Hydrologia pytania do egzaminu:

1. Główne działy hydrografii

2. Zasoby wodne hydrosfery

3. Cykl krążenia wody w przyrodzie

4. Duzy i mały obieg krążenia wody w przyrodzie

5. Dorzecze, zlewnia, zlewisko - różnice

6. Dział wodny i podział na rzędy

7. Bifurkacja

8. Rodzaje działów wodnych

9. Kształt zlewni i jej znaczenie

10. Wskaźniki, parametry odpływu

11. Profil poprzeczny doliny rzeki

12. Profil poprzeczny koryta rzeki na odcinku brzeg wklęsły i brzeg wypukły

13. Na czym polega dziczenie rzeki

14. Stadia rozwoju meandry

15. Pomiar długości rzeki i jej spadku

16. Rodzaje erozji i akumulacja rzeki

17. Rodzaje rumowiska

18. Układy sieci rzecznej i gęstość siecz rzecznej

19. Sposoby zasilania rzeki w wodę

20. Związki między stanem wody, przypływem, odpływem

21. Metody pomiaru przepływu, pośrednie i bezpośrednie

22. Odpływ, współczynnik odpływu, zróżnicowanie w Polsce

23. Charakterystyczne stany wody

24. Podział wód podziemnych ze względy na pochodzenie i stan skupienia

25. Infiltracja, czynniki

26. Formy, zbiorniki wód podziemnych

27. Wody zaskórne, szczelinowe, i?? nie mogłam się rozczytac

28. Sposoby przedstawiania zwierciadła wód podziemnych na mapach czyli hydroizohipsy, hydroizobaty

29. Związek wód podziemnych z wodami rzecznymi

30. Kryteria klasyfikacji źródeł

31. Podział źródeł ze wzgl na ich położenie

32. Gejzery

33. Wody mineralne w Polsce

34. Lej depresyjny, co to jak powstaje

35. Podział jezior ze wzgl na wypełnienie misy jeziornej

36. Sposoby zasilania jezior w wodę

37. Parametry charakteryzujące wody jeziora lub linie jeziorne? Nie mogłam się rozczytac

38. Wskaźniki objętości

39. Podział jezior

40. Rozmieszczenie jezior w Polsce

41. Lodowce

42. Mokradła, bagna, torfowiska

43. Prawo wodne

44. Melioracje. Podział urządzeń

45. Systemy nawodnień i odwodnień. Parametry

46. Rok hydrologiczny

47. Wskaźniki, parametry odpływu

Odpowiedzi:

1.Główne działy hydrografii

Hydrografia nauka zajmująca się opisywaniem i pomiarami otwartych obiektów wodnych, tj. oceanów, mórz, jezior, zb.retencyjnych, a w szczególności kartowaniem obiektów wodnych do celów żeglugi. Hydrografia to także opis stosunków wodnych danego obszaru (np. hydrografia Europy, hydrografia Polski). Jest to dział geografii fizycznej w miarę rozwoju nauk wykształcony w osobną naukę hydrologię.

Hydrologia- zajmuję się Bad.wody na pow.lub w głębi Ziemi, jej występowaniem, rozmieszczeniem, obiegiem w czasie i przestrzeni, jej właściwościami biologicznymi, chemicznymi, fizycznymi, jej współdziałaniem z otaczającym środowiskiem, związkami ze światem żywym. Zajmuje się także procesami wyczerpywania i uzupełniania.

Podział hydrologii (stopień rozwoju naukowego hydrologii):

-hydrometria dział hydrologii zajm.się zabieraniem informacji ilościowych o obiektach wodnych, zjawiskach i procesach, jej przedmiotem są obserwacje zjawisk hydrologicznych, tzn.zmiany poziomu wód powierzchniowych i podziemnych, ruch rumowisk, skł.chem wód, opadów, osadów, parowanie z pow.wody, gruntu.

-hydrografia

-hydrologia ogólna, nauka o wodach lądowych, inform.o obiegu wody i materii stałej na globie ziemskim

-hydrologia dynamiczna, opis zjawisk hydrologicznych i zachodzących zależności w funkcji czasu (hydrologia procesów)

-hydrologia regionalna (porównawcza), nauka badająca procesy hydrologiczne, kształtujące się pod wpływem klimatu i środowiska przyrodniczego różnych stref geograf. Oraz ich porównaniem w skali regionu

Podział hydrologii w zależności od obiektu badań składników hydrosfery:

Hydrometeorologia- zajm. się badaniem zjawisk związanych z atmosferą i hydrosferą, nauka o wodach w atmosferze, o ich parowaniu, kondensacji pary wodnej w atmosferze, opadach atmosferycznych. np. przy badaniu cyklonów tropikalnych lub zmian klimatycznych.

Oceanografia- nauka o oceanie światowym (wszechoceanie) wchodząca w skład hydrologii. Bada zjawiska i procesy zachodzące w oceanach: właściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne wody morskiej, związki między oceanem, skorupą ziemską i atmosferą.

Hydrologia rzek, jezior, bagien, lodu, źródeł, gleb

2.Zasoby wodne hydrosfery

HYDROSFERA - to wodna powłoka Ziemi. Zasoby wodne hydrosfery to ok. 1454 mln km³ wody. Największą część hydrosfery obejmują:

- wody wszechoceanu - 94% ogólnej ilości wody;

- wody podziemna - 4,1%;

- lodowce i lądolody - 1,65%;

- wody w jeziorach - 0,02%;

- wilgoć glebowa - 0,006%;

- woda w atmosferze - 0,001%;

- woda w rzekach - 0,0001%.

CHARAKTERYSTYKA zasobów wodnych hydrosfery:

a) wody wszechoceanu - obejmują obszar 361 mln km², co stanowi 71% powierzchni globu ziemskiego. Przeciętna głębokość wynosi 3800m. Ten olbrzymi obszar wodny rozdzielony jest kontynentami lub granicami umownymi na 3 wielkie zbiorniki wodne: Ocean Spokojny - 180mln km², Ocean Atlantycki - 106mln km² i Ocean Indyjski - 75mln km². Mniejsze części oceanów, oddzielone w sposób mniej lub bardziej wyraźny od wód otwartych - są nazywane MORZAMI, zatokami np. Meksykańska, Bengalska, czy Zatoka Biskajska. Wody wszechoceanu ze względu, iż zajmują aż 94% objętości całej hydrosfery znajdują się w ciągłym ruchu i mają ogromne znaczenie przyrodnicze i gospodarcze.

Woda wszechoceanu jest słona (zawiera znaczną ilość rozpuszczonych soli mineralnych) - średnie zasolenie 35%o {promile} = 35g/L). Głównym składnikiem tych wód jest NaCl (chlorek sodu) = sól kuchenna. Temp. Wód wszechoceanu zależy od temperatury powietrza i jest zróżnicowana w zależności od szerokości geograficznych.

b) wody podziemne - czyli wody, które wsiąkły w podłoże. Jeżeli warstwa zgromadzonej wody - czyli tak zwana warstwa wodonośna, leży na większej głębokości - to wody jej noszą nazwę wód gruntowych. Odznaczają się one dobrym przefiltrowaniem przez podłoże i dlatego są często wykorzystywane do picia. Wody gruntowe - nie są zawsze wodami chemicznie czystymi - tzn. zawierają zawsze pewną ilość rozpuszczonych w sobie składników mineralnych i jeżeli w 1 litrze wody występuje 1gr. substancji mineralnych, co nadaje jej wyraźny smak, to wodę tę nazywa się mineralną. Wody mineralne - mają duże znaczenie w lecznictwie, dlatego w miejscach ich występowania rozwinęły się ośrodki uzdrowicielskie - np. „Połczyn Zdrój”, „Cieplica Zdrój”.

3. Cykl krążenia wody w przyrodzie

Powyższe zasoby wodne hydrosfery (patrz pyt.2) są w ustawicznym ruchu oraz przechodzą w różne stany skupienia, czyli biorą udział w ciągłym obiegu wody w przyrodzie. Na ten obieg składają się następujące procesy:

- parowanie z otwartych powierzchni wodnych;

- unoszenie pary wodnej ku górze i jej przemieszczanie;

- kondensacja pary wodnej à powstawanie chmur;

- powstawanie opadów atmosferycznych;

- opad atmosferyczny spływa po powierzchni lub wsiąka w grunt, zasilając w ten sposób wody powierzchniowe płynące, stojące lub podziemne (gruntowe);

- ponowne parowanie i cykl się powtarza.

