POWTÓRKA ZE SZKIELETÓW

PIERWOTNIAKI

Zarodziowe :wapienne, krzemowe -skamieniałości przewodnie skały-radiolaryty,celulozowe-wiciowce, prolokulum

Pellikula

Gąbki

Skleroblasty, skleryty ,archeocyty , WAPIENNE, krzemionkowe, sponginowe(podobna do rogu)-SPONGIAE

Parzydełkowce (CNIDARIA)

Mezoglea-wypełniacz, ektodermalne skleryty,w mezoglei ,8-promienne, 6-promienne, elementy

szkieletu:epiteka-walec zewnętrzny, septum-przegroda, teka- walec wew. Kolumella.

ATOLE-PIERSCIENIE BARIERY-CIĄGNĄ SIĘ W PEWNEJ ODLEGŁOŚCI RAFY-PRZYLEGAJĄ DO LĄDU

PŁAZIŃCE (PLATYHELMINTHES

Wór powłokowo-mięśniowy -trzy warstwy mięśni

Parenchyma-pochodzenie-tk. łączna-mezoderma brak szkieletu zew

OBLEŃCE ( NEMATHELMINTHES)

Płyn hydrauliczny w schizocelu ,wór powłokowo mięśniowy-jedna warstwa podłużna(czyli redukcja)

Ogólnie brak szkieletu zew. (.........płynem (hydrauliczny)

PIERŚCIENICE (ANNELIDA)

Znowu brak ale wór powł-mięś.i celoma z płynem (hydrauliczny)jednak robi swoje, a u wieloszczetów osiadłych są rurki z piasku i to co w rurce jest dwubocznie symetryczne a poza nią ma symetrię promienistą.Umiński-70str.

STAWONOGI (ARTHROPODA)

Zew. Szkielet chitynowy -organiczny, u skorupiaków solami CaCO3 wysycony oskórek skleroproteidami tworząc skleryty (tergit, sternit, pleurryty-boczne) pod wpływem hormonu krustekdyzonu dodatkowo przełyk i żołądek wysłane są chityną (żujący)linienie raka -między głowotułowiem a odwłokiem pęka po stronie grzbietowej.

Chitynowe( z acetyloglukozaminy) są tchawki i rusztowanie skrzydeł(sprasowana jama ciała) Pąkle to osiadłe skorupiaki w domkach zbudowanych z kilku płytek i dzięki temu skorupiaki pozostawiły po sobie ślad -trylobity

MIĘCZAKI (MOLLUSCA)

Jednotarczowce-Neopilina galatheae -żywa skamieniałość

Chitony-bezgłowe prymitywne o dwubocznej symetrii-bułka ,pokryte 8-ma płytkami ,może być dwuczęściowa (małże), jedno-ślimaki, zredukowana-ślimaki, współczesne głowonogi -płytka pod powłoką ciała ,ośmiornice nie mają wcale ,powstaje z gruczołów płaszcza ,rośnie przez całe życie .Zbudowana najlepiej u małży z 3 części:zewnętrznej-kocholinowej(podobnej do chityny-rogowej-organicznej)środkowej-pryzmaty ,graniastosłupy CaCO3 ,perłowej-tylko u małży z blaszek cienkich i falistych CaCO3 U małży więzadło i mięśnie ,u żyworódki wapienne wieczko. Głowonogi-chrzęstna puszka mózgowa, łodzik-nautilus głowonóg w muszli -żywa skamieniałość a wymarłe w kredzie to amonity, belemnity .

SZKARŁUPNIE (ECHINODERMATA)

Wapienny szkielet wewnętrzny leżący w tk. łącznej pod powłoką ciała z igiełkami na zew .Powstaje w wyniku wytrącania soli wapnia we wnętrzu komórek tworzących w późniejszym czasie wapienne płytki .U jeżowców i rozgwiazd -pedicelarie czyli szczypciki do higieny lub obrony razem z gruczołami jadowymi

PÓŁSTRUNOWCE (HEMICHORDATA , PROTOCHORDATA)

NOTOCHORDA-podobno homologiczna do struny grzbietowej powstała jako uchyłek sklepienia jamy gębowej

Strunowce niższe

BEZCZASZKOWCE (ACRANIA)

