Zakres materiału. Wiedza o Społeczeństwie. Dział Społeczeństwo. Data zaliczenia materiału 13 listopada 2014

Temat (rozumiany jako lekcja)	Zagadnienia
Społeczeństwo
1. Życie zbiorowe i jego reguły
Człowiek jako istota społeczna (1)	pojęcie: istota społeczna Czynniki determinujące życie społeczne (biologiczne, psychologiczne, geograficzne, ekonomiczne, demograficzne Potrzeby człowieka (piramida potrzeb A. Maslowa) Polecenie dodatkowe: Na przykładach postaci Kaspara Hausera i Aleksandra Selkirka uzasadnij, że człowiek jest istotą społeczną.
Socjalizacja i role społeczne (2)	Pojęcia: socjalizacja, socjalizacja pierwotna i wtórna, rola społeczna Czynniki socjalizacji: rodzina, grupa rówieśnicza, szkoła/praca, środki masowego przekazu, kościół Porównanie modelu socjalizacji pokolenia rodziców i pokolenia własnego Przechodzenie od jednej roli społecznej do innej Konflikt ról społecznych Stereotypy związane z rolami społecznymi
Zbiorowość społeczna (3)	Pojęcia: więzi społeczne, stosunki międzyludzkie, technologia informacyjna, komunikacja międzyludzka, społeczeństwo masowe, wspólnota, krąg społeczny, kategoria społeczna, Rodzaje więzi społecznych Polecenie dodatkowe: Uzasadnij lub odrzuć tezę „internet niszczy więzi społeczne”.
Normy społeczne (4)	Pojęcia: wartość, wartość społeczna, norma społeczna, kontrola społeczna, anomia, dewiacja społeczna, Kryteria oceny wartości społecznych: utylitaryzm, hedonizm, estetyka, etyka Przyczyny i skutki anomii społecznej Rodzaje norm społecznych i odpowiednie przykłady Rola norm w życiu społecznym
Ład społeczny (5)	Pojęcie: ład społeczny Elementy ładu społecznego: współpraca, konsensus, stabilna hierarchia wartości Czynniki kształtujące ład społeczny: prawo, religia, moralność, tradycja
Konflikty społeczne i sposoby ich rozwiązywania (6-7)	Pojęcie: proces społeczny, konflikt społeczny Przyczyny konfliktów społecznych Rodzaje konfliktów społecznych Sposoby rozwiązywania konfliktów społecznych: efektywne (negocjacje, mediacja, arbitraż, sąd, wybory) nieefektywne (narzucenie rozwiązania siłą, walka, wycofanie)
Instytucje społeczne (8)	Pojęcie: instytucja społeczna Funkcje i zadania instytucji społecznych Skuteczność instytucji społecznych Rodzaje instytucji społecznych
2. Grupa społeczna
Pojęcie i typologia grup społecznych (9)	Pojęcie: grupa społeczna Cechy grupy społecznej Rodzaje grup społecznych ze względu na: wielkość, dostępność, typ więzi, sposób zorganizowania (przykłady) Cechy grup „swoich” i „obcych” Znaczenie grup odniesienia, zjawisko uprzywilejowania i „upośledzenia społecznego”
Rodzina jako grupa społeczna (10-11)	Pojęcie: rodzina Funkcje rodziny Różne modele rodziny Przemiany (kryzys) współczesnej rodziny
3. Struktura społeczna
Pojęcie i koncepcje struktury społecznej (13)	Pojęcia: społeczeństwo, struktura społeczna, stratyfikacja społeczna, klasa, warstwa społeczna, struktura demograficzna, struktura zawodowa Koncepcje struktury społecznej: funkcjonalna, konfliktowa, interakcyjna
Przemiany struktury społeczeństwa polskiego (14-15)	Struktura demograficzna (problemy demograficzne społeczeństwa polskiego i ich konsekwencje) Struktura klasowo-warstwowa (warstwy niższe i wyższe w społeczeństwie polskim) Nierówności społeczne i nierówności szans życiowych w Polsce
Ruchliwość społeczna a nierówności szans życiowych (16-17)	Pojęcia: ruchliwość społeczna (pionowa i pozioma, indywidualna i zbiorowa, międzypokoleniowa) Pojęcia związane z migracją: emigracja, imigracja, reemigracja, uchodźctwo, wysiedlenia, repatriacja Migracje polityczne w Polsce Migracje ekonomiczne w Polsce Konsekwencje migracji
Problemy społeczeństwa polskiego (18-19)	Zjawisko bezrobocia i ubóstwa w Polsce Przyczyny bezrobocia i ubóstwa Sposoby walki z bezrobociem i ubóstwem Patologie społeczne w Polsce: pijaństw i alkoholizm, uzależnienia (narkomania), samobójstwa, przestępczość, handel ludźmi Zjawiska patologiczne wśród młodzieży Sposoby rozwiązywania problemów społecznych Zadanie dodatkowe: Na podstawie załączonych materiałów scharakteryzuj zjawisko bezrobocia i ubóstwa w Polsce (skala zjawiska, czynniki sprzyjające bezrobociu i ubóstwu, związek między bezrobociem i ubóstwem itp.)
Temat (rozumiany jako lekcja)	Zagadnienia
4. Zmiana społeczna
Drogi zmiany społecznej (20)	Pojęcia: zmiana społeczna, proces społeczny (nieodwracalny i cykliczny), rewolucja, reforma, trauma społeczna Rodzaje zmian społecznych Czynniki powodujące zmiany społeczne (ekonomiczne, kulturowe, polityczne) Sposoby przezwyciężania traumy społecznej: konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt Zadanie dodatkowe: wskaż w życiu społeczno-politycznym Polski przykłady każdej z powyższych postaw
Historyczne formy społeczeństwa (21)	Teorie rozwoju społecznego (linearne, cykliczne, dychotomiczne) Społeczeństwo pierwotne, niewolnicze, feudalne, industrialne
Współczesne formy społeczeństwa (22-23)	Społeczeństwo postindustrialne Społeczeństwo globalne (Herbert M. McLuhan, „globalna wioska”) Społeczeństwo informacyjne Społeczeństwo masowe Społeczeństwo konsumpcyjne Społeczeństwo otwarte, a społeczeństwo zamknięte Społeczeństwo wolnego czasu Zadanie dodatkowe: wskaż pozytywne i negatywne strony dwóch wybranych form nowoczesnego społeczeństwa.