Schemat krążenia wody w przyrodzie:

Krążenie wody w przyrodzie jest cyklem zamkniętym. Motorem, który wprawia w ruch obieg wody jest energia słoneczna i siła grawitacji. Głównymi elementami obiegu wody w przyrodzie są: opady atmosferyczne, odpływ wód, parowanie.

Ilość krążącej wody nie ulega zmianie. Istnieje równowaga pomiędzy woda, która paruje a opadami. Straty równoważone są przez zyski, a ich zestawienie nazywamy bilansem wodnym.

Największe głębokości występują w rowach oceanicznych, najmniejsze na obszarach szelfów przybrzeżnych. Granice pomiędzy oceanami są umowne. Oceany nie tworzą oddzielnych basenów, lecz są częściami wszechoceanu.

4.Duży i mały obieg krążenia wody w przyrodzie

Cykl hydrologiczny to duży i mały obieg krążenia wody.

Duży obieg: to parowanie wody z powierzchni oceanów, przemieszczanie się pary wodnej wraz z masami powietrza nad kontynenty, gdzie ulega kondensacji i w postaci opadów atmosferycznych opada na ich powierzchnię. Z kontynentów woda częściowo paruje, a częściowo odpływa ciekami do oceanów.

W obiegu dużym cząstki wody krążą poprzez oceany i kontynenty, przechodząc kolejno przez wszystkie ogniwa cyklu lub przynajmniej przez ich większość.

Przez obieg duży rozumie się procesy zachodzące w skali globalnej i mające wpływ na ogólny bilans wody. Jest to: parowanie z oceanów, kondensację w atmosferze, przemieszczanie się pary wodnej nad kontynenty, opad na lądy, wsiąkanie, spływ podziemny i powierzchniowy, ponownie zasilający oceany.

Mały obieg obejmuje parowanie i opad w obrębie oceanów i parowanie, opad, wsiąkanie i odpływ w obrębie kontynentów. Jest on częścią obiegu dużego.

Mały obieg odbywa się miedzy dwoma sąsiednimi ogniwami, na przykład: ocean - atmosfera - ocean albo atmosfera - powierzchnia lądu - atmosfera.

Obieg mały, to lokalna cyrkulacja wody nie wpływająca znacząco na globalny bilans wody:

W obrębie oceanów jest to: parowanie, kondensacja, opad

W obrębie kontynentów: parowanie, kondensacja, opad, wsiąkanie, odpływ.

5.Dorzecze, zlewnia, zlewisko - różnice

Zlewnia- całość obszaru, z którego wody spływają do danej rzeki (jeziora, bagna itp.) lub jej fragmentu. Zlewnia dotyczy zarówno wód powierzchniowych, jak i podziemnych. Zlewnia jest (może być) częścią dorzecza danej rzeki.

Gdy zlewnia obejmuje cały system rzeczny składający się z rzeki głównej i jej dopływów, pojęcie zlewni jest równoznaczne z pojęciem dorzecza.

Dorzecze- obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do systemu jednej rzeki.

Zlewnia/dorzecze-są ograniczone działem wodnym, który wyznacza się na podstawie analizy rzeźby terenu.

Zlewnie różnią się między sobą powierzchnią, długością, szerokością, obwodem. Wyznaczony dział wodny stanowi granicę zlewni i wpływa na wielkość wezbrania, czas jego trwania, rodzaj fali wezbraniowej. Kształt zlewni określają wskaźniki porównujące najczęściej pow.zlewni do obwodu lub pow.koła.Są to formy (Wf) kolistości (Wk), zwartości (Wz), wydłużenia (Ww).

Zlewisko- obszar, z którego wszystkie wody powierzchniowe spływają do jednego punktu na rzece. Najczęściej tym punktem jest wodowskaz lub inny posterunek pomiarowy.

6.Dział wodny i podział na rzędy

Dział wodny, wododział - umowna linia rozgraniczająca sąsiednie zlewnie lub dorzecza; dla wód powierzchniowych wyznacza się go na podstawie analizy ukształtowania terenu, a dla wód podziemnych w drodze rozpoznania wysokości zalegania zwierciadła wód podziemnych i układu utworów geologicznych. Dział wodny-przebiega po grzbietach wzniesień, rozdzielając spływ wód powierzchniowych do oddzielonych zlewni, czyli dział wodny stanowi granicę zlewni.

Hierarchia działów wodnych:

kontynentalny - oddziela zlewiska mórz i oceanów,

I rzędu - oddziela dorzecza rzek głównych,

II rzędu - oddziela dorzecza dopływów tych rzek głównych,

III rzędu - oddziela dorzecza dopływów tych dopływów

7.Bifurkacja

Jest to rozdwajanie się rzeki płynącej wzdłuż działu wodnego na ramiona i prowadzenie wody do dwóch różnych dorzeczy.

• Punkowa- rzeka dzieli się na 2 ramiona lub woda ze źródła daje początek dwóm różnym rzekom.

np. z Casiquiare w Ameryce Południowej oraz Obrą w Polsce. Bifurkacja tej ostatniej ma jednak charakter sztuczny - rzeka jest bowiem dopływem Warty, ale przez kanał część wody płynie do Obrzycy.

• Obszarowa- obszarem źródliskowym dla 2 oddzielnych rzek, płynących w różnych kierunkach są jezioro, bagno, mokradło lub trzęsawisko

8.Rodzaje działów wodnych

Dział wodny topograficzny - wyznaczony przez kształtowanie terenu , biegnie po grzbietach wzniesień i stanowi granicę zlewni powierzchniowej

Podziemny dział wodny - wyznaczony przez ukształtowanie zwierciadła wód podziemnych stanowi granice zlewni podziemnej. Wyznacza go układ warstw nieprzepuszczalnych i wodonośnych a wykreśla się go na podstawie mapy hydroizohips. Nie zawsze dział topograficzny pokrywa się z działem podziemnym.

9.Kształt zlewni i jej znaczenie (patrz pyt.5)

PARAMETRY KSZTAŁTU ZLEWNI.

Długość zlewni jest to długość doliny cieku głównego do jego uiścia do działu wodnego w przedłużeniu jego odcinka źródłowego.

Szerokość zlewni oznaczona literą (B) jest równa stosunkowi powierzchni zlewni (A) do jej długości (L). B = A/L

Wskaźnik zawartości zlewni - oznaczony literą (Cz), jest rozumiany jako wskaźnik rozwinięcia działu wodnego. Wyraża on stosunek rzeczywistego obwodu zlewni (P) do obwodu koła o tej samej powierzchni co powierzchnia zlewni (A). Cz = P/2 A = 0,28 P/ A

Zlewnie o kształcie zbliżonym do koła mają wartość wskaźnika bliską jedności w zlewniach wydłużonych wartość ta dochodzi do dwóch. Wskaźnik ten ma wielkie znaczenie w zagadnieniach spływu. Z dwóch dorzeczy o tej samej wielkości, większej fali powodziowej należy się spodziewać z dorzecza, które ma mniejszy wskaźnik zawartości.

Wskaźnik symetryczności zlewni - centralne położenie cieku głównego daje symetryczność zlewni. Stopień symetryczności zlewni wyraża stosunek średniej szerokości prawej części zlewni (Bp) do średniej szerokości lewej części

zlewni (Bl).

Ws = Bp/Bl

Wskaźnik kolistości zlewni wskaźnik ten oznaczany symbolem (Wk) jest określany stosunkiem powierzchni zlewni (A) do powierzchni koła (Ak) o tym samym obwodzie co długość działu wodnego (P).

W skrócie parametry zlewni:

* Kształt zlewni

* Wskaźnik kolistości: stosunek powierzchni zlewni do powierzchni koła o tym samym obwodzie, co długość działu wodnego

* Wskaźnik wydłużenia: iloraz średnicy koła o tej samej powierzchni, co zlewnia.

* Wskaźnik zwartości: stosunek obwodu zlewni do obwodu koła, którego powierzchnia jest równa powierzchni zlewni

* Wskaźnik symetryczności: stosunek średniej szerokości prawej i lewej części zlewni

10. Profil poprzeczny doliny rzeki

W profilu poprzecznym doliny rzecznej oprócz koryta można wyróżnić inne elementy, takie jak:

• równinę zalewową (powierzchnia powstała w wyniku działalności akumulacyjnej wód, położona niżej niż osiągana przez wody w czasie wezbrania),

• łożysko (górny poziom dna doliny, zajmowany przez rzeki w czasie stanów powodziowych),

• terasy akumulacyjne (schodowate formy na zboczu doliny, powstałe w czasie kolejnych etapów działalności akumulacyjnej i erozyjnej rzeki).
  

