PSYCHOLOGIA I PSYCHIATRIA.

ZABURZENIA MOWY I MOTORYKI

Są one często następstwem uszkodzenia mózgu (tzw. półkuli dominującej, zawierającej ośrodki mowy) lub napadu histerycznego:

AFAZJA - zespół zaburzeń ruchowych lub czuciowych mowy. Polega na upośledzeniu lub zniesieniu zdolności rozumienia mowy albo wyrażania myśli słowami, czyli mówienia (ale przy zachowaniu sprawności narządów zmysłu i nie występowaniu objawów niedorozwoju umysłowego). Afazja jest efektem uszkodzenia okolic tzw. półkuli dominującej mózgu (zawierającej ośrodki mowy) i zależnie od rozległości uszkodzenia może mieć ona różny charakter i nasilenie (od całkowitej niezdolności mówienia i rozumienia mowy do do tzw. parafrazji, gdzie chory zamiast właściwych słów używa słów o podobnym brzmieniu). U niektórych chorych z afazją wstępują też niejęzykowe zaburzenia czynności mózgu - nieadekwatne rekcje na sytuacje życiowe.

ABAZJA

Niemożność chodzenia, które często występuje łącznie z niemożnością stania (astazja). Jest objawem napadu histerycznego lub uszkodzenia móżdżku.

AGNOZJA

Upośledzenie lub utrata zdolności rozpoznawania przedmiotów i zjawisk (objaw zaburzeń czynnośći kojarzeniowych kory mózgowej, jako wynik urazu lub chorób mózgu). Występuje w różnych odmianach, np.

Agnozja wzrokowa - niemożność rozpoznawania przedmiotów wzrokiem, przy zachowaniu sprawności narządu wzroku i inteligencji (tzw. ślepota duchowa)

Agnozja słuchowa - nierozumienie wrażeń słuchowych (głuchota duchowa)

ALEKSJA

Niemożność czytania (ślepota słowna)

APRAKSJA (nieporęczność, haotyczność)

Brak zdolności wykonywania celowych czynności ruchowych (chory nie umie wykonać zamierzonego aktu ruchowego.

WSZELKIEGO RODZAJU ZABURZENIA OSOBOWOŚCI I ZABURZENIA PSYCHICZNE MOŻEMY SKLASYFIKAWĆ NASTĘPUJĄCO:

1. CHOROBY PSYCHICZNE

Nauka nie zbadała jeszcze dokładnie etologii tych chorób oraz ich wpływu na ograniczenie lub wyłączenie poczytalności. Są one dynamiczne - mają swój początek i określony przebieg (mogą być nawet okresy, w których choroba nie zakłóca ani strony intelektualnej, ani wolicjonalnej chorego - lucida interwala, stąd nie maożna in abstracto ustalić, że dana choroba prowadzi zawsze do niepoczytalności w chwili czynu). Mogą być uleczalne i nieuleczalne. Dzielą się na:

• psychozy, czyli choroby umysłowe (upośledzają one procesy intelektualne)

• kliniczne - ich przyczyny są dobrze rozpoznane (tzw. psychozy organiczne, które pozostawiają ślad w tkance mózgowej i dają obraz sekcyjny). NP.:

otępienie starcze,

kiła mózgu,

paraliż postępujący,

stany śpiączkowe,

psychozy alkoholowe

• funkcjonalne - słabo rozpoznane, nie powodują zmian w mózgu (tzw. psychozy nieorganiczne).np.:

schizofrenia,

cyklofrenia (psychoza maniakalno - depresyjna),

paranoja (obłęd)

• neurozy, czyli psychonerwice (upośledzają sferę emocjonalną)

2. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE

Z reguły jest ono wrodzone (najczęściej na tle genetycznym) i nieuleczalne, ale mamy też upośledzenie nabyte, wywołane urazami mózgu, czy chorobą naczyń krwionośnych.

3. PSYCHOPATIE (anomalie osobowości)

Są to zakłócenia neurotyczne w sferze popędów i woli. Psychopaci z reguły są zdolni do rozpoznania znaczenia czynu, natomiast mają ograniczoną zdolność kierowania swoim postępowaniem. Warto też pamiętać, że w literaturze możńa często spotkać się z pojęciem psychopatii na określenie wszystkich zaburzeń osobowości lub tylko na określenie tych zaburzeń, gdzie dominują zachowania antyspołeczne (tu dominuje nauka amerykańska).

Psychopatie mogą być:

• wrodzone (charakteropatia),

• nabyte (socjopatia)

4. INNE ZAKŁÓCENIA CZYNNNOŚCI PSYCHICZNYCH

Nie są ani upośledzeniem, ani chorobą psychiczną, lecz powodują przemijające zaburzenia czynności psychicznych, zwłaszcza sfery intelektualnej i emocjonalnej

Mogą mieć zarówno charakter patologiczny (np. upojenie patologiczne), jak i nie mieć takiego charakteru (np. zapalenie opon mózgowych, odurzenie narkotykiem). Chodzi tu o wszelki stany psychiczne, które zakłocają sprawnośc intelektualną, np.:

• zaburzenia wywłane przełomami biologicznymi:

• dojrzewanie płciowe,

• menstruacja,

• ciąża,

• klimakterium itp.

• odurzenia patologiczne,

• stres,

• zaburzenia pośpiączkowe,

• stany hipnotyczne (choć zakłada się, że sprawca nie jest w stanie zrobić w hipnozie czegoś, co nie jest zgodne z jego moralnością);

• zakłocenia czynności psychicznych wynikające z różnych schorzeń, np.:

• nawotwory mózgu,

• cukrzyca

• zakłócenia wywołane zatruciami organizmu (alkoholem, narkotykami) itp,

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI.

Osobowość to zorganizowana struktura względnie stałych indywidualnych cech i wzorów zachowania, która decyduje o stopniu przystosowania do otoczenia

STRUKTURA OSOBOWOŚCI:

Istnieje 6 głównych wyznaczników struktury osobowości:

1. temperament

2. charakter,

3. zdolności intelektualne,

4. zainteresowania,

5. postawy i związane z nimi dyspozycje motywacyjne

6. intelekt,

Z punktu widzenia psychologii zeznań cechy te maj wpływ na procesy:

• sensoryczne ( przed wszystkim zapamiętywanie)

• motywacyjne,

• wolicjonalne - wola i motywacja są często ze sobą sprzeczne

• decyzyjne - z reguły decyzje są zgodne z motywacją, natomiast nie muszą być zgodne z wolą,

Zamiar popełnienia czynu przestępnego jest z reguły wynikiem woli ( jest uwarunkowany wolicjonalnie). Zamiar może być jednak różnie motywowany.

Zamiar = motyw + wola

Natomiast kwestie usiłowania i dokonania czynu to zakres procesów decyzyjnych. Przy usiłowaniu decyzja już zapada, ale nie ma jeszcze żadnych jej skutków.

Uwarunkowania osobowościowe wpływają na procesy wolicjonalne, motywacyjne i decyzyjne. Postawy, zdolności, zainteresowania wpływają na motywy i wolę sprawcy czynu. Dlatego bardzo dużą rolę odgrywa upływ czasu jaki ma miejsce pomiędzy czynem a badaniem sprawcy.

TYPY OSOBOWOŚCI:

Wg klasyfikacji WHO mamy następujące typy osobowości (związane z zaburzeniami osobowości):

1. osobowość paranoidalna - jej wyznaczniki to:

• „chora” ambicja i uczulenie na niepowodzenie, w związku z którymi pozostaje nieufność w stosunku do otoczenia, podejrzliwość, przesadne odnoszenie do siebie różnych zdarzeń, obawa odrzucenia. Osoby te podejrzewają, że są przez otoczenie poniżani, lekceważeni (odbierają zamiary otaczających ich ludzi jako wrogie lub pogardliwe, co nie jest zgodne z rzeczywistością). Niektóre osoby mogą czuć się jako „ofiary otoczenia”.

• skłonność do sporów -cechy powyższe zazwyczaj sprzyjają powstawaniu konfliktów z otoczeniem

• w tej grupie mieszczą się też pieniacy i fanatycy.

2. afektywne zaburzenie osobowości - wyznaczniki:

• podwyższony nastrój,, optymizm, skłonność do popadania w euforię ,brak krytycyzmu, przesadna wiara w swoje możliwości,

• huśtawka nastrojów - nagłe wpadanie w stany obniżenia nastroju, przygnębienie, depresję,

3. osobowość schizoidalna -

• chłód uczuciowy, trudności w wyrażaniu uczuć w kontaktach społ., słaby kontakt z otoczeniem,

• może się tęż tu zaznaczać tendencja do unikania konkurencji, lęk przed odrzuceniem, wrażliwość na krytykę otoczenia.

4. osobowość eksplozywna -

• niestałośc nastroju, skłonność do wybuchów gniewu, agresji (także samoagresji) lub uwielbienia,

• drażliwość , pobudliwość, osobom takim trudno pochamować wybuchy

5. osobowość cykloidalna -

• skłonność do występowania naprzemiennie okresów obniżonego o i podwyższonego nastroju ( w ostrym stadium prowadzi do psychozy maniakalno - depresyjnej) ,

• uważa się, że jest ona zdeterminowana genetycznie

6. osobowość anankastyczna -

• jest szczególnie ciężką odmianą osobowości kompulsywnej, sprzyja powstawaniu nerwicy (lękowej i natręctw) i związane jest z przestrzeganiem wyjątkowo surowej etyki życiowe,

• ludzi o takiej osobowości charakteryzuje pedanteria, powaga, surowość wobec siebie i otoczenia, nadmierna ostrożność w zachowaniu, wielokrotne sprawdzanie swego postępowania, sztywność, nadmierna tendencja do powątpiewania.

7. osobowość histeryczna -

• jest związana z nadmierną potrzebą podziwu o akceptacji ze strony otoczenia - większość zachowań jest podporządkowana tej potrzebie, stąd pojawia się przesada, zachowania teatralne, brak umiaru.

• Osoba taka podatna jest na sugestie, manipulacje, nadmiernie reaguje na bodźce,

• Czasami występują tu przypadki mitomanii - objawy pseudologii fantastycznej , czyli skłonność do opowiadania nieprawdziwych historii, stawiania siebie w dobrym świetle (np „granie” kogoś z wyższych sfer)

8. osobowość asteniczna (neurastenia)-

• bierne podporządkowaniem si eotoczeniu i innym osobom,

• objawia się brakiem inicjatywy, skąpością przeżyć uczuciowych, mał zdolność do odczuwaniaprzyjemności,

• przyczyny są zazwyczaj związane z długotrwałym stresem lub przewlekła wyniszczającą chorobą, co prowadzi do wyczerpania rezerw enrgetycznych organizmu.

9. Inne zaburzenia osobowości - zaliczamy do nich głównie osobowość niedojrzałą, osobowość ekscentryczną - osoby takie przez całe życie zachowują się jak dzieci w sferze uczuć, popędów, woli, ążeń, panowania nad swoim zachowaniem itp.

10. Niektórzy wyróżniają też osobowość nieprawidłową z wyraźnymi cechami antyspołecznymi - przejawia się głównie lekceważeniem zobowiążań społecznych (niezgodność mięzy zachowaniem a obowiązującymi normami społęcznymi), brak uczuć w stosunku do innych, wybuchami gwałtowności lub sztywną obojętnością. Są to często ludzie „nieodpowiedzialni”

ZABURZENIA OSOBOWOŚCI:

Są to zaburzenia psychiczne powodujące przede wszystkim nieprawidłowe zachowanie oraz utrudniające lub uniemożliwiające przystosowanie do środowiska społecznego (nawet przy prawidłowym a czasem nawet wysokim poziomie inteligencji).

Są to najczęsciej odchylenia w zakresie uczuć, popędów, woli, wyobraźni, sposobu i tempa reagowania na bodźce zewnętrzne oraz sposobu przeżywania i odczuwania.

Podstawową jednak cechą zaburzeń osobowości są braki w zakresie przystosowania do życia społecznego. Przystosowanie takie może być:

• bierne subiektywne - jest to godzenie się lub wewnętrzna obojętność na istnienie pewnych przejawów życia społecznego, nawet jeśłi osoba ocenia je negatywnie (lecz wie, że nie może ich zmienić);

• czynne subiektywne - wewnętrzna afirmacja podstawowych przejawów życia społecznego oraz własnej roli w tym życiu.

• bierne obiektywne - takie kierowanie swoimi reakcjami zewnętrznymi, aby nie wchodzić w konflikt z sobą oraz ze społeczeństwem i nie działać na własną szkodę,

• czynne obiektywne - aktywne włączenie się w życie społeczne oraz zaspakajanie swoich potrzeb zgodnie z interesem społecznym (do tego rodzaju przystosowania należy założenie rodziny, praca zawodowa)

Braki w zakresie przystosowania obiektywnego (czynnego i biernego) często powoduje łamanie podstawowych zasad społecznych i popadanie w konflikt z prawem.

MOŻNA PODAĆ 3 ZASADNICZE CECHY ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI:

1. NARCYZM - chodzi tu o narcyzm w sensie osobowościowym, czyli dążenie do eksponowania własnej osoby, daleko posunięty egoizm, egocentryzm;

2. DEFICYT LĘKU POWIĄZANY Z NARCYZMEM - chodzi tu o sytuacje w których u osoby mamy brak lęku przed brakiem akceptacji społecznej jej narcyzmu. Osoba taka nie boi się, że jej narcyzm zostanie negatywnie oceniony przez społeczeństwo, cechuje ją brak zahamowań w eksponowaniu siebie, brak lęku przed odtrąceniem z powodu egoizmu, narcyzmu.

3. WKOMPONOWANIE UWARUNKOWAŃ NARCYSTYCZNYCH W UWARUNKOWANIA HISTERYCZNE, KULTURALNE, POLITYCZNE:

Potocznie mówiąc chodzi tu o tzw. „dorabianie ideologii”, podkreślanie swoich zalet w kontekście wydarzeń politycznych, osiągnięć gospodarczych, kulturalnych, historycznych itp.

Wg reguł WHO z 1997r. zaburzenia osobowości dzielimy na:

1. Zaburzenia egzogenne: są one stymulowane zewnętrznie, środowiskowo, zmiany osobowości wynikają z przyczyn zewnętrznych i są zazwyczaj związane z niewłaściwym przebiegiem socjalizacji, wychowaniem w rodzinie źle funkcjonującej społecznie ( choć badania wykazują iż takie zmiany osobowości mogą pojawiać się już od najmłodszego wieku, nawet niemowlęcego ).

Dawniej określano te zaburzenia jako psychopatie. Dziś mówi się o osobowości aspołecznej, asocjalnej (socjopatia). Charakteryzuje się ona zbyt słabym ukształtowaniem się uczuć społ., nieprzyjmowaniem podstawowych norm moralnych i standardów zachowania się w społeczeństwie. Osobnicy tacy, mimo, że cechują się normalnym poziomem inteligencji, nie są zdolne do podjęcia normalnych ról w społ. (zawodowej, rodzinnej). Kierują się one własnymi zasadami postępowania, są skłonni do nieprzemyślanych, impulsywnych czynów, które nie wywołują u nich poczucia winy. Często są określani przez otoczenie jako ludzie agresywni, kłamliwi, pozbawieni skrupułów moralnych, skrajnie egoistyczni, pełni wrogości w stosunku do otoczenia.

Zaburzenia egzogenne można podzielić na:

• asceniczne,

• anankastyczne,

• schizoidalne,

• cykloidalne,

Mówi się więc o osobowości schizoidalnej, cykloidalnej itp. Są to zaburzenia osobowości, a nie choroby psychiczne. Chorobą jest natomiast cyklofrenia, czyli psychoza maniakalno- depresyjna, gdzie mamy przeplatające się cyklicznie okresy maniakalne i okresy depresyjne. Objawy choroby są z reguły bardzo głębokie, często połączone ze zmianami mózgowymi.

Przykładem zaburzenia egzogennego może być też:

Homiliopatia: jest to zaburzenie osobowości występujące u osób z pewnymi defektami somatycznymi, które są zewnętrznie widoczne i utrudniają obcowanie ze srodowiskiem ( np. po amputacji kończyn, przy niedowładzie, ślepocie, głuchocie, ale też jąkaniu się, przy szpecących bliznach itp.)

Cechami homiliopatii jest przede wszystkim poczucie odtrącenia, niedowartościowanie. Osoba taka dąży do akceptacji poprzez ciągłe wykazywania swoich zalet („upierdliwość”), które mają w oczach społeczeństwa zrównoważyć jej ułomności fizyczne. Są to często ludzie złośliwi, zgorzkniali, drażliwi.

Dotknięty homiliopatią inaczej odbiera zachowania innej osoby w stosunku do niego, ostro reaguje na krytykę jego phisis, cech fizycznych, co może spowodować wrogi stosunek do ludzi, a nawet afekt.

Przy homiliopatii mamy więc wyraźny wpływ chorób somatycznych na psychikę człowieka.

2. Zaburzenia endogenne: są one powodowane zmianami neuropsychicznym (uszkodzenia organiczne mózgu). Są to więc zaburzenia o podłożu organicznym (wywłują je zmiany organiczne mózgu.. Mogą mieć one różne podłoże:

• okołoporodowe ( powstałe w okresie ciąży i porodu - np. przy porodzie kleszczowym) - niedotlenienie mózgu, zmiany urazowe.

• genetyczne

• biologiczne - przebyte choroby,

• pourazowe (także w wyniku zatruć nikotyną, lekami, alkoholem)

Klasycznym przykładem zaburzeń endogennych jest charkteropatia (osobowość asocjalna),

Charakteropatia jest określana przez Bilikiewicza jako szczególny przypadek encefalopatii. Jej objawami są zaburzenia w zakresie uczuć, popędów, sposobu i tempa reagowania na bodźce zewnętrzne, sposobu przeżywania i odczuwania, jak również zaburzenia w zakresie kontroli dziania (czyli ogólnie mówiąc zaburzenia emocjonalno - popędowe). Zaburzenia te powodują zachowania sprzeczne z regułami społecznie akceptowanymi, które utrudniają lub uniemożliwiają przystosowanie dożycia społecznego.

Np.

• dualizm emocjonalny: ktoś inaczej zachowuje się w domu, inaczej w pracy,

• charakteropatia padaczkowa: drażliwość, skłonność do wygórowanych reakcji emocjonalnych skłonność do zalegania afektu oraz swoista drobiazgowość.

U charakteropatów zmiany organiczne mózgu występują głównie w płatach czołowych.

Istniejące przy charakteropatii zaburzenia osobowości mogą ulegać zaostrzeniu (dekompensacji) lub złagodzeniu (kompensacji). U niektórych charakteropatów często występują nerwice oraz psychozy reaktywne oraz podatność na uzależnienia.

UWAGA:

Bilikiewicz mówi także o tzw. zespole psychoorganicznym:

Jest to zespół objawów klinicznych świadczących o rozlanym uszkodzeniu lub zaniku objawów klinicznych świadczących o rozlanym uszkodzeniu lub zaniku tkanki mózgowej, spowodowanym czynnikami:

• toksycznymi (alkoholem, tlenkiem węgla),

• zakaźnymi (zapalenie opon mózgowych),

• naczyniowymi (które prowadzą do niedotlenienia mózgu)

• urazowymi.

Wyróżnia on dwa podstawowe postacie zespołu psychoorganicznego:

1. postać otępienną (zespół otępienny)

2. postać charakteropatyczną (jak wyżej)

PSYCHOZY

Są to poważne zaburzenia psychiczne, które z reguły uniemożliwiają normalne funkcjonowanie w społeczeństwie i wymagają leczenia szpitalnego. Występują w wyniku zaburzeń emocjonalno - motywacyjnych (znacznie głębszych niż nerwice), które z kolei wpływają na zaburzenia postrzegania i myślenia.

Psychozy mogą mieć bardzo różne podłoże:

• zaburzenia psychoorganiczne : spowodowane niesprawnym funkcjonowaniem mózgu, na tle różnych patologii,

• zakłócenia procesów fizjologicznych organizmu (prowadzą do zaburzeń przytomności i świadomości)

Do psychoz należą m.in.:

Schizofrenia,

Cyklofrenia (psychoza maniakalno - depresyjna),

Obłęd, parafrenia

Psychoza alkoholowa,

PARANOJA ( obłęd), PARAFRENIA:

Paranoja to choroba polegająca na występowaniu zwartych i usystematyzowanych urojeń (na przestrzeni wielu lat) o różnej treści, które przebiegają bez rozpadu struktury osobowości (zwłaszcza bez schizofrenicznych zaburzeń afektu). Najczęściej występuje u osobników z osobowością paranoidalną.

Wyróżniamy:

• przewlekłą paranoję uwarunkowaną endogennie (rozpoznawana rzadko, z reguły ok. 40 roku życia, częsciej u kobiet

• zespoły paranoiczne pochodzenia reaktywnego (reakcje paranoiczne)

Klasyczne postaci paranoi to:

• PARANOJA VERA (PRAWDZIWA)są to usystematyzowane urojenia ( winy, grzeszności) nastawione na osiągnięcie jakiegoś celu. Przebiega zasadniczo w dwóch postaciach:

• obłed ksobny,

• obłed prześladowczy

REAKCJE PARANOICZNE:

• paranoja alkoholowa: ma ona charakter egzogenny, choć trzeba mieć do niej skłonność genetyczną. Charakterystyczny jest tu tzw. zespół Otella - nieuzasadniona zazdrość o partnera, niekończące się poszukiwanie dowodów nie istniejącej zdrady.

• obłęd pieniaczy: osoba pod wpływem błahej krzywdy podejmuje działania zmierzające do zadościuczynienia, a jej pretensje znacznie przekraczają faktyczną krzywdę

• obłęd posłannictwa religijnego, reformatorski, odkrywczy

• obłęd urojonej choroby - chory przekonany jest o istnieniu ciężkiej, nieuleczalnej choroby i nie weryfikuje tego przekonania nawet pod wpływem bezspornych medycznych dowodów,

• obłed pochodzenia (genealogiczny),

• obłed sytuacyjny - np. obłed ułaskawienia u więźniów odbywających długoletnie wyroki

• obłęd udzielony (tzw. psychoza indukowana) - osoba psychicznie zdrowa, pod wpływem sugestii przejmuje urojenia paranoika.