Współczesne ruchy społeczne (24-25)	Pojęcie i rodzaje współczesnych ruchów społecznych Anarchizm i antyglobalizm (postacie: Lori Wallach, Noam Chomsky; organizacje: Baader Meinhof, Czerwone Brygady i in.; pojęcia: hippisi, dzieci-kwiaty, macdonaldyzacja, podatek Tobina) Feminizm (pojęcia: emancypantki, sufrażystki, gender studies) Pacyfizm (postacie: Alfred Nobel, Mahatma Ghandi) Ekologizm (postacie: Joschka Fischer, organizacje: Geenpeace, Zieloni/Związek 90) Ruchy Non Violence (postacie: Mahatma Ghandi, Martin Luther King; ruch NSZZ „Solidarność”) Zadanie dodatkowe: podaj przykłady największych akcji ekologów w Polsce
5. Naród, ojczyzna, mniejszości narodowe
Pojęcie narodu (28)	Pojęcie: naród ?(w znaczeniu etnicznym i w znaczeniu politycznym Czynniki narodowotwórcze: wspólna historia, wspólna kultura, wspólne terytorium, wspólne pochodzenie etniczne, wspólne państwo Świadomość narodowa Geneza współczesnych narodów
Świadomość i tożsamość narodowa (29-30)	Elementy kształtujące świadomość i tożsamość narodową (historia i kultura narodowa) Postawy wobec narodu: patriotyzm, nacjonalizm, ksenofobia, szowinizm, rasizm, kosmopolityzm Zadanie dodatkowe: Podaj przykłady działań patriotycznych współcześnie i dawniej. Oceń kiedy łatwiej było okazywać w Polsce patriotyzm
Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce (31-32)	Pojęcia: mniejszość narodowa, mniejszość etniczna Charakterystyka i rozmieszczenie mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce (liczebność, miejsca zamieszkiwania) Szczególne prawa mniejszości narodowych w Polsce Wielokulturowość, a jednolitość narodowa w Polsce Zjawisko imigracji w Polsce
6. Procesy narodowościowe i integracyjne we współczesnym świecie
Integracja narodów świata zachodniego (33-34)	Odrębność narodowa, a zjawisko integracji Dorobek kultury antycznej Rola kościoła w jednoczeniu Europy Idea jedności europejskiej w historii
Mniejszości narodowe i ochrona ich praw (35)	Modele polityki wobec mniejszości: autonomia, a asymilacja Ochrona praw mniejszości w świetle prawa międzynarodowego (ONZ, OBWE, Rada Europy) Kwestie sporne w stosunkach dwustronnych (Polska - Niemcy, Polska - Litwa, Słowacja - Węgry) Problematyka integracji imigrantów
7. Kultura i pluralizm kulturowy
Pojęcie i typy kultury (38)	Pojęcia: kultura, kultura wyższa, kultura masowa, kultura narodowa, kultura globalna, kultura ludowa, komercjalizacja kultury, kultura medialna, kultura alternatywna, kontrkultura Typy kultury: kultura materialna, symboliczna, społeczna Rola kultury w życiu społecznym Kultura, a religia
Subkultury młodzieżowe (39)	Pojęcie: subkultura młodzieżowa Wybrane subkultury młodzieżowe: skini, ruch punk, Emo, szalikowcy, blokersi, rastafarianie i in. Sekty Rola subkultur i sekt w życiu młodzieży.
Temat (rozumiany jako lekcja)	Zagadnienia
8. Współczesne spory światopoglądowe
Współczesne spory światopoglądowe (41-42)	Pojęcia: sprawiedliwość, aborcja, ruch pro life, ruch pro choice, eutanazja, mniejszości seksualne, ruch LGBT, in vitro, GMO, prawa zwierząt Teorie sprawiedliwości: sprawiedliwość wyrównawcza i rozdzielcza, sprawiedliwość jako uprawnienie, sprawiedliwość jako równość szans Prawne aspekty aborcji w Polsce Etyczne aspekty eutanazji, Cele stosowania kary za przestępstwo: sprawiedliwy odwet, prewencja, resocjalizacja, zadośćuczynienie Etyczne aspekty kary śmierci, Etyczne aspekty praw mniejszości seksualnych, „homofobia”, Etyczne aspekty sztucznego zapłodnienia człowieka, etyczne aspekty klonowania Zadanie dodatkowe: wybierz trzy spośród przedstawionych problemów i sformułuj po trzy argumenty za i przeciw.
9. Edukacja w XXI wieku
System oświatowy w Polsce (43)	Pojęcia: edukacja, system oświaty, organ prowadzący, edukacja nieformalna, Funkcje edukacji Rodzaje instytucji oświatowych, rodzaje studiów wyższych Programy edukacyjne UE Sposoby wyrównywania szans w dostępie do edukacji Relacje między rynkiem pracy, a systemem edukacji
Kształcenie ustawiczne (44)	Pojęcia: kształcenie ustawiczne, piramida potrzeb wg Abrahama Maslowa, strategia lizbońska, Uniwersytety Trzeciego Wieku Elementy kształcenia ustawicznego w Polsce
10. Obywatel i obywatelstwo
Pojęcie obywatelstwa i sposoby jego nabycia (45)	Pojęcia: obywatelstwo, prawo krwi, prawo ziemi, apatryda, paszport nansenowski, zasada wyłączności obywatelstwa polskiego, zasada ciągłości obywatelstwa polskiego, naturalizacja Obywatelstwo, a naród Sposoby nabycia i uzyskania obywatelstwa polskiego Zrzeczenie się obywatelstwa polskiego
Obowiązki obywatela Rzeczypospolitej Polskiej (46)	Pojęcia: dobro wspólne, podatki, kwalifikacja wojskowa, obrona cywilna, cnoty obywatelskie, wolontariat, postawy prospołeczne Wzory obywatelskiego działania: dyscyplina wewnętrzna, tolerancja, krytycyzm, odpowiedzialność, uspołecznienie Organizacje korzystające z pracy wolontariuszy Znaczenie postaw prospołecznych: wrażliwość społeczna, solidarność międzyludzka, uczciwość, odwaga cywilna, słowność, prawdomówność, punktualność
Obywatelskie nieposłuszeństwo (47)	Pojęcia: obywatelskie nieposłuszeństwo, rokosz, bojkot Formy obywatelskiego nieposłuszeństwa Przykłady obywatelskiego nieposłuszeństwa w Polsce i na świecie Zadanie dodatkowe: przygotuj informację na temat jednego ze współczesnych przejawów obywatelskiego nieposłuszeństwa w Polsce (kto, gdzie, kiedy, w jakiej sprawie)
11. Społeczeństwo obywatelskie
Pojęcie i koncepcje społeczeństwa obywatelskiego (50)	Pojęcia: społeczeństwo obywatelskie, kapitał społeczny, trzeci sektor, grupy interesu, lobbing Geneza pojęcia społeczeństwo obywatelskie Przejawy społeczeństwa obywatelskiego w państwie totalitarnym Przejawy społeczeństwa obywatelskiego w państwie autorytarnym Uwarunkowania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego: czynniki polityczno-prawne, czynniki społeczne, czynniki psychologiczne Zadanie dodatkowe: Zdobądź informacje na temat pojęcia Antyrozwojowe Grupy Interesu (ARGI). Wskaż takie grupy w społeczeństwie polskim
Formy aktywności społecznej (51-52)	Pojęcia: związek zawodowy stowarzyszenie rejestrowe, stowarzyszenie zwykłe, fundacja, organizacje pożytku publicznego Zakładanie, zadania i formy działania związków zawodowych Związki zawodowe w Polsce Zakładanie i działalność stowarzyszeń Zakładanie i działalność fundacji
12. Opinia publiczna
Opinia publiczna (53)	Pojęcia: opinia publiczna, sondaż, marketing społeczny, fundraising, reklama społeczna, PR Sposoby kształtowania opinii publicznej Sposoby badania opinii publicznej] Rola opinii publicznej w życiu społecznym i politycznym Zadanie dodatkowe: Odnajdź i wskaż podobieństwa i różnice pomiędzy badaniem opinii publicznej, badaniem konsumenckim i badaniem socjologicznym.