11. Profil poprzeczny koryta rzeki na odcinku brzeg wklęsły i  brzeg wypukły

Przekrój poprzeczny doliny rzecznej, terasy.
Dolina rzeczna jest efektem działalności erozyjnej rzeki. Jest to najczęściej duża forma morfologiczna. W przekroju poprzecznym, na skutek dominującej erozji wgłębnej, w stadium młodocianym, ma ona zwykle formę V-kształtną. Można wyróżnić w niej pewne elementy składowe, takie jak dno doliny rzecznej (ograniczone praktycznie do strefy korytowej rzeki), które przechodzi w zbocza (prawe i lewe), ograniczone od góry krawędziami (Ryc. 6).

W stadium dojrzałym, w związku z przewagą erozji bocznej przeistacza się ona w szeroką dolinę płaskodenną. Najniższa część doliny, w której stale lub okresowo płynie woda nazywane jest korytem rzeki. Łożysko rzeki to z kolei ta część doliny, która jest zalewana w czasie powodzi. Obejmuje ono koryto wraz z tzw. terasą zalewową. Powyżej, w zależności od ukształtowania terenu może rozwijać się równina nadrzeczna (rozległy teren płaski) lub terasa nadzalewowa i kolejne, wyższe (przy głęboko wciętym korycie i urozmaiconej morfologii obszarów nadrzecznych) (Ryc. 7).

Terasy są to zatem fragmenty dawnych, porozcinanych den dolinnych. W zależności od genezy można wyróżnić terasy erozyjne, „wycięte” przez rzekę tylko w skalnym podłożu, oraz akumulacyjne, zbudowane tylko z porozcinanych utworów aluwialnych, deponowanych wcześniej w dolinie rzecznej. Istnieje też wiele odmian teras o genezie mieszanej, np. erozyjno-akumulacyjne, włożone, obronione (Ryc. 8).

12. Na czym polega dziczenie rzeki

Dziczenie rzeki - dzielenie się na ramiona, powstawanie piaszczystych wysp i mielizn, kęp i odsypisk sprzyja powstawaniu zimą zatorów lodowych.

13. Stadia rozwoju meandry

Rzeka meandrująca - rzeka o jednym, krętym korycie posiadającym dużą liczbę zakoli.

Meandry to zakola, czyli pętlowate, wygięte odcinki rzeki zawarte między jej dwoma zakrętami o tym samym kierunku (dwoma prawymi lub dwoma lewymi).

Meandry sprawiają, że rzeka płynie wolniej niż w wyprostowanym sztucznie korycie, a dolina magazynuje więcej wody. Rozwój zakoli prowadzi do stopniowego, bocznego przesuwania się koryta. Proces ten przerywany jest przez ścięcie zakola lub rozcięcie nasady jego pętli.

Opuszczona część zakola przekształca się w starorzecze, stopniowo zarastające i wypełniające się osadami organicznymi i mineralnymi wnoszonymi do niego podczas powodzi.

Przed erozją boczną i tym samym przed przesuwaniem się koryta rzeki jej brzegi chronione są przez korzenie drzew, a częściowo także przez roślinność wodną. Osady grubsze transportowane przez rzekę tj. piasek i żwir osadzane są głównie w obrębie koryta, zawiesiny (cząstki iłów i pyłów) - odkładane na obszarach przyległych do niego, zalewanych podczas dużych wezbrań.

Główny nurt rzeki zbliżony jest do jej brzegu wklęsłego, tutaj też woda ma największą prędkość.

Brzeg wklęsły jest stale niszczony i dlatego stromy, a rzeka u jego podnóża ma największą głębokość. Brzeg wypukły jest znacznie łagodniej nachylony i jest miejscem osadzania się materiału piaszczystego niesionego przez rzekę, dzięki czemu stale przyrasta i przesuwa się w stronę środka koryta. W wyniku gromadzenia osadów na brzegu wypukłym powstaje łacha meandrowa. Łacha niekiedy złożona jest z dwu lub większej liczby stopni. Najniższy z nich odpowiada niskiemu poziomowi wody.

Na powierzchni łachy występują niewielkie grzbiety (wały meandrowe), wygięte mniej więcej tak, jak wypukły brzeg koryta rzecznego. Pomiędzy nimi znajdują się płytkie, wydłużone zagłębienia, w których po wezbraniach tworzą się krótkookresowe zbiorniki wodne, całkowicie wysychające podczas niskich stanów wód w lecie.

Podczas wezbrań rzeka rozlewa się na powierzchni tarasu zalewowego. Prędkość wody opuszczającej koryto gwałtownie spada i na granicy dwóch środowisk - koryta rzeki i obszaru pozakorytowego dochodzi do osadzania się części materiału mineralnego niesionego przez rzekę. W ten sposób po obu stronach koryta tworzą się wały przykorytowe, zbudowane głównie z pyłów i drobnoziarnistych piasków.

Równina zalewowa jest zalewana tylko okresowo podczas większych powodzi. Osadzają się tam drobnoziarniste cząstki mineralne, głównie ilaste i pylaste. Równina zalewowa bardzo często zajęta jest przez torfowiska i mokradła innego typu.

1. przed rozwinięciem meandrytów

2. po rozwinięciu meandrytów

14. Pomiar długości rzeki i jej spadku

Spadek rzeki, wielkość charakteryzująca profil podłużny rzeki i dynamikę wody rzecznej. Jest to stosunek różnicy wysokości, jakie rzeka pokonuje od źródeł do ujścia (lub na wybranym odcinku), do długości rzeki. Spadek rzeki wyraża się w promilach. Rzeki górskie mają spadki wysokie, np. Dunajec 25‰, rzeki dolinne - nawet poniżej 1‰.

Profil podłużny rzeki, wykres obrazujący (w przewyższeniu) wysokość n.p.m. poszczególnych odcinków koryta rzecznego, od źródeł do dowolnego punktu doliny lub ujścia rzeki, pomocny przy obliczaniu spadku rzeki.

Długość rzeki L[km] - odległość od ujścia do źródeł rzeki.

15. Rodzaje erozji i akumulacja rzeki

Rzeki podobnie jak inne czynniki zewnętrzne (wiatr, lodowce) biorą udział w kształtowaniu powierzchni Ziemi.
Wody w rzekach powodują erozję, transport i akumulację materiału.
Erozja rzeczna:
Siła erozyjna rzeki zależy od:

• masy niesionej wody

• spadku terenu

Rodzaje erozji rzecznej :

• wgłębna (denna) - polega na pogłębianiu dna rzeki

• boczna - polega na poszerzaniu koryta rzecznego

• wsteczna - polega na niszczeniu progów skalnych

Erozja denna (wgłębna) prowadzi do powstawania:

• wąskich v-kształtnych dolin o stromych ścianach

• progów skalnych powodujących powstawanie wodospadów i bystrzy

Erozja boczna prowadzi do powstawania:

• meandrów czyli zakoli rzecznych

• starorzeczy czyli jezior będących odciętymi meandrami

      Erozja wsteczna występuje w górnych odcinkach rzek i prowadzi do stopniowego likwidowania wodospadów oraz cofania progów skalnych

      Rzeka nie może bez końca erodować w głąb lub na boki. Granica erozji rzecznej nosi nazwę bazy (podstawy) erozyjnej.

Baza erozyjna jest różna dla różnych rzek:

• dla rzek głównych - jest nią poziom morza

• dla dopływów - jest nią poziom ujścia dopływu do innej rzeki

      Zasięg podstawy erozyjnej może się zmieniać wraz z ruchami skorupy ziemskiej (wznoszenie lub obniżanie obszaru). Powstają wtedy terasy (tarasy) rzeczne, czyli wcięcia w dnie lub zboczach doliny rzecznej

Transport rzeczny:
Siła transportowa rzeki zależy od dwóch czynników:

• ilości niesionej wody

• spadku rzeki (im większy tym zdolność transportowa większa)

Rzeka transportuje :

• materiał rozpuszczony

• materiał zawieszony (w postaci zawiesiny)

• gruboziarnisty materiał denny

• materiał organiczny

      Podczas transportu w wodzie, materiał skalny jest obtaczany mechanicznie czego efektem są otoczaki w rzekach górskich oraz rozkruszenie skał.