Osoby dotknięte paranoją z reguły nie robią wrażenia osób chorych psychicznie, zachowują zazwyczaj pełnię samodzielności życiowej, unikają leczenia szpitalnego (przeciwieństwem są schizofrenicy). Jest to psychoza trudna do wyleczenia, lecz nie narusza ona struktury osobowości ani nie powoduje zmian świadomości. Urojenia zbarwiają w szczególny sposób pszelki przeżycia psychiczne i wpływają na akty woli i decyzje chorego. Często w działaniach przeciw otoczeniu (czyli rzeciwko domniemanym wrogom i prześladowcom) kieruje się on zasadą „cel uświęca środki”.

Parafrenia ( zwana obłędem z omami): Jest to rzadka postać psychozy, podobnie jak przy paranoi, występują tu urojenia, ale połączone z omamami najczęściej otreści prześladowczej (wzrokowymi, słuchowymi, dotykowymi ). Paranoik widzi obrazy, czuje zapachy (np. gazy), słyszy różne dźwięki (np. słyszy zza ściany romowę osób, które dybią na jego życie, czuje, jak wpuszczają do pomieszczenia trujący gaz itp).Chory nie reaguje na perswazję otoczenia

Parafrenia nie zaburza świadomości ani nie narusza struktury osobowości.

Parafrenia jest często mylona z schizofrenią parafreniczną ( tu także mamy urojenia powiązane z omamami). Różnica jest taka, że przy schizofrenii muszą wystąpić trzy podstawowe objawy schizofrenii, które występują zawsze, niezależnie od postaci choroby. Są to następujące zaburzenia w sferze emocjonalno - motywacyjnej i procesach myślenia:

1. autyzm (zamknięcie się w sobie),

2. rozszczepienie osobowości,

3. ograniczenie aż do wyłączenia uczuciowości wyższej.

Przy parafrenii wymienione wyżej objawy osiowe nie występują.

SCHIZOFRENIA (choroba Bleulera)

Jedna z najczęściej występujących chorób psychicznych o niezbadanym pochodzeniu (najczęsciej podkreśla się, że ma przyczyny endogenne -dziedziczne). W większej części przypadków zapadają na nią osoby pomiedzy okresem pokwitania a 30 rokiem życia.

Dla wszystkich typów schizofreni charakterystyczne są trzy objawy osiowe (Bleuer):

1. autyzm ( zaburzenia komunikacji mięzyludzkiej) - Typowe jest tu tzw. autystyczne zaburzenie myślenia - chory zamyka się w sobie w świecie własnych przeżyć wewnętrznych tracąc kontakt ze światem zewnętrznym. Przedmiotem jego myśli stają się wyłącznie własne doznania. Żyje własnymi pragnieniami i lękami i z czasem staje się dla otoczenia niezrozumiały, co w konsekwencji prowadzi do hermetycznego zamknięcia się w sobie.

Zaburzenia te prowadzą do zaniku prawidowego poczucia rzeczywistości, utraty kontaktu z nią.

Przy schizofrenii przewlekłej (oraz w początkowym okresie) autyzm wystęuje razem z tzw. syntonią - chory wobec niektórych osób (zwłaszcza bliskich) i w pewnych sytuacjach przejawia zdolność uczestniczenia w niektórych wydarzeniach świata zewnętrznego

2. obniżenie aż do wyłączenia uczuciowości wyższej (rozszczepienie uczuć) - jest to zobojtnienie, chłód uczuciowy, będące efektem pogłębiającego się autyzmu. Chory traci związki uczuciowe z innymi ludźmi (zwłaszcza z bliskimi), w życiu uczuciowym nabiera cech sztywności, nie można zrozumieć jego przeżyć, reakcji. NA próby wciągnięcia chorego w jakieś konkretne działanie lub kontakt ze światem reaguje on oporem, a nawet złością.

3. rozszczepienie lub rozpad struktury osobowości - objawy rozszczepienia dotyczą wszystkich aspektów struktury osobowości. Rzeczywistość nie odbija się w poznawczych czynnościach chorego. Cechy charakterystyczne to:

• paratymia - brak równoległości między myślami i uczuciami,

• paramimia - brak adekwatnych czynności mimicznych,

• parafonia - nieprawidłowa modulacja głosu,

• ambiwalencja - rozdwojenie w sferze uczuć (dwuwartościowość), w sferze sądów oraz dążeń. Jest to współwystępowanie sądów sprzecznych - chory wypowiada zdania, które wzajemnie się wykluczają, lae z treści dalszej wypowiedzi wynika, że oba uważą za prawdziwe

• zaburzenia toku i treści myślenia: rozkojarzenie myśli, myślenie magiczne (nieracjonalne powiążania pomiędzy wydarzeniami - np. chory wierzy, że słowem, czy gestem można wpływać na bieg wydarzeń, że pewne przedmioty mają szczególne znaczenie i moc, np. że ten sam kolor ubrania świadczy o tym, że osoby łaczy wspólna tajemnica), myślenie paralogiczne (trudności w budowaniu logicznych zdań, stosowanie neologizmów),

• depersonalizacja i derealizacja:

depersonalizacja - chory odczuwa zmiany zachodzące w swojej osobowości, np. czuje się owładnięty obcą siłą, która pozbawia go własnych myśli, kieruje jego działaniami. Możę temu towarzyszyć brak łączności pomiędzy sobą obecnie, a sobą kiedyś (przed zmianą)

derealizacja - chory odbiera rzeczywistość w sposób zmieniony, nierealny, udziwniony, inny niż dawniej.

Schizofrenia może występować w różnej postaci:

• schizofrenia prosta - tu występują wyłącznie objawy osiowe, charakteryzuje się powolnym rozwojem i trudno ja wykryć, z uwagi na brak odjawów akcesoryjnych.

• Schizofrenia paranoidalna - obok objawów osiowych mamy objawy zespołu paranoidalnego, obserwuje się urojenia i omamy (najczęściej słuchowe), najczęściej o treści prześladowczej, ale też ksobne, urojenia odsłonięcia (że inni ludzie znają tajemnice i myśli chorego).

W rozwoju choroby okresy remisji są coraz krótsze, a okresy występowania objawów wydłużają się. Jest to najczęstsza postać (80% przypadków)

• schizofrenia katatoniczna. - występuje w dwóch zasadniczych postaciach, gdzie na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia popęu psychoruchowego:

• hipokinetyczna: początkowo u pacjenta występują słabe zaburzenia motoryczne (chory staje się powolny, godzinami siedzi bezczynnie, jest obojętny), które przechodzą w coraz silniejsze zastygnięcia, zahamowania w różnych irracjonalnych pozach ( stupor, mutyzm- całkowite zerwanie kontaktu słownego z otoczeniem). Osłupienie może przebiegać z zachowaną percepcją lub ze zniesieniem percepcji. Często zdarza się, że chorzy nie przyjmują pokarmów, zanieczyszczają się (osłupienie katatoniczne hamuje prawidłowe załatwianie czynności fizjologicznych). Długo trwający stan osłupienia prowadzi do osłabienia i wychudnięcia. Często mamy objawy katalepsji woskowatej lub sztywnej. W głębokich stadiach pojawia się

osłupienie efektoryczne (sztywne) - chorzy nawet przez kilka godzin a nawet dni pozostają w bezruchu (zastygają w dziwnych, irracjonalnych pozycjach - np. w pozycji leżącej trzymają głowę nad poduszką). Przy próbie zgięcia kończyny chorego napotyka się na elastyczny opór. Czasem chory zatrzymuje kończynę w nowej pozycji (giętkość woskowa), a czasem szybko wraca do poprzedniej )giętkośc rzekomowoskowa).

Przy osłupieniu czynnym mamy często negatywizm czynny, czyli chory przeciwstawia się np. jeśli ujmiemy jego dłoń to ją cofa, jeśli polecimy mu ptworzyć oczy, to je zamyka.

osłupienie receptoryczne (wiotkie) - nie dochodzi tu do pełnego zahamowania, chorzy poruszją się bardzo wolno, nie napinają mięśni.

• hiperkinetyczna: odwrotnie - znamionuje ją pobudzenie popędu ruchowego oraz podwyższenie nastroju, bezsensowne błaznowanie (wzmożona ruchliwość, czasem agresja), euforia. Chorzy często rzucają przedmiotami, niszczą rzeczy, drą na sobie ubranie, zadają sobie okaleczenia. Ich wypowiedzi są rozkojarzone, pełne neologizmów. Ciągłe pobudzenie może prowadzić do poważnych zaburzeń krążenia, co w rezultacie powoduje śmierć.

• schizofrenia hebefreniczna- rzadka postać charakteryzująca się występowaniem tzw. zespołu hebefrenicznego (najczęsciej występuje u ludzi młodych). Bardzo widoczne i dominujące objawy to rozprężenie całego życia uczuciowego, zanik przejawów uczuiwości wyższej. Chory zaczyna zdradzać dziwactwa, przyjmuje niepoważne pozy, wybucha bez powodu śmiechem, zachowuje się nietaktownie, knąbrnie. Z czasem pojawiają sięurojenia oraz myślenie autystyczne.

• schizofrenia somatopsychiczna - dominują skargi i urojenia hipohondryczne skoncentrowane na narządach wewnętrznych.

• Schizofrenia cykliczna (okresowa) - przy dominujących objawach schizofrenicznych występują tu też okresowo objawy depresji lub manii

Uważa się powszechnie, że schizofrenia ma podłoże genetyczne

Ze schizofrenią mylona jest też często psychoza schizofreniczna. Podstawowym punktem ich rozróżnienia jest długość okresów remisyjności. Psychozy mają długie okresy remisyjności, są wyleczalne, natomiast schizofrenie nie są wyleczalne - można jedynie wyciszyć jej objawy), co więcej w trakcie rozwoju choroby występują coraz krótsze objawy remisji, a coraz dłuższe okresu nasilenia objawów,

CHOROBY AFEKTYWNE

1. PSYCHOZA MANIAKALNO - DEPRESYJNA (cyklofrenia, psychoza afektywna dwubiegunowa)

Jest to choroba, która charakteryzuje się okresowym, cyklicznym przebiegiem. Okresowo, na przemian występują dwie fazy:

• faza manii (gr. mania - obłed, szaleństwo)- Można w niej wyodrębnić 3 podstawowe cechy:

• podwyższony nastrój - stały stan zadowolenia, radości, szczęścia, nieuzasadnionego optymizmu,beztroski, błogostanu. W nasilonych stanach maniakalnych pojawiają się nagłe przejścia do stanu dysfori - gniew, agresja (zwłaszcza, gdy osobnik napotka na swojej drodze przeszkodę, sprzeciw otoczenia to reaguje gniewem i agresją, co wywołuje to częste konflikty z otoczeniem). Często chorzy podejmują nieprzemyłane działania, podejmują ważne decyzje bez zastanowienia (np. o dalekiej podróży, o rozwodzie).

Charakterystyczne jest tu przyspieszone tempo myślenia, aż do gonitwy myśli i zerwania związku myślowego, duża odwracalnośc uwagi (wszystko, co znajduje się w otoczeniu wbudza przelotne zinteresowanie). Przyspieszone tempo wypowiedzi słownych do słowotoku włącznie.

Uwaga! Czasami przy łagodnych stanach maniakalnych poprawia się pamięć!

Często pojawiają się urojenia wielkościowe, zaburzenia samooceny, urojenia prześladowcze, ksobne.

• Zaburzenia popędu psychoruchowego - nadaktywność ruchowa (szybkie ruchy i gestykulacja, żywa mimika) i życiowa, brak męczliwości. Przy zespołach maniakalnych charakterystyczne jest stopniowe narastanie pobudzenia ruchowego. W stanie znacznego podniecenia ruchowego chorzy biegają, krzyczą, wykonują taneczne ruchy, chwytają i rzucają przdmioty. Skrajne podniecenie ruchowe niektórzy nazywają szałowym podnieceniem maniakalnym.

• Zaburzenia rytmu biologicznego, zwłaszcza znaczne zmniejszenie potrzeby snu mocnego (szybkie budzenie się)

Zespół maniakalny wykazuje duże zróżnicowanie od łagodnych stanów hipomaniakalnych po szał maniakalny (bezwładne podniecenie ruchowe, niekiedy niezamierzone zachowania agresywne.

• faza depresji („depresio” przygniatanie)- występuje częściej niż stany manii. Zespół depresyjny charakteryzuje się nastęującymi typowymi objawami:

• obniżenie nastroju - uczucie smutku, bezsensu życia, pragnieniem śmierci (często mamy też spowolnienie procesów myślenia, trudności w koncentracji). Na tym tle należy odróżnić:

depresję psychotyczną - tzw. dobowe wachanie nastroju (nasilenie przygnębienia rano i wieczorem, niepokój ruchowy, ambiwalencja ruchowa, urojenia winy, grzeszności, hipohondryczne, myśli samobójcze,

depresję fizjologiczną - jest zjawiskiem „normalnym” - obniżenie nastroju dostosowane do sytuacji i współmierne do tej sytuacji

• spowolnienie procesów psychicznych i ruchu- spowolnienie myślenia, osłabienie pamięci, spowolnienie ruchów (czasem do osłupienia),

• zaburzenia rytmu snu i czuwania - zmniejszenie lub zwiększnie potrzeby snu i charakterystyczne wahania samopoczucia chorych podczas dnia (objawy zespołu depresyjnego nasilają się w godzinach porannych,

• lęk o falującym nasileniu,

• dysforia -gniew, zniecierpliwienie, rozdrażnienie (ale w zespołach depresyjnych nie powoduje ona konfliktów z otoczeniem, lecz raczej agresję chory kiruje przeciw sobie.

• Negatywna ocena własnej osoby, pesymistyczne ocena rzeczywistości,

• Wtórnym objawem jest izolowanie się od otoczenia, zerwanie kontaktów personalnych (chory często nie jest w stanie pracować, realizować własnych potrzeb życiowych, jest zniechęcony do życia.

Przy silnym przebiegu mogą wystąpić stany hipomaniakalne i subdepresyjne (skrajna depresja, myśli samobójcze)

Czas trwania jednej fazy waha się od kilku dni, tygodni do nawet kilku lat! W okresach pomiędzy tymi fazami chory nie wykazuje żadnych odchyleń od normy. Należy pamiętać, że czasami u tego samego chorego może występować tylko faza manii, lub tylko faza depresji (tzw. cylkofrenia jednobiegunowa).

Cyklofrenia jest typową chorobą o podłożu genetycznym (nie jest wynikiem zmian pourazowych).

2.CHOROBA AFEKTYWNA JEDNOBIEGUNOWA- w przebiegu choroby występują tylko fezy manii lub depresji (najczęściej depresji z lękiem, urojeniami). Występuje częsciej u kobiet ok. 40r. życia.

PSYCHOZA ALKOHOLOWA I INNE ZABURZENIA PSYCHICZNE SPOWOWDOWANE ALKOHOLEM

Na podłożu alkoholizmu nałogowego i chronicznego może wystąpić szereg psychoz. Najczęsciej spotykane to:

MAJACZENIE ALKOHOLOWE, drżenne (delirium termens)-

Jest to najbardziej charakterystyczna psychoza alkoholowa występująca po kilku latach nałogu, w wyniku nagłego przerwania picia (gdy towarzyszą temu dodatkowe czynniki sprzyjące, jak uraz głowy, urazy psychiczne, gorączka).

Początek psychozy poprzedzają zwiastuny: niepokój ruchowy, bezsenność, ból głowy, nudności, gorączka, a nawet napady drgawkowe. Pojawiają się kilka godzin (a nawet dni) przed wybuchem psychozy (stan predeliryjny).

Samo majaczenie charakteryzują jakościowe zaburzenia świadomości - złudzenia, omamy wszystkich zmysłów. Towarzyszy temu nastrój lękowy (wisielczy humor) oraz pobudzenie psychoruchowe. Objawowom tym towarzyszy drżenie kończyn, które czasem obejmuje też tułów, gorączka oraz podwyższone ciśnienie tętnicze.

Majaczenie po kilku dniach kończy się kilkunastogodzinnym snem terminalnym. PO przebudzeniu pamięć jest zachowana dość dobrze, choć występują luki.

HALUCYNOZA ALKOHOLOWA (omamica alkoholowa):

Psychoza, której towarzyszą:

• omamy słowne (chory słyszy potępiające go głosy, czasem nakuzujące popełnić samobójstwo),

• urojenia prześladowcze,

• lęk o własne życie (może prowadzić do samobójstwa lub zabójstwa urojonego prześladowcy)

Przewlekła halucynoza alkoholowa jest najczęściej nieuleczlna.

PARANOJA ALKOHOLOWA (obłęd alkoholowy, zespół Otella)-

Na podłożu przewlekłego alkoholizmu narastają usystematyzowane urojenia niewiary małżeńskiej oparte na nieprawdopodobnych przesłankach, nie mające żadnych podstaw. Taki paranoik z reguły zachowuje się poprawnie wobec innych osób, lecz bywa agresywny wobec żony lub jej urojonego kochanka.

DEPRESJA ALKOHOLOWA:

Jako wynik alkoholizmu najczęsciej psotykana w schyłkowych stadiach wieloletniego nałogu (20% osób ją dotkniętych popełnia wówczas samobójstwo)

PSYCHOZA KORSAKOWA

Występuje u niektórych osób pijących nałogowo pow. 50 r. życia. jako wynik poważnych zaburzeń przemiany materii i niedoborów witaminowych, które powodują poważnych zmian patologicznych w mózgu. Objawy:

• luki pamięci, które chory wypełnienia zmyśleniami (konfabulacjami),

• nastrój przeważnie euforyczny z okresami zobojętnienia,

• ogólne wyniszczenie organizmu, zmiany zwyrodnieniowe narządów wewnętrznych.

Psychoza ma przebieg przewlekły i z reguły kończy się pełnym otępieniem alkoholowym lub zejściem śmiertelnym związanym z ogólnie ciężkim stanem chorego.

ZESPÓŁ AMNESTYCZNY KORSAKOWA - jest to pojęcie bardziej ogólne, obejmuje zespół zaburzeń amnestycznych spowodowanych czynnikami uszkadzającymi mózg (zatrucia zwł. tlenkiem węgla, urazy, miażdżyca). Zespół Korsakowa może też występować jako objaw psychozy alkoholowej. W zespole takim mamy objawy typowe dla postaci otępiennej ze szczególnym nasileniem zaburzeń pamięci i orientacji. Rozległe luki pamięciowe chory wypełnia konfabulacjami, często o absurdalnej treści

INNE ZABURZENIA PSYCHICZNE SPOWODOWANE ALKOHOLEM:

Dipsomania (opilstwo okresowe, )- nie musi być następstwem nałogu alkoholowego. Nawet człowiek nienadużywający alkoholu może czasem odczuwać nieprzepartą chęć upicia się i w ciągu kilku dni wypija duże ilości alkoholu, zaniedbuje się, nie je, nie myje się. Towarzyszyć jej mogą krótkotrwałe stany pomroczne połączone z bezcelowym wędrowaniem i niepamięcią wsteczną.

Podobne w przebiegu są typowe dla przewlekłego alkoholizmu ciągi pieniacze (pseudodipsomania).

Padaczka alkoholowa - należy do padaczek objawowych. Towarzyszy okresom intensywnego picia i ustępuje bez leczenia po jego zaprzestaniu.

Otępienie alkoholowe (dementia alkoholica) - jest to typowy otępienny zespół psychoorganiczny, występuje u alkoholików po wielu latach nałogu. Odmianą jest alkoholowe rzekome porażenie postępujące - jest to otępienie, któremu towarzyszy leniwa reakcja źrednic na światło oraz dyzartria ( upośledzenie w artykułowaniu dźwięków, powolna mowa).

PSYCHOZY REAKTYWNE (SYTUACYJNE)

Są to psychozy charakteryzujące się nieadekwatną reakcją na bodziec zewnętrzny. Występują pod wpływem szczególnie trudnych sytuacji życiowych, które wywołują silny uraz psychiczny (np utrata bliskich osób, katastrofa, wyrok sądu itp.). Są to zaburzenia głębsze od nerwic.

Dzielimy je na:

1. psychozy reaktywne proste (elementarne) - mają one charakter stanów epizodycznych, charakteryzuje je krótkotrwałość i ostrość przebiegu (większe znaczenie przy ich powstaniu ma bodziec zewnętrzny, a nie uwarunkowania osobowościowe):

1. reakcje wstrząsowe - obserwowane u ludzi znajdujących się w skrajnych sytuacjach urazowych (powódź, pożar, trzęsienie ziemi). Reakcje wstrząsowe przybierają różną postać:

• reakcje eksplozywne - haotyczne wyłądowania ruhowe, paniczna ucieczka z miejsca zdarzenia

• osłupienie - człowiek nieruchomieje (bezruch, mutyzm),

• tzw. zespół katastrofy - nienaturalny spokój, obojętnośc w stosunku do wszystkiego co się dzieje wobec tragicznej sytuacji. Jest to swoisty „zapad uczucoiwy” będący częstą reakcją na sytuację traumatyczną jak pożar, trzęsienie ziemi, czy wypadek samochodowy (tzw. szok powypadkowy). Często mamy tu ograniczenie lub utratę świadomości, niepamięć.

2. reakcje krótkiego spięcia - mamy tu bardziej złożony sposób zachowania, niż w przypadku reakcji wstrząsowych. Na pierwszy plan wysuwa się tu nie gwałtowność reakcji, nagłość związku pomiędzy zamiarem a działaniem (reakcja krótkiego spięcia to bezpośrednie przekształcenie się impulsów uczuciowych w czynności, często jest to działanie niebezpieczne dla otoczenia).

