Ina Diolosa Dietetyka według medycyny chińskiej Chińska medycyna do każdego przypadku podchodzi indywidualnie, a swoje zalecenia dostosowuje do ciągle zachodzących zmian, uwzględniając osobistą konstytucję organizmu, porę roku, klimat. Podobnie dietetyka nie ma jednolitych zaleceń dla wszystkich odnośnie sposobu odżywiania się. Zalecenia dietetyczne powinny być indywidualne, oparte na diagnozie stanu zdrowia każdego człowieka. Nie będziemy omawiać egzotycznych artykułów spożywczych, a tylko dostępne na miejscu. Na przykład wszystkie egzotyczne owoce jak kiwi, papaja, pomarańcze dojrzewają w ciepłym klimacie i mają działanie ochładzające. Należy z nimi bardzo uważać, zwłaszcza w zimie. Najlepiej spożywać owoce w danej porze roku i na miejscu. YANG I YIN Aby wyjaśnić czym jest Yin i Yang należy zacząć od podstaw filozofii taoistycznej - od Tao. Znaczenie Tao jest trudne do wyjaśnienia. Tao jako siła całego uniwersum lub inaczej boska siła wszech- umożliwiająca, zawiera w sobie wszystko - nie ma nic, co mogłoby istnieć poza Tao. Obojętnie, czy nazwiemy to Bogiem czy Uniwersum, najważniejsze jest zrozumienie, że Tao oznacza potencjał. Na przykład, gdy ktoś posiada uzdolnienie do gry na pianinie, to ma potencjał stania się pianistą, ale to tylko potencjał, który trzeba dopiero rozwinąć. Każdy potencjał wyraża się w jakiś sposób, jest to jego naturą. Tao jest potencjałem i może się wyrazić jako Yin lub Yang. Np. jeżeli wyrazi się w postaci materialnej i dotykalnej - mówimy o Yin, natomiast jeżeli w postaci gazowej lub nieuchwytnej - o Yang. Yang i Yin nie są przeciwstawne ponieważ mają ten sam początek, powstały z tej samej jedności, różnią się natomiast sposobem przejawiania. Yang - jasność, ciepło, ekspansja; Yin - ciemno, zimno, kurczenie, ściąganie. Yin i Yang nie są pojęciami absolutnymi, tylko relatywnymi. Wszystko ma swe określenie w stosunku do czegoś innego. W zależności od tego, co bierzemy pod uwagę, różne artykuły żywnościowe mogą być Yin lub Yang. Na przykład wołowina jest Yang w porównaniu z ziemniakami, ale Yin w porównaniu z baraniną. Mandarynka ze względu na smak kwaśny i właściwości ochładzające jest Yin, ale jej pomarańczowy kolor jest Yang. Cukier jest Yin, bo nawilża organizm, ale w pierwszym momencie wyzwala energię, jest więc też Yang. Przechodzenie Yin w Yang i Yang w Yin odbywa się zarówno w makrokosmosie (wszechświecie), jak i mikrokosmosie (organizmie człowieka). Mikrokosmiczne przechodzenie objawia się na przykład jako wdech i wydech, skurcze i rozkurcze serca. Ponieważ nie są to tylko przeciwieństwa, bardzo ważne jest aby zrozumieć, że najwyższe Yang zawiera w sobie korzeń Yin, a najwyższe Yin zawiera korzeń Yang. Na przykład w saunie jest gorąco - Yang, ale jej działanie na organizm jest odwrotne - oziębiające. Człowiek poci się, pory ciała się otwierają i organizm pozbywa się Yang - wychładza się. Inny przykład to zapalenie pęcherza moczowego. Istnieje wiele form tego schorzenia, ale najczęstsza (zwłaszcza u kobiet) ma związek z zimnem w organizmie - osłabieniem Yang nerek. W organizmie znajduje się dużo wilgoci i zimna, co powoduje stagnację w organizmie przez brak ciepła i ruchu. Stagnacja zaś może szybko przekształcić się w gorąco. Inaczej mówiąc, Yin (wilgoć i zimno) spowodowały Yang (zapalenie, gorąco). Jest to bardzo ważne przy diagnozie, gdyż pacjenci mający zapalenie i gorączkę muszą być mimo wszystko ogrzewani. Podawanie im herbat zimnych i gorzkich spowoduje jedynie chwilowe ustąpienie objawów zapalenia, które po pewnym czasie powracają. Prawdziwa przyczyna choroby nie zostaje zlikwidowana. Okrąg Tao - symbol jedności, mądrości W Tao zawierają się Yin i Yang. Yang - wschodzenie , wznoszenie się. Yang przybiera na sile, jego powierzchnia jest coraz większa aż w końcu dochodzi do peryferyjnego ochłodzenia - pojawia się Yin, które jest ruchem w dół. Ciągła przemiana Yang w Yin i potem Yin w Yang nazywa się oddychaniem Kosmosu. Czasami stosuje się inne symbole:

Yang;

Yin.

(Wyższa linia oznacza niebo; niższa oznacza ziemię)

	Małe Yang (niebo już jest ciepłe-dni są coraz dłuższe, temperatura wzrasta, ale ziemia jest zimna)
	Wielkie Yang (zarówno niebo i ziemia są ciepłe)
	Małe Yin (niebo jest zimne, dni coraz krótsze, temperatura opada, ale ziemia jest jeszcze ciepła)
	Wielkie Yin (niebo i ziemia są zimne)

Możemy spotykać się także z innymi oznaczeniami:

Wówczas porom roku będą odpowiadały następujące symbole:

Aby lepiej zrozumieć znaczenie Yin i Yang, warto przestudiować księgę I Ching. Na przykład heksagram nr 1-To, co twórcze - Niebo opisuje dobrze właściwości Yang, zaś heksagram nr 2-To, co przyjmuje - Ziemia opisuje właściwości Yin. Yin i Yang muszą się wzajemnie przenikać, przechodzić w siebie. Muszą być w harmonii, równowadze. Jeżeli nie ma równowagi, wówczas następuje choroba (w polityce może się to wyrazić na przykład rozruchami). Energia w meridianach Yang opada z góry na dół, zaś w meridianach Yin wznosi się z dołu do góry (odwrotnie niż naturalny ruch Yin i Yang). Tylko w taki sposób może powstać życie i Yang przechodzić w Yin. Naturą Yang jest wznoszenie się, zaś Yin opadanie. Gdyby w organizmie człowieka siły te zachowywały się zgodnie ze swoją naturą, doszłoby do ich rozdzielenia i nie mogłyby się przenikać. Pokazuje to heksagram 12 Zastój (stagnacja). Heksagram nr 12 oznacza zastój, stagnację, może wskazywać na chorobę lub wojnę. Jeżeli Yin i Yang się rozdzielą, może to oznaczać wyjście duszy poza ciało czyli śmierć. Heksagram nr 11 oznacza harmonię, pokój. Tu Yin i Yang łączą się ze sobą. Życie może powstać tylko z połączenia Yin i Yang. Mężczyzna łączy się z kobietą - Yang łączy się z Yin. Archetypowo mężczyzna jest Yang, zaś kobieta Yin, ale faktycznie nic nie jest tylko Yang ani tylko Yin, I tak mężczyzna na zewnątrz jest Yang, ale wewnątrz Yin, a kobieta na zewnątrz jest Yin, ale wewnątrz Yang. Przez miłość i wymianę kobieta swoje wnętrze Yang oddaje mężczyźnie, a mężczyzna swoje wnętrze Yin oddaje kobiecie i mężczyźni dzięki miłości stają się jeszcze silniejsi, a kobiety piękniejsze. Ponieważ jesteśmy zarówno Yin jak i Yang, im bardziej jesteśmy w równowadze, tym bardziej jesteśmy zdrowi. Możemy zachować harmonię Yin i Yang poprzez odżywianie, dostosowując jedzenie odpowiednio do pory roku. Jeżeli na zewnątrz jest zimno, należy spożywać rzeczy rozgrzewające, zaś kiedy jest gorąco, spożywać rzeczy orzeźwiające i oziębiające. {Witamina C - jest bardzo chłodna i kwaśna. Zalecana w stanach zapalnych lub gdy występuje zbyt dużo gorąca np. angina, zapalenie gardła. Nie jest zalecana dla wzmocnienia odporności. Dziecko z małym Yang i Chi zażywające witaminę C tylko dalej się ochładza. Witamina E - zalecana kobietom po porodzie albo w klimakterium na odbudowanie substancji. Witamina B - osłabienie włosów związane z niedoczynnością wątroby.}

	Yang	Yin
	Jasność, ekspansja, ciepło, wszystko niematerialne, duchowe, czego nie można dotknąć, podobne do gazu, energii, aktywne	Ciemność, kurczenie się, zimno, wszystko to, co stałe, materialne, czego można dotknąć, pasywne
Kierunek ruchu	Rozprzestrzenia się od środka na zewnątrz	Kurczy się, ruch do środka
Pory roku	Wiosna (ruch w górę), lato (rozprzestrzenianie we wszystkich kierunkach)	Jesień (opadanie, ruch w dół), zima (kurczenie, ściąganie do środka)
Smak	Słodki (narastanie energii), ostry (rozprzestrzenianie energii po organizmie)	Gorzki (obniża), słony (ruch z wnętrza w dół) i kwaśny (ściąga i kurczy)
Właściwości termiczne	Właściwości ciepłe, ogrzewające	Właściwości oziębiające, odświeżające
Narządy	Woreczek żółciowy, pęcherz moczowy, jelito cienkie, żołądek, jelito grube	Wątroba, serce, śledziona, płuca, nerki
Charakterystyka narządów	Warsztatowe, dużo pracują	Magazynują, zawierają aspekty duchowe organizmu i nie można ich porównywać z analogicznymi zachodnimi pojęciami
Osobowość	Ekstrawertyczna, zapalczywa	Introwertyczna, wytrwała
Inne:	Niezorganizowanie, dzikość	Zorganizowanie, posiada strukturę
	Wojna	Pokój
	Dzień	Noc
	Młodość	Starość
	Pytanie	Odpowiedź