13. Środki masowego przekazu
Pojęcie i funkcje współczesnych mediów (54-55)	Pojęcia: komunikacja społeczna, massmedia,, propaganda, manipulacja, czwarta władza, Rodzaje środków przekazu: media zimne i gorące, media tradycyjne i interaktywne, media szybkiego i wolnego kroku Funkcje massmediów: informacyjna, opiniotwórcza, rozrywkowa, rekreacyjna, kulturotwórcza, edukacyjna Wybrani nadawcy telewizyjni i wybrane gazety w Polsce i na świecie
Podstawy prawne funkcjonowania mediów w Polsce (56)	Pojęcia: pluralizm medialny, niezależność mediów, Ustawy: o radiofonii i telewizji, prawo prasowe Zadania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Zadania, obowiązki i przywileje prasy
Rola Internetu (57)	Pojęcia: internet, poczta elektroniczna, WWW, FTP, grupy dyskusyjne, media internetowe, blogosfera, komunikatory internetowe, portale społecznościowe, netykieta Przestępczość internetowa.

Zakres materiału. Wiedza o Społeczeństwie. Dział Polityka. Data zaliczenia materiału …………………………

Temat (rozumiany jako lekcja)	Zagadnienia
1. Pojęcie polityki
Pojęcie polityki (59)	Pojęcia: polityka, politologia Geneza pojęcia „polityka” - Platon, Arystoteles, Max Weber Koncepcje rozumienia polityki: klasyczna, koercyjna, konsensualna, konfliktowa, non violence, polityka bez ideologii (postpolityka)
2. Demokracja
Pojęcie i geneza demokracji (60-61)	Pojęcia: demokracja, polis, demokracja ateńska, republika rzymska, demokracja burżuazyjna Charakterystyka demokracji ateńskiej: Zgromadzenie Ludowe, obywatelstwo Aten, Rada Pięciuset, Trybunał Ludowy Charakterystyka ustroju Republiki Rzymskiej: rola arystokracji, Trybun Ludowy, podział władzy, rządy prawa Charakterystyka demokracji burżuazyjnej: rola okresu oświecenia (Karol Monteskiusz - trójpodział władzy, Jan Jakub Rousseau - suwerenność ludu), rola konstytucji w państwie, rola partii politycznych, proces upowszechniania prawa wyborczego Demokracja w XX wieku
Polskie tradycje demokratyczne (62-63)	Pojęcia: demokracja stanowa, neminem captivabimus, demokracja szlachecka, pospolite ruszenie, ruch egzekucyjny, rokosz, wolna elekcja, liberum veto Etapy rozwoju demokracji w Polsce: rola przywilejów szlacheckich - przywilej koszycki, przywilej jedleńsko-krakowski, statut cerekwicko-nieszawski, konstytucja Nihil Novi, artykuły henrykowskie; upadek demokracji szlacheckiej, tradycje polskiego konstytucjonalizmu Charakterystyka demokracji szlacheckiej: rola, struktura zadania Sejmu Walnego, ograniczenie władzy królewskiej, sądownictwo szlacheckie, równość szlachty wobec prawa Walka o reformę Rzeczpospolitej: obóz reformatorski, Konstytucja 3 maja. Demokracja w Polsce odrodzonej Zadanie dodatkowe: Scharakteryzuj mocne i słabe strony demokracji szlacheckiej.
Fundamentalne zasady demokracji (64)	Pojęcia: suwerenność narodu, trójpodział władzy, pluralizm, konstytucjonalizm, praworządność Analiza zasady poszanowania praw mniejszości Analiza konstytucji RP w poszukiwaniu fundamentalnych zada demokracji Zadanie: Przeanalizuj pierwszy rozdział Konstytucji RP, wskaż artykuły, w których zawarte są fundamentalne zasady demokracji
Formy demokracji (65)	Pojęcia: demokracja bezpośrednia, demokracja pośrednia, referendum, referendum lokalne, inicjatywa ludowa, weto ludowe, zgromadzenie ludowe, samorządność (do wyjaśnienia na zajęciach - w książce źle opisane) Historia referendów ogólnokrajowych w Polsce Zasady demokracji pośredniej - organy przedstawicielskie w Polsce Prawo dostępu do służby publicznej, prawo zgromadzeń i prawo zrzeszania się
3. Polityka, ideologie, doktryny i programy polityczne
Kultura polityczna (66)	Pojęcia: kultura polityczna, partycypacja polityczna Rodzaje kultury politycznej: zaściankowa, podporządkowania, uczestnictwa Zasady kultury politycznej w państwie demokratycznym - przestrzeganie reguł debaty publicznej, kultura osobista, prawidłowe funkcjonowanie mediów Partycypacja polityczna Polaków Kultura polityczna w Polsce
Współczesne ideologie (67-68)	Pojęcia: ideologia, doktryna, program polityczny, populizm Charakterystyka poszczególnych ideologii - konserwatyzm, liberalizm, socjaldemokracja, komunizm, faszyzm, nacjonalizm, chrześcijańska demokracja (nauka społeczna Kościoła Katolickiego) Znajomość twórców i przedstawicieli każdej z wymienionych ideologii
Współczesne doktryny polityczne (69)	Typy doktryn politycznych, ze względu na stosunek do zastanej rzeczywistości: rewolucyjne, reformistyczne, konserwatywne, reakcyjne Typy doktryn politycznych ze względu na miejsce na scenie politycznej - doktryny lewicowe, centrowe, prawicowe i antysystemowe
Temat (rozumiany jako lekcja)	Zagadnienia
4. Systemy partyjne
Definicja i typologia partii politycznych	Pojęcia: partia polityczna Podział partii politycznych ze względu na strukturę (cel istnienia, liczbę członków, sposób podejmowania decyzji Podział partii politycznych ze względu na program Podział partii ze względu na stosunek do istniejącego systemu politycznego Znaczenie partii politycznych we współczesnej demokracji.
