanowiska etyczne: absolutyzm i relatywizm. Wskaż autorów opowiadających się za takimi stanowiskami

• relatywizm

Stanowisko filozoficzne, w myśl, którego nie istnieją żadne absolutne kryteria wiedzy pozwalające na ocenę wartości poznawczych, etycznych, logicznych, estetycznych itp. Wszelkie zaś normy i wartości kulturowe mają względny (relatywny) charakter. w epistemologii stanowisko przeciwstawne wobec absolutyzmu.

Relatywizm, Pogląd dotyczący teorii wartości konsekwencją jest powszechność w absolutyzmie w relatywizmie nie zawsze, pogląd wg., którego w strukturze bytów, w poznaniu oraz systemach wartości dominuje względność. Najwybitniejszymi przedstawicielami relatywizmu byli:1) Heraklit z Efezu: względność rzeczy oznaczająca, że nic, co istnieje, nie ma własności stałych i bezwzględnych. jedynie porządek - rozum Wszechświata - jest niezmienny, najdoskonalszy, boski.2) sofiści: ich relatywizm zapoczątkowany przez Protagorasa miał charakter antropologiczny w myśl zasady: "wszystkich rzeczy miarą jest człowiek", którego cechuje względność poglądów. 3)w filozofiach: F. Nietzschego (relatywizm epistemologiczny i relatywizm aksjologiczny) oraz w teorii względności A. Einsteina.czy u Radbrucha, Szyszkowskiej, stamlera , Petrażyckiego,

-wywodzi się agnostycyzmu-nie możliwość poznania rzeczy w samych w sobie ostatecznej struktury świata

-wartości zmieniają się w czasie i są zależne od miejsc-poglądy na wartość są uwarunkowane kulturą

• absolutyzm

Doktryna filozoficzna, zakładająca, że wszystkie wartości (np.. dobro, piękno, prawda) są stałe oraz istnieją w sposób obiektywny i niezmienny, niezależnie od poznającego je podmiotu. przekonanie o niezmienności, nie zmiennym stanie św.Tomasz, Hobes, Lock, Arystoteles

Pytanie11 Na czym polega stanowisko kognistywistyczne i akognitywistycznew etyce. Wskaż autorów opowiadających się za takimi stanowiskami.

Wokół pojęcia „wartość" toczą się w filozofii zadawnione spory. Zasadniczo wy­różnić można w tym względzie dwa podejścia:

ABSOLUTYZM AKSJOLOGICZNY- jedni uznają wartości (np. dobro, piękno, sprawiedliwość, prawdę) za byty obiektywne istniejące samoistnie lub z woli Boga. W tym ujęciu wartości są niezmienne, stanowią trwały i pewny układ odniesie­nia, na podstawie, którego ludzkość tworzy swą kulturę, w tym prawo. Pogląd taki wyznają m.in. zwolennicy filozofii to mistycznej (neotomistycznej).

Łączy się z nim przekonanie, nosi nazwę KOGNITYWIZMU (OD ŁAC. COGNOSCO -POZNAJE) które że wartości, tak jak inne byty istniejące obiektywnie, mogą być przedmiotem poznania ludzkiego.

AKOGNITYWIZM LUB ANTYKOGNITYWIZM Inni filozofowie i teoretycy uznają, że wartości są tym, co ludzie w danym czasie i miejscu uważają za cenne. Wartości nie są, więc czymś stałym i niezmiennym, lecz historycznie i społecznie uwarunkowanym, zmiennym i subiektywnym (relatywizm aksjologiczny). Z twierdzeniem tym wiąże się teza, iż wartości nie są i nie mogą być przedmiotem poznania, lecz ludzkiej kreacji, tworzenia.

Takie jest zasadniczo stanowisko zwolenników min. filozofii będącej źródłem pozytywizmu prawniczego; zbliżone jest do niego także podejście socjologiczne w nauce prawa. Pośredni punkt widzenia wyraża się w przyznaniu, że pewne wartości mają charakter trwały lub niemal niezmienny i są dorobkiem całej ludzkości w toku jej dziejów, inne zaś są zrelatywizowane do czasu, miejsca i grupy społecznej (a nawet jednostki), która je wyznaje.

13. Jaka filozofia człowieka jest Ci najbliższa w związku z Twoją wizją prawa ?

1. Człowiek jest bytem rozumnym prawo natury ujawnia się przez rozumna skłonność człowieka do wybierania właściwego mu dobra (św.Tomasz)

2. O kolejnym wcieleniu człowieka na ziemi decyduje sposób życia w czasie ostatniego pobytu na ziemi (Platon)

3. Śmierć nie jest końcem, ale początkiem

4. Człowiek powinien posiadać własne zasady, żyć zgodnie ze swoim obrazem świata i systemem wartości

5. Wola i wolność jednostki nie może być lekceważona z tym bardziej degradowana, narzuceniem obowiązku, który kłóci się z przekonaniami, światopoglądem jednostki

6. Wolność jednostek jest ograniczona jedynie koniecznością respekto­wania wolności pozostałych jednostek(Poper)

14. Przedstaw własne stanowisko filozoficznoprawne związane z eutanazją

[klonowaniem komórek ludzkich] [powszechnym obowiązkiem służby wojskowej] wykorzystując wiedzę w zakresie filozofii człowieka

Klonowanie (gr. klon — gałązka, odrośl) polega na tym, że za pomocą wysoce specjalistycznej aparatury z komórki jajowej jednego organizmu wyłuskuje się jej własne jądro komórkowe i wszczepia się w to miejsce jądro komórkowe innego organizmu. Klonowane mogą być wszelkie istoty żyjące — rośliny, zwierzęta i człowiek. Sugeruje się dwie główne korzyści z klonowania na nowe możliwości leczenia niepłodności i genetyczne udoskonalenia., zastępowania chorych organów i tkanek hodowlanymi transplantami, rozpoznawania wad genetycznych u płodów i małych dzieci oraz ich leczenia,

Stanowisko UNESCO. „Powszechna deklaracja o genomie ludzkim i prawach człowieka” w artykule 11. stwierdza: „Praktyki sprzeczne z godnością człowieka, takie jak klonowanie reprodukcyjne istot ludzkich, nie mogą być dozwolone”. Stanowisko katolickie. Raport Papieskiej Akademii „Pro Vita”, opublikowany pod tytułem „Refleksje na temat klonowania”, opiera się na dwóch katolickich doktrynach — prawie naturalnym i istnieniu duszy. Organy płciowe i proces rozmnażania człowieka zostały dane przez Boga w ich naturalnym, świętym stanie, więc katolicy uważają, iż grzechem jest zmienianie tego tradycyjnego, naturalnego procesu prokreacji. Inne argumenty przeciw to naruszanie godności a nawet tożsamości ludzkiej, o pogwałceniu prerogatyw samego Boga, o nieodpowiedzialnej ingerencji w naturę, o „cywilizacji śmierci”, bardzo często w technikach klonowania upatruje się zagrożenia zatratą jasnego pojęcia indywidualności osoby ludzkiej.

Nikt nie powstrzyma w wymiarze globalnym żadnego rodzaju badań naukowych, a już w szczególności badań medycznych. „Klonowanie jest techniką, która wiele może zaoferować, ale sporo musimy się jeszcze nauczyć” — stwierdził prof. Ian Wilmut, „ojciec” owcy Dolly.

.

Obowiązkowa (Przymusowa) służba :

1. Dotyczy tylko mężczyzn, co narusza zasady równego traktowania obywateli.

2. Jest degradowaniem wolnej ludzkiej osobowości.

3. Oznacza lekceważenie woli jednostki ludzkiej

4. Zmuszanie ludzi do poświęcania się wbrew swojej woli, swoim przekonaniom i swemu poczuciu sprawiedliwości, stanowi poniżenie godności człowieka.

5. Obowiązkowa służba wojskowa stanowi nieuzasadnioną ingerencję w podstawowe prawa obywatela.

6. Szczególnie poszkodowani są mężczyźni odmawiający służby z powodów światopoglądowych,

7. Rzekomo wolni obywatele państwa muszą przez pewien czas niewolniczo służyć w armii nawet w czasie pokoju. Jeśli odmawiają, są prześladowani

8. Państwo, które uważa się za uprawnione do tego, aby zmuszać obywateli do służby wojskowej, w czasie pokoju nie wykazuje należytej troski o ich dobro.

9. Wojskowa musztra, cały system treningu w kierunku uśmiercania podważają szacunek dla ludzkiej osobowości, dla demokracji i dla ludzkiego życia.

To tylko niektóre postulaty manifestu do narodów i państw przeciwko powszechnej służbie wojskowej i systemowi militarnemu z 1925 r. pod którym podpisało się siedemdziesięciu intelektualistów tamtej epoki, m. in. Gandhi, Einstein. Pod którym ja również się podpisuje.

