Uniwersytet Łódzki

Wydział Studiów Międzynarodowych i Politologicznych

Paweł Bryła

Materiały do cz. 2 ćwiczeń z ekonomii

Łódź 2007

Opracowano na podstawie:

1. Milewski R. (red.), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.

2. Milewski R. (red.), Elementarne zagadnienia ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996.

3. Milewski R. (red.), Podstawy ekonomii. Ćwiczenia, zadania, problemy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.

4. Smith P., Begg D., Ekonomia. Zbiór zadań, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001.

5. Nojszewska E., Podstawy ekonomii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997.

6. Czarny B., Podstawy ekonomii. Zbiór zadań, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000.

7. Inne źródła wyszczególnione w tekście.

Ćwiczenie 1

Podstawowe kategorie i problemy

wzrostu gospodarczego

1. Pojęcia:

1. prawo rosnących kosztów - koszt alternatywny danego dobra rośnie wraz z wielkością produkcji tego dobra; działanie tego prawa decyduje o kształcie krzywej możliwości produkcyjnych

2. efektywność produkcji - w gospodarce została osiągnięta maksymalna wielkość produkcji przy dostępnych zasobach czynników i technologiach

3. dobra kapitałowe (produkcyjne) - dobra wykorzystywane do produkcji innych produktów i usług

4. dobra konsumpcyjne - dobra, które nie są wykorzystywane do produkcji innych dóbr

5. agregacja - łączenie wielkości mikroekonomicznych w celu otrzymania makrowielkości gospodarczych

6. makrowielkości gosp. - wielkości będące miarami zjawisk i procesów w skali całej gospodarki

7. dobra finalne - dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika; obejmują zarówno dobra konsumpcyjne, jak i inwestycyjne

8. dobra inwestycyjne - takie dobra wykorzystywane w procesie produkcji, które nie zużywają się w jednym cyklu wytwórczym

9. dobra pośrednie - dobra zużywane przez przedsiębiorstwa w całości przy wytwarzaniu innych dóbr

10. wartość dodana - przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu produkcji; od wartości dóbr wytworzonych w danej firmie odejmujemy sumę kosztów rzeczowych czynników produkcji zużytych przy wytwarzaniu tych dóbr

11. produkt narodowy brutto (PNB) - miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji; PNB = PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą

12. dochody netto z tytułu własności za granicą - nadwyżka napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju

13. dochód narodowy (Y) = produkt narodowy netto (PNN), tj. miara wielkości produkcji skorygowana o ubytki wynikające ze zużywania się maszyn i urządzeń w procesie produkcji; Y = PNB w cenach czynników produkcji - amortyzacja (tj. równowartość zużycia się zasobu kapitału w danym okresie)

14. dochody osobiste - dochód narodowy pomniejszony o podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa oraz zyski niepodzielone (tj. niewypłacone akcjonariuszom)

15. rozporządzalne dochody osobiste - dochody osobiste pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o otrzymywane przez nie płatności transferowe; ich wielkość informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności

16. deflator - miernik zmian poziomu cen; deflator PNB = (nPNB/rPNB)*100

17. stopa inflacji - procentowa zmiana poziomu cen; stopa inflacji dla okresu n = [(deflator dla okresu n+1 - deflator dla okresu n) / deflator dla okresu n] * 100%

2. Zagadnienia:

1. krzywa możliwości produkcyjnych całej gospodarki (krzywa transformacji) - linia pokazująca maksymalną kombinację ilości dóbr, jakie mogą być wyprodukowane przy zatrudnieniu danego zasobu czynników produkcyjnych i danej technologii

Jeśli któryś z punktów pod krzywą transformacji przedstawia stan gospodarki, to oznacza, że panuje w niej bezrobocie lub czynniki produkcyjne nie są wykorzystane efektywnie. Bezrobocie dotyczy nie tylko ludzi, ale i pozostałych czynników produkcji.

Na skutek istnienia zjawiska rzadkości punkty leżące ponad krzywą są nieosiągalne.

Jeśli gospodarkę obrazuje punkt leżący na krzywej możliwości produkcyjnych, to jedynym sposobem zwiększenia produkcji jednego dobra jest zmniejszenie produkcji innego dobra i przesunięcie czynników produkcji między przedsiębiorstwami, tj. ruch po krzywej (problem substytucji). Kosztem alternatywnym jednostek dóbr konsumpcyjnych jest pewna liczba jednostek dóbr produkcyjnych, z których trzeba zrezygnować na rzecz zwiększenia realizacji potrzeb konsumpcyjnych.

Przesunięcia:

a)

Powód: zdobycie nowych zasobów czynników produkcyjnych, np. odkrycie złóż ropy naftowej, lub uzyskanie nowej technologii wykorzystywanej w obu sektorach

b)

Powód: postęp techniczny w jednym sektorze

2. determinanty wzrostu gospodarczego - wzrost gosp. polega na zwiększaniu się możliwości produkcyjnych gospodarki, co ilustruje przesunięcie krzywej możliwości produkcyjnych na prawo (w górę); wzrost gosp. zależy od tempa zdobywania nowych zasobów i od postępu technicznego. Obydwa te czynniki zależą z kolei od dzisiejszych decyzji produkcyjnych, czyli od sposobów bieżącego wykorzystywania zasobów. Dobra kapitałowe zakupywane przez firmy podczas procesów inwestycyjnych służą zwiększaniu konsumpcji w przyszłości, czyli zwiększaniu produkcji dóbr konsumpcyjnych w okresach przyszłych. Społeczeństwo może zwiększać tempo wzrostu gosp. zwiększając stosunek produkowanych dóbr kapitałowych do konsumpcyjnych, czyli promując inwestycje. Drugim czynnikiem przyspieszającym wzrost gosp. jest postęp techniczny. Społeczeństwo ma na niego wpływ zwiększając środki na badania naukowe.

3. zasady agregacji: 1) można agregować tylko wielkości jednorodne: albo w postaci zasobów, albo strumieni; 2) zasoby muszą dotyczyć tego samego momentu; 3) strumienie muszą dotyczyć tego samego okresu; 4) agregacja wymaga przyjęcia odpowiednich jednostek pomiaru.

Agregacja dotyczy również wyprowadzania zależności między wielkościami agregatowymi na podstawie zależności między wielkościami mikroekonomicznymi. Rozpatrzmy tę kwestię przy pomocy przykładu liczbowego:

Załóżmy, że mamy do czynienia z trzema przedsiębiorstwami: A, B i C, które dokonują inwestycji. Z teorii mikroekonomicznej wynika, że inwestycje są dodatnio skorelowane z zyskiem. Przyjmijmy, że funkcje inwestycji dla tych przedsiębiorstw są następujące: I_A=100+0,1Z_A; I_B=-20+0,8Z_B; I_C=Z_C.

Załóżmy, że w okresie t₀ rozmiary zysków i związanych z nimi inwestycji były następujące:

Z_A=100 I_A=110

Z_B=100 I_B=60

Z_C=200 I_C=200

ΣZ=400 ΣI=370

W okresie t₁ zakładamy, że nastąpiły zmiany zysków:

Z_A=300 I_A=130

Z_B=200 I_B=140

Z_C=0 I_C=0

ΣZ=500 ΣI=270

Zatem zyski agregatowe wzrosły (z 400 do 500), natomiast agregatowe inwestycje spadły (z 370 do 270), chociaż mogliśmy oczekiwać także wzrostu inwestycji. Zaobserwowany paradoks wynika z poważnych zmian w strukturze podziału agregatowych zysków w badanym okresie, co odbiło się na zależnościach makroekonomicznych z powodu istotnych rozbieżności między przedsiębiorstwami w zakresie kształtu funkcji inwestycji.

Wniosek: konieczność zachowania dużej ostrożności przy przenoszeniu zależności mikroekonomicznych na całą gospodarkę, zwłaszcza gdy następują poważne zmiany w strukturze podziału danego agregatu.

4. jednostki pomiaru agregatów - naturalne (bardzo ograniczony zakres np. zatrudnienie i bezrobocie w osobach) lub pieniężne (problem wyodrębnienia wartości nominalnej i realnej agregatów)

5. model ruchu okrężnego w gospodarce

Założenia upraszczające: 1) rozpatrujemy gospodarkę zamkniętą (bez handlu zagr.); 2) występują w niej tylko przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe (brak państwa); 3) gosp. domowe przeznaczają całe swoje dochody na bieżące wydatki; 4) przedsiębiorstwa przeznaczają całe swoje dochody na zakup czynników produkcji.

Wewnętrzne strzałki - kierunki przepływów strumieni rzeczowych

Zewnętrzne strzałki - kierunki przepływów strumieni pieniężnych

Wynagrodzenia czynników produkcji obejmują płace, zyski, renty, czynsze dzierżawne.

Obydwie grupy podmiotów gosp. są od siebie ściśle uzależnione.

Jeśli uwzględnimy w naszym modelu istnienie sektora bankowego, państwa i zagranicy, a pominiemy strumienie rzeczowe, to będzie on wyglądał następująco:

Uwzględniliśmy odpływy z ruchu okrężnego (oszczędności (S), podatki (T) i wydatki na import (I_m)) oraz dopływy (wydatki inwestycyjne (I), wydatki rządowe (G) i dochody z eksportu (E_x)).

6. metody obliczania PKB (wynikają z modelu ruchu okrężnego):

1. Metoda sumowania produktów - sumowanie wartości produktów i usług wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku. Trzeba uważać, aby nie dodawać wielokrotnie tych samych elementów, gdyż niektóre dobra są zużywane do wytworzenia innych w tym samym okresie np. zboże, mąka, chleb. Aby tego uniknąć, możemy sumować wartości dóbr finalnych lub sumować wartość dodaną. Czasem takie samo dobro może być finalne i pośrednie np. mąka kupowana przez gospodarstwa domowe lub używana do wypieku chleba.

Przykład: analizowane dobro przechodzi przez 3 stadia produkcji. W stadium I przedsiębiorstwo A wytwarza surowce i sprzedaje je za 100 tys. zł przedsiębiorstwu B. W stadium II przedsiębiorstwo B przetwarza te surowce na wyroby gotowe i sprzedaje je za 180 tys. zł przedsiębiorstwu handlowemu C. W stadium III przedsiębiorstwo C sprzedaje te wyroby gospodarstwom domowych za 250 tys. zł. O ile zwiększa się PKB w wyniku analizowanych tu procesów produkcji?

Można po prostu podać wartość finalną: 250 tys. zł lub można dodawać wartości dodane, czyli 100 tys. zł + (180-100) tys. zł + (250-180) tys. zł = 100+80+70=250 tys. zł.

2. Metoda sumowania dochodów - uwzględniamy tylko te dochody, które powstają w związku z wytwarzaniem produktów i usług. Pomijamy darowizny i płatności transferowe, czyli emerytury, renty z systemu zabezpieczenia społ., zasiłki, stypendia.

3. Metoda sumowania wydatków - dot. wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsiębiorstwa na obszarze danego kraju. Wydatki te obejmują dobra konsumpcyjne (C), inwestycyjne (I), wydatki rządowe (G) oraz eksport netto (X), czyli różnicę między eksportem a importem.

PKB=C+I+G+X

Jest to tzw. PKB w cenach rynkowych. Aby zapewnić porównywalność tego wskaźnika z pozostałymi dwoma metodami jego obliczania, musimy odjąć podatki pośrednie (VAT i akcyza) i dodać subsydia otrzymywane przez przedsiębiorstwa z budżetu państwa. Otrzymujemy wówczas PKB w cenach czynników produkcji.

7. niedoskonałość wskaźnika PKB per capita - 1) zależy od wysokości i zmian kursu walutowego; 2) nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (produkcja nielegalna („szara strefa”) + legalna produkcja na własne potrzeby - przykład gosposi, z którą żeni się pan Kowalski); 3) nie uwzględnia wypoczynku; 4) nie uwzględnia efektów zewnętrznych produkcji np. zanieczyszczenia środowiska; 5) nie uwzględnia efektów dojazdów do pracy - obszary metropolitalne mają zawyżone wskaźniki

8. porównywalność wartości pieniężnych w czasie - osiągamy poprzez wykorzystanie cen roku bazowego do obliczania wartości realnych. Wartości nominalne są obliczane z wykorzystaniem cen bieżących. Aby sprawdzić, czy gospodarka się rozwija i zwiększa produkcję, czy tylko rosną w niej ceny, posługujemy się wielkościami realnymi.

Przykład 1:

Rok	Produkcja	Cena	nPNB	rPNB
I	100	1,00	100,00	100,00
II	100	1,10	110,00	100,00

Przykład 2:

Dobro	Produkcja			Cena			nPNB			rPNB
		tygodnie			tygodnie			tygodnie			tygodnie
		1	2	3	1	2	3	1	2	3	1	2	3
pizza	100	105	110	1,00	1,10	1,10	100,0	115,5	121,0	100,0	105,0	110,0
Fanta	50	45	50	1,50	1,40	1,60	75,0	63,0	80,0	75,0	67,5	75,0
PNB	x	x	x	x	x	x	175,0	178,5	201,0	175,0	172,5	185,0

Deflator dla tygodnia 1 wynosi (175/175)*100=100, dla tygodnia 2 = (178,5/172,5)*100=103,5; dla tygodnia 3 = (201/185)*100=108,6.

Dla okresu bazowego deflator zawsze równa się 100, gdyż ceny w okresie bazowym są cenami bieżącymi tego okresu.

Stopa inflacji dla tygodnia 1 wynosi [(103,5-100)/100]*100%=3,5%; dla tygodnia 2 = [(108,6-103,5)/103,5]*100%=4,93%.

PNB w ujęciu nominalnym wzrósł w okresie 2 w stosunku do okresu 1, natomiast w ujęciu realnym spadł. W okresie 3 w stosunku do okresu 2 wzrósł zarówno PNB nominalny, jak i realny.

9. determinanty szarej strefy: a) system podatkowy - im wyższa stopa opodatkowania dochodów, tym większa pokusa do ich nieujawniania w całości lub części; b) stosunek władz do wykrywania i karania przestępstw podatkowych - im większa determinacja władz i im surowsze kary, tym mniejsze rozmiary szarej strefy; c) rozmiary sektora usług w porównaniu z sektorem wytwórczym - trudniej udowodnić niepłacenie podatków osobom świadczącym usługi; d) udział osób pracujących na własny rachunek wśród zatrudnionych - takie osoby trudniej skontrolować niż osoby na etatach; e) popyt na pieniądz gotówkowy w gospodarce - większość transakcji w szarej strefie przeprowadza się przy pomocy gotówki

10. dane statystyczne na temat PKB i DNB w Polsce w latach 2000-2005 (ceny rynkowe w mld zł):

Wyszczególnienie	2000	2001	2002	2003	2004	2005
1. PKB	744,4	779,6	808,6	843,2	924,5	983,3
2. Dochody netto sektora zagranica	5,9	5,1	6,1	12,8	37,4	33,4
3. DNB [(1)-(2)]	738,5	774,5	802,5	830,4	887,1	949,9

Uwaga: pozycja (2) obejmuje saldo przychodów i rozchodów sektora zagranica w zakresie: wynagrodzeń, dochodów od inwestycji bezpośrednich, dochodów od inwestycji portfelowych i pozostałych dochodów

Źródło: www.stat.gov.pl

3. Testy:

1. Tak czy nie?

1. Obrabiarka, podobnie jak praca, nie jest dobrem pośrednim.

2. W gospodarce otwartej PNB różni się od PKB tym samym, czym PKB w gospodarce otwartej różni się od PKB w gospodarce zamkniętej.

3. W 2005 r. zamknięta gospodarka wytworzyła tylko 4 bochenki chleba, którego cena wynosiła 2 gb za bochenek. W 2006 r. wyprodukowano 3 chleby po 3 gb za bochenek. Deflator PKB wynosi zatem 140.

4. Postęp techniczny i nieustanna poprawa jakości dóbr powodują, że zastosowanie jako miernika realnego PKB jest przyczyną zawyżenia rzeczywistego wzrostu efektów pracy społeczeństwa.

5. Produkcja dóbr w „szarej strefie” nie przyczynia się do wzrostu poziomu życia obywateli.

6. Włączenie produktów i usług pośrednich do rachunku PKB spowodowałoby obniżenie jego wartości.

7. Obliczając PKB, należy brać pod uwagę tylko produkty i usługi finalne.

8. Wielkość rozporządzalnych dochodów osobistych informuje, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na konsumpcję i oszczędności.