Współczesne systemy partyjne	Pojęcia: system partyjny, systemy rywalizacyjne i nierywalizacyjne. Podział systemów partyjnych ze względu na liczbę partii: system monopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny Rodzaje systemów wielopartyjnych: system partii dominującej, system dwublokowy, system rozbicia wielopartyjnego, system kooperacji partii, system dwuipółpartyjny
Partie polityczne w Polsce	Pojęcia: partie parlamentarne i pozaparlamentarne, sąd rejestrowy, dotacje i subwencje Proces rejestracji partii politycznej w Polsce Finansowanie partii politycznych w Polsce Partie polityczne zasiadające w polskim Sejmie, oraz najważniejsze partie pozaparlamentarne i ich liderzy
Współczesne systemy wyborcze	Pojęcia: system wyborczy, system większościowy (większości względnej i większości bezwzględnej) i system proporcjonalny, okręgi jednomandatowe i okręgi wielomandatowe, metoda d'Hondta, Metoda Sainte-Laguë, Metoda Hare-Niemayera, metoda pojedynczego głosu przechodniego (STV) Cele i pożądane cechy systemu wyborczego Ocena poszczególnych systemów wyborczych pod kątem pożądanych cech i stopnia osiągnięcia celów.
5. Instytucja państwa
Pojęcie i geneza państwa (77)	Pojęcia: państwo, suwerenność (zewnętrzna i wewnętrzna), terytorium państwa, obywatelstwo państwa Znajomość różnych definicji państwa (arystotelesowskiej, katolickiej, marksistowskiej, klasycznej) Koncepcje genezy państwa: teistyczna, umowy społecznej, podboju i przemocy, marksistowska
Władza państwowa (78-79)	Pojęcia: władza, władza polityczna, władza państwowa, legitymizacja władzy państwowej, alienacja władzy Typy władzy wg Maxa Webera - władza legalna, tradycyjna i charyzmatyczna Patologie władzy państwowej: centralizacja władzy (różne rodzaje), biurokratyzacja władzy, korupcja, nepotyzm, klientelizm, partykularyzm, brutalizacja władzy Dodatkowo: wyszukaj pojęcie „wielopiętrowy klientelizm”, oceń, jaki ma on wpływ na funkcjonowanie państwa i społeczeństwa
Funkcje państwa (80)	Pojęcie: funkcje państwa, funkcja zewnętrzna, funkcje wewnętrzne (prawodawcza, porządkowa, administracyjna, gospodarczo-organizatorska, socjalna, kulturalna), państwo liberalne, państwo socjalne Zadanie: Do każdej z funkcji państwa wskaż centralne organy władzy państwowej, jakie są odpowiedzialne za wykonywanie danej funkcji w Polsce
Historyczne i współczesne formy państwa (81-82)	Pojęcia: monarchia despotyczna, monarchia patrymonialna, monarchia absolutna, polis, imperium, forma rządów, ustrój (reżim, system) polityczny, ustrój terytorialny Rodzaje form rządów: monarchia (parlamentarna, konstytucyjna i absolutna) i republika (demokratyczna i oligarchiczna) Rodzaje ustrojów politycznych: totalitarny, autorytarny i demokratyczny Rodzaje ustrojów terytorialnych: ustrój unitarny i złożony (federacja i konfederacja) Uwaga: do każdego przykładu należy podać przykład odpowiedniego państwa
Modele ustrojowe państw demokratycznych (83-87)	Proponuję czytać w tej kolejności: System prezydencki w USA (pojęcia: check and balance, impeachment,) System parlamentarno gabinetowy (westminsterski) w Wielkiej Brytanii (pojęcia: konwenans, precedens) System półprezydencki (mieszany, semiprezydencki) we Francji (V Republika, gaullizm, kohabitacja) System kanclerski w Niemczech (konstruktywne votum nieufności) system parlamentarno-gabinetowy we Włoszech system parlamentarno-komitetowy w Szwajcarii system superprezydencki w Rosji (pamiętając i potrafiąc uzasadnić, że nie jest to system demokratyczny)
Relacje między państwem a Kościołem i związkami wyznaniowymi (88)	pojecia: kościół, związek wyznaniowy, sekta, wyznanie, konkordat główne religie i systemy duchowości w świecie: chrześcijaństwo (katolicyzm, prawosławie, kościoły wschodnie, protestantyzm - luteranizm, kalwinizm, anglikanizm; islam, judaizm, hinduizm, buddyzm, konfucjanizm, animizm) modele relacji państwo-kościół: państwo wyznaniowe, państwo świeckie (radykalnie świeckie, umiarkowanie świeckie), państwo ateistyczne
8. Współczesna demokracja w Polsce i na świecie - problemy i zagrożenia
Współczesna demokracja w Polsce i na świecie - problemy i zagrożenia (89)	pojęcia: dyktatura większości, nietolerancja, anarchia, brak szacunku dla prawa, demokracja narzucona, populizm, terroryzm przyczyny zagrożeń dla demokracji: patologie władzy, trudności ekonomiczne społeczeństwa, bierność społeczna sposoby przełamywania bierności społecznej

1. Transformacja ustrojowa po 1989 roku
Transformacja ustrojowa po 1989 roku	pojęcia: transformacja ustrojowa, NSZZ „Solidarność”, „Okrągły Stół”, plan Balcerowicza, wybory kontraktowe (wybory czerwcowe), Sejm „kontraktowy przebieg transformacji ustrojowej w Polsce: stan wojenny, „Okrągły Stół”, pierwsze, częściowo wolne wybory (wybory czerwcowe), wybór Prezydenta przez Zgromadzenie Narodowe, powołanie Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko premiera, reformy gospodarcze (plan Balcerowicza), powszechne wybory prezydenckie i parlamentarne, Mała Konstytucja, prace nad przygotowaniem i wprowadzeniem w życie nowej konstytucji, referendum konstytucyjne. Postacie: gen. Wojciech Jaruzelski, gen. Czesław Kiszczak, Lech Wałęsa, Tadeusz Mazowiecki, Leszek Balcerowicz, Jacek Kuroń, Aleksander Kwaśniewski, Waldemar Pawlak, Adam Michnik
2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
Konstytucja jako nadrzędny akt normatywny państwa	pojęcia: ustawa zasadnicza, konstytucja oktrojowana, konstytucja formalna i materialna rodzaje konstytucji ze względu na: sposób przyjęcia, zakres regulacji, sposób zmiany (elastyczne i sztywne)