15.Czym różnią się koncepcje racjonalności oświeceniowej od racjonalności postoświeceniowej?

Racjonalizm oświeceniowy- przekonanie o możliwości uporządkowania opisu świata( scientyzm, przekonanie o postępie nauki)

Postmodernizm w filozofii prawa - dodaje do międzyludzkiej komunikacji poziom emocji i irracjonalności tzn: możemy poznać świat nie tylko za pomocą rozumu, ale również za pomocą emocji, instynktu

Racjonalizm oświeceniowy charakteryzuje się przede wszystkim wiarą w autorytet rozumu, rozwój oświeconej ludzkości, cywi­lizację, wyzwolenie ludzkości z przesądów i irracjonalizmów dzię­ki nauce.

Głównym przedmiotem ataków ze stro­ny postmodernistów był mit oświeceniowej wiedzy: Zdaniem postmodernistów

1. W dziejach historii ludzkości nie uzyskano żadnych ostatecznych odpowiedzi filozoficznych, w żadnej dziedzinie, a za rzeczywiście istotne można uznać jedy­nie prowadzenie poszukiwań filozoficznych.

2. Według nich orientacja oświeceniowa okazała się źródłem represji, bowiem rozum jest nieprzydatny w ogóle albo, w wersji mniej radykalnej, jest nieprzydatny w sferze naj­ważniejszej dla ludzkości, czyli w sferze wartości

3. Postmodernizm dopuszcza do współdziałania poznania mi­stycznego i racjonalnego, nie odrzuca przydatności potocznego do­świadczenia i zdrowego rozsądku w zwykłej praktyce życiowej.

4. Postmodernizm nie oznacza odrzucenia potrzeby refleksji, filozofii i myślenia. Jest tylko sceptycz­ny, odrzuca dominację jednego typu myślenia, umysłowości, reflek­sji, w których coś wstępnie zakładamy i już potem przez cały tok myślenia i refleksji w sposób ukryty tego bronimy — czy to jest li­beralny pozytywizm (CLS), czy też dominacja mężczyzn (feminizm).

5. Postmoderni­zmu jest głównie krytyczną przestrogą przed dogmatem.

• Jeśli modernizm wyrażał optymizm z powodu wzrostu technologicznego, czy porządku w odrębnej jednolitej całości, to postmodernizm kwestionuje tak pojmowaną jedność, prawo, ład, jak również sens, reguły i zasady powszechne.

• Skutkiem nurt postmodernistycznego w odniesieniu do filozofii i nauki jest odrzucenie uniwersalnie pojmowanej prawdy, metod poznawczych, schematów w myśleniu i działaniu oraz upadek autorytetów.

• Postmoderniści negują istnienie obiektywnej prawdy o rzeczywistości, uważając ją za środek przymusu.

17 Przedstaw założenia i tezy ontologicznych teorii prawa natury. Na czym polega ich ontologiczny

charakter ? Powołaj się na konkretne przykłady takich teorii prawnonaturalnych.

Odmiany teorii prawa natury.

• Teorie prawa natury o niezmiennej treści (źródło: istota człowieka, Bóg)

• Teorie prawa natury o zmiennej treści (źródło: rozum)

• Dynamiczne teorie prawa natury (źródło: godność)

ONTOLOGICZNE TEORIE PRAWA NATURALNEGO

1. Prawo naturalne jako zbiór norm

2. ... kategorialnych (nakaz a nie ocena moralna, hierarchia i konkluzywność norm, znaczenie Dekalogu)

3. ... obiektywnych

4. ... powszechnych i niezmiennych (absolutnych)

5. ... które uzdatniają podmioty rozumne

6. ... do spełniania aktów dobrych a unikania aktów złych

Ontologiczne koncepcje prawa, a więc próby zrozumie­nia prawa jako rodzaju bytu, są najstarszymi wersjami filo­zofii prawa nazwa „ontologia", czyli dział filozofii poświęcony bytowi, najogól­niejszej refleksji nad tym, co jest. Ontologiczne ujmowanie prawa oznacza wywodzenie powinności prawnej z tego, co jest, czyli z bytu. Myśl taka pojawiła się już w starożytności, a szkoła stoicka jest najlepszym przykładem koncepcji powiązania powinności z bytem. Pełną koncepcję ontologicznej wizji prawa znajdujemy w tomistycznej koncepcji filozofii chrześcijańskiej

NURT ONTOLOGICZNY: W.L.Jawrorski, Cz.Znamierowski

• współczesny neotomizm

• wiąże prawo natury z istotą człowieka

• pr. wieczne i niezmienne

• obowiązuje wszystkich z racji wspólnej natury czł. (źródło pozakulturowe)

• niektóre odmiany doszukują się w tym Boga

• odmianami są teorie dynamiczne zbliżone do gnoseologii, które upatrują źródeł prawa natury w godności ludzkiej. Teorie te zbliżają się czasem do siebie

teorie głoszące niezmienność treści prawa natury (powstałe w starożytności):

• niezmienność treści wiąże się z niezmiennością istoty człowieka, która stanowi jego źródło;

• ma charakter normatywny;

• obowiązuje wszystkich i zawsze.

Hobes , Lock , Arystoteles

19. Porównaj współczesne podstawowe założenia i tezy tradycyjnych ontologicznych oraz współczesnych dynamicznych koncepcji prawa natury. Powołaj się na konkretne przykłady takich teorii prawnonaturalnych.

WSPÓŁCZESNE DYNAMICZNE KONCEPCJE PRAWA NATURALNEGO

1.Karol Wojtyła (Jan Paweł II) - Osoba i czyn: hermeneutyczna interpretacja osoby

2.Jacek Salij OP - nihilizm jako konsekwencja bałwochwalczej wiary w rozum

3 Ks. Józef Tischner - człowiek i prawo po czasach pogardy (sceptycyzm wobec tomizmu). „zło dobrem zwyciężaj"

4. John Finnis (Oxford) - prawo naturalne i uprawnienia naturalne

Dynamiczne teorie prawa natury. Teorie głoszące rozwijającą się treść prawa natury:

• sformułowane w połowie XXw, najwcześniej w USA; zainicjował papież Jan XXIII głosząc aggiornamento v proces w Norymberdze v papież Paweł VI encyklika Populorum Progressio;

• podkreślają rozwojowy charakter prawa natury zgodny z trwającą wciąż ewolucją świata i człowieka; wynika to z faktu, że istnienie człowieka przebiega w czasie; rozwija się świat i człowiek, zmieniają się konsekwencje, które poszczególne pokolenia wyciągają z natury;

• polegają na zastosowaniu niezmiennych zasad prawa natury do przeobrażających się okoliczności miejsca i czasu;

• źródłem godność (człowiek ma interpretować niezmienne treści prawa natury uwzględniając określone warunki życia i rozwój świadomości prawnej);

• w obawie przed relatywizmem odwołanie się do Objawienia - „z powrotem do Św. Tomasza z Akwinu”.

• Czesław Strzeszwski polski najwybitniejszy twórca tych teorii

20.Przedstaw teorię prawa naturalnego jako „uczestnictwa natury rozumnej w prawie wiecznym"?

(pyt. zmienione)

Hierarchia praw wg Św. Tomasza.

• przyjmuje istnienie prawa wyższego od prawa naturalnego - jest to Lex Aeterna czyli prawo wieczne, będące myślą samego Boga, źródłem wszelkich zachodzących prawidłowości.

• Z prawa wiecznego wywodzą się dwa (trzy) rodzaje praw (równolegle):

• (prawo świata przyrody działające automatycznie, niezależnie od woli człowieka;)

• prawo boskie (czyli prawo objawione):

ဪ częścią prawa wiecznego, które zostało bezpośrednio objawione człowiekowi przez Boga;

ဪ reguluje stosunki między człowiekiem a Bogiem;

ဪ ma doprowadzić człowieka do zbawienia np. dekalog.

• prawo natury czyli (prawo naturalne)

ဪ odnosi się wyłącznie do człowieka;

ဪ ma ono charakter moralny tzn. „dobro należy czynić, zła należy unikać” (tę zasadę Św. Tomasz przejął od Arystotelesa);

ဪ człowiek poznaje je mocą własnego rozumu (a nie objawienia). Źródłem pr. natury jest istota człowieka + prawo wieczne (Bóg);

ဪ Z prawa natury wywodzą się:

1. ius gentium (prawo ludzkości) pochodzi od prawa natury moralnego, w drodze wynikania, a więc zawiera w sobie jakąś część moralności prawa naturalnego;

2. ius civile (prawo pozytywne obywatelskie) zawiera bliższe określenie ogólnych zasad prawa natury, uszczegóławia je.