Akumulacja rzeczna:
     Osadzanie (depozycja) materiału skalnego niesionego przez rzekę może zachodzić na całej długości koryta. Im większa siła transportowa rzeki tym większa akumulacja. Osady powstałe w wyniku akumulacji rzecznej nazywamy aluwiami.
Formy akumulacji rzecznej:

• stożki napływowe są usypywane przez wody u wylotu dolin

• odsypy śródkorytowe (mielizny, wyspy)

• delty - czyli nagromadzenie osadów przy ujściu rzeki do morza

Rodzaj delty zależy od budowy linii brzegowej:

• delta schowana (np. Wisły)

• delta wysuwająca się (np. Nil, Pad, Dunaj)

• delta wysunięta (np. Mississipi)

W zależności od odcinka rzeki mamy:

• w górnym jej biegu (duży spadek) dominację erozji wgłębnej i wstecznej

• w środkowym jej biegu (nieco mniejszy spadek) przewagę erozji bocznej

• w dolnym jej biegu (minimalny spadek) dominację akumulacji

16. Rodzaje rumowiska

Rumowisko rzeczne - materiał stały i rozpuszczony transportowany przez rzekę.

Ze względu na sposób transportu rumowisko dzieli się na:
 -   toczyny - głazy i odłamki skalne przetaczane po dnie lub przesuwane podczas dużych wezbrań,
 -   wleczyny - otoczaki, żwiry, piaski wleczone po dnie, które w czasie ruchu nie tracą kontaktu z dnem,
 -   unosiny - transportowane w masie wody najdrobniejsze cząstki mineralne i organiczne, których ciężar właściwy jest większy od ciężaru właściwego wody,
 -   zawiesiny - zwykle jest to materiał organiczny o ciężarze właściwym mniejszym od wody,
 -   roztwory - związki chemiczne wyługowane ze skał przez wodę.

17. Układy sieci rzecznej i gęstość siecz rzecznej

Sieć rzeczna (sieć hydrograficzna) - ogół cieków wodnych na określonym terenie.

Analizując sieć rzeczną bada się jej gęstość, czyli stosunek sumy długości wszystkich cieków wodnych przypadających na jednostkę powierzchni, oraz jej układ. Układ sieci rzecznej wynika głównie z ukształtowania terenu.

Klasyfikacja sieci rzecznej w nawiązaniu do układu sieci

W zależności od środowiska geograficznego, głównie od rzeźby terenu, budowy geologicznej a także od stadium rozwoju sieci rzecznej, rozwinęły się różne układy tej sieci.

Układ pierzasty - powstaje w długich wąskich dolinach. Jest to jednocześnie sieć symetryczna. Występuje w Bieszczadach.

Układ asymetryczny - to taka sieć, w której lewa i prawa część dorzecza posiada różną powierzchnię i różną ilość cieków. Symetria, bądź asymetria zależą od budowy geologicznej, rzeźby terenu, wielkości zasilania w wodę i od rozwoju sieci rzecznej. Np. asymetria dorzeczy Wisły i Odry (przewaga prawej części dorzecza) jest spowodowana rozwojem rzeźby polodowcowej i rozwojem sieci rzecznej w holocenie.

Układ widlasty - jest charakterystyczny dla jednostronnych zrębów o asymetrycznych stokach. Jest to więc sieć asymetryczna.

Układ kratowy - występuje:

• w górach o budowie rusztowej, gdzie rzeki wykorzystują w swym biegu na przemian subsekwentne odcinki dolin, równoległe do grzbietów oraz krótkie przełomowe odcinki między grzbietami (np. w Bieszczadach, w Górach Świętokrzyskich)

• w obrębie drumlinów

• na obszarze objętym zlodowaceniem w związku z wykorzystaniem przez rzeki odcinków pradolin, np. łamany bieg Warty i Odry.

Układ dendryczny - czyli drzewiasty posiada silnie rozwiniętą sieć rzeczną w górnym biegu w obrębie gór, a słabiej rozwiniętą w dolnym biegu w obrębie pogórzy lub kotlin. W górnym biegu jest to sieć cieków insekwentnych.

Układ równoległy - cieki spływają równolegle względem siebie, tworzy sie na stożkach sandrowych i wybrzeżach morskich. Mają je rzeki odwadniające sandr kurpiowski oraz cieki na obszarze Żuław Wiślanych, gdzie pomiędzy Nogatem a Wisłą leniwie toczy swe wody szereg krótkich rzek.

Układ wachlarzowy - tworzy się najczęściej na stożkach napływowych u podnóży gór.

Układ pierścieniowy - cieki spływają w różnych kierunkach z obrzeży wzniesienia.

Układ osiowy:

• tranzytowy - do głównego cieku spływają krótkie prostopadłe dopływy

• rozbieżny - prostopadłe cieki spływają z obu stron do co najmniej dwóch cieków głównych płynących w odmiennych kierunkach.

Układ koncentryczny - inaczej zbieżny, dośrodkowy, tworzy się w obrębie zagłębień bezodpływowych i kotlin. Zagłębienia te mogą mieć genezę, np.:

• zagłębienia w obrębie wygasłych stożków wulkanicznych

• zagłębienia polodowcowe

• zagłębienie w kotlinach erozyjnych, deflacyjnych lub tektonicznych

Układ decentryczny - inaczej rozbieżny, odśrodkowy tworzy się na izolowanych wzniesieniach. Układ ten mają rzeki biorące początek na wzniesieniach Łódzkich.

18. Sposoby zasilania rzeki w wodę

Sposób i rytm zasilania rzeki w wodę nazywa się ustrojem lub reżimem rzecznym i określa się go na podstawie wieloletnich obserwacji poziomu wody w rzece. Na ustrój rzeczny wpływa klimat, budowa geologiczna i szata roślinna w dorzeczu. Wyróżnia się rzeki o reżimach prostych, tj. o przewadze jednego typu zasilania i o reżimach złożonych. Większość rzek na świecie ma ustrój złożony.

Klasyfikacja ustrojów rzecznych

1. Ustrój deszczowy - zasilanie i wahania stanu wód zależą od intensywności i rozkładu opadów atmosferycznych w ciągu roku:

• ustrój deszczowy oceaniczny - obfite, równomierne opady przez caty rok powodują równomierne, stałe zasilanie; wahania stanu wód są niewielkie (Tamiza, Sekwana);

• ustrój deszczowy monsunowy - bardzo duże wahania stanu wód; maksymalne stany wód przypadają na porę monsunu letniego, czyli porę deszczową, mini­malne stany związane są z monsunem zimowym, czyli porą suchą (Ganges, Brahmaputra);

• ustrój deszczowy międzyzwrotnikowy - duże wahania stanu wód; wysokie stany wód występują w porze deszczów zenitalnych, susza letnia powoduje wysychanie rzek; wiele z nich to rzeki okresowe (bezodpływowe obszary północnej Afryki i centralnej Australii);

• ustrój deszczowy równikowy - równomierne, bardzo obfite opady przez cały rok powodują równomierne zasilanie i wysokie stany wód; najwyższe stany wód związane są z deszczami zenitalnymi (Kongo, Amazonka).

2. Ustrój lodowcowy - wysokie stany wód związane są z topnieniem lodowców w porze letniej (Amu-daria, Syr-daria).

3. Ustrój śnieżny - wysokie stany wody występują w okresie topnienia śniegu wiosną, niskie - jesienią; rzeki o ustroju śnieżnym przez znaczną część roku ^* są zamarznięte (rzeki Kanady i Syberii, np. Lena, która jest zamarznięta przez r około 7 miesięcy w roku).

4. Ustrój złożony - wahania stanu wód są następstwem różnych sposobów zasi­lania (Wisła, Odra - ustrój deszczowo-śnieżny).

19. Związki między stanem wody, przypływem, odpływem ?????????????????????????????????????????????????????????

20. Metody pomiaru

Metody pomiarów i obliczeń przepływów.