Lancetnik-mezodermalny szkielet (z mezenchymy),całe życie „,rulon monet”-komórki silnie uwodnione tkanka łączna chordoidalna-chorda dorsalis- wewnętrzny

OSŁONICE (TUNICATA)

Szkielet zewnętrzny z tunicyny-wytwór jednowarstwowego naskórka -aminowielocukier podobny do chityny . Struna grzbietowa tylko u form larwalnych -wyjątek ogonice które mają tylko w ogonie strunę grzbietową

STRUNOWCE WYŻSZE

KRĘGOWCE (VERTEBRATA)-

GROMADY

KRĘGOUSTE, (Cyclostomata) BEZŻUCHWOWCE, (Agnatha) SMOCZKOUSTE

Dużo nowych rzeczy ,np. mózgoczaszka chrzęstna , jak cała reszta , trzewioczaszka to łuki chrzęstne w ilości zasadniczo 8 par, a między nimi 7 par szczelin skrzelowych , zawiązki kręgów -tak, ale ewolucyjnie pierwsze łuki nerwowe niż kręgi .

RYBY(PISCES)-PIERWSZE ŻUCHWOWCE Mają już wszystkie płetwy i żuchwę!

Pierwszy łuk skrzelowy -ruchome szczęki , górne ramię I łuku to chrząstka podniebienno -kwadratowa a dolna część tworzy chrząstkę Meckela , drugi łuk skrzelowy to zawieszenie dla szczęk -chrząstka gnykowo -żuchwowa od górnego ramienia ,chrząstka gnykowa od dolnego ramienia 2 łuku żuchwowego . Mózgoczaszka podzielona na część węchową ,oczodołową ,słuchową , potyliczną. Jeżeli zrasta się szczęka z mózgoczaszką -to autostylia (trzonopłetwe, dwudyszne) ,a jeżeli nie zrasta się to czaszka hyostyliczna -chrzęstnoszkieletowe i kostnopromieniste -większość U trzonopłetwych ,kostnoszkieletowych pierwszy łuk skrzelowy wyodrębnił w górnej części kość kwadratową , a w dolnej części kość stawową . Pozostało 5 łuków skrzelowych u chrzęstnoszkieletowych i 4 łuki u kostnoszkieletowych .Z mózgoczaszką połączony jest pas barkowy przez kość skoblową - u trzonopłetwych w pasie jest łopatka , obojczyk, oraz k. ramieniowa łokciowa ,promieniowa, kości dłoni- homologia z kończynami kręgowców. Pierwsze kręgi -amficeliczne- dwuwklęsłe, u dwudysznych, trzonopłetwych, jesiotrokształtnych -aspondylne czyli beztrzonowe. U wszystkich dobrze zachowane „resztki” struny grzbietowej. Promienie płetw to pterygiofory, a płetwy ogonowe mogą być:

dificerkiczna- dwudyszne - prapłetwiec, heterocerkiczna- rekin, jesiotr zachodni , homocerkiczna-kostnoszkieletowe

Zęby-homodontyzm (wszystkie takie same) powstałe z łusek plakoidalnych rekina i polifiodontyzm(wiele),naskórek wytwarza szkliwo a skóra właściwa-zębinę i miazgę,

łuski ganoidalne- jesiotrów,

cykloidalne-karp,

ktenoidalne- okoń

plakoidalne - rekin

Zęby gardłowe- karp, leszcz , papugoryby-papuzie dzioby.

PŁAZY (Amphibia)