21. W jaki sposób koncepcje prawnonaturalne mogą inspirować współczesnych prawników i polityków. Podaj przykłady. Przedstaw własną ocenę takich inspiracji.

Szczególna rola prawników.

• lepiej umieją wnikać w przeszłe dzieje narodu i wydobywać sens prawa zwyczajowego - potrafią lepiej poznać i interpretować;

• prawo powstaje przez zwyczaj, ale kształtowane jest przez jurysprudencję.

22. Na czym polegał „przewrót Kopernikański" Immanuela Kanta. Jakie są konsekwencje takiego stanowiska dla koncepcji filozoficznoprawnych?

Przewrót kopernikański w filozofii, to zupełnie nowe podejście do kwestii poznania .Jak Kopernik wyka­zał, w przeciwieństwie do teorii Ptolemeusza, że Ziemia obraca się wokół Słońca, tak samo

• Kant uznał, że to nie w teorii bytu można znaleźć wyjaśnienie ludzkiej zdolności poznania pewnego i po­wszechnie ważnego, a jednocześnie rozwijającego naszą wiedzę o rzeczywistości, lecz w analizie podmiotu poznającego.

• Podmiot poznania jest koniecznym warunkiem przedmiotu poznania, poznanie nie stosuje się do przedmiotu, lecz przedmiot jest podporządkowany podmiotowi.

• świat jako przedmiot poznania dostosowuje się do ludzkich zdolności poznawczych, poznajemy rzeczy niejakimi są („rzeczy same w sobie”), lecz jakimi się zjawiają w naszym poznaniu, ocenianie tego, co jest, wymaga zgłębienia wiedzy nie tyle o tym, co było, lecz o tym, co być powinno. Poznajemy wg Kanta "świat fenomenów".

• Człowiek poznaje, gdy przedmiot jest „dany przez wrażenia i pomyślany przez pojęcia.”

23.Przedstaw związki między ideą wolności i poglądami na prawo pozytywne i prawo naturalne w myśli Immanuela Kanta

Kant przyjmował istnienie stanu natury jako okresu, który poprzedzał moment zawarcie przez ludzi umowy społecznej i powstania państwa. Znamienną cechą stanu natury jest wolność pozbawiona zabezpieczenia prawnego. Przekształca się ona często w samowolę, która przejawia się przede wszystkim w tym, że człowiek bez żadnego skrępowania, egoistycznie dąży do urzeczywistnienia własnych potrzeb naruszając przy tym wolność innych.

Kant zredukował prawa człowieka do wolności i funkcję prawa pozytywnego sprowadził do zapewnienia równej wolności dla wszy­stkich jednostek.. Wolność jest jedy­nym przysługującym człowiekowi prawem wynikającym z jego człowieczeństwa.

Wolność w stanie prawnym różni się od samowoli stanu natury tym, że każdy obywatel ma taki sam zakres wolności, (może go wypełnić indywidualną treścią), który jest wyznaczony i chroniony przez prawo stanowione. Prawo jest sposobem obrony wolności - przez zastosowanie przymusu. „Granicą wolności człowieka jest, bowiem możność realizowania przez innych własnej wolności w takim samy zakresie jak on to czyni”.

Wolność w stanie prawnym jest prawdziwą wolnością gdyż jest zagwarantowana i chroniona przez prawo - wolność w stanie natury jest wg Kanta pustym słowem.

Miernikiem wolności jest zgodność z prawem. Mówiąc o wolności Kant ma na myśli wolność zew. i wew. Wolność zewnętrzna(dochodzi do głosu tylko pod warunkiem istnienia prawa) i wewnętrzna( niezbędna dla rozwoju własnego Ja, nie może prowadzić do sprzeciwu wobec prawa)

Kant nieodmiennie wyżej stawia wolność zagwarantowaną przez prawo od wolności w stanie natury. Stąd wysoka ranga prawa pozy­tywnego, które jest koniecznym warunkiem wolności człowieka.

24. Wartość pacyfizmu w myśleniu filozoficznoprawnym Kanta.

• Zdaniem Kanta jednym z celów ludzkości jest dążenie do wprowadzenia stanu wiecznego pokoju.

• Głosił konieczność rozwiązania stałych armii w państwach i powołanie federacji pokoju- silne państwo przepojone ideą wiecznego pokoju skupiałoby wokół siebie inne państwa aż do stworzenia międzyludzkiej federacji wszystkich państw światowych.

• Powszechny pokój w skali całego globu wy­maga zdaniem Kanta powszechnego rozbrojenia.

• Nie ma wojny słusz­nej, bowiem nie może być wartości wyższej od człowieka. A nawet tzw. sprawiedliwa wojna - o czym wiele w myśli chrześcijańskiej -wiąże się z traktowaniem człowieka jako środka do celu, którym jest na przykład wolność ojczyzny. „Nawet Bóg nie mógłby traktować człowieka jako środka do jakiegoś celu”. Człowiek wartością najwyższą.

• Wieczny pokój wiąże Kant z gwa­rancją wolności i z możliwością utworzenia światowego państwa pra­wa.

• Powiąza­nie prawa z wolnością doprowadziło Kanta do wskazania na wieczny pokój jako ostateczny cel prawa; każda wojna prowadzi do pogwałce­nia wolności i zarazem zasady człowieczeństwa jako celu samego w sobie. Wojna wprowadza, więc stan sprzeczny z imperatywem prakty­cznym oraz z tym, co ustala prawo pozytywne.

Cztery kroki do urzeczywistnienia idei wiecznego pokoju:

1)państwo celów jest ideą doskonałej wspólnoty człowieczej; która ma zostać utworzone w wyniku podpisania traktatu o wiecznym pokoju; utworzenie tego państwa będzie urzeczywistnieniem imperatywu praktycznego, który głosi, że człowiek ma być traktowany jako cel sam w sobie; p.c opiera się na prawie moralnym

2)prawo pozytywne ma być zgodne z naturalnym i ma szanować wolność

3)etap przygotowawczy prowadzi do przygotowania gruntu pod wieczny pokój, idea prawa urzeczywistniana jest w trzech różnych sferach

-wewnątrz państwa

-między państwami

-w wymiarze ogólnoludzkim

4)stworzenie federacji wolnych praw

25. Imperatyw kategoryczny i imperatyw praktyczny Immanuela Kanta: wyjaśnij sens i konsekwencje (możliwości zastosowania) takich sposobów rozumowania

Imperatyw kategoryczny „tak działaj, ażeby maksyma twojej woli stała się prawem powszechnym”. Według Kanta każdy człowiek podlega regule zobowiązującej go do spełniania dobrych uczynków z poczucia obowiązku - tą regułą jest właśnie imperatyw kategoryczny. Jest to szczególna dyspozycja skłaniająca człowieka do działania z poczucia obowiązku. Warunkiem wypełnienia imperatywu kategorycznego jest przede wszystkim wolność, podporządkowanie przez człowieka strony popędowo uczuciowej nakazom rozumu oraz ograniczenie wolności innych ludzi - przez stanowione prawa pozytywnego - ze względu na zapewnienie każdemu wolności i możliwości wypełnienia owej powinności oraz likwidację trudności spowodowanych złą wolą innych.

Imperatyw kategoryczny uprawnia do wyciągnięcie wniosku, że w filozofii Kanta człowiek stanowi część ludzkości a nie rodziny.

Imperatyw praktyczny jest podstawą zasadą filozofii społecznej Kanta i brzmi: „postępuj tak byś człowieczeństwa w tej osobie, jako też w osobie każdego innego używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środka”. Politycznym odpowiednikiem tego postulatu jest samoistność obywateli w państwie jako współtwórców prawa oraz ich równość. Imperatyw praktyczny wyraża jedno z podstawowych założeń filozofii Kanta - Kant czyni z człowieka centrum, fundamentalny punkt odniesienia a człowieczeństwo jest wartością świętą. Nie tylko człowiek, ale każda istota rozumna nie może być nigdy przez kogokolwiek - nawet przez Boga - traktowana jedynie jako środek do nawet najbardziej wzniosłego celu.

Imperatyw praktyczny (zasada człowieczeństwa) jest jedynym ograniczeniem wolności.

26 Przedstaw założenia i tezy gnoseologicznych teorii prawa natury. Na czym polega ich teoriopoznawczy charakter? Powołaj się na przykłady konkretnych teorii.

Odmiany teorii prawa natury.

