Wstęp do ekonomii, WNE UW, prof. Jerzy Wilkin

Wykład 2. - Podstawy metodologiczne ekonomii

1. W jaki sposób tworzone są teorie ekonomiczne?

Poprzez formułowanie wniosków z wyników badań nad związkami między różnymi kategoriami ekonomicznymi (pojęcie abstrakcyjne, odzwierciedlające wybrany element procesu gospodarowania). Od obserwacji rzeczywistości do konstrukcji teoretycznych: modeli, praw nauki i teorii ekonomicznych prowadzi skomplikowany proces myślowy zwany abstrakcją. Następnie prawa te i teorie konkretyzowane są i poddawane weryfikacji. Ważną funkcję na etapie konkretyzacji teorii spełnia ekonometria, która poprzez wykorzystanie danych empirycznych (statystycznych) pozwala na ich weryfikację. Najczęściej weryfikuje się teorie naukowe poprzez falsyfikowanie - wystawianie jej na próbę obalenia.

Na podstawie obserwacji rzeczywistości stosuje się uogólnienia, uproszczenia zachodzących zjawisk - poprzez bardzo skomplikowany proces badawczy tworzy się model.

2. Na czym polega znaczenie modeli w ekonomii i jakie są rodzaje modeli?

Model ekonomiczny to konstrukcja teoretyczna, uproszczone i uogólnione odwzorowanie rzeczywistości tworzone podczas skomplikowanego procesu badawczego. Nie istnieją dwa identyczne zjawiska ani obiekty, dlatego celem modelu jest stworzenie odwzorowania ogólnego, odnoszącego się do wielu ludzi czy wielu obiektów, dzięki czemu łatwiej nam zrozumieć i analizować rzeczywistość. Modele spełniają ważna funkcję na etapie konkretyzacji teorii w celu przeprowadzenia ich weryfikacji poprzez wykorzystanie danych empirycznych. Ekonometria zajmuje się liczbową konkretyzacją praw ustalonych przez ekonomię na podstawie konkretnego opisu procesów gospodarczych, którego dostarcza statystyka gospodarcza.

Rodzaje modeli:

• model graficzny - bardzo uproszczone odwzorowanie rzeczywistości, obieg okrężny w gospodarce, struktura organizacyjna przedsiębiorstwa

• model opisowy - przy pomocy języka naturalnego, nie symbolicznego, np. w naukach społecznych

• model matematyczny - model równowagi przedsiębiorstwa, model wzrostu gospodarczego Harroda i Domara

3. Podaj przykłady modeli ekonomicznych

• model równowagi przedsiębiorstwa

• model wzrostu gospodarczego Harroda-Domara

Y = K * 1/k; Y-PBK, K- kapitał, 1/k - efektywność

• model wzrostu gospodarczego Solowa

• Y =( K,L,A)

• Graficzny model obiegu w gospodarce

• opisowy model gospodarki feudalnej

4. Czym różni się podejście pozytywne i normatywne w ekonomii?

Ekonomia pozytywna jest tą częścią teorii ekonomii, która analizuje i opisuje przebieg procesów gospodarki, odpowiadając na pytanie: „jak jest?” oraz budując na podstawie tych badań wnioski dotyczące przyszłości. Podejście pozytywne w ekonomii ma pomóc w ukształtowaniu ekonomii, jako nauki obiektywnej, wolnej od sądów wartościujących i subiektywnych poglądów badaczy. Ekonomia pozytywna opiera się na analizie faktów, a wyniki badań dzieli na fałszywe lub prawdziwe, a nie dobre i złe. Ekonomia pozytywna ma mieć charakter nauki uniwersalnej i ponadczasowej, mającej zastosowanie do gospodarek w różnych epokach i kręgach kulturowych. „Fizyka życia gospodarczego”.

Ekonomia normatywna stara się odpowiedzieć na pytanie: jak być powinno? Nie ignoruje ona jednak badań odpowiadających na pytanie: jak jest, a więc osiągnięć ekonomii pozytywnej. Zwolennicy normatywnego podejścia do ekonomii argumentują, że niemożliwe jest całkowicie obiektywne badanie procesów ekonomicznych. Ekonomista zawsze kieruje się jakimiś wartościami, podejmując się badania tego lub innego problemu badawczego, wybierając określone metody badawcze czy też mając na uwadze jakieś cele praktyczne, którym ma służyć nauka ekonomii. Ekonomia normatywna zakłada, że ekonomista powinien odpowiadać na pytanie, co jest dobre, a co złe, co pożądane, a co nie.

Przykłady podejścia pozytywnego i normatywnego w podatkach:

a) pozytywne:

• Analiza wpływu systemu podatkowego na decyzje konsumentów i producentów;

• „Krzywa Laffera”: związek między stopą podatkową a wielkością wpływów z podatków do budżetu państwa

b) normatywne:

• sposoby wykorzystania systemu podatkowego do zmniejszenia zróżnicowania dochodów społeczeństwa

• „sprawiedliwy system podatkowy”

5. Z czego wynikają spory między ekonomistami?

Czy nauka ekonomii może jednoznacznie rozstrzygać spory pomiędzy ekonomistami? Postęp w nauce ekonomii może pomóc w rozwiązywaniu tych sporów, ale ich nie wyeliminuje. Przyczyny różnic pomiędzy stanowiskami wielu ekonomistów:

• Rzeczywistość gospodarcza jest niezmiernie skomplikowana, zmienna i powiązana z elementami otoczenia społecznego, kulturowego, politycznego i przyrodniczego; trudno z niej „wypreparować” elementy czysto gospodarcze o jednoznacznych dla każdego cechach. Ekonomia ma więc do czynienia z bardzo zmienną i trudną „materią” badawczą

• Ekonomia zajmuje się zarówno tym, jak było, jest i jak być powinno. W naukach ekonomicznych następuje splatanie się aspektów opisowo-pozytywnych jak i normatywnych. Nawet ekonomiści hołdujący podejściu pozytywnemu różnią się między sobą w naukowym wyjaśnieniu tych samych spraw, a tym bardziej różnią się ci, którzy w swoich koncepcjach odwołują się do wartości społecznych czy innych

• Ekonomiści wykorzystują różne metody badawcze w odniesieniu do określonych problemów, Jak już wspomnieliśmy wcześniej, temu samemu obiektowi badawczemu może odpowiadać wiele modeli teoretycznych. Te zaś mogą prowadzić do różnych wniosków

• Ekonomia stara się być nauką obiektywną, ale ekonomiści są też ludźmi żyjącymi w otoczeniu społecznym, mają swoje poglądy, systemy wartości, wrażliwość na różne zjawiska itp. Te okoliczności rzutują również na rozwój nauki ekonomii i jej praktyczne wykorzystanie.

• Gospodarowanie wymagające nieustannych decyzji w zmieniających się okolicznościach nie może opierać się na czystych osiągnięciach nauki. Gospodarowanie jest także szczegółowym rodzajem sztuki, podobnie jak wykorzystanie wiedzy w praktyce.

• Różnorodność „szkół naukowych” i metodologii badawczych.

6. Dlaczego przedmiot ekonomii ulega poszerzeniu; podaj kilka przykładów tej „ekspansji” ekonomii

Przedmiot ekonomii ulega poszerzeniu w wyniku poszerzenia się skali gospodarowania i komplikowania się więzi ekonomicznych. Jest to m. in. wynik globalizacji zjawisk ekonomicznych (powstanie gospodarki światowej)

Nowe tendencje w metodologii ekonomii:

• rozwój ekonomik szczegółowych: rolnictwa, przemysłu, transportu, kultury

• ekonomia ekologiczna

• ekonomiczna teoria zachowań ludzkich w sferze przestępczości, zjawisku dyskryminacji, doborze małżeńskim

• teoria wyboru publicznego i ekonomiczna teoria prawa

• Szerokie zastosowanie matematyki, a zwłaszcza teorii gier

• Wykorzystanie eksperymentów i rozwój ekonomii eksperymentalnej

• Wzrost zainteresowania rolą instytucji w gospodarowaniu i interdyscyplinarnym podejściem do badania procesów gospodarowania

• Poszerzanie się zakresu przedmiotu ekonomii i wykorzystania teorii ekonomicznych

Wykład 3. - Problem wyboru w ekonomii

1. Jaką rolę odgrywa konsument, jako podmiot gospodarowania?

• nabywa od producenta dobra (towary i usługi) w celu zaspokojenia swoich bieżących potrzeb, konsumuje wytworzone dobra

• kształtuje popyt na określone dobra, generuje popyt

• może być przyczyną sukcesu producentów na rynku (preferowany koszyk dóbr i usług)

• zawiera transakcje

2. Jakie cele i ograniczenia bierze konsument pod uwagę w dokonywaniu wyborów ekonomicznych?

Konsumenci postawieni wobec wyboru pomiędzy rozmaitymi koszykami dóbr i usług zachowują się przewidywalnie i ujawniają pewne preferencje. Celem konsumenta jest wybranie takiego koszyka, który najbardziej będzie odpowiadał jego upodobaniom i zaspokojeniu potrzeb po jak najmniejszej cenie.

Ograniczenia to ograniczenie zamożności konsumenta, czyli wydatków, jakie musiałby ponieść na zakup określonego koszyka. Jest to ograniczenie budżetowe. Zbiór koszyków, które spełniają ograniczenie budżetowe nazywamy walrasowskim zbiorem konsumpcyjnym

3. Na czym polega równowaga konsumenta?

• maksymalizacja konsumpcji

• konsument jest w punkcie równowagi kiedy krzywa obojętności wyznaczona przez jego koszyk dóbr i usług styka się z linią walrasowskiego zbioru konsumpcyjnego

• konsumenci wybrali koszyki, które są dla nich optymalne przy danych cenach

• konsument nie ma motywacji, aby zmienić swoją decyzję o wyborze koszyka - wybrał najlepszy

Równowaga konsumenta oznacza, że wybrał on taki koszyk dóbr, który przy danym poziomie dochodów i cen ma dla niego największą (maksymalną) użyteczność.