Podział konstytucji według Yang i Yin

	Yang	Yin
Osobowość:	Ekstrawertyczny, głośny, mówi dużo i chętnie, daje się zauważyć w towarzystwie, bardzo aktywny, szybkie ruchy, pewny i świadomy siebie, impulsywny, nie jest wytrwały, ma wiele pomysłów, ale brakuje mu wytrwałości żeby je doprowadzić do końca	Cichy, zdystansowany, o cichym głosie, nieśmiały, mówi mniej, nie zauważa się go łatwo. Mocna konstytucja Yin może być wśród ludzi w ogóle przeoczona. Wiele rozmyśla, pasywny, powolny, bardziej skupiony, niepewny w działaniu, niepewny siebie, długo się zastanawia, jednak gdy zdecyduje się na zrobienie czegoś jest bardzo wytrwały i dochodzi do celu.
Wygląd zewnętrzny:	Mocne grube kości, silny, mocna budowa, szeroka klatka piersiowa, mocny kark, niezręczny w ruchach	Delikatne kości, kruchy wygląd, wąskie ramiona i klatka piersiowa, bardziej miękkie ciało i tkanki, elastyczni i sprawni.
Kolor skóry twarzy:	Zaczerwieniona skóra twarzy, twarz okrągła	Blady, twarz wąska
Brwi:	Mocne, krzaczaste, gęste	Delikatne, słabo wykształcone
Uszy:	Mięsiste, płatki uszu często zrośnięte z głową	Delikatne, wąskie, płatki nie są zrośnięte
Apetyt:	Ma dobry apetyt, dużo i często je; czasami też tzw. Wilczy apetyt	Słaby, niewielki apetyt
Trawienie:	Skłonność do zatwardzeń, poczucie sytości, nieświeży oddech, gorzki smak nad ranem, często dziąsła krwawią *	Skłonność do wzdęć z powodu złego trawienia pożywienia w żołądku, fermentacja, niestrawność *
Emocje **:	Porywczy, wybuchowy, ale wybuchy trwają krótko, po wybuchu wściekłości czuje się rozładowany, żądza, gniew.	Strach, smutek, żal, które mogą trwać długo
Sen:	Potrzebuje mniej snu. Często ulegają naciskowi czasu. Ludzie bardzo aktywni. Późno chodzą spać i wcześnie wstają. Śpią odkryci, w swobodnym ułożeniu ciała	Bardzo lubią długo spać, ciepło się okrywają (2 kołdry, skarpety wełniane), śpią w pozycji embrionalnej, śpią długo, ale mimo tego są zmęczeni w ciągu dnia, więc często ucinają sobie drzemkę
Odczuwanie bólu:	Ból powiększa się jeżeli człowiek jest w ruchu. Bóle są palące, ciągnące. Podczas masażu ból się powiększa.	Ból zmniejsza się podczas masażu i pod wpływem ciepła, ale powiększa się jeżeli człowiek leży. Aby złagodzić ból muszą się więcej poruszać.
Znoszenie choroby:	Nie są przyzwyczajeni do choroby, nie mają czasu na chorowanie. Jeżeli są chorzy to dużo narzekają i potrzebują współczucia.	Przyzwyczajeni do przedstawiania się jako osoby chore i do leżenia w łóżku, czasami lubią trochę "pochorować"
Wydzieliny organizmu:	Mocz i wydzieliny z nosa są żółte, mają związek z gorącem	Białe lub przezroczyste, mają związek z zimnem
Mocz:	Żółty, a nawet czerwonawy, może być zagęszczony i mieć intensywny zapach	Mniej żółty, przezroczysty. Człowiek oddaje dużo moczu, prawie bez zapachu, ale często.
Wydzielina z nosa:	Żółtawa aż do zielonkawej (ciepło)	Biała, przezroczysta, wodnista. Ludzie typu Yin często muszą po wstaniu z łóżka oczyścić nos
Stolec:	Zatwardzenia, stolec twardy o intensywnym zapachu	Miękki, nie uformowany, częste biegunki, słaby zapach, często nie strawione resztki jedzenia
Pocenie się:	Szybko i często się pocą, nawet podczas jedzenia - nie robiąc nic więcej	Pocą się bardzo mało, tylko przy nadwerężeniu. Mają skłonność do zimnych potów.
Gorączka:	Szybko wysoka temperatura	Stan podgorączkowy, niektórzy tak zimni, że nigdy nie wystąpi wysoka temperatura
Menstruacja:	Krótki cykl, mniejszy niż 28 dni	Długi cykl, dłuższy niż 28 dni.
Przed menstruacją:	Odczuwają ból i są podenerwowane	Tkanki zbierają wodę i pewne części ciała puchną
Język:	Czerwony, aż do ciemnoczerwonego z żółtym nalotem	Blady lub fioletowy z białym nalotem
Skłonności do chorób:	Nagłe zachorowania (udar mózgu lub zawał serca), często wysokie ciśnienie krwi, choroby zapalne	Choroby przewlekłe, przejściowe sytuacje (ani zdrowy ani chory), niskie ciśnienie, często reumatyzm, często niedobory w organizmie
Charakter:	Niecierpliwy, nerwowy, brakuje mu wytrwałości	Wyluzowany, spokojny, ma wytrwałość, ale nie ma siły
Upodobania kulinarne:	Lubią alkohol, mięso i ostre przyprawy, przypiekane i tłuste potrawy	Lubią ochładzające potrawy - produkty mleczne, herbatę miętową, owoce cytrusowe

* Zarówno Yang jak i Yin mogą mieć wzdęcia i uczucie sytości, ale u typu Yang spowodowane jest to tym, że za szybko je, a u Yin tym, że pożywienie zostaje nie strawione w żołądku z powodu małego ruchu i zbyt małej ilości ciepła. ** Nie można zakwalifikować do jakiego typu, Yang czy Yin, należy zazdrość. Wszystko co ma charakter eksplozywny i trwa krótko jest Yang; a co jest Yin - jest długotrwałe. Zazdrość ma aspekty obydwu typów: nagle wybucha, ale pozostaje długo, jest bardzo aktywna i długotrwała. Każdy człowiek posiada oba elementy, ale można podczas pierwszej diagnozy ocenić, czy osoba jest bardziej Yin, czy Yang i na tej podstawie dać pierwsze zalecenia. Nie można się kierować upodobaniami pacjentów, ponieważ najczęściej mają oni złe nawyki, które tylko umacniają ich konstytucjonalną nierównowagę: -ludzie o konstytucji Yang często lubią alkohol, mięso i ostre przyprawy, przypiekane i tłuste potrawy, które pomnażają Yang; -ludzie o konstytucji Yin lubią ochładzające potrawy - produkty mleczne, herbatę miętową, owoce cytrusowe które jeszcze bardziej pomnażają Yin. KLASYFIKACJA PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH WEDŁUG RÓŻNYCH WŁAŚCIWOŚCI Lista produktów według malejącej ilości Yang: Kiełbasa Mięso Owoce morza Ryby Jaja Ser Masło Mleko Orzechy Rośliny strączkowe Punktem przejścia Yang w Yin są zboża, będące najbardziej neutralnym i zrównoważonym produktem, poprzez swoją centralną pozycję związaną z elementem Ziemi. Lista produktów według wzrastającego Yin: Jarzyny Owoce -cytrusowe -południowe Sałaty liściaste Sałaty zielone, gorzkie Należy zwracać uwagę nie tylko na termiczny aspekt produktu, ale również do jakiej kategorii należy. W Niemczech panuje moda na dawanie małym dzieciom mleka sojowego zamiast krowiego. Mleko sojowe jest produktem odpadowym przy produkcji tofu. Soja jako roślina strączkowa posiada aspekt Yang, ale nie można jej porównywać z mięsem. Mleko sojowe jest bardziej Yin niż mleko krowie. Mleko krowie jest termicznie neutralne, ale przy odpowiedniej obróbce cieplnej może być ogrzewające, zaś mleko sojowe jest zawsze ochładzające. Dlatego dzieci karmione mlekiem sojowym mają często biegunkę, gdyż dzieci mają słabo rozwinięty układ trawienny. Wśród wegetarian tofu zastępuje mięso, ale musi być odpowiednio przygotowywane, aby zwiększyć Yang, na przykład z przyprawami lub na grillu. Sposób klasyfikacji ma związek ze smakiem i oddziaływaniem termicznym, tak więc w obrębie konkretnej kategorii: Jarzyny: marchew i koper włoski są bardziej Yang niż pomidory lub ogórki. Zboża: owies jest bardziej Yang niż kukurydza. Owoce: czereśnie są bardziej Yang niż pomarańcze. Mięso: baranina jest bardziej Yang niż królik lub wieprzowina. GOTOWANIE I PRZYGOTOWYWANIE POTRAW Im więcej zastosuje się ciepła przy przygotowywaniu potrawy, tym potrawa staje się bardziej Yang. To, co surowe, jest Yin. Procesy przygotowywania potraw w kolejności malejącego Yang Grillowanie bezpośrednio nad ogniem Frytkowanie w gorącym oleju Smażenie Pieczenie Gotowanie w szybkowarze Duszenie we własnym sosie (potrawa duszona z niewielką ilością wody lub oleju, w niezbyt wysokiej temperaturze, nabiera słodkawego smaku i wtedy jest to bardzo wyrównany i harmonijny proces przygotowywania potrawy) Procesy przygotowywania potraw w kolejności wzrastającego Yin Duszenie w większej ilości wody i oleju (im więcej wody, tym bardziej Yin) Gotowanie Blanszowanie Gotowanie na parze Gotowanie w kąpieli wodnej Na surowo Gotowanie to swoista alchemia, magia, przetwarzanie, transformacja. W zależności od produktów i sposobu ich przyrządzania możemy wywołać wiele różnych oddziaływań na organizm człowieka. Na przykład tofu ma działanie ochładzające, ale można je zmienić na ogrzewające przez zanurzenie w czerwonym winie, dodanie ostrych przypraw, podpieczenie. Przygotowane z dużą ilością marchewki, kopru włoskiego, pora, cebuli i podsmażone też będzie ogrzewające. Osoby o konstytucji Yin lub wychłodzone, które łatwo się przeziębiają i marzną, powinny spożywać produkty Yang - ocieplające i rozgrzewające, takie jak mięso, jajka. Powinny również używać dużo przypraw rozgrzewających aż do gorących. W żadnym przypadku nie powinny spożywać potraw surowych. Powinny jeść marchew, dynię, koper włoski, a nie pomidory i ogórki. Nie znaczy to, że nie powinny jeść owoców, ale powinny jeść mniej owoców południowych i cytrusowych, a więcej jabłek, czereśni i truskawek, albo robić kompoty z dodatkiem cynamonu. Jeżeli ktoś ma zbyt wiele gorąca (Yang), to lepiej znosi dietę surową i może być wegetarianinem. Powinien spożywać więcej potraw ochładzających i odświeżających, a mniej potraw przygotowanych na grillu, smażonych, pieczonych, frytkowanych, natomiast więcej blanszowanych i gotowanych na parze. Mniej zbóż o charakterze Yang (takich jak owies), a więcej Yin (kukurydza). Powinno się uważać na rozgrzewające przyprawy oraz wódkę, (którą można zastąpić piwem). Alkohol ma charakter Yang - rozgrzewa, podnosi poziom Chi we krwi i wzmaga krążenie. Whisky i wódka są ostre w smaku, natomiast piwo jest gorzkie i kwaśne, produkuje się je z chmielu i ma własności ochładzające i odświeżające. Piwo więc bardziej odpowiada Yin w porównaniu z wódką. Pacjent Yang chętnie je mięso i pije alkohol. Możecie mu zalecić wegetarianizm i zakazujać picia alkoholu, ale wówczas wyjdzie i więcej do Was nie wróci. Można mieć dużą wiedzę i pomóc wielu ludziom, pod warunkiem że macie psychologiczne podejście. Można takiemu pacjentowi zamiast wódki zalecić picie piwa - będzie wówczas zadowolony. Komuś, kto chętnie je mięso, można polecić zamiast baraniny wołowinę, a zamiast grilla, smażenia i kiełbas, potrawy gotowane. Wtedy pacjent jest bardziej otwarty i odnosimy lepsze skutki. Drób dobry jest w przypadku kłopotów z wątrobą np. u kobiet po porodzie drób pozwala odbudować utraconą substancję. Wołowina zalecana jest w przypadku kłopotów z żołądkiem i śledzioną, podnosząc poziom Chi, dobra dla osób zmęczonych, wyczerpanych, wykazujących brak Chi. Baranina, która jest najbardziej rozgrzewająca, zwiększa Yang nerek i doprowadza do nich więcej ciepła. Dynia jest neutralna, lekko ogrzewająca, wzmacnia śledzionę i żołądek, ale ważny jest proces przygotowywania. Na przykład przygotowywana w aspekcie Yang - pokrojona i smażona lub pieczona w piekarniku, wzmacnia i zwiększa energię Qi. Przygotowywana w aspekcie Yin - gotowana w dużej ilości wody, może zmniejszyć energię Qi i czynić ospałym. PIĘĆ ELEMENTÓW Yin i Yang postrzegamy jako dwa bieguny, ale tworzą one jedność i mają wspólny korzeń. Pięć Elementów (albo pięć faz) tworzy dodatkowy podział ściśle związany z Yin i Yang. Każdy z nich ma aspekt Yin i Yang.