Przykładami mogą tu być m.in.:

• afekt patologiczny - niewspółmierna reakcja na bodziec, z reguły nie ma źródeł o podłożu organicznym (jedynie czasem jest to uszkodzenie mózgowia), stąd trudno jest stwierdzić istnienie w danym wypadku psychozy reaktywnej (jedynie na podstawie wywiadu). Afekt patologiczny powoduje zawężenie pola świadomości oraz cechy stanu pomrocznego

• zryw posenny (zespół Elpenora) - kontynuowanie snu na jawie, człowiek przejawia głębokie zaburzenia orientacji w otoczeniu, niepokój ruchowy, co często prowadzi do gwałtownych, nie kontrolowanych działań.

Cechami charakterystycznymi przy reakcjach krótkiego spięcia są:

• nagłość powstania (są to niewspółmierne reakcje na bodziec sytuacyjny, jak kłótnia itp)

• burzliwy przebieg (silne wyładowania ruchowe, niszczenie rzeczy, działania agresywne)

• krótkotrwałość,

• zaburzenia i utrata świadomości, niepamięć okresu ataku,

• zanurzenie psychofizyczne, aż do śpiączki, po ustaniu ataku

2. histeryczne zespoły reaktywne

1. zespół Gansera:

Stosunkowo często występuje on wśród więźniów i ludzi pozostających w izolacji, samotnych (oraz z wykształconym irracjonalnym poczuciem osamotnienia), stąd czasem można spotkać się z nazwą psychoza więzienna, izolacyjna (są to jednak pojęcia złożone i mogą zawierać w sobie objawy zespołu Gansera). Powstaje ona pod wpływem stresu wywołanego oczekiwaniem w izolacji na wynik sprawy, czy odsiadywaniem długoterminowej kary więzienia. Szeroko pojmowana psychoza więzienna może przybrać postać:

• urojeniową (urojenie darowania kary) oraz

• obłęd,

• często pojawiają się natręctwa

• zaburzenia toku i treści myślenia,

• zaburzenia ilościowe świadomości

• ambiwalencja intelektualna

Natomiast klasyczny zespół Gansera polega na występowaniu kilku zasadniczych przejawów:

• dawanie błędnych odpowiedzi na elementarne pytania oraz bezradność wobec prostych zadań (chory nie umie odpowiedzieć ile ma palców, ile jest 2+3) przy jednoczesnej umiejętności odpowiedzi na trudniejsze pytania;

• wykonywanie prostych czynności na opak - np. pisanie odwrotną stroną długopisu, wkładanie odwrotnie klucza do zamka,

• zaurzenia świadomości (płytkie stany pomroczne, lub na odwrót - przejaśnienie świadomości), senność, dezorientacja, zagubienie;

• stan zwykle ustępuje po kilku lub kilkunastu dniach i pozostawia jedynie fragmentaryczne wspomnienia (zaburzenia pamięci),

2. puellizm:

Zdziecinnienie, ucieczka w świat dzieciństwa, jako reakcja na stres.

Objawy są tu zbliżone do zespołu Gansera, lecz dodatkowo występują tu:

• brak umiejętności nawiązania kontaktu z otoczeniem,

• kanfabulacje,

• zaburzenia intelektualne i motoryczne (co innego mówi, co innego robi),

• manifestowanie wysiłku przy wykonywaniu bardzo prostych czynności, mówienie w sposób sepleniący, częsty płacz jako reakcja na napotykane przeszkody itp.

3. Otępienie rzekome (pseudodementia)

Jest to pozorne i przemijające otępienie powodowane sytuacyjnie, np. stresem, jako nieuświadamiana przez chorego reakcja obronna. Jest to stan zblizony do zespołu Gansera, lecz znacznie głębszy (wyrażne zaburzenia świadomości)

Najbardzej charakterystycznym objawem zawnętrznym jest krańcowa bezradność chorych i wyraźnie okazywany wysiłek przy wykonywaniu najprostszych czynności (chory marszczy czoło, rozgląda się bezradnie, jakby pytano go o niepojęte rzeczy).

Przy otępieniu rzekomym może dojść do znacznego spowolnienia ruchowego i słownego (aż do osłupienia)

Należy pamiętać, że często przy histerycznych zespołach reaktywnych trudno jest odróżnić czy mamy do czyienia z jednostką chorobową, czy też ze zwykła symulacją. Często też występują płynne przejścia między zespołem Gansera i otępieniem rzekomym z cechami puerylizmu.

3. PSYCHOZY REAKTYWNE WŁAŚCIWE

1. depresja reaktywna - choroba rozwija się z reguły bezpośrednio po pojawieniu się psychicznych czynników urazowych (np. wypadek samochodowy) i jej objawy mają z reguły związek z tymi czynnikami. Chatakteryzyje ją znaczne pogorsznie samopoczucia, spowolnienie ruchowe i słowne, niechęć do podejmowania jakichkolwiek działań. Chory natrętnie myśli o bolesnym zdarzeniu, czasem pojawiają się tendencje samobójcze, ogólne poczucie pokrzywdzenia, brak krytycyzmu

2. reaktywny zespół paranoiczny (pojawia się czasem przy długotrwałych nirozwikłanych sytuacjach stresowych) - jest to bardzo rzadka psychoza charakteryzująca się występowaniem usystematyzowanych urojeń przy braku omamów, drażliwością i obniżeniem nastroju.

3. reaktywny zespół zbliżony do schizofrenii - mamy tu pewne powierzchowne podobieństwo do urojeniowej postaci schzofrenii.

PSYCHOZA DOŚWIADCZALNA

Najczęściej powstaje na skutek podawania zdrowemu człowiekowi środków halucynogennych (zwł. LSD)

ZABURZENIA PSYCHICZNE ZWIĄZANE Z OKRESEM INWOLUCJI (STARZENIEM SIĘ)

Przyczyną psychoz okresu inwolucji jest wiele sprzężających się czynników towarzyszących przełomowi hormonalnemu w organizmie, zmianom wstecznym itp. Duża rolę odgrywają tu także przebywane choroby somatyczne (miażdżyca, nadciśnienie, choroby układu krążenia i oddechowego).

Do najczęstszych psychoz tego okresu należą:

• DEPRESJA (melanholia inwolucyjna) - dla depresji tego okresu (która łaczy w sobie cechy prostej depresji oraz zespołu maniakalnego) najbardziej charakterystyczne objawy to:

• głebokie przygłębienie, któremu czasem towarzyszą myśli samobójcze, silny lęk, urojenia grzeszności, winy, katastroficzne (przekonanie o sytuacji bez wyjścia), hipohondryczne

• pobudzenie psychoruchowe, które nie występuje w depresji prostej (nieustanne chodzenie, bicie głową w ścianę, szarpanie ubrania, jęczenie). Pobudzenie to najczęsciej narasta nocą.

• przyspieszenie toku myślenia,

• bezsenność, brak łaknienia

OD fazy depresji w psychozie maniakalno - depresyjnej odróżnia melanholię inwolucyjną brak okesowości przebiegu oraz większe nasilenie lęku.

• ZESPOŁY PARANOIDALNE LUB PARANOICZNE - gdzie przeważają urojenia związane z sytuacjami lub czynnikami odgrywającymi ważną rolę w życiu danej osoby (urojenia zazdrości, prześladowcze), którym często towarzyszą omamy (z wyjątkiem wzrokowych).

• ORGANICZNE ZABURZENIA PSYCHICZNE OKRESU PRZEDSTARCZEGO I STARCZEGO:

Obraz kliniczny tego typu zaburzeń sprowadza się głównie do objawów otępienia różnej głebokości. Do charakterystycznych zaburzeń należą też zaburzenia świadomości, zespoły majaczeniowe lub pomroczne, ambiwalencja motoryczno-intelektualna (jednoczesne przeżywanie sprzecznych uczuć, sprzecznych postaw wobec tego samego przedmiotu, czy osoby) .

Otępienie (demencja)- pojęcie to oznacza obniżenie sprawności funkcji intelektualnych, zwłaszcza pamięci. Możemy mówić o tzw. zespole otępiennym, którego główne cechy to:

• zmniejszenie sprawności intelektualnej, zwłaszcza zdolności logicznego myślenia (analiza, synteza uogólnianie, wnioskowanie),

• zaburzenia pamięci, zwłaszcza zapamiętywania (przy głębokich zaburzeniach zupełna dezorientacja co do czasu, miejsca, otoczenia i własnej osoby). Charakterystyczne jest natomiast to, że chory dobrze pamięta wydarzenia dawne, np. okres młodości,

• osłabienie lub brak krytycyzmu.

• Chwiejność emocjonalna - skłonność do popadania w rozrzewnienie i szybkie popadanie w radość

W okresie inwolucji możemy wyróżnić:

Tzw. otępienie starcze - jest związane ze zmianami zanikowymi w mózgu, jest ono nieodwracalne. Otępienie starcze występuje z reguły u osób z upośledzeniem lub otępieniem umysłowym. Zaczyna się ono od zaburzeń pamięci wstecznej (pierwsze objawy ok.60 roku życia). Pierwszym mierzalnym objawem tego otępienia jest samoistne nadciśnienie tętnicze.

Otępienie miażdżycowe - Jego przyczyną są zmiany miażdżycowe w układzie naczyń tętniczych mózgu (co prowadzi także do zaniku komórek mózgu). Rozpoczyna się z reguły wcześniej niż starcze. Jego objawy są bardziej zróżnicowane niż w otępieniu starczym:

- zatory, drobne wylewy, udary mózgowe, zmiany afatyczne (mowy), zaburzenia mięśni kończyn

Charakterystyczne dla okresu starczego jest występowanie objawów charakteropatii starczej (pod wpływem działania szkodliwych czynników jak choroba somatyczna, uraz psychiczny). Do jej głównych przejawów należą:

• egoizm starczy,

• nieomylność w sądach i poczynaniach (częste konflikty na tym tle z otoczeniem),

• obojętność wobec najbliższych, skąpstwo,

• zanik uczuciowości wyższej z obniżeniem hamulców popędowych

• wyraźnie zaznaczona chwiejność uczuciowa, drażliwość

O wiele poważniejsze zmiany otępienne występują przy chorobie Alzheimera i Picka

CHOROBA ALZHEIMERA

Przypuszcza się, że jest ona uwarunkowana genetycznie. Przyczyną zaburzeń jest rozlany zanik komórek mózgowych (głównie kory mózgowej).W ciągu kilku lat prowadzi do głębokiego otępienia.

Choroba pojawia się zwykle w okresie przedstarczym ( a nawet wczaśniej). Oprócz objawów typowych dla otępienia mamy tu objawy osiowe:

• osłabienie zainteresowań i napędu psychoruchowego (chory zaniedbuje swoje obowiązki, przestaje go cokolwiek interesować)

• postęujące upośledzenie pamięci, zwłaszcza świeżej, rozszerzanie luk pamięciowych (chory nie poznaje najbliższych, am trudności w wykonywaniu podstawowych czynności życiowych)

• stany majaczeniowe, czasem napady padaczkowe, niepokój ruchowy,

• afazja, agnozja, apraksja, które znacznie upośledzają kontakty z otoczeniem o powoduje bezradnośc i zniedołężnienie

Choroba ta prowadzi w ciągu kilku lat do zejścia śmiertelnego

CHOROBA PICKA

Zanik komórek mózgu jest tu jeszcze większy niż przy Alzheimerze (zanikowi ulega także istota biała). W zależności od tego jaka część mózgu ulega największemu zanikowi rozróżniamy dwa typy tej choroby:

• Pick w postaci czołowej (zanikowi ulegają głównie płąty czołowe) - choroba rozpoczyna się od osłabienia uczuciowości wyższej i hamulców uczuciowo - rozumowych (przejawem może być popełnieni jakiegoś wykroczenia p-ko porządkowi prawnemu, np. kradzież). W dalszym rozwoju choroby osoba staje się leniwa (obniżenie napędu psychoruchowego częśto prowadzi do zupełnej bezczynności), w kontaktach z ludzmi często jest bezczelna i arogancka. Upośledzeniu ulega myśłenie przycznowo-skutkowe.

W ciągu kilku lat choroba prowadzi do bardzo głębokiego otępienia, chory wymaga stałej opieki.

• Pick w postaci skroniowej - objawy ogniskowe to afazja, apraksja, aleksja, agrafia. W przeciwieństwie do poprzedniej postaci chory staje się wielomówny (aż do słowotoku), przeważa u niego nastrój euforyczny.

Choroba także prowadzi do głębokiego otępienia i zniedołężnienia i w konsekwencji do śmierci.

Należy pamiętać, że z punktu widzenia medyczno-sądowego najistotniejsze jest stwierdzenie w jakim stanie świadomości znajdował się sprawca w chwili czynu. Zawsze przy określaniu stanu świadomości decyduje moment chwili czynu. Sprawca może być chory psychicznie, lecz w chwili czynu mógł mieć okres remisji choroby, stąd stwierdzenie choroby nie powinno decydować o zaniechaniu przeprowadzenia szczegółowych badań.

ZABURZENIA PROCESÓW SENSOLOGICZNYCH

Zaburzenia te mają istotny wpływ na badanie i jego wyniki. Możemy mówić o zaburzeniach odbioru wrażeń i spostrzeżeń.

Odbiór wrażeń - receptoryczny odbiór impulsów zewnętrznych za pomocą zmysłów ( wzrok, słuch.... - mamy więc wrażenia wzrokowe, słuhowe, dotykowe itp), np. ukłucie szpilką powierzchni skóry wywółuje wrażenie bólu

Spostrzeżenia - obróbka myślowa zebranych wrażeń i impulsów odebranych przez wrażenia za pomocą doświadczenia i wiedzy. Ich klasyfikacja również oparta jest na rodzajach analizatorów (spostrzeżenia wzrokowe, słuchowe, zmakowe itp). Najczęsciej doznajemy równocześnie różnych spostrzeżeń (gdyż zazwyczaj działają na nas zespoły bodźców odbierane przez kilka analizatorów).

Spostrzeżenia stanowią podstawę procesów poznawczych. Treść spostrzeżenia jest uzależniona od doświadczenia danej osoby, jej wiedzy, zainteresowań, poglądów i stanu emocjonalnego. Dzięki np. wiedzy i doświadczeniu osoba jest w stanie rozpoznać dany przedmiot dostrzegając tylko niektóre jego elementy (np. w ciemności)

Zaburzenia odbioru wrażeń:

1. somatyczne

2. psychiczne ( one skutkują zaburzenia somatyczne)

Zaburzenia spostrzegania ( są z reguły wynikiem zaburzenia przytomności i świadomości):

1. omamy (halucynacje), czyli odbiór bodźców, które de facto nie istnieją (czyli spostrzeżenia powstająće u danej osoby bez jakichkolwoek bodźców działających z zewnątrz). Ich zasadniczą cechą jest poczucie u chorego realności - chory jest przekonany o rzeczywistym istnieniu danych przedmiotów, głosów, obrazów itp.

Można je wywołać przez podanie środków halucynogennych lub umieszczenie w pomieszczeniu ograniczającym do minimum dopływ bodźców zewnętrznych.

Omamy dzielimy na:

• elementarne:przeżywanie doznań prostych typu wrażeń, np: błyski, migotanie, pojedyncze dźwięki.

• Proste: są to spostrzeżenia, które dotyczą jednego analizatora (np. choru słyszy śpiew lub widzi jakiś przedmiot),

• Złożone - dotyczą dwóch lub więcej analizatorów (chory przeżywa całe sceny - dostrzega rozmawiających ludzi, widzi płomienie itp)

Mogą mieć one różną postać, w zależności od rodzaju analizatora:

• omamy wzrokowe - najczęściej są to omamy typu spostrzeżeń różnych przedmiotów, osób. Czsem są one nienaturalnej wielkości i kształtu (omamy makro i mikrooptyczne). Niekiedy chory widzi całe sceny o charakterze dynamicznym (jak w filmie) - co jest charakterystyczne dla zespołu majaczeniowego i schizofrenii.

Czasem przy omamach wzrokowych wystęuje tzw. objaw sobowtóra: chory dostrzega własną postać obok siebie.

• omamy słuchowe - chory słyszy głosy, śpiew, dzwony, pojedyncze słowa, lub bliżej nieokreślone dźwięki, które docierają do niego zza ściany z innego miasta lub miejsca, którego nie określa. Czasem słyszy rozmowę prowadzoną pomięzy innymi osobami, udzielane mu rady, czy pogróżki.

Wśród omamów słuchowych mogą występować tzw. omamy imperatywne - zawierają nakazy, zakazy, czy polecenia (mogą popchnąć chorego do dokonania czynów przeciwko otoczeniu lub przeciwko sobie)

• omamy węchowe - np chory czuje zapach gazu, zgnilizny,

• omamy dotykowe - chory odczuwa pewne doznania na powierzchni skóry, np obecność owadów, większych zwierząt (charakterystyczne dla alkoholowej psychozy majaczeniowej). Czasem chorzy skarżą się na poruszanie się „mrówek” i robaków pod skórą., odczuwają ogrzewanie lub oziębianie skóry itp.

• omamy smakowe - zwykle łączą się z innymi, np. węchowymi. Chory odczuwa zmieniony smak potraw, napojów, co często interpretuje urojeniowo (że ktoś chce go zatruć).

• omamy czuć wewnętrznych - są to doznania, które według chorego napływają z jego narządów wewnętrznych lub z różnych części ciała (mogą nawet wywoływać uczucie bólu bez przyczyny)

• omamy rzekome (pseudohalucynacje): wbrew nazwie są to rónież omamy. Także powstają bez udziału czynnika zewnętrznego jako wytwór naszego ego. Różnica polega na tym, że przy pseudohalucynacjach chory na ogół bez trudu odróżnia je od realnych spostrzeżeń i odczuwa jako, narzucone z zewnątrz doznania wewnętrzne). Najczęściej są to omamy wzrokowe (chory widzi obrazy, które „jak żywe stają przed jego oczami”) oraz słuchowe (najczęściej chory słyszy własne myśli uparcie narzucające się, przy czym nie słyszy ich „uchem”, lecz niejako „wewnętrznie” - np. przemawia do niego głos sumienia).

Mają one z reguły charakter organiczny (pytania: czy zdaję sobie sprawę z irracjonalności i czy potrafi to pokonać)

• halucynoidy:Są to wrażenia lub spostrzeżenia powstające bez bodźców działajacych z zewnątrz, które to doznania chory ocenia krytycznie i uważa je za objaw chorobowy (to zasadniczo odróżnia halucynoidy od omamów). Chory mimo, że wie, iż haluynoidy nie mają odbicie w rzeczywistości, nie potrafi się im oprzeć, są silniejsze od niego. Halucynoidy są wyrazem zmian organicznych mózgu. Wchodzą one w zakres tzw. zaburzeń psychosensorycznych:

polegają one na krótkotrwałym występowaniu halucynoidów o zróżnicowanej postaci. Wystęują one napadowo i są charakterystyczne dla padaczki z lokalizacją zmian w zakresie płata skroniowego oraz guzów mózgu. W czasie takiego napadu świadomość chorego jest zwykle przymglona, ale nie wystęują jakościowe zaburzenia świadomości - chory ocenia krytycznie zaburzenia jakim uległ.

Bardzo częśto w ramach tych zaburzeń chory widzi obrazy w zmienionym kształcie i wielkości, odczuwa falowanie podłogi, czy obsuwanie się sufitu, doznaje tzw. zaburzeń schematu ciała.

HALUCYNOZA - choroba psychiczna, w której omamy są objawem dominującym

2. złudzenia ( iluzje), czyli odbiór faktów istniejących w zmienionej postaci

Złudzenia można podzielić na :

• złudzenia fizjologiczne: uwarunkowane strukturą spostrzeganego przedmiotu, np. złudzenia geometryczne (złudzenie Sandera - jeśli narysujemy dwa równe koła i jedno z nich otoczymy pierścieniem małych kół, a drugie - pierścieniem dużych kół, to pierwsze koło będzie wydawać się nam większe). Złudzeniom takim ulegamy zawsze, znajomość zagadnienia nie wpływa tu treść spostrzeżenia. Do złudzeń fizjologicznych zaliczamy też złudzenia uwarunkowane przez nastawienie, np. jeśli czekamy na powrót do domu osoby bliskiej i boimy się o nią, to często ulegamy złudzeniu, że słyszymy jej kroki - tego typu złudzenie podlega ocenie krytycznej (osoba przekonuje się o swojej pomyłce)

• Złudzenia o charakterze psychopatologicznym: są to zniekształcone spostrzeżenia, których chory nie koryguje, mimo dowodów ich błędności. Chory pozostaje przy fałszywej interpretacji faktów, mimo dowodów, że tak nie jest (brak krytycyzmu).

PROCESY WOLICJONALNE, EMOCJONALNE, DECYZYJNE

Często zachodzi sprzeczność między wolą, motywacją a podejmowaną decyzją.

WOLA -jej przejawem jest aktywne działanie, czyli świadome, uporządkowane iwytrwałe dążenie do celu.

Zaburzenia aktywności mogą polegać na:

• Osłabieniu aktywności - jest charakterystycznym objawem zespołów depresyjnych. Jeso objawy to przykładowo apatia, jako zaburzenie aktywności (zmniejszenie zaiteresowań, nastroju), czy zespół apatyczno - abuliczny (oprócz słabej aktywności wystęuje tu też zobojętnienie, często wytępuje przy zmianach organicznych mózgu),

• Wzmożeniu aktywności - charakterystyczne dla płytkich stanów hipomaniakalnych, gdzie wystęuje bezładny niepokój. Typowe jest tu również występowanie sprzecznych dążeń (ambitendencja, rozszczepienie aktywności) - chory dostrzega kogoś i idzie w jego kierunku, po czym zatrzymuje się i szybko oddala (częste u schizofreników).

Obok zaburzeń aktywność można mówić o zaburzeniach ruchu:

• spowolnienie i zahamowanie ruchowe - występuje głównie przy takich zaburzeniach jak:

• zespoły depresyjne - spowolnienie wówczas pogłebia się stopniowo, ruchy chorych nabierają wrażenia ociężałych, a pogłebiający się stan depresyjny wiedzie w niektórych przypadkach do całokowitego zahamowania ruchowego i mutyzmu - osłupienie depresyjne,

• senność patologiczna,

• osłupienie katatoniczne - tu zahamowanie może pojawić się nagle (pełne osłupienie nawet w ciągu jednego dnia) i dość szybko znika (np. poprzez gwałotwny zryw ruchowy).Bardzo charakterystyczne dla schizofreni katatonicznej, ale występuje też w psychozie afektywnej, w porażeniu postępującym itp.