4. Wymień główne składniki kosztów i efektów (zarówno prywatnych, jak i społecznych) na przykładzie kształcenia uniwersyteckiego

Koszty prywatne:

• czesne, książki, zamieszkanie

• wartość utraconych zarobki

Koszty społeczne:

• koszty ponoszone przez uczelnię, nie objęte czesnym

• koszty prywatne

• dotacje państwa do szkolnictwa wyższego

• zniżki studencki

Efekty indywidualne:

1. Efekty rynkowe

• wzrost wynagrodzenia

2. Efekty pozarynkowe

• prestiż

• szacunek

• wiedza

• znajomości

Efekty społeczne:

• wzrost wykwalifikowanej siły roboczej

• wzrost zamożności społeczeństwa

• + e. prywatne

5. Wyjaśnij pojęcie kosztu alternatywnego i podaj jego przykłady

Koszt alternatywny: wartość jaką moglibyśmy otrzymać gdyby poniesione koszty przeznaczyć na inny cel, np. koszt kształcenia akademickiego - alternatywnym byłaby wartość wynagrodzenia pracy, zamiast studiów, lub inwestycja tych pieniędzy w papiery wartościowe.

6. Na czym polegają pozytywne i negatywne efekty zewnętrzne gospodarowania?

Pozytywne efekty gospodarowania: - kiedy z działalności jednej osoby korzyści czerpią inni i nie jest ona uwzględniona w cenach (sąsiad pszczelarza ma drzewka kwitnące i to pomaga w robieniu miodu)

• produkty

• usługi

• wzrost dobrobytu

• powiększenie zasobów produkcyjnych

Negatywne: - kiedy czyjeś działania zmniejszają użyteczność lub są kosztowne dla innych (np. zanieczyszczenie środowiska) i nie są uwzględnione w cenach

• zanieczyszczenie środowiska

• degradacja zasobów

Wykład 5. - Rynek finansowy

1. Na czym polega znaczenie rynku kapitałowego dla funkcjonowania współczesnej gospodarki?

Rynki kapitałowe pozwalają uzyskać środki do realizacji projektów inwestycyjnych oraz redystrybować ryzyko związane ze zmianą cen i powstaniem strat w portfelach podmiotów różnych sektorów gospodarki. Ryzyko może redystrybuowane pomiędzy uczestnikami systemu finansowego oraz zarządzanie za pomocą nowoczesnych instrumentów finansowych.

Podstawowym celem uczestników systemu finansowego jest powiększenie wartości swoich kapitałów własnych. Przedsiębiorstwa starają się dokonać tego przez podejmowanie jak najbardziej opłacalnych projektów inwestycyjnych, instytucje finansowe poprzez zawieranie kontraktów finansowych i inwestycje w papiery wartościowe przynoszące rentowność wyższą niż koszt pozyskanych środkó, a osoby indywidualne poprzez umieszczanie swoich oszczędnośći w jak najbardziej rentownych aktywach finansowych.

Celem uczestników systemu finansowego jest więc uzyskanie w kolejnych okresach czasu jak najwyższej stopy zwrotu netto z kapitału R.

R=(St - So)/St

So - Wartość środków na początku okresu

St - watrość środków na końcu okresu, pomniejszona o koszty transakcyjne i podatki

• mobilizacja i gromadzenia wolnych funduszy, które mogą być wykorzystane na cele rozwojowe i modernizacyjne przedsiębiorstw

• towarem na rynku kapitałowym są papiery wartościowe

• realkoacja kapitału między różnymi dziedzinami działalności gospodarczej

• daje inwestorom (indywidualnym i instytucjonalnym) możliwość uzyskania wysokiej stopy zwrotu od zainwestowanych kapitałów

2. Jakie są główne instytucje i instrumenty rynku kapitałowego?

Instrumenty bazowe

• Akcje

• Obligacje

• Waluty

• Indeksy giełdowe

• Bony

• Weksle

• Polisy Ubezpieczeniowe

• Jednostki uczestnictwa

Pochodne:

• Kontrakty terminowe

• Swapy

• Opcje

• Pochodne kredytowe

Instytucje:

• Giełda Papierów Wartościowych

• Biura Maklerskie i bank rozliczeniowy

• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych

• Komisja Papierów Wartościowych i Giełd

Instrumenty:

- dłużne

- pochodne (futures - giełdowe i forward - pozagiełdowe)

- akcyjne

3. Co to jest „inżynieria finansowa”?

Dziedzina nauki bazująca na wiadomościach z zakresu matematyki finansowej. Jej celem jest analiza instrumentów pochodnych rynku finansowego, metod wyceny tych instrumentów, oraz sposobów ich wykorzystania w zarządzaniu ryzykiem finansowym. Zajmuje się również innowacjami w zakresie metod finansowania projektów inwestycyjnych, zarządzania finansowego przedsiębiorstwie.

4. Najważniejsze etapy budowy rynku kapitałowego w Polsce

uruchomienie transakcji postkomunistycznej

- otwarcie Giełdy Warszawskiej w 1991

fale prywatyzacji
-liberalizacja (...)
-złotówka staje sie wluta wymienną
-powszechna prywatyzacja

Powstanie i rozwój Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych:

• 1991 utworzenie giełdy

• Wzrost liczby firm notowanych na giełdzie: od 5 w 1991 do ponad 200 obecnie

• Wzrost tzw. kapitalizacji giełdy (wartości akcji notowanych na giełdzie)

• Zwiększenie rodzajów papierów wartościowych i typów transakcji na giełdzie

5. Dobre i złe strony spekulacji finansowej - podaj przykłady

??????????????????????????????????????????????????????????

Dobre:
- osiągnięcie zysku na transakcjach spekulacyjcnych np.

• Mam akcje -> sprzedaje akcje -> Mam gotówkę -> Cena akcji spada -> Kupuję akcje (pozycja krótka)

• Nabycie danych papierów wartościowych i odsprzedanie ich, gdy ceny pójdą w górę ( pozycja długa)

Dobre:
- lokowania kapitalu w najbardziej efektywne przedsiebiorstwa

- mozliwosc uzyskania wysokiej stopy zwrotu przez inwestorow

Złe:

-mozliwosc walkow

• wysokie ryzyko inwestycje

• przestępstwa giełdowe ( insider trading) przestępstwo polegające na udostępnianiu i wykorzystywaniu informacji objętych rygorem tajemnicy zawodowej

Wykład 6. - Rynek światowy i globalny system gospodarczy

1. Zdefiniuj pojęcie globalnego systemu gospodarczego i wyjaśnij na czym polega globalizacja zjawisk ekonomicznych;

Globalny system ekonomiczny jest system sprzężonych ze sobą siecią różnych powiązań gospodarek krajowych, co powoduje, że procesy gospodarcze wychodzą poza granice krajów i odbywają się w skali międzynarodowej, a w przypadku włączenia wszystkich krajów - w skali światowej. Między podmiotami zachodzą więzi o charakterze: informacyjnym, handlowym i finansowym. Globalizacja zjawisk ekonomicznych polega na: międzynarodowej wymianie dóbr i usług, przepływie czynników produkcji - głównie kapitału, przepływie informacji dotyczących zjawisk gospodarczych, metod wytwarzania wyników, sposobów organizacji oraz rozwiązań systemowych(np. unia walutowa). Wiążę się z tym wzrost współzależności między krajami.

Globalny system - powiazania pomiedzy podmiotami gospodarczymi w skali swiatowej

Globalizacja - proces rozszerzania i intensyfikacji wiezi produkcyjnych, handlowych, finansowych i informacyjnych pomiedzy podmiotami gospodarczymi w skali swiatowej

Globalizacja zjawisk ekonomicznych polega na rozszerzaniu się i intensyfikacji wiezi produkcyjnych handlowych finansowych i informacyjnych pomiedzy podmiotami gosp. W skali swiatowej

2. Dlaczego globalizacja przyspiesza wzrost gospodarczy?

• Wzrost efektywności wykorzystywania zasobów - trafiają tam, gdzie są najefektywniej wykorzystywane.

• Zwiększanie korzyści z handlu dla wszystkich stron w nim uczestniczących

• Poprawa dostępu do czynników produkcji i ułatwienie przezwyciężenia barier wzrostu i rozwoju, np. napływ nowych technologii.

• Inwestycje zagraniczne w krajach rozwijających się.

• Międzynarodowy podział pracy stwarza szansę rozwoju wielu krajom poprzez sytuowanie w nich środków produkcji, umiejscawianie elementów produkcji w miejscach najbardziej ku temu odpowiednich tj. wykorzystywanie lokalnych możliwości w celu wydajnego, optymalnego efektu końcowego. Dzięki temu, poszczególne etapy produkcji mogą być wydzielone i ulokowane tam, gdzie koszty wytwarzania są najniższe, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiednich standardów jakościowych.