Rys. 1	Rys. 2
Ziemia na pierwszym rysunku jest przedstawiona w środku, a cztery elementy są na zewnątrz (podobnie do Mandali). Ziemia ze względu na znaczenie oznacza również centrum, środek. W naszym organizmie najważniejszymi narządami są związane z Ziemią śledziona i żołądek. Innym sposobem przedstawienia Pięciu Faz jest cykl, gdzie Ziemia znajduje się pomiędzy Ogniem a Metalem, jak na drugim rysunku. Taki sposób przedstawienia jest ważny dla patologii i powstawania chorób. Ziemia jako środek nie odpowiada żadnemu ruchowi, ponieważ jest w centrum grawitacji i jest poruszana przez pozostałe cztery elementy. Ziemia - zaopatruje pozostałe cztery elementy. Drewno - pęcherzyk żółciowy i wątrobę (są to organy związane z energią wiosenną - wzrastającą); Ogień - serce i jelito cienkie; Metal - płuca i jelito grube; Woda - nerki i pęcherz moczowy.

Rys. 1	Rys. 2
Ziemia na pierwszym rysunku jest przedstawiona w środku, a cztery elementy są na zewnątrz (podobnie do Mandali). Ziemia ze względu na znaczenie oznacza również centrum, środek. W naszym organizmie najważniejszymi narządami są związane z Ziemią śledziona i żołądek. Innym sposobem przedstawienia Pięciu Faz jest cykl, gdzie Ziemia znajduje się pomiędzy Ogniem a Metalem, jak na drugim rysunku. Taki sposób przedstawienia jest ważny dla patologii i powstawania chorób. Ziemia jako środek nie odpowiada żadnemu ruchowi, ponieważ jest w centrum grawitacji i jest poruszana przez pozostałe cztery elementy. Ziemia - zaopatruje pozostałe cztery elementy. Drewno - pęcherzyk żółciowy i wątrobę (są to organy związane z energią wiosenną - wzrastającą); Ogień - serce i jelito cienkie; Metal - płuca i jelito grube; Woda - nerki i pęcherz moczowy. Ruch poszczególnych elementów jest bardzo ważny. Poprzez wzajemne odżywianie poszczególnych elementów i narządów przenoszona jest pewna energetyczna informacja. Zasada ta jest istotna w procesie powstawania chorób. Jest też wykorzystywana w przygotowywaniu potraw.

Element	Drewno	Ogień	Ziemia	Metal	Woda
Smak	Kwaśny	Gorzki	Słodki	Ostry	Słony
Kierunek geograficzny*	Wschód	Południe	Grawitacja (środek)	Zachód	Północ
Narządy yang	Woreczek żółciowy	Jelito cienkie	Żołądek	Jelito grube	Pęcherz moczowy
Narządy yin	Wątroba	Serce	Śledziona, trzustka	Płuca	Nerki

* Należy zwrócić uwagę, że Chińczycy przedstawiają na swoich mapach południe na górze.

KALENDARZ CHIŃSKI Kalendarz chiński i tybetański jest kalendarzem księżycowym. Początek roku nie jest wyznaczony stałą datą, ale przypada na drugi nów po przesileniu zimowym. Najczęściej wypada to w lutym lub marcu. Jedna pora roku w kalendarzu chińskim liczy około 72 dni. Na przykład lato 36 dni przed i 36 dni po przesileniu letnim (21 czerwca), wiosna 36 dni przed i 36 dni po równonocy wiosennej 21 marca. Podobnie jest z innymi porami roku. Element Ziemi rządzi czteroma 18 dniowymi okresami przejściowymi pomiędzy pozostałymi porami roku. W diagnostyce trzeba jednak zwracać uwagę na faktycznie panującą temperaturę, pory roku nie zawsze zaczynają się równo z kalendarzem. Kalendarz chiński jest używany do oceny stanu zdrowia naszego organizmu. Puls zmienia się wraz z porą roku. Na przykład już w lutym puls będzie wiosenny - szybki, napięty puls wątroby, ale nie jest to objaw patologiczny, bo jest to normalne dla tej fazy przejściowej. W maju puls ma właściwości letnie, w sierpniu jesienne, a w listopadzie zimowe - jest głęboki, w innej porze roku taki puls oznacza, że pacjent się przeziębił. Podobnie gdy np. puls jesienny pojawia się w innej porze roku, może to oznaczać, że zbyt mocny jest element Metalu. Wiosna i jesień są najlepszymi porami do przeprowadzenia kuracji leczniczych. Nie przeprowadza się kuracji w punkcie największego Yin lub Yang czyli w zimie i lecie. Zimą odżywiamy się inaczej - bardziej tłusto, używamy więcej przypraw, jemy zawiesiste zupy. Pory ciała są w zimie zamknięte, stąd mniejsze pocenie i organizm gromadzi wiele gorącej wilgoci. Kuracja wiosenna jest bardzo ważna, ponieważ na wiosnę trzeba tę gorącą wilgoć usunąć. Można użyć do tego wielu ziół, które są gorzkie i moczopędne (na przykład mniszek lekarski lub znamiona kukurydzy). Dobry jest również ryż. W lecie spożywa się więcej potraw odświeżających i nawilżających, na przykład lody itp. Prowadzi to do gromadzenia się w organizmie zimnej wilgoci. Powoduje to często letnią biegunkę - organizm wydala w ten sposób wilgoć. Jesienią stosuje się kurację mającą na celu wydalenie zimnej wilgoci. Używamy więcej ziół wzmacniających trawienie, na przykład kminku, kopru włoskiego oraz rozgrzewających zbóż np. owsa. Kuracje pozwalają oczyścić organizm i przygotować do następnej pory roku. W poszczególnych kuracjach stosuje się jeden rodzaj zboża, dostosowany do konstytucji organizmu i pory roku. To samo dotyczy ziół i przypraw. Na post najlepiej nadają się okresy przejściowe pomiędzy porami roku związane z Ziemią, gdyż oddziaływanie postu jest wówczas najsilniejsze, ponieważ organizm przygotowuje się do nowej pory roku. Najlepszy jest okres pomiędzy zimą i wiosną oraz pomiędzy latem i jesienią. Nigdy nie należy przeprowadzać postu w zimie ani w lecie. Należy poza tym zwracać uwagę na temperaturę. Jeżeli jest za zimno lub za ciepło należy odczekać, pomimo, że pora jest kalendarzowo odpowiednia. [Chińczycy nie wierzą w skuteczność leczenia przez post, tylko przez jedzenie. Byli często zmuszani do głodowania, więc wierzą w leczenie przez dobre jedzenie.] Niektóre artykuły żywnościowe mogą posiadać równocześnie wiele smaków i dlatego mogą oddziaływać na różne narządy np. pszenica oddziałuje na serce, wątrobę i nerki. Marchewka należy do przemiany Ziemi, ale niektóre odmiany są gorzkie i wówczas przyporządkowujemy je do elementu Ognia. Jabłka mogą być kwaśne albo słodkie. Smak słodki to nie tylko czekolada i ciasta, ale również jarzyny i zboża. Jest to jeden z najważniejszych smaków stosowanych w terapii. Gdy chcemy przyporządkować jakiś produkt do danego elementu nie zawsze można kierować się odczuwanym smakiem. Na przykład owoce morza, ryby oraz woda mineralna należą do elementu Wody, ale niekoniecznie muszą być słone w smaku. W tym wypadku jest to smak ukryty. W naszym społeczeństwie zbyt dużo używa się smaku słonego w postaci soli.

Zboża ogólnie można przyporządkować do Ziemi (mają smak łagodny), ale klasyfikujemy je według pór roku:
Drewno		- pszenica;
Ogień		- żyto, kasza gryczana;
Ziemia		- proso, kukurydza, słodki ryż;
Metal		- owies, ryż;
Woda		- rośliny strączkowe.
Również mięso klasyfikujemy według oddziaływania na narządy, a nie ze względu na smak:
Drewno		- drób;
Ziemia		- wołowina;
Ogień		- baranina;
Metal		- dziczyzna;
Woda		- wieprzowina, ryby.
Klasyfikując produkty możemy również kierować się kolorem (żółty - Ziemia, zielony - Drewno, itp.), ale najważniejsze są jednak smaki i tak pietruszka i szczypiorek pomimo iż są zielone, należą do Metalu, bo mają smak ostry.
Metody przygotowania potraw:
Drewno		-szybkie sposoby przygotowywania lub bez pokrywki;
Ogień		-grillowanie, smażenie;
Ziemia		-duszenie, gotowanie z przykrywką we własnym sosie;
Metal		-pieczenie, gotowanie w szybkowarze;
Woda		-kąpiel wodna, blanszowanie.
Metody konserwacji:
Drewno		-kiszenie, konserwacja w kwasie mlekowym, occie;
Ogień		-suszenie, wędzenie;
Ziemia		-konfitury, konserwacja w słoikach z cukrem, pasteryzowanie;
Metal		-suszenie na słońcu, konserwacja w alkoholu;
Woda		-solenie, peklowanie, zamrażanie.
Organizm:
Drewno		- mięśnie, ścięgna, nerwy;
Ogień		- żyły, tętnice, kolor skóry na twarzy;
Ziemia		- masa ciała oraz tkanki;
Metal		- skóra, owłosienia;
Woda		- kości, mózg, szpik kostny, brwi, włosy na głowie.