Polskie tradycje konstytucyjne.	pojęcia: konstytucja „Nihil novi”, Konstytucja 3 Maja, mała konstytucja, konstytucja marcowa, konstytucja kwietniowa, konstytucja „stalinowska znaczenie tradycji konstytucyjnych I RP Podstawowe regulacje Konstytucji 3 Maja. konstytucje czasu zaborów - cechy charakterystyczne konstytucje II RP od demokracji do autorytaryzmu znaczenie konstytucji w czasach PRL
Zasady prawa konstytucyjnego w Konstytucji z 1997 roku	zasada suwerenności narodu zasada reprezentacji politycznej zasada niepodległości i suwerenności Rzeczpospolitej zasada republikańskiej formy rządów zasada demokratycznego państwa prawa zasada praworządności/legalizmu zasada sprawiedliwości społecznej zasada konstytucjonalizmu zasada podziału i równowagi władz zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów zasada decentralizacji władzy i samorządu lokalnego zasada pluralizmu społecznego i politycznego zasada społecznej gospodarki rynkowej
3. Władza ustawodawcza w Polsce
Organizacja Sejmu i Senatu	pojęcia: kadencja, zasada permanencji, mandat poselski, immunitet formalny i materialny, klub, koło poselskie, komisje sejmowe (stałe, nadzwyczajne, śledcze) Zgromadzenie Narodowe władze Sejmu i Senatu - Marszałek, wicemarszałkowie, Prezydium, Konwent Seniorów funkcje Sejmu i Senatu - ustrojodawcza, ustawodawcza, kreacyjna, kontrolna
Proces ustawodawczy w Polsce	pojęcia: inicjatywa ustawodawcza, promulgacja ustawy, vacatio legis, weto ustawodawcze etapy procesu legislacyjnego: sejmowy, senacki, prezydencki ustawy przyjmowane w odmiennym trybie rodzaje większości w polskim Sejmie: większość zwykłą, większość bezwzględna, większość kwalifikowana 3/5 i 2/3 głosów
4. Władza wykonawcza w Polsce
Prezydent RP	pojęcia: głowa państwa, prerogatywa prezydencka, kontrasygnata tryb wyboru Prezydenta RP dotychczasowy Prezydenci RP i PRL konstytucyjna rola Prezydenta RP kompetencje Prezydenta RP
Rada Ministrów	pojęcia: expose, wotum zaufania, wotum nieufności, absolutorium, rekonstrukcja rządu, rząd koalicyjny, rząd mniejszościowy skład Rady Ministrów szczególna rola Prezesa Rady Ministrów (dotychczasowi Prezesi RM) powołanie Rady Ministrów (procedura trzech kroków) odpowiedzialność polityczna i konstytucyjna Rady Ministrów
Organy odpowiedzialne za bezpieczeństwo obywateli	pojęcia: stan nadzwyczajny, stan wojenny, stan wyjątkowy, stan klęski żywiołowej organy odpowiedzialne za bezpieczeństwo obywateli
Administracja rządowa	Pojęcia: administracja, administracja rządowa centralna, administracja rządowa terenowa, administracja zespolona, administracja niezespolona, Służba Cywilna Rola i zadania wojewody Zasady działania służby cywilnej
5. Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego
Organy kontroli państwowej, ochrony prawa i zaufania publicznego	Pojęcia: lustracja, kontrola państwowa, kryterium legalności, gospodarności, celowości i rzetelności Funkcje i zadania: Najwyższej Izby Kontroli Funkcje, zadania i osoby pełniące dotychczas funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka Zadania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Struktura i zadania prokuratury Zadania Instytutu Pamięci Narodowej Zadania Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Urzędu Kmunikacji Elektronicznej
6. Samorząd terytorialny w Polsce
Samorząd terytorialny w Polsce	Pojęcia: samorząd, samorząd terytorialny, samorząd zawodowy, samorząd gospodarczy, związki gminne, dotacje i subwencje, domniemanie kompetencji Podział administracyjny Polski Organy samorządu gminnego Zadania samorządu gminnego Organy i zadania samorządu powiatowego Organy i zadania samorządu wojewódzkiego Referendum lokalne Dochody jednostek samorządu terytorialnego Nadzór nad samorządem terytorialnym
PRAWO
1. Propedeutyka wiedzy o prawie
Pojęcie i rodzaje prawa	Pojęcia: prawo, norma prawna, przepis prawny, akt prawny, prawo naturalne, prawo pozytywne, pozytywizm prawniczy Rodzaje i budowa norm prawnych Funkcje prawa
System prawny	Prawo zwyczajowe, precedens, prawo precedensowe, prawo pozytywne Różnice pomiędzy systemem prawa stanowionego i systemem Common Law Cechy systemu prawnego: zupełność, spójność, hierarchiczność
Gałęzie i dziedziny prawa	Pojęcia: dziedzina prawa, gałąź prawa, prawo wewnętrzne, prawo międzynarodowe Prawo konstytucyjne Prawo administracyjne Prawo karne Prawo cywilne Prawo rodzinne i opiekuńcze Prawo pracy Prawo finansowe Prawo międzynarodowe prywatne Prawo międzynarodowe publiczne - specyfika prawa międzynarodowego, podmioty prawa międzynarodowego, rodzaje aktów prawnych Prawo europejskie Znajomość aktów prawnych z poszczególnych gałęzi prawa
2. System prawny Rzeczypospolitej Polskiej
2.1. Źródła prawa w Polsce	Pojęcia: akt prawny, konstytucja, umowia międzynarodowa, ustawa, akt wykonawczy, prawo miejscowe, promulgacja aktów prawnych Zasada hierarchii aktów prawnych Zasady publikacji aktów prawnych, dzienniki urzędowe
2.2. Praworządność	Pojęcia: państwo prawa, praworządność formalna, praworządność materialna gwarancje praworządności w Polsce

3. Władza sądownicza Rzeczypospolitej Polskiej
3.1. Wymiar sprawiedliwości	Pojęcia: judykatywa, wymiar sprawiedliwości, jurysdykcja, niezawisłość sędziowska, apelacja, kasacja Struktura sądownictwa w Polsce Sądownictwo powszechne: sądy rejonowe, sądy okręgowe, sądy apelacyjne, Sąd Najwyższy Struktura i zadania Sądu Najwyższego Gwarancje formalne i materialne niezawisłości sędziowskiej Sądownictwo administracyjne - struktura i zadania Sądownictwo wojskowe - struktura i zadania Krajowa Rada Sądownictwa - struktura i zadania
3.2. Trybunały	Pojęcia: skarga konstytucyjna, kontrola prewencyjna, odpowiedzialność konstytucyjna, delikt konstytucyjny Zadania Trybunału Konstytucyjnego Organy uprawnione do składania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego Tryb powoływania i kadencja sędziów Trybunału Konstytucyjnego Zadania Trybunału Stanu Tryb powoływania i kadencja Trybunału Stanu Podmioty odpowiadające przed Trybunałem Stanu Procedura oskarżania przed Trybunałem Stanu