- Teorie prawa natury o niezmiennej treści (źródło: istota człowieka, Bóg)

- Teorie prawa natury o zmiennej treści (źródło: rozum)-są gnoseologiczne

- Dynamiczne teorie prawa natury (źródło: godność)

gnoseologią (epistemologią) - nauką o poznaniu /określenie możliwości poznawczych człowieka, granicy ludzkiego poznania, sposobu poznania rzeczywistości/;

NURT GNOSEOLOGICZNY: J.Makarewicz, F.Zoll, L. Petrażycki, R.Stammler, Radbruch

• prawo to wytwór rozumu człowieka

• pr. jest zobiektywizowanym wytworem ludzkiej świadomości, wytworem kultury

• jego treść może się zmieniać tak jak się zmieniają ludzkie potrzeby

• teorie te mieszczą się w drugim odrodzeniu prawa natury

• nie odwołują się do Boga

• pr. nat. pozwala oceniać słuszność prawa, jest ideałem prawa, do którego należy dążyć w tworzeniu prawa pozytywnego, jest tzw. dyrektywą metaprawną

• forma (konieczna we wszystkich państwach) pr. nat. jest stała, ale treść jest zmienna

• najpełniejsza teoria: R.Stammler

• pr. nat. nie ma znaczenia dla prawa obowiązującego - są to zasady, które w pewnym czasie i w danym społeczeństwie uznano za obowiązujące

• teorie te nie negują ustaw państwowych, pr. nat. to projekty ustaw- zestawienie myśli

-nie ma zależności od czasu i miejsca

-są relatywne

-powstaje w procesie jego poznawania

-poznając zjawisko prawne tworzymy prawo natury

gnoseologia = teoria poznania= dział filozofii

27 Rudolf Stammler jako kontynuator filozofii prawa Kanta.

1. wyodrębnienie krytyk rozumu prawnego na wzór „Krytyk” kantowskich

2. przeniesienie rozważań o prawie do sfery rozumu teoretycznego w ramach rozumu praktycznego

3. traktowanie prawa jako kategorii kantowskich(sfera rozumu praktycznego, idee, czas i przestrzeń)

4. traktowanie człowieka jako celu samego w sobie

5. przyjęcie teorii prawa natury którego źródłem jest rozum

6. przyjęcie że prawo konstytuuje życie społeczne jest warunkiem pierwotnym tworzenia prawa

7. powiązanie prawa z przymusem i traktowanie go jako przymuszenia człowieka do realizacji ideałów wspólnoty ludzi wolnej woli

8. sfomuował ideał społeczny-wspólnoty ludzi wolnej woli na wzór kantowskiego państwa celów

• przeniesienie zasad teorii poznania Kanta do filozofii prawa;

• prawo uniwersalnie ważnym elementem wszystkich zjawisk życia społecznego - to co uniwersalne, może być (za Kantem) tylko formalne; to zarazem zgodne ze wskazaniem Kanta, że człowiek jest prawodawcą otaczającego go świata, świat nie może stanowić podstawy do wydobycia z niego norm postępowania;

• radykalizacja Kanta: jego etykę indywidualną przekształcił w etykę społeczną - człowiek jest celem samym w sobie, ale S. Wyprowadził ten sposób pojmowania człowieka z idei wspólnoty ludzi wolnej woli, która ujmuje ich jako cele same w sobie;

• formułuje ideał wspólnoty (Sondergemeinschaft)- jest to społeczność ukonstytuowana wg zasad prawa słusznego, tj. każdy ma zapewniony równy współudział oparty na zasadzie szacunku→to refleks umowy społecznej Kanta ( idea filozoficzna, a nie fakt historyczny!!!);

• jak u Kanta dwoiste ujęcie człowieka: homo noumenon i homo phaenomenon; brak określenia między nimi stosunku (tak też K.);

• nie uznanie istoty człowieka za źródło prawa - jest nim rozum;

28. Opisz pojęcie relatywizmu w ujęciu Gustawa Radrucha.

• Swobodnym niezależnym od epoki kształtowaniem treści prawa zależnej od czasu i miejsca

• Agnostycyzm kantowski przybrał u Radbrucha formę relatywiz­mu.

• Relatywizm ten jest zarazem metodą i elementem konstruowania systemu filozoficzno-prawnego Radbrucha. A nawet podstawą mocy obowiązującej prawa pozytywnego.

• Przyjęcie nadrzędnego celu powoduje ,że wszystkie wartości relatywizujemy do wartości nadrzędnej ( nasze sądy o wartościach uzależnione są od przyjętej naczelnej wartości)

• prowadzi apro­baty rzeczywistości społecznej, do swoistego pozytywizmu, pole­gającego na powstrzymaniu się przed ustalaniem w sposób bez­względny słuszności określonej oceny czy określonego świato­poglądu.

• Głosi wiarę w jedną spośród możliwych postaw wartościujących, ale tę wiarę konsekwent­nie udowadnia w ramach przyjętego systemu wartości.

• Radykalnie jednolity sąd wartościujący o przedmiotach jest niemożliwy, ponieważ różne sposoby myślenia mają źródło w różnorodności natury ludzkiej.

• Głosi wiarę w jedną z możliwych postaw wartościujących

• Relatywizm jest myślowym założeniem, która nie chce utożsamiać się z jakąś określoną koncepcją polityczną Demokracja nie ma jednoznacznego kryterium słuszności poglądów politycznych i nie uznaje, by możliwe było stanowisko ponadpartyjne. Słuszności żadnej koncepcji nie da się dowieść i żadnej z nich nie da się rozumowo obalić, gdyż każda wymaga poszanowania.

29.Przedstaw założenia filozofii prawa Gustawa Radbrucha.

1teoria 4 światów Radbruch opiera swoją filozofię prawa na wielopłaszczyznowej koncepcji świata. Uznaje on istnienie

* świata natury, * świata ideału, * świata kultury * świata religii.

•Świat natury: w tym świecie problem wartości nie istnieje; świat przyrody poznawany za pomocą zmysłów

•Świat ideałów: istnieje jedynie w ludzkiej świadomości; świat wyższych wartości należy do niego idea prawa.

•Świat kultury: usiłuje powiązać ze sobą świat natury i świat ideału; działalność ludzi która jest twórcza, siła zmierzająca do urzeczywistnienia wartości, należących do świata ideałów, stworzony przez człowieka;(prawo pozytywne należy do świata kultury bo jest to coś co człowiek tworzy)

•Świat religii: jego źródłem jest zmęczenie człowieka spowodowane sprzecznościami, które go rozdzierają (chodzi o trzy poprzednie światy); świat religii ma stanowić wytchnienie dla człowieka; w tym świecie człowiek odpoczywa

2 wyodrębnia trzy równoważne elementy idei prawa:

• sprawiedliwość, wyznacza formę prawa

• 
  
  celowość określa treść pra­wa

• bezpieczeństwo prawne wyma­ga, by prawo było stanowione, wiemy co jest prawem co jest nakazane i zakazane

3trzy rodzaje przedmiotów, które mogą mieć wartość absolutną.

• Są to osobowości ludzkie indywidualne,

• osobowości ludzkie zbiorowe i

• dzieła ludzkie.

4Stosownie do tego w poglądzie na świat zaznaczają się trzy możliwe stanowiska:

• indy­widualistyczne, wartość naczelna życie jednostki

• supraindywidualistyczne jednostka żyje aby służyć państwu

• transpersonalistyczne, którym odpowiadają następujące ostateczne cele): Wolność, Naród, Kultura

tworzenie dzieł kultury kolejne pokolenia oceniają dzieje poprzez dzieła pozostawione

Indywidualizm i supraindywidualizm znajdują wyraz w poglądach rozmaitych partii politycznych Transpersonalizm łączyć ma w sobie w szczególny sposób ele­menty indywidualistyczne i ponadindywidualistyczne, przeto może stać się, jak pisze Radbruch podłożem uczuciowym wszelkich stano­wisk partyjnych.

30.Prawo natury o zmiennej treści jako prawo kultury.

• pojmował prawo natury na wzór kantowski jako ideę rozumu,

• Radbruch wiązał teorię prawa natury z naturą człowieka, ale nie wprost.

• Traktował prawo natury jako twór kulturowy, jako uprzedmio­towiony stosunek człowieka do wartości idealnych.

• A w przedmiotach kultury obiektywizuje się istota człowieka i poznać ją można właśnie przez analizę wytworów kulturowych. Dla prawa natury tak sfor­mułowanego należałoby więc może uznać za poprawniejszą nazwę „prawo kultury".

• teoria prawa natury Radbrucha ujmuje prawo natury jako pewien wzór idealnego rozwiązania całokształtu problemów społecznego życia człowieka w określonym czasie;

• jako twór rozumu człowieka żyjącego w określonej epoce.