Każdy smak ma pewien konkretny wpływ na organizm. Ważne jest, aby przy gotowaniu używać wszystkich pięciu smaków. Monotonia może doprowadzić do choroby. Smaki przekazują informacje danego żywiołu do organizmu i są bardzo ważne dla uzyskania harmonii. KWAŚNY Ściągający, zachowuje płyny w organizmie, może "zasznurowywać" organizm. Zbyt dużo kwaśnego może powodować stagnację. Większość kwaśnych produktów ma działanie ochładzające. Bardzo mało produktów kwaśnych ogrzewa (na przykład ocet). Kwaśny i ogrzewający zawsze wywołuje jakieś działanie (na przykład ocet wspomaga krwioobieg). GORZKI Smak gorzki jest zazwyczaj ochładzający aż do zimnego. Odprowadza, wysusza, odnawia, obniża, uspakaja, zapobiega zapaleniom, wstrzymuje upływ krwi (w farmakologii bardzo ważny - krwawienie ma związek z nadmiarem gorąca, a gorzkie zioła mają działanie ochładzające). Jeżeli krwawienie ma związek z brakiem energii, stosowanie gorzkich ziół może pogorszyć stan. W Chinach zioła zatrzymujące krwawienie są podgrzewane lub przypalane. Na przykład bylica lub imbir są stosowane w postaci popiołu. SŁODKI Jest to najważniejszy smak dla terapii. Odżywia, wzmacnia, harmonizuje, dodaje energii, odpręża. Negatywną cechą tego smaku jest to, że nawilża i powoduje ospałość. Smak słodki obejmuje wszelkie oddziaływania termiczne. OSTRY Jest to smak bardzo rozpraszający, ocieplający, przerywa stagnację, otwiera, rozdzielający, powoduje wydzielanie potu. Wiele produktów o smaku ostrym jest ciepłych aż po gorące (większość przypraw). Wyjątkiem są mięta pieprzowa i eukaliptus, które są ostre w smaku, ale ochładzające. SŁONY Smak zmiękczający, odżywczy i odprowadzający. Prawie wszystkie produkty o tym smaku (oprócz ryb i owoców morza) są ochładzające aż po zimne. Oddziaływanie tego smaku jest bardzo złożone, gdyż z jednej strony działa wysuszająco, a z drugiej nawilżająco (zawiera informacje związaną z elementem Wody, a nerki mają właściwości zarówno ognia jak i wody). W zależności od przygotowania może być zarówno Yang, jak i Yin. Na przykład sól glauberska (sól gorzka) może ściągać dużą ilość wilgoci z organizmu, jest to właściwość Yin. Z drugiej strony ściąga tę wilgoć z całego organizmu i wydala, co powoduje osuszanie czyli Yang. Przeciwwskazania dla stosowania smaków: Smak kwaśny jest zabroniony przy każdej formie stagnacji, uczuciu sytości i pełności, stwardnieniu rozsianym, zaniku mięśni, zapaleniu żołądka; Gorzki zabroniony jest przy braku soków w organizmie, niedoborze krwi, osteoporozie; Słodki (cukier i słodycze) przy nadwadze, problemach z nadmiarem śluzu i wilgoci, obrzękach; Ostry przy wyczerpaniu, skurczach, epilepsji, zapaleniach oczu, zapaleniu spojówek, jaskrze; Słony przy zbyt wysokim ciśnieniu, alkoholizmie (alkoholikom zabrania się spożywania soli nie zabraniając picia alkoholu. Alkohol wydala z organizmu nadmiar substancji słonych, więc gdy stosuje się dietę bezsolną mija ochota na alkohol). INFORMACJE NIESIONE PRZEZ SMAKI Smaków używamy, aby wywołać w organizmie odpowiednie oddziaływanie. Smak, którego używamy na samym końcu podczas gotowania decyduje o skierowaniu oddziaływania do danego narządu, np. sól wpływa na nerki, ocet na wątrobę, itd. Jeżeli gotujemy i chcemy wzmocnić żołądek lub śledzionę, należy na końcu dodać coś słodkiego. Pragnienie jakiegoś smaku oznacza pustkę lub słabość w danym elemencie. Jeżeli ktoś nie lubi jakiegoś smaku oznacza to, że osiągnął pełnię w danym elemencie. Jeżeli łakniemy czegoś słodkiego, oznacza to słabość lub pustkę w elemencie Ziemi. Na przykład jeżeli kobieta w ciąży pożąda czegoś kwaśnego, oznacza to, że osłabiona jest wątroba i krew. Jeżeli ktoś pożąda kawy (kawa ma smak gorzki, jest przyporządkowana elementowi Ognia), może to oznaczać osłabione serce; jeżeli pragnie słodyczy, że ma osłabioną śledzionę; jeżeli słonego (często spotykane u dzieci), że Yin nerek jest osłabione. Jeżeli ktoś nie znosi kwaśnego smaku, na przykład sosów do sałatek z octem, wówczas może to oznaczać, że Yin wątroby osiągnęło najwyższy punkt. Jednakże jeżeli ktoś nie lubi kwaśnego smaku, to niekoniecznie musi mieć kłopoty z wątrobą. Jest to tylko wskazówka na co należy zwrócić uwagę, dlatego mówimy, że smak niesie w sobie informacje. Należy to traktować wyłącznie jako wskazówkę, więc nie powinno się pacjentowi, który pragnie czegoś słodkiego, od razu zapisywać czegoś na wzmocnienie śledziony. Odpowiedzi na pytania: W jesiennym okresie przejściowym należy pić herbaty rozgrzewające np. z kolendry, kardamonu lub kopru włoskiego. W wiosennym okresie przejściowym powinno się pić herbaty z liści gruszy, mniszka, znamion kukurydzy lub piołunu. Trzeba jednak wziąć pod uwagę konstytucję człowieka i jeżeli dominuje Yin, ma zbyt dużo wilgoci i łatwo się przeziębia, to nie powinien na wiosnę pić tych ziół. Kuracja polega na spożywaniu tylko zboża: na wiosnę - ryżu; w jesieni - owsa. Jeżeli na zewnątrz jest bardzo wilgotno, to należy spożywać takie potrawy i tak przygotowane, żeby nie dopuścić wpływu wilgoci. Na przykład mięso wołowe, kartofle i marchewkę, przyprawy takie jak kardamon, imbir. Przed przygotowaniem potrawy należy zwrócić uwagę na pogodę i przygotować ją w ten sposób, by organizm nie uległ wpływom otoczenia. WYKŁAD CLAUDE'A DIOLOSY O SMAKACH TERAPEUTYCZNYCH Bardzo ważne jest rozróżnianie pomiędzy smakiem informacyjnym i terapeutycznym. Na przykład pragnienie czegoś słodkiego może oznaczać, że śledziona jest w stanie pustki. Nie należy pochopnie diagnozować, tylko użyć tego, jako pewnej wskazówki. W terapii należy wprowadzić więcej wyjaśnień. Istnieje wiele uproszczonych opinii, np. że smak gorzki należy stosować do chorób serca, lecz jest to nieporozumienie. Pierwsze terapeutyczne zastosowanie smaku związane jest z poszczególnymi kierunkami ruchu energii Pięciu Przemian: Drewno - terapeutyczny smak słodki - odpowiada wiośnie, ruchowi wznoszącemu. Wzmacnia Qi, podnosi energię, ożywia, ważny dla wątroby. Metal - terapeutyczny smak gorzki - odpowiada ruchowi w dół, charakterystycznemu dla jesieni, podczas której Qi liści jest odciągane od drzew i liście opadają. Smak gorzki ściąga energię i kieruje ją w dół, związany jest z płucami i jelitem grubym. Na przykład kawy używano do leczenia astmy oskrzelowej, która według medycyny chińskiej odpowiada stagnacji Qi w oskrzelach, a gorzki smak kawy kieruje energię płuc w dół. Mała filiżanka kawy wzmaga perystaltykę jelit i może być stosowana przy zaparciach. 90% gorzkich ziół ma charakter ochładzający, a niektóre produkty są wręcz zimne w swej naturze, np. sałata, endywia, kawa oraz herbata - zielona i czarna. Smak gorzki jest zalecany dla ludzi jedzących dużo mięsa i z nadmiarem gorąca, ponieważ wyprowadza z ciała gorąco np. przez wzmożenie wydalania moczu. Stosując go trzeba uważać na pacjentów z niskim ciśnieniem krwi, ponieważ przez swe ochładzające właściwości obniża poziom energii w organizmie, może być niebezpieczny dla nerek osób, które stosują dietę surową i nie jedzą mięsa. Ogień - terapeutyczny smak ostry - smak w swej naturze bardzo mocny, energetyczny i ekspansywny. Odpowiada największej ekspansji energii w roku w lecie. Ożywia Yang organizmu i wspomaga krwioobieg oraz działanie serca. Bardzo ożywiający, wspomaga wydzielanie potu, rozprzestrzenia, otwiera pory skóry. Smak ostry najlepiej działa przy zaburzeniach funkcjonowania Yang. 90% ziół o smaku ostrym jest ogrzewające aż po gorące. Smak ten jest bardzo ważny dla wegetarian i ludzi stosujących dietę surową. Na przykład czosnek, chili, szczypiorek, por, cebula są ostre i rozgrzewające. Woda - terapeutyczny smak kwaśny (cierpki), ściągający, utrwalający. Odpowiada kierunkowi ruchu elementu Wody, charakterystycznemu dla zimy. Używa się go w niewielkich ilościach i może on wtedy zachować Qi nerek i substancję Jing. Smak ten leczy mimowolne oddawanie moczu i upławy u kobiet, działa ściągająco na podbrzusze. Ziemia - terapeutyczny smak słony - jest bardzo trudny do zrozumienia, ponieważ zawiera w sobie dwie przeciwstawne cechy - Tybetańczycy mówią, że składa się z ognia i wody, ponieważ może wywołać zarówno nawilgocenie jak i wysuszenie. Odpowiada to podwójnej funkcji elementu Ziemi w organizmie - wysuszania (żołądek) i nawilżania (śledziona). Stosuje się go terapeutycznie w bardzo małych ilościach. W książkach pisze się przeważnie o smakach informujących, a są to zupełnie inne smaki od terapeutycznych. c.d. wykładu Iny Schonemann Qi - aspekt życia, przenikająca wszystko energia Yang - aspekt ogrzewający energii Płyny - wszelkie płyny ustrojowe, również krew Jing - (Yin) kości, włosy, substancja przedurodzeniowa, konstytucja fizyczna, siła, moc organizmu. Choroby dotykające korzenia jang organizmu są zazwyczaj krótkotrwałe i można je stosunkowo szybko wyleczyć. W przeciwieństwie do tego choroby korzenia jin są długotrwałe i potrzeba o