4. Prawo cywilne	Pojęcia: osoba fizyczna, osoba prawna, zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych, zobowiązanie, własność, współwłasność, dzierżawa, służebność, gwarancja, rękojmia, spadek, dziedziczenie, testament, dziedziczenie ustawowe Zasady prawa cywilnego Zakres prawa cywilnego: prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo spadkowe, prawo handlowe Postępowanie cywilne: postępowanie procesowe, pozew, powód, pozwany; postępowanie nieprocesowe, postępowanie egzekucyjne, postępowanie pomocnicze, postępowanie pozasądowe, mediacja. zasady postępowania cywilnego. Procedury odwoławcze
5. Prawo rodzinne	Pojęcia: małżeństwo, ślub konkordatowy, pokrewieństwo, powinowactwo, władza rodzicielska, przysposobienie, opieka, kuratela Zakres prawa rodzinnego Zawarcie małżeństwa Przeszkody w zawarciu małżeństwa Zakończenie małżeństwa Małżeński ustrój majątkowy, ustawowa wspólność majątkowa, majątek wspólny, majątek odrębny, umowne wyłączenie wspólności majątkowej Stopnie pokrewieństwa i powinowactwa, pokrewieństwo w linii prostej, pokrewieństwo w liniach bocznych Pochodzenie dziecka: domniemanie macierzyństwa i domniemanie ojcostwa Zaprzeczenie ojcostwa Rodzaje i skutki prawne przysposobienia: przysposobienie całkowite, przysposobienie pełne, przysposobienie niepełne Obowiązki i uprawnienia wynikające z władzy rodzicielskiej Ograniczenie, zawieszenie i odebranie władzy rodzicielskiej Opieka i kuratela
6. Prawo karne	Pojęcia: czyn zabroniony, przestępstwo, wykroczenie, zbrodnia, występek, sankcja, kara, środek karny, zawieszenie kary, Przestępstwo i rodzaje przestępstw Formy popełniania przestępstw: usiłowanie, przygotowanie, dokonanie, sprawstwo, podżeganie, pomocnictwo Wyłączenie odpowiedzialności karnej (kontratypy) - obrona konieczna, stan wyższej konieczności, eksperyment poznawczy, usprawiedliwiona nieświadomość bezprawności czynu, niepoczytalność, ograniczona poczytalność Odpowiedzialność za przestępstwa - kary, rodzaje kar, wysokość kar, zasady wymierzania kar - nadzwyczajne złagodzenie kary, nadzwyczajne zaostrzenie kary, środki karne, rodzaje środków karnych, warunki skuteczności sankcji karnych Odpowiedzialność za wykroczenia Zasady postępowania karnego - zakaz retroakcji, prawo do obrony, domniemanie niewinności, zasada jawności procesu karnego, zasada prawdy materialnej, zasada obiektywizmu, zasada swobodnej oceny dowodów Strony postępowania karnego - oskarżenie (oskarżyciel publiczny lub prywatny, oskarżyciel posiłkowy), oskarżony, pokrzywdzony, powód cywilny Reprezentanci stron - obrońca, pełnomocnicy, przedstawiciele ustawowi, przedstawiciele społeczni Środki zapobiegawcze Prawa i obowiązki świadka, świadek incognito, świadek koronny Prawa ofiar przestępstw Postępowanie odwoławcze
7. Prawo administracyjne	Pojęcia: administracja publiczna, akt administracyjny, decyzja administracyjna Rodzaje organów administracyjnych: naczelne, centralne, terenowe, Zadania organów administracyjnych Zasady postępowania administracyjnego Środki odwoławcze w postępowaniu administracyjnym Sądowa kontrola decyzji administracyjnych - wojewódzkie sądy administracyjne, Naczelny Sąd Administracyjny,
8. Obywatel wobec prawa	Pojęcia: legalizm, konformizm, oportunizm, pomoc prawna Sposoby nieprzestrzegania prawa: łamanie prawa, omijanie prawa, nadużycie prawa, zachowanie obok prawa Szczególna rola obywatelskiego nieposłuszeństwa Instytucje udzielające obywatelowi pomocy prawnej
9. Prawa człowieka
9.1. Pojęcie i geneza praw człowieka	Pojęcia: prawa człowieka, Wielka Karta Swobód, encyklopedyści, Habeas Corpus Act, Bill of Rights, Generacje praw człowieka: prawa człowieka I generacji, prawa człowieka II generacji, prawa człowieka III generacji Starożytne źródła praw człowieka: prawo rzymskie Chrześcijańskie źródła praw człowieka: Dekalog, św. Augustyn, św. Tomasz Anglosaskie korzenie praw człowieka Oświeceniowe źródła praw człowieka - J.J. Rousseau - „Umowa społeczna”, Karol Monteskiusz, „O duchu praw” Rola rewolucji francuskiej i Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w rozwoju współczesnych praw człowieka Rola rewolucji amerykańskiej w rozwoju współczesnych praw człowieka Polski wkład w rozwój praw człowieka Rozwój międzynarodowej ochrony praw człowieka do początków XX w.: likwidacja niewolnictwa, prawo konfliktów zbrojnych, międzynarodowe regulacje prawa pracy Przykłady łamania praw człowieka w XX wieku
9.2. Katalog najważniejszych praw człowieka	Pojęcia: aborcja, eutanazja, cenzura Prawa osobiste i polityczne: prawo do życia (i jego ograniczenia). Prawo do wolności (osobistej, od tortur i nieludzkiego traktowania, od niewoli i pracy przymusowej, słowa, wyznania, sumienia i myśli, do prywatności, do uczciwego procesu, do zgromadzeń, do zrzeszania się, do założenia rodziny). Prawo do własności Prawa socjalne, ekonomiczne i kulturalne: prawo do pracy, prawo do nauki, prawo do zdrowia, prawo do udziału w kulturze, prawo do godnego poziomu życia i zabezpieczenia społecznego, prawo do ochrony rodziny
9.3. Uniwersalny system ochrony praw człowieka	Formy organizacyjne: Organizacja Narodów Zjednoczonych, Rada Praw Człowieka, Wysoki Komisarz ds. Praw Człowieka, Komitet Praw Człowieka, Międzynarodowy Trybunał Karny Akty prawne: Karta Narodów Zjednoczonych, Deklaracja Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Międzynarodowy Pakt Praw gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych, fakultatywny protokół do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