• pobudzenie ruchowe - typowe dla cyklofrenii i schozofrenii (zwł. katatonicznej), w niektórych chorobach alkoholowych i starczych

• stereotypie ruchowe - wielokrotne wykonywanie monotonnych, tych samych czynności ruchowych (kołysanie się, wysuwanie i chowanie języka). Może przybrać różne postaci:

• echopraksja - automatyczne naśladowanie czyichś ruchów,

• echomimia - naśladowanie mimiki,

• echolalia - powtarzanie cudzych słów i zdań.

Objawy te wystęują często przy schizofrenii katatonicznej

• zmanierowanie ruchowe - wykonywanie przesadnych , dziwacznych czynności ruchowych (typowe dla schizofrenii)

• natręctwa ruchowe - omówione orzy natręctwach

ZABURZENIA PAMIĘCI

PAMIĘĆ - jest to złożony proces nerwowy, dzięki któremu bodźce działające na ustrój pozostawiaj w układzie nerwowym ślady, które utrzymują się dłużej niż działanie bodźca. Polega ona na utrwalaniu (zapamiętywaniu), przechowywaniu, rozpoznawaniu i odtwarzaniu (przypominaniu) myśli, emocji oraz czynności ruchowych. Proces zapamiętywania przebiega etapami:

1. odebranie bodźca przez receptory;

2. zamiana bodźca na impulsy dochodzące do ośrodków mózgowych,

3. przetworzenie impulsu - powstanie wrażenia, postrzeżenia i wytworzenie śladu pamięciowego (engramu) oraz kojarzenie napływającej informacji z już wytworzonymi śladami pamięciowymi,

4. przechowywanie informacji w formie pamięci trwałej i nietrwałej,

5. wykorzystywanie odtworzonej ze śladu pamięciowego informacji w mowie, ruchu, czy reakcjach emocjonalnych

Pamięć krótkotrwała (świeża, bezpośrednia)- krótkotrwała rejestracja zdarzeń w ośrodkowym układzie nerwowym, czyli to co przechowuje się w pamięci przez kilka, kilkanaście minut i teoretycznie zapomina się. Dopiero utrwalenie (konsolidacja) śladu pamięciowego prowadzi do przekształcenia śladu w pamięć długotrwałą (jest związana ze zmianami w ultra strukturze komórki nerwowej).

Zasadnicze typy pamięci:

• w zależności od indywidualnych preferencji wyróżniamy:

• pamięć wzrokowa,

• słuchowa,

• w zależności od charakteru zapamiętywania:

• pamięć logiczna - zapamiętywanie materiału z uwzględnieniem zachodzących w nim związków,

• pamięć mechaniczna - zapamiętywanie bez związku

Przypominanie sobie - kwestie emocjonalne

ZABURZENIA PAMIĘCI

1. nadczynność pamięci (hipermnezja)- jest to zdolnośc nadzwyczaj szybkiego zapamiętywania obszrenego materiału, która czasami pojawia się u osobników niedorozwiniętych umysłowo (jednostronne uzdolnienie zapamiętywania szeregów cyfr, dokonywania skomplikowanych obliczeń).

Ponadto nadczynność pamięci zaznacza się też częśto w stanach hipomaniakalnych.

2. niedoczyność pamięci - wyróżniamy tu:

• czynnościowe zaburzenia pamięci - np. upośledzenie zapamiętywania na skutek rozproszenia uwagi wywołanego silnym wzruszeniem emocjonalnym (nieznaczne zaś emocje wpływają aktywizująco na pamięć). Takie zaburzenia mogą pojawić się u zdrowych ludzi.

• Zaburzenia pamięci spowodowane zmianami chorobowymi - np. luki pamięciowe przy stanach pomrocznych, osłabienie pamięci przy nerwicach, zaburzenia pamięci uwarunkowane zmianami organicznymi (jako objawy zespołu psychoorganicznego, zwłaszcza przy zespołach otępiennych)

3. Niepamięć (amnezja): jest to ubytek pamięci będący następstwem utraty świadomości lub zaburzeń osobowości. Występuje po urazach mózgu, zatruciach (zaczadzenie upojenie alkoholem), napadach epileptycznych. Towarzyszy też chorobom psychicznym oraz schorzeniom ośrodkowego układy nerwowego.

Luka pamięciowa może obejmować krótki okres (minuty, godziny), lub rozciągać się nawet na długie lata (przy rozległym uszkodzeniu tkanki mózgowej w zespołach ptępiennych). Często takie luki pamięciowe chory wypełnia fałszywą, przypadkową treścią (choć towarzyszy mu przeświadczenie, że właściwie umiejscawia fakty) - są tzw. konfabulacje, będące przejawem zafałszowania pamięci.

Niepamięć może być:

• uprzednia - niepamięć odcinka czasu poprzedzającego zaburzenie lub utratę świadomości, charakterystyczna dla wstrząśnień mózgu, napadów padaczkowych, czy zatrucia gazem

• następcza niepamięć odcinka czasu po zaburzeniu lub utracie świadomości,

• niepamięć śróczasowa, czyli okresu ataku, zaburzeń (możę być całkowita lub częściowa)

4. zafałszowanie pamięci - w dany ciąg sytuacyjny wkomponujemy coś, co wydarzyło się kiedyś, bo nam się wydaję, że taki był przebieg zdarzeń. Ważne jest, aby odróżnić od zafałszowania pamięci zniekształcenia treści samych spostrzeżeń (np. przy myśleniu życzeniowym). Przy zafałszowaniu pamięci spostrzeżenia są prawidłowe, lecz sam proces przypominania jest zniekształcony. Do zjawisk zafałszowania pamięci zaliczamy:

• konfabulacje -

• złudzenia i omamy pamięciowe - chory jest przeświadczony o realności przeżyć, których nie doznał lub które wystąiły jedynie w jego wyobraźni.

• zjawiska typu deja vu - wydaje nam się, że daną sytuację już przeżyliśmy (deja vecu), lub coś już widzieliśmy (deja vu)

STRUKTURA MYŚLENIA- ZABURZENIA TOKU I TREŚCI MYŚLENIA:

Myślenie - jest to najwyższa czynność poznawcza, postrzeganie związków zachodzących pomiędzy różnymi elementami rzeczywistości, tworzenie pojęć, sądów. Pojęcie myślenia jest też wiązane z rozwiązywaniem problemów.

Podstawowe operacje myślenia:

• analiza, czyli wyodrębnianie poszczególnych elementów,

• synteza - wiązanie elementów w całość

Typy myślenia:

• myślenie asocjacyjne (skojarzeniowe) - jedna myśl wywołuje drugą w sposób swobodny, bez określonego celu (charakterystyczne dla marzeń sennych),

• myślenie ukierunkowane -ma wyraźnie postawiony cel. Może być:

• twórcze - prowadzi do poznania nowych związków, stosunków,

• odtwórcze - prowadzi do poznania faktów, które są już społecznie znane

• myślenie konkretne (obrazowo - ruchowe) - odnosi się do konkretnych przedmiotów

• myślenie abstrakcyjne - operuje oderwanymi pojęciami

Zaburzenia myślenia są wynikiem zaburzeń w sferze emocjonalno - motywacyjnej. Poważniejsze zaburzenia myślenia mogą być wynikiem psychologicznych mechanizmów obronnych (np. racjonalizacja - nieprawidłowe uzasadnienie zachowania niezgodnego z sumieniem danej osoby, projekcja - przypisywanie otoczeniu wrogich zamiarów)

Zaburzenia myślenia dzielą się na zaburzenia toku myślenia(formalne) i zaburzenia treści myślenia. Poszczegółne typy zaburzeń często jednak się ze sobą przeplatają i trundo je jest od siebie odróżnić.

1. Zaburzenia toku myślenia - tok myślenia może być:

• spowolniony - zwolnienie myślowe może być nieznaczne (jak przy przygnębieniu), lub wyraźne (charakterystyczne dla depresji), może nawet objawiać się zahamowaniem lub zatamowaniem myślenia:

• zahamowanie myślenia -jest to zatrzymanie wolnego już wątku myślenia, które ma charakter ciągły. Myśli zastygają, czemu towarzyszy znaczne spowolnienie ruchowe.

• zatamowanie - nagłe przerwy w toku myślenia, które chory opisuje jako wrażenie ucieczki myśli (pojawia się nieoczekiwanie, w sytuacjach gdy myślenie przebiegało sprawnie). Myśl nagle urywa się i pozostaje pustka (charakterystyczne dla schizofrenii)

• przyspieszony -aż do tzw. gonitwy myśli wyrażającej się słowotokiem (w stanach niepokoju, pod wpływem używek).W najczystszej formie gonitwa myśli występuje w zespole maniakalnym. Nadmiernie szybki tok myślenia uniemożliwia glębszą analizę faktów i związków między nimi.

Zaburzenia myślenia mogą też dotyczyć ciągu skojarzeń (naruszać jego prawidłowość). Objawami są wtedy:

• rozkojarzenie (dysocjacja myślenia) - zerwanie związku pomiędzy poszczególnymi sądami (chory „gubi wątek”, wtrąca do wypowiedzi wyrawane z kontekstu zdania). Czasem chory wielokrotnie powtarza pewne słowa, które nie tworzą żadnej logicznej całości (werbigeracja). Objawem może też być tzw. perseweracja - uporczywe trwanie przy tych samych słowach lub zdaniach, ale wypowiadanych w odpowiedzi na różne pytania zadawane choremu.

W skrajnym przypadku ma postać sałaty słownej (schizofazja)- chory bezmyślnie i haotycznie wypowiada pojedyncze słowa, zgłoski, czy dźwięki, których nie można zrozumieć (typowe dla schizofrenii).

• splątanie toku myślenia (inkoherencja myślenia) - zupełne porwanie wątku myślowego, przypadkowe skojarzenia. Tempo myślenia często ulega zmianie. Obok beładnie nagromadzonych słów pojawiają się rónież pełniejsze wypowiedzi, lecz niezgodne z gramatyczną budową zdania.

Jest ono charakterystyczne dla głębokich zaburzeń świadomości.

• myślenie paralogiczne - stosowanie własnej logiki, która odbiega od podstawowych wymogów (często tworzenie neologizmów, słów niezrozumiałych dla odbiorcy) - charakterystyczne dla schzofrenii.

• lepkość myślenia - przywieranie do jednego tematu - chory trwa przy nim długo podając szereg nieistotnych szczegółów. Podobna jest rozwlekłość myślenia - wprowadzanie wątków ubocznych, co częśto prowadzi do zgubienia głównego (charakterystyczne dla otęienia starczego).

• Myślenie dereistyczne - życzeniowa ocena rzeczywistości niezgodna z realiami życia codziennego (przy psychozach towarzyszy mu urojeniowe widzenie i przekształcanie rzeczywistości)

• Katatymia (myśłenie życzeniowe) - sądy wydają nam się prawdziwe, jeśłi odpowiadają uczuciom, które nas ożywiają.

2. Zaburzenia treści myślenia (są najczęściej bezpośrednim wynikiem działania racjonalizacji lub projekcji w stopniu niespotykanym u normalnych ludzi)

• natręctwa i fobie (występują przed wszystkim przy nerwicach) - Natręctwa to myśli uporczywe, nawracające, które nie są weryfikowane przez osobę mimo oczywistych dowodów ich irracjonalności (myśli, od których nie można się uwolnić ). Człowiek, który doznaje natręctw ocenia je krytycznie, ale nie potrafi im się oprzeć (np. przekonany o śladach krwi lub brudu na rękach nieustannie je myje).

Wyróżniamy:

• natrętne myśli - , np uporczywie powracające wątpliowści doznawane przez chorego (czy właściwie jest rozumiany przez otoczenie, czy nie zaniedbuje swych obowiązków itp), długotrwałe poszukiwanie w myślach zapomnianego nazwiska, nazwy miejscowości itp.

• Natrętne wyobrażenia - np. scen o treści erotycznej, które pojawiają się na widok przedmiotów religijnych i które obrażają uczucia religijne chorego, a którym nie może się oprzeć.

• Natrętnne czynności - np. wielokrotne sprawdzanie czy drzwi do mieszkania zostały zamknięte, wyłaczone żelazko itp. Chory w myśłi analizuje swoje zachowania i czynności, co prowadzi do zamętu w głowie i w konsekwencji ponownego sprawdzenia.

Czasem natrętne czynności przyjmują u chorego postać pewnego rytuału (np. okażania wanny przed kąpielą w obawie przed bakteriami).

Natręctwa w sferze działania nazywamy często kompulsjami (natrętne czynności przebiegające bez iwększych hamulców)

Jeśli takie natręctwa dominują w obrazie chorobowym, to mamy do czynienia z zespołem anankastycznym. Często towarzyszą one nerwicy z natręctwami lub lękowej.

Od natręctw należy odróżnić tzw. automatyzm psychiczny - wykonywanie pewnych czynności, które chory traktuje jako narzucone z zewnątrz i przymusowe lub napór obcych myśli (mantyzm). Przy natręctwach bowiem chory nie traktuje ich jako obce, lecz jako własne (choć przykre i niepotrzebne)

FOBIE - polegają na występowaniu uporczywego lęku w określonych sytuacjach oraz dążeniu do unikania takich sytuacji. Podobnie jak przy natręctwach chory ocenia swój lęk krytycznie, zdaje sobie sprawę z jego irracjonalności. Przykładem może być tu lęk wysokości (acrofobia), klaustrofobia, lę przed przebywaniem w otwartej przestrzeni (agorafobia), lęk przed podróżowaniem (dromofobia), lęk przed zabrudzeniem, przed bakteriami (bakteriofobia) itp.

Cechą charakterystyczną fobii jest także dręczące chorego lękowe oczekiwanie, czy aby nie znajdzie się on w sytuacji, która wyzwala lęk. Oczekiwanie to ma wyraźne cechy natręctwa, często pojawia się ieoczekiwanie wbrew woli chorego.

• urojenia (są zawsze objawem psychotycznym, czyli choroby psychicznej) - są to fałszywe sądy, które chory wypowiada z głębokim przekonaniem o ich prawdziwości i których nie koryguje mimo oczywistych dowodów błędności (mylny obraz rzeczywistości, sumaryczny, wytworzony przez człowieka, który jest głeboko przekonany o jego prawdziwości).

Urojenia różnią się treścią i budową:

Podział urojeń wg treści:

• urojenia prześladowcze - chory jest przekonany o tym, że jest prześladowany, że ktoś chce zaszkodzić jemu lub jego rodzinie, chce go otruć, pozbawić życia itp. Czasem chory odczuwa, że zawiązano przeciwko niemu spisek. Urojenia takie częśto łaczą się z omamami (chory widzi swoich prześladowców, słyszy głosy donoszące o zbliżającym ię niebezpieczeństwie itp.),

• urojenia zazdrości - często przybierają formę urojeniowej interpretacji wydarzeń rzeczywistych (drobne niewinne wydarzenia poczytywane są jako dowody zdrady). Urojenia zdrady małżeńskiej charakterystyczne są m.in. dla paranoi alkoholowej.

• Urojenia hipohondryczne - nieuzasadnione przeświadczenie chorego o istnieniu choroby niszczącej jego organizm. Zbliżone są do nich urojenia zniekształcenia ciała (dysmorfofobia) - chory jest przkonany, że jego ciało (czy twarz) jest zniekształcone, budzi odrazę u ludzi, wydziela przykrą woń. Urojenia zniekształcenia twarzy często świadczą o procesie schizofrenicznym,

• Urojenia grzeszności i winy - chory przypisuje sobie różne przestęstwa i zbrodnie, za które pokutować muszą niewinni ludzie. Często chorzy czują się ludźmi niegodnymi, którzy zasługują na ciężką karę.

• Urojenia poniżenia (nihilistyczne) - w skrajnych przypadkach chory jest przekonany, że jego ciało rozpada się, jego członki nikną, że staje się nicością. Podobne do nich są urojenia zubożenia (że chory nic już nie posiada). Urojenia nihilistyczne oraz urojenia wiecznego potępienia noszą nazwę zespołu Cotarda.

• Urojenia wielkościowe - chory jest przekonany o nadzwyczajności swych przymiotów osobistych które wynoszą go ponad otoczenie (np. nieprzeciętnej inteligencji, rozległej wiedzy itp). Często osoba taka jest przekonana, że zna osoby zajmujące najwyższe stanowiska, jest członkiem elit rządzących, wszyscy liczą się z jego zdaniem, że dokonał epokowego odkrycia itp.

• Urojenia ksobne (odnoszące) - chory odnosi do siebie wszystkie wydarzenia rozgrywająće się wokół niego. Objawiać się to może tym, iż chory ma wrażenie, że ludzie milkną na jego widok lub uśmiechają się porozumiewawczo, ywmieniają dyskretne znaki. Często też osoba taka wyczytuje między wierszami w prasie czy telewizji, że jest przedmiotem zainteresowania, że są czynione aluzje pod jego adresem. Bardzo często tego typu urojenia wiążą się z urojeniami wielkościowymi lub prześladowawczymi.

• Urojenia oddziaływania - chory jest przekonany, że na jego ciało lub umysł ktoś oddziaływuje, np czuje się hipnotyzowany, odczuwa naświetlanie, elektryzowanie, żę jego myśli są wykradane lub nasyłane z zewnątrz. Bardzo podobne są do nich urojenia owładnięcia - chory czuje, że działa na niego jakaś siła, której nie może się oprzeć, że jego myśłi nie przebiegają swobodnie, wbrew jego chęci.

Urojeniom tego rodzaju mogą towarzyszyć pseudohalucynacje (zespół Kandinskiego)

Podział urojeń według ich budowy:

• urojenia paranoiczne - są to rojenia usytematyzowane, tworzą pewien system dotyczący jednej zasadniczej dla chorego sprawy. Są one ze sobą powiązane i logicznie tworzą całość.. Charkterystyczne dla paranoi,

• urojenia paranoidalne - nie wykazują już tak konsekwentnej budowy, dotyczą najczęsciej zagadnień luźno ze sobą powiązanych,

• urojenia niespójne - brak wszelkiej spójności, zmienność treści. Poszczególne wypowiedzi chorego są częśto zupełnie absurdalne.

Gotowość do myślenia w sposób urojeniowy (poprzez urojeniową interpretację wydarzeń rzeczywistych) nosi nazwę nastawienia urojeniowego.

Urojenia są objawem dominującym w wielu zespołach psychopatologicznych:

• zespół paranoidalny: urojenia prześladowcze oraz omamy słuchowe (rzadziej węchowe, smakowe lub dotykowe). Czasem mamy objawy stanu depresyjnego.

• Zespół parafreniczny: usystematyzowane urojenia (prześladowcze, oddziaływania itp.) oraz omamy (słuchowe, czuciowe, węchowe),

• Zespół paranoiczny: zwarte, usystematyzowane urojenia o treści prześladowczej, odnoszącej, wielkościowej,

• Zespół Kandinskiego - Clėrambaulta: składają się nań pseudohalucynacje (mantyzm - obce, nasuwające się myśli i wyobrażenia) oraz urojenia owładnięcia, np. chory słyszy podszepty szatana, które wnikają do jego głowy i czuje się owładnięty tą zewnętrzną siłą. Jest on charakterystyczny dla schizofrenii

INNE ZESPOŁY PSYCHOPATOLOGICZNE:

• zespół depresyjny:

depresja prosta: jej podstawowe objawy to:

• obniżenie nastroju

• spowolnienie toku myślenia

• spowolnienie ruchowe

• zespół maniakalny

ZABURZENIA W SFERZE EMOCJI

EMOCJE (i UCZUCIA, czyli emocje wyższe, charakterysttyczne dla człowieka) - wyrażają stosunek podmiotu do ludzi, rzeczy, zjawisk lub do siebie samego. Emocje wywierają wpływ na gotowość organizmu do działania, np. gniew (zwany emocją steniczną) zwykle podwyższa gotowość do działania, natomiast strach (emocja asteniczna) zmniejsza, a nawet poraża zdolność do działania. Emocje odgrywają również ważną rolę jako czynik motywacyjny - a więc czynnik popychający do działania i ukierunkowujący to działanie (zwłaszcza tzw emocje głebokie, jak miłość czy nienawiść).

PODZIAŁ EMOCJI - mamy tu różne kryteria:

• podział z uwagi na wpływ emocji na sprawność organizmu:

• emocje steniczne (sthenos - siła)

• emocje asteniczne

• z uwagi na podział ewolucyjny:

• emocje związane z popędami - występują także u zwierząt wyższych,

• emocje wyższe (intelektualizowane) - występują tylko u człowieka. Zaliczamy do nich m.in. uczucia moralne, estetyczne, miłość, przyjaźń, współczucie itp.

• Podział tradycyjny emocji dla potrzeb analizy psychopatologicznej:

• Nastroje - stany emocjonalne o nieznacznym natężeniu i stosunkowo długim okresie trwania (często z punktu widzenia biernego obserwatora nie mają żadnej konkretnej przyczyny - człowiek popada np w przygnębienie, w którym kłopoty stają się poważniejsze niż dotąd).

Obniżenie lub podwyższenie nastroju jest również charakterysttyczne dla takich stanów chorobowych jakzespoły depresyjne lub maniakalne

• wzruszenia - np. gniew, strach, radość, rozpacz - są to stany emocjonalne charakteryzujące się nagłym początkiem i krótkim czasem trwania. Towarzyszą im również takie cechy jak objawy wegetatywne oraz zmniejszenie adolności logicznego myślenia

• afekty - są to silne wzruszenia - afekt jest stanem fizjologicznym polegający na impulsywnym działaniu. Mamy tu krótki czas między bodźcem i reakcją (człowieka może np. ogarnąć silne wzruszenie na widok brutalnie bitego dziecka). Afekt charakteryzuje się następującymi cechami:

nagły początek,

znaczne natężenie,

wyraźne objawy wegetatywne,

osłabienie zdolności logicznego myślenia (choć nie we wszystkich przypadkach, co ma duże znaczenie w orzecznictwie sądowo - psychologicznym)

krótki czas trwania i znużenie po ustąpieniu afektu,

Afekty różnią się od tzw. reakcji krótkiego spięcia, gdzie dodatkowo występuje zaburzenia świadomości, zaburzenia pamięci oraz wyczerpanie aż do snu po ataku.