• Prawo natury tak pojęte staje się ideałem inspirującym dążenia ludzi określonego czasu. To oderwanie przez Radbrucha prawa natury od natury

31 Podaj przykłady praktycznego oddziaływania prawa natury na prawo stanowione.

W imię prawa natury odbywały się wielki rewolucje: francuska, angielska, wojna o niepodległość w ameryce. Rewolucja październikowa. Zbrodniarze hitlerowscy w procesie norymberskim byli sądzeni w oparciu o prawo natury (tak samo zbrodniarze japońscy z okresu II wś). Koncepcja praw człowieka ma swoją podstawę w prawie natury. Feminizm. Rok 1989w Polsce

32. Przedstaw założenia teorii sprawiedliwości Johna Rawlsa.

Niemało intelektualnego truciu w pogodzenie równości z wolnością jako współczynników sprawiedliwości włożył ostatnio ame­rykański filozof John Rawls.

Jego koncepcja sprawiedliwości wyraża się w dwóch zasadach:

1) równego prawa każdej jednostki do wolności po­równywalnej z wolnością innych,

2) społeczne nierówności powinny być tak rozwiązywane, aby nikomu me hamowały szans rozwoju.

W polityce społecznej pierwsza zasada ma przewagę nad drugą, czyli że wolność może być ograniczana tylko w trosce o zachowanie wolności. Natomiast żądanie poszerzenia równości społecznej i ekonomicznej jest uzasadnione tylko wtedy, gdy nie ogranicza zakresu istniejącej wolności.

Sprawiedliwość i sposoby jej interpretowania.

John Rawls „Teoria sprawiedliwości”:

• powiązanie sprawiedliwości z problemami współczesnej demokracji;

• niezbędność przestrzegania podstawowych wolności człowieka jako wyraz sprawiedliwości;

• nie jest sprzeczny ze sprawiedliwością nierówny podział wartości społecznych; każdy czł. ma oparte na sprawiedliwości prawo do nietykalności;

• równe prawa obywatelskie mają być nienaruszalne;

33. Porównaj koncepcje tzw. „twardego" (pierwotnego) pozytywizmu prawniczego oraz „miękkiego" pozytywizmu prawniczego. Przedstaw podstawowe tezy i swoją ocenę tych tez.

J. Austina, a następnie H. Kelsena, są uważani za klasyków pozytywizmu „twardego".

Jak sądzę, podstawo­we idee, które stanowią rdzeń tej wersji pozytywizmu, którą nazywa się pozytywizmem „twardym", dadzą się sprowadzić do następujących dwóch twierdzeń:

1. Prawo to normy ustanowione lub uznane przez kompetentny autorytet normodawcy zgodnie z przewidzianą procedurą (nawiązując do J. Raza, można nazwać powyższe twierdzenie „tezą społeczną")'".

2. Prawo i moralność to różne systemy normatywne. Obowiązywanie norm prawnych nie zależy od ich zgodności z normami moralnymi. W szcze­gólności, żadna norma prawna nie może utracić mocy obowiązującej z tego powodu, że jest niesłuszna lub niesprawiedliwa („teza o rozdziale").

Teza społeczna i teza o rozdziale to niewątpliwie dwa najbardziej cha­rakterystyczne dla pozytywizmu twierdzenia

3. Każdą normę prawną możemy zidentyfikować przez wskazanie autorytetu normodawczego, który ją ustanowił lub uznał, oraz przez wskaza­nie aktu, w którym ta norma jest zawarta, a więc - jak to ujmuje Dworkin - przez swoisty dla niej test pochodzenia.

4. Prawo pozytywne implikuje obowiązek posłuszeństwa wobec reguł prawnych i tylko prawo pozytywne może nas z tego obowiązku zwolnić (tzw. pozytywistyczna zasada rządów prawa).

Przedstawiciele pozy­tywizmu „miękkiego H. L. A. Harta,JRaza, N. MacCormicka i O. Weinbergera.

kwestionują najbardziej fundamentalne twierdzenia tej doktryny. Odrzucaj więc tezę,:

1. by istniał jakikolwiek konieczny związek między prawem, pań­stwem, jego suwerenności oraz przymusem.

2. wycofują się z tezy o prymacie prawa wewnętrznego w stosunku do wszelkich innych porządków normatywnych

3. oraz tezy, że prawo może nakazać lub zakazać każdego zachowania, ponieważ oba te twierdzenia są w ewidentny sposób sprzeczne z pozycji prawa wewnętrznego w sto­sunku do prawa międzynarodowego oraz ze współczesną interpretacją pojęcia suwerenności.

4. nie mogą rów­nież bronić tezy o rozdziale, ponieważ współczesne prawo nie tyle może, co musi respektować wymagania moralne zawarte w bezwzględnie wią­żących normach prawa międzynarodowego czy w kanonach wykładni pra­wa.

5. wycofali się również z tezy, że prawo jest identyczne z ogółem obowiązujących tekstów prawnych, a przy­znając każdemu obywatelowi prawo do moralnego sprzeciwu wobec nie­godziwych ustaw, uznali tym samym problematyczność swojej tezy, że obywatel ma jednak obowiązek prawny przestrzegania takich praw.

34. Omów spory o „tezę społeczną" pozytywizmu prawniczego. Przedstaw swoje stanowisko w tej dziedzinie.

Minimalna treść prawa natury w prawie pozytywnym jako podstawa posłuchu (ludzka słabość, przybliżona równość, ograniczony altruizm ludzi, ograniczone zasoby, ograniczona siła woli i zdolność rozumienia)

Nawiązując do J. Raza, można nazwać „tezą społeczną „ twierdzenie że, prawo to normy ustanowione lub uznane przez kompetentny autorytet normodawcy zgodnie z przewidzianą procedurą

Teza społeczna w ujęciu Austina jest tezą twardą, uważa on, że prawo to nierozerwalny związek trzech elementów: rozkazu suwerennej władzy, obowiązku posłuszeństwa i sankcji. Prawo - jak mówi - to rozkaz, suweren­nej władzy skierowany do poddanego pod groźbą zastosowania przymu­su. Zdaniem Austina tam, gdzie nic ma suwerena i przymusu, tam nie może być prawa. W rezultacie teoria prawa Ausli­na jest wyłącznie teorią prawa wewnętrznego. Suweren dla Austina to taki podmiot, którego władza jest absolutna i nieograniczona. Suweren nie może mieć nad sobą żadnego zwierzchnika. Austin mówi wprost, ze prawo bez sankcji to prawo niedoskonale i uznaje imperatywność prawa za jedną z jego najbardziej wyróżniających cech

Hart uznał, że nie tylko nieogra­niczona suwerenność prawodawcy, ale również sankcje i przymus nie są koniecznym elementem prawa. Jego zdaniem, centralnym pojęciem dla prawa jest pojęcie reguły, a ściślej rzecz biorąc — pojmowanie prawa jako zbioru reguł pierwotnych i wtórnych.

MacCormick nie tylko zakwestionował tezę, że istnieje konieczny związek między prawem i pań­stwem nie tylko uznał, że suwerenność państwa nie jest koniecznym warunkiem istnienia prawa, ale rozwijając swoją ideę pluralizmu porządków prawnych, stwierdził, że współczesne systemy prawne pozostają ze sobą raczej w re­lacjach interaktywnych niż w relacjach ścisłego hierarchicznego podporządkowania, a tym samym zdecydowanie odrzucił zarówno roszczenie supremacji, jak i omnipolencji prawa wewnętrznego. MacCormick zakwestiono­wał najbardziej fundamentalne twierdzenia doktryny pozytywistycznej.

Zga­dzam się z przytoczonymi poglądami MacCormicka. podziela je wielu realistycznie nastawionych prawników. Teoria MacCormicka to niewątpliwie jedna z najbardziej przystających do rzeczywistości analiz współczesnych systemów prawa,

35. Omów spory o „tezę o rozdziale" głoszoną przez pozytywizm prawniczy. Przedstaw swoje stanowisko w tej dziedzinie.

Teza o rozdziale to obok tezy społecznej najbardziej podstawowy, element doktryny pozytywistycz­nej.

Sprowadza się do prostego twierdzenia: prawo i moralność to dwa odrębne systemy normatywne, nie istnieje żaden konieczny związek pojęciowy między prawem i moralno­ści, normy prawne nic tracą mocy obowiązującej z tego powodu, że są niesłuszne, niesprawiedliwe czy po prostu niezgodne z nor­mami moralnymi.

Łagodna teza o rozdziale sprowadzona do twierdzenia: wprawdzie nie istnieje żaden konieczny związek między prawem a moralnością,, ale normy prawne, a w szczegól­ności reguła uznania, mogą brać pod uwagę kryteria moralne.

Według Morawskiego nawet tak łagodna teza o rozdziale jest nie do przyjęcia.

Przedstawia dwa powody, które zmuszają do odrzu­cenia nawet „miękkiej" tezy o rozdziale.

1. współczesne prawo wewnętrzne jest ściśle powiązane z prawem międzynarodowym, w którym respekt dla powszechnie akceptowanych przez wspólnotę międzynarodową norm moralnych stanowi jedną z podstawowych zasad.