9. PKB jest najlepszą miarą dobrobytu społeczeństwa.

10. Płatności transferowe nie są wliczane do PKB.

11. Na poziom nominalnego PKB wpływają tylko zmiany wielkości produkcji, natomiast nie wpływają zmiany cen.

12. Posługiwania się tzw. wartością dodaną przy obliczaniu PKB eliminuje problem wielokrotnego liczenia tych samych wielkości.

13. Wydatki państwa na produkty i usługi, podobnie jak płatności transferowe, nie są wliczane do rachunku PKB:

14. Inwestycje netto to różnica między inwestycjami brutto a amortyzacją.

15. PKB per capita odzwierciedla rzeczywisty podział dochodu w społeczeństwie.

16. Im większe są nierówności w podziale dochodu w społeczeństwie, tym mniej wiarygodny staje się PKB per capita jako miara dobrobytu społecznego.

17. Eksport netto (X) przyjmuje zawsze wartość nieujemną.

18. Inwestycje netto są dodatnie, jeżeli gospodarka w danym okresie wytwarza więcej budynków, maszyn i urządzeń oraz zapasów, niż wynosi ich zużycie.

19. Gdy wartość importu rośnie, a eksportu maleje, ceteris paribus, wartość PKB rośnie.

20. Wartość eksportu netto będzie równa zeru tylko dla gospodarki zamkniętej.

2. Które odpowiedzi są prawidłowe?

1. Czy PKB obejmuje:

1. nabyte w sklepie pończochy

2. zapasy modelu Punto z ubiegłego roku, których pozbył się Fiat dzięki nowej reklamie

3. wysoką podwyżkę, którą dostali pracownicy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego

4. wydatki firmy X związane z budową fabryki w Polsce

2. Czy to są składniki dochodu narodowego:

1. dywidendy dla bezrobotnego akcjonariusza

2. zarobki więźniów osadzonych w zakładzie karnym

3. zasiłki dla niewidomych wypłacane z tytułu pomocy społecznej

4. renta dzierżawna wypłacana przez właściciela wyciągu narciarskiego pewnemu góralowi

3. Dobrem pośrednim jest:

1. guma, z której zrobiono opony ciężarówki

2. robot, który w fabryce spawał nadwozie tego samochodu

3. benzyna spalana przez tę ciężarówkę

4. droga, po której jedzie ten samochód

4. Zjedzone w samochodzie jagody, które zebrałeś przy drodze przez Bory Tucholskie, stanowiły:

1. dobro finalne

2. dobro pośrednie

3. dobro, którego wartość jest równa wartości dodanej

4. mamy za mało danych, aby rozstrzygnąć, czy to było dobro finalne, czy pośrednie

5. Nowakowie za 300 zł miesięcznie będą sprzątać nie u siebie, lecz u Kowalskich; ci - też za 300 zł - posprzątają u Nowaków. O wszystkim wie urząd skarbowy, który nie opodatkowuje tej transakcji. W takiej sytuacji ceteris paribus:

1. wielkość PKB w Polsce nie zmieni się

2. dochód do dyspozycji obu rodzin nie zmieni się

3. poziom życia w Polsce nie zmieni się

4. wielkość PKB w Polsce wzrośnie

6. Na wartość PNB wytworzonego przez Polaków wpływały m.in.:

1. przywieziony do Polski zysk fabryki motorynek należącej do pewnego poznaniaka inwestującego w Wilnie

2. płaca ambasadora Nigerii rezydującego w Warszawie

3. wynagrodzenie pracownika Budimeksu przywiezione przez niego z Niemiec do rodzinnej Łodzi

4. stypendium wypłacone przez rząd Niemiec pewnemu studentowi Uniwersytetu Jagiellońskiego na studia w Moguncji

7. W Polsce do PNN w cenach czynników produkcji są wliczane m.in.:

1. wartość karmnika dla ptaków zrobionego przez tatę

2. efekty zewnętrzne towarzyszące rozprzestrzenianiu się internetu

3. pirackie płyty CD z nagraniami Kazika, sprzedawane na Stadionie Dziesięciolecia

4. wykład z ekonomii prowadzony w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie

5. żadna z podanych odpowiedzi nie jest prawdziwa

8. Które z następujących pozycji są uwzględniane w obliczeniach PNB, a które nie są brane pod uwagę?

1. wynagrodzenia nauczycieli

2. napiwki otrzymywane przez taksówkarzy

3. zasiłki z opieki społecznej

4. dochód osiągany przez handlarza używanych samochodów

5. praca wykonana w domu przez gospodynie domowe

6. praca wykonywana w domu przez płatną pomoc domową

7. wartość przyjemności czerpanej z czasu wolnego

8. dochód ze sprzedaży jaj na rynku

9. maliny z naszego ogródka

9. Jeśli gospodarka znajduje się w punkcie poniżej krzywej możliwości produkcyjnych, to:

1. brakuje w niej czynników produkcji, aby osiągnąć pełne zatrudnienie

2. część czynników produkcyjnych wykorzystywana jest nieefektywnie

3. funkcjonuje ona w obszarze nieosiągalnym

4. nie działa prawo rosnących kosztów

5. nie ma problemu rzadkości

10. W obiegu okrężnym firmy zgłaszają:

1. popyt na rynkach produktów i czynników wytwórczych

2. podaż na rynkach produktów i czynników wytwórczych

3. popyt na produkty i podaż czynników wytwórczych

4. popyt na czynniki wytwórcze i podaż produktów

11. Która z poniższych tożsamości nie jest prawdziwa?

1. PKB≡C+I+G+X

2. RDO≡Y - podatki bezpośrednie + płatności transferowe

3. I_netto≡I_brutto - amortyzacja

4. PKB w cenach rynkowych ≡ PKB w cenach czynników produkcji - podatki pośrednie + subsydia

12. Odpływami z ruchu okrężnego strumieniu pieniężnych są:

1. wydatki inwestycyjne

2. wydatki rządowe

3. wydatki związane z importem

4. wszystkie wymienione wydatki

13. Jeżeli PKB jest równy 500 mld zł, amortyzacja wynosi 60 mld zł, a dochody netto z własności za granicą wynoszą 20 mld zł, to PNB jest równy:

1. 520 mld zł

2. 420 mld zł

3. 580 mld zł

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

3. Inne zadania:

1. W hipotetycznej gospodarce zamkniętej bez udziału państwa planowana konsumpcja jest równa 150, planowane inwestycje 50, a produkcja 210.

1. Jaka jest ogólna wielkość planowanych wydatków?

2. Ile wyniesie nieplanowana zmiana poziomu zapasów?

3. Jaka będzie w tej sytuacji wielkość oszczędności?

4. Na jakim poziomie ukształtują się faktyczne inwestycje?

5. Jak na tę sytuację zareagują w następnym okresie producenci?

2. Na podstawie następujących danych w tabeli odpowiedz na poniższe pytania:

Rok	Produkcja pistoletów	Cena pistoletów	Produkcja telewizorów	Cena telewizorów
1992	200	1000	1000	500
2006	250	2000	2000	1500

1. Ile wynosił nominalny PNB w tej gospodarce w 1992 roku?

2. Ile wynosił nominalny PNB w 2006 r.?

3. Jeśli 1992 r. przyjmiemy za rok bazowy, to ile wynosił realny PNB w 2006 r.?

4. Jeśli 1992 r. przyjmiemy za rok bazowy, to ile wynosił deflator PNB dla 2006 r.?

5. O ile wzrósł poziom cen w tej gospodarce między latami 1992 i 2006?

6. O ile wzrósł realny PNB w tej gospodarce w latach 1992-2006?

3. Podana tabela przedstawia składniki PKB pewnej gospodarki w danym roku, wyrażone w cenach bieżących:

Składniki PKB	Wartość
Wydatki konsumpcyjne	300
Inwestycje	182
Wydatki państwa na produkty i usługi	95
Subsydia	10
Podatki pośrednie	65
Dochody netto z własności za granicą	12
Eksport	90
Import	120
Amortyzacja	50

Oblicz:

1. PKB w cenach rynkowych

2. PKB w cenach czynników produkcji

3. PNB w cenach rynkowych

4. PNB w cenach czynników produkcji

5. PNN (dochód narodowy)

4. W gospodarce w latach 2004-2006 produkowane są trzy dobra: A, B i C. Wypełnij podaną tabelę:

Dobro	Ilość wytworzona			Cena			Wartość produkcji (ceny bieżące)			Wartość produkcji (ceny stałe)
		2004	2005	2006	2004	2005	2006	2004	2005	2006	2004	2005	2006
A	100	120	200	3	5	6
B	50	80	100	4	5	8
C	40	60	80	2	3	4

Rok 2004 jest rokiem bazowym. Oblicz nominalny PKB w cenach bieżących i w cenach stałych w latach 2004, 2005, 2006.

5. Oblicz PKB, PNB i PNN na podstawie podanych niżej danych:

Wydatki konsumpcyjne C=90

Inwestycje brutto I_b=40

Wydatki rządowe G=50

Dochody netto z własności za granicą D_w=5

Eksport E_x=60

Import I_m=70

Amortyzacja A=30

Ćwiczenie 2

Determinanty dochodu narodowego.

Analiza krótkookresowa

9. Pojęcia:

1. produkcja potencjalna - produkcja, którą można by wytworzyć, gdyby racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji; warunkiem wzrostu produkcji potencjalnej jest wzrost ilości zasobów lub poprawa efektywności ich wykorzystania (dot. długiego okresu)

2. produkcja faktyczna - rzeczywiście wytwarzana; jej poziom wyznaczony jest przez możliwości opłacalnej sprzedaży

3. efekt bogactwa - (A. Pigou) wzrost realnej wartości majątku posiadanego przez gospodarstwa domowe powoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych

4. funkcja konsumpcji - związek między wydatkami konsumpcyjnymi a bieżącymi dochodami (przyjmujemy hipotezę dochodu absolutnego); C=C_a+k_sk*Y; przy stosunkowo niskim poziomie dochodu wydatki konsumpcyjne są wyższe od dochodu - zaciąganie pożyczek; po przekroczeniu pewnego progu część dochodu przeznaczana jest na oszczędności; wydatki konsumpcyjne rosną wraz ze wzrostem dochodu, ale ich udział w dochodzie maleje

5. przeciętna skłonność do konsumpcji - udział wydatków konsumpcyjnych w dochodzie narodowym (C/Y)

6. krańcowa skłonność do konsumpcji - stosunek przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu narodowego (k_sk=ΔC/ΔY)

7. funkcja oszczędności - związek między poziomem oszczędności a bieżącymi dochodami; S=S_a+k_so*Y=-C_a+(1-k_sk)*Y; przeciętna skłonność do oszczędzania (S/Y) wzrasta w miarę wzrostu dochodu, zatem ludzie zamożni oszczędzają relatywnie więcej niż ludzie biedni

8. inwestycje - powiększanie lub utrzymywanie kapitału fizycznego w postaci maszyn i urządzeń, budynków oraz zapasów (NIE dot. zakupów akcji i obligacji)

9. paradoks zapobiegliwości - spadek dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności (na gruncie makroekonomii keynesistowskiej)

II. Zagadnienia:

1. determinanty agregatowego popytu (AD) - 1) ogólny poziom cen towarów (-); 2) wysokość dochodów ludności (+); 3) wielkość wydatków rządowych (+); 4) wielkość podatków (-); 5) wielkość eksportu (+)

2. determinanty agregatowej podaży (AS) - 1) zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania (+); 2) ogólny poziom cen towarów (+); 3) koszty produkcji (-); 4) regulacje rządowe (+ lub -) np. ochrona środowiska (-)

3. krzywe agregatowej podaży i agregatowego popytu

1. stanowisko kompromisowe (krzywa AD nie jest kontrowersyjna, natomiast kształt krzywej AS wywołuje ostre spory w teorii ekonomii). Wg stanowiska kompromisowego krzywa AS jest dość płaska aż do osiągnięcia poziomu produkcji potencjalnej, gdyż w warunkach niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych produkcja jest wysoce elastyczna względem popytu. Konsekwencją wzrostu popytu jest w tej sytuacji przede wszystkim wzrost produkcji (dochodu narodowego), któremu towarzyszy niewielki wzrost cen. Sytuacja się zmienia, gdy czynniki produkcji są w pełni wykorzystane (po przekroczeniu Y_p).

















2. stanowisko neoklasyczne (pionowa krzywa AS) - zakłada doskonałą giętkość cen (pełną reakcję na zmiany warunków rynkowych) i dużą skuteczność działania mechanizmów rynkowych. Dlatego stany nierównowagi na rynkach czynników produkcji i rynkach towarów są szybko likwidowane i w rezultacie faktyczna produkcja ustala się na poziomie Y_p. Zmiana rozmiarów produkcji zależy wówczas tylko od wielkości zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania - zmiany możliwe tylko w długim okresie. Jest to podejście podażowe

3. stanowisko keynesistowskie (pozioma krzywa AS aż do Y_p,, kiedy to krzywa AS staje się pionowa) - założenie o istnieniu lepkich (mało elastycznych) cen np. związki zawodowe blokują obniżki płac. Keynesiści nie wierzą, że samoczynne mechanizmy rynkowe są w stanie zagwarantować stabilizację popytu na poziomie odpowiadającym Y_p. Jest to podejście popytowe - wzrost dochodu narodowego można osiągnąć poprzez stymulowanie popytu. W sytuacji niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych akcentuje się krótkookresowy horyzont czasu

4. podział dochodów gospodarstw domowych - mogą być przeznaczone na wydatki konsumpcyjne lub na oszczędności: Y=C+S. Podział na te dwie kategorie zależy m.in. od wysokości dochodów i wielkości nagromadzonego majątku. Wyróżniamy hipotezę dochodu absolutnego, relatywnego i permanentnego - patrz poprzedni semestr!

5. wyprowadzenie wzoru na krańcową skłonność do oszczędzania:

Przyrost dochodu przeznaczony jest albo na dodatkowe wydatki, albo na dodatkowe oszczędności:

ΔY=ΔC+ΔS //:ΔY

1=(ΔC/ΔY)+(ΔS/ΔY)

1=k_sk+k_so

k_so=1-k_sk

6. determinanty inwestycji - 1) stopa procentowa (-); 2) przyrost popytu konsumpcyjnego (+); 3) koszty wyposażenia kapitałowego (-) i jego efektywność (+); 4) oczekiwania co do kształtowania się zysku w przyszłości (optymistyczne oczekiwania zwiększają rozmiary bieżących inwestycji)

7. mnożnik inwestycyjny - określa, w jaki sposób przyrost autonomicznych wydatków inwestycyjnych wpływa na wzrost dochodu narodowego:

ΔY=m_i*ΔI_a

m_i=1/(1-k_sk)=1/k_so

Im większa krańcowa skłonność do konsumpcji, tym większy mnożnik.

8. mnożnik konsumpcyjny - określa, w jaki sposób przyrost autonomicznych wydatków konsumpcyjnych wpływa na wzrost dochodu narodowego:

ΔY=m_c*ΔC_a

m_c=1/(1-k_sk)=1/k_so

9. mnożnik w gospodarce z udziałem państwa - określa, w jaki sposób przyrost autonomicznych wydatków wpływa na wzrost dochodu narodowego przy uwzględnieniu stopy opodatkowania dochodów gospodarstw domowych (t):

m_i=1/[1-k_sk*(1-t)]

Im większa stopa opodatkowania, tym mniejszy mnożnik. Identyczną postać ma mnożnik autonomicznych wydatków inwestycyjnych, konsumpcyjnych i rządowych: m_i=m_c=m_g

10) poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę - taki, przy którym globalny popyt jest równy globalnej podaży, tzn. planowane inwestycje są wówczas równe planowanym oszczędnościom

3. Testy:

1. Tak czy nie?

1. Zgodnie z teorią dochodu permanentnego obniżka podatków, która dotyczy tylko przyszłego roku, wywrze na zachowanie konsumentów większy wpływ niż bezterminowa obniżka podatków.