Czaszka autostyliczna , strzemiączko z kości gnykowo -żuchwowej-II łuk od góry a pierwsza szpara skrzelowa tworzy jamę bębenkową ucha środkowego z trąbką Eustachiusza otwartą do gardzieli ,ażurowa z dużymi oczodołami .Szczęka górna ma kość kwadratową i łączy się z żuchwą uzębioną (wyjątek ropuchy).Z pozostałych łuków skrzelowych szkielet krtani i tchawicy .Czaszka z kręgosłupem połączona za pomocą 2 kłykci potylicznych czaszki na tak. Kręgosłup podzielony na odcinki 4: szyjny -atlas - dźwigacz 1kręg, tułowiowy-7kręgów, krzyżowy- 1 kręg, ogonowy- 1 kość to urostyl powstała ze zlania się kręgów (przodowklęsłych- z resztkami struny grzbietowej).U ogoniastych dodatkowy odcinek. Pas barkowy to obojczyki, kości krucze, łopatki, kończyna przednia-k. ramieniowa ,w przedramieniu 1 kość promieniowołokciowa, kości dłoni-4palce i przedkciuk. Pas miednicowy-2kości biodrowe, 2 kulszowe, chrząstka łonowa, w podudziu-1kość goleniowostrzałkowa ,brak klatki piersiowej, zredukowane żebra. ICHTIOSTEGA żyła w dewonie i miała jeszcze kości pokryw skrzelowych 25 kręgów liczone bez ogona odrębne kości w przedramieniu i podudziu oraz żebra .Obręcz miednicowa połączona ze szkieletem więzadłem.

Gady (Reptilia)

Czaszka połączona jednym kłykciem potylicznym z kręgosłupem, mózgoczaszka w zależności od położenia oczodołów oczodołów i dołów skroniowych:

Anapsydalna - brak dołów- żółwie

Diapsydalna - dwa doły (obecne gady)

Synapsydalna - jeden z boku - (wymarli przodkowie ssaków)

Parapsydalna - jeden z tyłu - wymarłe gady.

Trzewioczaszka- staw między kością kwadratową szczęki górnej i kością stawową żuchwy (wyjątek - węże, rozciągające się więzadło) . Kość zębowaze stożkowatymi zębami, płytkami rogowymi - żółwie, lub zębami jadowitymi. Zęby homodontyczne- wszystkie jednakowe, wymienne - polifiodontyczne, w zębodołach - tekodontyzm, przyrastające do górnych powierzchni kości - akrodontyzm, przyrastające od wewnętrz do boczno- górnych powierzchni kości to pleurodontyczne.. Lewiński str 212

Wytworzenie wtórnego twardego podniebienia oddzielającego jamę nosowa od gębowej

Kręgosłup - 5 odcinków: szyjny 7 kręgów 1 -szy dźwigacz- atlas, 2-gi obrotnik - axis, odcinek piersiowy z żebrami połączonymi z mostkiem tworzą klatkę piersiową, u węży brak klatki, ażebra wolne zastępują kończyny, lędźwiowy, krzyżowy - u współczesnych gadów dwa kręgi, dinozaury nawet 5 Seymouria 1,5 .

Ogon autotomia

Kręgi.. kotylozaury, pelikozaury - trzony dwuwklęsłe (amficeliczne), żółwie w odcinku szyjnym - tyłowklęsłe, węże, jaszczurki przodowklęsłe - proceliczne

Pas barkowy: mostek, (wyj. węże) łopatki, obojczyki, kości krucze, kończyna przednia- k. ramieniowa, łokciowa, promieniowa, nadgarstka, śródręcza, 5 palców

Pas miednicowy - k. biodrowe, łonowe, kulszowe, . dwa typy miednic- ptasia- kości równoległe, gadzia k. biodrowe prostopadłe do łonowej i kulszowej. Kończyna tylna : k. udowa, goleniowa, strzałkowa, k. stępu, śródstopia, 5 palców, redukcja pasów i kończyn u węży. BOCZNE USTAWIENIE KOŃCZYN

Pierwsze gady: karbon - kotylozaury, seymouria, ichtiozaury, pterozaury- latające- błona lotna na 4 palcu

Ptaki (AVES) to przystosowanie do lotu…

Czaszka - mózgoczaszka większa niż u gada, silnie uwypuklona, duża szerokość i cienkie sklepienie (zlewające się kości: skroniowa, ciemieniowa, potyliczna- brak szwów, bo musi być lekka), duże oczodoły, otwór potyliczny przez który wchodzi rdzeń kręgowy jest przesunięty na spodnią str. czaszki, kość podszczękowa silnie rozwinięta - na niej dziób powstały ze zlania w całości łusek rogowych- brak w nim zębów. Czaszka połączona z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego to po gadach.