2. postanowienia prawa w wielu wypadkach wymagają interpretacji, a każdy, kto ma choćby tylko elementarne pojęcie o wykładni prawa, doskonale wie, że jest ona immanentnie powiązana z moralnością, że wiele reguł wykładni nakazuje wprost branie pod uwagę względów moralnych.

Teza o rozdziale nie opi­suje adekwatnie rzeczywistości współczesnych systemów prawa.. Hart doszedł do wniosku, że jeśli społeczeństwo nie ma być klubem samobójców, to jego system normatywny musi respektować pewne minimalne wymogi moralne

36 Czy zgadzasz się z poglądem Lecha Morawskiego, że pozytywizm prawniczy jest dziś jedynie martwą teorią prawa?

Martwa teoria -prawo przestało być skutecznym systemem norm zgodnie z oczekiwani8ami człowieka. Ujęcie pozytywistyczne prawa- prawo stanowione jest jedynym prawem jest oddzielnym systemem od moralności jest zabezpieczone sankcją, nie można go naruszać

ARGUMENTY PRZECIW:1) dominująca ilość przedmiotów dogmatycznych w nauczaniu prawników

2)nigdy w całości nie da się skodyfikować prawa natury

3)wyrazem pozytywizacji prawa jest stosowanie prawa

4)problemy nierozwiązywalne(aborcja, eutanazja) regulowane prawem pozytywnym, osłabia tezę o rozbieżności prawa od moralności

Współ­czesny pozytywizm wycofał się lub uznał fałsz wszystkich twierdzeń składających się na twardy rdzeń jego teorii, a tym samym stracił swoją tożsamość. To właśnie miał na myśli Morawski, mówiąc, że jest on nie tyle miękki, co martwy. Wynika to z tego, że przedstawiciele pozytywizmu „miękkiego kwestionują najbardziej fundamentalne twierdzenia tej doktryny, w więc z całej doktryny pozytywistycznej nie pozostaje praktycznie nic.

Globalizacja, kryzys idei państwa narodowego oraz idei absolutnie pojmowanej suwerenności zmusiły pozytywistów do dostosowania swojej doktryny do wymogów nowej epoki. Okazało się, że takie dostosowanie jest możliwe jedynie za cenę wycofania się pozytywistów z praktycznie wszystkich twierdzeń, które składają się na twardy rdzeń ich doktryny. Mówiąc krótko, pozytywizm upada, bo obraz świata na podstawie, którego stworzył swoją teorię, odchodzi do historii.

37.Porównaj tomistyczną, kantowską i utylitarną interpretacje praw podmiotowych i skutki zastosowania każdej interpretacji w rozstrzyganiu konkretnych spornych problemów.

PRAWA PODMIOTOWE -INSPRACJE FILOZOFICZNOPRAWNE:TRADYCJA PRAW NATURALNYCH

1. interpretacja chrześcijańska2. interpretacja kantowska3. interpretacja utylitarna

INTERPRETACJA CHRZEŚCIJAŃSKA - ŚW. TOMASZ

1. człowiek jako osoba (konsekwencja dwojakiej natury Chrystusa)

2.godność jako cecha ontyczna (różna od zasługi, cnoty lub urzędu)

3. indywidualność i „niezłączalność" z drugim człowiekiem

4.rozumność natury człowieka

5.dobro godziwe nie może być sprowadzone do dobra użytecznego , ani dobra przyjemnego

INTERPRETACJA KANTOWSKA

1. świecka interpretacja świata i człowieka

2. istotą etyki nie jest promowanie dobra, lecz respektowanie wolności „autonomicznej" jednostki, autoteliczność człowieka - nikt nie może być traktowany jako środek dla realizacji celów innego człowieka

3. autonomiczność jednostki - źródłem jej godności

4. racjonalna deliberacja oraz dobrowolna zgoda metodą ustalania granic wolności

5. odrzucenie utylitarnych uzasadnień praw jednostki

UTYLITARNA INTERPRETACJA PRAW PODMIOTOWYCH

1. John Locke i Thomas Jefferson - wolność jako cecha przyrodzona, życie, swobody polityczne i posiadanie jako fundamenty rozwoju jednostki i wspólnoty

2. J. Bentham i J.S. Mili - utylitaryzm

a) prawa naturalne jako nonsens na szczudłach

b) utylitaryzm a hedonizm i eudajmonizm

c) formuła utylitarna - Jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby ludzi", problem rachunku użyteczności

d) praktyczny wymiar praw podmiotowych

38. Wolność, godność człowieka czy interes - przedstaw znane Ci podstawy uzasadniania praw człowieka.

Godność

1. JAN PAWEŁ II Aspekt personalistyczny (godność osoby ludzkiej)

Boskie, a nie tylko racjonalistyczne, źródło godności człowieka (wolność społeczna człowieka jako warunek realizacji wolnej woli) według koncepcji chrześcijańskich człowiek jest poj­mowany jako jednostka i jako osoba. Jako jednostka stanowi część społeczności, natomiast jako osoba wyrasta ponad życie społeczne i rozpatrywany jest w relacji do Boga.

2. Dynamiczne teorie prawa natury. źródłem godność (człowiek ma interpretować niezmienne treści prawa natury uwzględniając określone warunki życia i rozwój świadomości prawnej);

3. Deklaracja praw człowieka i obywatela

Wolność,

1Immanuel Kant -

• głosił, że wolność człowieka w społeczeństwie może być urzeczywist­niona tylko dzięki prawu..

• zredukował prawa człowieka do wolności i funkcje prawa pozytywnego sprowadził do zapewnienia równej wolności dla wszy­stkich jednostek.

• Jednostka nie może być pozbawiona wolności, ta bo­wiem wiąże się najściślej z godnością człowieka.

• Wolność jest jedy­nym przysługującym człowiekowi prawem wynikającym z jego człowieczeństwa.

2współczesne teorie demokracji

Interes

1pozytywizm prawny

2utylitaryści Zasada utylitaryzmu Benthama głosi by przy pomocy rozumu i prawa świado­mie potęgować szczęście.

Zasada użyteczności to zarazem zasada najwyższego szczęścia. Wszelkie poczynania rządu i obywateli są aprobowane, jeśli potęgują szczęście.. Dobro społeczne stanowi sumę dóbr indywidualnych.

39.Na czym polega „poważne traktowanie praw podmiotowych" w filozofii prawa Ronalda Dworkina?

Dworki uważa że w istocie prawa podmiotowe jednostki nie są tylko wynalazkiem prawniczym, lecz tkwią już w normatywności kultury. Brać prawa poważnie, to znaczy nie ograniczać ich roli do wymiaru prawnego, lecz dostrzegać je w jeszcze głębszych warstwach życia społeczne­go. Zrozumienie poprzez argumentację tych normatywnych warstw życia społecznego daje dopiero poważne rozumienie praw jednost­ki zawartych w samych regułach prawnych.

1. Prawa jako zasady, a nie reguły Zasady od reguł odróżnia m.in. to, że są one względem nich bardziej pojemne czy niedookreślone w tym sensie, że wielość róż­nych reguł da się przedstawić jako egzemplifikacje czy konkretyza­cje jednej zasady -

2. „Rights based morality"

3. Prawa jako atuty {rights as trumps)

40.Przedstaw stanowisko Johna Stuarta Milla w sporach o zakres wolności w prawie.

Jakie są granice wolności, w jaki sposób można je uzasadniać, jakie argumenty krytyczne są podnoszone wobec koncepcji Milla.

Poglądy J.S.Milla

Głosił pogląd o koniecznym zredukowaniu ingerencji państwa w życie obywateli, uważał jednak że są pewne sfery, które nie mogą być pozostawione swobodnym decyzjom jednostek:

• elementarne nauczanie (ma obowiązywać wszystkich, a program ma być opracowany przez rządzących, bo rządzący odznaczają się zawsze wyższym poziomem intelektualnym);

• elementarne wychowanie (niedouczeni i niewychowani obywatele stanowią niebezpieczeństwo);

• gdy ktoś jest niezdolny troszczyć się o swoje interesy (dzieci, chorzy psychicznie, zwierzęta, bo każda władza nawet rodzicielska może być nadużywana).

Nie można ustalić granic ingerencji państwa w życie obywateli. Nieudolność społ. Zobowiązuje rząd tylko tymczasowo. Rząd nie ogranicza się do troski o wolność i bezpieczeństwo - ingerencja państwa jest wg Milla zgodna z interesem obywateli.

41W jaki sposób idea tolerancji znajduje odzwierciedlenie we współczesnym prawie. Wskaż możliwe stanowiska w wybranym przez Ciebie sporze i ich uzasadnienia.