2. Model keynesowski zakłada, że o wielkości produkcji decyduje przede wszystkim wielkość popytu.

3. Konsumpcja jest liniową funkcją dochodu.

4. Suma krańcowej skłonności do konsumpcji i krańcowej skłonności do oszczędzania jest równa 1.

5. Nieplanowane zmiany zapasów są dla przedsiębiorstw sygnałem braku równowagi.

6. Planowane oszczędności są zawsze równe planowanym inwestycjom.

7. Uwzględnienie stopy opodatkowania spowoduje zwiększenie mnożnika wydatków rządowych.

8. Formuła mnożnika wydatków rządowych ma taką samą postać, jak formuła mnożnika inwestycyjnego.

9. Produkcją potencjalną nazywamy produkcję przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji.

10. Zgodnie z podejściem podażowym dochód narodowy determinowany jest przez zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania.

11. Inwestycje są malejącą funkcją stopy procentowej.

12. Paradoks zapobiegliwości polega na wzroście dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności.

13. Zgodnie z hipotezą dochodu absolutnego wysokość wydatków konsumpcyjnych jednostki zależy od poziomu życia jej znajomych i sąsiadów.

14. Rozmiary inwestycji zależą m.in. od kosztów wyposażenia kapitałowego.

15. Zwiększenie poziomu wydatków rządowych powoduje przesunięcie krzywej agregatowego popytu do góry.

16. Krzywa agregatowego popytu pokazuje zależność agregatowego popytu od agregatowej podaży.

17. Funkcja oszczędności jest rosnącą funkcją dochodu narodowego.

18. Krańcowa skłonność do konsumpcji jest równa krańcowej skłonności do oszczędzania pomniejszonej o 1.

2. Które odpowiedzi są prawidłowe?

1. Krańcowa skłonność do konsumpcji to:

1. stosunek przyrostu konsumpcji do dotychczasowej wielkości konsumpcji

2. część całkowitego dochodu gospodarstw domowych przeznaczona na konsumpcję

3. odsetek dodatkowego dochodu gospodarstw domowych przeznaczony na konsumpcję

4. stosunek przyrostu konsumpcji do przyrostu dochodu gospodarstw domowych

2. Które z tych zdarzeń najprawdopodobniej okażą się przyczyną wzrostu inwestycji?

1. obniżka stopy procentowej

2. zwiększenie się importu

3. zwiększenie się zapasów

4. państwo zwraca inwestorom połowę poniesionych wydatków

3. W gospodarce „klasycznej”:

1. linia zagregowanej podaży przebiega poziomo

2. ceny zmieniają się swobodnie pod wpływem zmian popytu i podaży

3. nie ma niewykorzystanych mocy produkcyjnych

4. skutkiem zwiększenia się popytu jest wzrost cen, a nie zwiększenie się produkcji

4. Jeśli krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi 0,8, to wzrost dochodu narodowego o 100 mld zł spowoduje:

1. wzrost przeciętnej skłonności do konsumpcji o 4%

2. wzrost oszczędności o 20 mld zł

3. wzrost zapasów o 20 mld zł

4. wzrost inwestycji o 80 mld zł

5. Jeśli wzrost dochodów gospodarstw domowych jest krótkotrwały, to krańcowa skłonność do konsumpcji:

1. gwałtownie rośnie

2. będzie rosnąć w przyszłości

3. prawie się nie zmieni

4. gwałtownie zmaleje

5. będzie maleć w przyszłości

6. Jeśli dochód gospodarstwa domowego wynosi 5 tys. zł miesięcznie, a na konsumpcję wydawane są 4 tys. zł w ciągu miesiąca, to krańcowa skłonność do konsumpcji tego gospodarstwa wynosi:

1. 0,8

2. 0,2

3. nie można jej obliczyć na podstawie podanych informacji

4. 1,25

5. -0,25

7. Na zagregowany popyt składają się:

1. wydatki ponoszone w gospodarce, jeśli nie ma w niej bezrobocia

2. wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych, jeśli zarabiają one tyle, ile chcą

3. całkowite wydatki gospodarstw domowych, firm i rządu w określonym czasie

4. całkowite wydatki gospodarstw domowych niezbędne do utrzymania stabilnych cen

5. wszystkie dobra wyprodukowane w gospodarce w określonym czasie

8. Zagregowaną podaż tworzy:

1. całkowita produkcja dóbr, jeśli firmy zatrudniają wszystkich specjalistów, jakich potrzebują

2. całkowita produkcja dóbr, jaka gwarantuje stabilne ceny w gospodarce

3. całkowita ilość dóbr, jaką nabywają gospodarstwa domowe, firmy i rząd w określonym czasie

4. całkowita produkcja dóbr w gospodarce w określonym czasie

5. całkowita produkcja dóbr, która gwarantuje pełne zatrudnienie

9. Krzywa zagregowanego popytu przesunie się w prawo, jeśli:

1. obniżka podatków spowoduje wzrost wydatków konsumpcyjnych

2. wzrosną wydatki rządu na obronność kraju

3. zwiększy się eksport żywności

4. wzrosną wydatki inwestycyjne na zakup nowej generacji komputerów

5. wzrośnie poziom cen

10. Jeśli w gospodarce można zwiększyć produkcję nie powodując wzrostu poziomu cen, to:

1. w gospodarce osiągnięto pełne zatrudnienie

2. gospodarka znajduje się w depresji

3. firmy nie są zainteresowane zwiększaniem produkcji, gdyż nie mogą osiągnąć większych zysków

4. w gospodarce tej może istnieć tylko ten jeden poziom cen

5. gospodarstwa domowe ograniczają podaż czynników wytwórczych

11. Jeśli w gospodarce istnieje pewna część bezrobotnych czynników produkcyjnych, to wzrost produkcji prowadzi do:

1. wzrostu poziomu cen

2. utrzymania się poziomu cen

3. wzrostu bezrobocia

4. ograniczenia eksportu

5. podniesienia efektywności

12. Mnożnik inwestycyjny dla gospodarki zamkniętej bez udziału państwa przy danej funkcji oszczędności S=-100+0,4Y wynosi:

1. 0,4

2. 0,6

3. 1

4. 2

5. 2,5

13. Funkcja konsumpcji ma postać: C=80+0,8Y. Oszczędności będą równe zeru, gdy Y wyniesie:

1. 100

2. 200

3. 300

4. 400

14. Wzrost krańcowej skłonności do oszczędzania:

1. zwiększa konsumpcję

2. zmniejsza oszczędności

3. zwiększa dochód narodowy

4. zmniejsza konsumpcję

15. Zgodnie z ekstremalnym stanowiskiem neoklasycznym zmiany agregatowego popytu na towary znajdują wyraz w:

1. zmianie faktycznej produkcji

2. zmianie ogólnego poziomu cen

3. przesunięciu krzywej agregatowej podaży

4. zmianie wysokości płac realnych

16. Według ekstremalnego stanowiska keynesistowskiego krzywa agregatowej podaży jest:

1. pionowa, gdy produkcja faktyczna osiąga poziom produkcji potencjalnej

2. ujemnie nachylona

3. na całej długości pionowa

4. na całej długości pozioma

17. Podejście popytowe kształtowania się dochodu narodowego opisuje gospodarkę:

1. w warunkach niepełnego wykorzystania czynników produkcji

2. w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji

3. w długim okresie

4. w zależności od zasobów czynników produkcji

18. Wzrost poziomu inwestycji jest efektem:

1. pesymistycznych oczekiwań dotyczących przyszłości

2. spadku kosztów wyposażenia kapitałowego

3. spadku tempa wzrostu popytu konsumpcyjnego

4. wzrostu stopy procentowej

3. Inne zadania:

1. Tabela przedstawia dane na temat konsumpcji i dochodu narodowego w Hipotecji. Planowane inwestycje są autonomiczne i wynoszą 60 mld dolarów:

Dochód (produkcja)	Planowana konsumpcja	Planowane inwestycje	Oszczędności	Popyt globalny	Nieplanowane zmiany zapasów	Faktyczne inwestycje
50	35
100	70
150	105
200	140
250	175
300	210
350	245
400	280

1. Oblicz wielkość oszczędności i popytu globalnego przy każdym poziomie dochodu narodowego.

2. Dla każdego poziomu produkcji oblicz niezaplanowaną zmianę zapasów oraz wielkość faktycznych inwestycji, uwzględniając zmiany zapasów.

3. Gdyby w jakimś okresie dochód narodowy wyniósł 100 mld dolarów, jak wówczas zareagowaliby producenci?

4. Gdyby w jakimś okresie dochód narodowy wyniósł 350 mld dolarów, jak wówczas powinni zareagować producenci?

5. Jaki poziom dochodu narodowego zapewnia równowagę?

6. Ile wynosi krańcowa skłonność do konsumpcji?

7. Gdyby planowane inwestycje wzrosły o 15 mld dolarów, o ile musiałby wzrosnąć dochód narodowy, aby została utrzymana równowaga?

2. W gospodarce zamkniętej, bez sektora państwowego, związek między konsumpcją (C) i dochodem narodowym (Y) przedstawia funkcja: C=A+cY.

1. Ile wynosi krańcowa skłonność do konsumpcji?

2. Jak w gospodarce tej przedstawia się zależność oszczędności od dochodu?

Przypuśćmy, że A=400, c=0,75, a inwestycje I=500.

3. Przy jakim poziomie dochodu narodowego oszczędności będą równe zeru?

4. Jaki poziom dochodu zapewni równowagę?

3. Załóżmy, że funkcja konsumpcji w gospodarce zamkniętej z udziałem państwa ma postać: C=C_a+k_sk(Y-T). Konsumpcja autonomiczna, inwestycje i wydatki rządowe wynoszą odpowiednio: C_a=200, I_a=200, G=120. Krańcowa skłonność do konsumpcji kształtuje się na poziomie k_sk=0,6, a przychody z podatków wynoszą T=tY, gdzie stopa opodatkowania t=0,2.

1. Jaki jest poziom produkcji w stanie równowagi?

2. O ile zmieni się produkcja zapewniająca równowagę, jeśli wydatki rządowe spadną o 52?

4. Przyjmijmy następujące warunki funkcjonowania gospodarki zamkniętej z udziałem sektora państwowego: Y=C+I_a+G, C=C_a+k_sk(Y-T), C_a=100, I_a=100, G=100, k_sk=0,5, T=100. Wyznacz:

1. Dochód narodowy zapewniający równowagę:

2. Mnożnik wydatków budżetowych (m_g):

5. Przyjmijmy następujące warunki funkcjonowania gospodarki zamkniętej z udziałem sektora państwowego: : Y=C+I_a+G, C=C_a+k_sk(Y-T), C_a=20, I_a=60, G=100, k_sk=0,8, T=tY, t=0,2. Wyznacz:

1. Dochód narodowy zapewniający równowagę:

2. Mnożnik wydatków budżetowych (m_g):

3. Zmianę dochodu narodowego zapewniającego równowagę, jeśli wydatki rządowe wzrosną o 50:

Ćwiczenie 3

Polityka fiskalno-budżetowa

9. Pojęcia:

1. budżet państwa - plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa, sporządzony na rok, zatwierdzony przez Sejm

2. podatki - przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo

3. wydatki sztywne - wydatki budżetowe, które są z góry zdeterminowane (w szczególności innymi ustawami, zobowiązaniami państwa i czynnikami obiektywnymi, jak np. zmiany demograficzne), charakteryzujące się wysokim stopniem inercji (b. trudno zahamować tempo ich wzrostu) np. emerytury, renty, opieka zdrowotna, obsługa długu publicznego

4. dług publiczny - suma finansowych zobowiązań państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek (krajowych i zagranicznych) i innych form działalności; wzrastające koszty obsługi długu publicznego obciążają podatników, zaś korzyści uzyskują głównie instytucje finansowe; zgodnie z traktatem z Maastricht nie powinien przekraczać 60% PKB

5. deficyt budżetowy - „dziura” w budżecie wynikająca z niedoboru wpływów w stosunku do wydatków (w przeciwnym razie występuje nadwyżka budżetowa); zgodnie z traktatem z Maastricht nie powinien przekraczać 3% PKB

II. Zagadnienia:

1. funkcje budżetu państwa: 1) fiskalna - gromadzenie dochodów na utrzymanie aparatu państwowego i realizację zadań; 2) redystrybucyjna - dokonywanie zmian w podziale dochodu narodowego np. zmniejszanie dysproporcji rozwojowych między regionami, niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych, zapewnianie bezpieczeństwa socjalnego (instrumenty: progresywna skala podatkowa, ulgi i zwolnienia podatkowe, różne stawki podatków pośrednich na poszczególne kategorie dóbr konsumpcyjnych, transfery); 3) stymulacyjna - oddziaływanie na życie gosp. i społ. Np. zmiany strukturalne w gospodarce, regulacja poziomu i kierunków konsumpcji, pobudzanie przyrostu naturalnego, bodźce do pracy

2. składniki budżetu państwa - 1) budżet centralny, 2) budżety lokalne (zależą od podziału administracyjnego; w ich gestii pozostaje najczęściej wiele kompetencji z zakresu oświaty, ochrony zdrowia, kultury oraz infrastruktury; są zasilane subwencjami i dotacjami z centrali oraz wpływami z podatków lokalnych), 3) budżet(y) ubezpieczeń społecznych, budżety 4) funduszy celowych i 5) agencji

3. zasady polityki budżetowej: 1) rocznego budżetowania, 2) zupełności - budżet powinien obejmować wszystkie dochody i wydatki państwa; 3) jedności - stanowi jedną całość, 4) jawności - podany do publicznej wiadomości (tworzenie, uchwalanie, wykonywanie, kontrola), 5) równowagi budżetowej (mimo że częstym zjawiskiem jest deficyt)

4. źródła dochodów budżetowych - podatki, cła, prywatyzacja, opłaty skarbowe, sądowe i in.

5. klasyfikacje podatków:

1. W zależności od rodzaju płatnika: od osób fizycznych lub prawnych

2. Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania: dochodowe (od wynagrodzeń, zysków, odsetek, emerytur itd.), konsumpcyjne (od wydatków np. VAT i akcyza), majątkowe (od posiadanego majątku i przenoszenia praw do majątku)

3. W zależności od sposobu poboru: bezpośrednie lub pośrednie (konsument płaci za pośrednictwem sprzedawcy, łatwiejsze do wprowadzenia i poboru, mniej zauważalne)

4. Biorąc pod uwagę konstrukcję skali podatkowej: proporcjonalne, progresywne (osoby uzyskujące wyższe dochody są obciążone wyższą stopą podatkową np. PIT), degresywne, pogłówne i ujemne

6. krzywa Laffera - graficzna interpretacja zależności wpływów podatkowych od stopy podatkowej






















7. pożądane cechy systemu podatkowego (koncepcja Adama Smitha - nadal aktualna!) - 1) podatki powinny być sprawiedliwe, 2) ich wysokość z góry określona, 3) sposób i warunki płatności wygodne dla płatnika, 4) koszty poboru niskie, 5) nie powinny hamować aktywności i przedsiębiorczości podatników

8. rodzaje wydatków budżetowych (obecnie pochłaniają ok. 50% PKB w krajach rozwiniętych, w ostatnich kilkudziesięciu latach obserwowano silny trend wzrostowy): 1) związane z pełnieniem tradycyjnych funkcji państwa, jak obrona narodowa, administracja, wymiar sprawiedliwości; 2) związane z realizacją celów tzw. państwa dobrobytu (ang. welfare state) (świadczenia społ., ochrona zdrowia, edukacja, kultura); 3) wynikające z pełnienia funkcji interwencyjnych w gospodarce (dotacje inwestycyjne, subsydia dla rolnictwa itp.)

9. mnożnik podatkowy: m_t=ΔY/ΔT=-k_sk/(1-k_sk); wzrost podatków obniża dochód narodowy, gdyż podatki ograniczają dochody do dyspozycji i konsumpcję

10. mnożnik zrównoważonego budżetu: 1, tzn. wzrost wydatków budżetu państwa, którego źródłem jest taki sam wzrost podatków od ludności, powoduje wzrost dochodu narodowego równy wzrostowi wydatków budżetowych

11. automatyczne stabilizatory koniunktury - działające samoczynnie instrumenty polityki antycyklicznej; nie wymagają częstych korekt po wprowadzeniu; ich siła i zakres działania zależą głównie od zmian poziomu aktywności gosp. Zaliczamy do nich: podatki od dochodów ludności, od przedsiębiorstw, pośrednie, zasiłki dla bezrobotnych, gwarantowane ceny produktów rolnych itd.