Kości pneumatyczne

Kręgosłup 5- odcinkowy, kręgi siodełkowate - heteroceliczne, odcinek szyjny: dźwigacz, obrotnik+do 25 kręgów w tym bardzo ruchliwym odcinku, często w kształcie litery S. odcinek piersiowy u latających zrośnięty w kość grzbietową- notarium, a ostatnie piersiowe z krzyżowym odcinkiem i ogonowym to synsacrum sztywna belka dla pracujących skrzydeł- ochrona dla rdzenia kręgowego.

Ostatnie kręgi ogonowe zrośnięte w trójkątną płytkę- pygostyl, na której osadzone są sterówki.

Klatka piersiowa - mocna żebra zbudowane z dwóch części połączonych pod kątem 90 st. Do przodu, żebra z haczykami unieruchamiającymi klatkę podczas lotu… Mostek łączący żebra u latających i pingwinów z dużym grzebieniem - tutaj miejsce przyczepu mięśni skrzydeł.

Pas barkowy wyjątkowy… duże kości krucze, obojczyki zrośnięte w kształcie litery V - stabilny pas barkowy warunkuje prosty lot, szablaste łopatki.

Skrzydło: k. ramieniowa, łokciowa i promieniowa, redukcja nadgarstka i palców- 2 kości śródręcza, 3 palce… brak 4 i 5, a najlepiej rozwinięty 2 , 1 i 3 szczątkowe 1 tworzy skrzydełko , ruchliwość stawów w kończynie górnej ograniczona tylko do jednej płaszczyzny.

Pas miednicowy: kości łonowe, biodrowe, kulszowe- otwarta miednica przystosowanie do składania dużych jaj.

Kończyna dolna: k. udowa, goleniowa, strzałkowa, k. skokowa powstała ze zrośnięcia kości stępu i śródstopia, 4 palce brak piątego

1861r. - ARCHEOPTERYX LITOGRAPHICA

Ssaki (Mammalia)

Niemal całkowicie skostniały szkielet czaszka podobna do gadów, redukcja liczby elementów zmiana funkcji niektórych z nich. Kości czaszki połączone ze sobą sztywno.. wyjątek kość żuchwowa i kosteczki słuchowe.. nareszcie trzy!..młoteczek z kości stawowej, kowadełko z kości kwadratowej i strzemiączko z gnykowo-żuchwowej. Mózgoczaszka duża, na potylicznej kości dwa kłykcie potyliczne, a u drapieżnych grzebień- miejsce przyczepu mięśni żuchwowych. Trzewioczaszka- to mocna żuchwa, homolog k. zębowej gadów, w tylnej części tworzy staw żuchwowo- skroniowy, w żuchwie zębodoły tutaj heterodontyzm (siekacze, kły przedtrzonowe i trzonowe), difiodontyzm- czyli dwa garnitury (mleczne i stałe), wtórne podniebienie kostne oddziela jamę nosową od gębowej. Kręgosłup - 7 szyjnych ,12 - 15 piersiowych piersiowych żebrami połączonymi z płaskim mostkiem (nietoperze mają grzebień), lędźwiowy 5-7 (najruchliwszy)krzyżowy -kręgi zrośnięte w kość krzyżową, ogonowy - zmienna liczba kręgów, a nawet zredukowany u antropoidów. Kręgi płaskie - platyceliczne są lekko dwuwklęsłe, między trzonami dyski zbudowane z tkanki chrzęstnej włóknistej, wewnątrz których istnieją pozostałości struny grzbietowej.

Pasy - obręcz barkowa i kończyna przednia- redukcja liczby elementów w obręczy, redukcja kości kruczych do wyrostków na łopatkach (wyjątek stekowce), grzebień łopatki to znowu miejsce przyczepu mięśni, obojczyki zanikają u szybko biegających (kopytnych i drapieżnych), kończyna tylna i przednia w zachowanym planie budowy.. największe zmiany dotyczą stopy i dłoni (dywergencja) … stopochodność to u człowieka, misia, palcochodność - parzystokopytne tylko 3i 4 palec zachowany , a nieparzystokopytne - największe baletnice… stoją na 3 -cim palcu, półstopochodne- uniesione śródstopie - łasicowate, Skrzydło u nietoperza- błona między 2 a 5 palcem, płetwonogie i walenie kończyny pływne chwytne u naczelnych, grzebne u krecika - skrócone kości długie