wiele więcej czasu, aby je wyleczyć. Zaś w obrębie tych korzeni: choroby związane z zaburzeniami energii Qi łatwiej jest wyleczyć niż choroby Yang, a choroby związane z Jin Ye łatwiej wyleczyć niż choroby Yin (Jing). Cztery kolumny organizmu i wzmacniające je smaki. Porównując ten rysunek z poprzednimi i patrząc na rozmieszczenie czterech kolumn organizmu warto zwrócić uwagę, że można je wzmacniać i zachowywać przez stosowanie poszczególnych smaków (smaków terapeutycznych danego elementu). I tak jeżeli chcemy podnieść Qi, to musimy zjeść coś słodkiego - Qi związane jest z Drzewem. Yang związane jest ze smakiem ostrym i Latem. Płyny muszą być odprowadzone z organizmu, skierowane w dół - stosujemy tutaj smak gorzki - odpowiada to Metalowi. Yin i Jing - musi być przechowywany i chroniony - stosujemy smak bardzo kwaśny (cierpki) - smak terapeutyczny Wody. Kreski łączące na rysunku poszczególne kolumny organizmu w pary obrazują dynamiczną równowagę między tymi czynnikami i ich bezpośredni, natychmiastowy wzajemny wpływ (jak szalki u wagi). Zaburzenie równowagi pomiędzy Yin i Yang jest groźniejsze niż zaburzenie Qi i Jin Ye. Tak więc jeżeli ktoś ma niedobór Qi, pojawi się nadmiar wilgoci w organizmie (płynów). Podobnie jeżeli będzie miał niedobór Yin, pojawi się nadmiar Yang. Gotowanie według pięciu elementów Podczas gotowania używamy smaków informacyjnych ! czyli smak kwaśny dla Drewna, gorzki dla Ognia itd. Powinniśmy ich używać w rytmie i w kolejności cyklu odżywczego Pięciu Elementów (jak na rysunku) i w tej samej kolejności dodajemy składniki do potrawy, ponieważ istotne jest tu przekazywanie informacji. Przykład: Sos do sałatek Z-olej M-pieprz, musztarda, cebula lub szczypiorek; W-sól; D-ocet lub cytryna lub jogurt; i na końcu wlewamy to na element Ognia np. endywię lub sałatkę (gorzki smak). Obojętne jest, w którym momencie rozpocznie się cykl - ważna jest kolejność. Na przykład jeżeli zaczyna się od zagotowania wody - rozpoczynamy od elementu Ognia; jeżeli od zimnej wody - jest to element Wody. Jeżeli na przykład robimy kawę, możemy postępować następująco: Kawa O-gotujemy wodę (O), sypiemy kawę (również O); Z-dodajemy miód M-dodajemy cynamon lub kardamon W-kilka kropli zimnej wody, żeby opadły fusy. Jest to bardzo dobry sposób robienia kawy. Gdyby ktoś chciał uzyskać pełny cykl może dodać cytryny (D), ale nie jest to konieczne. Zazwyczaj wystarczają 3 elementy i nie ma potrzeby zawsze dążyć do pełnego cyklu. Jeżeli kawę gotuje się jak w Grecji lub Turcji, jest bardzo zdrowa. Przy gotowaniu większych posiłków można przejść przez cykl kilka razy: Zupa ziemniaczana Z-podgrzewamy olej M-por, cebula, smażymy przez chwilę aż stają się lekko słodkawe i w ten sposób wracamy do elementu Ziemi Z-marchewka, ziemniaki, koper włoski M-imbir, pieprz W-sól, rosół w kostce D-pomidor O-gorąca woda Z-wołowina M-cebula poprzetykana goździkami W-sól lub wodorosty D-troszeczkę octu (bardzo mało) lub sok z cytryny O-wino czerwone Z-jarzyny, mięso, itd. Ostatni dodany składnik decyduje o skierowaniu energii danego posiłku do konkretnego narządu. Jeśli chcemy wpłynąć na żołądek lub śledzionę poprzestajemy właśnie na elemencie Ziemi. Przed podaniem można dodać jeszcze trochę masła lub śmietany. Czas gotowania przed wprowadzeniem kolejnego elementu powinien wynosić około 2-3 minuty. Niektóre składniki, jak por i cebula, zmieniają smak podczas gotowania, na przykład z ostrego na słodki. Natomiast pomidory podczas gotowania zmieniają smak na kwaśny i cofają się do elementu Drewna. Gotowanie według cyklu odżywczego Pięciu Elementów to harmonizowanie potraw - stają się przez to bardziej przyswajalne. Trzeba unikać przeskakiwania elementu, gdyż oznaczałoby to przejście do obiegu kontrolnego ! Jeżeli gotuje się według cyklu kontrolnego, może to spowodować złe trawienie. Na przykład, gdy doda się cytryny do mleka - skwaśnieje. Cykl kontrolny Pięciu Przemian Co jest przyczyną tego, że dzieci w szkole są zmęczone? Wiele dzieci w Niemczech dostaje na śniadanie müsli z mlekiem (smak słodki), a do tego herbatę owocową lub sok (smak kwaśny). Ziemia i smak słodki nawilżają organizm (co jest pozytywne), ale smak kwaśny blokuje wilgoć, co powoduje zaburzenia w trawieniu. Jeżeli w organizmie jest dużo wilgoci, może to powodować uczucie ciężkości i nudności. Nadmiar wilgoci obniża Qi. Po jedzeniu nie powinniśmy czuć się zmęczeni i senni, ale naładowani energią. Inne przykłady cyklu kontrolnego to ryba zapieczona z serem lub ryba w śmietanie. Po rybie nie powinno się jeść nic słodkiego, gdyż kombinacja smaków słonego i słodkiego powoduje wytwarzanie śluzu w organizmie. Typowy przykład to ryba zapieczona w serze lub ryba na obiad, a na deser budyń czekoladowy. Chińczycy uważają taką kombinację za trującą. Dzieciom ze skłonnościami do przeziębień i osobom ze słabym Yang należy zalecać jedzenie ciepłych potraw. Na przykład jako ciepłe śniadanie można jeść müsli ryżowe. Müsli ryżowe: -dzień wcześniej ugotować trochę ryżu; Z-rano podgrzać olej na patelni, dodać rodzynki, kilka posiekanych orzechów laskowych, włoskich lub migdałów, M-dodać ugotowany ryż, cynamon W-dodać niewielką ilość soli D-można dodać świeże owoce, np. jabłka Olej powinien być dobrej jakości - na oleju nie należy żałować pieniędzy - zły olej jest przyczyną odkładania się różnych toksycznych substancji w organizmie. Najlepiej stosować oliwkowy, tłoczony na zimno. Smażenie na bardzo gorącym oleju nie jest dobre, bo może być rakotwórcze. Pod tym względem współcześni Chińczycy mają złe nawyki - lubią jeść dużo potraw smażonych, a nawet przypalonych. Ryż ochładza i odprowadza z organizmu gorącą wilgoć. Wspomaga wydalanie moczu. U ludzi, którzy mają słabe Yang, może spowodować nadmierne wychłodzenie organizmu, dlatego nie zaleca się ryżu osobom o zimnej konstytucji. Ochładzające działanie ryżu można zrównoważyć przez stosowanie odpowiednich przypraw (np. curry, kminku lub chili). Można sobie od czasu do czasu pozwolić na jedzenie białego pieczywa i białego ryżu, dotyczy to zwłaszcza osób osłabionych. Zboża pełnoziarniste są bardzo pożywne, ale ich trawienie wymaga bardzo dużo energii. Wieczorem należy uważać ze spożywaniem pożywienia pełnoziarnistego, bo układ trawienny jest wtedy osłabiony. Rano dobrze jest zjeść coś ciepłego. Układ trawienny ma wtedy najwięcej energii i jest to najlepszy czas aby zjeść zboże, np. müsli jest bardzo sycące i pozwala wytrwać do obiadu. Recepta pozwalająca odprowadzić wilgoć z organizmu: Z-podgrzać olej na patelni Z-dodać rodzynki; M-dodać płatki owsiane M-dodać trochę cynamonu, podsmażyć aż będzie chrupiące jeść na sucho, dobrze przeżuwając, ewentualnie popijać herbatą ziołową. Kaszka kukurydziana - polenta: Potrawa rozgrzewająca, wspomagająca krew i inne płyny. O-w garnku gotujemy wodę, do wrzącej wody Z-dodajemy mleko (2/3 wody + 1/3 mleka); Z-dosypujemy kaszkę kukurydzianą, orzechy, rodzynki, wanilię; M-dodajemy cynamonu (1/2 łyżeczki) W innym garnku: O-podgrzać trochę czerwonego wina; Z-dodać śliwki, M-cynamon, goździki, podgotować. Jeść kaszkę i popijać winem. Płatki owsiane podnoszą Qi i rozgrzewają. Na zachodzie modne jest na śniadanie müsli z ciepłym lub zimnym mlekiem. Nie polecam jedzenia müsli (smak słodki) z jogurtem (kwaśny). Ludzie, którzy mają dużo ciepła, mogą to strawić, ale wielu z nas ma w organizmie dużo wilgoci i nie powinno spożywać potraw mlecznych. Można zagotować troszeczkę wody i dodać do niej müsli. Wody powinno być tylko tyle, żeby została całkowicie wchłonięta przez müsli. Własne müsli: O-do wrzącej wody dodajemy płatki owsiane, aby wchłonęły wodę; Z-równocześnie na patelni podgrzewamy orzechy, rodzynki; M-dodajemy trochę cynamonu, kardamonu lub soku imbirowego; Dodajemy to wszystko do płatków. Kasza jaglana powoduje odprowadzenie śluzu i gorącej wilgoci z organizmu. Jest neutralna o lekko ochładzającym działaniu. Kasza gryczana jest rozgrzewająca i powoduje odprowadzenie śluzu z naczyń wieńcowych. Kasza gryczana nie jest zbożem - jest zrywana z krzaczka. Jest bardzo rozgrzewająca. Ktoś, kto ma dużo ciepła w organizmie, może po zjedzeniu jej stać się bardzo nerwowy. Potrawa z kaszy gryczanej Kaszę gryczaną podgrzewamy na patelni bez oleju, odkładamy na chwilę do miseczki; Na patelnię wlewamy trochę soku z jabłek lub jabłka pokrojone w kostkę, chwilę podgrzewamy (jabłka stają się kwaskowate) - wyjmujemy do miseczki; O-podgrzewamy olej Z-dodajemy rodzynki, ziarno słonecznika, M-płatki owsiane, dodajemy trochę cynamonu W-trochę soli D-podsmażone jabłka O-podsmażoną kaszkę gryczaną Jest to doskonała potrawa w zimie. Ogrzewa i bardzo wzmaga energię Qi. Klasyfikacja konstytucji organizmu Podział konstytucji organizmu na podstawowe grupy związane z czterema składnikami organizmu. BRAK ENERGI Qi Objawy: Najważniejsze symptomy to zmęczenie i wyczerpanie, występujące