12. potencjalne źródła finansowania wzrastających wydatków rządowych: 1) podatki - niepopularne politycznie, wywołujące negatywne skutki ekon. (osłabienie motywacji do pracy, spadek popytu, zmniejszenie skłonności do inwestycji); 2) pożyczki zaciągane u ludności lub przedsiębiorstw (sprzedaż obligacji państwowych) - powodują redystrybucję dochodów od podatników do właścicieli papierów wartościowych; 3) emisja pieniądza (w zamian za obligacje bank emisyjny otwiera państwu długoterminowy kredyt) - kreowanie dodatkowego popytu, ale niebezpieczeństwo inflacji (zwłaszcza, jeśli brak niewykorzystanych rezerw mocy wytwórczych); 4) sprzedaż majątku państwa - szansa na poprawę efektywności zarządzania, ale utrata kontroli i wpływów z dywidendy; 5) kredyty zagraniczne - wysokie koszty obsługi długu, ryzyko co do kształtowania się poziomu kursu walutowego w przyszłości

13. dane statystyczne nt. finansów publicznych w Polsce w latach 1995, 2000, 2004, 2005:

Wyszczególnienie		1995	2000	2004	2005
Dochody sektora finansów publicznych	w mln zł	136830,5	272094,1	357270,3	384502,6
Wydatki sektora finansów publicznych	w mln zł	142121,3	292969,1	399303,4	409820,0
Deficyt (saldo) sektora finansów publicznych	w mln zł	-5290,8	-20875,0	-42033,0	-25317,4
Zadłużenie sektora finansów publicznych (dług publiczny) ogółem - stan w końcu roku (1)	w mln zł	167266,7	280321,8	432284,4	467806,0
krajowe (stan w końcu roku)	w mln zł	66160,1	145981,0	319498,8	340779,0
zagraniczne (stan w końcu roku)	w mln zł	101106,6	120835,2	112785,6	127027,0
Dochody budżetu państwa ogółem	w mln zł	83721,7	135663,9	156281,2	180406,6
Dochody podatkowe ogółem	w mln zł	68975,2	119643,9	135571,3	156432,3
w tym: z podatku od towarów i usług (VAT)	w mln zł	20666,9	51749,8	62263,2	75930,4
z podatku akcyzowego	w mln zł	12139,9	27312,0	37964,0	39479,1
z podatku dochodowego od osób prawnych	w mln zł	8837,0	16867,7	13071,7	15785,2
z podatku dochodowego od osób fizycznych	w mln zł	23511,8	23088,6	21506,2	24444,1
Pozostałe dochody ogółem	w mln zł	14746,5	16019,3	20709,9	23974,3
Wydatki budżetu państwa ogółem	w mln zł	91169,7	151054,9	197698,3	207901,2
Dotacje i subwencje ogółem	w mln zł	31657,1	83470,3	101577,0	101893,2
w tym: dotacje do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych	w mln zł	6000,0	15366,0	22959,2	20112,1
dotacje do Funduszu Emerytalno - Rentowego	w mln zł	6101,6	13212,7	15130,0	14710,0
Obsługa długu publicznego ogółem	w mln zł	14359,7	18024,5	22564,9	24810,7
krajowego	w mln zł	11097,1	13727,9	18423,8	21225,1
zagranicznego	w mln zł	3262,6	4296,6	4141,1	3585,6
Pozostałe wydatki ogółem	w mln zł	45152,9	49392,1	73556,4	81197,3
Wynik (saldo) budżetu państwa	w mln zł	-7448,0	-15391,0	-41417,1	-27494,6
Relacja dochodów sektora finansów publicznych do produktu krajowego brutto	w %	41,5	37,6	38,7	39,2
Relacja wydatków sektora finansów publicznych do produktu krajowego brutto	w %	43,1	40,5	43,2	41,8
Relacja deficytu sektora finansów publicznych do produktu krajowego brutto	w %	-1,6	-2,9	-4,6	-2,6
Relacja zadłużenia sektora finansów publicznych do produktu krajowego brutto	w %	50,8	38,7	46,8	47,7

(1) Do 1998 r. obejmuje tylko zadłużenie Skarbu Państwa (bez zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego).

Źródło: www.stat.gov.pl

III. Testy:

1. Tak czy nie?

1. Mnożnik zrównoważonego budżetu wskazuje, że państwo może zwiększać wydatki na zakup dóbr, finansując je wpływami z rosnących - dzięki takiej polityce budżetowej - podatków.

2. Dodatnie podatki netto zmniejszają wartość mnożnika.

3. Ujemne potrzeby pożyczkowe sektora publicznego oznaczają spłatę długu publicznego.

4. Budżet odpowidający pełnemu zatrudnieniu to taki stan budżetu państwa, przy którym globalny popyt zapewnia pełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych gospodarki.

5. Podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej i zasiłki dla bezrobotnych to przykłady automatycznych stabilizatorów koniunktury.

6. Budżet państwa to dochody rządu pomniejszone o płatności transferowe.

7. Dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw zasilają budżet państwa.

8. Podatek progresywny występuje wtedy, gdy podatki wzrastają rocznie o ten sam procent.

9. VAT to podatek majątkowy.

10. Podatki bezpośrednie zawarte są w cenach produktów i usług.

11. Automatyczne stabilizatory koniunktury to mechanizmy ekonomiczne zmniejszające podatność gospodarki na wstrząsy.

12. Obsługa długu publicznego należy do zadań banku centralnego.

13. Pasywna polityka fiskalna jest równoznaczna ze wzrostem wydatków budżetowych.

14. Dług publiczny jest finansowym zobowiązaniem państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek.

15. Zasiłki dla bezrobotnych to jeden z automatycznych stabilizatorów koniunktury.

16. Krzywa Laffera przedstawia zależność między wpływami do budżetu z tytułu podatków a wysokością deficytu budżetowego.

17. Podatki są narzędziem redystrybucji dochodów.

18. Przychody do budżetu państwa nie zależą od wielkości dochodu narodowego.

19. Dostosowywanie progów podatkowych do zmian stopy inflacji nazywamy opodatkowaniem progresywnym.

20. Koszty obsługi długu publicznego obciążają pośrednio podatników.

21. Podatek degresywny polega na tym, że wraz ze wzrostem dochodu nakładane są coraz mniejsze procentowe stawki podatkowe.

22. Podatki pośrednie to podatki nakładane na dochody i majątek.

23. Składki ubezpieczeniowe można traktować jako formę opodatkowania.

24. Z krzywej Laffera wynika, że przy różnych stopach opodatkowania przychody z podatków mogą być tej samej wielkości.

25. Wydatki budżetowe związane są m.in. z realizacją celów społecznych „państwa dobrobytu”.

26. Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji.

27. Sytuacja demograficzna nie ma wpływu na wielkość wydatków budżetowych.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Transfer jest rodzajem płatności:

1. rządu na rzecz określonych ludzi bez otrzymywania w zamian jakichkolwiek dóbr

2. podatników na rzecz rządu, kiedy wpływy podatkowe są zbyt niskie

3. krewnych na rzecz członków rodziny

4. dokonywanym regularnie np. co miesiąc

5. rządu za zbrojenia

2. Jeśli stopa opodatkownia t=0,2, a krańcowa skłonność do konsumpcji k_sk=0,75, to mnożnik zrównoważonego budżetu wynosi:

1. 1

2. 1,5

3. 2

4. 3

3. Działanie automatycznych stabilizatorów koniunktury polega na:

1. hamowaniu spadku globalnego popytu w okresie recesji

2. hamowaniu wzrostu globalnego popytu w okresie recesji

3. hamowaniu spadku globalnego popytu w okresie ekspansji

4. hamowaniu wydatków budżetowych

4. Deficyt budżetowy może prowadzić do zmniejszenia:

1. inwestycji prywatnych

2. stopy procentowej

3. popytu globalnego

4. wszystkich powyższych wielkości ekon.

5. Spadek dochodów budżetowych może wynikać:

1. ze wzrostu rentowności przedsiębiorstw

2. z wąskiego zakresu ulg i zwolnień podatkowych

3. z małej skłonności przedsiębiorstw prywatnych do unikania opodatkowania

4. z niskiej sprawności systemu podatkowego i celnego

3. Inne zadania:

1. Zadanie to przedstawia działanie mnożnika zrównoważonego budzetu w gospodarce zamkniętej. Wydatki inwestycyjne są ustalone na poziomie 450, konsumpcja stanowi 80% dochodu rozporządzalnego. Początkowo wydatki państwa wynoszą 250, a podatki bezpośrednie są równe 10% dochodu.

1. Oblicz początkowy poziom dochodu narodowego zapewniający równowagę gospodarki.

2. Oblicz sumę wydatków konsumpcyjnych, wielkość wpływów podatkowych oraz saldo budżetu państwa.

Przypuśćmy teraz, że wydatki państwa rosną o 500, a stopa podatkowa wzrasta z 10% do 25%.

3. O ile obniży się dochód rozporządzalny, zanim produkcja dostosuje się do nowej sytuacji?

4. Oblicz związaną z tym zmianę poziomu wydatków konsumpcyjnych i zmianę netto popytu globalnego, pamiętając o wzroście wydatków państwa.

5. Jaki jest nowy poziom dochodu zapewniający równowagę w gospodarce?

6. Jaki jest stan budżetu?

7. Oblicz mnożnik zrównoważonego budżetu.

2. Załóżmy, że funkcja konsumpcji ma postać: C=C_a+k_sk(Y-T), gdzie C_a=100, I_a=100, G=100, k_sk=0,5, a przychody z podatków T=tY, gdzie t=0,2. Czy budżet jest zrównoważony, jeśli poziom dochodu narodowego zapewnia równowagę w gospodarce?

3. Przyjmijmy następujące warunki funkcjonowania gospodarki zamkniętej z udziałem sektora państwowego: Y=C+I_a+G, C=C_a+k_sk(Y-T), C_a=50, I_a=410, G=500, k_sk=0,8, T=tY, t=0,15.

1. Wyznacz rozmiary deficytu budżetowego dla poziomu dochodu narodowego zapewniającego równowagę w gospodarce.

2. Przy jakim poziomie dochodu narodowego budżet będzie zrównoważony?

Ćwiczenie 4

Polityka pieniężno-kredytowa

9. Pojęcia:

1. pieniądz - powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług; pojawienie się pieniądza jako powszechnego ekwiwalentu przekształciło wymianę bezpośrednią (barterową) w pośrednią (towarowo-pieniężną)

2. popyt na pieniądz - ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gosp.; koszt posiadania pieniądza w postaci gotówki równy jest nominalnej stopie procentowej

3. podaż pieniądza - ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu

4. bank - instytucja finansowa, która realizuje następujące funkcje: 1) przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych (depozytów) w zamian za odsetki i gwarancje bezpieczeństwa; 2) świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza; 3) udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych; 4) kreacja pieniądza

II. Zagadnienia:

1. funkcje pieniądza - 1) środek wymiany (cyrkulacji) - musi być powszechnie akceptowany, łatwo przenośny, łatwo podzielny i trudny do podrobienia; 2) jednostka obrachunkowa (miernik wartości) - wyraża ceny, umożliwia porównywanie wartości; 3) środek płatniczy - realizacja odroczonych płatności np. transakcje kredytowe, podatki; 4) środek tezauryzacji (przechowywania bogactwa) - wynika z asymetryczności przychodów i wydatków; alternatywą inne aktywa np. obligacje, akcje, złoto, nieruchomości - problem ryzyka i płynności; 5) pieniądz światowy - dokonywanie rozliczeń międzynarodowych, pełnienie funkcji waluty rezerwowej

2. historia pieniądza - 1) muszelki, zboże, skóry, sól, bydło (łac. pecus - pecunia); 2) kruszce; 3) monety - wyeliminowanie problemu ciągłego sprawdzania wagi i jakości kruszcu (Lidia, VII w. p.n.e.); 4) banknoty - znaki wartości niewymienialne na złoto i niemające wartości substancjonalnej; 5) pieniądz bezgotówkowy - zapisy na rachunkach bankowych; depozyty bankowe uruchamia się przy pomocy kart płatniczych, przelewów, czeków (polecenie zapłaty), weksli (zobowiązanie do spłaty) itd.

3. agregaty pieniężne - różne miary ilościowe zasobów pieniądza np. w Wielkiej Brytanii: M0 = banknoty, monety + pogotowie kasowe banków; M1 = M0 + wkłady bankowe na żadanie (a vista); M2 = M1 + część wkładów terminowych; M3 = M2 + długoterminowe wkłady oszczędnościowe; M4 = M3 + wkłady towarzystw ubezpieczeniowych; M5 = M4 + bony skarbowe i obligacje

4. motywy zgłaszania popytu na pieniądz - (wg Keynesa) 1) transakcyjny - w celu realizacji przewidywanych zakupów produktów i usług; 2) przezornościowy - w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów; 3) spekulacyjny - w celu wykorzystania okazji pojawiających się na rynku

5. determinanty popytu na pieniądz w ujęciu nominalnym - popyt na pieniądz rośnie, gdy rośnie nominalny dochód narodowy (P*Y) i gdy spada nominalna stopa procentowa (r): L (ang. liquidity preference) = f[(P*Y) (+), r (-)]

6. determinanty popytu na pieniądz w ujęciu realnym - popyt na pieniądz w ujęciu realnym (czyli zasoby nominalne odniesione do średniego poziomu cen) rośnie wraz 1) ze wzrostem realnego dochodu narodowego (Y), 2) spadkiem nominalnej stopy procentowej (r), 3) wzrostem przeciętnych kosztów transakcyjnych zamiany różnych aktywów na pieniądz (k_tr): L/P = f[Y (+), r (-),k_tr (+)]

7. geneza banków - 1) starożytni lichwiarze (pożyczki na %), 2) średniowieczni złotnicy (depozyty i czeki), 3) banki handlowe (pożyczki + depozyty) (Genua 1586 r., Wenecja 1587 r.)

8. rodzaje kredytów (warunkiem udzielenia jest ocena zdolności kredytowej i ustanowienie zabezpieczeń):

kredyty (od łac. credo - wierzę)

























9. współczynnik kreacji depozytów - odwrotność stopy obowiązkowych rezerw bankowych; informuje o tym, ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego; k_dp=1/z_ro, gdzie z_ro - stopa rezerw obowiązkowych; współczynnik opiera się na następujących założeniach: 1) banki komercyjne utrzymują rezerwy na poziomie stopy rezerw obowiązkowych i 2) uzyskiwane kredyty w całości przeznaczane są na depozyty bankowe

10. mnożnik pieniężny - pozwala na uchylenie powyższych założeń;

m_m=(u_m+1)/(u_m+z_r),

gdzie z_r - stopa całkowitych rezerw banków, u_m (stopa ubytku gotówki z systemu bankowego) = M_g (suma gotówki w obiegu) / M_d (suma wkładów na żądanie)

M=m_m*B_m,

gdzie M - podaż pieniądza, B_m - baza monetarna (tzw. pieniądz wielkiej mocy)

B_m = M_g (suma gotówki w obiegu) + M_r (suma rezerw gotówkowych systemu bankowego)

11. funkcje banku centralnego - 1) posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego, 2) pełni funkcje banku banków (udziela im pożyczek), 3) bank państwa - obsługuje budżet państwa i zagraniczne zobowiązania, 4) stabilizuje rynki finansowe - kredytodawca ostatniej instancji, 5) reguluje podaż pieniądza w gospodarce - realizacja polityki monetarnej

12. narzędzia kontrolowania podaży pieniądza: 1) zmiana stopy rezerw obowiązkowych - podwyższenie ogranicza ekspansję kredytową banków i obniża ich potencjalne zyski; 2) zmiana stopy redyskontowej - stopa % pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanym bankom komercyjnym pod zastaw niezdyskontowanych weksli; jej wzrost prowadzi do spadku rezerw banków komercyjnych i ograniczenia działalności kredytowej; 3) operacje otwartego rynku - sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny prowadzi bezpośrednio do zmniejszenia ilości pieniądza w obiegu; jest to najczęściej stosowany i skuteczny instrument polityki pieniężnej.

Polityka pieniężna może być ekspansywna (obniżka stóp, skup papierów wartościowych) lub restrykcyjna. Bank centralny określa nominalną podaż pieniądza. O wysokości realnej podaży pieniądza decyduje także ogólny poziom cen.

13. graficzna interpretacja równowagi na rynku pieniężnym:


























M₀, M₁ - różne warianty podaży pieniądza

L - popyt na pieniądz

Polityka ekspansywna banku centralnego polega na przejściu z M₀ do M₁, zaś polityka restrykcyjna - na odwrót.