ZABURZENIA PROCESÓW EMOCJONALNYCH:

Afekt nie stanowi zaburzenia procesów emocjonalnych. Zaburzeniem takim jest natomiast:

Afekt patologiczny - występuje dość rzadko. Jest to krótkotrwały stan psychotyczny (epizod chorobowy), którego podłożem jest często uszkodzenie mózgowia. W ujęciu klinicznym charakteryzuje się on zawężeniem pola świadomości i zaburzeniami o cechach stanu pomrocznego.

Typowe objawy afektu patologicznego:

• nagły początek - afekt patologiczny jest reakcją na bodziec sytuacyjny (np. kłótnia obraza), lecz gwałtowność i siła działania osoby w takim afekcie są niewpółmierne w stosunku do bodźca;

• burzliwy przebieg z silnym wyłądowaniem ruchowym i często zniszczeniem rzeczy znajdujących się z zasięgu ręki (typowe dla takiego afektu działanie agresywne)

• silnie widoczne objawy wegetatywne,

• krótki okres trwania,

• silne znużenie po wygaśnięciu afektu, prowadzące zwykle do snu,

• całkowita niepamięć lub wyspy pamięciowe (czasem niepamięć wsteczna)

Emocje mogą być:

• pozytywne : radość, miłość

• negatywne : strach, lęk, gniew ]

Lęk i strach - są emocjami, które zazwyczaj są przeżywane przez ludzi zdrowych, czasem jednak są wyrazem reakcji chorobowej.

Strach - występuje w sytuacjach bezpośredniego, konkretnego zagrożenia, dotyczy konkretnej sytuacji, która go uzasadnia

Lęk - ma charakter bardziej abstrakcyjny, jest przeżywany wobec sytuacji, które dopiero mogą lub mają wystąpić. Czasem wręcz lęk taki nie jest związany z żadną konkretną przyczyną. Lęk jest podstawowym zaburzeniem emocji.

Długotrwały lęk o znacznym natężeniu z silnym objawem wegetatywnym (czyli tzw. stan lękowy) jest typowym objawem dla nerwicy lękowej. Wystęuje on też przy zespołach depresyjnych, przy urojeniach (zwłaszcza prześladowczych), w stanach pomrocznych i majaczeniowych.

Przy klasycznym lęku mamy zaburzenia toku myślenia (np. gonitwa myśli)

Fobia - to irracjonalny lęk, który jest usystematyzowany, połączony w pewne kompleksy (np. agorafobia). Fobia, w odróżnieniu od lęku, jest związana z zaburzeniami treści myślenia.

Lęki są wyznacznikiem nerwic. Nerwice to uświadamiane lub nieuświadamiane leki.

Lęk a depresja (źródłem depresji są także zaburzenia emocji)

Obniżony nastrój (hipotymia) - jest stan przygnębienia, apatii u człowieka zdrowego, ale może też występować jako osiowy objaw nerwicowy. Wówczas jest ono niewspółmierne do czynników je wyzwalających.

Obniżony nastrój jest zasadniczym objawem zespołu depresyjnego (gdzie może osiągnąć znaczną wyrazistość). Zespół depresyjny charakteryzuje się natomiast cechami, które zostały wymienione przy psychozie afektywnej:

• obniżenie nastroju,

• spowolnienie toku myślenia,

• spowolnienie ruchowe

Jest to tzw. depresja prosta.

Ponadto przy zespołach depresyjnych spotykamy tez inne objawy, np. lęk i urojenia.

W miarę pogłębiania się depresji dochodzi nawet do zahamowania myślenia i zahamowania ruchowego - osłupienie depresyjne.

Zespół depresyjny o umiarkowanej głębokości to zespół subdepresyjny:

Mamy tu zachowaną zdolność do działań ruchowych, co stwarza niebezpieczeństwo popełnienia przez chorego samobójstwa.

Zespół depresyjny występuje oprócz psychozy reaktywnej w psychozach przedstarczych i starczych, w schizofrenii, przy psychozach reaktywnych.

Z tym, że w psychozach starczych często mamy nietypowy jego przebieg, zwany zespołem depresyjnym z pobudzeniem psychoruchowym i słownym. Obok obniżonego nastroju mamy tu pobudzenie ruchowe oraz przyspieszenie toku myślenia. Zespół ten zwany jest "mieszanym", bo obejmuje niektóre cechy zespołu maniakalnego.

Podwyższony nastrój (hipertymia) - jako objaw psychopatologiczny możę osiągnąć różny stopień. Jeśli jest umiarkowane to przypomina radość u człowieka zdrowego (wybitnie podwyższony jest charakterystyczny dla zespołów hipomaniakalnych, gdzie łączy się ze znaczną drażliwością)

Natomiast umiarkowane podwyższenie nastroju uwarunkowane zmianami organicznymi nosi nazwę euforii - chory doznaje uczucia zadowolenia, pogody i beztroski, brak krytycyzmu wobec swojej choroby. Euforia wystęuje m.in. przy stwardnieniu rozsianym, porażeniu postępującym, w psychozach miażdżycowych.

Podobnym zaburzeniem nastroju jest też tzw. moria - zachowaniu chorego uderza nie tylko wzmożony nastrój, ale przed wszystkim wesołkowate rozbawienie, dowcipkowanie, brak dystansu i powściągliwości w podejmowaniu działań popędowych. Moria to trwały zespół zaburzeń nastroju (przy uszkodzeniach płata czołowego mózgu)

Nastrój dysforyczny (gniewny) - polega na obniżeniu nastroju i objawia się przede wszystkim drażliwością - często w postaci wybuchów gniewu i działań agresywnych. Chory popada w gniew z błachej przyczyny lub bez powodu. Czasem chory traci kontrolę nad reakcjami emocjonalnymi, dochodzi do krótkotrwałych,gwałtownych reakcji gniewu z podnieceniem ruchowym i słownym - tzw. nietrzymanie afektu.

Dysforia występuje najczęściej u osób chorych na padaczkę (w przerwach między atakami) oraz w charakteropatii.

Apatia - jest to osłabienie zainteresowania otoczeniem i aktywności oraz pewne przygnębienie i poczucie rezygnacji. Występuje przy nerwicach, ale też u ludzi zdrowych. Dotknięci apatią często skarżą się również na zdrowie, które wg nich ulega pogorszeniu z powowdu obniżenia zaiteresowań i zniechęcenia.

Stępienie uczuciowe - mimo pewnych podobieństw do apatii, należy je odróżniać - stępienie jest to zanik uczuć wyższych. Chory traci dawne zaiteresowania oraz zmienia się jego stosunek do bliskich, odsuwa się od nich, przeżywa pustkę emocjonalną.

Przy stępieniu uczuciowym człowiek staje się nieczuły na sprawy najbliższych. Charakterystyczne jest też spłycenie i nietypowe reakcje emocjonalne, np.:

• paratymia - chory reaguje rozweseleniem na tragiczną wiadomość,

• paramimia - ekspresja emocji niezgodna z z ich treścią

Stępienie uczuciowe jest pierwszym objawem pustki emocjonalnej, zapadu uczuciowego (przy psychozach reaktywnych)

Od stępienia uczuciowego należy odróżnić tzw. otępienie uczuciowe - dementia afectiva (na podłożu zmian organicznych mózgu). Występuje on zwłaszcza przy zmianach organicznych typu otępiennego (zwł. miażdżycowych). Cechami charakterystycznymi są tu zmniejszenie sprawności intelektualnej, zaburzenia pamięci i orientacji w miejscu, czasie i przestrzeni, lecz - w odróżnieniu od typowego schizofrenika - chory zachowuje na ogół dobry kontakt emocjonalny z bliskimi ( u schizofreników pustka uczuciowa dzieli ich od otoczenia)

Chwiejność emocjonalna

Jest to patologiczna zmienność nastroju przy błahych sytuacjach - łatwe przechodzenie nastroju podwyższonego w obniżony (np. skłonność do rozrzewniania się pod wpływem wspomnień).

Lepkość emocjonalna - nieuzasadnione długie trwanie raz wzbudzonego nastroju lub stanu wzruszenia i długi okres stopniowego ustępowania tego nastroju (tzw. zaleganie afektu).

Ambiwalencja emocjonalna (dwuwartościowość uczuć) - jest to współwystępowanie sprzecznych ze sobą emocji, np. pożadania i niechęci, miłości i nienawiści. Ambiwalencja emocjonalna jest charakterystyczna dla niektórych objawów schizofrenii.

NERWICE:

Nerwice to zaburzenia czynnościowe o niejednolitym obrazie klinicznym, w którym dominują zamiany w zakresie procesów emocjonalnych.

U podłożu nerwic nie stwierdza się zmian morfologicznych, organicznych, są to zaburzenia psychogenne uwarunkowane zewnętrznie, środowiskowo.

Przyczyną nerwicy jest szeroko rozumiany uraz psychiczny - nerwica to stan reaktywny (jest reakcją na uraz psychiczny)

Urazy psychiczne to różnego rodzaju trudne sytuacje życiowe - od drobnych niepowodzeń do wydarzeń wstrząsających. Mogą być doraźne lub przewlekłe. Do urazów psychicznych zaliczamy:

• jednorazowe bodźce, np. wiadomość o śmierci osoby bliskiej, ale także

• długotrwałe sytuacje konfliktowe (gdy mamy nie dające się pogodzić dążenia), np. rozbita rodzina, gdzie dziecko pragnie mieszkać z obojgiem rodziców, a musi wyprowadzić się do jednego z nich

• długotrwałe sytuacje frustrujące (gdy jakieś dążenie napotyka na przeszkodę)

Źródłem urazu psychicznego może być też choroba somatyczna, czy lęk przed nawrotem choroby psychicznej.

Ludzie wykazują różną odporność na urazy psychiczne - znacznie mniejszą odporność mają jednostki o nieprawidłowo ukształtowanej osobowości (np. charakteropaci).

Nerwice a choroby psychiczne:

Są to odrębne jednostki. Różnice polegają na następujących odrębnościach:

• Nerwice nie naruszają nigdy struktury osobowości (zmiany psychiczne mają charakter ilościowy), natomiast choroby psychiczne sięgają głębiej i dotyczą całego życia psychicznego (mają charakter zmian jakościowych)

• Przy nerwicy pacjent ma poczucie zmiany stanu psychicznego a przy chorobie psychicznej z reguły nie uświadamia sobie stanu choroby

PODZIAŁ NERWIC:

• nerwica neurasteniczna,

• nerwica histeryczna,

• nerwica z natręctwami,

• nerwica lękowa,

• nerwica depresyjna

• nerwica wegetatywna

Przy wszystkich nerwicach występują objawy wegetatywne: bóle i zawroty głowy, bicie serca, duszności, drżenie rąk.

NEURASTENIA

Dość częsta postać nerwicy, występuje głównie na tle sytuacji konfliktowych oraz trudnych sytuacji wymagających szybkiego działania, podejmowania odpowiedzialnych decyzji (czyli sytuacji wyzwalających wielokrotnie stany emocjonalnego napięcia)

Najbardziej charakterystyczne objawy to:

• drażliwość

• szybkie wyczerpywanie się

Często wyróżnia się dwie postaci neurastenii, choć podział ten jest bardzo nieostry:

• hipersteniczna - dominuje w niej objaw wzmożonej pobudliwości, chory wytwarza wokół siebie atmosferę nerwowego pośpiechu i napięcia, co dezorganizuje jego pracę i czyni go mało wydajnym. Drobne niepowodzenie czy przykra uwaga wywołują u niego silną reakcję emocjonalną

• hiposteniczna -w tym obrazie dominuje objaw znużenia, chorego wszystko męczy (załatwienie błahej sprawy, nauczenie się prostego tekstu). Często chory odczuwa zmęczenie już rano, skarży się na osłabienie pamięci, trudności w skupieniu uwagi, zaburzenia snu

HISTERIA:

Histeria jest reakcją na silne urazy psychiczne. Jest nieadekwatna reakcja intelektualna i psychomotoryczna w stosunku do bodźca (np. wyolbrzymianie stanów zagrożeń przed pewnymi sytuacjami).

Objawy histerii i jej obraz kliniczny charakteryzuje się znaczną różnorodnością i zmiennością. Najbardziej typowe to:

• porażenia kończyn - chory mimo znacznego wysiłku nie jest w stanie poruszyć porażoną kończyną, czasem wykonują nią bezwiedne ruchy. Przy długotrwałym utrzymywaniu się porażenie takie może doprowadzić do przykurczów i zaników mięśniowych.

Często występuje przy histerii drżenie i skurcze mięśni (dłoni, powieki), uczucie ściskania w gardle, napadowe skurcze przełyku.

Częstym objawem jest też histeryczna niemożność stania lub chodzenia przy sprawnym poruszaniu kończynami gdy chory znajduje się w pozycji leżącej.

• objawy czuciowe - znieczulenia skórne (dłoni, stóp lub połowy ciała), ostre bóle głowy, okolicy serca, jamy brzusznej, które nie ustępują po stosowaniu środków przeciwbólowych.

• bezgłos histeryczny, czyli zupełna utrata mowy, czasem utrzymująca się przez długie miesiące,

• tzw. "napady histeryczne"

tzw. duży napad histeryczny objawia się krótka fazą toniczną, po której następują ruchy o dużej gwałtowności i rozpiętości, zmiany pozycji ciała, grymasy twarzy. Towarzyszy im często przymglenie lub zamroczenie świadomości, ale nie dochodzi do utraty przytomności.

Napad taki trwa nawet kilkadziesiąt minut (znacznie dłużej niż napad padaczkowy). Nie dochodzi do sinicy twarzy, przygryzania języka, bezwiednego oddania moczu.

Natomiast napady skrócone mają charakter krótkotrwałych drgawek, napadowego śmiechu lub płaczu, omdleń

• u niektórych chorych przy histerii występują zaburzenia świadomości, zwł. histeryczne zespoły pomroczne (dezorientacja, zaburzenia wegetatywne, lęk, podwyższony nastrój, życzeniowy obraz rzeczywistości)

NERWICA Z NATRĘCTWAMI (ANAKASTYCZNA)

Rozwija się ona zwykle powoli - natręctwa nasilają się stopniowo, uniemożliwiając w końcu wykonywanie normalnych czynności.

Najczęściej są to natręctwa o zbliżonej treści - np. myśli natrętne dotyczące chorób zakaźnych, obecności bakterii w każdym przedmiocie (chory w celu ochrony go przed zarażeniem myje co chwile ręce, często zachowuje specjalny ceremoniał - mimo, że wie, iż jest to zbyteczne, ulega on dręczącemu go poczuciu przymusu, a po umyciu rąk doznaje przez chwilę ulgi).

Osoba dotknięta nerwicą anankastyczną przejawiać może też tendencje do długiego i szczegółowego analizowania szeregu drobnych problemów i wydarzeń, które w jego odczuciu urastają do rangi złożonych problemów.

Często natręctwa te łączą się z fobią (niektórzy traktują fobię jako jedną z postaci natręctw).

NERWICA LĘKOWA

Lęk stanowi tu objaw dominujący. Przyczyną takiej nerwicy są sytuacje bezpośredniego zagrożenia oraz długotrwałe sytuacje konfliktowe lub frustrujące (np. niepowodzenia w szkole, choroba bliskich).

Przy sytuacji bezpośredniego zagrożenia najpierw występuje gwałtowne przerażenie z silnym odczynem wegetatywnym. Po ustąpieniu ostrej reakcji pojawiają się napady leku o stopniowo malejącym następnie w okolicznościach, które przypominają sytuacje urazową.

Cechy charakterystyczne:

• brak pewności siebie, niedocenianie własnych możliwości,

• oczekiwanie niepowodzeń (oczekiwanie z niepokojem i napięciem mających nastąpić wydarzeń) - tzw. nerwica oczekiwania (lęk narasta w miarę zbliżania się chwili, w którym trzeba np. wystąpić publicznie, wykonać jakieś zadanie)

• skłonność do przeżywania niepowodzeń,

• nadmierna wrażliwość na opinie innych

Przy przewlekłych sytuacjach urazowych (długie stany konfliktowe) może rozwinąć się nerwica lękowa, której głównych objawem są fobie, np.:

• lęk przed otwartą przestrzenią (agoraphobia)

• przed podróżowaniem (dromophobia),

• przed zabrudzeniem się mysophobia)

• lęk przed zamkniętym pomieszczeniem (claustrophobia)

• lęk przed zachorowaniem (nosophobia)

Lęki te są przez chorego oceniane krytycznie jako nieuzasadnione, lecz chory nie może się im oprzeć.

Bardzo często fobie łączą się przy takiej nerwicy z natręctwami.

TZW. NERWICA DEPRESYJNA

Dominuje w niej wśród objawów obniżenie nastroju, przygnębienie. Niektórzy jednak twierdzą, że przygnębienie występuje przy każdej nerwicy, stąd nie ma powodu do wyodrębniania nerwicy depresyjnej.

Tzw. NERWICA WEGETATYWNA]

Należy pamiętać, ze zaburzenia wegetatywne występują zasadniczo przy każdej nerwicy. Czasem jednak tego typu zaburzenia wysuwają się na plan pierwszy. Do objawów tych należą:

• kołatanie serca,

• drżenie kończyn,

• zaburzenia oddechu (zwłaszcza duszność)

• zawroty i bóle głowy

• zaburzenia łaknienia, nudności, biegunka

Gdy tego typu objawy utrzymują się przewlekle dochodzi do tzw. napadów (przełomów) wegetatywnych - gwałtowne kołatanie serca, uczucie zamierania serca, duszności, napływy gorąca do głowy, uczucie spadku sił. Omdlewania. Są one połączone z uczuciem silnego lęku, który pogłębia odczyn wegetatywny.

Jeśli zaburzenia wegetatywne dotyczą określonego narządu lub układu ( żołądek, układ sercowo - naczyniowy) wtedy używamy pojęcia nerwicy narządowej.

NERWICA HIPOCHONDRYCZNA

Przeważają w niej cechy nastawienia hipochondrycznego - chory ma głębokie poczucie choroby, które nie znajdują potwierdzenia w wynikach badań. Od nastawienia hipochondrycznego należy odróżnić urojenia hipochondryczne

Fakt stwierdzenia nerwicy ma znaczenie w psychologii zeznań, gdyż wpływać może na ocenę wiarygodności zeznań:

nerwice wpływają bowiem na procesy sensoryczne. Dzieje się tak dlatego, że procesy sensoryczne są zależne od procesów emocjonalnych, wolicjonalnych i decyzyjnych. Zaburzenie tych procesów wpływa na percepcję,

np. stan zagrożenia powoduje lęk, który ogranicza percepcję - odbieramy tylko te bodźce, które są związane ze źródłem strachu lub lęku. Osoba taka pomija w odbiorze inne bodźce i okoliczności zdarzenia.

10 SYMPTOMÓW MOWY CIAŁA

Są to symptomy, o których mówią Reguły Europejskie w zakresie krymialistyki:

1. pocenie się - symptom emocji, zdenerwowania się ( z tego symptomy korzysta wariograf -pomiar oporności skóry),

2. zmiana koloru twarzy - wyraża zmiany emocjonalne (zdenerwowanie, zmęczenie, frustracja, stres),

3. usta - przy zdenerwowaniu przygryza się usta. Ponadto układ ust mówi o stanie emocji. Zaciskanie ust w złości powoduje też charakterystyczną modulację głosu.

4. Podwyższone tętno - podwyższenie tętna objawia się m.in. zaczerwienieniem twarzy, plackowatym zaczerwienieniem na rękach, na przedstopiu,

5. Rytm oddechu -przy zdenerwowaniu mamy zwiększone tempo oddechu (stosowane też przy badaniach wariograficznych - pneumogram),

6. Kontakt wzrokowy - przy zdenerwowaniu ,strachu i wstydzie unikamy patrzenia w oczy i kontaktu wzrokowego.

Bardzo ważna jest też obserwacja ruchu powiek - krótkie mruganie w chwili emocji (tzw. spuszczenie powiek) świadczy o emocji negatywnej (kłamstwo, strach, wstyd), natomiast podnoszenie powiek - emocja pozytywna, akceptacja.

7. Głos (intonacja, barwa, natężenie) - głos mówi nie tylko o stanie psychomotorycznym, ale też o stosunku do słuchacza,

8. Uśmiech - przy szczerym uśmiechu "śmieje się" cała twarz (następuje zmiana mimiki całej twarzy, także zmienia się wyraz oczu). Natomiast przy uśmiechu nieszczerym - tylko usta,

9. Gesty -

Przy ocenie stosunku danej osoby do otoczenia, słuchaczy ważna jest obserwacja ruchów całego jej ciała, a zwłaszcza kończyn. Pod uwagę bieże się takie zachowania jak tupanie nogami, skręcanie nóg, zakładanie nogi na nogę, stukanie palcami w stół itp.

10. ogólny wyraz twarzy:

sztywność twarzy - wyraz napięcia

bladość, niedokrwienie - także wyraża napięcie (napięcie wpływa na rytm serca_

zaczerwienienie - jest efektem strachu (np. przed wykryciem kłamstwa)

ZABURZENIA ŚWIADOMOŚCI I PRZYTOMNOŚCI

Świadomość - „odbijanie”, odzwierciedlanie rzeczywistości oraz przeżywanie zjawisk psychicznych. Jesy pojęciem nieco szerszym od przytomności (utrata przytomności jest zawsze spowodowana czynnikami patologicznymi, stąd sen fizjologiczny nie jest utratą przytomności

U człowieka następuje ciągłe wahanie poziomu przytomności - od stanu snu, do stanu pełnej koncentracji. Zależą one od stopnia zmęczenia, napięcia emocjonalnego, okoliczności zewnętrznych. Poważniejsze zakłócenia w czynnościach fizjologicznych organizmu (zaburzenia krążenia, zatrucia) także wpływają bezpośrednio na stan przytomności. Zaburzenia przytomności wywołują z kolei zaburzenia świadomości.