- umozliwia lepszy postep naukowo techniczny

- umozliwia swobodniejszy przeplyw towarow i uslug i informacji

- zwieksza konkurencje na swiatowych rynkach

3. Jakie czynniki i uwarunkowania sprzyjają globalizacji?

• rewolucja informatyczna i telekomunikacyjna

• liberalizacja obrotow handlowych i finansowych, czyli obiżenie ceł, zniesienie barier pozacelnych w dostępie do rynku kapitałowego i towarowego

• wzrost liczby i znaczenia korporacji miedzynarodowych

• upowszechnianie sie produkcji i kultury masowej

• Teoria ekonomii

• Tworzenie instytucjonalnej podstawy handlu i obrotów kapitałowych w skali międzynarodowej, powołanie HFW, WTO

• Postęp techniczny

4. Główni aktorzy systemu globalnego i rozkład korzyści z globalizacji;

- gospodarki narodowe i władze państwowe

- korporacje ponadnarodowe

- instucje miedzynarodwe (ONZ, WTO, OECD(organizacja współpracy ekonomicznej i rozwoju), BŚ)

Korzyści z globalizacji rozkładają się nierównomiernie, iulustracją graficzną jest tzw kielich wstydu. Pogłębiają się różnice w rozwoju gospodarek krajowych. Na ogólnym bogactwie, korzystają najwięcej państwa wysoko rozwinięte

5. Zagrożenia związane z globalizacją

• pogłębianie różnic rozwoju gospodarczego pomiędzy regionami świata

• groźba destabilizacji makroekonomicznej zwłaszcza w postaci kryzysów walutowych i finansowych

• wynika z ogromnego wzrostu przepływów kapitałowych, w tym głównie kapitału portfelowego, pożyczek bankowych, inwestycji w instrumenty pochodne. Otwarcie międzynarodowe zwiększa na przykład niebezpieczeństwo - zwłaszcza w przypadku niedostatecznej regulacji sektora bankowego - że słabsze banki podejmą bardziej ryzykowne transakcje finansowe na rynku międzynarodowym i w przypadku strat pokrycie ich zostanie przerzucone na podatników, np. przez wspomagającą akcję rządu, który stara się nie dopuścić do załamania rynku finansowego

• groźba spekulacyjnego ataku na wolutę danego kraju(gwałtowna ucieczka od waluty krajowej i wykupywanie walut zagranicznych) => zjawisko gwałtownej deprecjacji waluty krajowej + utrata znacznej części rezerw walutowych + wzrost stóp procentowych

• ludzie niedostatecznie wykształceni, zwłaszcza w krajach rozwiniętych tracą szansę awansu społecznego i dochodowego z powodu przesuwania poszczególnych faz produkcji do miejsc, gdzie są one najtańsze, a więc miejscowa siła robocza pozostaje bez pracy (w związku z wewnątrz produktowym / międzynarodowym podziałem pracy)

• polaryzacja na globalne elity i lokalne doły prowadząca do napięć społecznych => w efekcie: frustracja, algesja, przestępczość

• terroryzm, przemyt narkotyków związany z łatwością i swobodą podróżowania

• wzrost mobilności ludzi zwiększa ryzyko przenoszenia chorób i epidemii

• swobodnie rozpowszechniane obrazy TV mogą propagować pornografię, przemoc

• w sieciach komputerowych można przesyłać sygnały niszczące informacje i oprogramowanie w milionach komputerów na całym świecie, włamywać się do systemów chronionych (bankowych, wojskowych)

• osłabienie roli państwa w życiu gospodarczym i społecznym, zanikanie rodzimej tradycji na korzyść kultury masowej

• uzależnienie się krajów - nie mogą sobie pozwolić na niezależną politykę gospodarczą (pieniężną w przypadku unii walutowej), zmniejszenie suwerenności państwowej

Wykład 7. - Wzrost i rozwój gospodarczy

1. Wyjaśnij różnice między pojęciem wzrostu i rozwoju gospodarczego

Wzrost gospodarczy: proces powiększania się efektów gospodarowania, wyrażający się przede wszystkim w zwiększaniu PKB

Rozwój gospodarczy: złożony proces gospodarczo-społeczny, przejawiający się w przemianach strukturalnych gospodarki oraz poprawie najważniejszych wskaźników charakteryzujących warunku życia społeczeństwa Syntetycznym wskaźnikiem rozwoju, stosowanym przez UNDP jest tak zwany wskaźnik rozwoju społecznego - HDI.

Wzrost gospodarczy to proces powiększania efektów gospodarowania, wyrażający się przede wszystkim w zwiększaniu Produktu Krajowego Brutto, a rozwojto złożony proces gospodarczo-społeczny, przejawiający się w przemianach strukturalnych gospodarki oraz poprawie najważniejszych wskaźników charakteryzujących warunki życia społeczeństwa

2. W jaki sposób możemy mierzyć wzrost i rozwój gospodarczy?

Rozwój - HDI :

• PKB na jednoego mieszkańca (na ogół liczony w $ według siły nabywczej)

• Przeciętne trwanie życia

• Wskaźnik alfabetyzacji

• Wskaźnik skolaryzacji brutto

Wzrost gospodarczy:

PKB = produkcja globalna - zużycie pośrednie + podatki od produktów - dotacje do produktów

PKB = Konsumpcja indywidualna + wydatki rzadowe + inwestycje + eksport netto

Rozwoj gospodarczy - HDI

HDI = (PKB / 1 mieszkanca) + przecietne trwanie zycia + wskaznik alfabetyzacji

3. Jak przebiega ewolucja znaczenia różnych czynników wzrostu gospodarczego?

4. Klasyczne modele wzrostu gospodarczego

Model Horroda-Domara:

Y = K × 1/k

gdzie:

Y - produkt krajowy brutto

K - kapitał

k - kapitałochłonność, 1/k - efektywność kapitału

ΔY = ΔK × 1/k

gdzie:

ΔY - wzrost produktu krajowego brutto

ΔK - przyrost kapitału (= inwestycje)

k - kapitałochłonność

ΔY/Y = ΔK/Y × 1/k

gdzie:

ΔY/Y - stopa wzrostu produktu krajowego brutto

ΔK/Y - stopa inwestycji

k - kapitałochłonność

Model Solowa

Y = f(K, L, A)

gdzie:

Y - produkt krajowy brutto

K - kapitał

L - siła robocza (praca)

A - efektywność wykorzystania czynników produkcji (technologia)

ΔY/Y = a + W_K×r_K + W_L×r_L

gdzie:

ΔY/Y - stopa wzrostu produktu krajowego brutto

a - parametr efektywności wykorzystania czynników produkcji

W_K (W_L) - proporcja dochodu przypadająca na kapitał (pracę)

r_K (r_L) - stopa wzrostu kapitału (pracy)

5. Wykorzystanie Human Development Index dla mierzenia i porównywania rozwoju gospodarczego

Human Development Index (HDI) - Wskaźnik Rozwoju Społecznego to wskaźnik używany przez ONZ, który określa poziom życia na podstawie takich mierników jak poziom ubóstwa, stopień analfabetyzmu czy opieka zdrowotna. Wskaźnik został opracowany w 1990 przez pakistańskiego ekonomistę Mahbuba ul Haqa. Od 1993 wykorzystuje go w swoich corocznych raportach oenzetowska agenda ds. rozwoju (UNDP).

Do obliczenia syntetycznego wskaźnika HDI wykorzystywane są następujące wskaźniki cząstkowe:

• oczekiwana długość życia przy narodzeniu,

• średnia ważona odsetka dorosłych umiejących czytać i pisać oraz odsetka skolaryzacji na wszystkich poziomach edukacji.

• produkt krajowy brutto per capita.

HDI

> 0,8 - wysoko rozwinięte

0,5 - 0,8 średnio rozwinięte

< 0,5 słabo rozwinięte

Wykład 8. - Rola państwa w gospodarce

1. Jakie funkcje spełnia państwo we współczesnej gospodarce

Rząd ingeruje w wiele dziedzin gospodarki i zasadniczy sposób wpływa na jej funkcjonowanie

• produkuje dobra i usługi

• reguluje i dotuje prywatną działalność (poprzez m.in. subsydia, podatki, preferencyjne kredyty, umarzanie długów itp.)

• kupuje dobra i usługi

• redystrybuje dochody społeczeństwa (poprzez system podatkowy)

• tworzy ramy prawne wewnątrz których funkcjonuje rynek i wytwarzane są dobra i usługi (w tym najważniejsze regulacje to:

• stabilne prawa własności

• reguły określające przepływ i dostęp do informacji

• standardy miar i wag (w tym dotyczące reklamy, nazw i opisów produktów)

• system zinstytucjonalizowanych reguł i standardów dotyczących zawierania transakcji(

• ekonomicznym uzasadnieniem dla tych działań są niedoskonałości (zawodność) rynku - jego nieefektywne w sense Pareto rozwiązania

Funkcje państwa:

• wewnętrzne - wszystko to co dzieje się w kraju, czyli utrzymanie policji itp.

• zewnętrzne - zapewnienie obrony przed agresją z zewnątrz

• stabilizacyjna - wykorzystanie określonych instrumentów do określonych celów, zapobieganie recesji, zapewnienie pełnego zatrudnienia, stabilnych cen i równowagi ekonomicznej

• alokacyjna - polega na oddziaływaniu państwa na podwyższenie czynników wytwórczych pomiędzy sektorami : prywatnym i publicznym, a następnie za dobrą alokację wewnątrz sektorów; dostarczanie gospodarstwom domowym dóbr i usług, jej celem jest zniwelowanie negatywnych skutków zawodności rynku i zapewnienie efektywności gospodarki.

• redystrybucyjna - polega na oddziaływaniu państwa na ostateczny podział dochodów w społeczeństwie za pomocą progresywnych sposobów opodatkowania i zasiłków, tak by był on bardziej równy i sprawiedliwy

2. Przyczyny wzrostu roli państwa w gospodarce w perspektywie historycznej

• wielki kryzys lat trzydziestych i zniszczenia wojenne, które wymusiły na rządach większe zaangażowanie

• powstanie bloku socjalistycznego, w którym państwa prowadziły aktywną politykę socjalną

• interwencja po upadku socjalizmu w celu budowy nowego systemu i odbudowy państwa

• potrzeba redystrybucji dochodów w celu zmniejszenia nierówności społecznych, a co za tym idzie przestępczości i napięć społecznych

• potrzeba uregulowań prawnych dotyczących działalności gospodarczzych

• rola państwa w procesie integracji Polski z UE

- kryzys gospodarczy lat 30 (wielki kryzys)

- zniszczenia wojenne

- powstanie bloku socjalistycznego

3. Na czym polega komplementarność i konkurencyjność roli państwa w gospodarce?

komplementarność: Państwo w określonych warunkach i poprzez odpowiednio ukierunkowane wydatko może trwale zwiększyć stopę wzrostu gospodarczego. „Odpowiednio ukierunkowane wydatki” to takie, które stanowią komplementarny do pozostałych czynników nakład w procesie produkcji. Są to podatki, które albo zwiększają produktywność kapitałuy ( fizycznego i ludzkiego) albo korygując niedoskonałości rynku, wpływają na stopę inwestycji w szeroko pojęty kapitał. Do tych produktywnych wydatków publicznych zalicza się wydatki na edukację, służbę zdrowia, na badania i rozwój, infrastrukturę czy bezpieczeństwo publiczne.

Konkurencyjność: mpaństwo konkurencyjne to takie, które będzie miało niskie podatki, a środki publiczne kierowane będzie na edukację i te dziedziny, które ułatwiają konkurencję na globalnym rynku.