III. Testy:

1. Tak czy nie?

1. Niepodzielność dóbr utrudnia wymianę w gospodarce barterowej.

2. Kreacja pieniądza następuje w momencie, kiedy bank komercyjny przyjmuje wkłady a vista od swoich klientów.

3. Podaż środka płatniczego w gospodarce zwiększa się tylko wtedy, kiedy ludzie noszą w portfelach więcej banknotów i monet.

4. Popyt na pieniądz jest tym większy, im ceteris paribus większa jest produkcja dóbr w gospodarce.

5. Kiedy tempo wzrostu cen się zwiększa ceteris paribus, wielkość popytu na pieniądz maleje.

6. Nadwyżka podaży pieniądza nad popytem na pieniądz skłania banki komercyjne do podwyższenia stopy procentowej.

7. Psie zęby pełniły niegdyś funkcję pieniądza na Wyspach Admiralicji.

8. Wymiana w gospodarce bezpieniężnej jest kosztowna.

9. Pieniądze trzymane na rachunkach bieżących są prawnym środkiem płatniczym.

10. Gdyby złotnicy trzymali się zasady, że wszystkie transakcje muszą mieć pełne pokrycie w złocie trzymanym w skarbcach, to ich działalność nie mogłaby spowodować wzrostu podaży pieniądza.

11. Banki są jedynymi pośrednikami finansowymi.

12. Im wyższa jest płynność jakiegoś aktywu, tym wyższa jego zyskowność.

13. Współczesny system bankowy oparty na utrzymywaniu częściowych rezerw gotówkowych jest integralnym elementem procesu kreacji pieniądza.

14. Bank centralny może zmniejszyć podaż pieniądza, ograniczając ilość gotówki, jaką banki komercyjne muszą trzymać w postaci rezerw obowiązkowych.

15. Kiedy już wyczerpałeś wszystkie inne możliwości pożyczenia pieniędzy na wakacje, wówczas zwracasz się do ostatniej instancji kredytowej.

16. Potrzeby pożyczkowe sektora publicznego zaspokaja się przez druk pieniędzy; istnieje zatem bezpośredni związek między wielkością deficytu budżetowego i podażą pieniądza.

17. Najlepszą miarą kosztu alternatywnego trzymania pieniędzy w gotówce jest realna stopa procentowa.

18. Bankowi centralnemu łatwiej kontrolować realną niż nominalną podaż pieniądza.

19. W gospodarce, w której istnieje tylko wymiana barterowa, nie występuje powszechnie akceptowany środek wymiany.

20. Płynność aktywów finansowych oznacza łatwość ich zamiany na inny rodzaj aktywów finansowych, a w szczególności na pieniądz.

21. Wzrost rezerw dobrowolnych banków komercyjnych powoduje wzrost podaży pieniądza.

22. Wypłacalność banku zależy przede wszystkim od wysokości utrzymywanych rezerw.

23. Ułomność pieniądza w jego funkcji środka przechowywania bogactwa zmniejsza się wraz ze wzrostem ogólnego poziomu cen

24. Im mniej ludzie są skłonni ponosić ryzyko, tym więcej zasobów będą trzymać w gotówce, a mniej w postaci innych aktywów (akcji, obligacji).

25. Gdy rezerwy banku komercyjnego są równe depozytom zgromadzonym w tym banku, bank nie może kreować pieniądza.

26. Podstawowym narzędziem kontroli podaży pieniądza przez bank centralny są operacje otwartego rynku.

27. Im wyższa jest stopa rezerw obowiązkowych, tym wyższa jest cena kredytu.

28. Stopa redyskontowa to cena, po jakiej bank centralny skupuje weksle od banków komercyjnych.

29. Wzrost stopy redyskontowej jest jednym z elementów restrykcyjnej polityki pieniężnej banku centralnego.

30. Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego znajduje się całkowicie pod kontrolą banków.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Pod wpływem motywu transakcyjnego i motywu przezorności ludzie zgłaszają popyt na pieniądz. Wielkość tego popytu zależy od:

1. wielkości produkcji wytwarzanej w gospodarce

2. wysokości realnej stopy procentowej

3. tempa inflacji

4. kosztu alternatywnego trzymania zasobu pieniądza

2. Zwykle popyt na pieniądz zmniejsza się, kiedy ceteris paribus:

1. motyw transakcyjny zaczyna działać silniej niż do tej pory

2. w gospodarce zwiększa się krańcowa skłonność do importu

3. rośnie tempo inflacji

4. zostaje podwyższona minimalna stopa rezerw

3. Które z następujących warunków są nieodzownym wymogiem istnienia pieniądza?

1. oparcie pieniądza na metalu szlachetnym

2. uznanie przez państwo za prawnie obowiązujący środek płatniczy

3. powszechna akceptacja pieniądza jako środka wymiany

4. zachowanie wartości na przyszłe transakcje

4. Które z poniższych zdarzeń może spowodować wzrost stopy procentowej?

1. spadek podaży pieniądza

2. wzrost popytu na pieniądz

3. zwiększenie preferencji płynności

4. spadek cen obligacji

5. wzrost cen dóbr konsumpcyjnych

5. Jeśli bank centralny zwiększa stopę redyskontową, to oznacza, że dąży, aby:

1. zmniejszeniu uległy rezerwy obowiązkowe

2. banki udzielały mniej kredytów

3. zwiększyć podaż pieniądza

4. wzrosły inwestycje w gospodarce

5. przeprowadzić operacje otwartego rynku

6. Jeśli bank centralny chce zwiększyć podaż pieniądza, to powinien:

1. zwiększyć stopę redyskontową

2. dążyć do podniesienia stopy procentowej na rynku kredytowym

3. dokonać sprzedaży na otwartym rynku papierów wartościowych

4. zwiększyć stopę rezerw obowiązkowych

5. żadna z odpowiedzi nie jest poprawna

7. Jeśli stopa rezerw obowiązkowych wynosi 10%, to nowy depozyt w wysokości 50.000 zł prowadzi do wzrostu podaży pieniądza o:

1. 50.000 zł

2. 500.000 zł

3. 100.000 zł

4. 450.000 zł

5. 5.000 zł

8. Bank centralny realizuje ekspansywną politykę monetarną, co wywołuje w gospodarce następujący łańcuch zdarzeń:

1. podaż pieniądza (M) rośnie, stopa procentowa (r) maleje, inwestycje (I) rosną, zagregowany popyt (AD) rośnie

2. M maleje, r maleje, I rosną, AD rośnie

3. M rośnie, r rośnie, I maleją, AD maleje

4. M maleje, r rośnie, I maleją, AS maleje

5. M rośnie, r maleje, I maleją, AD maleje

9. Aktualne rezerwy banku komercyjnego są równe 9000 zł, natomiast depozyty 30000 zł. Jeżeli rezerwy obowiązkowe stanowią 20% depozytów, to rezerwy dobrowolne wynoszą:

1. 3000 zł

2. 6000 zł

3. 7500 zł

4. 9000 zł

10. Bank centralny może obniżyć podaż pieniądza przez:

1. sprzedaż obligacji rządowych, obniżenie stopy rezerw obowiązkowych i wzrost stopy redyskontowej

2. skup obligacji rządowych, wzrost stopy rezerw obowiązkowych i wzrost stopy redyskontowej

3. skup obligacji rządowych, obniżenie stopy rezerw obowiązkowych i wzrost stopy redyskontowej

4. sprzedaż obligacji rządowych, wzrost stopy rezerw obowiązkowych i wzrost stopy redyskontowej

3. Inne zadania:

1. W jaki sposób poniższe zmiany wpłyną na popyt na realne zasoby pieniądza?

1. wzrost dochodów realnych

2. wzrost optymizmu co do przyszłości

3. wzrost kosztu alternatywnego utrzymywania pieniądza

4. spadek nominalnej stopy procentowej

5. wzrost poziomu cen

6. zwiększenie różnicy oprocentowania między aktywami o wysokim stopniu ryzyka a wkładami terminowymi

7. wzrost niepewności co do przyszłych transakcji

8. zmniejszenie częstotliwości wypłat wynagrodzeń np. przejście z wypłat tygodniowych na miesięczne

9. zwiększenie zasobu pieniądza wielkiej mocy wywołane podjęciem przez bank centralny operacji otwartego rynku

2. Stopa rezerw obowiązkowych banków komercyjnych z_ro wynosi 0,1. Banki nie utrzymują rezerw dobrowolnych. Baza monetarna B_m wynosi 20 mld zł. Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego u_m jest równa 0,5.

1. Oblicz wielkość podaży pieniądza.

2. Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny podniesie poziom rezerw obowiązkowych banków komercyjnych do wysokości 20% wkładów (ceteris paribus)?

3. Ile wyniesie podaż pieniądza, jeśli bank centralny wykorzysta operacje otwartego rynku i zmniejszy bazę monetarną o 2 mld zł (ceteris paribus)?

Ćwiczenie 5

Inflacja

9. Pojęcia:

1. inflacja - proces wzrostu ogólnego poziomu cen

2. deflator PKB - wskaźnik cen wszystkich produktów i usług wchodzących w skład PKB

3. wskaźniki Laspeyresa - oparte na ważeniu dóbr zgodnie z ich ekonomicznym znaczeniem, jeśli bierzemy pod uwagę udziały w wydatkach w okresie bazowym

4. wskaźniki Paaschego - oparte na ważeniu dóbr zgodnie z ich ekonomicznym znaczeniem, jeśli wykorzystujemy wagi z okresu końcowego

5. stopa inflacji - procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku; można brać pod uwagę przeciętne ceny dla całego roku lub porównywać grudzień z grudniem - uzyskamy inne wyniki

6. iluzja pieniężna - utożsamianie zmian wielkości nominalnych i realnych przez podmioty gosp., co wiąże się z niepełną i opóźnioną percepcją inflacji

7. deflacja - utrzymujący się spadek poziomu cen

II. Zagadnienia:

1. wskaźnik cen - miara procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego zestawu dóbr (tzw. koszyka) w jakimś okresie; informuje o dynamice procesów inflacyjnych; konstrukcja koszyka zależy od tego, czy chcemy analizować inflację z punktu widzenia konsumentów, producentów, sprzedawców, czy całej gospodarki; Wsk_c=Σ[(c_i1/c_i0)*u_i0*100], gdzie c_i0 - cena dobra i w okresie t₀; c_i1 - cena dobra i w okresie t₁; u_i0 -waga przypisana dobru i, określona przez udział dobra i w ogóle wydatków w okresie t₀; słabości wskaźników cen: 1) dezaktualizacja wag, 2) niewychwytywanie zmian jakości dóbr wchodzących w skład koszyka

2. przykład obliczania wskaźnika cen dóbr konsumpcyjnych:

Dobra wchodzące w skład koszyka	Relacja ceny w okresie t1 do ceny w okresie t0 (c1/c0)	Waga mierzona udziałem w wydatkach w okresie t0 (u0)	Iloczyn [(c1/c0)* u0*100]
Chleb	1,5	0,1	15
Odzież	1,0	0,2	20
Mieszkanie	1,8	0,4	72
Pozostałe	1,5	0,3	45
Wskaźnik cen	-	-	152

W okresie t₁ poziom cen dóbr konsumpcyjnych stanowił 152% poziomu cen tego koszyka w okresie t₀. Zatem poziom cen podniósł się o 52%.

3. typy inflacji - 1) pełzająca (<5% rocznie), 2) umiarkowana (5-10%), 3) galopująca (10-150%), 4) hiperinflacja (>150%)

4. skutki inflacji:

1. Pozytywne:

Powolne procesy inflacyjne mogą wywierać korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych:

1. Przy założeniu iluzji pieniężnej powolna inflacja obniża realne stopy procentowe i realne stawki płac, co poprawia rentowność produkcji i wzmaga procesy inwestycyjne, przyspieszając wzrost gosp.

2. Niska inflacja ułatwia dokonywanie pożądanych zmian relacji cenowych w warunkach istnienia sztywności cen do dołu, co powoduje racjonalizację decyzji gosp. i prawidłową alokację zasobów.

2. Negatywne:

Gdy inflacja jest nieoczekiwana (=nieantycypowana przez podmioty gosp.) znaczenie jej negatywnych skutków jest znacznie większe, ale nawet inflacja na oczekiwanym poziomie zawsze wywołuje szkodliwe skutki:

1. Zniekształcanie informacyjnej funkcji cen - podmioty gosp. tracą orientację rynkową, nie są w stanie odróżnić, czy wzrost danej ceny jest rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych, czy też wynika ze zmiany relacji cen.

2. „Ucieczka od pieniądza” - spadek popytu na pieniądz, korzystniejsze staje się trzymanie w formie lokat bankowych. Jednak pewne transakcje muszą być dokonywane, zatem przedsiębiorcy i konsumenci muszą znacznie częściej odwiedzać bank w celu podejmowania niewielkich kwot pieniężnych - „koszty zdzieranych zelówek” (ang. shoe-leather costs) symbolizują dodatkowe nakłady, jakie trzeba ponieść w celu zawierania transakcji.

3. Redystrybucja dochodów - naruszenie proporcji podziału dochodu narodowego ustalonych przez mechanizmy rynkowe. Inflacja powoduje przesuwanie dochodów: 1) od podmiotów otrzymujących względnie stałe dochody nominalne (emeryci, renciści, sfera budżetowa) do podmiotów, które posiadają silną pozycję przetargową; 2) od właścicieli kont oszczędnościowych oprocentowanych poniżej stopy inflacji do właścicieli aktywów, których realna wartość wzrasta; 3) od pożyczkodawców do pożyczkobiorców (jeśli umowa kredytowa była zawarta w kategoriach nominalnych; wielkim pożyczkobiorcą jest państwo jako emitent obligacji skarbowych); 4) od podatników do budżetu państwa (szczególnie w progresywnym systemie podatkowym).

4. Niepewność w zakresie przewidywań zmian cen - problemy z podejmowaniem decyzji długookresowych, zwłaszcza inwestycji.

5. Zmiany w bilansie płatniczym - jeśli inflacja jest wyższa niż w innych krajach, to eksportowane dobra stają się mniej konkurencyjne na rynkach światowych, a dobra importowane stają się relatywnie tańsze; w rezultacie może zaistnieć konieczność obniżki kursu walutowego.

6. Dodatkowe koszty związane z obsługą procesów gospodarczych - „koszty zmienianych jadłospisów” (ang. menu costs), wywieszek z cenami, parkomatów, automatów tel. itd.

5. teorie inflacji - analiza przyczyn:

1. Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym (M) decyduje o poziomie cen towarów na rynku (P).

Równanie wymiany towarowej I. Fishera: M*V=P*Y, gdzie V - szybkość obiegu pieniądza, oznaczająca ilość transakcji towarowych obsługiwanych przez jednostkę pieniądza w jakimś okresie, Y - realny dochód narodowy, określający rozmiar dokonywanych transakcji rynkowych.

Jeśli przyjmiemy, że V i Y są raczej stałe, to P będzie zależało tylko od M. Monetaryści przyjmują tezę o dychotomii sfery pieniężnej i sfery realnej gospodarki (= tezę o neutralności pieniądza) zakładającą, że realne wielkości gosp. zależą wyłącznie od innych czynników realnych. Drugim założeniem w tej teorii jest przekonanie o tym, że podaż pieniądza ma charakter egzogeniczny w stosunku do gospodarki i znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Zatem przyczyn inflacji upatruje się w błędnej polityce pieniężnej banku centralnego (polegającej na nadmiernej podaży pieniądza).

2. Popytowa teoria inflacji - przyczyn inflacji upatruje się w ustaleniu się agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia. Koncepcja luki inflacyjnej Keynesa - jej rozmiar jest wyznaczony przez różnicę między wielkością łącznego popytu na towary a wielkością dochodu narodowego odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych. Interpretacja graficzna:





























3. Kosztowa teoria inflacji - przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji niezależny od agregatowego popytu na towary. Dot. płac, cen ustalanych przez monopolistów, cen dóbr importowanych, podatków przerzucanych na ceny itp. Pracodawcy porozumiewają się ze związkami zawodowymi, aby podnieść płace, w związku z czym muszą także podnieść ceny swoich wyrobów - spirala płacowo-cenowa. Podkreśla się również wpływ monopolistycznych struktur rynkowych na utrwalanie tendencji inflacyjnych. Interpretacja graficzna:







































Zauważmy, że zgodnie z tą teorią wzrost kosztów produkcji prowadzi nie tylko do inflacji, ale także do redukcji dochodu narodowego.