• ilościowe zaburzenia świadomości - wahają się od nieznacznych do poważnych. Należą do nich:

• zawężenie pola świadomości - osoba odbiera jedynie niektóre bodźce na nią działające, te które mają bezpośredni związek z daną sytuacją. Jest ono charakterystyczne dla silnego wzruszenia. Występuje nardzo wyraźnie przy afekcie patologicznym.

• przymglenie świadomości - niedokładne spostrzeganie, wolne myślenie, niepełna orientacja w otoczeniu, spowolnienie ruchowe

• senność patologiczna - wyraźne spowolnienie ruchowe z tendencją do zapadania w sen (chory z trudem powstrzymuje się od snu). Przyczyną mogą być czynniki toksyczne, ale też zapalenie mózgu, urazy mechaniczne czaszki.

• Sen głęboki (półśpiączka, sopor) - stan, w którym na chorego działają jedynie silne bodźce, które nie prowadzą jednak do rozbudzenia chorego (np. głośne klaśnięcie koło ucha wywołuje jedynie poruszenie głową). Bodźce bólowe wyzwalaj jedynie słabe reakcje obronne

• - śpiączka (coma) - całkowita utrata świadomości, chory nie reaguje na żadne bodźce, dochodzi nawet do zniesienia odruchów. Coma charakteryzuje się całkowitym brakiem marzeń sennych, jest to sen biologiczny, który powoduje całkowite wyłączenie świadomości.

Mamy wiele postaci śpiączki - może być spowodowana cukrzycą, hipoglikenią, urazem mózgu, czynnikami toksycznymi. Może trwać od kilku minut do nawet kilku miesięcy.

• Jakościowe zaburzenia świadomości - są to całe zespoły zaburzeń świadomości, na które nakładają się dodatkowo zaburzenia postrzegania i myślenia. Najważniejsze zespoły takich zaburzeń to:

• stany pomroczne (np. w padaczce) - mają nagły początek i koniec, najczęściej kończą się przejaśnieniem świadomości. Typowe objawy:

• zaburzenia orientacji (także co do własnej osoby) - kontakt z otoczeniem zniesiony,

• lęki, podniecenie ruchowe (nagłe ucieczki, błądzenie, próby samobójcze), czasem urojenia i omamy (mamy wtedy tzw. zespół pomroczno - majaczeniowy)

• niepamięć okresu ataku lub fragmentaryczne wspomnienia (wyspy pamięciowe)

Bardzo często wytępują przy padaczce. Jedną z odmian jest lunatyzm

• Zespół pomroczny jasny - wystęuje dość rzadko, charakterystyczny dla padaczki. Objawy:

• dość dobrze zachowana orientacja (mamy jednak ograniczenie pola świadomości, stąd osoba robi wrażenie sennej),

• najwyżej zwolniony tok myślenia (kontakt z chorym powierzchowny)

• zachowanie dość zborne, czasem sprawia wrażenie automatycznego (chory jednak wykonuje w tym stanie z reguły czynności dla siebie nietypowe, dziwne, np. kradnie, mimo, że nigdy nie wszedł w konflikt z prawem.

• Niepamięć zupełna przebytego stanu, lub jedynie fragmentaryczne wspomnienia.

• zespoły majaczeniowe (charakterystyczne dla majaczenia alkoholowego, ostrego przebiegu chorób zakaźnych, zatruć) - mamy tu bogactwo objawów, które ulegają wahaniom. Najbardziej charakterystyczne to:

• zaburzenia orientacji w czasie, miejscu i przestrzeni (ale nie co do własnej osoby),

• omamy, zwłaszcza wzrokowe, złudzenia (Zaburzenia spostrzegania częśto nasilają się nocą)

• urojenia niespójne,

• lęki, niepokój ruchowy,

• częściowa niepamięć okresu ataku

• zespoły splątaniowe (charakterystyczne dla schizofrenii i wyniszczających chorób somatycznych) - nie mają z reguły tak nagłego przebiegu (rozpoczynają się stopniowo i stopniowo ustęują). Objawy:

• zupełna dezorientacja,

• splątanie myślenia do gonitwy myśli,

• lęki, silne podniecenie ruchowe, chaotyczne, zwykle ograniczone do niewielkiej przestrzeni ruchy,

• omamy, złudzenia, urojenia,

• niepamięć okresu ataku

• zespoły snopochodne, onejroidalne (charakterystyczne dla schizofrenii, silnych zatruć, chorób zakaźnych): funkcjonowanie w półśnie, kontynuowanie snu na jawie. Objawy:

• zaburzenia orientacji o zmiennym nasileniu,

• omamy, pseudohalucynacje i złudzenia o treści fantastycznej, przypominające marzenia senne z poczuciem uczestnictwa w nich chorego (chory odbywa podróże, widzi ludzi, bierze udział w różnych wydarzeniach).,

• niepamięć częściowa - chory zachowuje w pamięci liczne fragmenty wydarzeń

Często stany takie występują przy ciężkich schorzeniach somatycznych, często w okresie poprzedzającym zgon.

We wszystkich zaburzeniach świadomości występują zaburzenia zapamiętywania, orientacji w m-cu, czasie i sytuacji.

ZABURZENIA POPĘDU (gł. płciowego)

Ogólnie mówiąc zaburzenia czynności popędowych obejmują wszelkie zaburzenia w zakresie popędów. Ich cechą jest trudność lub niemożność pohamowania dziłań popędowych. Zaburzenia te mogą dotyczyć różnych sfer, np.

• zaburzenia w zakresie łaknienia - zwiększenie lub zmniejszenie łaknienia (np. jadłowstręt psychiczny, czyli anoreksja nervosa),

• zaburzenia w zakresie popędu samozachowawczego - znajdują wyraz w tendencjach samobójczych (charakterystyczne dla zespołów depresyjnych oraz nagłych stanów podniecenia psychoruchowego - np. przy psychozie alkoholowej, a także dla schizofrenii - gdy chory w okresie poprawy, odzyskując krytyczne spojrzenie na własną chorobę, przeżywa lęk przed jej nawrotem),

• popęd do podpalania (piromania),

• popęd do kradzieży (kleptomania)

• zaburzenia popędu płciowego - są to nieprawidłowości w zaspokajaniu potrzeb seksualnych polegające na :

• osłabieniu popędu (impotencja),

• wzmożeniu popędu (erotomania),

• zaburzeniu ukierunkowania popędu, lub

• spaczeniu sposobu zaspakajania popędu

Klasyfikacja zaburzeń popędu wg WHO

• homoseksualizm (302,0),

• zoofilia (302,1),

• pedofilia (30,2,2)- ukierunkowanie popędu do dzieci,

• tranwestycyzm (302,3) - identyfikacja z płcią przeciwną (ubieranie się w sposób charakterystyczny dla płci przeciwnej, odgrywanie roli tej płci),

• transeksualizm (30,2,5) - poczucie przynależności do innej płci (w sensie phizis) i dążenie o zmiany płci

• zaburzenia identyfikacji płci (302,6),

• ekhibicjonizm(302,4) - zaspokajanie popędu przez obnażanie narządów płciowych w obecności innych osób (często połączone z masturbacją)

• oziębłość i impotencja (302,7),

• inne (302,8) - do nich zaliczamy m.in.:

• fetyszyzm - przenoszenie popędu na rzeczy, części ubioru (np. bieliznę), czy części ciała innej osoby (np. włosy),

• masochizm i sadyzm,

• w 1994r. WHO wprowadziła do tej klasyfikacji telefonskatolia - świntuszenie przez telefon

Można mówić o dwóch grupach zaburzeń popędu:

1. zaburzenia typowe - są to te, które zostały wymienione powyżej,

2. zaburzenia atypowe - np.:

• koprofilia - spożywanie kału osób płci przeciwnej,

• krismafilia - wymuszanie kontaktu w okresie klimakterium,

• nekrofilia,

• urofilia - spożywanie moczu

WHO wprowadziła następujący podział zaburzeń seksualnych:

1. Odchylenia seksualne klasyczne:

• zaburzenia w zakresie obiektu - np. pedofilia, zoofilia, fetyszyzm, gerontofilia, tranwestycyzm

• zaburzenia w zakresie realizacji - ekshibicjonizm, sadyzm, masohizm,

• odchylenia nietypowe: homoseksualizm, kazirodztwo

2. Odchylenia seksualne patologiczne:

• formy progresywne (zaburzenia płciowe),

• formy impulsywne ( np. dewiant chce wypróbować, czy umie opanować swoją agresję i czyni w tym celu próby na osobach mu znanych)

Wpływ zaburzeń popędu na psychikę:

Zaburzenia te mają często podłoże genetyczne i często wiążą się z ambiwalencją płciowo - somatyczną (obojnactwo). Zmiana płaci powoduje, że i tak zostają pewne predyspozycje psychiczne. Często dopiero w okresie przekwitania następuje powrót phisis do płci pierwotnej, co powoduje uciekanie się do agresji - skłonność do popełniania przestępstw na osobach własnej płci

Ograniczenie poczytalności - nawet w stopniu znacznym-może powodować tzw. kazet syndrom:

Pojęcie to pojawiło się w czasie I wojny światowej i rozbudowało się po II wojnie, dla określenia objawów charakterystycznych dla więźniów obozów koncentracyjnych.

We współczesnej psychologii pojęcie to odnosi się także do objawów charakterystycznych dla youppies, ludzi nieustannie dążących do sukcesu, podnoszenia swoich umiejętności, ciężko pracujących, nadmiernie ambitnych. Często pojawia się u nich po pewnym czasie poczucie odtrącenia, wycieńczenia, co przy przesileniu powoduje ciężką depresję.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE (OLIGOFRENIA)

Są to zaburzenia w rozwoju fiz. i psych. ( o podłożu organicznym), które prowadzą do ukształtowania się procesów poznawczych poniżej poziomu uważanego za przeciętny. Przy upośledzeniu umysłowym ogólna sprawność intelektualna jest mniejsza od przeciętnej. Sprawność intelektualną oznacza się ilorazem inteligencji.

Dawniej w literaturze polskiej używano pojęcia niedorozwój umysłowy, w którym wyróżniano następujące stopnie:

• idiotyzm - najcięższy (brak jakiegokolwiek kontaktu z rzeczywistością, życie człowieka zredukowane do funkcji wegetatywnych) - zawsze powodował całkowite zniesienie poczytalności sprawcy;

• imbecylizm (głuptactwo) - poziom umysłowy zatrzymany na podstawowych procesach poznania i oceny (także powodował uznania niepoczytalności),

• debilizm (ograniczenie umysłowe) - wykazywał dużą rozpiętością : w łagodnych przypadkach polega na ociężałości umysłowej, braku uzdolnień (często powodował ograniczoną poczytalność) Kretynizm

W 1984r WHO sklasyfikowała przyczyny upośledzenia w kontekście ilorazu inteligencji

Iloraz inteligencji:

(wiek intelektualny : wiek biologiczny) x 100%

NA inteligencję składają się uzdolnienia połączone w harmonijną całość, czyli:

• operacje myślowe,

• zdolność podejmowania działań zmierzających do zamierzonego celu (czyli konsekwencje w działaniu),

• właściwa inerpretacja faktów,

• prawidłowy tok asocjacji,

• zdolność myślenia abstrakcyjnego,

• rozpoznawanie zależności pomiędzy zjawiskami

• wysuwanie trafnych wniosków z obserwacji i doświadczeń

Inteligencję mierzy się tzw. Testem Brzezińskiego (geometryczno - strukturalno - językowy)

Norma - 90 - 110 Q (krzywa Gausa)

• 70 - 84 (90) - ociężałość umysłowa -w 1973r. zmieniono termin „ociężałość umysłowa” na termin ”niższa niż przeciętna inteligencja” (IX Rewizja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn Zgonu), Ociężałość umysłowa (czyli tzw. głupota) nie jest zaliczana do upośledzenia umysłowego - jest to najniższy wariant, ale w granicach normy psychicznej; Natomiast stopnie upośledzenia to:

• 70- 50 - upośledzenie lekkie - znamionuje je gł. upośledzenie myślenia przyczynowo-skutkowego oraz abstrakcyjnego. Tacy ludzie mają kłopoty w nauce są mało zaradni, wymagaj pokierowania w życiu. Są podatni na wpływ otoczenia, często wykorzystywani są przez elementy przestępcze do udziału w przestępstwach.

• 49 - 35 - upośledzenie umiarkowane -

• 34 - 20 - upośledzenie znaczne - osoby upośledzone w sposób umiarkowany i znaczny są niezdolne do pełnej samodzielność życiowej, mogą jednak wykonywać rutynowe zajęcia pod nadzorem innych osób. Mają zwykle mocno ograniczoną zdolność zapamiętywania i przypominania, choć zdarzają się wśród nich osoby z fenomenalnymi zdolnościami rachowania, czy „fotograficznej” pamięci.

• pon. 20 - upośledzenie głębokie - mamy tu znaczną rozpiętość upośledzenia, z reguły najsilniej upośledzona jest mowa (niemożność jej rozumienia i mówienia), często upośledzona jest silnie percepcja.

W klasyfikacji WHO imbecylizm został rozbity na 2 grupy niedorozwoju: umiarkowany i znaczny.

W praktyce funkcjonuje termin tzw. głupota salonowa: występuje u osób żądnych sławy, znaczenia; osoby takie wypowiadają swoje sądy na tematy, o których nic nie wiedzą. Objawami są m.in.: niejasne formułowania myśli, używanie słów „mądrych”, ale takich, których znaczenia nie zna osoba wypowiadająca się.

Niedorozwój wywołują różnorakie przyczyny:

• biologiczne:

• genetyczne (spowodowane pojedynczymi genami chorobowymi lub abberacjami chromosomalnymi)

• egzogenne (środowiskowe): te czynniki mogą zadziałać już w okresie rozwoju płodowego (np. zakażenie wirusem różyczki), w czasie porodu (anoksja lub uraz okołoporodowy), czy po urodzeniu dziecka (zakażenia, zatrucia, urazy)

• wtórne, pourazowe (także w wyniku zatruć nikotyną, lekami, alkoholem)

PRZYCZYNY UPOŚLEDZENIA WG WHO:

• zatrucia i zakażenia: (zwłaszcza w okresie życia płodowego oraz po urodzeniu dziecka)

np.

różyczka,

kiła,

toksoplazmoza

zapalenia mózgu,

ołowica

w wyniku powikłań ostrych chorób zakaźnych, jak odra, wietrzna ospa, błonica

• urazy: mechaniczne urazy w okresie życia płodowego, anoksja (niedotlenienie) podczas porodu oraz różnego rodzaju urazy głowy po porodzie (zwł. między 2-8 rokiem życia)

• zaburzenia przemiany materii i funkcji wydzielniczych gruczołów hormonalnych (np. tarczycy, fenyloketonuria - genetycznie uwarunkowane zaburzenia przemiany aminokwasu (fenyloalaniny). Nagromadzenie w organizmie kwasu fenylopirogronowego powoduje uszkodzenie układu nerwowego, a w konsekwencji upośledzenie umysłowe (czasem także niedorozwój fizyczny, zaburzenia chodu i postawy)

• ciężkie schorzenia mózgu zwłaszcza zapalenie obrzmienne;

• choroby okresu życia płodowego o nierozpoznanej jeszcze etiologii - np. małogłowie

• anomalia chromosomalne - choroby wywołane przez pojedyncze geny lub abberacje (zmiany struktury chromosomów)

• wcześniactwo - może wpływać ujemnie na rozwój dziecka (zwłaszcza przy niedostatecznym rozwoju komórek mózgowych i zmian organicznych mózgu)

• WHO wymienia także 3 grupy przyczyn upośledzenia, które są powszechnie krytykowane przez psychiatrów, są to:

psychozy,

przyczyny kulturowe i środowiskowe,

inne

1. Niedorozwój o podłożu genetycznym - mogą go powodować:

1. choroby wywołane przez pojedyncze geny:

• stwardnienie guzowate: jego objawy to

• upośledzenie umysłowe,

• padaczka (początek napadów już w pierwszym roku życia),

• zmiany skórne i grudki na twarzy

• nerwiakowłóknowatość,

• naczyniaki wrodzone, którym towarzyszy uszkodzenie mózgu i upośledzenie umysłowe

• zespół Aperta : wieżowata czaszka, nieprawidłowe ukształtowanie palców, upośłedzenie umysłowe,

• choroba Crouzona: dysplazja czaszki, wytrzeszcz oczu, upośledzenie umysłowe

• fenyloketonuria: jej objawy kliniczne to:

• uszkodzenie oun,

• upośledzenie zazwyczaj znaczne lub głębokie,

• częste napady drgawkowe

• charakterystyczny „mysi” zapach wywołany wydzielaniem się kwasu fenyloctowego

• galaktozemia: zaburzenia przemiany węglowodanowej, które mogą prowadzić do śmierci, jeśli z diety nie usunie się galaktozy. Przy długim trwaniu choroby kształtują się trzy zasadnicze objawy:

• powiększenie wątroby i śledziony,

• zaćma,

• opóźnienie w rozwoju umysłowym.

• tzw. matołectwo występuje w niektórych przypadkach zaburzenia syntezy hormonu tarczycy, czemu towarzyszy powiększenie gruczołu tarczycy. Objawy kliniczne to:

• upośledzenie umysłowe,

• spowolnienie,

• niedokrwistość,

• niski wzrost

2. choroby wywołane przez abberacje chromosomalne (czyli zmiany w strukturze chromosomów - autosomów lub chromosomów płciowych):

Każdy ma 23 pary chromosomów (jedna płciowa XX, XY) Odstępstwa od tej struktury to np.

W ZAKRESIE ZMIAN W STRUKTURZE AUTOSOMÓW:

1. Zespół Downa, mongolizm (dodatkowy chromosom X w pozycji 21, stąd trisomia21) Choroba ta charakteryzuje się zmianami fizycznymi:

• niski wzrost,

• małpie dłonie i stopy (duże i grube),

• zmiany fizyczne kości czaszki - krótka podstawa nosa

• specyficzne rysy twarzy - rysy mongolskie: skośne oczy, zmarszczka nakątna, zez, krótki nos, małe uszy

• osoby te są z reguły giętkie, co powoduje osłabienie napięcia mięśni i wiotkość wiązadeł stawowych.

Osoby takie najczęściej są pogodne. Upośledzenia między umiarkowanym a znacznym

ZMIANY W ZAKRESIE CHROMOSOMÓW PŁCIOWYCH:

• zespół Turnera , czyli zespół szczątkowych jajników (pojedynczy chromosom X) - często takim kobietom towarzyszą liczne zaburzenia fizyczne:

• niski wzrost,

• nie wykształcenie się drugorzędnych cech płciowych

• niski wzrost,

• płetwistość szyi

oraz zaburzenia i umysłowe - upośledzenie co najmniej umiarkowane.

• Zespół Klinefeltera , rodzaj obojnactwa występujący u mężczyzn (występuje tu dodatkowy chromosom X), które ujawnia się między 12 a 16 rokiem życia (w niedorozwiniętych jądrach występują tu zarodkowe zawiązki kobiece). Objawy:

• niedorozwinięte jądra i prącie,

• powiększone gruczoły sutkowe,

• trwała niepłodność.

Powoduje upośledzanie umiarkowane i wyżej

Choroby z okresu życia płodowego o nierozpoznanej do końca etiologii:

• Mikrocefalia (małogłowie): najczęstszą przyczyną są tu choroby matki w życiu płodowym dziecka (zwłaszcza zapalenie mózgu, zatrucia związkami azotu). Objawy:

• zmiany fizyczne: nieprawidłowo mała głowa u dziecka, często połączoną z pierwotnym małomózgowiem. Powoduje to zatrzymanie rozwoju mózgu.

• Zmiany psychiczne - zazwyczaj mikrocefali towarzyszy mu znaczne upośledzenie umysłowe, zaburzenia motoryczne, uszkodzenia chromosomu wzrostu.

• Wodogłowie (hydrocefalus):

Polega na nadmiernym gromadzeniu się płynu rdzeniowo - mózgowego w komorach mózgu, co powoduje wtórne powiększenia czaszki. Wodogłowie może wystąpić jeszcze przed urodzeniem lub wkrótce po urodzeniu.

• wodogłowie pierwotne - spowodowane wadliwie ukształtowanym wodociągiem mózgu,

• wodogłowie wtórne - jako następstwo przebytego w życiu wewnątrzmacicznym zapalenia opon mózgowych.

Wodogłowie powoduje najczęściej zaburzenia motoryki, intelektu, ale czasem mamy jedynie zaburzenia osobowościowe (czasem nawet połączone ze zwiększoną inteligencją). Z reguły występuje u takich osób brak krytycyzmu, skłonność do hipochondrii

• Maszkaronizm:

Charakteryzuje się zachwianiem proporcji ciała (np. krótkie ręce, brak proporcji ciała, zmiany w układzie twarzy itp. Z reguły towarzyszy mu upośledzenie pomiędzy głębokim a znacznym.

ZABURZENIA PSYCHICZNE PRZY CHOROBACH ORGANICZNYCH

Według skali Jaspersa wyróżniamy tu 3 grupy chorób psychicznych:

1. choroby psychiczne wywołane przez procesy somatyczne,

2. choroby psychiczne o podłożu pseudosomatycznym - takie, co do których są podejrzenia, że kształtują się na podłożu somatycznym,,

3. choroby psychiczne egzogenne, czyli uwarunkowane środowiskowo (nie są powiązane z procesami somatycznymi, lecz wynikają z ujemnych bodźców lub asocjalnych warunków życia)

Ad. 1 choroby psychiczne o podłożu somatycznym:

Bilikiewicz nazywa je zespołami psychoorganicznymi (jest to wspólny termin dla objawów, które są następstwem organicznego uszkodzenia mózgu bez względu na etiologię).