4. Co to są „niesprawności rynku” i jaka jest reakcja państwa na te niesprawności?

I nieefektywność

• monopolizacja - ustawodawstwo antymonopolowe

• negatywne efekty zewnętrzne produkcji - regulacje dotyczące ochrony środowiska (np. podatek Pigou, obowiązek używania filtrów itp. itd.)

• dobra publiczne - subsydiowanie niektórych form działalności, np. finanswoanie obrony narodowej, sądów, opieki zdrowotnej...

II nierówność

• nadmierne zróżnicowanie dochodów i bogactwa - redystrybucja dochodów poprzez progresywne opodatkowanie oraz wspieranie dochodów niektórych grup ludności

III niestabilność - kształtowanie polityki makroekonomicznej

• inflacja - polityka monetarna

• bezrobocie - polityka fiskalna/socjalna

• wahania wzrostu gospodarczego - inne formy polityki

Niesprawność rynku oznacza, ze jego rozwiązanie jest nieefektywne w sensie Pareto (optymalne korzyści dla jednej grupy przeważające nad niekorzyściami dla innej grupy)

Państwo powinno wtedy ustalić regulacje prawne lub zaangażować środki pieniężne aby dążyć do uzyskania optimum

Niesprawności rynku i interwencja państwa

• dobra publiczne - kwestia tzw. "pasażera na gapę" ( konsumuje, ale bez opłaty), jeżeli jest takich osób więcej państwo musi interweniować i wprowadzić przymusowe opłaty i dostarczyć dane dobro przy udziale sektora publicznego.

• efekty zewnętrzne np. zanieczyszczenie środowiska ( nie mają odbicia w cenie) państwo interweniuje poprzez handel zezwoleniami, podatek ekologiczny itp.

• niedoskonała konkurencja Państwo uniemożliwia działania mające na celu ograniczenie konkurencji czy w przypadku monopoli wprowadza regulacje wysokości cen.

• cykl koniunkturalny (recesje, wahania produkcji) państwo podejmuje działania mające na celu wyjście z kryzysu.

5. Co wpłynęło na ograniczenie roli państwa w gospodarce w latach 80. I 90. XX wieku?

1. Reaganomics (atak na państwo opiekuńcze) - reaganomika; Ronald Reagan.

• indywidualizm Usa

• rola rynku

• podażowa szkła w ekonomii

• reformy podatkowe (ograniczenie podatków) - by ludzie mięli więcej pieniędzy na realizację celów

• deregulacja (zmniejszono regulację państwa w bankach, w cenach lotniczych - zezwolono na wolną konkurencję)

• państwo wycofuje się z wielu dziedzin gospodarki

• prywatyzacja

• zmniejszenie zakresu państwa socjalnego

2. Thatcheryzm (Podstawowe elementy thatcheryzmu to zdecydowanie liberalne i wolnorynkowe nastawienie w kwestiach gospodarczych, monetarystyczna polityka pieniężna, cięcia wydatków publicznych, obniżka podatków, ograniczenie roli związków zawodowych oraz prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Za równie ważne aspekty myśli Thatcher uważa się typowy dla torysów konserwatyzm społeczny, twardą obronę interesów państwa na arenie międzynarodowej oraz (co w chwili objęcia przez nią urzędu premiera było nowością) styl rządzenia akcentujący rolę silnego przywództwa.)

3. Kryzys koncepcji „państwa dobrobytu” - idea państwa dobrobytu zaczęła być krytykowana z powodu:

• nieefektywność wynikająca z regulacji i ingerencji państwa w gospodatkę, których przyczyną jest m.in. korupcja, biurokracja,

• zmian społecznych i gospodarczych do których nie przystawal już przestarzały system zabezpieczenia społecznego

• zmiany na rynku pracy

4. Upadek systemu socjalizmu typu radzieckiego

6. Dobra publiczne - ich cechy i rola w gospodarce

• Konieczność wytwarzania dóbr publicznych jako efekt zawodności rynku

• Dobra prywatne (wykluczalność i konkurencyjność) a dobra publiczne (niewykluczalność i niekonkurencyjność)

• Dobra publiczne a zjawisko „gapowicza” (free rider)

• Zerowy koszt krańcowy i zerowa cena dóbr publicznych

• Czy sektor prywatny może być zaangażowany w wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych?

• Czy dobra publiczne mogą być zastąpione dobrami prywatnymi?

Cechy charakterystyczne:

• nikogo nie można wyłączyć z ich konsumpcji,

• konsumpcja przez jednego nie umniejsza konsumpcji innym.

Ze względu na cechy dóbr publicznych wolny rynek nie jest w stanie dostarczyć optymalnej ich ilości.

Jedna z przyczyn zawodności rynku.

• Istnieje możliwość korzystania z dóbr publicznych bez płacenia, tzw. problem pasażera na gapę.

• Pojedynczy konsument będzie zainteresowany kupne (dostarczeniem) tylko takiej ilości danego dobra, przy której jego prywatna korzyść krańcowa będzie równa cenie (kosztowi krańcowemu) danego dobra, nie weźmie on natomiast pod uwagę korzyści jakie z jego zakupu osiągają inni. Wynik tej transakcji w przypadek dobra publicznego nie będzie optymalny w sensie Pareto, a ilość dostarczonego dobra będzie zbyt mała.

7. Na czym polegają główne zasady tzw. „dobrego państwa”?

1. Symbioza państwa i rynku - odrzucić należy skrajne koncepcje, te które zakładają nieintegrację państwa w sprawy gospodarcze, jak i te, które przypisują państwu dominującą rolę w gospodarce. Państwo jest nieodzowną instytucją i podmiotem w szeroko rozumianej sferze gospodarowania. Działalność państwa i działanie mechanizmu rynkowego powinno tworzyć układ komplementarny i wzajemnie wzmacniający się.

2. Komplementarność rynku i demokracji - Demokracja jest podstawą dobrego państwa, gdyż pozwala na realizację tych wartości, które uznajemy za szczególnie ważne dla godności osoby i obywatela. Demokracja jest też najlepszym, ale niedoskonałym mechanizmem rozwiązywania konfliktu interesów w społeczeństwie. Rynek tworzy infrastrukturę ekonomiczną współczesnej demokracji, ale też może w szczególnych przypadkach zagrażać zasado demokracji. W dobrym państwie należałoby przyznać priorytet mechanizmowi demokracji, wiedząc, że zostawia wystarczająco dużo miejsca dla działań rynku. Wg A. M. Okuna „ [...] konflikt między zasadą równości a zasadą efektywności ekonomicznej jest nieunikniony [...] kapitalizm i demokracja po to potrzebują siebie nawzajem, aby dodać nieco racjonalności kwestii równości i trochę humanitaryzmu kwestii efektywności

3. Dominacja mechanizmu rynkowego w regulowaniu gospodarowania - rynek powinien być podstawowym regulatorem funkcjonowania gospodarki. Zakres ingerencji państwa powinien być ograniczony i oparty na jasnych i względnie stabilnych zasadach

4. „Surowy paternalizm” państwa - taktyka działania rządu zajmującego się zajmującego się osobistych potrzeb obywateli albo normowaniem ich postępowania jako osób prywatnych, a także ich stosunku do państwa i do innych obywateli); w dobrym państwie warunki instytucjonalne sprawiają, że powodzenie jednostki w sferze materialnej, zawodowej i osobistej zależy przede wszystkim od niej samej, od jej zaradności, pracy, talentu, wiedzy i efektywności, a dopiero na końcu i w stosunkowo najmniejszym stopniu, od działalności państwa. Opiekuńczość państwa jest niezbędna w 3 zasadniczych sferach:

• w ochronie praw osobistych i obywatelskich jednostki

• w ekstremalnych przypadkach kiedy jednostka nie jest w stanie sama sobie pomóc w sytuacji zagrażającej zubożeniem podstaw jej egzystencji,

• kiedy państwo spowoduje, że działalność jednostki, grupy da spotęgowane efekty, tak dla zainteresowanych jak i dla społeczeństwa

5. Ekonomizacja funkcjonowania sfery publicznej

• stosowanie zasady przetargów publicznych na wykonanie pewnych zadań spoczywających na państwie

• zlecenie podmiotom prywatnym spełnianie niektórych usług publicznych

• wykorzystanie rozsądnego zakresu konkurencji, także w sferze publicznej

• powszechne stosowanie rachunku ekonomicznego w każdej dziedzinie działalności państwa

6. Poszerzanie samorządności i decentralizacji - wykonywanie funkcji państwa nie może spoczywać tylko na władzy centralnej. Wprzęgnięte muszą być w jak największym możliwym stopniu, niższe szczeble organizacji państwa, administracyjne i samorządowe. Zalety:

• mobilizacja aktywności dużej części obywateli

• zwiększenie społecznej kontroli nas funkcjonowaniem organów władzy

• większa efektywność wydawania środków publicznych i lepsze dostosowanie rozwiązań w działalności publicznej do zróżnicowanych potrzeb społeczności lokalnych i konkretnych grup obywateli

7. Zapewnienie stabilności, która nie demobilizuje - stabilizujące funkcje państwa w gospodarce powinny być przede wszystkim nakierowane na stwarzanie systemowych rozwiązań łagodzących skutki nieprzewidzianych perturbacji w gospodarce. Gospodarka rynkowa nieodzownie wiąże się z fluktuacjami i niestabilnością (cykl koniunkturalny). Ta niestabilność generuje w większości przypadków zmiany i potęp, ma wiec walor pozytywny. Jest też niestabilność niepożądana, destruktywna, rodząca zjawiska masowej deprywacji (niemożność działania w celu zaspokojenia silnej potrzeby czegoś.) - to wymaga stabilizującej interwencji państwa

8. Przejrzystość i dezalienacja państwa - ograniczenie funkcji państwa, jak najszersza ich decentralizacja, poddanie działalności państwa demokratycznej kontroli, sprawna polityka informacyjna i edukacyjna