Metody bezpośrednie dają możliwość szybkiej oceny natężenia przepływu małych cieków i wypływów, zaś metody pośrednie są bardziej skąp likowane.
Do metod bezpośrednich należą:
- metoda wolumetryczna
- metoda chemiczna
- metoda przelewów cechowanych

*Metoda wolumetryczna jest nazywana inaczej metodą objętościową lub podstawionego naczynia. Jest dokładna, gdy zastosuję się ją w warunkach gdzie istnieje możliwość całościowego uchwycenia strumienia przepływającej wody. Jest stosowana do pomiaru natężenia przepływu w małych ciekach służy także do pomiaru niewydajności niewielkich źródeł.
Za pomocą naczynia o znanej pojemności dokonuje się bezpośredniego pomiaru ilości przepływającej wody. Pomiar powtarza się trzykrotnie i wynik się uśrednia.
*Metoda chemiczna
Wśród metod chemicznych wyróżnia się metodę konduktometryczną z jednorazowym dozowaniem substancji wskaźnikowej. Stosuje się ją do badania rzek o przepływie turbulentnym. W takim przepływie można bowiem dobrze wymieszać substancję wskaźnikową, którą na ogół jest NaCl. Metoda ta jest stosowana w rzekach gdzie przepływ nie jest większy niż kilkanaście metrów sześciennych na sekundę.
Dokonując pomiaru należy najpierw znaleźć odpowiednie miejsce wprowadzenia jednorazowego roztworu pierwotnego, a także profil kontrolny. Profil kontrolny powinien być w takiej odległości by na wyznaczonym odcinku nastąpiło pełne wymieszanie roztworu z woda rzeczną. Odległość miedzy punktem wlania roztworu a profilem kontrolnym powinna być 2-3 razy większa niż długość odcinka mieszania.
*Metoda przelewów cechowanych
Przy budowlach wodnych są zainstalowane urządzenia przelewowe: progi, zastawki, jazy. Ze względu na kształt otworu w przelewie wyróżnia się przelewy
- prostokątne ? Bazina- ścianka piętrząca na całej szerokości koryta,
- Ponceleta ? prostokątny otwór na całej szerokości koryta
- trójkątne
- trapezowe
- kołowe
- złożone
Zwykle stosuje się przelewy trójkątne o różnych kątach rozwarcia. Powszechne są też przelewy złożone, są stosowane by przy jak najwyższej pojemności pomiaru, zakres mierzonych przepływów był dostatecznie duży. Takimi przelewami mierzy się przepływy o natężeniu nawet do kilkunastu m3 na sekundę. Błąd pomiarowy wynosi zaledwie 1-3%.
Dokonując pomiaru tą metodą określa się grubość warstwy wody h, która przelewa się nad koroną przelewu. Pomiar wykonuje się w odległości 3-4 h od korony przelewu.
Do określenia przepływu małych cieków stosuje się przelewy przenośne, wykonane najczęściej z blachy.
Zakres pomiarów przepływu za pomocą przelewów jest duży, od ułamków litra na sekundę do kilkuset litrów na sekundę.

Metody pośrednie polegają na pomiarze prędkości wody w korycie rzeki. Najczęściej stosuje się metodę pływakową i młynkową.
*Metodę pływakową stosuje się do badania rzek o ruchu wody zbliżonym do laminarnego. W pomiarach stosuje się pływaki swobodne, które mierzą powierzchniową prędkość wody. Pływakiem swobodnym może być kawałek drewna o ciężarze właściwym mniejszym od ciężaru właściwego wody.
Pomiar wykonuje się na w miarę prostym odcinku rzeki, który powinien być 4-5 razy dłuższy niż szerszy. Przekroje końcowe należy oznaczyć, a następnie dokonać kilku pomiarów czasu płynięcia pływaków na wybranym odcinku. Liczba pomiarów zależy od szerokości cieku i od warunków płynięcia wody. Po dokonaniu kilku pomiarów oblicza się średni czas przepływu.
*Metoda młynkowa Polega na punktowych pomiarach prędkości wody za pomocą młynka hydrometrycznego. Pomiar wykonuje się w profilach o dostatecznie długim odcinku rzeki. Profil powinien być oddalony od urządzeń zakłócających równomierność przepływu takich jak jazy, śluzy, filary mostowe.
Pomiary wykonuje się wzdłuż pionów hydrometrycznych. Przy rozmieszczeniu pionów uwzględnia się szerokość rzeki, kształt dna koryta, rozkład strug płynącej wody. Przy rzece o korycie mniejszym niż 2 m umieszcza się 3 piony, zaś przy rzece o szerokości koryta większej niż 200 m umieszcza się 15 pionów.
Rozmieszczenie punktów pomiarowych zależy od głębokości rzeki h oraz od warunków przepływu. Przy swobodnym przepływie niezakłóconym przez zjawiska lodowe lub roślinność wodną, gdy:
H < 0,2 m - 1 punkt pomiaru prędkości - na głębokości 0,4 h
0,2< h < 0,6 m - 3 punkty pomiaru prędkości - na głębokości 0,2 h; 0,4 h; 0,8h
h> 0,6 m - 5 punktów pomiaru prędkości - na głębokości 0,2 h; 0,4 h; 0,8h oraz przy dnie i przy powierzchni.

Wśród metod pomiaru przepływu wyróżnia się także metody obliczeń. Do tych metod należy metoda Culmana i metoda rachunkowa.
Metoda Culmana
Obliczenie przepływu rzeki metodą Culmana składa się z kilku etapów. W etapie pierwszym wykreśla się poprzeczny profil koryta rzeki. Na tym profilu rozmieszcza się piony hydrometryczne, czyli miejsce w korycie rzeki, w których zostały dokonane na różnych głębokościach pomiary hydrologiczne. Następnym etapem jest wykreślenie tachoid, a więc krzywych rozkładu prędkości w pionie hydrometrycznym. Wykreśla się ją dla każdego pionu hydrometrycznego, aby przedstawić prędkość w profilu koryta. W tej metodzie tachoida służy do ustalenia głębokości, na których występują dowolne szybkości płynięcia wody. Trzecim etapem metody Culmana jest wykreślenie izotach. Izotachy są to linie łączące punkty o jednakowej szybkości v. Następnie oblicza się powierzchnię między izotachami za pomocą planimetru lub kalki milimetrowej. Ostatnim etapem jest obliczenie objętości przepływu za pomocą wzoru:
Metoda rachunkowa
Pomiary prędkości wody stanowią podstawę do obliczeń natężenia przepływu. Najczęściej stosuje się metodę rachunkową. Młynkiem mierzy się czas, w jakim następuje np. 50 obrotów skrzydełek, znając ten czas można obliczyć ilość obrotów na sekundę a potem stosując wzór oblicza się szybkość płynięcia wody w danym punkcie.

21. Odpływ, współczynnik odpływu, zróżnicowanie w Polsce

Odpływ
Objętość wody odpływającej z danego obszaru w pewnym okresie czasu.

 Odpływ jednostkowy - Natężenie przepływu na jednostkę powierzchni zlewni, w l/s km².
 Odpływ podziemny - Ilość wody, która odpływa z danego obszaru i zasila drogą podziemną rzeki, zbiorniki i morza.
 Odpływ powierzchniowy - Ilość wody, która po opadach i roztopach dostaje się bezpośrednio do cieków i zbiorników wodnych.

Współczynnik odpływu - stosunek odpływu jednostkowego do średniej sumy opadów lub roztopów na obszarze zlewni, wyrażany w procentach (%).

Przykład: w dorzeczu Wisły przy średnim odpływie jednostkowym w roku hydrologicznym 158,1 mm, normalnym opadzie rocznym 620 mm współczynnik odpływu wynosi 158,1:620 = 0,255 = 25,5%

Jest to równocześnie stosunek odpływu do całej objętości wody opadowej lub roztopowej, spadłej w zlewni w danym okresie.

22. Charakterystyczne stany wody

Stan wody jest to wzniesienie zwierciadła wody w cieku ponad umowny poziom odniesienia (co nie jest równoznaczne z głębokością cieku). Należy rozróżnić pojęcia stan wody i poziom wody. Są to te same wielkości fizyczne, jednak podawane względem różnych odniesień. Poziomy terenu liczymy od przyjętego poziomu morza, dlatego wysokość na której znajdują się obiekty na Ziemi wyrażamy w metrach nad poziomem morza

Dla uproszczenia zapisu wzniesienie zwierciadła wody liczymy od ustalonego „zera” wodowskazu. Taki pomiar nazywamy stanem wody, w odróżnieniu od poziomów liczonych względem przyjętego zera niwelacji. W praktyce zera ustalane są poniżej najniższego stanu wody w celu uniknięcia wartości ujemnych wynikających z możliwej erozji dennej pogłębiającej dno np. rzeki. Rzędna zera każdego wodowskazu określona jest w odniesieniu do państwowej sieci niwelacyjnej, dlatego też mając tę informację jesteśmy w stanie wyznaczyć poziom wody.

Na podstawie wieloletnich pomiarów można określić charakterystyczny rozkład stanów wody dla danej rzeki w danym miejscu. Wyznacza się wówczas następujące strefy stanów wody:

• strefę stanów niskich,

• strefę stanów średnich,

• strefę stanów wysokich,

• stan ostrzegawczy,

• stan alarmowy.