• Polega na szanowaniu poglądów, wierzeń i sposobu życia innych niż własne. Uznaje, że ludzie mają pra­wo do życia w pokoju i bycia takimi, jakimi są.

• Tolerancja jest zmienna w czasie. Ma różny zakres w różnych społeczeństwach.

• Współcześnie treść i zakres tolerancji w sposób najbar­dziej miarodajny są określane przez społeczność międzynarodową, w tym przez prawo międzynarodowe..

1. Karta Narodów Zjednoczonych głosi min., że dla realizacji ce­lów określonych w niej, Narody Zjednoczone będą praktykować tole­rancję.

2. Konwencja o prawach dziecka stanowi, że dziecko ma być wychowywane w duchu. w duchu tolerancji.

3. UNESCO przyjęła w1995 r. deklarację zasad tolerancji.

• Tolerancja jest odpowiedzialnością, która popiera prawa człowie­ka, pluralizm kulturalny, demokrację i praworządność.

Konsekwencje-zaakceptowanie mniejszości religijnych narodowych

-równouprawnienie kobiet i mężczyzn

-pluralizm światopoglądowy

-poszanowanie poglądów na temat aborcji i eutanazji

-tolerancja wobec homoseksualistów(związki małżeńskie osób tej samej płci)

-dyskryminacja poglądów faszystowskich komunistycznych

42. Jaką rolę odgrywa i może odgrywać we współczesnym świecie państwo narodowe. Czy można wskazać wartości, jakim służy oraz wartości, jakie ogranicza lub w jakie godzi.

• Naród to wielka grupa społeczna zjednoczona przez wspól­ną kulturę.

• Na kulturę narodu składają się takie czynniki jak wspólny język, wie­lopokoleniowa tradycja, wspólne symbole, bohaterowie, nierzadko wspólna religia (bądź grupa religii o tym samym rodowodzie).

• utwo­rzenie przez naród własnego państwa - państwa względnie jednolitego narodowo -jest czynnikiem niezwykle silnie integrującym wspólnotę.

• Pozwala to zbiorowo­ści narodowej na wykorzystanie wszelkich środków instytucjonalnych, jakie pozo­stają w dyspozycji organów państwa w celu utrzymywania i wzmacniania więzi

• Podtrzymywanie kultury

• Państwo Narodowe z jednej strony narusza równość ludzi bo w szczególny sposób traktuje obywateli członków narodu, wyżej ceni związki z kulturą niż członków innych państw

43. Człowiek a wspólnoty - przedstaw problem w oparciu o poglądy filozoficznoprawne wybranych autorów.

Człowiek a wspólnoty. (człowiek jako część większej całości np. rodziny, ludzkości)

Człowiek to część:

• Epikur - związku przyjaźni;

• Platon - społeczeństwa idealnego, częścią większej całości

• Arystoteles, Chrześcijaństwo - rodziny; istota społeczna

• Szkoła historyczna - narodu;

• Liberalizm prawny - społeczeństwa, ale nie wyzbywa się swojej jednostkowości, bo nie ma interesów wspólnych tylko jednostkowe;

• Darwinizm - społeczeństwa;

• Hobbes, Hegel - państwa.

• Kant-człowiek w centrum wspólnoty(społeczny indywidualizm)

44. Omów współczesne pojmowanie podstaw demokracji

-rządy wszystkich obywateli w państwie poszanowaniem praw mniejszości

Cechą charakterystyczną państw demokratycznych jest

• pluralizm (i liberalizm) światopoglądowy - wieloświatopoglądowość oraz

• relatywizm moralny.

Można mówić o państwie demokratycznym, gdy

• dopuszczalne jest wyznawanie różnych światopoglądów w jednym państwie i jest to element stały systemu. Warunkiem tego jest swobodne kształtowanie się świadomości obywateli, gdyż ta jest źródłem wszelkich zmian w społeczeństwie.

• Musi być obecna filozofia w życiu codziennym, gdyż inaczej próżnia filozoficzna, co z kolei prowadzi do ciśnienia jednego rodzaju moralności. Ta determinuje przepisy prawa i w ten sposób pojawiają się elementy totalitaryzmu mimo istnienia struktur demokratycznych.

• Przekonanie, że moralność ma determinować treść przepisów prawa jest zagrożeniem dla demokracji bo mogą pojawiać się na tej drodze elementy totalitarne Ponad to moralność wnika głębiej w życie obywateli niż prawo. Monizm moralny + przekładanie treści tej moralności na prawo = naruszenie wolności wszystkich obywateli.

Cechą totalitaryzmu jest monizm światopoglądowy - oficjalnie dopuszczalny jest tylko jeden pogląd na świat, narzucony przez państwo Autorytaryzm w odróżnieniu od totalitaryzmu zawłaszcza tylko władzę wykonawczą (rządy silnej ręki)..

• W demokracji więzią łączącą obywateli jest prawo pozytywne. Istnieje też potrzeba odnalezienia podstawy jedności obywateli w prawie natury będącym zarazem prawem immoralnym.

• Współcześnie demokracja winna być bardziej ochroną praw mniejszości aniżeli tylko rządami większości.

45. Jaki sens ma idea umowy społecznej w myśli filozoficznoprawnej. Wyjaśnij wskazując przykłady myśli starożytnej, nowożytnej i współczesnej.

Umowa społeczna w dwóch ujęciach historycznym-(wszyscy przed kantem) filozoficznym-kant

Pojęcie umowy społecznej, dzięki któ­rej możliwe jest przejście bądź od stanu naturalnego do stanu spo­łecznego, bądź od stanu naturalnego będącego już stanem społecznym do stanu społeczeństwa obywatelskiego..

Umowa społeczna dotyczących w zasadzie dobro­wolnego przejścia ludzi z przedspołecznego i przedpolitycznego stanu natury do społecznego i politycznego stanu społecznego i stanu pań­stwowego w celu osiągnięcia pożądanych wartości, głównie pokoju, bez­pieczeństwa, wolności, równości, sprawiedliwości i własności.

STAROŻYTNOŚĆ

• w tradycji judaizmu i chrześcijaństwa weszły Opisy porozumień czy też ra­czej ugod występujące w Starym Testamencie, zawieranych pomiędzy Jeho­wą i Izraelitami.

• Greccy konwencjonaliści, -Heraklit-, wyodrębnili twory konwencji takie jak prawo stanowione i umowy oraz określenie ich stosunku do natury i prawa natury.

• W poglądach niektórych sofistów - Protagorasa, - spo­łeczeństwo, państwo, prawo, moralność pozostają w zgodzie z prawem natury, ponieważ stworzyli je dla swojej korzyści rozumni ludzie przy pomocy umowy społecznej.

• inni sofiści - dostrzegli opo­zycję między prawem natury a umową społeczną.

• Epikur, opisując ewolucję człowieka od dzikości do cywilizacji, nakreślił jedno z pierwszych, jasnych, dość roz­winiętych, kontraktualistycznych wyjaśnień pochodzenia społeczeństwa i państwa.

• Niektóre myśli Platona zawarte w Prawach antycypowały późniejsze wersje kontraktu rządowego.

NOWOŻYTNYCH

Hobbes

• Stan natury, który był stanem wojny wszystkich ze wszystkimi spowodował i związany z nim strach o utratę życia doprowadził do zawarcia umowy każdego z każdym (jednoetapowej) tworzącej społeczeństwo i państwo.

• Treścią umowy społecznej było zrzeczenie się przez jednostki swojej wolności na rzecz suwerena.

• W rezultacie tej umowy obywatele mogą mieć w państwie tylko tyle wolności, ile rządzący państwem zechcą im udzielić.

• Powstaje państwo absolutystyczne, które pochłania wolność i swobodę kierowania sobą obywateli, państwo

• za przedmiot umo­wy uważał on w ostatecznym rachunku właśnie zawiązanie społeczeń­stwa przez jednostki w stosunku do władcy dokonywały tylko aktu zrzecze­nia się uprawnień przysługujących im w stanie naturalnym

Locke,

• Ludzie w stanie natury nie chcąc sami rozstrzygać narastających konfliktów stworzyli państwo - zawarli, dwuetapową umowę społeczną każdego z każdym.

• Treść umowy społecznej dotyczyła przeniesienia na władzę publiczną prawa rozsądzania sporów i wymierzania sprawiedliwości.

• Tworząc życie społeczne oraz państwo, jednostki nie zrzekły się tej wolności, którą miały w stanie natury, lecz jedynie uwolniły się od niedogodnej sytuacji, w której każdy był sędzią w swojej sprawie, dlatego właśnie w przypadku bezprawnego ograniczenia wolności jednostek Locke przyznaje społeczeństwu prawo do oporu - rewolucji.