Dobre państwo:
- tworzy odpowiednie ramy prawne
a) stabilne prawa własności
b) reguły określające przepływ i dostęp do informacji
c) zinstytucjinalizowane reguły dotyczące zawierania transakcji
d) sprawne funkcjonowanie aparatu sprawiedliwości
- regulacja i dotowanie prywatnej działalności
- niwelowanie negatywnych skutków zawodności rynku
- zapobieganie kryzysom, utrzymywanie równowagi ekonomicznej
- sprawny fiskalizm - aby podział dochodów był bardziej sprawiedliwy

8. Główne obszary sporu w ekonomii na temat roli państwa

• dużo państwa czy mało? Spory dotyczące zakresu interwencji państwa w gospodarkę - liberalizm vs keynesowska aktywna rola państwa

• czy recesje, bezrobocie i wahania rynku są optymalną reakcją rynku na zmieniające się warunku czy zawodnością rynku? A co za tym idzie, czy ten problem wymaga interwencji państwa

• - własność publiczna czy prywatna? Interwencja państwa nie oznacza, że musi być ono właścicielem środków wytwórczych - publiczne dostarczanie dóbr i usług nie implikuje publicznej produkcji. A więc czy sektor prywatny może (poiwinien) być zaangażowany w wytwarzanie i dostarczanie dóbr publicznych

• przeciwstawianie celów redystrybucyjnych polityki państwa (systemu podatkowego) wymogom efektywności. Jak wysokie powinny być podatki, żeby nie spowalniać gospodarki, nie obniżać inwestycji itp.? podatek progresywny czy liniowy (ekonomia pozytywna vs Normatywna)

Wykład 9. - Podstawy analizy makroekonomicznej - główne kontrowersje i kierunki

1. Czym zajmuje się mikroekonomia, a czym makroekonomia?

Makroekonomia - jest to dział ekonomii zajmujący się badaniem gospodarki jako całości uwzględniając jej najważniejsze części. Interesują ją więc takie zagadnienia jak:

• przyczyny określające poziom produkcji krajowej

• możliwości wzrostu i rozwoju gospodarczego

• stabilizacja systemu gospodarczego

• czynniki wpływające na ogólny poziom cen

• wahania koniunktury gospodarczej, inflacji, bezrobocia

Makroekonomia zajmuje się również eliminowaniem negatywnych zjawisk występujących w gospodarce. Formułuje określone sposoby polityki w tym zakresie wraz z instrumentami i źródłami finansowania.

Mikroekonomia zajmuje się analizą kategorii ekonomicznych, związków i prawidłowości na najniższych poziomach gospodarowania:

• podmiotów gospodarczych

• poszczególnych rynków, branż, działów gospodarki, regionów kraju

Większość kategorii, narzędzi analizy ekonomicznej i teorii ekonomicznych wywodzi się z mikroekonomii.

Dostarcza naukowych podstaw do kształtowania polityki gospodarczej państwa, szczególnie polityki fiskalnej i polityki monetarnej

2. Podaj przykłady zjawisk makroekonomicznych i scharakteryzuj sytuację makroekonomiczną Polski w 2005 r.

Przykłady zjawisk makroekonomicznych:

• Załamanie koniunktury i kryzys ekonomiczny w latach 1930. W latach 1929-1932 produkcja przemysłowa spadła w Polsce o 37%, w Niemczech o 41% a w USA o 45%.

• W wyniku katastrofalnej inflacji w Niemczech ceny w listopadzie 1923 r. były wyższe od cen w 1913 r. 1 422 900 000 000 razy. Stopa inflacji w Polsce w 1990 r. przekroczyła 500%

• Stopa bezrobocia wzrosła w okresie transformacji postsocjalistycznej od prawie 0% do 20% w 2003 r.

• Tempo wzrostu gospodarczego Japonii w końcu lat 1960. Przekroczyło 12%, a tempo wzrostu gospodarczego Chin wynosi w ostatnim dziesięcioleciu 9-10%

Sytuacja makroekonomiczna Polski w 2005 r.

• PKB 3,2 %

• inflacja: 2,1%

• przeciętne wynagrodzenie brutto: 2380zł

• wartość eksportu: 71,4 mld euro

• bezrobocie: 18%

3. W jaki sposób oblicza się Produkt Krajowy Brutto?

Produkt Krajowy Brutto (PKB) (ang. GDP - Gross Domestic Product) (ekon.) to jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkowości narodowej. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).

Wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące. Zgodnie z tym od strony produkcyjnej:

PKB = produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie = suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej.

Obliczanie PKB na podstawie powyższej formuły jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego. Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły. Najpopularniejsza z nich ma podstawę w spostrzeżeniu, że PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej wytworzonej na terenie kraju. Zatem od strony popytowej:

PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów.

W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.

Trzecia formuła wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł. Zatem od strony dochodowej:

PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja.

Powyższa formuła wyraża podział wartości dodanej pomiędzy pracę (pracowników najemnych), kapitał (właścicieli kapitału, inwestorów), państwo i odtworzenie zużytego majątku.

Produkcja globalna - Zużycie pośrednie = Wartość dodana brutto

Wartość dodana brutto + Podatki od produktów - Dotacje do produktów = Produkt Krajowy Brutto

Produkt Krajowy brutto = Spożycie (na zaspokojenie indywidualnych i zbiorowych potrzeb) + Akumulacja (na inwestycje)

PKB = Ki + Kr + I + Exn

Ki - konsumpcja indywidualna

Kr - wydatko rządowe na dobra i usługi

I - inwestycje

Exn - export netto (export - import)

4. Równowaga makroekonomiczna w ujęciu klasycznej ekonomii i ekonomii keynesowskiej

Klasyczna szkoła w ekonomii:

• podstawowe twierdzenie makroekonomiczne: „Podaż sama sobie wytwarza popyt” (Twierdzenie J. B.Say'a)

• W nieskrępowanej gospodarce rynkowej suma dochodów równa się sumie wydatków, a te równają się PKB

Rewolucja Kayensowska:

• J. M. Kayens „Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”

• Zakwestionowanie tzw. prawa Saya

• „Dochód narodowy zależy od rozmiarów zatrudnienia”

• Równowaga makroekonomiczna może istnieć przy niedobrowolnym bezrobociu

• Znaczenie efektywnego popytu i rola państwa

• Popyt może być mniejszy od podaży

• Teoretyk aktywnej roli państwa

• Rynek ma tendencję do równowagi

Keynesizm to teoria makroekonomiczna, która podkreśla fakt, że gospodarka ze swej natury ma charakter niestabilny i wymaga stosowania aktywnych doraźnych posunięć polityki gospodarczej rządu tj. zarządzania całkowitym popytem w celu wyeliminowania recesji i bezrobocia oraz kontrolowania inflacji. Poziom produkcji i zatrudnienie wynika z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o całkowitym popycie.

W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza", regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.

Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.

W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.

Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą skalę rozmaite działania interwencjonistyczne.

Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu efekt "mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.

Wykład 10. - Polityka fiskalna państwa

1. Jakie są cele polityki fiskalnej państwa?

Polityka fiskalna to ogół działań państwa kształtujących budżet państwa poprzez zmiany we wpływach (np. podatki, zadłużenia publicznego) i wydatkach państwa (np. subwencje, inwestycje państwowe, itp.)

1. cele uniwersalne.

• promowanie wzrostu gospodarczego (przyrostu PKB),

• stabilizacja cykli koniunkturalnych (przy pomocy automatycznych stabilizatorów koniunktury: podatków progresywnych i zasiłków dla bezrobotnych oraz narzędzi dyskrecjonalnych, czyli np. zwiększonych wydatków rządowych),

• ochrona wartości pieniądza w czasie (przeciwdziałanie, zapobieganie inflacji),

• ochrona dotychczas istniejących miejsc pracy oraz tworzenie nowych,

• wspieranie konkurencyjności gospodarki,

• bezpieczeństwo systemu finansowego.

• dobry bilans płatniczy z zagranicą

2. cele specyficzne - cele uniwersalne skonkretyzowane ze względu na dany kraj i czas.

Cele pozafiskalne polityki fiskalnej:

1. tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki,

2. tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizacje obciążeń podatkowych,

3. ograniczenie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego,

4. walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy,

5. korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego,

6. łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych, które kierują się przede wszystkim motywem zysku.

2. Przyczyny i skutki deficytu budżetowego

Deficyt budżetowy - nadwyżka wydatków państwa ponad przychody do budżetu, która musi być sfinansowana poprzez zaciąganie długu publicznego

Deficyt budżetowy może wynikać:

• z nadmiernych wydatków budżetowych

• z powodu zbyt niskich dochodów budżetowych (niska stopa opodatkowania, mało skuteczny system ściągania podatków, spadający poziomu produkcji i dochodu narodowego)

• z oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa socjalnego, finansując cześć konsumpcji mniej zamożnych grup społecznych.

• wynika także ze sposobu uchwalania budżetu w systemie parlamentarnym. Różne siły społeczne - z jednej strony zainteresowane są minimalizacją podatków, z drugiej zaś maksymalizacją wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.

Przyczyny powstawania deficytu budżetowego: może być założony w ustawie budżetowej, powstawać w trakcie realizacji budżetu w wyniku popełnionych błędów, powstawać pod wpływem czynników niezależnych. Może wiązać się z niekorzystną sytuacją gospodarczą kraju lub z deficytem w obrotach płatniczych z zagranicą. Może być świadomie wykorzystywany przez rząd jako instrument służący realizacji określonej polityki gospodarczej. Jednym z powodów powstawania deficytu mogą być podatki, których wielkość została zaplanowana na poziomie nie zapewniającym pokrycie wydatków. Wadliwy może też być mechanizm ściągania podatków. Kolejną przyczyną powstawania deficytu budżetowego mogą być zbyt wysokie wydatki, które niejednokrotnie mogą być społecznie lub ekonomicznie uzasadnione.

Konsekwencje:

• Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).

• utrzymujący się przez dłuższy okres deficyt budżetowy powoduje pogorszenie się ogólnego klimatu gospodarczego, ryzyka i niepewności i kreuje wysokie oczekiwania inflacyjne.