Stany charakterystyczne przekroju rzeki, to wybrane, obliczone na podstawie obserwacji, stany wody w danym przekroju, określające jej reżim hydrologiczny.

Rozróżnia się stany charakterystyczne:

• roczne

• wieloletnie.

Stany charakterystyczne roczne:

• stan średni roczny

• maksimum roczne

• minimum roczne

Stany charakterystyczne wieloletnie:

• woda normalna - średni stan z wielolecia

• średnia wielka woda

• średnia niska woda

• stany ekstremalne

• absolutne maksimum

• absolutne minimum.

23. Podział wód podziemnych

Podziemne wody, różne rodzaje wody (w stanie ciekłym) występujące pod powierzchnią ziemi. W podstawowym podziale wyróżnia się:
1) wody przypowierzchniowe (zaskórne), występujące płytko pod powierzchnią ziemi, najczęściej na terenach podmokłych, pozbawione strefy aeracji, zwykle nie nadające się do spożycia z uwagi na duże zanieczyszczenie,
2) wody gruntowe, występujące głębiej, w strefie saturacji, nad którą znajduje się strefa aeracji, pełniąca rolę filtra dla zasilających te wody opadów atmosferycznych, wykorzystywane głównie w rolnictwie, a także do celów komunalnych,
3) wody wgłębne, znajdujące się w warstwie wodonośnej, nad którą zalega warstwa nieprzepuszczalna, zasilane przez opady tylko na wychodniach warstw wodonośnych (tzn. tam, gdzie te warstwy odsłaniają się na powierzchni ziemi), ich odmianą są wody artezyjskie,
4) wody głębinowe, znajdujące się głęboko pod powierzchnią ziemi i izolowane od niej całkowicie wieloma kompleksami utworów nieprzepuszczalnych, nie odnawiane i nie zasilane, często silnie zmineralizowane, bez większego znaczenia gospodarczego,
5) wody szczelinowe, tworzące sieć żył wodnych w szczelinach i spękaniach masywnych skał,
6) wody krasowe, występujące w próżniach i kanałach powstałych wskutek procesów krasowych. Inne podziały wód podziemnych uwzględniają ich skład chemiczny (mineralne wody), dostępność dla roślin, temperatura, pochodzenie.

24. Infiltracja, czynniki

Infiltracja - grawitacyjne przemieszczanie wód powierzchniowych oraz opadowych w głąb skorupy ziemskiej. Zależy m.in. od przepuszczalności gruntów (ich współczynnika filtracji), morfologii terenu, szaty roślinnej, niedosytu wilgotności powietrza, nasycenia wodą środowiska skalnego, przemarzania gruntu, działalności człowieka i klimatu. Odgrywa decydującą rolę w odnawianiu zasobów wód podziemnych.

Na zmienność w czasie wskaźnika infiltracji danego punktu pomiarowego wpływają przede wszystkim takie czynniki, jak:

* Zmiany uwilgotnienia gruntów
* Zmiany lepkości wody powiązane ze zmieniającą się temperaturą
* Zmiany porowatości gruntów w wyniku ich zamarzania, rozmarzania i osiadania
* Zmiany aktywności fauny glebowej.

25. Zbiorniki wód podziemnych

Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) - naturalny zbiornik wodny znajdujący się pod powierzchnią ziemi, gromadzący wody podziemne i spełniający szczególne kryteria ilościowe i jakościowe. GZWP mają strategiczne znaczenie w gospodarce wodnej kraju.

Parametry jakie musi spełniać GZWP:

• Wydajność studni > 70 m³/h

• Wydajność ujęcia > 10 000 m³/dobę

• Liczba mieszkańców, którą może zaopatrzyć > 66 000

• Czystość wody nie wymagająca uzdatniania lub może być uzdatniana w prosty sposób, aby być zdatną do picia

Na terenie Polski wytypowano 180 GZWP a spośród nich wyodrębniono 53 zbiorniki najzasobniejsze.

26. Wody zaskórne, szczelinowe, artezyjskie

Wody zaskórne (prawidłowa nazwa: wody przypowierzchniowe) - wody podziemne, znajdujące się bardzo płytko pod powierzchnią ziemi. Wody te cechują się zmiennością temperatury i z reguły są zanieczyszczone. Z tego względu nie nadają się do celów spożywczych. Wody zaskórne powstają pod wpływem zmian temperatury i opadów atmosferycznych. Wody te są niezbędne do życia roślin.

Wody szczelinowe występują w spękanych skałach osadowych, magmowych lub metamorficznych. Szczeliny mogą mieć różną genezę, różny kształt, wielkość i układ. Ilość wód szczelinowych jest uzależniona od gęstości szczelin. Gęsta i wzajemnie przecinającą się sieć szczelin sprzyja połączeniu wód w jeden system, chociaż zwierciadło wód szczelinowych nie ma ciągłego charakteru. Ruch wody w szczelinach odbywa się w zmiennym kierunku i z różną prędkością, zarówno pionowo, jaki i poziomo. Jest on przyporządkowany tektonice i ciśnieniu hydrostatycznemu.

Wody artezyjskie - wody podziemne występujące pod ciśnieniem hydrostatycznym, zdolne do samoczynnego wypływu na powierzchnię ze studni. Odpowiednie warunki do wytworzenia ciśnienia hydrostatycznego występują najczęściej na obszarach o nieckowatym układzie warstw skalnych. Od wód gruntowych odróżnia je istnienie warstwy nieprzepuszczalnej w stropie. Dzięki tej izolacji są mniej zanieczyszczone. Wody artezyjskie najczęściej występują w niecce artezyjskiej w warstwach wodonośnych pod skałami nieprzepuszczalnymi. Występowanie wód artezyjskich może być niekiedy związane także z uskokami i systemem szczelin skalnych.

27. Sposoby przedstawiania zwierciadła wód podziemnych na mapach czyli hydroizohipsy, hydroizobaty

HYDROIZOBATY - linie równych głębokości zwierciadła wody gruntowej
HYDROIZOHIPSY - linia krzywa łącząca punkty zwierciadła wody leżącej na tej samej wysokości względem przyjętego poziomu odniesienia.

28. Związek wód podziemnych z wodami rzecznymi: Nie mogę znaleźć.

29. Kryteria klasyfikacji źródeł (wykład):

W zależności od siły powodującej wypływ wody:

• Spływowe (descensyjne, zstępujące, grawitacyjne)- woda wypływa z nich pod wpływem siły ciężkości; z góry w dół.

• Podpływowe (ascensyjne?, wstępujące, artezyjskie)-woda wypływa z nich pod wpływem ciśnienia hydrostatycznego; z dołu w górę.

• Lewarowe- woda wypływa okresowo z kanału lewarowego na zasadzie ssania.

Ze względu na warunki geologiczne (na rodzaj przewodów wyprowadzających):

• Krawędziowe, stokowe, dolinowe, tarasowe, zboczowe, przelewowe,

• Szczelinowe- wyprowadzają wody krążące w skałach litych,

• Uskokowe,

• Zaporowe,

• Krasowe,

• Wywierzyska- źródła krasowe dające początek ciekom; bardzo wydajne.

Ze względu na przyczynę powodującą piętrzenie wody i jej wypływu na powierzchnię:

• Zaporowe,

• Przelewowe.

Ze względu na położenie i stosunek do morfologii terenu:

• Zboczowe (stokowe),

• Krawędziowe (np.: klifowe),

• Tarasowe,

• Przykorytowe,

• Korytowe,

• Grzbietowe.

Ze względu na litologię utworów:

• Skalne,

• Rumoszowe,

• Zwietrzelinowe,

• Morenowe,

• Sandrowe,

• Osuwiskowe,

• Deluwialne.

30. Podział źródeł ze względu na ich położenie (wykład):

Ze względu na położenie i stosunek do morfologii terenu:

• Zboczowe (stokowe),

• Krawędziowe (np.: klifowe),

• Tarasowe,

• Przykorytowe,

• Korytowe,

• Grzbietowe.

31. Gejzery:

Rodzaj gorącego źródła, które gwałtownie wyrzuca słup wody i pary wodnej. Wybuchy gejzerów są dość regularne, ale dla każdego źródła odstępy pomiędzy kolejnymi wybuchami są inne. Woda może być wyrzucana na wysokość nawet 30-70 m.
Jak działa:

Woda zbierająca się w długim, krętym kanale gejzeru ulega ogrzaniu i przegrzaniu, tzn. osiąga temperaturę znacznie wyższą od normalnej temperatury wrzenia. Temperatura wrzenia, bowiem wzrasta wraz ze wzrostem ciśnienia. Gdy temperatura wrzenia zostaje osiągnięta, część wody zostaje wypchnięta do góry i wydostaje się na zewnątrz. W wyniku gwałtownego spadku ciśnienia przegrzana woda zamienia się w parę wodną. Strumień pary wodnej i wrzącej wody wzbija się wysoko w powietrze. Po eksplozji woda ponownie zaczyna wypełniać kanały. Cykl powtarza się w regularnych odstępach.
Woda wyrzucana przez gejzer, zawiera rozpuszczone substancje, najczęściej krzemionkę i węglan wapnia, które wytrącają się z niej na powierzchni i osadzają wokół gejzeru.

