Zagadnienia na egzamin z oligofrenopedagogiki


Zagadnienia na egzamin z oligofrenopedagogiki

PODSTAWY PSYCHICZNE REWALIDACJI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

ZAGADNIENIE 1.

Upośledzenie umysłowe - wg. Kościelaka - to istotnie niższy od przeciętnego, (o co najmniej

2 odchylenia standardowe) poziom funkcjonowania intelektualnego o charakterze

globalnym wraz z zaburzeniami w zakresie dojrzewania, uczenia się i przystosowania

społecznego, spowodowany przez czynniki genetyczne i egzogenne na podłożu względnie

trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym.

Oligofrenia (niedorozwój umysłowy) - upośledzenie umysłowe, które powstało we

wczesnych okresach rozwoju, do 3 r,.ż., a zaburzenie funkcjonowania intelektualnego i

przystowawczego widoczne jest niemal od początku. Najistotniejszą cechą oligofrenii jest

DYSHARMONIA systemu poznawczego oraz dysharmonia procesów poznawczych.

Demencja (otępienie) - upośledzenie umysłowe powstaje po 3 r.ż.. W przypadku demencji

ogólny rozwój umysłowy do pewnego momentu przebiegał prawidłowo, a następnie w

wyniku działania czynników szkodliwych, następuje rozpad pełnosprawnych funkcji

intelektualnych z tendencją do regresji.

Dysfunkcje intelektualne:

GLOBALNE: odchylenie od normy w poziomie funkcjonowania intelektualnego

rozpoznamy wówczas, gdy poziom wszystkich mierzonych sprawności intelektualnych

tworzących inteligencję, jak też poziom zachowania przystowawczego jest istotnie niższy

tj. niższy o 2 odchylenia standardowe lub więcej.

PARCJALNE : gdy od normy odbiega jedna funkcja, dwie lub kilka (np. tylko percepcja

wzrokowa bądź słuchowa albo oba rodzaje percepcji) przy prawidłowym ogólnym

poziomie funkcjonowania intelektualnego(fragmentaryczne deficyty).

Tempo rozwoju - szybkość zmian ilościowo - jakościowych w sferze psychomotorycznej dziecka w

odniesieniu do wieku życia. Mogą być 3 warianty:

Rytm rozwoju - określa nam zgodność rozwoju w poszczególnych zakresach psychomotoryki

dziecka.

I wariant - zgodny, rozwój harmonijny

II wariant - nie ma zgodności , rozwój nieharmonijny;

ZAGADNIENIE 2.

WIELOWYMIAROWOŚĆ

W odchyleniu od normy możemy wyróżnić trzy wymiary:

Wymiar organiczny - stan uszkodzenia somatycznego, to, co staje się w organiźmie pod wpływem czynnika patogennego;

Wymiar psychiczny - chodzi tu o następstwa uszkodzenia dla psychicznego funkcjonowania osoby;

Wymiar społeczny - może sprowadzić do pytania o to, czy i na ile stan uszkodzenia rzutuje na społeczne funkcjonowanie człowieka, oraz pytania o miejsc i rolę osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie.

Niewątpliwie stan uszkodzenia rzutuje na społeczne funkcjonowanie człowieka, nie musi mieć jednak charakteru zaburzającego .Osobie niepełnosprawnej przychodzi żyć w świecie urządzonym przez człowieka pełnosprawnego i na miarę jego możliwości. Osoba niepełnosprawna napotyka dwie grupy barier zewnętrznych:

* fizyczne (architektoniczne) - stanowiące element przestrzeni człowieka przestrzeni życia człowieka. Proces ich likwidacji postępuj powoli, aczkolwiek wszystkich ich wyeliminować się nie da.

* postawy społeczne - te niepożądane, ważące na poczuciu godności człowiek, powodujące nieustanną walkę o uznanie osoby niepełnosprawnej za normalnego człowieka. Zmiana stosunku społeczeństwa nie dokona się z dnia na dzień, na to trzeba czasu wiedzy i doświadczenia.

Kanadyjczyk, Nirje stwierdził, że w zjawisku upośledzenia umysłowego mamy trzy rodzaje wynikające z:

Następstwa pierwotne:

W przypadku upośledzenia umysłowego to uszkodzenia centralnego układu nerwowego, u niewidomych skutki uszkodzenia analizatora wzroku, u głuchych -analizatora słuchu itd.