6. krzywa Phillipsa - oparta na badaniu tempa wzrostu płac nominalnych i stopy bezrobocia w Wielkiej Brytanii w latach 1861-1957



















Gdy spada bezrobocie, rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych, w rezultacie czego podnosi się tempo wzrostu płac nominalnych.

Zmodyfikowana krzywa Phillipsa - (R. Samuelson i R. Solow) wymienność inflacji i bezrobocia. Koncepcja ta została zakwestionowana w wyniku pojawienia się stagflacji (jednoczesnego występowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia) w następstwie szoku naftowego w latach 70.

7. teoria naturalnej stopy bezrobocia - (M. Friedman i E. Phelps) - wymienność inflacji i bezrobocia ma charakter krótkotrwały, a długookresowa krzywa Phillipsa jest pionowa. Zgodnie z tą koncepcją restrykcyjna polityka pieniężna może być wykorzystywana do redukcji inflacji bez wpływu na bezrobocie































Sytuacja wyjściowa - punkt A. Ekspansywna polityka pieniężna - przejście z A do B dzięki iluzji pieniężnej pracowników, którzy zwiększyli podaż pracy. Wzrost zatrudnienia jest jednak przejściowy - pracownicy uświadomią sobie błędne oczekiwania inflacyjne i będą domagać się podwyżek płac nominalnych (hipoteza oczekiwań adaptacyjnych) - w efekcie przejście z B do C. Zatem efektem ekspansywnej polityki pieniężnej jest tylko wzrost inflacji przy niezmienionej (naturalnej) stopie bezrobocia b_n.

8. wskaźniki cen towarów i usług konsumpcyjnych w Polsce w latach 1989-2006 (rok poprzedni = 100):

1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997
351,1	685,8	170,3	143,0	135,3	132,2	127,8	119,9	114,9
1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006
111,8	107,3	110,1	105,5	101,9	100,8	103,5	102,1	101,0

Źródło: www.stat.gov.pl

3. Testy:

1. Tak czy nie?

1. Miarą inflacji jest wysokość cen.

2. Koszty wydawania przez wielkie domy towarowe coraz to nowych katalogów, które informują o aktualnym poziomie cen oferowanych towarów, stanowią rodzaj kosztu zmienianych jadłospisów.

3. Nakłady na reklamę, informującą nabywców o cenach, które - z powodu inflacji - szybko się zmieniają, stanowią koszt zdzieranych zelówek.

4. Jeśli wszystkie ceny i dochody wzrastają w takim samym stopniu, nikt nie traci ani nikt nie zyskuje na skutek inflacji.

5. Inflacja powoduje wzrost stopy procentowej, a zatem jest przyczyną strat pożyczkobiorców i zysków pożyczkodawców.

6. Hiperinflacja, która miała miejsce w Niemczech w latach 20., była tak galopująca, że rząd musiał zainstalować szybsze maszyny drukarskie, aby nadążyć z drukowaniem dodatkowych banknotów.

7. Szybkość obiegu pieniądza jest to szybkość, z jaką przenosi się z rąk do rąk istniejący zasób pieniądza dzięki różnym transakcjom dokonywanym w gospodarce.

8. Długookresowa krzywa Phillipsa przyjmuje postać linii prostej przechodzącej pionowo przez punkt oznaczający naturalną stopę bezrobocia, krótkookresowa krzywa Phillipsa ukazuje natomiast przejściową wymienność zachodzącą między inflacją a bezrobociem w procesie dostosowań gospodarki do zmiany ogólnego poziomu popytu.

9. W gospodarce centralnie planowanej inflacja przejawia się w jawnym wzroście cen.

10. Inflacja umiarkowana może przekształcić się w inflację galopującą.

11. Powolne procesy inflacyjne mogą przyspieszać ustalanie się właściwych relacji cen.

12. Monetaryści twierdzą, że przyczyną inflacji jest niedostateczna podaż pieniądza w gospodarce.

13. Zgodnie z teorią neoklasyczną realny dochód narodowy nie zależy od czynników pieniężnych.

14. Według monetarystów w okresie długim ludzie nie ulegają iluzji pieniężnej.

15. Monetaryści uważają, iż koncepcja krzywej Phillipsa jest poprawna, lecz tylko w krótkim okresie.

2. Które odpowiedzi są prawdziwe?

1. Deflator okazał się o wiele wyższy od wskaźnika cen detalicznych. Przyczyną tego zjawiska mogły być m.in.:

1. zbyt wysoki deficyt budżetowy

2. szybszy wzrost cen dóbr inwestycyjnych niż cen dóbr konsumpcyjnych

3. spadek cen ropy naftowej na rynkach zagranicznych

4. drukowanie przez bank centralny pieniędzy, które nie mają pokrycia w towarach

2. Z równania wymiany Fishera wynika, że:

1. zmiany wielkości podaży pieniądza muszą zawsze powodować proporcjonalne zmiany poziomu cen

2. wzrost nominalnej wartości PKB sprawia, że w gospodarce zwiększa się ilość pieniądza i / lub wzrasta szybkość obiegu pieniądza

3. wzrost ilości pieniądza w gospodarce przy stałych: realnym PKB i szybkości obiegu pieniądza musi doprowadzić do wzrostu cen

4. suma tempa inflacji i tempa zmiany realnego PKB zawsze równa się sumie zmiany nominalnej podaży pieniądza i szybkości obiegu pieniądza

3. Szkody powodowane inflacją obejmują zwykle m.in.:

1. niekontrolowane zmiany wysokości dochodów poszczególnych grup społecznych

2. zmniejszenie się wpływów do budżetu, spowodowane kosztem zdzieranych zelówek

3. zahamowanie produkcji czystych dóbr publicznych (np. budowy autostrad)

4. trudne do przewidzenia zmiany cen, które zwiększają ryzyko inwestowania i hamują wzrost gospodarczy

4. Hamowaniu inflacji sprzyja:

1. wiara pracowników w skuteczność antyinflacyjnej polityki rządu

2. pojawienie się stagflacji

3. twarda polityka dochodowa rządu

4. polityczna i ekonomiczna niezależność banku centralnego

5. W której z sytuacji dochód realny zmaleje?

1. dochód nominalny rośnie szybciej niż poziom cen

2. dochód nominalny rośnie, a poziom cen maleje

3. dochód nominalny nie zmienia się, tylko poziom cen maleje

4. dochód nominalny rośnie wolniej od poziomu cen

5. dochód nominalny rośnie w tym samym tempie, co poziom cen

6. Indeks cen dla konsumentów w roku poprzednim wyniósł 100, a w roku bieżącym 200. Twoja pensja w roku poprzednim wynosiła 1000, a w tym roku wynosi 2000. Ekonomista skomentowałby tę sytuację następująco:

1. dochód nominalny wzrósł, ale realny spadł

2. dochód nominalny wzrósł, a realny się nie zmienił

3. zarówno dochód nominalny, jak i realny wzrósł

4. zarówno dochód nominalny, jak i realny zmalał

5. dochód nominalny zmalał, ale realny wzrósł

7. Który z podanych czynników prowadzi do inflacji kosztowej?

1. wzrost wydatków rządowych na zbrojenia

2. wzrost cen ropy naftowej narzucony światu przez OPEC

3. wzrost wydatków inwestycyjnych firm

4. wzrost wydatków konsumpcyjnych

5. wzrost importu

8. Inflacja kosztowa występuje wtedy, kiedy:

1. spada rynkowa stopa procentowa

2. płace rosną szybciej niż wydajność pracy

3. płace rosną wolniej niż wydajność pracy

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

3. Inne zadania:

1. Załóżmy, że początkowo nie ma inflacji, stopa procentowa wynosi 3%, a podatek od dochodów uzyskanych z odsetek - 30%. Przypuśćmy, że pożyczasz komuś 5000 zł:

1. Oblicz wielkość swych dochodów brutto z tej transakcji w skali roku.

2. Ile zapłacisz podatku?

3. Oblicz wielkość i stopę zysku netto (po opodatkowaniu).

Załóżmy teraz, że ta sama transakcja dochodzi do skutku w sytuacji, gdy inflacja wynosi 10% rocznie, ale ponieważ system bankowy przystosował się już do inflacji, nominalna rynkowa stopa procentowa wynosi 13% (tzn. realna stopa przed opodatkowaniem wynosi nadal 3%).

4. Oblicz wielkość swoich dochodów brutto oraz kwotę należnego podatku.

5. Oblicz wielkość i stopę zysku netto (po opodatkowaniu).

2. Które z wymienionych przyczyn inflacji mają charakter popytowy, a które podażowy?

1. wzrost wydatków państwa na zakup dóbr sfinansowany poprzez dodrukowanie pieniędzy

2. wzrost cen ropy naftowej

3. wzrost podatku od wartości dodanej

4. zwiększenie zakresu ulg i zwolnień z podatku dochodowego

5. wzrost płac nominalnych

6. spadek krańcowej stopy oszczędzania

3. W gospodarce zamkniętej potencjalny dochód narodowy (czyli dochód narodowy przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych) wynosi 1000. Autonomiczne wydatki konsumpcyjne wynoszą 500, autonomiczne wydatki inwestycyjne 400, a autonomiczne wydatki rządowe 150. Wiadomo ponadto, że krańcowa skłonność do konsumpcji wynosi 0,8. Stopa opodatkowania wynosi 0,2.

1. Wyznacz wielkość luki inflacyjnej.

2. Jak na wielkość luki inflacyjnej wpłynie zwiększenie stopy podatkowej o 0,1?

3. Jak na wielkość luki inflacyjnej wpłynie zmniejszenie wydatków rządowych o 20?

4. W poniższej tablicy przedstawiono hipotetyczny koszyk dóbr oraz relacje cen w okresie t₁ w stosunku do okresu bazowego t₀.

Dobra	Stosunek ceny	Waga
Żywność	12,0	0,45
Odzież	5,0	0,10
Mieszkanie	10,0	0,30
Usługi	4,0	0,10
Pozostałe	3,5	0,05

Oblicz wskaźnik cen.

Ćwiczenie 6

Bezrobocie i zatrudnienie

9. Pojęcia:

1. bezrobotni - osoby w wieku produkcyjnym (K:18-59, M:18-64), które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy w typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy pomimo podjęcia poszukiwań pracy

2. bezrobocie frykcyjne - wynikające z niedoskonałej informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej

3. bezrobocie strukturalne - wynikające z niedopasowania struktury podaży siły roboczej i popytu na nią w aspekcie kwalifikacyjnym, zawodowym i geograficznym (co się wiąże z postępem technicznym i międzynarodowym podziałem pracy)

4. aktywna polityka państwa na rynku pracy - obejmuje instrumenty makroekonomiczne (system podatkowy, wydatki budżetowe, stopy procentowe) i mikroekonomiczne (roboty publiczne, subsydiowanie zatrudnienia, pożyczki dla przedsiębiorców i dla bezrobotnych, szkolenia zawodowe, usługi pośrednictwa pracy, staże absolwenckie)

5. pasywna polityka państwa na rynku pracy - różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych, niewymagające od nich żadnego wysiłku np. odprawy, zasiłki, wcześniejsze emerytury

II. Zagadnienia:

1. skutki ekon. i społ. bezrobocia - marnotrawstwo zasobów, utrata kwalifikacji, spadek poziomu życia, frustracja, niekorzystny wpływ na stan zdrowia, przestępczość itd.

2. kategorie ludności w wieku produkcyjnym:




















Zatrudnieni wykonują pracę najemną lub pracują na własny rachunek.

3. współczynnik aktywności zawodowej: a_z=S_r/L_p; jego wysokość zależy m.in. od poziomu płac, preferencji w zakresie kształcenia, modelu rodziny, w szczególności liczby dzieci i sposobu ich wychowywania, od możliwości znalezienia pracy.

4. determinanty rozmiarów bezrobocia - 1) współczynnik aktywności zawodowej, 2) liczba ludności w wieku produkcyjnym, 3) rozmiary zatrudnienia (trzeci czynnik jest najmniej stabilny w krótkim okresie;

S_r=Z+B

B=S_r-Z

S_r=a_z*L_p

B=a_z*L_p-Z

5. stopa bezrobocia: b=(B/S_r)*100%

6. zasoby i strumienie na rynku pracy:




























1 i 4 - strumienie napływu do zasobu bezrobocia (N_B), gdzie 1 - zwolnienia grupowe, indywidualne i dobrowolne odejścia z pracy; 4 - bezrobotni absolwenci i osoby powracające na rynek pracy, które na razie bezskutecznie jej poszukują

2 i 3 - strumienie odpływu z zasobu bezrobocia (O_B), gdzie 2 - otrzymujący pracę; 3 - emerytury, renty, zniechęceni bezskutecznym poszukiwaniem pracy

ΔB=N_B-O_B

7. stopa napływu do zasobu bezrobocia: N_B/S_r; stopa odpływu z zasobu bezrobocia: O_B/B

8. bezrobocie keynesistowskie - wynikające z niedostatecznego popytu na dobra; ma charakter przymusowy - zaakceptowanie nawet niższych płac nie obniży bezrobocia; oparte na założeniu o sztywności płac nominalnych - ewentualna obniżka płac nie tylko napotka sprzeciw związków zawodowych, ale również będzie stanowić zagrożenie dalszym spadkiem konsumpcji, produkcji i zatrudnienia. Keynesiści wysuwają postulat konieczności aktywnej ingerencji państwa w procesy gosp. w celu zwalczania bezrobocia - stymulowanie efektywnego popytu na towary za pomocą instrumentów fiskalnych i pieniężnych.

Interpretacja graficzna:


























9. bezrobocie klasyczne - wynikające ze zbyt wysokiego poziomu płac; ma charakter dobrowolny - pracownicy świadomie nie akceptują niższych płac wynikających z mechanizmu rynkowego. W ujęciu neoklasycznym dla likwidacji bezrobocia konieczne jest osłabienie monopolistycznej pozycji związków zawodowych, zwiększenie elastyczności płac, usprawnienie funkcjonowania rynku pracy, likwidacja płacy minimalnej, obniżenie zasiłków dla bezrobotnych.

Interpretacja graficzna:































10. typy bezrobocia: 1) frykcyjne, 2) strukturalne, 3) związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na nią - spór między keynesistami a neoklasykami w kwestii przyczyn, dlatego w ramach tego punktu wyróżniamy bezrobocie keynesistowskie (przymusowe) i klasyczne (dobrowolne)

11) dane statystyczne na temat stopy bezrobocia w Polsce w latach 1990-2007 (bezrobocie rejestrowane):

mie-siąc / rok	I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X	XI	XII
1990	0,3	0,8	1,5	1,9	2,4	3,1	3,8	4,5	5	5,5	5,9	6,5
1991	6,6	6,8	7,1	7,3	7,7	8,4	9,4	9,8	10,5	10,8	11,1	12,2
1992	12,1	12,4	12,1	12,2	12,3	12,6	13,1	13,4	13,6	13,5	13,5	14,3
1993	14,2	14,4	14,4	14,4	14,3	14,8	15,4	15,4	15,4	15,3	15,5	16,4
1994	16,7	16,8	16,7	16,4	16,2	16,6	16,9	16,8	16,5	16,2	16,1	16
1995	16,1	15,9	15,5	15,2	14,8	15,2	15,3	15,2	15	14,7	14,7	14,9
1996	15,4	15,5	15,4	15,1	14,7	14,3	14,1	13,8	13,5	13,2	13,3	13,2
1997	13,1	13	12,6	12,1	11,7	11,6	11,3	11,0	10,6	10,3	10,3	10,3
1998	10,7	10,6	10,4	10,0	9,7	9,6	9,6	9,5	9,6	9,7	9,9	10,4
1999	11,4	11,9	12,0	11,8	11,6	11,6	11,8	11,9	12,1	12,2	12,5	13,1
2000	13,7	14,0	14,0	13,8	13,6	13,6	13,8	13,9	14,0	14,1	14,5	15,1
2001	15,7	15,9	16,1	16,0	15,9	15,9	16,0	16,2	16,3	16,4	16,8	17,5
2002* a) b)	18,1 20,1	18,2 20,2	18,2 20,1	17,9 19,9	17,3 19,2	17,4 19,4	17,5 19,4	17,5 19,5	17,6 19,5	17,5 19,5	17,8 19,7	18,0 20,0
2003* a) b)	18,6 20,6	18,7 20,7	18,6 20,6	18,3 20,3	17,9 19,8	17,7 19,7	17,7 19,6	17,6 19,5	17,5 19,4	17,4 19,3	17,6 19,5	18,0 20,0
2004	20,6	20,6	20,4	19,9	19,5	19,4	19,3	19,1	18,9	18,7	18,7	19,0
2005	19,4	19,4	19,2	18,7	18,2	18,0	17,9	17,7	17,6	17,3	17,3	17,6
2006	18,0	18,0	17,8	17,2	16,5	16,0	15,7	15,5	15,2	14,9	14,8	14,9
2007	15,1	14,9	14,4	13,7	13,0

*) Dane prezentowane w wariancie a) opracowane zostały z wykorzystaniem wyników Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 1996 r., natomiast w wariancie b) wykorzystano wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonych w 2002 r. Wskaźniki zawarte w wariancie b) są prezentowane na bieżąco od stycznia 2004 roku.