32. Wody mineralne w Polsce:

Woda krążąca pod ziemią rozpuszcza niektóre skały i może w skutek tego zawierać znaczną ilość soli mineralnych oraz innych związków chemicznych i pierwiastków. Jeżeli na jeden litr takiej wody przypada, co najmniej jeden gram soli mineralnych i gazów, to wodę taką nazywamy mineralną. Prawdziwa woda mineralna jest wydobywana z głębi ziemi i ma w swym składzie substancje mineralne. Najczęściej są to kationy (sód, potas, magnez, wapń) i aniony (wodorowęglany, chlorki, siarczany). Oprócz wód o takim podstawowym składzie są jeszcze wody zawierające np. jod, brom, żelazo, stront, krzem, fluor.
W Polsce jest nawet woda (Krakowianka) - jedna z niewielu na świecie - mająca w swym składzie selen, o którym się mówi, że świetnie odtruwa organizm. Rozróżniamy następujące rodzaje wód mineralnych:

- solanki: zawierają rozpuszczoną sól kamienną (NaCl),
- szczawy: zawierają kwaśne węglany wapnia i sodu,
- siarczkowe: zawierają siarczki sodu i wapnia.
- wody mineralne słabo zmineralizowane: zawierają kationy sodu, wapnia, magnezu oraz aniony chloru, wodorowęglanu, siarczanowe,
- wody radoczynne,
- wody termalne- cieplnicze (o temperaturze powyżej 20 oC).

Wody mineralne występują w Polsce w czterech głównych rejonach: w Sudetach, w Karpatach i na Pogórzu Karpackim, w Niecce Nidziańskiej oraz w północno-zachodniej Polsce. W innych rejonach kraju zdarzają się one sporadycznie.
Systematyczne i prawidłowo dawkowane picie wód mineralnych wywiera działanie miejscowe na przewód pokarmowy oraz działanie ogólne, przede wszystkim w zakresie uzupełniania niedoborów mikro- i makroelementów. Ma to duże znaczenie, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, ze względu na zubożenie gleby i środków spożywczych w niektóre potrzebne składniki mineralne, np. magnez, jod. Jest to jedna z najstarszych metod leczniczych.

33. Co to jest i jak powstaje lej depresyjny:

Lej depresyjny, znaczące, koncentryczne obniżenie się zwierciadła wód podziemnych wskutek nadmiernego punktowego wypompowania wody. Przyczyną powstawania leja depresyjnego jest nadmierne punktowe wypompowywanie wody dla celów gospodarczych lub bytowych, a także podczas eksploatacji kopalń odkrywkowych i głębinowych. Efektem tego jest zachwianie stosunków wodnych danego obszaru, przesuszenie gruntów, trudności z zaopatrzeniem w wodę na terenach wiejskich (np. wysychanie studni) itp.

34. Podział jezior ze względu na wypełnienie misy jeziornej:

• stałe, np. J. Michigan,

• okresowe, np. J. Eyre,

• epizodyczne.

35. Sposoby zasilania jezior w wodę:

• Wody rzeczne

• Wody podziemne

• Opady atmosferyczne

• Topniejące Śniegi,

• Jeziora,

• Wody Podziemne,

• Dopływy.

36. Parametry charakteryzujące wody jeziora lub misę jeziora:

• Temperatura wody,

• Ilość rozpuszczonego tlenu w wodzie,

• pH wody i jej zasadowość,

• Fizykochemiczne, biologiczne i hydromorfologiczne.

37. Wskaźniki objętości:

Powierzchnia zlewni,obwód zlewni,długość doliny.

*B-szerokość zlewni

B=
P-powierzchnia zlewni, L-długość rzeki

*Wskaźnik formy

Wf=

*Wskaźnik kulistości-stosunek powierzchni zlewni do powierzhni koła o tym samym obwodzie co długość działu wodnego

Wk=
O-obwód zlewni

*Wskaźnik zwartości

Wz=2r/L=1,13
/:L

*Wskaźnik wydłużenia

Ww=0,28*0/

38. Podział jezior

*Podział jezior ze względu na sposób zasilania:
- przepływowe, np. J. Bodeńskie
- odpływowe, np. J. Tana
- bezodpływowe, np. Morze Kaspijskie
*Podział jezior ze względu na zawartość soli mineralnych:
- słodkie, np. J. Onega
- słonawe, np. J. Maracaibo
- słone, np. Morze Martwe
*Podział jezior ze względu na temperaturę:
- ciepłe, np. J. Wiktorii
- zmienne, np. J. Ładoga
- zimne, np. J Tajmyr
*Podział jezior ze względu na czas wypełnienia misy jeziornej wodą:
- stałe, np. J. Michigan
- okresowe, np. J. Eyre
- epizodyczne
*Podział jezior ze względu na trofizm:
- oligotroficzne, np. Wielki Staw
- eutroficzne, np. Mamry
- dystroficzne, np. Rybie Oko
*Podział jezior ze względu na genezę (powstanie):
- meteorytowe
- tektoniczne
- wulkaniczne
- reliktowe
- deltowe
- limanowe
- krasowe
- zakolowe
- przybrzeżne
- polodowcowe
- wydmowe
- bagienne
- osuwiskowe
- biogeniczne
- poligenetyczne

39. Rozmieszczenie jezior w Polsce

Rozmieszczenie jezior jest bardzo nierównomierne - największe skupiska znajdują się na północy Wyróżnia się 3 duże zgrupowania jezior, czyli Pojezierza: Pomorskie, Mazurskie i Wielkopolskie.
Na Pojezierzu Pomorskim występuje największa ilość jezior (około 4130), jednak tylko nieliczne z nich osiągają znaczne rozmiary. Natomiast na Pojezierzu Mazurskim jezior jest mniej (około 2560), ale za to zajmują one większą powierzchnię (1417 km²). Tam też znajduje się największe - Śniardwy (113,8 km²) - i najgłębsze - Hańcza (108,5 m) - jezioro Polski.
W pozostałych regionach kraju, z wyjątkiem Polesia Lubelskiego i Tatr, jeziora są rzadkim elementem krajobrazu. W Polsce centralnej i środkowo-wschodniej pozostały małe jeziora .

40. Lodowce

Lodowiec-to masa lodu powstała na granicy wiecznego śniegu, towarzyszy mu charakterystyczny powolny ruch. Lodowce składają się z dwóch warstw górnej- pola firnowego( miejsce gromadzenia się śniegu i lodu), dolnej- jęzora lodowcowego(obszar topnienia lodowca).

*Typy lodowców:

- lądolody

- lodowce szczątkowe

- fieldowe

- karowe

- dolinne

- piedmontowe

41. Mokradła, bagna, torfowiska

Mokradła -to typy siedlisk, które są silnie uwodnione, charakteryzując się przez to specyficzną roślinnością i akumulacją osadów organicznych.

Bagno - obszar o utrzymującym się nadmiernym nawilgoceniu, porośnięty przez roślinność przystosowaną do specyficznych warunków związanych z dużym nawilgoceniem. Bagna bardzo często tworzą się w zagłębieniach terenu we wszystkich strefach klimatycznych świata.

Torfowisko jest to siedlisko należące do mokradeł. Występują głównie na obszarach o klimacie umiarkowanym i chłodnym. Powstają one w wyniku stałego odkładania się organicznych osadów na dnie jeziora i powolnego zarastania brzegów jeziora, w wyniku czego powstają zmiany w siedlisku, głównie poprzez zakwaszenie środowiska. Procesy te prowadzą do powstania, początkowo bagna, a następnie torfowiska. Torfowisko jest terenem stale podmokłym, o trudno przepuszczalnym podłożu. Pokryte jest ono zbiorowiskami roślin bagiennych i bagienno-łąkowych. Charakteryzuje się zdolnością wchłaniania i akumulowania wody, przez co pełni również funkcję regulatora stosunków wodnych.