• wszelkie poważniejsze zwiększenie deficytu budżetowego może przyspieszyć inflację (wzrost cen), gdy jego finansowanie będzie wiązało się ze wzrostem ilości pieniądza, bądź wywoła tzw. „efekt wypychania”. Zmniejszy to rozmiary kredytu dla gospodarki i tym samym przyczyni się do osłabienia wzrostu albo pogłębienia spadku aktywności gospodarczej. Skutkiem dla społeczeństwa w tym przypadku może być pogorszenie się przyszłego standardu życiowego.

• Nurty neoklasyczne - „efekt wypychania” => podstawową konsekwencją deficytu budżetowego jest wzrost zapotrzebowania rządu na kredyt => wzrost popytu na kredyt prowadzi do wzrostu st.% W tej sytuacji sektor prywatny odkłada inwestycje.
  Neokeynesiści mówią, że zrównoważony budżet nie oznacza zrównoważonej gospodarki.

3. Wady i zalety różnych systemów podatkowych

• podatek liniowy - nie powoduje zmniejszenia rozpiętości dochodów, jedna stawka dla wszystkich, niezależnie od dochodów, nie ma ulg podatkowych; prosty system stosowany w Rosji - proste systemy, łatwo zbieralny podatek, przejrzysty, ale podtrzymuje wysokie rozpiętości dochodów; wysokość należnego podatku jest wprost proporcjonalna do wielkości podstawy opodatkowania

• podatek płaski - pewna wysokość dochodów wyłączona z opodatkowania, reszta wg. Podatku liniowego - proste systemy, łatwo zbieralny podatek, przejrzysty, ale podtrzymuje wysokie rozpiętości dochodów

• podatek progresywny - jest metodą obliczania wymiaru podatku, w myśl której wysokość należnego podatku rośnie szybciej niż proporcjonalnie w stosunku do wielkości podstawy opodatkowania. Niemal we wszystkich progresywnych skalach podatkowych efektywna stopa opodatkowania (stosunek kwoty ostatecznie należnego podatku do wartości podstawy opodatkowania) nie jest obliczana jako ciągła funkcja podstawy opodatkowania, lecz jest określana nominalnie dla pewnych przedziałów wartości podstawy. Graniczne kwoty tych przedziałów nazywa się progami podatkowymi. Jeżeli dochód podatnika w danym roku podatkowym przekroczy wartość któregoś progu dochodowego, to nadwyżka dochodu nad wartością progu podlega opodatkowaniu w oparciu o wyższą stawkę opodatkowania.

4. Rodzaje i funkcje podatków

a) Podatki bezpośrednie - typ podatków, których zasadniczą cechą w intencji ustawodawcy jest jedność podmiotu opłacającego ten podatek i ponoszącego jego faktyczny ciężar ekonomiczny. W praktyce gospodarczej jednak zdarza się czasem, że podatek nałożony na określony podmiot gospodarczy jest przerzucany (wbrew intencji prawa) na inny podmiot poprzez wliczenie go do ceny towaru. Do podatków bezpośrednich zalicza się podatki dochodowe i podatki majątkowe

• PIT - podatek od dochodów osób fizycznych

• CIT - podatek od dochodów osób prawnych

• Podatki lokalne: gruntowy, od nieruchomości, leśny i inne

b) Podatki pośrednie - typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od podmiotu, który ponosi ich faktyczny ciężar ekonomiczny. Wiąże się to z założonym przez ustawodawcę zjawiskiem doliczania podatków pośrednich przez sprzedawcę do ceny produktu (w sposób ukryty lub jawny), w rezultacie czego faktycznie (choć pośrednio) ich ciężar ponosi nabywca. Do podatków pośrednich zalicza się wszystkie podatki od obrotu i konsumpcji

• VAT - podatek od wartości dodanej

• Akcyza

Funkcje podatków:

• Dochodowa - gromadzenie środków finansowych, niezbędnych do sfinansowania wydatków państwa, są głównym źródłem dochodów budżetu państwa. Jest to pierwotna, najstarsza funkcja podatków. // spłata zadłużenia zagranicznego

• Redystrybucyjna - zmniejszenie różnic dochodowych w społeczeństwie, są instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi

• Alokacyjna - oddziaływanie na poziom inflacji, zatrudnienia, wzrost gospodarczy.

• Społeczna (socjalna). W konstrukcji podatku niejednokrotnie uwzględnia się indywidualną sytuację podatnika. Bierze się pod uwagę jego wysokość dochodów, liczbę osób będących na jego utrzymaniu czy wydatki mieszkaniowe. Może się tak zdarzyć, że niskie dochody mogą być wyłączone z opodatkowania lub podlegać specjalnym podatkom preferencyjnym.

• Podatki a „szara strefa” - rosną podatki - rośnie szara strefa. Ok. 11-16% PKB pozostaje w Polsce w szarej strefie. Wysoki podatek oznacza dla przedsiębiorcy mniejsze możliwości inwestycji

5. Skutki nadmiernego fiskalizmu

??????????????????????????????????????????????????????????????????

• Wpływ systemu podatkowego na funkcjonowanie gospodarki

• Krzywa Laffera: związek stopy opodatkowania z wielkością wpływów do budżetu.

Wykład 11. - Polityka monetarna

1. Wyjaśnij dlaczego pieniądz można uznać za jeden z największych wynalazków ludzkości. Opisz główne funkcje jakie spełnia pieniądz;

1. Pieniądz - powszechny ekwiwalent towarów i usług. Kategoria ekonomiczna, w której możemy wyrazić wartość wszelkich towarów i usług.

2. Pieniądz był jednym z największych wynalazków ludzkości - wyłonienie się towaru spełniającego rolę powszechnego środka wymiany na inne towary było innowacją w historii ludzkości. Przyczyniło się to do wzrostu specjalizacji produkcji i wydajności pracy, stanowiących podstawę rozwoju sił wytwórczych i postępu ekonomicznego ludzkości.

3. Pieniądz może być efektem ewolucji stosunków wymiany bądź kategorią wykreowaną (ustanowioną) przez władze państwowe

4. Właściwości pieniądza: przenośność, podzielność, trwałość, standardowość, rozpoznawalność

5. Podstawowe funkcje pieniądza:

• środek wymiany - z reguły jedne towary (usługi) wymieniane są na inne za pośrednictwem pieniądza, na podstawie aktów kupna i sprzedaży, w których aktywną rolę odgrywa pieniądz

• środek płatniczy - służy do kalkulowania i realizacji odroczonych płatności, służy między innymi do spłaty pożyczek z uwzględnieniem ich oprocentowania

• środek gromadzenia skarbu (środek tezauryzacji) - wiąże się to z możliwością wykorzystania go do dokonywania zakupu towarów i usług w przyszłości

• narzędzie rachunku ekonomicznego, miernik wartości - wartość wszystkich towarów i usług wyrażana jest w pieniądzu (jednostkach pieniężnych), dzięki czemu pieniądz występuje jako jednostka rozrachunkowa, w której wyrażane są ceny towarów i usług i w której prowadzone są rozliczenia, np. obliczanie PKB, obliczanie kosztów produkcji

2. Na czym polega makroekonomiczna rola pieniądza?

• Najważniejsza makroekonomiczna funkcja pieniądza polega na jego wpływie na poziom cen i tempo inflacji

• Wielkość pieniądza w obiegu ma też pośredni wpływ na inne wielkości makroekonomiczne, jak tempo wzrostu gospodarczego i stopę bezrobocia

• W skali gospodarki możemy określić: a) popyt na pieniądz, b) podaż pieniądza i c) poziom cen

3. Uzasadnij znaczenie niezależności banku centralnego

• powierniczy charakter współczesnego pieniądza: o jego sile nabywczej i funkcjach, jakie spełnia w gospodarce nie decyduje „wewnętrzna” wartość materiału, z którego wytwarzany jest pieniądz, ani też jego wymienialność na złoto, lecz powszechna akceptowalność oparta na zaufaniu społeczeństwa - duże znaczenie dla kształtowania się siły nabywczej pieniądza ma postawa instytucji, której powierzono sprawy polityki pieniężnej

• pierwsza lina argumentacji: przyczynowo skutkowa - niezależny bank centralny jest bardziej odporny na oddziaływanie polityki; bank centralny uwolniony od presji politycznej może działać bardziej długofalowo, opierać swoje decyzje na obiektywnej ocenie sytuacji i realistycznych prognozach oraz racjonalnych przesłankach wyboru - może lepiej chronić stabilność pieniądza oraz przyczyniać się do rozwiązywania najistotniejszych problemów społeczno-ekonomicznych

• druga linia argumentacji: opiera się na badaniach korelacji między stopniem niezależność bank centralnego a stabilnością cen i ogólnymi wynikami osiąganymi w gospodarce, zwłaszcza w dziedzinie wzrostu gospodarczego, bilansu handlowego, nowoczesności produkcji itp. Korelacja miedzy tymi zmiennym jest wysoka i wyraźnie wskazuje, że większej niezależności banku centralnego odpowiada niższe tempo wzrostu cen i lepsze wyniki makroekonomiczne

• poprzez kształtowanie stopy procentowej oraz podaży pieniądza, stanowiących podmiot polityki pieniężnej , określane są warunki określane są warunki brzegowe dla całej polityki gospodarczej, których naruszenie mogłoby doprowadzić do zakłócenia równowagi gospodarczej i uruchomienia inflacji, co godziłoby w żywotne interesy społeczeństwa

Funkcje banku centralnego:

• Emisja pieniądza gotówkowego

• „Bank banków”

• Kontrola funkcjonowania systemu bankowego

• Zarządzanie rezerwą dewizową państwa

• Kontrola kursu dewizowego

Znaczenie niezależności banku centralnego i sposoby zapewnienia tej niezależności

• Zapis konstytucyjny

• Sposób powoływania prezesa banku centralnego

• Sposób wyłaniania Rady Polityki Pieniężnej

• Sposoby kształtowania emisji pieniądza: według reguł i według zasad polityki dyskrecjonalnej

4. Jakie instrumenty polityki antyinflacyjnej może wykorzystać bank centralny?

????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

• kontrola emisji pieniądza

Funkcje banku centralnego:

• Emisja pieniądza gotówkowego

• Ustalanie stopy rezerw obowiązkowych banków

• Centralizacja rezerw gotówkowych

• Ustalanie podstawowych stóp procentowych

• Operacje „otwartego rynku”

-> Sposoby walki z inflacją w okresie transformacji:

• ograniczenie płac w sektorze publicznym

• stabilizacja kursu dewizowego

• ograniczanie wydatków państwa

• demonopolizacja i wzrost konkurencji

• „twarde ograniczenia budżetowe”

• kontrola emisji pieniądza; uniezależnienie banku centralnego

5. Jakie zależności makroekonomiczne ilustruje tzw. krzywa Phillipsa?

Zależność między inflacją a bezrobociem

Gdy rośnie popyt, przedsiębiorstwa zwiększają wytwarzanie i zatrudniają więcej czynników produkcji, co pociąga za sobą spadek bezrobocia. Wzrostowi popytu towarzyszy zwykle również wzrost cen. W konsekwencji, gdy następuje ożywienie popytu, to rosną ceny i spada bezrobocie, gdy zaś popyt kurczy się, zmiany podążają w odwrotnym kierunku.