Zespół psyoorganiczny jest to zespół objawów klinicznych świadczących o rozlanym uszkodzeniu lub zaniku objawów klinicznych świadczących o rozlanym uszkodzeniu lub zaniku tkanki mózgowej, spowodowanym czynnikami:

• toksycznymi (alkoholem, tlenkiem węgla),

• zakaźnymi (zapalenie opon mózgowych),

• naczyniowymi (które prowadzą do niedotlenienia mózgu)

• urazowymi.

Zespoły te dzieli się na 3 grupy:

• typ oligofreniczny (klasyczne upośledzenie)

• typ otępienny,

• typ charakteropatyczny

Cechy wspólne dla zespołów psychoorganicznych to:

• zmniejszenie sprawności intelektualnej, zwłaszcza zdolności logicznego myślenia (analiza, synteza uogólnianie, wnioskowanie),

• zaburzenia pamięci, zwłaszcza zapamiętywania, skłonność do konfabulacji (przy głębokich zaburzeniach zupełna dezorientacja co do czasu, miejsca, otoczenia i własnej osoby). Charakterystyczne jest natomiast to, że chory dobrze pamięta wydarzenia dawne, np. okres młodości,

• osłabienie lub brak krytycyzmu.

• Chwiejność emocjonalna - skłonność do popadania w rozrzewnienie i szybkie popadanie w radość

• otępienie (ta cecha jest charakterystyczne dla wszystkich zespołów psychoorganicznych, choć wyraźnie dominuje w zespole otępiennym),

• zaburzenia życia afektywnego (tzw. nietrzymanie afektu)

• obniżenie uczuciowości wyższej,

• różne formy urojeń (wielkościowe, prześladowcze) - urojenia dominują w typie oligofrenicznym, w mniejszym stopniu występują w typie charakteropatycznym, najrzadziej - w typie otępiennym.

OMÓWIENIE ZESPOŁÓW PSYCHOORGANICZNYCH

TYP OTĘPIENNY (demencja) - obniżenie sprawności intelektualnej, zwłaszcza zaburzenia pamięci, funkcji poznawczych., spowolnienie funkcji psychomotorycznych. Najczęściej otępienie jest wynikiem:

• zmian zanikowych mózgu (otępienie starcze)

• zmian miażdżycowych z naczyniach mózgu (otępienie miażdżycowe),

• procesów zapalnych (porażenie następujące - paralysis progressiva),

• zmian pourazowych (tzw. choroba bokserów),

• zmian metabolicznych związanych z awitaminozą,

• lub alkoholizmu przewlekłego

W zależności od etiologi mówi się o otępieniu:

• pierwotnie zwyrodnieniowym (typu alzheimera)

• alkoholowym

• kiłowym,

• miażdżycowym,

• pourazowym,

• starczym, itp.

Typ optępienny jest charakterystyczny przy zaburzeniach psychicznych występujących w procesach inwolucyjnych lub przedinwolucyjnych, w których najbardziej charakterystyczne są:

1. choroba picka -może występować w 2 postaciach:

• postaci czołowej - zespół płata czołowego, w wyniku uszkodzenia części nadoczodołowej dochodzi do odhamowania popędów (tzw. hiperseksualizm). Charakterystyczny jest także nastrój wybitnie moriatyczny, często występuje bulimia. Natomiast w wyniku uszkodzenia kory płata czołowego od strony sklepistości mamy obniżenie aktywności, stępienie życia uczuciowego, upośledzenie myślenia abstrakcyjnego i przyczynowo - logicznego.

• postaci skroniowej - w wyniku uszkodzenia płata skroniowego objawy przypominają zespół Klűvera i Bucy'ego z objawami ogniskowymi:

• utrata zdolności rozpoznawania osób,

• utrata zdolności reagowania wściekłością lub strachem,

• wzmożone reagowanie na bodźce zewnętrzne,

• ciężkie zaburzenia pamięci

• hiperseksualizm,

• bulimia,

• oprócz tych objawów ogniskowych mamy tu upośledznie w podejmowaniu decyzji, podejmowanie nierozważnych decyzji, skłonność do ciągłych poszukiwań, dolegliwości hipochondryczne, depresja, niekiedy napady padaczkowe częściowe

2. choroba Alzheimera - poprzedza z reguły otępienie starcze, zaczyna się nieznacznymi zaburzeniami pracy mózgu, trudnościami ze sformułowaniem myśli, pobudzeniem psychoruchowym. W rozwoju choroby następują zaburzenia koncentracji. Charakterystycznym objawem jest logoklonia - rytmiczne powtarzanie końcówek wyrazów. Choroba ta łączy się z przewlekły zanikiem komórek mózgowych.

3. psychozy starcze - mogą przybrać dwojaką postać:

• otępienie starcze - występuje z reguły u osób z upośledzeniem lub otępieniem umysłowym. Jest związane ze zmianami zanikowymi mózgu, które są nieodwracalne. Pierwsze objawy z reguły pojawiają się ok. 60 roku życia.Otępienie starcze zaczyna się od zaburzeń pamięci wstecznej, natomiast pierwszym mierzalnym objawem jest samoistne nadciśnienie tętnicze.

• rodzajem otępienia starczego jest prezbofrenia - objawy to submaniakalne poniecenie ruchowe i emocjonalne z dużymi zaburzeniami pamięci, konfabulacje

• otępienie miażdżycowe - rozpoczyna się z reguły wcześniej niż starcze, jego przyczyną są zmiany miażdźycowe w układzie naczyń tętniczych mózgu (co prowadzi także do zaniku komórek mózgu). Jego objawy są bardziej zróżnicowane, niż w otępieniu starczym (zatory, drobne wylewy, udary mózgowe, zmiany afatycznemowy, zaburzenia mięśi i kończyn...). Następuje ti przed wszystkim obniżenie poziomu czynności intelektualnych, pamięciowych, lecz chorzy długo zachowują krytyczny stosunek do swojego stanu.

Otępienie mażdżycowe może rozwijać się stopniowo, lub narastać szybko w przypadku udarów. Z upływem czasu przybiera ono charakter globalny.

4. Do schorzeń typu otępiennego należy też PLĄSAWICA HUNTINGTONA (pląsawica przewlekła):

Jest to choroba uwarunkowana genetycznie (zapada na nią ok. 50% potomstwa).

Objawy pojawiają się w wieku średnim (ok. 35 -45 roku życia). Na obraz kliniczny składają się:

• postępujące otępienie intelektualne, zaburzenia pamięci,

• urojenia prześladowcze,

• stany przygnębienia, depresja,

• egocentryzm,

• skłonnośc do impulsji,

• duża wydolność seksualna,

• zaburzenia ruchowe (tzw. ruchy pląsawicze) - bezcelowe ruchy kończyn, niekontrolowane skórcze mięśni twarzy

CECHY OGÓLNE OTĘPIENIA (obraz kliniczny):

• zaburzenia pamięci, zwłaszcza pamięci bezpośredniej - chory nie potrafi powiedzieć co robił dziś, natomiast potrafi powiedzieć, co robił 20 lat temu. W głębszych postaciach otępienia niepamięcią zostają objęte coraz większe obszary życia (luki pamięciowe, które są wypełniane konfabulacjami - zespół Korsakowa),

• dezorientacja w miejscu, czasie,

• brak dbałości o siebie - samozabieczyszczanie się,

• zaburzenia rytmu biologicznego,

• skłonność do ucieczek - zwłaszcza przy otępieniu miażdżycowym,

• nastroje depresyjne, aż do myśli samobójczych,

• urojenia połączone z lękami (np. przed okradzeniem, przed śmiercią),

• samoistne nadciśnienie tętnicze, któremu towarzyszą zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych - jego pierwsze główne przejawy to: zawroty głowy, zmiany psychiczne (od depresji po podniecenie), lekkie stany przymglenia świadomości, luki pamięciowe

TYP CHARAKTEROPATYCZNY - jest charakterystyczny dla zaburzeń osobowości uwarunkowanymi uszkodzeniami mózgu. Charakteryzuje się on przede wszystkim zaburzeniami w sferze procesów emocjonalno - popędowych (przewaga zaburzeń sfery uczuciowej), zaburzeniami postaw, popędu, zdolności ukierunkowanego działania oraz kontroli działania.

na skutek zapalenia opon mózgowych, czy wtórnego zapalenia pourazowego.

OBJAWY WSPÓLNE DLA ZESPOŁÓW PSYCHOORGANICZNYCH:

• osłabiebie ogólne,

• drżenie mięśni, brak koordynacji psychoruchowej,

• zaburzenia mowy,

• zaburzenia świadomości:

przy lekkich chorobach zakaźnych, jak np. grypa, dur przeszczepienny, zaburzenia te przybierają postać przymglenia świadomości,

przy ciężkim przebiegu choroby - zaburzenia zdolności koncentracji, zwłaszcza przestrzennej

przy mocznicy, śpiączce, cukrzycy - nawet całkowita utrata świadomości

• delirium (majaczenie) - występuje zwłaszcza przy infekcjach (w wyniku znacznie podwyższonej temperatury ciała), jako skutek urazów, zatruć (zwłaszcza alkoholem - w chorobie alkoholowej mamy tzw. delirium tremens). Podstawowe objawy to:

zaburzenia świadomości, poczucia miejsca i czasu (często poprzedzone uczuciem niepokoju),

znaczne pobudzenie psychoruchowe i towarzyszące mu omamy, szczególnie wzrokowe i słuchowe, wzbudzające niepokój,

słowotok,

Charakterystyczne dla majaczenia jest to, iż objawy te nasilają się wieczorem i w nocy. Mają charakter czasowy (trwają nahczęściej kilka godzin, do tygodnia). Nie ma tu zaburzeń pamięci - chory pamięta okres napadu.

• amencja - splątanie, zamęt - jest to ciężka odmiana zaburzeń przytomności i świadomości, zwł. jakościowych. Towarzyszy jej często silne pobudzenie psychoruchowe. Amentia najczęściej jest wywoływana zatruciem, zakażeniem lub poważną chorobą somatyczną, często towarzyszy stanom przedagonalnym. Stan amencyjny może utrzymywać się nawet do kilku tygodni!!! Objawy:

zaburzenia pamięci lub całkowita niepamięć okresu ataku,

niepokój ruchowy, dekoncetracja w czasie i m-cu,

halucynacje, gł. słowne,

lęki

• zamroczenia- zaburzenia przytomności i świadomości występujące w sposób napadowy (bardzo chrakterystyczne dla padaczki, gł. skroniowej), stany pomroczne - główne przejwy to:

zwolnione tempo wypowiedzi, skąpe wypowiedzi,

irracjonalne poczuie zagrożenia,

ambiwalencja emocjonalna (od ucieczki do agresji)

fragmentaryczne pamięć przeżyć

Choroby psychiczne o podłoży psychoorganicznym mogą wywoływać rózne schorzenia:

1. choroby związane z zaburzeniami układu krążenia:

np.

• miażdżyca naczyń krwionośnych, zwłaszcza mózgowych, która powoduje niedostateczne krążenie krwi w mózgu (najczęściej w wieku 50-60 lat). W początkowym okresie może prowadzić do powstania zespołu rzekomonerwicowego (już nawet w wieku 45 lat.) Przyswajanie przez takie osoby nowych form działalności i nowych obowiązków przychodzi z coraz większym trudem, nasilają się zaburzenia zapamiętywania oraz zaburzenia emocjonalne (drażliwość, chwiejność uczuciowa - co powoduje konflikty z otoczeniem). Proces chorobowy rozwija się w kierunku zmian otępiennych.

Podstawowym zespołem przy miażdżycy naczyń krwionośnych jest zespół psychoorganiczny, najczęściej w typie otępiennym. Ma on charakterystyczny obraz kliniczny:

• upośledzenie funkcji psychicznych, zwłaszcza pamięci i sprawności intelektualnej,

• silna chwiejność uczuciowa

Objawy narastają fazowo, a chory ma długo zachowany krytycyzm i poczucie choroby. Częste są zaburzenia charakteru polegające na wyolbrzymieniu dotychczasowych jego cech - np. ludzi oszczędni stają się skąpi.

Z upływem dość długiego czasu otępienie nabiera charakteru globalnego.

Objawom psychicznym towarzyszą objawy neurologiczne (wynik uszkodzenia mózgu) - np. porażenia, niedowłady, afazje, apraksje, agnozje itp. Chorzy niedołężnieją fizycznie.

Przy miażdżycy naczyń mózgowych często występują zespoły psychotatologiczne w postaci:

• Zaburzeń świadomości, zwłaszcza w godzinach nocnych (zespoły majaczeniowe, splątaniowe, przedśpiączkowe)

• Zespołów depresyjnych i paranoidalnych

• Zespołów reaktywnych

• zmiany naczyniowe w mózgu, krwiak podtwardówkowy - mogą wywoływać np. padaczkę objawową

• nadciśnienie tętnicze - choroba nadciśnieniowa (powoduje zespół encefalopatii nadciśnieniowej):

W pierwszym okresie tej choroby pojawiają się zaburzenia typu nerwicowego o obrazie zbliżonym do neurastenii (zespoły rzekomonerwicowe).

Później stwierdza się często zespoły psychoorganiczne z zaburzeniami charakterologicznymi. Częste są zaburzenia świadomości, apraksje, omdlenia.

Pod koniec choroby dochodzi do głębokiego otępienia, pojawiają się afazje i niedowłady.

Przy tego typu chorobie pojawiają się też zespoły psychotyczne o krótkotrwałym przebiegu, które pojawiają się przy przełomach nadciśnieniowych. Można tu wymienić m.in. zespół zaburzeń świadomości (stany pomroczne, majaczeniowe), zespoły depresyjno - lękowe, zespoły nerwicowe (histeria, nerwice narządowe).

Wśród powikłań należy wymienić udary mózgowe i napady padaczkowe.

• psychozy reaktywne - częstą przyczyną jest niedotlenienie,

2. zespoły chorobowe związane w funkcją gruczołów wydzielniczych

Niedomagania gruczołów wydzielania mogą prowadzić do zaburzeń psychicznych , które nazywane są zespołem psychoendykronologicznym. Przykłady:

• choroba Basedowa przy nadczynności tarczycy - charakteryzuje się wytrzeszczem gałek ocznych, wolem, przyspieszeniem czynności serca, ruchliwością. Często towarzyszą jej zaburzenia psychiczne, najczęściej o charakterze hipomaniakalnym: ambiwalencja emocjonalna (zmiany nastrojów), zaburzenia treści myślenia (aż do natręctw i urojeń), zaburzenia świadomości (stany pomroczno - majaczeniowe)

• niedoczynność tarczycy - może powodować zmniejszenie sprawności umysłowej, spowolnienie toku i treści myślenia, apatię. Nawarstwiać się mogą na to zespoły majaczeniowe i splątaniowe.

• choroby wywołane nieprawidłową pracą trzustki -

• cukrzyca - wysokie poziomy cukru we krwi. Ciężka cukrzyca powoduje wzmożoną pobudliwość, chwiejność nastrojów, przygnębienie. Najczęstsze objawy napadu cukrzycowego to:

• zaburzenia ilościowe w sferze świadomości: senność, półsenność, a nawet komę (śpiączkę),

• zaburzenia spostrzegania: iluzje, omamy,

• zaburzenia osobowościowe: brak kontaktu z otoczeniem, agresja

• często mamy całkowitą niepamięć okresu ataku cukrowego (często stymulowany jest on przeżyciami), skłonność do konfabulacji

• hipoglikenia - zmniejszone poziomy cukru. Jej podstawowe objawy to:

• przejściowe zmniejszenie zdolności logicznego myślenia, zaburzenia pamięci, zaburzenia toku myślenia,

• omamy,

• pseudohalucynacje (dzwonienie w uszach),

• zaburzenia słuchu, wzroku

• choroby wywołane zaburzeniami pracy przysadki mózgowej:

• zaburzenia genetyczne - np. u schizofreników częstą przyczyną choroby są zaburzenia pracy przysadki,

• zaburzenia wtórne (powstające w trakcie życia osobniczego) - np. anoreksja wrodzona lub wtórna (związana z chęcią schudnięcia). W młodym wieku anoreksja może być zwiastunem schizofrenii katatonicznej. Ważne jest odróżnienie anoreksji od nerwicy lękowej (często jest ona przyczyną anoreksji wtórnej). Nerwica nie jest związana z zaburzeniami pracy przysadki mózgowej. Następstwem anoreksji i bulimi mogą być właśnie zespoły psychoorganiczne.

• schorzenia nadnerczy (guzkowatość nadnerczy):

Głównym objawem jest nadciśnienie tętnicze (i niebezpieczna mała różnica między górnym i dolnym). Jest choroba, która przez dłuższy czas nie ma objawów zewnętrznych i w związku z tym mamy niedotlenienie, zaburzenia pamięci, toku i treści myślenia

3. choroby układu oddechowego:

Choroby infekcyjne płuc i oskrzeli powodują zaburzenia w gospodarce tlenowej a w konsekwencji np. zaburzenie pracy gruczołów hormonalnych

4. guzy mózgu - najczęściej powodują one przymglenie świadomości i zaburzenia pamięci. Objawy są zależne od umiejscowienia guza, i tak:

• przy guzach płata czołowego - zespół morii: zmiany osobowości, euforia, niefrasobliwość,

• przy guzach płatów skroniowych - zjawiska deja vu, chwiejność emocjonalna, stany pomroczne, halucynacje

• przy gruzach płata potylicznego - zaburzenia postrzegania (błyski świetlne) itp.

5. organiczne krwotoki do mózgu,

6. uszkodzenia pourazowe

Mamy rożnego rodzaju następstwa urazów w psychice. Możemy mówić o urazach

• urazy czaszkowo - mózgowe:

wstrząśnienie mózgu,

zranienie,

stłuczenie

• urazy ciśnieniowe spowodowane przez gwałtowną falę ciśnienia w powietrzu lub w wodzie:

udary słoneczne,

udary termiczne

porażenia prądem, ]

powieszenia

Silny uraz powoduje zmiany patologiczne: martwica komórek nerwowych, uszkodzenie struktur neuronowych, zmiany w błonie komórkowej, pękanie naczyń krwionośnych, zatory tłuszczowe.

Te zmiany prowadzą do retencji (zatrzymania) wody i sodu, ucieczki potasu i azotu, rozpadu białek. Przy uszkodzeniu określonych okolic mózgu pojawia się cukromocz, białkomocz i moczówka prosta. Wtórnie dochodzi do różnego rodzaju zaburzeń elektrolitowych.

Opisane niżej zaburzenia (zwł. zespoły rzekomonerwicowe, neurastenia, są także charakterystyczne dla ostrych, wyniszczających chorób psychicznych)

Zaburzenia psychiczne pourazowe możemy podzielić na:

• zaburzenia występujące bezpośrednio po urazie (od kilku do kilkunastu godzin):

Są to przede wszystkim ilościowe zaburzenia świadomości: senność patologiczna, śpiączka, półśpiączka, zwężenie pola świadomości.

Najbardziej typowym objawem klinicznym jest wstrząśnienie mózgu - zwykle towarzyszy poważnym zranieniom i stłuczeniom mózgu, zwłaszcza, gdy wstrząśnięciu ulega pień mózgu. Charakteryzuje się nagłą utratą przytomności, która może trwać sekundy, ale także kilka dni lub tygodni. Okres ten pokryty jest niepamięcią

• zaburzenia pourazowe wczesne (rozwijają się po kilku - kilkudziesięciu godzinach po urazie):

Mogą mieć różnoraki charakter, objawy są takie jak przy ostrej reakcji Bonhoffera (opisana później). Czasem pojawia się zespół amnestyczny Korsakowa. Zespoły te trwają przeważnie od kilku dni do kilku tygodni.

Mogą mieć b. burzliwy przebieg i prowadzić do zgonu

• zaburzenia pourazowe późne ( czasem mogą pojawić się po kilku miesiącach, a nawet latach)

• zespół rzekomonerwicowy - jest to zespół podobny do nerwicy, lecz jest spowodowany zmianami organicznymi, a nie czynnościowymi. Oprócz urazu mogą go spowodować: padaczka, choroba nadciśnieniowa, wrzodowa, niedoczynność tarczycy i inne choroby somatyczne, zatrucia. Objawy są podobne do nerwicy: są to głównie zaburzenia osobowości, przelotne natręctwa, fobie, fizjologiczne zmniejszenie zainteresowań i aktywności, przejściowe zaburzenia snu.

Zespoły rzekomonerwicowe mogą mieć różny obraz:

neurasteniczny,

histerii,

hipohondryczny,

anankastyczny,

przygnębienny, depresyjny

fobii, itp

Przy znacznym uszkodzenia tkanki pojawiają się zespoły typu otępiennego lub charakteropatycznego.

Jeśłi objawy tego zespołu trwają ponad dwa lata należy podejrzewać nieodwracalne zmiany organiczne (encefalopatię pourazową).

Bardzo silnym składnikiem zespołu rzekomonerwicowego jest komponent wegetatywny, czyli:

CEREBRASTENIA (mniejszy zespół powstrząsowy) - s to określone zmiany organiczne, które występują po ostrych urazach, stanach zapalnych mózgu, opon mózgowych.

• zespół psychoorganiczny - jako następstwo urazu może mieć on charakter otępienny (rozwija się wolno, czasem na przestrzeni kilku lat, nie dotyczy osób, które doznały urazu czaszki) lub charakteropatyczny (zaburzenia osobowości, zwłaszcza kontroli zachowania - co stanowi problem kryminogenny)

• uszkodzenia pourazowe tkanki mózgowej- przy zmianach organicznych, które powstały w następstwie urazu, zatrucia lub zapalenia mózgu charakterystyczne są zaburzenia mózgowe zwane ENCEFALOPATIĄ (urazową, toksyczną, nadciśnieniową, miażdżycową):

Tzw. zespół encefalopatii - zmiana w zapisie EEG (nie jest to jednak osobna jednostka chorobowa!!!) Encefalopatia jest pojęciem szerokim. Oznacza ona stan, w którym występują pewne objawy neurologiczne (otępienne, czy charakteropatyczne) świadczące o uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego. Uszkodzenie to może mieć charakter mechaniczny, a może być wynikiem infekcji.