42. Prawo wodne

Prawo wodne z dn.18.07.01

*Europejska karta wodna:

-Nie ma życia bez wody. Dla wszystkich ludzkich poczynań jest niezastąpionym skarbem. Wspólne dobro. Ochrona wód wymaga intensywnych badań, kształcenia specjalistów i przepływu informacji .Zanieczyszczenia wody to godzenie w człowieka i we wszystkie istoty żywe od wody zależne

a) DZIAŁ I- zasady ogólne

Rozdział 1- przepisy ogólne

Art. 1.1 Ustawa reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

2. Gospodarowanie wodami jest prowadzone z zachowaniem racjonalnego i właściwego traktowania zasobów wód powierzchniowych i podziemnych z uwzględnieniem ich jakości.

3.Gospodarowanie wodami uwzględnia zasadę wspólnych interesów i jeżeli realizowana przez współpracę administracji publicznej, użytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społecznych.

Art.2.1 zarządzanie zasobami wodnymi służy zaspokajaniu potrzeb ludności ,gospodarki, ochronie wód i środowiska zrównoważonego z tymi zasobami :

1)zapewnienie odpowiedniej ilości i jakości wód dla ludności

2)ochrona zasobności wodnych przed zanieczyszczeniami oraz niewłaściwą lub nadmierna eksploatację

3) utrzymanie lub poprawę stanu akwenów wodnych i od wody zależnych

4)ochrona przed powodzią i suszą

5) zapewnienie wody na potrzeby rolnicze i przemysłu

Art.2.2 Instrumenty zarządzania zasobami wodnymi:

-plany gospodarki wodnej

-pozwolenia wodno prawne

-opłaty i należności w gospodarce wodnej

-kontrola gospodarowania wodami

Art.3.1 zarządzanie zasobami wodnymi jest realizowana z uwzględnieniem podziału państwa na obszarze dorzeczy i regiony wodne. Ustala się następujące podziały.

Podstawowe definicje:

*cieki naturalne- rzeki, strugi, strumienie oraz inne wody płynące w sposób ciągły lub okresowy w naturalnych korytach.

*dobry stan ekologiczny- stan zasobów wodnych w którym wartości elementów jakości biologicznej, właściwej dla danego rodzaju wód wykazują niskie poziomy degradacji i na skutek działalności człowieka

*eutrofizacja-wzbogacanie wody miogenami

*grunty pokryte wodami powierzchniowymi-grunty tworzące dna, brzegi cieków naturalnych, jezior oraz innych zbiorników wodnych w granicach linii brzegowej, a także grunty wchodzące w skład sztucznych zbiorników wodnych oraz jezior podpiętrzonych.

*ścieki -wprowadzanie do wód lub ziemi:

-wody zużyte na cele gospodarcze

*kanał-sztuczne koryta prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy

*obszar dorzecza

*rowy

*urządzenia wodne-służą kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich

ROZDZIAŁ II. PRAWO WŁASNOŚCI WÓD

Art.10.1 wody są własnością Skarbu Państwa lub innych osób prawnych lub fizycznych

2)Wody Skarbu Państwa są wodami publicznymi

3) Płynące wody publiczne nie podlegają obrotowi

ROZDZIAŁ III. OBOWIĄZKI WŁAŚCICIELI WODY< ORAZ WŁAŚCICIELI INNYCH NIERUCHOMOŚCI.

Art.21.1 Utrzymywanie wód stanowi obowiązek ich właściciela

Dział II Korzystanie z wód:

Art31.1 Korzystanie z wód polega na korzystaniu zwykłym, powszechnym i szczegółowym

Każdemu przysługuje prawo do powszechnego korzystania z wód jeżeli przepisy nie stanowią inaczej

Powszechne zaspokojenie wód służy do zaspokojenia potrzeb

Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokojeniu potrzeb własnego gospodarowania

Szczególne np. wprowadzanie ścieków, rybackie korzystanie

Dział III Ochrona wód:

Wszystkie wody podlegają ochronie. Celem ochrony jest utrzymanie dobrej jakości wód.

Rozdział 3 Melioracje wodne (regulacje stosunków wodnych)

Regulacja koryt cieków naturalnych, zwana dalej “regulacją wód”, służy poprawie warunków korzystania z wód i ochronie przeciwpowodziowej.
2. Regulacja wód polega na podejmowaniu przedsięwzięć, których zakres wykracza poza działania związane z utrzymywaniem wód, a w szczególności na kształtowaniu przekroju podłużnego i poprzecznego oraz układu poziomego koryta cieku naturalnego.
3. Regulacja wód powinna zapewnić dynamiczną równowagę koryta cieku naturalnego.

Zakład, który otrzymał pozwolenie wodnoprawne na regulację wód, ponosi także koszt rozbudowy lub przebudowy urządzeń wodnych, a właściciel tych urządzeń uczestniczy w kosztach stosownie do uzyskanych korzyści.

Dział V Ochrona przed powodzią i susza: odpowiadają organy rządowe i samorządowe

Dział VI Zarządzanie zasobami wodnymi: Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej-centralny organ w sprawach gospodarowania wodami

Rozdział 4 Pozwolenia wodno prawne, wymagane na:

-szczególne korzystanie z wód

-regulecje wód

-wykonywanie urządzeń wodnych

-rolnicze wykorzystywanie ścieków

-piętrzenie wody podziemnej

-obniżenie poziomu zwierciadła wody podziemnej

Nie wymagane na:

-uprawianie żeglugi

-malowanie drewna

-wykonywanie pilnych spraw zabezpieczeniowych

-wykonywanie studni do gł.30m

-wydobywanie pisaku, żwiru, kamieni

Rozdział 6 Kataster wodny-system informacyjny o gospodarowaniu wodami. Gromadzi informacje i aktualizuje dane dotyczące wód

Rozdział 7 Kontrola gospodarowania wodami

Dział VII Spółki wodne i związki wałowe zrzeszają osoby w celu zaspokojenia potrzeb.

43. Melioracje. Podział urządzeń

Melioracje wodne polegają na regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz na ochronie użytków rolnych przed powodziami.

Do urządzeń melioracji wodnych podstawowych zalicza się:
1) budowle piętrzące, budowle upustowe oraz obiekty służące do ujmowania wód,
2) stopnie wodne, zbiorniki wodne,
3) kanały, wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,
4) rurociągi o średnicy co najmniej 0,6 m,
5) budowle regulacyjne oraz przeciwpowodziowe,
6) stacje pomp, z wyjątkiem stacji wykorzystywanych do nawodnień ciśnieniowych

Do urządzeń melioracji wodnych szczegółowych zalicza się:
1) rowy, wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie, drenowania oraz deszczownie z pompami przenośnymi,
2) rurociągi o średnicy poniżej 0,6 m,
3) stacje pomp do nawodnień ciśnieniowych,
4) ziemne stawy rybne oraz groble na obszarach nawadnianych,
5) systemy nawodnień grawitacyjnych

44. Systemy nawodnień i odwodnień. Parametry

Urządzenia odwadniające mają utrzymać poziom wód gruntowych w położeniu korzystnym dla siedliska i rozwoju rośliny.

*Cele:

-regulowanie stosunków powietrzno-wodnych gleb, czyli zmniejszenie zawartości wody i zwiększenie zawartości powietrza w glebie.

-obniżenie poziomu wód gruntowych zgodnie z potrzebami

*Zadania:

-sprawne odprowadzanie wód ciężkich

-odprowadzanie stojącej wody powierzchniowej

-regulacja stosunków powietrzno wodnych w profilu glebowym

-sterowanie retencją gruntową w dolinach rzek i cieków.

*Elementy sieci odwadniających:

Odbiornik, rów główny, rowy zbiorcze, budowle, rowy odwadniające, zbieracze, saczki.

*Parametry techniczne systemu drewiarskiego

-głębokość 0,8-0,9 m

-rozstaw Drewów 8-10m

-średnica sączków-5 cm

45. Rok hydrologiczny

Rok hydrologiczny - jednostka czasu używana w hydrologii przy obliczaniu bilansu wodnego danego obszaruTrwa 12 miesięcy. Rok hydrologiczny rozpoczyna się jednak 1 listopada, a kończy 31 października. Związane jest to z retencją opadów w postaci śniegu i lodu w początkowym okresie roku hydrologicznego, co później uwidocznia się podczas wiosennych roztopów. W ten sposób nie występuje sytuacja, gdy opady z poprzedniego roku hydrologicznego mają wpływ na poziom wód w późniejszym okresie kolejnego roku hydrologicznego.

46. Wskaźniki, parametry odpływu ?????????????????????????

---