Źródło: www.stat.gov.pl

12) dane statystyczne na temat wskaźników rynku pracy w Polsce w latach 1995, 2000, 2004, 2005:

Wyszczególnienie		1995	2000	2004	2005
Pracujący w gospodarce narodowej ogółem	w tys.	15485,7	15488,8	12720,2	12893,3
Bezrobotni zarejestrowani ogółem (stan w końcu roku)	w tys.	2628,8	2702,6	2999,6	2773,0
mężczyźni	w tys.	1180,2	1211,0	1431,1	1286,6
kobiety	w tys.	1448,6	1491,6	1568,5	1486,4
Stopa rejestrowanego bezrobocia ogółem (stan w końcu roku)	w %	14,9	15,1	19,1	17,6
Stopa bezrobocia wg BAEL ogółem (stan wg ostatniego badania w roku)	w %	13,1	16,0	18,0	16,7
w populacji mężczyzn	w %	12,1	14,2	16,7	15,4
w populacji kobiet	w %	14,4	18,1	19,5	18,3
Stopa bezrobocia wg BAEL w miastach (stan wg ostatniego badania w roku)	w %	13,7	16,9	19,1	17,4
Stopa bezrobocia wg BAELna wsi (stan wg ostatniego badania w roku)	w %	12,2	14,3	16,2	15,7

Źródło: www.stat.gov.pl

III. Testy:

1. Tak czy nie?

1. Współczynnik aktywności zawodowej jest zawsze mniejszy od wskaźnika zatrudnienia.

2. Trudnym do osiągnięcia, lecz pożądanym stanem w gospodarce jest niewystępowanie bezrobocia.

3. Podobnie jak wielkość produkcji, poziom bezrobocia zmienia się w zależności od sezonu. Na przykład w czerwcu na rynek pracy wkraczają byli studenci, którzy właśnie ukończyli studia.

4. Naturalna stopa bezrobocia jest tym większa, im wyższa jest płaca realna. Przecież przedsiębiorstwa niechętnie zatrudniają drogich pracowników.

5. Skutkiem ustaw o płacach minimalnych jest przede wszystkim wzrost bezrobocia wśród najmniej wykwalifikowanych pracowników (np. bardzo nisko opłacanych młodych praktykantów).

6. Bierni zawodowo są to osoby w wieku nieprodukcyjnym (dzieci, emeryci).

7. Zarówno bezrobotni, jak i zatrudnieni należą do grupy aktywnych zawodowo (zasobów siły roboczej).

8. Im wyższy jest współczynnik aktywności zawodowej, tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo.

9. Bezrobocie frykcyjne jest wynikiem niedoskonale funkcjonującego rynku pracy.

10. Bezrobocie strukturalne ma charakter długookresowy.

11. Zgodnie z założeniami podejścia neoklasycznego obniżka płac realnych powoduje spadek bezrobocia.

12. Według teorii Keynesa głównym narzędziem walki z bezrobociem jest aktywna polityka państwa, polegająca na stymulowaniu efektywnego popytu na dobra.

13. Celem pasywnej polityki państwa na rynku pracy jest ograniczenie rozmiarów bezrobocia.

14. W danym okresie stopa napływu do zasobu bezrobocia jest zawsze równa stopie odpływu z bezrobocia.

2. Które odpowiedzi są prawidłowe?

1. Często związki zawodowe:

1. podobnie jak monopole działające na rynku dóbr sprzedają mniej i drożej (pracy)

2. przyczyniają się do powstania równowagi sił stron handlujących pracą na rynku pracy

3. ułatwiają komunikowanie się pracowników z pracodawcami w kwestiach dotyczących warunków pracy

4. dbając o interesy konsumentów, którymi przecież są wszyscy pracownicy, przyczyniają się do obniżki kosztów pracy.

2. Przyczyną bezrobocia frykcyjnego jest:

1. posiadanie zasobów, na które nie ma zapotrzebowania w gospodarce

2. zbyt mała liczba miejsc pracy

3. istnienie sztywnych płac

4. niedostateczna informacja na temat miejsc pracy

5. przechodzenie ludzi do grupy zawodowo biernych

3. Które z podanych stwierdzeń odnosi się do bezrobocia frykcyjnego?

1. mechanik samochodowy stracił pracę, gdyż spadł popyt na samochody

2. inżynier odszedł z pracy w Krakowie, aby znaleźć sobie lepiej płatną posadę w Warszawie

3. księgowy został zwolniony z pracy na skutek pogarszającej się sytuacji gospodarczej w całym kraju

4. telefonistkę zwolniono z pracy, gdyż zainstalowano tam automatyczną centralę telefoniczną

4. Jeśli w gospodarce pracuje 9 mln osób, a 1 mln jest bezrobotnych, to stopa bezrobocia wynosi:

1. 11,(1)%

2. 9%

3. 10%

4. nie można obliczyć

5. Który z podanych programów rządowych pomoże w ograniczeniu bezrobocia strukturalnego?

1. program zwiększania zasiłków dla bezrobotnych

2. program organizowania kursów zawodowych

3. program umożliwiający zwiększenie mobilności ludności

4. program podnoszenia płac minimalnych

5. program służący poprawie dostępności informacji na temat miejsc pracy

6. Które z podanych niżej sytuacji odnoszą się do bezrobocia frykcyjnego?

1. Patrycja, która właśnie skończyła studia, poszukuje pierwszej pracy

2. górnik stracił pracę na skutek automatyzacji kopalni

3. Anita urodziła bliźnięta i odeszła z pracy

4. fabryka stalówek zbankrutowała, gdyż spadł popyt na stalówki

5. na skutek gwałtownego wzrostu cen ropy naftowej w gospodarce nastał kryzys

7. Stopa bezrobocia:

1. pokazuje, jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni

2. pokazuje, jaką część ogólnej liczby ludności w wieku produkcyjnym stanowią bezrobotni

3. nie uwzględnia bezrobocia naturalnego

4. jest równa zeru, gdy rynek pracy jest w stanie równowagi

8. Bezrobocie ukryte:

1. występuje wtedy, gdy osoby pozostające bez pracy nie są zarejestrowane w urzędach zatrudnienia

2. to sytuacja, gdy bezrobotni pozostają bez pracy nie dłużej niż 1 miesiąc

3. występuje wtedy, gdy osoba zarejestrowana jako bezrobotna jest zatrudniona w szarej strefie

4. ma miejsce wtedy, kiedy zmniejszenie liczby pracowników w danym przedsiębiorstwie nie powoduje ograniczenia rozmiarów produkcji tego przedsiębiorstwa

3. Inne zadania:

1. W Hipotecji pojawiły się problemy z bezrobociem. Podajemy dane ilustrujące sytuację na rynku pracy w określonym roku. Na początku roku zasoby siły roboczej wynoszą 26900 osób, z czego 2900 osób stanowią bezrobotni. W ciągu roku zaszły następujące zmiany:

1. osoby rezygnujące z dalszego poszukiwania pracy: 600

2. osoby zwolnione z pracy: 1500

3. osoby przechodzące na emeryturę 100

4. osoby rezygnujące z pracy: 700

5. pracownicy nowo zatrudnieni bądź przywróceni do pracy (byli bezrobotni): 2000

6. osoby wchodzące bądź powracające na rynek pracy i rejestrujące się w urzędach zatrudnienia: 500

7. osoby podejmujące pracę (niebędące poprzednio w rejestrze bezrobotnych): 100

Odpowiedz na pytania:

1. Ile osób zasiliło, a ile opuściło w ciągu roku szeregi bezrobotnych?

2. Ile osób zasiliło, a ile opuściło zasoby siły roboczej?

3. O ile zmieniła się wielkość zatrudnienia?

4. Jaki był stan siły roboczej i zatrudnienia na koniec roku?

2. Poniżej wymieniono kilka przedsięwzięć polityki gospodarczej, które mogą służyć obniżeniu długookresowej stopy bezrobocia lub zapobiec jej wzrostowi. Wyjaśnij, na czym polegają wady każdego z tych rozwiązań:

1. wprowadzenie obowiązku wypłacania wysokich odpraw i rekompensat zwalnianym pracownikom

2. likwidacja zasiłków dla bezrobotnych

3. obniżenie płac przez zastosowanie odpowiednich narzędzi polityki dochodowej

4. ekspansywna polityka budżetowa

5. subsydia dla przedsiębiorstw przemysłowych

3. Na początku 2006 r. zasoby siły roboczej w danej gospodarce wynosiły 40 mln osób, z czego 6 mln stanowili bezrobotni. W ciągu 2006 roku na rynku pracy wystąpiły następujące zdarzenia:

1. 1 mln osób zostało zwolnionych z pracy i zarejestrowało się w urzędach zatrudnienia,

2. 550 tys. osób przeszło na emeryturę,

3. 700 tys. osób zrezygnowało z pracy i zarejestrowało się w urzędach zatrudnienia,

4. 400 tys. osób zrezygnowało z poszukiwania pracy,

5. 600 tys. absolwentów szkół średnich i wyższych zostało zatrudnionych

6. 300 tys. absolwentów szkół nie znalazło zatrudnienia i zarejestrowało się w urzędach pracy.

1. Ile osób zasiliło, a ile opuściło w ciągu tego roku zasób siły roboczej?

2. Ile osób zasiliło, a ile opuściło zasób bezrobocia?

3. Jaka była wielkość zasobu siły roboczej i zasobu bezrobocia pod koniec roku?

4. Oblicz stopę napływu do zasobu bezrobocia i stopę odpływu z zasobu bezrobocia:

Ćwiczenie 7

Międzynarodowe stosunki gospodarcze

9. Pojęcia:

1. handel zagraniczny - eksport i import towarów i usług

2. teoria obfitości zasobów - dana gospodarka narodowa będzie specjalizować się w produkcji tych dóbr, do produkcji których dysponuje relatywnie bardziej obfitymi zasobami czynników wytwórczych np. kraj obfitujący w tanią siłę roboczą powinien specjalizować się w produkcji dóbr pracochłonnych

3. paradoks Leontiefa - Stany Zjednoczone eksportują wiele towarów pracochłonnych; można to wyjaśnić poprzez rozróżnienie czynnika pracy na zwykłą, nisko wykwalifikowaną pracę i na kapitał ludzki

4. handel wewnątrzgałęziowy - polega na wymianie międzynarodowej dóbr wytwarzanych w tej samej gałęzi przemysłu np. Niemcy importują francuskie samochody, a Francja niemieckie; wynika z dążenia do zaspokojenia zróżnicowanych oczekiwań konsumentów, do osiągania przez firmy korzyści skali i z procesów internacjonalizacji przedsiębiorstw

5. cło - opłata, którą importer lub eksporter musi uiścić na rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagr.

6. regionalne ugrupowania integracyjne - związki państw położonych w danym regionie, wynikające z intensyfikacji przepływów realnych (towarów, usług, kapitału i pracy) oraz powiązań regulacyjnych dotyczących tych przepływów; zazwyczaj procesom integracyjnym ich uczestnicy nadają wyraz instytucjonalny np. UE, NAFTA, ASEAN

7. kurs walutowy - cena danej waluty wyrażona w innej walucie

8. dewaluacja - skokowa obniżka kursu walutowego w systemie kursów sztywnych

9. rewaluacja - skokowa podwyżka kursu walutowego w systemie kursów sztywnych

10. deprecjacja - stopniowa obniżka kursu walutowego w systemie kursów płynnych

11. aprecjacja - stopniowa podwyżka kursu walutowego w systemie kursów płynnych

12. bilans płatniczy - zestawienie wartości wszystkich transakcji ekon., dokonywanych w danym okresie między gospodarką krajową (przedsiębiorstwami, ludnością, rządem) a zagranicą; składa się z: a) rachunku obrotów bieżących, b) rachunku obrotów kapitałowych i c) rachunku zmian rezerw rządowych; w części a i b rejestrowane są transakcje autonomiczne, a w części c - transakcje wyrównawcze

II. Zagadnienia:

1. zasada kosztów komparatywnych - (D. Ricardo) wytłumaczenie korzyści z handlu zagranicznego przy pomocy względnych różnic w kosztach produkcji; kraj A powinien się specjalizować w wytwarzaniu tego towaru, którego koszty produkcji są względnie niższe niż w kraju B

Przykład liczbowy:

Cena = koszty produkcji	Kraj A	Kraj B
Towar X	1	3
Towar Y	2	4

Przyjmujemy, że cena jest równa kosztom i że koszty produkcji to wyłącznie koszty pracy, mierzone godzinami pracy niezbędnymi do wytworzenia jednostki towaru.

Rozpatrujemy dwie sytuacje:

I Przed specjalizacją - kraje odizolowane.

Pracownik w kraju A za godzinę pracy może nabyć albo całą jednostkę dobra X, albo pół jednostki dobra Y: P_łrA=X=(1/2)Y, zaś w kraju B: P_łrB=(1/3)X=(1/4)Y.

II Po usunięciu przeszkód w handlu międzynarodowym - następuje specjalizacja i wymiana.

Zakładamy ponadto, że nie ma kosztów transportu między krajami i istnieje pełna mobilność czynników wytwórczych w ramach poszczególnych gospodarek narodowych.

Dzięki usunięciu barier w handlu zagr. kraj A zwiększy produkcję dobra X i zmniejszy produkcję dobra Y, zaś kraj B na odwrót. W rezultacie stosunek cen między dobrami X i Y wyrówna się i znajdzie się w przedziale: (1/2)<(c_XA/c_YA)=(c_XB/c_YB)<(3/4).

Przyjmijmy, że wyniesie 2/3. Wówczas płaca realna po specjalizacji w kraju A wyniesie: P'_łrA=X=(2/3)Y, a w kraju B: P'_łrB=(1/4)Y=(1/4)*(3/2)X=(3/8)X. Korzyść ze specjalizacji i handlu dla przeciętnego pracownika w kraju A wyniesie: (2/3)Y-(1/2)Y=(1/6)Y, a w kraju B: (3/8)X-(1/3)X=(1/24)X.

Wniosek: dana gospodarka krajowa powinna likwidować bariery w handlu międzynarodowymi i alokować swoje zasoby czynników produkcji w ten sposób, aby rozwijane były te dziedziny wytwórczości, w których gospodarka ta jest relatywnie bardziej efektywna tzn. dla których koszt utraconych możliwości jest najniższy.

2. mechanizm oddziaływania cła

Interpretacja graficzna:




















































I Przed wprowadzeniem cła: produkcja krajowa wynosi 0Q₁, a import Q₁Q₂, zatem konsumenci krajowi kupują ilość 0Q₂ po cenie światowej c₀

II Po wprowadzeniu cła: produkcja krajowa rośnie do 0Q₃, konsumpcja krajowa spada do 0Q₄, import spada do Q₃Q₄, cena wzrasta do c₁=c₀(1+h), gdzie h to stawka celna na dany towar w imporcie.

Kto zyskuje na wprowadzeniu cła? 1) rząd - powstają dochody z cła ABCD i 2) producenci krajowi - osiągają dodatkowy dochód FGDE.

Kto traci na wprowadzeniu cła? 1) konsumenci krajowi - z powodu wyższych cen i mniejszej konsumpcji (FHCE), jednak jest to strata częściowo rekompensowana, gdyż konsumenci są jednocześnie podatnikami, a wpływy z poboru ceł (ABCD) redukują konieczność zasilania budżetu państwa z podatków; 2) producenci zagraniczni - pomimo że są bardziej konkurencyjni sprzedadzą mniej na tym rynku ze względu na wprowadzenie bariery celnej.