• padaczka pourazowa - może współistnieć z innymi zaburzeniami lub samodzielnie

Przy różnego rodzaju urazach należy też pamiętać, że mogą ona również być czynnikami, które współwyzwalają chorobę lub powodują jej przejście w kolejną fazę, pogłębienie.

7. ciężkie, wyniszczające choroby somatyczne mogą prowadzić do powstania NEURASTENII,

Jest to odmiana nerwicy , która objawia się ciągłym uczuciem drażliwości, zmęczenia i wyczerpania, które utrzymuje się przewlekle i nie ustępuje przy wypoczynku. Przyczyn dopatruje się w długotrwałym konflikcie psychicznym ( w trudnych, konfliktowych sytuacjach), który prowadzi do długo utrzymujących się stanów podwyższonego napięcia emocjonalnego i wyczerpania się rezerw energetycznych organizmu.

Niektórzy wyróżniają dwie zasadnicze postacie neurastenii (podział płynny):

• hipersteniczna - dominuję objaw pobudliwości i drażliwości - niepowodzenia wyzwalają silną reakcję emocjonalną, która wyczerpuje organizm i pozostawia poczucie bezsilności i zniechęcenia do życia. Chory wytarza wokół siebie atmosferę nerwowego pośpiechu, który dezorganizuje pracę.

• hiposteniczna - dominuje tu znużenie. Chorego wszystko męczy, ma osłabioną pamięć, trudności w skupieniu uwagi, zaburzenia snu.

Przy ostrych zespołach psychoorganicznych charakterystyczna jest tzw. REAKCJA BONHOFFERA (jest to reakcja egzogenna przy zespołach psychoorganicznych): jej przyczyną są ostre psychozy wywołane ostro przebiegającą chorobą organizmu, zwłaszcza stanami zapalnymi mózgu czy płuc (przy długo utrzymującej się wysokiej temperaturze ciała), urazy. Najbardziej charakterystyczne przyczyny reakcji bonhoffera to:

• ostre infekcje, dur brzuszny, wysypkowy,

• ostre zatrucia alkoholem, narkotykami,

• mocznica,

• niewydolność układu krążenia itp

Wyróżniamy tu reakcje ostre - zaburzenia świadomości (senność patologiczna, zespół splątaniowy, majaczeniowy) oraz reakcje przewlekłe - zespoły rzekomonerwicowe, depresyjne, zmiany otępienne, czasem zespoły amnestyczne.

NAPADY PADACZKOWE

Padaczka (epilepsja, Choroba św. Walentego) - w zasadzie nie istnieje jednostka nozologiczna o tej nazwie. Padaczka to zespół powtarzających się napadów psychomotorycznych i psychosensorycznych, które są powodowane nadmiernym wyłądowaniem komórek mózgu.

• tzw. padaczka objawowa - zespół padaczkowy wywołany jakąś inną chorobą mózgu, np. guzem mózgu, zatruciem, miażdżycą naczyń krwionośnych itp.;

• padaczka częściowa (dawniej - ogniskowa) - ognisko padaczkorodne znajduje się w korze, gdzie następuje zapoczątkowanie napadu;

• padaczka samoistna - są to napady padaczkowe o nieznanej etiologii

Napady padaczkowe, czyli gwałtowne i nadmierne wyładowania komórek nerwowych, mogą przejawiać różne objawy kliniczne. Na tym tle wyróżniamy:

• duży atak padaczkowy (tzw. grand mal) - można tu wyróżnić 2 fazy:

• faza przednapadowa - z reguły duży atak poprzedzają kilkosekundowe zaburzenia sensoryczne (zaburzenia spostrzegania, wyobrażenia) lub ruchowe, zwane aurą. Czasem u chorego mamy tzw. zwiastuny napadu - najczęściej są to błyski, trzaski, uczucie gorąca,

• faza napadowa - najczęściej napadom psychomotorycznym (drgawki, zagryzanie języka - stąd blizny, nagły bezruch) towarzyszy utrata przytomności. Chory upada wśród tonicznego skórczu wszystkich mięśni ciała. Niekiedy wydaje z siebie krzyk (tzw. krzyk pawia - świst w wyniku wypchnięcia powietrza z ust przy upadku). Chory pręży się, otwiera usta, zaciska palce. U chorego pojawia się piana na ustach, sinica (następstwo bezdechu). Skórcz toniczny trwa ok 20-30 sekund. PO nim występują drobne drżenia i drgawki (okres kloniczny). Przy silnych napadach mamy mimowolne oddawanie moczu i kału. PO ustąpieniu drgawek chory jest w stanie śpiączki, któa stopniowo przechodzi w półśpiączkę, a ta w sen.

Napad taki trwa z reguły od kilku, kilkunastu sekund do paru minut. Co do zasady ataki częściej pojawiają się nocą.

• mały atak padaczkowy (petit mal, napad absencyjny) - niekiedy zwany parkinsonizmem

Napady te mają różny przebieg. W typowej postaci są to parosekundowe ( z reguły pon. 1 min.) stany utraty świadomości, którym mogą towarzyszyć pewne zaburzenia ruchowe, ale bez drgawek. Chory nie upada. W trakcie napadów zablokowane jest postrzeganie, chory nieruchomieje, przerywa wykonywaną czynność.

Najczęsciej po ustaniu takiego ataku osoba wykonuje czynności, jakie wykonywała przed atakiem (jak by nic się nie stało).

Ataki z reguły pojawiają się w dzień.

NAPADY CZĘŚCIOWE

Czasem ataki padaczkowe są ograniczone do drgawek niektórych tylko mięśni (np. ręki, czy nogi), bez utraty przytomności. Często przechodzą one w drgawki całych mięśni (towarzyszą temu nudności). Napady częściowe mogą mieć też charakter napadów wegetatywnych (napadowy ślinotok, poty przyspieszenie akcji serca), napadów psychicznych (napadowa afazja, złudy pamięciowe typu deja vu, krótkotrwałe aminy nastroju)

Tzw. napady skroniowe - są to częściowe napady padaczkowe, są wynikiem uszkodzenia płata skroniowego mózgu.

Przy stanach padaczkowych (przewlekanie się jednago ataku lu b częste powtarzanie się napadów) często następują zaburzenia świadomości, które mogą nawet trwać kilka dni. Są to:

• stany pomroczne, stany pomroczne jasne

• dezorientacja w czasie, miejscu i przestrzeni, co do własnej osoby,

Długotrwała choroba padaczkowa prowadzić może do trwałych zmian charakteropatycznych i otępienia

Uwaga !!!!

Stwierdzenie padaczki u kierowcy pojazdu zwalnia lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej i nakłania na niego obowiązek poinformowania o tym odpowiednich organów (wynika to pośrednio z ustawy o zawodzie lekarza)

OPINIA SĄDOWO - PSYCHIATRYCZNA

W przypadku opinii sądowo - psychiatrycznej przyjęto powszechnie formę pisemną. Obecnie obowiązuje układ opinii zaproponowany przez Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 31.III. 1971r. w sprawie zasad sporządzania opinii lekarskich dotyczących oskarżonego.

Jest to następujący układ:

• nagłówek opinii - kto sporządza (jaki instytut lub biegły)

• data postanowienia o powołaniu biegłych oraz wymienienie pytań zadanych w tym postanowieniu,

• dane z akt sprawy w tym zakresie w jakim wydawana jest opinia

• dane z dokumentacji lekarskiej i sądowej

• wywiad zewnętrzny (obiektywny) - najczęściej z rodziną, najbliższymi,

• wywiad wewnętrzny - od samego badanego

• opis stanu psychicznego i przebieg obserwacji szpitalnej (jeśli była stosowana)

• opis stanu somatycznego - ułomności, obrażenia zewnętrzne, niedorozwoje (mogą mieć one wpływ na stan psychiczny badanego

• stosowane metody badawcze oraz wynik badania

• wnioski (odpowiedzi na pytania)

• opinia końcowa

Jeśli osoba była poddana obserwacji szpitalnej - zawsze w opinii powinien być zawarty opis czynu zarzucanego sprawcy.

Należy także zadbać o uzyskanie o wglądu akt poprzednich spraw karnych (należy zbadać, czy pojawiały się w nich już kwestie stanu zdrowia psychicznego sprawcy, czy wydawane były opinie).

W razie możliwości biegły psychiatrom należy także dostarczyć dokumentację dotyczącą chorób somatycznych, bo mogą one wpływać na stan psychiki sprawcy.

Art. 51 i 52 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego:

W dokumentacji dotyczącej badań lub przebiegu choroby nie utrwala się oświadczeń obejmujących przyznanie się do popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary. (takie oświadczenie bezwzględnie nie może być zawarte w opinii)

Nie wolno również przesłuchiwać osób obowiązanych do zachowania tajemnicy jako świadków na okoliczność co do wypowiedzi takiej osoby co do popełnienia przez nią czynu zabronionego.

Z tymi regulacjami korespondują zakazy kodeksowe - art. 199 kpk.

Ale: jeżeli podejrzany w toku postępowania składa wyjaśnienia, w których przyznaje się do zarzucanego mu czynu, a potem podczas badania podtrzymuje ten fakt, wtedy taki zapis może być uwzględniony w opinii!!!

ORZECZNICTWO SN DOTYCZĄCE OPINII SĄDOWO - PSYCHIATRYCZNEJ

1998.05.13 wyrok SN III KKN 459/97 Prok.i Pr. 1998/10/11

Sądowo-psychiatryczna opinia sporządzona na użytek konkretnego procesu karnego (art. 176 § 1 w zw. z art. 183 k.p.k.) nie jest dowodem mogącym służyć na użytek różnych spraw.

Przykładowo - wprost trudno sobie wyobrazić przyjęcie wobec oskarżonego art. 25 § 1 lub 2 k.k. na podstawie opinii sądowo-psychiatrycznej opracowanej w innym postępowaniu, nawet równolegle prowadzonym.

ORZECZENIE SN Z 25 V 1979r.

W razie stwierdzenia zaburzeń psychicznych powodujących zniesienie lub ograniczenie poczytalności, biegły nie musi dokładnie określać ich przyczyn, wystarczy samo rozpoznanie. Sąd uznał bowiem, ze o stopniu winy decyduje skutek (brak rozpoznawalności znaczenia czynu - skutek w sferze intelektu, niemożność pokierowania własnym postępowaniem - skutek w sferze woli) a nie przyczyna.

INNE ORZECENIA

1. organ procesowy musi zrozumieć opinię i być przekonany co do jej wartości dowodowej. Biegli powinni w tej opinii zawrze więc nie tylko konkluzję, ale także opisać wyczerpująco przeprowadzone badania i metody rozumowania, które mają przekonać organ procesowy.

2. Jeżeli powołujemy biegłych różnych specjalności, lepiej, żeby wydali opinię wspólną

3. 17.III 1980 - jeżeli strona żąda odrzucenia opinii i zmiany biegłego, musi podać obiektywne powody takiego żądania - organ procesowy musi ocenić czy są to ważne, obiektywnie istniejące powody

OPINIE ALTERNATYWNE

Jeśli zachodzące okoliczności utrudniają lub uniemożliwiają wydanie opinii jednoznacznej, wtedy biegli mogą wydać opinię alternatywną, w której przyjmują 2 lub więcej możliwości w ustalają stan psychiczny sprawcy do każdej z tych możliwości na podstawie zebranych materiałów.

Bardzo często po wydaniu takiej opinii zarządza się obserwację psychiatryczną celem dokładniejszych badań

OPINIA ABSTRAKCYJNA

Taka opinia wchodzi w grę, gdy nie zachodzi konieczność szczegółowych badań, a jedynie odpowiedzi na pytania, na które biegły może odpowiedzieć na podstawie własnej wiedzy i doświadczenia, np. jeśli mamy już rozpoznanie jakiejś choroby (np. picka) oraz opinię co do jej charakteru, która została wydana w innej sprawie tej samej osoby (niedawno prowadzonej) to wtedy w podobnej sprawie tego samego sprawcy możemy zadać jedynie biegłemu pytanie, czy rozpoznana choroba mogła mieć wpływ na będące przedmiotem postępowania zachowanie. Biegły wydaje wtedy tzw. opinię abstrakcyjną

POCZYTALNOŚĆ

Wg słownika poprawnej polszczyzny niepoczytalność to niemożność poczytania sprawcy czynu zabronionego przez ustawę karną jako czyn zabroniony.

Art. 31 kk!

Orzeczenia:

Poczytalność ograniczona:

Uzasadniaj ją - obok stwierdzenia odchyleń psychicznych, fizjologicznych - także występowanie dodatkowych czynników sytuacyjnych, które mogą doprowadzić do zachowań asocjalnych np. fobii

SN: stopień winy sprawcy jest tym mniejszy, im bardziej stan psychiczny sprawcy jest zbliżony do stanu z art. 31§1 kk.

W opinii biegłego możemy też spotkać się z określeniem „poczytalność ograniczona, ale nie w stopniu znacznym”. W takiej sytuacji organ procesowy, po konsultacji z biegłym, powinien zaznaczyć wyraźnie, że nie chodzi tu o ograniczenie poczytalności z art. 31§2kk. Musi to zrobić organ, gdyż sam biegły nie może wypowiadać się co do kwestii prawnych, nie może ferować poglądu prawnego.

1998.04.24 wyrok SN III KKN 286/97 Prok.i Pr. 1998/10/10

Powołanie dowodu z opinii biegłych psychiatrów winno nastąpić nie tylko wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od "wiadomości specjalnych", o których mowa w art. 176 § 1 k.p.k., ale nade wszystko wtedy, gdy istnieją "uzasadnione wątpliwości" co do poczytalności oskarżonego.

1998.02.25 wyrok s.apel. II AKa 12/98 Prok.i Pr. 1999/3/28

w Łodzi

Określenie stanu poczytalności sprawcy w chwili czynu należy do biegłych lekarzy psychiatrów, bowiem wymaga posiadania wiadomości specjalnych (art. 176 k.p.k.). Natomiast silne wzburzenie nie jest pojęciem wyłącznie psychologicznym, lecz jest kategorią prawną i może być ustalone przez sąd bez potrzeby uciekania się do pomocy biegłych. Sąd dokonuje tu własnych ocen w oparciu o własne przekonanie, doświadczenie życiowe i wskazania wiedzy. Może się zdarzyć, że biegli lekarze psychiatrzy przy formułowaniu opinii o stanie zdrowia psychicznego sprawcy, wyrażą nadto swą opinię co do jego ewentualnych stanów psychicznych w chwili czynu. Taka opinia nie jest jednak dla sądu wiążąca, ale może być pomocna dla ukształtowania ostatecznego stanowiska sądu.

1987.06.09 wyrok SN U WR 237/87 OSNKW 1988/1-2/13

Opinia psychologa (a także opinia innych specjalistów, np. z zakresu seksuologii) ma charakter tylko opinii posiłkowej dla wydania opinii przez biegłych psychiatrów, którzy jako jedyni biegli są uprawnieni do wypowiadania się w kwestii poczytalności oskarżonego w rozumieniu art. 25 k.k.

1979.01.27 postan. SN U IV KZ 207/78 OSNKW 1979/5/60

glosa: Daszkiewicz W. PiP 1979/11/182

przegląd orzeczn.: Cieślak M. Doda Z. Palestra 1980/2/34

Nieprzeprowadzenie w postępowaniu przygotowawczym dowodu z opinii sądowo-psychiatrycznej w wypadku, gdy na podstawie ujawnionych okoliczności zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności sprawcy, uznać należy za istotny brak postępowania przygotowawczego.

OGRANICZONA POCZYTALNOŚĆ A AFEKT

1984.05.15 wyrok SN III KR 101/84 OSP 1986/7/150

glosa: Gajewska-Kraczkowska H. OSP 1986/7-8/150

Pojęcia poczytalności ograniczonej i stanu silnego wzburzenia nie są w zasadzie porównywalne, gdyż są jakościowo różne, mimo pewnych wspólnych elementów. Silne wzburzenie, jakie ma na względzie art. 148 § 2 k.k., to proces psychiczny przeżywany jako afekt fizjologiczny, podczas gdy ograniczona poczytalność (art. 25 § 2 k.k.) jest z reguły stanem patologicznym.

1970.05.11 wyrok SN U V KRN 109/70 OSNKW 1970/9/101

7 sędziów

glosa: Cieślak M. PiP 1971/12/1090

Wprawdzie biegli psychiatrzy powołani są do badania patologicznych zjawisk psychiatrycznych, a nie innych zjawisk psychicznych, takich jak np. afekt fizjologiczny (silne wzruszenie), co jest domeną psychologa, to jednak ze względu na to, że są to pokrewne specjalności, wypowiedź psychiatrów w tej kwestii, oparta na badaniach, własnych obserwacjach, wywiadach i dokładnej znajomości sprawy, stanowi ważny dowód, którego nie można pominąć. Biegli psychiatrzy, powołani według art. 117 d.k.p.k. do zbadania stanu psychicznego oskarżonego, a według art. 183 k.p.k. do wydania opinii o stanie zdrowia psychicznego oskarżonego, mają obowiązek wypowiedzenia się, czy u oskarżonego istniały zakłócenia czynności psychicznych, a w razie ich stwierdzenia mają obowiazek wskazania, czy miały one charakter chorobowy, czy też nie. Przy badaniach bowiem stanu psychicznego nic, co dotyczy tego stanu, nie może ujść z pola widzenia biegłych.

Paprzycki L.K. artykuł P Prok.i Pr. 1995/7-8/25

Opiniowanie sądowo-psychiatryczne w postępowaniu karnym, w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Opiniowanie psychologiczno-psychiatryczne w zakresie "stanu silnego wzburzenia", w każdym wypadku, jest konieczne. Dla ustalenia afektu fizjologicznego czy patologicznego konieczne są "wiadomości specjalne" (art. 176 § 1 k.p.k.), co zobowiązuje sąd do zasięgnięcia opinii biegłego: psychologa i psychiatry. Afekt, zarówno fizjologiczny jak i patologiczny, prowadzić może do ograniczenia a nawet zniesienia (wyłączenia) poczytalności. Podejrzenie ze strony organu procesowego, że zaistniał afekt jest wobec tego chyba równoznaczny z ustaleniem, że zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego (podejrzanego) a więc powinno skutkować ustanowieniem obrońcy z urzędu (art. 70 § 1 pkt 2 k.p.k.). Jest to jednak może wniosek zbyt daleko idący, gdyż afekt w chwili czynu nie rzutuje na stan zdrowia psychicznego w toku toczącego się postępowania karnego. Ale i tak w podobnej sytuacji istnieje konieczność zbadania stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, a więc przeprowadzenie dowodu z opinii co najmniej dwóch lekarzy psychiatrów i, co już chyba w tej sytuacji niewątpliwe, z opinii psychologa.

1997.04.29 wyrok s.apel. II AKa 30/97 Prok.i Pr. 1998/6/22

w Lublinie

. Silne wzburzenie z reguły nie powoduje poczytalności zmniejszonej z art. 25 § 2 k.k., jednakże w przypadku, gdy silne wzburzenie (samoistnie) doprowadzi do ograniczenia w stopniu znacznym zdolności sprawcy do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania postępowaniem, to nie ma prawnych przeszkód do łącznego stosowania art. 148 § 2 k.k. i art. 25 § 2 k.k.

1988.03.31 wyrok SN I KR 63/88 OSNPG 1989/2/19

przegląd orzeczn.: Ćwiąkalski Z. Zoll A. PS 1993/5/76

1. Nagminność pewnych zjawisk sprzecznych z prawem karnym musi być obejmowana świadomością sprawcy albo stanowić powszechnie znane zjawisko. Trudno skutecznie bronić tezy, że przestępstwa z art. 148 § 2 k.k. są czymś nagminnym i tę nagminność oskarżona obejmowała swoją świadomością.

2. Z uwagi na to, że silne wzburzenie jest afektem fizjologicznym, to nie może być zawsze utożsamiane ze stanem, o którym jest mowa w art. 25 § 2 k.k. Te pojęcia nie są porównywalne z uwagi na ich jakościowe różnice, mimo istnienia pewnych wspólnych elementów. Natomiast jeśli chodzi o silne wzburzenie usprawiedliwione okolicznościami to charakteryzuje się ono tym, że przeżycia emocjonalne górują nad przeżyciami intelektualnymi i ta dominacja przeżyć emocjonalnych nie musi być wynikiem mankamentów występujących w psychice sprawcy.

Paprzycki L.K. artykuł P Prok.i Pr. 1995/7-8/25

Opiniowanie sądowo-psychiatryczne w postępowaniu karnym, w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego.

Opiniowanie psychologiczno-psychiatryczne w zakresie "stanu silnego wzburzenia", w każdym wypadku, jest konieczne. Dla ustalenia afektu fizjologicznego czy patologicznego konieczne są "wiadomości specjalne" (art. 176 § 1 k.p.k.), co zobowiązuje sąd do zasięgnięcia opinii biegłego: psychologa i psychiatry. Afekt, zarówno fizjologiczny jak i patologiczny, prowadzić może do ograniczenia a nawet zniesienia (wyłączenia) poczytalności. Podejrzenie ze strony organu procesowego, że zaistniał afekt jest wobec tego chyba równoznaczny z ustaleniem, że zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego (podejrzanego) a więc powinno skutkować ustanowieniem obrońcy z urzędu (art. 70 § 1 pkt 2 k.p.k.). Jest to jednak może wniosek zbyt daleko idący, gdyż afekt w chwili czynu nie rzutuje na stan zdrowia psychicznego w toku toczącego się postępowania karnego. Ale i tak w podobnej sytuacji istnieje konieczność zbadania stanu zdrowia psychicznego oskarżonego, a więc przeprowadzenie dowodu z opinii co najmniej dwóch lekarzy psychiatrów i, co już chyba w tej sytuacji niewątpliwe, z opinii psychologa.

86

---