• Locke, inter­pretując umowę społeczną w kategoriach faktów historycznych, ukazał stan natury jako stan przedpaństwowy, ale nie przedspołeczny, porzuco­ny przez ludzi głównie dla uzyskania ochrony dla własności prywatnej i wolności, którzy najpierw poprzez umowę społeczną utworzyli pań­stwo, a następnie poprzez kontrakt rządowy - rząd jako władzę w społe­czeństwie.

Rousseau:

• Przejście od stanu natury do życia w państwie

• postulat wszystkich jednostekႮ maja one po utworzeniu państwa uczestniczyć w rządzeniu na zasadzie równości;nie ogranicza równości człowieka

• ma charakter społeczny (sytuacja jedn. jest rozpatrywana z punktu całego społeczeństwa); celem państwa jest korzyść wszystkich , a nie jednostek czy grup;wymaga poddania się prawu, rezygnacja ze stanu natury i poddanie się stanu społecznemu

Kant

• Permanentny niepokój, który według Kanta charakteryzował stan natury nakłonił ludzi do zawarcia jednoetapowej umowy społecznej.

• Kant wiążąc z umową społeczną powstanie państwa nie traktował jej jako faktu historycznego, ale jako ideę rozumu.

• Stwierdził, że bez idei umowy społecznej nie da się pomyśleć uzasadnienia prawa pozytywnego.

• Zawierając umowę o utworzeniu państwa ludzie pozbyli się wprawdzie zewnętrznej wolności, ale tylko po to by ją natychmiast odzyskać jako członkowie wspólnoty w stanie prawnym.

• Umowa tworzyႮ państwoႮ prawoႮstan prawnyႮ gwarancją pokoju.

• Umowa społeczna: wyznacza granice wolności + powołuje prawo stanowione chroniące granice wolności.

KONTRAKTUALIZM WSPÓŁCZESNY

• rozwój teorii umowy społecznej, na gruncie wyspe­cjalizowanych dyscyplin n a u k o w y c h, takich jak politologia, filozofia, socjologia, ekonomia, antropologia i innych.

• Teoria umowy społecznej filozofa Johna Rawlsa, mimo znacznej mo­bilności jej treści, za główny cel przyjęła uprawdopodobnienie realizacji sprawiedliwości, pojmowanej jako wzajemna uczciwość realizowana przy pomocy podstawowych struktur społecznych, ze wszystkimi wa­runkującymi je instytucjami. Przypominająca wcześniejsze koncepcje

47. Na przykładzie wybranych autorów przedstaw założenia hermeneutyki i jej znaczenie w filozofii prawa.

Istotą hermeneutyki było ustalanie dokładnego znaczenia słów, zdań i tekstów, a także wydobywanie praktycznych wskazó­wek z różnego rodzaju form symbolicznych.

1.F. Schleiermacher

-jako uniwersalna (metoda)teoria rozumienia i interpretacji wszelkich tekstów

- interpretacja tekstu jako twórcze działanie w kontekście kultury, systemu wartości i sytuacji historycznej

2. W.Dilthey

-jako filozoficzna podstawa nauk społecznych

- hermeneutyka jako podstawa nauk humanistycznych

3. H. Gadamer

-jakoanaliza rozumienia egzystencji jako sposobu bycia człowieka w świecie

- koło hermeneutyczne: to, co jednostkowe, należy wyjaśnić przez odniesienie do całości, to, co całościowe- w zależności od jednostkowego, historyczny wymiar rozumienia;„przed-sądy" - ukryte założenia pojęć, które nieświadomie przyjmujemy.

4.M. Heidegger

-jakoanaliza rozumienia egzystencji jako sposobu bycia człowieka w świecie

- rozumieć świat to znać jego sens, być zdolnym do sensownego zachowania,spirala hermeneutyczna: niemożliwa neutralność obserwacji i niezaangażowania

5. P. Ricouer

-jako rodzaj refleksji dotyczącej form ekspresji (mitów, symboli

- istotą tekstu jest jego semantyczna autonomia, oderwanie od autora, pierwotne powiązanie z sytuacją i adresatami

6 Hermeneutyka jako Filozofia prawa i jego stosowania (A. Kaufmann)

48.W jaki sposób można uzasadniać obowiązek posłuchu wobec prawa? Powołaj się na wybranych autorów lub kierunki filozoficznoprawne.

Posłuch wobec prawa to konkretne zachowania ludzi, zgodne z prawnymi nakazami i zakazami, jest przejawem prestiżu prawa

POZYTYWIZM z punktu widzenia doktryny pozytywistycznej( która zakłada że prawo i marność to dwa różne systemy normatywne) istnieje obowiązek przestrzegania najbardziej barbarzyńskich reguł, powiedz­my takich, jakie stanowił Hitler, Stalin i ich poplecznicy.

HART i większość przywiązanych do tradycji liberalnych pozytywistów chciała uniknąć takiej konkluzji. Hart pisze, że teza o rozdziale nieprzesądza problemu posłuszeństwa wobec niesłusznych ustaw oraz do­daje, że pozytywista nie kwestionuje prawa do moralnego sprzeciwu wo­bec niegodziwych regulacji prawnych. Podobnie J. Raz dochodzi do wniosku, że nawet w dobrym społeczeństwie nic istnieje powszechne zobowiązanie moralne do posłuszeństwa względem prawa

AUSTIN wbrew temu, co są­dzi J. Raz, pozytywista ma nawet obowiązek karania za czynienie rzeczy słusznych, jeśli czynienie rzeczy słusznej zostało w konkretnym przypad­ku zabronione przez prawo.

Radbrucha, i Dworkin, kwestionują twier­dzenie Austina i podnoszą, że przynajmniej w odniesieniu do praw rażąco niegodziwych nie istnieje nie tylko moralny, ale również prawny obowiązek przestrzegania, ponieważ w ich prze­konaniu prawo, które rażąco narusza elementarne normy moralne, tra­ci tym .samym moc obowiązując.

49. Wskaż filozoficznoprawne uzasadnienia prawnej integracji Europy.

• Prawna integracja uzasadniona jest dobrem ogólnym społeczności jaka stanowią Europejczycy

• Dążenie do niwelowania drastycznych podziałów ekonomicznych

• Zbliżenie poziomów życia

• Wprowadzenie zbliżonych standardów dotyczących ochrony praw człowieka

• Zniesienie barier utrudniających wymianę między państwami

• Zwiększenie swobody przemieszczania

• Ujednolicanie praw dotyczących ochrony środowiska i praw zwierząt

• Jest wspólnotą gospodarcza i wspólnotą wartości, także polityczną i prawną

• To nie tylko zbieżność przepisów, ale zbieżność ochrony prawnej

• Organizuje współpracę między państwami członkowskimi między innymi w dziedzinie bezpieczeństwa ( przez rozwijanie i kosolidownie demokracji oraz rządów prawa, poszanowanie praw człowieka i swobód obywatelskich) oraz wymiaru sprawiedliwości ( przez ustalanie wspólnej polityki azylowej, imigracyjnej, celnej, policyjnej itp.)

• organizowania się w wielkie wspólnoty o zasięgu kon­tynentalnym, aby zracjonalizować swą ekonomię,

• wspólnie wykorzystywać swój potencjał i zapewnić pokój.

• mnogość państw, zapewnia wolność ludom, wspólne bezpieczeń­stwo i rozwój gospodarczy.

50. Wskaż wątki filozoficznoprawne, które najbardziej - Twoim zdaniem - wyjaśniają problemy rozwoju tzw. prawa globalnego.

New Age to światopogląd irracjonalistyczny, religijny. Jest to prąd kulturowy naszych czasów, więcej niż dotyczący tylko filozofii. Charakterystyka New Age.

• Społeczeństwo globalne

• Likwidacja podziału na narody (to jest idea kantowska)

• Człowiek jako część ludzkości, brak podziałów Przezwyciężenie podziałów to przezwyciężenie wszystkich uprzedzeń (rozwój "duchowy nie musi być równy wykształceniu)

• Wartość człowieka zależy od poziomu rozwoju duchowego

• Prawa człowieka nie wynikają z natury człowieka tylko zmieniają się wraz z rozwojem cywilizacji

• Irracjonalizm, zgodnie z teorią K. Dąbrowskiego

• Ekologizm - silne związki człowieka ze środowiskiem naturalnym i z kosmosem

• Zwrot w stronę filozofii dalekiego wschodu

• Pacyfizm - twórcy New Age domagają się trwałego pokoju

• Utworzenie społeczeństwa globalnego (jak najszybciej), przezwyciężenie podziałów na narody, na rasy, na ludzi stosownie do przynależności partyjnej, bez względu na skłonności seksualne i wyznania religijne

• Cenią rozum, uczucia, najwyżej cenią intuicję
  
  

7

---