Krzywe Phillipsa dla krótkiego i długiego czasu są odmiennie położone. W krótkim czasie ożywienie produkcji pod wpływem popytu owocuje redukcją bezrobocia i nasileniem inflacji, ale w długim czasie wzrost cen staje się przyczyna kosztów produkcji co zniechęca przedsiębiorstwa do podtrzymywania wyższej skali wywarzania, ograniczając ją więc, zmniejszając również zatrudnianie do poziomu wyjściowego. Bezrobocie tym samym powraca do wyjściowego poziomu. W długim czasie potęgowanie popytu wywiera wpływ na wzrost cen, ale nie na spadek bezrobocia, które utrzymuje się na poziomie naturalnym.

Wykład 13. - Gospodarowanie a środowisko

1. W jaki sposób możemy określić tzw. optymalny poziom zanieczyszczeń?

Optymalny poziom zanieczyszczenia wyznacza zrównanie prywatnych marginalnych korzyści netto emitenta zanieczyszczenia z wielkością marginalnych kosztów zewnętrznych przez to zanieczyszczenie powodowanych. Poziom redukcji zanieczyszczeń, przy którym wystąpi maksymalizacja dobrobytu wyznacza zrównanie marginalnych koszty redukcji emisji z marginalnymi kosztami zewnętrznymi. Internalizacja kosztów zewnętrznych za pomocą podatku Pigou oznacza przypisanie tych kosztów ich sprawcom. Podatek Pigou odpowiada wielkości marginalnych kosztów zewnętrznych przy optymalnym ze społecznego punktu widzenia poziomie aktywności ekonomicznej podmiotu-sprawcy zanieczyszczenia. Za pomocą podatku Pigou następuje ustalenie optymalnego poziomu emisji poprzez redukcję poziomu aktywności ekonomicznej lub zastosowanie technicznych metod redukcji emisji. Ustalenie tego podatku powinno się odbywać indywidualnie dla każdego emitenta.

2. Jakie instrumenty ekonomiczne można wykorzystać dla lepszej ochrony środowiska?

Metody administracyjne:

• standardy zanieczyszczeń

• wymuszenie odpowiednich technologii i rozwiązań technicznych

• karty administracyjne

Metody ekonomiczno - rynkowe

• precyzowane praw własności

• Podatek ekologiczny - np. podatek Pigou

• Handel zezwoleniami na emisję zanieczyszczeń

3. Jaką rolę odgrywa podatek ekologiczny (podatek Pigou)?

Początki tworzenia kompleksowej teorii gospodarowania, uwzględniającej wymagania ochrony środowiska naturalnego, wiąże się z wprowadzeniem pojęcia efektów (kosztów) zewnętrznych - efektów uzyskiwanych z tytułu korzystania ze środowiska a nie uwzględnianych w rachunku kosztów przedsiębiorstwa - związanych z niedoskonałością rynku. Tej nieoptymalnej alokacji ma zapobiegać internalizacja kosztów zewnętrznych, czyli wliczanie kosztów ochrony środowiska do kosztów produkcji i usług. W teorii jej przejawem jest tzw. podatek Pigou, prowadzący do optymalnej alokacji zasobów w rozumieniu optimum Pareto

Podatek Pigou : obciążanie działalności produkcyjnej lub konsumpcyjnej powodującej powstawanie efektu zewnętrznego

Optymalność podatku Pigou można zilustrować matematycznie w następujący sposób: korzyści społeczne netto (net social benefis -NSB) z działalności Q można określić jako wartość brutto przychodów z działalnościP(Q), pomniejszoną o (prywatne) koszty podaży tej działalności (PC - private costs), oraz o towarzyszące działalności koszty zewnętrzne (EC - external costs) :

NSB=P(Q) - PC(Q) - EC(Q)

gdzie P jest ceną, aQ jest wielkością podaży działalności powodującej zanieczyszczenie (cena P nie zależy od wielkości podaży Q, dzięki wcześniejszemu założeniu o doskonałej konkurencji).

Oczywiście, wyznaczenie przez rząd optymalnych stawek podatku Pigou wymagałoby znajomości przebiegu indywidualnych funkcji, o których wiedza jest prywatną własnością przedsiębiorstw i nie należy oczekiwać, że będzie ujawniana rządowi. Poznanie przebiegu funkcji wymaga z kolei nie tylko precyzyjnego monitoringu emisji, lecz także dokładnych modeli rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz pieniężnej wyceny szkód ponoszonych przez każdą z ofiar. Stąd rządy stosują często rozwiązanie "drugie po optymalnym" (second best) i nakładają podatki (opłaty) od emisji zanieczyszczeń, których stawki są proporcjonalne do względnej uciążliwości danej substancji zanieczyszczającej, lecz identyczne dla wszystkich przedsiębiorstw w gałęzi (oraz często dla wszystkich zanieczyszczających).

Podatek Pigou by Lola:

Podatek obciążający zakład tworzący efekt zewnętrzny. Jest równy co do wartości krańcowemu efektowi zewnętrznemu i zakład będzie zachęcony motywem zysku do wybrania społecznie pożądanego poziomu produkcji. Zakłady te maja bowiem motywacje do poszukiwania niskonakładowych sposobów ograniczania emisji, gdyż te nowe technologie zmniejszają ciężar opodatkowania.

4. Znaczenie praw własności dla efektywnego gospodarowania zasobami

"Prawo własności nie tylko umożliwia ludziom efektywną eksploatację zasobów przyrody i innych dóbr, ale przede wszystkim stwarza zachętę do podejmowania takich działań. W braku jasno określonego prawa własności, ludzie nie podejmowaliby ( lub podejmowali w niedostatecznym stopniu) działań zmierzających do powiększania wartości dóbr znajdujących się w ich posiadaniu, gdyż nie tylko nie mieliby pewności, że ewentualne korzyści z takich działań przypadną właśnie im, lecz także w każdej chwili musieliby się liczyć z możliwością ich utraty. Właśnie z tego powodu prawo własności określane jest w doktrynie prawa cywilnego jako prawo bezwzględne, skuteczne względem wszystkich podmiotów podlegających danemu prawodawstwu. Tylko w takim przypadku podmiot prawa własności ma należytą motywację do podejmowania działań w odniesieniu do rzeczy korzystnych dla niego samego."

W ujęciu ekonomicznym, przyczyna wykształcenia się własności jako prawa podmiotowego jest ograniczone występowanie zasobów w przyrodzie oraz chęć podporządkowania się jak największej ilości tych zasobów

Prawo własności umożliwia ludziom efektywną eksploatację zasobów przyrody i innych dóbr

• Czy dobra przyrody są „dobrami wolnymi”? (nie mającymi ceny) - Dobro wolne oznacza takie dobro ekonomiczne, które w warunkach naturalnych występuje w nieograniczonej ilości, nie występuje w jego przypadku pojęcie własności

• „Tragedia wspólnot (wspólne pastwiska, łowiska, lasy itp.)” - skutki braku precyzyjnego określenia uprawnień własnościowych

• Twierdzenie R. Coase'a - efektywna alokacja uprawnień wynikających z prawa własności nastąpi niezależnie od tego, komu uprawnienia te zostaną początkowo przyznane przez przepis prawa lub na skutek orzeczenia sądu.

• II opcja twierdzenia Coase'a: można przezwyciężyć negatywne efekty zewnętrzne produkcji i konsumpcji przez dobrowolne negocjacje, a warunkiem tej efektywności są niskie koszty negocjacji (m.in. mała liczba stron) oraz dobrze określone prawa własności

Rozszerzenie mechanizmu rynkowo-cenowego na nowy przedmiot bez udziału regulacji zewnętrznej. W ten sposób efekt zewnętrzny może być traktowany jako towar (twierdzenie Coase'a) ;

• Przyczyny szczególnie destrukcyjnego wpływu gospodarki socjalistycznej na środowisko: po 1, wszystko wspólne czyli niczyje - a skoro niczyje to nikt nie dba o to, żeby środowisko było czyste, bez zanieczyszczeń. Po 2. Przemysł w okresie socjalizmu był nastawiony głównie na wydobycie węgla itp. Itd. Przez co złoża zostały bezmyślnie eksploatowane, postały liczne zanieczyszczenia + hutnictwo, przemysł ciężki ogólnie, emisja spalin itp.

Wykład 14. - Transformacja systemowa polskiej gospodarki

1. Porównaj główne cechy systemu gospodarki planowej i gospodarki rynkowej

Gospodarka planowa - gospodarka, opierająca się na założeniach planów kilkuletnich, określających najważniejsze cele rozwoju państwa. Plany takie były popularne w państwach o ustrojach socjalistycznych i były jednym z najważniejszych mechanizmów kierownictwa partii. Uchwalane na określony czas podczas zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL najbardziej popularne plany to plan trzyletni i plan sześcioletni.

W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalały, co, jak i dla kogo ma być produkowane. Ustalano także ceny poszczególnych produktów. System planowania gospodarczego we wszystkich krajach był nieefektywny i prowadził do obniżenia stopy życiowej obywateli.