Pas miednicowy - zrośnięty w zamkniętą miednicę, kości łonowe samic połączone ścięgnami, u samców szwami

Stawy …panewkowy - biodrowy i barkowy, siodełkowy - nadgarstkowo-śródręczny kciuka, zawiasowy - łokciowy, eliptyczny - promienno- nadgarstkowy, obrotowy - atlas - aksis, płaski -kości stępu

Cechy szkieletu naczelnych - kciuk przeciwstawny oczodoły zamknięte, płaskie paznokcie, człekokształtnych ……..brak ogona 32 zęby ,człowiekowatych ………wyprostowana postawa 2* S w kształcie kręgosłupa (fizjologiczne dwie kifozy i dwie lordozy), szeroka miednica, wysklepiona stopa bez przeciwstawnego palucha, - otwór potyliczny przesunięty dokładnie pod spodnią część mózgoczaszki, zredukowane kły, które nie wystają poza szereg zębowy, człowieka rozumnego trzewioczaszka zredukowana z charakterystyczną bródką - statyw dla języka:

Odpowiadające sobie (homologicznie) partie kolejnych szkieletów oznaczono na rysunkach kolorami.

Szkielet ryby kostnoszkieletowej ( okoń )

1. Czaszka
2. Płetwa grzbietowa
3. Kręgosłup
4. Płetwa ogonowa
5. Płetwa odbytowa
6. Żebra
7. Płetwa brzuszna
8. Płetwa piersiowa
9. Pas miednicowy
10. Pas barkowy

Szkielet płaza ( żaba )

1. Czaszka
2. Łopatka
3. Kości ręki
4. Kręg krzyżowy
5. Kość ogonowa
6. Kości stopy
7. Kość kulszowa
8. Kość udowa
9. Kość podudzia
10. Kość biodrowa
11. Kość przedramienia
12. Kość ramieniowa
13. Kręg potyliczny

Szkielet gada ( jaszczurka )

1. Czaszka
   2. Kręgi szyjne
   3. Łopatka
   4. Kość ramieniowa
   5. Kości dłoni
   6. Kości przedramienia
   7. Kręgi piersiowe
   8. Żebra
   9. Kręgi lędźwiowe
   10. Kość udowa
   11. Miednica
   12. Kości stopy
   13. Kości ogonowe
   14. Kręgi krzyżowe
   15. Kości podudzia

Szkielet ptaka ( kura domowa )

1. Kość nosowa
2. Kość szczękowa
3. Żuchwa
4. Kręgosłup
5. Łopatka
6. Wyrostki haczykowate żeber
7. Kość krucha
8. Żebra
9. Obojczyk
10. Rzepka
11. Mostek
12. Grzebień mostka
13 A-D. Palce
14. Kość skokowa
15. Kość piszczelowa
16. Kość strzałkowa
17. Kość łonowa
18. Kość udowa
19. Kość kulszowa
20. Pygostyl
21. Kręgi ogonowe
22. Kość biodrowa
23. Kość ramieniowa
24. Kość łokciowa
25. Kość promieniowa
26. Kości nadgarstka
27. Śródręcze
28 I. Człony palca pierwszego
28 II. Człony palca drugiego
28 III. Człony palca trzeciego
29. Oczodół
30. Kość potyliczna
31. Kość kwadratowa
32. Dźwigacz
33. Kręg obrotowy

Szkielet ssaka ( pies ) 1. Czaszka
2. Kość ramieniowa
3. Mostek
4. Żebra
5. Kość łokciowa
6. Kość promieniowa
7. Kości śródręcza
8. Kości śródstopia
9. Kość strzałkowa
10. Kość piszczelowa
11. Rzepka
12. Kość udowa
13. Kręgi ogonowe
14. Kość kulszowa
15. Kość łonowa
16. Kość biodrowa
17. Odcinek lędźwiowy kręgosłupa
18. Odcinek piersiowy kręgosłupa
19. Łopatka
20. Kręgi szyjne

Szkielet ssaka ( fiszbinowiec )

1. Czaszka
2. Żebra
3. Kręgosłup
4. Pas miednicowy
5. Pas barkowy

1

---