9.4. Regionalne systemy ochrony praw człowieka	Rola regionalnych systemów ochrony praw człowieka System amerykański - Organizacja Praw Amerykańskich, amerykańska deklaracja praw i obowiązków człowieka, amerykańska konwencja praw człowieka System afrykański: Organizacja Jedności Afrykańskiej, afrykańska karta praw człowieka i ludów System arabski: Liga Państw Arabskich, Arabska karta praw człowieka
9.5. Europejski system ochrony praw człowieka	instytucje: Rada Europy, Europejski Trybunał Praw Człowieka, OBWE, Unia Europejska dokumenty: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Europejska karta społeczna (Zrewidowana e. k. s.), akt końcowy KBWE, Karta praw podstawowych funkcjonowanie: zadania poszczególnych organizacji oraz ich organów, uprawnienia mieszkańców Europy, warunki złożenia skargi do ETPCZ w Strasburgu
9.6. Ochrona praw człowieka w Polsce	prawa człowieka w Konstytucji RP gwarancje sądowe ochrony praw człowieka w Polsce rola Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji Prawa socjalne w Polsce Prawa mniejszości narodowych, etnicznych i religijnych
9.7. Organizacje pozarządowe ochrony praw człowieka	Pojęcia: NGOs Funkcje organizacji pozarządowych Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża Amnesty International Międzynarodowa Komisja Prawników Human Rights Watch Komitet Obrony Robtników Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela Polski Czerwony Krzyż Helsińska Fundacja Praw Człowieka
STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE
1. Pojęcie i zakres stosunków międzynarodowych	Pojęcia: stosunki międzynarodowe, prawo międzynarodowe publiczne Uczestnicy stosunków międzynarodowych Zakres stosunków międzynarodowych Podmioty prawa międzynarodowego Zasady prawa międzynarodowego Źródła prawa międzynarodowego
2. Polska polityka zagraniczna
2.1. Polska racja stanu	Pojęcia: polityka zagraniczna, interes narodowy, racja stanu Kierunki polskiej polityki zagranicznej przed 1989 r. Cele polskie polityki zagranicznej w latach 1989-2004 Polska polityka zagraniczna po 2004 r. Narzędzia polityki zagranicznej Zadania bieżącej polityki zagranicznej Polski
2.2. Stosunki Polski z sąsiadami	Stosunki polsko-niemieckie - podstawy prawne, pozytywne elementy stosunków polsko-niemieckich (uregulowanie kwestii granic, oficjalne pojednanie, relacje ekonomiczne), negatywne elementy stosunków polsko-niemieckich (Gazociąg Północny, roszczenia „Wypędzonych”) Stosunki polsko rosyjskie - relacje politczne - wycofanie wojsk rosyjskich z Polski, kwestia członkostwa Polski w NATO, polityka Polski na obszarze b. ZSRS, katastrofa smoleńska; relacje gospodarcze - uzależnienie od importu surowców energetycznych, deficyt w wymianie handlowej Stosunki polsko - ukraińskie - „pomarańczowa rewolucja”, „euro majdan”, EURO 2012, poparcie dla prozachodnich dążeń Ukrainy, zaszłości historyczne - odmienna wizja przeszłości (UPA, rzeź Polaków na Wołyniu) Stosunki polsko-litewskie - uznanie niepodległości Litwy, wspieranie prozachodnich dążeń Litwy, inwestycje włączające Litwę w europejski system energetyczny, negatywny stosunek Litwy do polskiej ludności w tym kraju Stosunki polsko-białoruskie - odmienność ustrojowa Białorusi, brak dążeń prozachodnich, problematyka mniejszości polskiej Stosunki polsko-czeskie i polsko-słowackie - od bliskiej współpracy po wzajemną obojętność
3. Stosunki międzynarodowe w wymiarze globalnym
3.2. Zagrożenia bezpieczeństwa międzynarodowego	Pojęcia: ład międzynarodowy, konflikt międzynarodowy, bezpieczeństwo międzynarodowe, „Żelazna kurtyna”, „Zimna wojna”, system dwubiegunowy, wielobiegunowy, jednobiegunowy, terroryzm, Al.-Kaida, camorra, cosa nostra Charakter zagrożeń dla ładu międzynarodowego Przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych Potencjalne zagrożenia i możliwości eskalacji konfliktów Zjawisko współczesnego terroryzmu - historia, przyczyny, rodzaje, skutki, zwalczanie Zorganizowana przestępczość - mafia, cyberprzestępczość
3.3. Problemy współczesnego świata	Pojęcia: maltuzjanizm, szok przyszłości, GMO, efekt cieplarniany, dziura ozonowa Problemy społeczno-ekonomiczne: problemy demograficzne - przeludnienie, wzrost liczby ludności świata, starzenie się ludności; dysproporcje w rozwoju ekonomicznym - podział na bogatą północ i biedne południe, przyczyny i skutki, głód i niedożywienie - przejawy, przyczyny, sposoby ograniczania zjawiska; nierówności społeczne i ruchy migracyjne; zagrożenia zdrowia, choroby cywilizacyjne - problemy pierwszego świata Problemy cywilizacyjno kulturowe - analfabetyzm, zacofanie cywilizacyjne Postęp naukowo-techniczny - szanse, przejawy, zagrożenia Zagrożenia dla środowiska naturalnego - zanieczyszczenia powietrza, wody, gleby, zmiany klimatyczne Działania na rzecz ochrony środowiska naturalnego
3.4. Inicjatywy na rzecz pokoju światowego	Pojęcia: rozbrojenie, kontrola zbrojeń, proliferacja (nieproliferacja), plan Rapackiego, gorąca linia Prawnomiędzynarodowe regulacje na rzecz pokoju: pakt Brianda-Kelloga, Karta Narodów Zjednoczonych, Liga Narodów, ONZ Inicjatywy na rzecz rozbrojenia - międzynarodowa kontrola zbrojeń konwencjonalnych i niekonwencjonalnych Działalność organizacji pozarządowych - organizacje pacyfistyczne , pokojowa Nagroda Nobla
4. Globalizacja współczesnego świata	Pojęcia: korporacje ponadnarodowe, antyglobalizm i alterglobalizm, globalna wioska, homogenizacja kultury, makdonaldyzacja Globalizacja gospodarcza Globalizacja, a polityka międzynarodowa Globalizacja w kulturze Krytyka globalizacji
5. System bezpieczeństwa i współpracy	Pojęcia: „jesień narodów:, głasnost, pierestrojka, równowaga sił Przemiany ładu międzynarodowego po II wojnie światowej - zimna wojna, przemiany demokratyczne w Europie, wojna bałkańska, przemiany ładu międzynarodowego w początkach XXI wieku.