zwłaszcza po posiłkach. Takim osobom wszystko przychodzi ciężko. Brakuje im energii i radości życia. Nie lubią dużo mówić. Symptomy kliniczne: nadmierne wydzielanie potu, przy niewielkim wysiłku (np. wejście na schody) oddech staje się bardzo krótki, samopoczucie pogarsza się podczas ruchu. Podczas wstawania pojawiają się zawroty głowy. Apetyt często słaby. Bladość skóry. Podatność na przeziębienie. Niskie ciśnienie. Qi w organizmie jest osłabione. Qi ma wiele wspólnego z energią ochronną (odpornością) organizmu, z Wiosną i elementem Drewna. Ma wiele wspólnego z rozwojem, musi wznosić się w górę. Przy niskim ciśnieniu ciało podnosi się szybciej niż Qi i dlatego występują zawroty głowy i ciemno przed oczami. Ogólnie występuje tu brak energii i zmęczenie. Istnieją pewne formy zmęczenia, które mają związek z zablokowaniem energii. Nie brakuje wtedy Qi, ale nie może się ono rozwijać, bo jest zablokowane. Gdy występuje brak Qi, musimy go dostarczyć. Przy bloku dostarczenie Qi spowoduje jeszcze gorsze samopoczucie. Osoby ze stagnacją muszą się dużo ruszać, żeby odblokować tą energię. Qi należy do korzenia Yang, a więc ma wiele wspólnego z ciepłem i ruchem. Natomiast człowiek z brakiem Qi nie może się ruszać, bo pogłębi wyczerpanie. Tak więc bardzo ważne jest rozróżnienie przyczyny zmęczenia - czy jest to brak czy blokada Qi. Trzeba stwierdzić, czy pacjent lepiej się czuje jeżeli zacznie się poruszać, czy gorzej. Trzeba rozpoznać przyczynę braku energii Qi. Jedną z przyczyn jest przemęczenie pracą. Niektórzy pacjenci skarżą się na przemęczenie, ale okazuje się, że pracują 10 godzin dziennie i jest to naturalne zmęczenie. Po wypoczynku, śnie i jedzeniu czują się dobrze. Natomiast ludzie z brakiem Qi czują się źle niezależnie od wypoczynku, snu i braku pracy. Przyczyny: Główne przyczyny żywieniowe braku Qi: żywność zamrożona; kuchenki mikrofalowe; żywność wynaturzona (hodowana na sztucznych środkach, bez słońca). Głównym problemem są artykuły zamrożone i kuchenki mikrofalowe. Mikrofale niszczą strukturę Qi w jedzeniu - ten wynalazek to produkt uboczny badań wojskowych nad bombą atomową. Żywność zamrożona jest przeważnie prawie całkowicie pozbawiona Qi. Jedząc ją więcej tracimy energii Qi w procesie trawienia, niż jej dostarczamy z pożywienia. Zalecenia: W przypadku braku Qi, nie ma wystarczająco dużo energii dla procesu trawienia, więc należy jeść mniej, ale za to regularnie. Najważniejszy smak - słodki, ale nie chodzi tutaj o cukier! Tacy ludzie mają często ochotę na coś słodkiego. Wyroby z białego cukru szybko podnoszą energię, ale energia ta też bardzo szybko opada. Należy więc jeść zboża, suszone owoce (daktyle, morele, rodzynki) oraz orzechy. Jedzenie od neutralnego do ocieplającego. Najlepszy sposób to przyrządzanie potraw w piekarniku (bardzo wzmacnia energię). Najlepsze zboże to owies (bardzo wzmacnia Qi). Poza tym ziemniaki, ryż, sago. Mięso - wołowina, Chińczycy chwalą przepiórki (zwłaszcza rosół), jajka (zwłaszcza przepiórcze). Najlepszym ziołem wzmacniającym Qi jest żeń-szeń (ale tylko dla tego przypadku - dla człowieka mającego dużo Qi jest niedobry!). Chińczycy twierdzą że nadmiar energii może szkodzić (na Zachodzie mówią, że energii nigdy za dużo). Brak Yang To poważniejszy przypadek, niż brak Qi. Objawy: Takie same jak w przypadku braku Qi, a dodatkowo objawy zimna: zimne ręce i stopy. Im poważniejszy przypadek następują kolejno zimne kolana, pośladki. Człowiek taki nie lubi zimy, woli ciepłe pory roku. Zawsze ciepło się ubiera, ma częste biegunki (zwłaszcza rano). Często oddaje mocz - jasnego koloru. W organizmie zbiera się dużo wody, ale nie ma dość ciepła, aby zmienić ją w parę i wydalić. Ma skłonność do depresji. Taka osoba nie może się rozwijać, wyrazić. Ma częste bóle pleców, zwłaszcza w pozycji leżącej, szczególnie rano. Po powstaniu i po poruszaniu się bóle mijają. Występuje bladość skóry, często lekko fioletowe usta i paznokcie. Język blady, sinawy, często opuchnięty, co świadczy o dużej ilości wody w organizmie. Słabe libido (pożądanie seksualne związane jest z Yang). Często występują biegunki, ale również zatwardzenie atoniczne (związane z Yang) - jelito grube rozciąga się bardzo na wskutek dużej ilości składowanych tam substancji, brak perystaltyki. Przyczyny: Często złe przyzwyczajenia żywieniowe. Na przykład gdy mieszkając w wilgotnym kraju takim jak Polska, czytamy zalecenia mistrza żyjącego na gorącym południu Indii, który jako najlepszą dietę poleca papaje i dietę surową. Brak Yang oznacza, że przez nadmierne stosowanie diet surowych obniżyliśmy ciepło (Yang) naszych nerek, zdusiliśmy Yang i Qi i wyprowadziliśmy je na zewnątrz organizmu. Konstytucja ta występuje u wielu tak zwanych wegetarian (czyli ludzi, którzy nie jedzą mięsa, ale nie wiedzą, że powinni odpowiednio gotować!). Muszą oni używać dużo przypraw i gotować tak, aby uzupełnić braki jakości ciepła w pożywieniu spowodowane brakiem mięsa. Nie jest to problemem w Indiach i południowej Francji. U kobiet z taką konstytucją cykl menstruacyjny jest bardzo długi, może wystąpić zanik okresu i problemy z zajściem w ciążę, co ma związek z brakiem Yang. Często występuje niedoczynność tarczycy. Zalecenia: Trzeba dużo gotować i trzy razy dziennie jeść coś ciepłego. Pacjent z dużo ilością zimna i brakiem Yang nie może być ogrzany w 2-3 tygodnie. Nie można jednorazowo dać dużo ogrzewających produktów. Pacjent nie może codziennie pić wódki, yogi tea i czerwonego wina, jeść Tabasko, chili itp. Należy rozciągnąć kurację na wiele miesięcy i postępować stopniowo. Trzeba gotować z ostrymi przyprawami, ale jeżeli zbyt intensywnie dostarczymy Yang do organizmu, może to spowodować zaburzenia w płynach organizmu lub zapalenia. Trzeba postępować stopniowo i przez dłuższy okres czasu. Przede wszystkim trzeba codziennie gotować. Stosować smaki 2/3 słodkiego i 1/3 ostrego. Wegetarianie powinni mimo wszystko jeść mięso w zimie. Jeżeli nie chcą, powinni przynajmniej gotować rosoły: przez 3 godziny gotować mięso, następnie je wyjąć, dodać jarzyny, jajko. W ciężkich stanach jednak trzeba jeść mięso. Ważne jest aby dodawać: czosnek, pietruszkę, szczypiorek, cebulę, rozmaryn, tymianek. Również świeży lub suszony imbir, kardamon, goździki i jałowiec. Potrawy nie mogą być zbyt ostre, lecz tylko lekko pikantne. Bardzo dobre są zupy, które się długo gotowały (3-6 godz.) z mięsa wołowego, kury lub ryby. Mięso się tak wygotowuje, że nie trzeba go już jeść - wystarczy dodać świeżych jarzyn. Jeżeli gotowanie zaczyna się od dodania do wody od razu wszystkich składników wówczas kolejność dodawania nie ma znaczenia. Gotowanie w szybkowarze nie może zastąpić takiego gotowania przez długi czas: Zupa: W-do zimnej wody dodać trochę soli D-dodać 1/2 kurczaka O-rozmaryn, tymianek, czerwone wino Z-marchew M-cebulę nabijaną goździkami Zapalić ogień i gotować 3-6 godzin lub dłużej. Bardzo dobre zalecenie dla osób, które mają zimne stopy - moczenie stóp w gorącej wodzie z imbirem lub jałowcem. Brak Yang oznacza, że ogień Nerek jest bardzo osłabiony, a meridian nerek rozpoczyna się na stopach (punkt Ki 1). Zanurzenie stóp w wodzie z imbirem oddziałuje na ten meridian i powoduje podniesienie Qi nerek. Z mięs najlepsze są baranina i kurczak, także skorupiaki. Zaleca się picie niewielkiej ilości czerwonego wina lub wódki. Zboża - kasza gryczana lub owies. Jeść mało ryżu, a jeśli już to z curry. Gotować z czosnkiem, cebulą, szczypiorkiem, marchwią, koprem włoskim (wszystkie te składniki ogrzewają). Napój-mieszanka zalecana w zimie osobom cierpiącym na brak Yang: -50g anyżu gwiaździstego; -50g kolendry; -25g nasion kopru włoskiego; -25g kminku; -25g kory cynamonowej (najlepiej w całości, ale może być też sproszkowana) Na 1/2 l wody wziąć 2 łyżeczki tej mieszanki i zagotować. W zimie 2-3 filiżanek tego napoju bardzo rozgrzewa (wystarczy 3 filiżanki dziennie). W lecie można zamiast cynamonu dodać trochę mięty, żeby tak bardzo nie rozgrzewało. Na co dzień można pić herbatę rozmarynową, tymiankową lub z kopru włoskiego. Najlepiej namoczyć korzenie i nasiona na 1/2 godziny w zimnej wodzie, potem zagotować i gotować przez 5 minut. Można dodać też liści i kwiatów, ale wówczas takich ziół się nie gotuje albo gotuje bardzo krótko, bo tracą olejki eteryczne. Lepiej dodawać je na końcu, aby się jedynie zaparzały. Wyczerpanie płynów (Jin Ye i Xue) Konstytucja ta dzieli się na dwie podgrupy: Brak płynów jako takich (Jin Ye) Pustka krwi (brak Xue). a) Brak Jin Ye konstytucja ta zawiera w sobie również brak Krwi. Ogólnie mówiąc jest to pewna suchość w organizmie. Przyczyny: Jedną z przyczyn jest nadmierne gorąco wypalające płyny. Płyny zanikają również w procesie starzenia organizmu. Nagła ich utrata może być spowodowana chorobą np. nagłą biegunką. Może ona bardzo szybko osuszyć organizm. Inną przyczyną mogą być