Gospodarka rynkowa - system ekonomiczny, w którym decyzje dotyczące gospodarki podejmowane są przez niezależne podmioty gospodarcze (ludzi, firmy i rząd). Podmiotami gospodarki rynkowej są :

• gospodarstwa domowe,

• przedsiębiorstwa,

• instytucje finansowe,

• administracja państwowa,

• władza lokalna.

Do elementów gospodarki rynkowej zaliczyć można:

• towar,

• cenę,

• pieniądz,

• rynek.

Zalety systemu wolnorynkowego:

• racjonalne i efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych (ludzie, kapitał, technologie)

• duża innowacyjność gospodarki

• duża elastyczność gospodarki

Wady systemu wolnorynkowego:

• rozwarstwienie w dochodach uczestników rynku

• produkcja dóbr opłacalnych

• nadmierne zanieczyszczenie środowiska

2. Na czym polegała tzw. makroekonomiczna stabilizacja polskiej gospodarki po 1989 r.? - cały pakiet reform, bo gospodarka w bardzo złym stanie

• Ograniczenie inflacji (jawnej i tłumionej - powszechnych braków rynkowych); 1991 - 00%, 1,5% teraz

• Wprowadzenie wymienialności złotówki - żeby stała się twardą walutą

• Zahamowanie spadku PKB i zapoczątkowanie jego wzrostu - gospodarka była w głębokiej recesji transformacyjnej wywołanej zmianami

• Zmniejszenie zadłużenia zagranicznego - Polska odziedziczyła po Gierku w dużym stopniu; BŚ przydzielił Polsce pożyczkę stabilizacyjną, umożono nam zadłużenie o 50% i rozłożono na wiele lat

• Ograniczenie bezrobocia - zaczęło szybko rosnąć

• Ograniczenie deficytu budżetowego

• Ostra kontrola podaży pieniądza

• Kontrola płac (spirala płac i cen)

• Przejście do dodatnich realnych stóp procentowych

3. Wyodrębnij i scharakteryzuj główne stadia transformacji post-socjalistycznej w Polsce.

??????????????????????????????????????????????????????????????????????????????

1. Stadium anarchizacji życia gospodarczego (lata 80 do pocz. 1990 r.) - stary system się zawalił, nowy jeszcze nie działa

• pojawienie się „pustki regulacyjnej” - brak wszelakiej regulacji i załamana gospodarka planowa

• rozwój „czarnego rynku” - rynek niesprawiedliwy, ludzie szukali fortuny - handel walutami, sprzedarz państwowych produktów na rynku prywatnym

• inflacja (zarówno utajona, jak i cenowa)

• recesja w gospodarce - upadek produkcji

• zapoczątkowanie liberalizacji cen (uwolnienie cen żywności przez rząd M. Rakowskiego)

• sklepy z żywnością zapełnione w 2 tygodnie, ale ceny poszły znacznie w górę - 2, 3 razy

• powszechna liberalizacja nastąpiła w latach 90-tych

2. Stadium stabilizacji makroekonomicznej i tworzenia instytucji rynkowych:

realizacja tzw. Planu Balcerowicza w latach 1990-1991

- Początek stycznia 1990 - wchodzi w życie pakiet radykalnych przedsięwzięć polityki gospodarczej: stabilizacja, liberalizacja, zmiany systemu podatkowego, umocnienie banku centralnego, i sieci zabezpieczenia społecznego.

- Luty 1990 - ustawa prywatyzacyjna, ustawy dotyczące przebudowy instytucjonalnej. Prywatyzacja dużych przedsiębiorstw przebiegała bardzo powoli.

- 1991- reformy instytucjonalne obejmowały: nową ustawę o obrocie papierami wartościowymi i utworzeniu GPW, nową liberalna ustawę o inwestycjach zagranicznych, ustawę o powszechnym podatku dochodowym, nowe prawo budżetowe, modyfikacja mechanizmu kontroli płac

W maju 1991 nastąpiła dewaluacja złotego.

• otwarta gospodarka, napływ towarów, konkurencji, gospodarka wzrostowa, pierwszy kraj postsocjalistyczny który wyszedł z recesji

3. Stadium kapitalizmu niedojrzałego (nieskonsolidowanego): od 1992 do 2004 r. - wiele instytucji nie było dojrzałych, brak konstytucji

• zniknęły kolejki a asortyment i jakoś towarów zdecydowanie się poprawiły

• obniżenie tempa inflacji

• stosunkowo niski ( w porównaniu do innych krajów przechodzących transformację) spadek PKB, konsumpcji i inwestycji

• bardzo szybki wzrost sektora prywatnego zasilonego transferem aktywów z przedsiębiorstw państwowych, wolna prywatyzacja wielkich przedsiębiorstw

• liberalizacja cen i wysokie podwyżki kontrolowanych cen energii przyczyniły się do zasadniczej poprawy struktury cen

• znaczący wzrost roli pieniądza jako środka wymiany: polski złoty wymienialny na twoary i inne waluty

• swobodne podejmowanie działalności gospodarczej: w latach 1190-1993 powstało ok. miliona nowych firm prywatnych

• wolny przebieg wzmocnienia mechanizmów eliminacji niesprawnych podmiotów gospodarczych

• postępował proces prywatyzacji polskiej gospodarki, wzrost sektora prywatnego w usługach i pozostałych gałęziach gospodarki

• zmniejszenie zatrudnienia w dużych a zwiększenie w małych i średnich firmach

• zwiększenie niezależności banku centralnego, wzrost liczby banków komercyjnych i ich modernizacja techniczna: kredytowanie oparte na względach handlowych; z drugiej strony brak doświadczenia i wysoki stopień niepewności w gospodarce doprowadził do masy złych długów, na co przyszła z pomocą nowatorska ustawa o restrukturyzacji finansowej banków i przedsiębiorstw z 1993 r.

• Zbudowano pozabankowe instytucje finansowe i GPW

• Przejście od skomplikowanego systemu podatkowego typu socjalistycznego do nowoczesnego systemu podatków: od dochodu osobistego, od wartości dodanej (VAT); policja podatkowa; mimo to nasiliło się zjawisko uchylania się od płacenia podatków

• Likwidacja lub zdecydowane ograniczenie dotowania cen, selektywna pomoc społeczna i zasiłki dla bezrobotnych ( jednak w tej dziedzinie nieskuteczna)

• Reforma finansowania służby zdrowia

• Zbyt hojna indeksacja emerytur, przepisy zezwalające na pracę podczas pobierania emerytury, zbyt duża dotacja do systemu ubezpieczeń społeczych, wzrost udziału emerytur w wydatkach budżetu państwa

• Rozwój telekomunikacji

• Otwarcie na konkurencję wewnętrzną i zagraniczną

• Wdrażanie postępu technicznego i poprawa efektywności; spadek energochłonności, zużycia węgla,

• Zmniejszenie zanieczyszczania środowiska związanego z nadmiernym wydobyciem i przemysłem ( spadek produkcji substancji zatruwających środowisko), wzrost wydatków a ochronę środowiska

• Wzrost roli handlu zagranicznego, wzrost eksportu i importu

• Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych

• Wzrost zakupów artykułów konsumpcyjnych trwałego użytkowania (poprawa wyposażenia gospodarstw domowych)

• Wzrost bezrobocia

• Umorzenie części zadłużenia zagranicznego ( rezultat porozumienia z Klubem Paryskim i Londyńskim

• Wzrost wydziału wydatków na zakup maszyn i sprzętu

4. Stadium kapitalizmu dojrzałego: Polska po wstąpieniu do Unii Europejskiej - spełniła 2 warunki, gospodarka rynkowa i demokracja

4. Jakie są najważniejsze sukcesy i niepowodzenia polskiej transformacji?

Standardowe dane statystyczne w gospodarkach przechodzących głębokie przeobrażenia muszą wypaczać prawdziwy obraz gospodarki.

• nie są w stanie prawidłowo uchwycić rozmiarów efektów pozytywnych

• przedstawiają jako nowe koszy społeczne pewne negatywne zjawiska, które do ej pory pozostawały ukryte (stłumiona inflacja, ukryte bezrobocie)

1. sukcesy

• wyhamowanie inflacji i jej skuteczna kontrola

• szybkie zapełnienie pustych półek

• liberalizacja cen

• krótki okres tzw. recesji transformacyjnej - najkrótszy

• stosunkowo szybkie tempo wzrostu PKB od 1992 r. do chwili obecnej - średnie tempo około 4%

• mocna pozycja polskiej złotówki

• swoboda podejmowania działalności gospodarczej

• napływ kapitału zagranicznego - ok 70 mld $

• znaczna redukcja zadłużenia zagranicznego

• stosunkowo dobre przygotowanie się do członkostwa w UE

2. problemy i niepowodzenia

• powolna prywatyzacja wielkich przedsiębiorstw państwowych

• bardzo wysokie bezrobocie - powoli się zmniejsza

• wzrost zróżnicowań społecznych i powiększanie się obszaru biedy - większość Polaków mimo wszystko skorzystała na transformacji, w Polsce jest średnie zróżnicowanie dochodów

• wolna przebudowa i modernizacja polskiego rolnictwa - przyśpieszenie przez ostatnie 2 lata

• wysoki deficyt finansów publicznych

• „miękkie państwo” - mało skuteczne i korupcyjne

• słabe „społeczeństwo obywatelskie” - mało aktywności lokalnej

ustawodawstwo antymonopolowe

regulacje dotyczące ochrony środowiska

finansowanie obrony narodowej, sądów, opieki zdrowotnej itp..

interwencja na rynku

subsydiowanie niektórych form działalności

Nieefektywność:

monopolizacja

efekty zewnętrzne

dobra publiczne

Przykłady narzędzi polityki państwa

Sfera interwencji państwa

Sfera niesprawności rynku

polityka monetarna

polityka fiskalna

inne formy polityki

- kształtowanie polityki makroekonomicznej

Niestabilność:

Inflacja

Bezrobocie

wahania wzrostu gosp.

progresywne opodatkowanie

wspieranie dochodów niektórych grup ludności

- redystrybucja dochodów

Nierówność:

- nadmierne zróżnicowanie dochodów i bogactwa

1

---