5.1. Organizacja Narodów Zjednoczonych	Pojęcia: Karta Atlantycka Geneza i powstanie ONZ Karta Narodów Zjednoczonych - cele ONZ, zasady ONZ Organy ONZ: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza, Sekretariat ONZ, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
5.2. Organizacje wyspecjalizowane ONZ	Pojęcia: organizacje wyspecjalizowane ONZ (nazwy, skróty, loga), organizacje autonomiczne, programy i fundusze, OECD Międzynarodowa Organizacja Pracy Organizacja ONZ d.s. Wyżywienia i Rolnictwa Światowa Organizacja Zdrowia Organizacja ONZ d.s. Oświaty Nauki i Kultury Międzynarodowy Fundusz Walutowy Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju Organizacja Narodów Zjednoczonych d.s. Rozwoju Przemysłowego Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych d.s. Uchodźców Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej Światowa Organizacja Handlu
5.3. Działalność ONZ	Pojęcia: błękitne hełmy, operacje pokojowe, peacekeeping, peacemaking, peacebuilding Działalność ONZ na rzecz przywrócenia i utrzymania pokoju - misje pokojowe i zbrojna odpowiedź na agresję, gdzie kiedy, z jakim skutkiem Interwencje „humanitarne” - cele i podstawy prawne Udział Polski w pracach ONZ - udział w misjach pokojowych, inicjatywy Polski w ONZ
5.4. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego	Pojęcia: traktat północnoatlantycki (waszyngtoński), „Partnerstwo dla Pokoju” Powstanie i rozwój terytorialny NATO Zasady sojuszu (artykuł 5 traktatu) Struktura organizacyjna NATO - część cywilna i część wojskowa Działalność NATO -operacja w Afganistanie, misje i interwencje stabilizacyjne Polska w NATO - przystąpienie i udział w misjach
5.5. Regionalne systemy bezpieczeństwa i współpracy	Europejski system bezpieczeństwa - organizacje alternatywne - OBWE, Unia Zachodnioeuropejska, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE Organizacje regionalne w Ameryce, Afryce i Azji Specyfika Wspólnoty Niepodległych Państw Organizacja na rzecz Demokracji i Rozwoju (GUAM) Organizacje współpracy ekonomicznej: APEC, NAFTA, MERCOSUR, OPEC
6. Integracja europejska
6.1. Geneza i przebieg integracji europejskiej	Pojęcie: integracja, integracja gospodarcza, integracja polityczna, deklaracja Schumana, ojcowie Europy Szczeble integracji gospodarczej: strefa wolnego handlu, unia celna, wspólny rynek, unia gospodarcza i walutowa, pełna integracja gospodarcza Geneza integracji europejskiej Pogłębianie integracji europejskiej, Rozszerzanie integracji europejskiej Kandydaci do Unii Europejskiej
6.2. Filary kultury europejskiej	Filar antyczny Filar chrześcijański Filar barbarzyński (celtycko-germański)
6.3. Instytucje Unii Europejskiej	Pojęcia: instytucje narodowe, instytucje wspólnotowe, prezydencja, solidarność europejska, subsydiarność Rada Europejska (Przewodniczący Rady Europejskiej) Rada Unii Europejskiej (COREPER) Parlament Europejski (uprawnienia, tryb wyboru, grupy polityczne) Komisja Europejska (skład, uprawnienia, wysoki przedstawiciel UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa) Trybunał Sprawiedliwości UE Trybunał Obrachunkowy UE Europejski Bank Centralny Organy doradcze i wyspecjalizowane Proces decyzyjny w UE - procedura konsultacji, procedura współpracy, procedura współdecyzji
6.4. Prawo Unii Europejskiej	Pojęcia: acquis communautaire, prawo pierwotne, prawo wtórne Traktaty założycielskie i traktaty akcesyjne Rozporządzenia Dyrektywy Decyzje Zalecenia Porozumienia międzynarodowe (układy o stowarzyszeniu, porozumienia o współpracy, porozumienia handlowe))
6.5. Gospodarka i finanse Unii Europejskiej	Pojęcia strefa Euro, kryteria konwergencji, płatnik netto Wspólny rynek UE - cztery wolności - swobodny przepływ towarów, usług, kapitału i osób Ochrona konkurencji Wspólna polityka rolna Budżet UE - dochody i wydatki Wspólna waluta
6.6. Ochrona środowiska w Unii Europejskiej	Pojęcia: pakiet klimatyczny, Natura 2000 Walka ze zmianami klimatycznymi Projekty UE w dziedzinie ochrony środowiska Instytucje UE zajmujące się ochroną środowiska
6.7. Przyszłość Unii Europejskiej	Potencjalne kierunki rozszerzenia UE Europa Ojczyzn Stany Zjednoczone Europy (federalizacja) Europa dwóch prędkości
6.8. Rada Europy	Geneza i powstanie Rady Europy Organy Rady Europy Dorobek Rady Europy - Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności Rola Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Bieżąca działalność Rady Europy
6.9. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie	Pojęcia: kryzys berliński, kryzys kubański, Détente, proces helsiński Geneza powstania KBWE/OBWE Akt Końcowy KBWE - „koszyki” współpracy Dorobek KBWE Przekształcenie KBWE w OBWE Zadania OBWE Struktura OBWE Rola Polski w OBWE
Regionalne inicjatywy współpracy w Europie Środkowej	Grupa Wyszehradzka Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu (Cefta) Inicjatywa Środkowoeuropejska Rada Państw Morza Bałtyckiego Rada Bałtycka Rada Nordycka Trójkąt Weimarski Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)
7. Europa wśród światowych mocarstw	Zimna wojna w Europie Przemiany ładu międzynarodowego po 1989 roku Rodzaje i atrybuty mocarstw: supermocarstwo, mocarstwo ponadregionalne, mocarstwa regionalne, mocarstwa małe Dostęp do surowców, a status mocarstwa Rola supermocarstw i mocarstw regionalnych
8. Polska w Unii Europejskiej
8.1. Integracja Polski z Unią Europejską	Pojęcia: kryteria kopenhaskie, Agenda 2000, screening, traktat akcesyjny, Stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi Negocjacje członkowskie Dostosowanie prawa polskiego do prawa europejskiego i okresy przejściowe Ratyfikacja traktatu akcesyjnego Pierwsze lata członkostwa w UE - korzyści i straty
8.2. Polska we wspólnym rynku i strefie Schengen	Pojęcia: strefa Schengen Okresy przejściowe dotyczące wspólnego rynku Funkcjonowanie strefy Schengen Skutki przystąpienia Polski do strefy Schengen
8.3. Obywatelstwo Unii Europejskiej	Pojęcia: obywatelstwo unijne Prawa obywateli UE: Prawo głosowania i wybierania w wyborach do PE Prawo do głosowania i wybierania w wyborach lokalnych Prawo do dobrej administracji Prawo dostępu do dokumentów Prawo do skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich Prawo do złożenia petycji do PE Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu Prawo do opieki dyplomatycznej i konsularnej
8.4. Pozyskiwanie funduszy unijnych	Pojęcia: fundusze strukturalne, programy operacyjne Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Fundusz Spójności Zasady korzystania z funduszy europejskich Program Infrastruktura i Środowisko Program Innowacyjna Gospodarka Program Kapitał Ludzki Program Rozwój Polski Wschodniej Programy regionalne i dodatkowe Wsparcie działalności gospodarczej
8.5. Podejmowanie nauki i pracy w Unii Europejskiej	Pojęcia: Europass, proces boloński Praktyczna realizacja zasady swobody przepływu osób Uznanie kwalifikacji zawodowych Podejmowanie nauki w krajach UE Program Erasmus
8.6. Skutki przystąpienia Polski do Unii Europejskiej	zaufanie Polsków do UE wykorzystanie środków unijnych finansowy bilans członkostwa

---