bardzo mocne wymioty lub wypocenie. Jeżeli chodzi o złe odżywianie, to przyczyną braku płynów może być bardzo ostre przyrządzanie potraw, nadużywanie kawy, herbaty lub palenie papierosów. Objawy: Pragnienie, wszelkie objawy wysuszenia, suche oczy, błony śluzowe, włosy. Bardzo suchy kał i suche zatwardzenia. Moczu bardzo niewiele, zagęszczonego, o kolorze ciemno-żółtym. Ludzie o tej konstytucji są niespokojni, nerwowi, mają zaburzenia snu, nocne poty. Mają często delikatny żołądek (w medycynie chińskiej żołądek jest źródłem suchości i jest czuły na suchość w organizmie). Zalecenia: Pacjent powinien dużo pić. Główny smak słodki, który nawilża i odżywia płyny, ale przede wszystkim smak słodko - odświeżający. Zaleca się kompoty, owoce, produkty mleczne oraz słodkie soki owocowe. Z warzyw szpinak, boćwina. Dobre są również wszelkie inne warzywa. Najważniejsze to rezygnacja z wszelkich ostrych przypraw i nie wolno pić alkoholu. Zrezygnować trzeba z potraw rozgrzewających takich jak baranina czy skorupiaki. Można jeść surowe potrawy. Jeżeli pacjenci mają kłopoty z żołądkiem, powinni rano wypić szklankę świeżo wyciśniętego surowego soku z ziemniaków. Bardzo dobra jest też herbata rumiankowa. Zalecane są wszelkie formy zbóż, ale szczególnie zmielone do postaci grysiku (np. grysik kukurydziany lub z pszenicy). Jeżeli pacjenci mają kłopoty z zasypianiem, dobra jest szklanka gorącego mleka z miodem przed snem lub kleik z grysiku z żółtkiem, które uspakaja serce. b) Pustka Krwi Szczególnie często występuje u kobiet. Jest to podobna konstytucja do poprzedniej, bo brakuje płynów, ale w połączeniu z brakiem krwi równocześnie występuje nadmiar wilgoci. Konstytucja ta wykazuje również często brak Qi spowodowany zbyt małą ilością krwi - występują symptomy braku Qi - zmęczenie, wyczerpanie, skłonność do marznięcia itd. Objawy: Bladość twarzy, warg, języka. Wrażliwość na światło (uczucie oślepienia przez światło), sucha skóra. Włosy często suche, rozdwajają się, może dojść do wypadania. Zaburzenia snu - nie ma trudności z zasypianiem, ale występuje budzenie się w nocy. Często występują bardzo intensywne sny. Zła zdolność koncentracji, skupienia, duża strachliwość - pacjenta łatwo można przestraszyć. Często lekko drżą. Może występować lekkie drżenie języka (widać przy diagnozie języka). Często łamią się im paznokcie. Zachodnia medycyna przeważnie diagnozuje to jako anemię, ale diagnoza według medycyny chińskiej często pokazuje brak krwi mimo dobrych wyników analizy krwi. Zalecenia: Pacjenci nie powinni pić herbaty (ani czarnej, ani zielonej) i kawy. Nie powinni chodzić do sauny, bo to może osłabić płyny. Powinni bardzo uważać ze smakiem gorzkim (który osusza!). Gdy nie potrafią zrezygnować z kawy, to lepiej gdy piją ją z mlekiem, miodem lub cukrem. Najważniejszy jest smak słodki, ale ogrzewający, aby odbudować i ożywić krew. Z jarzyn zalecane: marchew, ziemniaki, szpinak, koper włoski. Z owoców czereśnie. Oprócz tego jajka, dynia, z mięsa wołowina i kura. Dobrze jest pić czerwone wino. Jeść suszone daktyle (zwłaszcza chińskie, długie daktyle Lon Gan). Wino wzmacniające krew: Około 100g daktyli Lon Gan włożyć do butelki czerwonego wytrawnego wina na 10 dni. Potem wino się odlewa i codziennie wieczór wypija małą szklaneczkę. Z braku daktyli Lon Gan można wziąć 120g zwykłych suszonych daktyli. Najważniejszym ziołem chińskim wspomagającym krew jest Dang Gui - korzeń chińskiego arcydzięgla (nie można jego działania porównać do naszego europejskiego arcydzięgla). Sprzedawany w postaci białego, wysuszonego korzenia o zapachu podobnym do selera. Można go gotować w wodzie lub można włożyć kilka korzeni do butelki wódki i pozostawić na 3 miesiące, a potem stosować jako esencjonalny wyciąg. Dan Gui wspomaga krew i zapobiega zaparciom, związanym z suchością jelita, które również występują często u osób z konstytucją braku płynów. Wyciąg stosować u pacjentów z pustką krwi lub dla kobiet z bólami w trakcie menstruacji (kilka kropel z niewielką ilością wody). Jeżeli bóle występują przed menstruacją, bo krew nie może dobrze krążyć, codziennie na 4 dni przed menstruacją pić 3x10 kropli w odrobinie ciepłej wody. Palenie papierosów wysusza płuca, ale w innych częściach organizmu może nadal być nadmiar wilgoci. Gdy płuca są zbyt suche , należy je wspomóc pijąc kompot z gruszek, jedząc migdały i szparagi (zwłaszcza wiosna, gdy są świeże). Pustka Yin U zdrowego człowieka Yin i Yang powinny być w równowadze. Brak Yin oznacza, że korzeń Yin jest osłabiony, a Yang-normalny. Występuje wówczas wiele symptomów mających związek z gorącem i wskazujących na pozorny nadmiar Yang. Nie można tego jednak mylić z prawdziwym nadmiarem Yang. Nadmiar Yang oznacza, że gorąco trzeba odprowadzić z organizmu, gdy to jednak zrobić w tym przypadku, osłabiłoby to korzeń Yang. Trzeba zatem wypełnić korzeń Yin, a nadmiar Yang sam się uspokoi. Yin i Yang tworzy jedność i muszą pozostawać w harmonii. W organizmie musi zostać zachowana równowaga pomiędzy nimi. Yang jest ekspansywne, a Yin uspokaja i opanowuje Yang. Jeżeli Yin jest za słabe, symptomem będzie nieokiełznane, porywcze Yang. Właściwa terapia to wspomaganie Yin. Objawy: Jest to stan bardzo poważny. Występuje najczęściej jako następstwo różnych chorób. Zaatakowana jest i osłabiona substancja ciała. Pacjenci często są wycieńczeni fizycznie. Mają uczucie wielkiego gorąca, ale w nocy mają zimne stopy lub się pocą, są niespokojni. Ważnym objawem jest pragnienie. Mają ochotę na zimne napoje, ale piją niewiele. Mocz jest bardzo ciemny (od ciemnożółtego do brązowego). Konstytucja ta to kontynuacja wyczerpania Qi i Jin Ye. Najpierw występuje wyczerpanie płynów, a głębsze wyczerpanie dotyka później również substancji organizmu. Pacjenci tacy mają intensywne sny, przy ogólnie niespokojnym śnie i są strachliwi. Mają czerwone i często popękane wargi. Język jest czerwony z rysami (może nie mieć nalotu). Suchy kał, często zaparcia. Często odczuwają dzwonienie lub szum w uszach. Miewają skurcze mięśni. Zalecenia: Należy odżywić substancję, płyny i odbudować Yin. Przede wszystkim wszelkie zboża, orzechy, sezam (obydwa rodzaje są dobre, ale przede wszystkim czarny, bo wspomaga nerki) oraz wszystkie rośliny strączkowe (zwłaszcza czarna soja). Potrzebny jest smak słodki, od neutralnego do odświeżającego, ale nie zimny, żeby nie osłabić Yang. Bardzo dobre są produkty mleczne, kompoty, warzywa. Na brak Yin najlepsze są jarzyny Yin (cukinie, bakłażany, papryka), ale przygotowywane pod kątem Yang (na przykład w piekarniku). Przy dużym braku Yin, na przykład z powodu chronicznej choroby, samo odżywianie może nie pomóc i wówczas trzeba je wspomóc ziołami i innymi terapiami. Nie należy spożywać smaków osłabiających substancje organizmu, nie wolno jeść smaku ostrego i trzeba uważać z gorzkim. Nie należy więc pić kawy ani herbaty, unikać alkoholi - dopuszczalne tylko piwo. Nadmiar Qi Jeśli jest za dużo energii Qi, prowadzi to do stagnacji energii. Na taką konstytucję można przez odżywianie wpływać tylko w bardzo ograniczonym zakresie, ponieważ przyczyna nadmiaru Qi leży w sferze psychiki. Podstawowe uczucie powodujące nadmiar Qi i stagnację to frustracja. Qi ma związek z wiosną, ruchem w górę, osobistą kreatywnością. Jeżeli jesteśmy sfrustrowani oznacza to, że nie potrafimy lub nie możemy wyrazić naszej własnej kreatywności. Zawsze porównujemy się do innych, wyszukujemy sobie pewne ideały, np. kobiety chcą wyglądać jak długonogie modelki z okładek pism, nie mamy do siebie zaufania i chcemy robić to, co inni, aby się nie wyróżniać i zdobyć akceptację. Taka postawa jest umacniana przez nasze społeczeństwo, a powinniśmy zwrócić uwagę na nasze własne możliwości i umiejętności, na to, co posiadamy. Główną przyczyną frustracji jest to, że zapominamy o nas samych i naszych możliwościach, a ciągle patrzymy na innych. Można tutaj dokonać podziału na frustrację kobiet i mężczyzn. Kobieta archetypowo jest Yin i dla niej ważne są dobre relacje między członkami rodziny, ważne jest partnerstwo. Jest bardzo czuła na stosunek do niej jej partnera. Jest sfrustrowana, gdy czuje, że nie jest szczęśliwa, że nie odnosi sukcesu w życiu rodzinnym lub ma poczucie, że w obrębie rodziny nie może się rozwijać. Tego typu frustracje wyrażają się problemami z menstruacją. Mężczyźni archetypowo są Yang. Urzeczywistnienia swej kreatywności poszukują raczej w życiu społecznym i zawodowym. Są bardziej wrażliwi na sukcesy zawodowe, na problemy z relacjami w pracy, z szefem. Zaczynają być sfrustrowani, gdy czują się niedocenieni np. przez szefa w pracy, gdy czują utratę autorytetu. Problemy te objawiają się najczęściej zaburzeniami pracy żołądka, na przykład zapaleniem błony śluzowej lub wrzodami.
Frustracja u kobiet i mężczyzn:
	Kobieta potrzebuje miłości mężczyzny;
	Mężczyzna potrzebuje miłości szefa.

