Wszelkie prawo, którym się posługujemy dotyczy albo rzeczy, albo osób, albo powództw - Gaius.
System pandektowy - prawo prywatne materialne (rodzinne i majątkowe - rzeczowe, zobowiązania, spadkowe) i część ogólna (podmioty stosunków prawnych, pojęcie rzeczy, czynności prawne).
Periodyzacja dziejów prawa rzymskiego:
Państwo typu niewolniczego. Formy państwa:
Królestwo (753 - 509 p.n.e.)
Republika (509 - 27 p.n.e.)
Pryncypat (27 p.n.e. - 284 n.e.)
Dominat (284 - 476 na zachodzie, 565 na wschodzie)
Etapy rozwoju prawa prywatnego - wpływ rozwoju sił wytwórczych:
Okres prawa starorzymskiego (archaicznego) - od założenia Rzymu do połowy III w. p.n.e. (początek wojen punickich - 264 - 146 p.n.e.)
Okres rozwoju i prawa klasycznego - od połowy III w. p.n.e. do końca dynastii Sewerów (235 n.e.)
Prawa przedklasycznego (do schyłku republiki)
Prawa klasycznego (pryncypat)
Okres schyłkowy (prawa poklasycznego) - 235 - do śmierci Justyniana
Prawa justyniańskiego (527 - 565)
Źródła prawa rzymskiego:
Źródła powstania prawa - czynniki prawotwórcze
Źródła poznania prawa - efekty ich działania
Prawa ludu rzymskiego składają się z ustaw, uchwał plebsu, uchwał senatu, konstytucji cesarskich, edyktów tych osób, które mają prawo ich ogłaszania, odpowiedzi uczonych.
Ustawa XII tablic:
Lex duocendim tabularum - 451 - 450 p.n.e. - uściślenie prawa zwyczajowego w interesie plebejuszy. Dwie dziesięcioosobowe komisje, każda powołana na rok.
Prawo prywatne, proces, postępowanie egzekucyjne - społeczno -ekonomiczne stosunki drobnych rolników.
Brak systematyki, nigdy formalnie nie uchylono
Ustawodawstwo zgromadzeń ludowych:
Komicja pod przewodnictwem magistratur (dyktatorów, konsulów, pretorów): contionesrogatioleges rogatae
Plebiscitia - uchwały plebsu, obowiązywały ogól obywateli od 286 p.n.e. (lex Hortensia de plebiscitis)
Prawo prywatne, ostatnia za Nerwy, nazwisko wnioskodawcy
Uchwały senatu:
Senatus consulta - moc ustawy
Republika (300, od I w. p.n.e. - 600) - konserwatywny wykładnik interesów możnowładztwa, pośredni wpływ na ustawodawstwo