W efekcie strata netto całego społeczeństwa jest obrazowana przez dwa trójkąty: 1) GAD - wynika z nieefektywnej alokacji zasobów i 2) BHC - wynika ze zmniejszenia się satysfakcji konsumentów krajowych wywołanego podwyższeniem ceny i w konsekwencji redukcją popytu.

Wniosek: liberalizacja handlu światowego nawet w wyniku jednostronnego zniesienia ceł przynosi korzyści każdej gospodarce jako całości, natomiast może być niekorzystna dla części podmiotów gosp. i może wywoływać napięcia społ. w krótkim okresie, zanim uwolnione zasoby nie znajdą bardziej efektywnego zastosowania.

3. motywy nakładania ceł: 1) dążenie władz do zwiększenia dochodów budżetowych, 2) popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach (w szczególności uznanych za rodzące się, przyszłościowe gałęzi gospodarki), 3) osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach i ochrona pewnych grup społ. np. rolników

4. inne narzędzia polityki handlowej: 1) ograniczenia ilościowe (tzw. kwoty, kontyngenty importowe), 2) subsydia eksportowe, 3) bariery pozataryfowe np. standardy, procedury, normy, przepisy sanitarne, weterynaryjne, zasady dot. opakowania itp.

5. modelowe stadia procesu integracji: 1) obszar preferencyjnego handlu - obniżenie ceł we wzajemnych obrotach, 2) strefa wolnego handlu - wzajemne zniesienie ceł, 3) unia celna - 2 + wspólna zewnętrzna taryfa celna, 4) wspólny rynek - 3 + swoboda przepływu usług, kapitału i pracy, 5) unia ekonomiczno-walutowa - 4 + wspólna waluta + ujednolicenie polityki fiskalnej i monetarnej, 6) unia polityczna - 5 + wspólne instytucje i polityki + wspólna tożsamość

6. dane statystyczne na temat bilansu płatniczego Polski na bazie transakcji w latach 2000, 2003, 2004, 2005:

Wyszczególnienie		2000	2003	2004	2005
Rachunek bieżący bilansu płatniczego	w mln euro	-10788	-4108	-8542	-3457
saldo obrotów towarowych	w mln euro	-13327	-5077	-4552	-2182
saldo usług	w mln euro	1547	442	776	1578
saldo dochodów	w mln euro	-1606	-3204	-9278	-8444
saldo transferów bieżących	w mln euro	2598	3731	4512	5591
Rachunek kapitałowy	w mln euro	39	-40	808	785
Rachunek finansowy	w mln euro	11191	7707	6789	11863
polskie inwestycje bezpośrednie za granicą	w mln euro	-18	-269	-636	-1238
zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce	w mln euro	10334	4067	10279	6566
inwestycje portfelowe: aktywa	w mln euro	-96	-1137	-1054	-1989
pasywa	w mln euro	3531	3369	8519	11831
pozostałe inwestycje: aktywa	w mln euro	-4314	-412	-9525	-1950
pasywa	w mln euro	1441	2847	-961	-1538
pochodne instrumenty finansowe	w mln euro	313	-758	160	181
Saldo błędów i opuszczeń	w mln euro	362	-2452	1637	-2737
Oficjalne aktywa rezerwowe	w mln euro	-804	-1107	-685	-6454
Relacja rachunku bieżącego bilansu płatniczego do produktu krajowego brutto	w %	-6,8	-2,1	-4,1	-1,4
w tym relacja salda płatności towarowych do produktu krajowego brutto	w %	-7,2	-2,7	-2,2	-0,9

Źródło: www.stat.gov.pl

III. Testy:

1. Tak czy nie?

1. W systemie kursu płynnego zmiany kursu walutowego automatycznie eliminują możliwość powstania trwałej nierównowagi bilansu płatniczego.

2. Przewaga komparatywna jest odzwierciedleniem międzynarodowych różnic w alternatywnych kosztach produkcji różnych dóbr.

3. Relatywnie obfity zasób danego czynnika wytwórczego jest podstawą przewagi komparatywnej w produkcji dóbr opartej na tym czynniku.

4. Wprowadzenie ceł importowych sprzyja zwiększeniu krajowej konsumpcji.

5. Jednym z argumentów na rzecz wolnego handlu jest strata społeczna powstająca w następstwie wprowadzenia opłat celnych.

6. Handel bez pośrednictwa pieniądza, polegający na wymianie towaru za towar, nazywany jest barterem.

7. Nie istnieje uzasadnienie specjalizacji danego kraju w produkcji jakiegoś towaru w sytuacji, gdy pozostałe kraje mają niższe koszty absolutne.

8. Leontief dowiódł w latach 50., że towary eksportowane przez Stany Zjednoczone w znacznej mierze pochodzą z produkcji pracochłonnej.

9. Popyt konsumentów jest głównym czynnikiem determinującym handel międzynarodowy.

10. Nie wszystkie podmioty ekon. zyskują na międzynarodowej wymianie handlowej.

11. Jedną z barier politycznych handlu międzynarodowego jest embargo.

12. Efektem nałożenia cła może być nieefektywna alokacja zasobów.

13. Handel światowy to suma eksportu wszystkich krajów.

14. Zgodnie z zasadą kosztów komparatywnych, wymiana handlowa między dwoma krajami jest opłacalna tylko wtedy, gdy koszty wytworzenia jednostki produktu w specjalizującym się w jego produkcji kraju są niższe niż w innym kraju.

15. Gospodarka powinna wykorzystywać swoje zasoby tak, aby koszt utraconych możliwości był najniższy.

16. Różnice w obfitości czynników produkcji mają wpływ na zróżnicowanie cen towarów.

17. Jednym z celów wprowadzenia cła jest ochrona pewnych sektorów gospodarki.

18. Jednym ze środków protekcji w gospodarce są szczegółowo określone normy techniczne.

19. Przykładem rewaluacji jest zastąpienie starego złotego nowym polskim złotym.

20. Transakcje autonomiczne bilansu płatniczego to transakcje wynikające z pobudek nieekonomicznych.

21. Nadwyżka w bilansie płatniczym występuje wtedy, gdy strona kredytowa transakcji autonomicznych przewyższa stronę debetową.

22. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie to zakupy obcych papierów wartościowych lub tytułów własności w zagranicznych firmach nieprowadzące do uzyskania kontroli nad tymi firmami.

23. Konsekwencją internacjonalizacji gospodarowania jest zależność jednych krajów od zasobów ekonomicznych innych krajów.

24. Powiązania w gospodarce światowej mają przede wszystkim charakter rzeczowy.

25. Internacjonalizacja życia gospodarczego wpływa na wzorce konsumpcji.

2. Które odpowiedzi są prawidłowe?

1. Które z wymienionych czynników stymulują wymianę wewnątrzgałęziową?

1. zróżnicowanie produktu

2. integracja międzynarodowa

3. bariery celne

4. korzyści skali w produkcji poszczególnych odmian produktu

5. wysokie koszty transportu

6. produkt jednorodny

2. Próby ochrony krajowego zatrudnienia przez wprowadzenie ceł importowych wywierają niekorzystny wpływ na gospodarkę, ponieważ:

1. inne kraje podejmują działania odwetowe

2. tracą na tym krajowi konsumenci

3. wprowadzenie ceł powoduje czystą stratę społeczną

4. cła zmniejszają korzyści czerpane z wymiany zagranicznej

5. nałożenie ceł obniża efektywność produkcji krajowej

6. maleje intensywność konkurencji na rynku krajowym

3. W której z poniższych sytuacji mamy do czynienia z pozataryfową barierą handlu?

1. różnice w prawie patentowym różnych krajów

2. zróżnicowane normy bezpieczeństwa

3. dobrowolne limity eksportowe

4. podatki nakładane na towary importowane

5. wymagania sanitarne

6. kwoty importowe

7. wymagania dotyczące pakowania i etykietowania

4. Kraj odniesie korzyści z handlu międzynarodowego, jeśli:

1. wyspecjalizuje się w produkcji dobra, w której ma największe korzyści absolutne

2. importuje więcej niż eksportuje

3. importuje dobra, w produkcji których ponosi wysokie koszty alternatywne, a eksportuje dobra, w produkcji których ponosi niskie koszty alternatywne

4. eksportuje więcej niż importuje

5. eksportuje dobra, w produkcji których ponosi wysokie koszty alternatywne, a importuje dobra, w produkcji których ponosi niskie koszty alternatywne

5. Jeśli kraj ma korzyści komparatywne w produkcji truskawek, to:

1. może produkować więcej truskawek niż inne kraje

2. będzie eksportować truskawki i importować inne dobra

3. ma również korzyści absolutne w produkcji truskawek

4. produkuje truskawki po wyższych kosztach alternatywnych niż inne kraje

5. nie może mieć korzyści absolutnych w produkcji truskawek

6. Wprowadzenie cła na dany towar jest korzystne dla:

1. rządu i społeczeństwa

2. eksporterów i rządu

3. importerów i rządu

4. przedsiębiorstw produkujących na rynek krajowy i rządu.

7. Do barier pozataryfowych zalicza się:

1. cła

2. podatki bezpośrednie

3. przepisy sanitarne

4. podatek drogowy

8. Subsydiowanie eksportu polega na:

1. zwolnieniu eksporterów z cła

2. ochronie wolnego handlu

3. dopłatach dla producentów towarów eksportowanych

4. wszystkie powyższe odpowiedzi są dobre

9. Strefa wolnego handlu charakteryzuje się tym, że jej członkowie:

1. całkowicie znoszą cła w handlu między sobą

2. obniżają wobec siebie taryfy celne

3. tworzą unię ekonomiczną

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

10. Kraj A ma przewagę komparatywną nad krajem B, gdy:

1. poprzez cła chroni rodzimą produkcję

2. produkcja każdego towaru w kraju A jest większa niż w kraju B

3. ma większe zasoby produkcyjne

4. żadna z powyższych odpowiedzi nie jest dobra

11. Obszar preferencyjnego handlu charakteryzuje się tym, że jego członkowie:

1. całkowicie znoszą cła w handlu między sobą

2. obniżają wobec siebie taryfy celne

3. tworzą unię ekonomiczną

4. znoszą cła wewnątrz ugrupowania i ujednolicają je wobec innych krajów

3. Inne zadania:

1. Nominalny kurs złotego do euro zwiększył się o 10%.

1. Jak zmieni się cenowa konkurencyjność towarów polskich w Niemczech?

2. Jak zmieni się cenowa konkurencyjność towarów niemieckich w Polsce?

3. W dodatku okazało się, że inflacja w Polsce wyniosła 15,5%, a w Niemczech tylko 5%. Jeszcze raz odpowiedz na poprzednie pytania:

2. Analizujemy korzyści z wymiany, posługując się modelem typu: dwa kraje - dwa produkty. Dla uproszczenia zakładamy, że oba kraje mają wspólną walutę, co pozwala abstrahować od kursu walutowego. Rozpatrywane kraje to: Anywaria i Somelandia, a produkty to rowery i buty. Wskaźniki pracochłonności wytwarzania tych produktów w obydwu krajach zawiera tablica:

Wskaźnik pracochłonności (w godzinach na jednostkę produktu)
	Anywaria	Somelandia
Rowery	60	120
Buty	30	40

Dla uproszczenia pomijamy nakłady innych czynników wytwórczych poza pracą. Pomijamy też korzyści skali.

1. Który kraj ma przewagę absolutną w produkcji obu towarów?

2. Oblicz dla każdego kraju koszt alternatywny produkcji jednego roweru i jednej pary butów.

3. Który kraj ma przewagę komparatywną w produkcji rowerów

4. Zakładamy na początku brak specjalizacji i wymiany. W każdym kraju 300 pracowników pracuje po 40 godzin tygodniowo. Oba kraje przeznaczają połowę swoich zasobów pracy na wytwarzanie każdego z produktów. Wypełnij tablicę:

Produkcja przy braku specjalizacji i wymiany
	Anywaria	Somelandia	Produkcja łączna
Rowery
Buty

Produkcja przy braku specjalizacji i wymiany
	Anywaria	Somelandia	Produkcja łączna
Rowery	100	50	150
Buty	200	150	350

5. Załóżmy teraz, że dokonuje się wymiana na następujących warunkach: kraj mający przewagę komparatywną w produkcji butów wytwarza wyłącznie buty, drugi kraj natomiast produkuje tylko rowery w liczbie równej globalnej produkcji rowerów w wariancie braku specjalizacji i wymiany, a resztę zasobów przeznacza na produkcję butów. Wypełnij poniższą tablicę i omów korzyści z wymiany:

Produkcja w przypadku specjalizacji i wymiany
	Anywaria	Somelandia	Produkcja łączna
Rowery
Buty

3. Nawiązując do poprzedniego zadania przyjmujemy, że w obu krajach są różne waluty oraz różne koszty robocizny. Wskaźniki pracochłonności pozostają takie same jak powyżej. Stawka płacy za 1 godzinę wynosi w Anywarii 5 dolarów anywarskich (5 A$), a w Somelandii 4,5 dolara somelandzkiego (4,5 S$).

1. Dla każdego kraju oblicz jednostkowy koszt robocizny w produkcji obydwu dóbr.

2. Oblicz jednostkowe koszty robocizny wyrażone w dolarach somelandzkich przy kursie walutowym: 1 A$ = 1,8 S$.

3. Oblicz jednostkowe koszty robocizny wyrażone w dolarach somelandzkich przy kursie walutowym: 1 A$ = 1,2 S$.

4. W jakim przedziale kursu walutowego będzie odbywała się wzajemna wymiana?

5. Wymień czynniki, które w ramach przyjętych wyżej założeń określają poziom równowagi kursu walutowego.

4. Gadżety są oferowane na rynku światowym po cenie 3£ za sztukę. Krajowa produkcja gadżetów jest określona równaniem Q_S=1000p (gdzie p oznacza cenę krajową), a popyt - równaniem Q_D=10000-1000p. Załóżmy, że na początku nie było cła.

1. Jaka jest wielkość importu?

2. Jakie są rozmiary produkcji krajowej?

Załóżmy teraz, że rząd nakłada cło na import gadżetów w wysokości 2£ za sztukę.

3. Ile wyniesie obecnie krajowa produkcja?

4. Ile wyniosą wpływy budżetu państwa z opłat celnych?

5. Oblicz wartość straty społecznej spowodowanej przez wprowadzenie cła.

2

62

S

I

S

I

Dochody czynników produkcji

Wydatki na produkty i usługi

Zagranica

Sektor bankowy

Gospodarstwa domowe

Państwo

I_m

I_m

Przedsiębiorstwa

T

T

G

G

Przedsiębiorstwa

Gospodarstwa domowe

Dochody czynników produkcji

Usługi czynników wytwórczych

Produkty i usługi

Wydatki na produkty i usługi

Dobra produkcyjne

Dobra konsumpcyjne

Dobra produkcyjne

Dobra konsumpcyjne

Dobra konsumpcyjne

Dobra produkcyjne

E_x

E_x

Dochód narodowy

Poziom cen

AD

AS

Y_p

dochody państwa

D_max

stopa podatkowa

100%

0%

X%

kupieckie

(towarowe, handlowe) - odroczenie terminu zapłaty za kupiony towar

pieniężne

dla gospodarstw domowych

dla firm

obrotowe

inwestycyjne

Stopa procentowa

Realne zasoby pieniądza

r₀

r₁

M₀ M₁

Q_m0 Q_m1

L

AS

AD₀

Poziom cen

Y_p

Dochód narodowy

AD₁

P₀

P₁

AS₁

Poziom cen

Y₁

Dochód narodowy

P₂

AD

P₁

AS₂

Y₂

Stopa bezrobocia (%)

Tempo wzrostu płac nominalnych (%)

A

Stopa bezrobocia (%)

C

A

b_n

Inflacja (%)

b₁

B

Ludność w wieku produkcyjnym

(L_p)

Aktywni zawodowo

(zasoby siły roboczej) (S_r)

Bierni zawodowo

(NS_r)

Zatrudnieni (Z)

Bezrobotni (B)

Z

B

NS_r

1

2

3

4

5

6

Stawka płac realnych

A

Siła robocza

B

S_L

D_L

S_L

D_L

Stawka płac realnych

B

A

Siła robocza

C

cena

ilość towaru

c₁=c₀(1+h)

c₀

Popyt

krajowy

Podaż

krajowa

Q₁

Q₃

Q₄

Q₂

cło (h)

A

B

Podaż światowa

C

D

E

F

G

H

0

---