Odżywianie nie może tego uleczyć. Kilka ziół może udrożnić tę energię, ale tylko na chwilę. Najlepszym sposobem wyleczenia jest akceptacja siebie. Objawy: Ludzie z nadmiarem Qi są spięci zarówno fizycznie jak i psychicznie, objawia się to na przykład ciężkim wzdychaniem - jest to próba poruszenia tej energii. U kobiet często występują problemy menstruacyjne, na przykład bóle, napięcie w piersiach lub podbrzuszu, ale też bóle psychiczne. Czują się sfrustrowane lub podenerwowane. Przed menstruacją zbiera się Qi i krew, więc objawy narastają i występuje napięcie jak przed burzą. Niektóre kobiety są bardzo nerwowe przed menstruacją, choć są zazwyczaj spokojne. Mogą im marznąć ręce. Przy stagnacji Qi ma się czasem uczucie, że coś siedzi w gardle i przeszkadza przełykać ślinę. Mogę się też pojawiać bóle po bokach ciała. U mężczyzn najczęściej objawia się dolegliwościami żołądkowymi, nasilającymi się w okresie stresu. Zalecenia: Przede wszystkim trzeba przerwać stagnację i doprowadzić do przepływu energii - umożliwia to ruch. Pacjenci muszą się ruszać (dobry jest taniec, na przykład tańce afrykańskie lub taniec brzucha). Jeżeli nie uda się przezwyciężyć problemów psychicznych to możemy pomóc tylko na krótko. Ludzie pragnący przełamać narastające uczucie frustracji najczęściej sięgają po coś słodkiego (zwłaszcza kobiety) lub po alkohol (przeważnie mężczyźni), lecz żaden z tych środków nie przynosi trwałego rozwiązania, a wręcz pogłębia objawy (otyłość i uzależnienie stają się jeszcze większą przeszkodą dla samoakceptacji). Naprawdę pomóc może wyrażenie swojej kreatywności poprzez pisanie, malowanie, itd. Nie chodzi o stworzenie wielkiego dzieła, ale trzeba coś zrobić dla przyjemności. Pomaga także stan zakochania, bo wtedy Qi krąży po całym ciele i przełamuje wszelkie stagnacje. Czasem trzeba spróbować powtórnie zakochać się w swoim partnerze. Można stosować herbaty kwiatowe, które mogą powodować rozpraszanie energii: z kwiatu róży, jaśminu, śliwy oraz herbatę miętową. Dla kobiet z dolegliwościami menstruacyjnymi dobre są zioła takie jak krwawnik, przywrotnik ("płaszcz kobiety"). Działanie rozpraszające stagnację ma także zapach olejków eterycznych rozpylanych w pomieszczeniu, zwłaszcza olejków z owoców cytrusowych, takich jak cytryna, limonka bergamotka, mandarynka, pomarańcza. Nadmiar Yang Objawy: W organizmie występuje za dużo energii Yang i trzeba ją odprowadzić z ciała. Jest to najmocniejsza konstytucja. Ludzie o tej konstytucji są bardzo silni, aktywni w sferze zawodowej, dużo pracują i dążą do samodzielności. Ogólnie są mocni i raczej zdrowi. Jeżeli chorują, jest to przeważnie nagłą choroba (zawał lub wylew). Lubią dużo zjeść. Ręce i nogi mają ciepłe i nie marzną. Są impulsywni aż do agresywności. Mają mocny zapach ciała i czerwoną twarz, podwyższone ciśnienie krwi. Mocz ciemny i skłonność do zaparć. Wszelkie wydzieliny ciał mają intensywny zapach. Nie lubią gorąca z zewnątrz, upałów. Choroba objawia się bólami głowy, szumem lub dzwonieniem w uszach. Skłonność do zapadania na dusznicę bolesną i podagrę. Często mają problemy z woreczkiem żółciowym, odczuwają gorzki smak w ustach, bo jedzą za dużo mięsa i tłustych potraw. Chętnie jedzą ostre przyprawy i piją alkohol, nieraz w zbyt dużych ilościach. Zalecenia: Należy zrezygnować z jedzenia mięsa, potraw smażonych i pieczonych i ostrych przypraw. Należy zabronić jedzenia czosnku, cebuli i pora, stosowania ostrych przypraw jak chili. Zabronione spożywanie mocnych alkoholi, wódki - dopuszczalne tylko piwo. Pacjenci tacy nie chcą przeważnie słuchać żadnych porad. Ich problemy z woreczkiem żółciowym mogą także objawiać się sztywnością poglądów - nie będą chcieli słuchać żadnych zaleceń, zwłaszcza dotyczących zmian ich nawyków żywieniowych. Powinni jeść produkty o właściwościach ochładzających aż po zimne. Dobre są dla nich diety surowe, wszelkie sałaty i surówki. Smak gorzki - zimny odprowadza gorąco z organizmu. Bardzo dobra jest więc zielona herbata, wszelkie owoce, warzywa i kiełki. Powinni jeść mniej mięsa i to tylko gotowane. Nigdy nie powinni jeść kiełbasy! Nadmiar płynów Rozróżniamy dwa rodzaje konstytucji związanych z nadmiarem płynów: 1. Zimna wilgoć; 2. Gorąca wilgoć. Zimna wilgoć Objawy: Nadmiar śluzu, katar, zatkany lub cieknący nos, wiele flegmy w płucach, opuchnięte tkanki lub cellulitis. Nagromadzenie wody (obrzęk twarzy). Grzybice na przykład drożdżyca. Częste mdłości i uczucie ociężałości (wilgoć jest ociężała). Człowiek taki czuje się zmęczony, bo wilgoć blokuje energię. U kobiet mogą wystąpić upławy (białe). Kolor twarzy matowy, lekko żółty. Kał zazwyczaj nieforemny, miękki. Często występują zatwardzenia z powodu naciągnięcia jelit. Częste uczucie ociężałości (jak po zjedzeniu np. pięciu kawałków tortu). Język blady, napuchnięty, z odciskami zębów. Nalot biały i dość gruby. Nawet bez nalotu język jest wilgotny i opuchnięty. Przyczyny: Powody pojawienia się zimnej wilgoci to osłabienie Yang organizmu i Yang nerek, co powoduje, że wilgoć, będąca produktem ubocznym procesów trawienia, nie jest odparowywana i pozostaje w organizmie. Najczęstsza przyczyna to osłabienie Qi śledziony i Yang nerek. Spowodowane to jest najczęściej spożywaniem bardzo nawilżających produktów, np. białego cukru, słodkich produktów z mleka (na przykład jogurtów i zsiadłego mleka z owocami), zbyt dużej ilości soków owocowych, zbyt wiele zbóż. Jedzenie ciepłego, świeżego chleba pełnoziarnistego zwłaszcza wieczorem, gdy nie ma wystarczającej energii do trawienia, szybko doprowadza do niedoboru Qi w organizmie i gromadzenia wytwarzanej z niego wilgoci (dla takich ludzi dobry jest chleb chrupki lub z opiekacza). Inną przyczyną takiej konstytucji może być również zbyt dużo rozmyślań, zamartwiania się, zastanawiania się zwłaszcza nad problemami, na które nie mamy wpływu, np. nad przyszłością. Zalecenia: Zimna wilgoć musi zostać wydalona z organizmu, przez co najmniej trzy miesiące trzeba całkowicie zrezygnować z wszelkich słodyczy i cukru, zredukować spożywanie owoców cytrusowych, południowych i produktów mlecznych (np. świeżego sera, jogurtu, twarogu). Nie powinno się pić mleka, ale można dodać trochę do herbaty. Można jeść masło, ale nie powinno się jeść bitej śmietany. Można jeść oscypek, ser kozi, a unikać serów topionych, tłustych twarogów śmietankowych. Zimna wilgoć często występuje u wegetarian. Nie można im wtedy całkowicie zabronić spożywania serów, bo to ich główne źródło białka, ale powinni jednak ograniczyć spożywanie produktów mlecznych, a sery powinni jeść mocno przyprawione o charakterze Yang. Nie powinni spożywać wieczorem zbóż pełnoziarnistych ani chleba. Powinni jeść chleb opieczony, chrupki lub kilkudniowy. Potrzebny smak - ostry. Niekoniecznie wszystkie potrawy muszą być ostro przyprawione, ale trzeba dodawać ostrych ziół i ostrych przypraw, które zintensyfikują wydzielanie wilgoci. Najlepszy jest imbir, który osusza organizm (bardzo dobry, gdy ktoś odczuwa mdłości). Dobry jest również kardamon. Potrawy o właściwościach termicznych ogrzewających, ciepłych - odpowiednio przyprawione, najlepiej gotowane. Nie wolno spożywać potraw surowych. Gorąca wilgoć Objawy: Nieświeży oddech, uczucie mdłości, ostry zapach ciała. Ludzie tacy łatwo się pocą. U kobiet upławy (żółtawe i brzydko pachnące). Mocz bardzo ciemny (od żółtego do brązowego). Mogą wystąpić różne zapalenia (gorąca wilgoć łatwo się zapala). Często występują problemy z grzybicami. Kolor twarzy ziemisty, ale błyszczący, nie matowy. Pojawiają się wysypki, egzemy skóry, np. trądzik jest często związany z wydzielaniem gorącej wilgoci przez skórę, także opryszczka, choroby weneryczne. Kał ma bardzo nieprzyjemny zapach. Częste biegunki i kał tłusty, kleisty. Podwyższona zawartość cholesterolu. Gałki oczne żółtawe lub zaczerwienione. Często występuje hepatitis - zapalenie wątroby, żółtaczka. Gorąca wilgoć jest często przyczyną różnych zapaleń, również zapalenia pęcherza moczowego. Język czerwony, nalot żółtawy, tłusty. Dla gorącej wilgoci najbardziej charakterystyczne jest uczucie zazdrości (zarówno gwałtownej jak i maniakalnej). Przyczyny: Jedzenie smażonych i tłustych potraw, np. duże ilości tłustego, pieczonego mięsa wieprzowego i kiełbas. W tym przypadku problemem nie jest mleko, ale mięso, alkohol oraz słodkie potrawy z tłuszczem lub alkoholem, np. słodkie alkohole jak wszelkie koktajle. Likiery, tłuste desery zaprawione alkoholem jak krem waniliowy z rumem, etc. Zalecenia: Przede wszystkim smak gorzki i zimny. Dobra jest herbata oraz kawa, a zwłaszcza herbata zielona (wszystko, co powoduje wydzielanie moczu). Dużo ziół ma smak gorzki i właściwości ochładzające - najlepszy jest mniszek lekarski i herbata ze znamion kukurydzy. Pacjent nie powinien jeść potraw smażonych ani tłustych. Nie powinien jeść tłustych słodyczy, kiełbasy, wieprzowiny, orzechów ani czekolady (łatwo wywołuje gorącą wilgoć). Nie powinien pić żadnych alkoholi lub przynajmniej bardzo je ograniczać. Trzeba przywiązywać dużą wagę do pozbycia się gorącej wilgoci, gdyż jest ona przyczyną wielu stanów zapalnych. W krajach tropikalnych trzeba na to bardzo uważać, gdyż gorąca wilgoć jest tam wpływem zewnętrznym i łatwo poprzez złe jedzenie można doprowadzić do takiego jej nagromadzenia, że zwłaszcza u ludzi o tej konstytucji spowoduje to zapalenie wątroby. Mieszanka ziołowa 50g mniszka lekarskiego 150g znamion kukurydzy 50g ziela tysięcznika 50g skrzypu (zinnkraut) 50g liści gruszy 5g lukrecji Wziąć garść mieszanki, zalać taką ilością zimnej wody, aby je przykryła, pozostawić do namoczenia. Zagotować i pić 3 filiżanki dziennie (za każdym razem zalewać nową filiżanką wody). Nie gotować w garnku metalowym!! Stosować przez 10 dni. Ostatnią filiżankę pić po południu, gdyż działa bardzo moczopędnie. Uważać w zimie, bo powoduje wydzielanie ciepła (dlatego w zimie stosować przez 3 dni, a potem sprawdzić stan zdrowia pacjenta). Wilgoć ma właściwości klejące i dlatego bardzo trudno jest się jej pozbyć (wszystko jedno czy zimnej czy gorącej). Nadmiar Yin Jest to jedna z najtrudniejszych do wytłumaczenia konstytucji. Wiąże się z nią najmniej zaleceń. Nadmiar Yin to nadmiar substancji, objawia się to nadwagą (nadmierna ilość ciała - Yin). Może to być również związane z wszelkimi formami nadmiernego wzrostu tkanki (na przykład nowotwory, mięśniaki, cysty, wrzody). Nie można dać tu jednoznacznych zaleceń. Lokalnie mamy nadmiar Yin, a pomimo to w innych miejscach ciała może być gorąca lub zimna wilgoć lub nadmiar Yang, więc nie jest to takie proste jak w przypadku innych konstytucji. Inne konstytucje również mogą się objawiać nadwagą. Istnieje pewien rodzaj nadwagi związany z brakiem Yang - brakiem ciepła i energii potrzebnej do strawienie pożywienia. Inny rodzaj nadwagi związany jest z nadmiarem Yang - ludzie o tej konstytucji lubią jeść i zazwyczaj jedzą dużo i w pośpiechu. Aby obniżyć wagę powinni oni jeść dużo sałat i w ogóle stosować raczej dietę surową. Natomiast konstytucja z brakiem Yang to konstytucja zimna, a więc zalecenia dla utraty wagi będą tu odmienne. Ludzie z tą konstytucją nie powinni jeść sałatek i pić jogurtów, gdyż to tylko jeszcze bardziej osłabi ich organizm i mogą nawet znowu przybrać na wadze. Powinni zamiast tego jeść w większości potrawy gotowane, ciepłe i odpowiednio przyprawione, aby miały właściwości rozgrzewające, muszą również ograniczyć spożywanie produktów mlecznych. Opracowano na podstawie skryptu wykładów z 26-28 września 1997r.

---