Skutkiem uszkodzenia kory mózgowej jest osłabienie wydolności komórek nerwowych - skutkuje to wolniejszym procesem uczenia się czy wolniejszym procesem poznawczym.

Ograniczenia w rozwoju wskutek niekorzystnych warunków życia:

W przypadku lekko upośledzonych umysłowo badania pokazują, iż 80% wywodzi się z zaniedbanych społecznie i kulturowo środowisk.

Nadopiekuńczość - w znacznej mierze ogranicza samodzielność dziecka, Rodzice nadmiernie chroniąc dziecko, odbierają mu możliwość stania się samodzielną i niezależną osobą. Nie dają mu szansy rozwoju i uczenia się na własnych błędach. Dziecko nabiera przekonania, że rodzice nie wierzą w jego możliwości, a ono do niczego się nie nadaje. Wychowywanie w atmosferze ciągłego lęku o bezpieczeństwo i zdrowie dziecka, hamuje jego spontaniczność i ciekawość świata.

Zaniechanie - przy napotkaniu trudności rodzic wycofuje się z rehabilitacji dziecka, przyjmuje, że dziecko nie jest warte zainteresowania, brak akceptacji czynnej, czyli niepodejmowanie rehabilitacji i edukacji.

W przypadku niesłyszących: do dziecka niesłyszącego trzeba mówić od urodzenia (mowa matczyna to nie tylko głos, ale także mimika, uśmiech, ruch warg )- dziecko to odbiera wzrokiem i zaczyna stopniowo rozumieć i uczy się mowy niewerbalnej.

Mamy, więc zjawisko nawarstwiania się. Są to następstwa wtórne, które musiały się pojawić.

Świadomość bycia osobą niepełnosprawną, to może mieć charakter hamujący bądź mobilizujący aktywność.

  1. Pierwsza droga - porównywanie siebie z otoczeniem, dziecko zyskuje do siebie dystans i spostrzega to, czym się różni od innych.

  2. Druga droga - przejmowanie „definicyjnego obrazu” upośledzenia umysłowego, ślepoty, głuchoty, kalectwa fizycznego, choroby psychicznej i z czasem funkcjonowanie zgodnie z tym obrazem. Nie chce odkryć czegoś nowego, bo jest przekonana, że tego nie potrafi ( zgodnie z przyjętym obrazem własnej osoby).

ZAGADNIENIE 3.

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego:

Od 1 stycznia 1968 r. wprowadzono 4 stopnie upośledzenia umysłowego:

Podział ten został wprowadzony przez Światową Organizację Zdrowia, zastępując tym samym wcześniejszy, trójstopniowy podział:

Binet wprowadził pojęcie wieku inteligencji.

Iloraz inteligencji - to wiek inteligencji dzielony przez wiek życia pomnożony przez 100.

Wiek inteligencji - np., jeżeli dziewięcioletnie dziecko rozwiązało wszystkie testy na 6 lat, a nie rozwiązało żadnego testu na 7,8 czy 9, wówczas wiek inteligencji wynosi 6 lat. Jego opóźnienie w rozwoju wynosi 3 lata.

Klasyfikacja podziału czterostopniowego opiera się na odchyleniach standardowych.

Ilorazy inteligencji mieszczące się między :

Klasyfikacja lekarska:

Opóźnienie umysłowe związane z :

ZAGADNIENIE 4.

Rys historyczny

TREDGOLD

Wymienił 3 kryteria niedorozwoju umysłowego:

Po analizie odrzucił 2 pierwsze kryteria, był jednak zwolennikiem kryterium przystosowania biologicznego i społecznego. Jego zdaniem człowiek, który potrafi przystosować się do otoczenia, tak, iż może prowadzić niezależną egzystencję powinien by ć uznany za normalnego człowiek, Aten, któremu umysł nie pozwala na to, powinien być uznany za upośledzonego.

EDGAR DOLL

Zdaniem tego badacz rozpoznanie niedorozwoju umysłowego musi opierać się na 6 kategoriach:

OBECNE KRYTERIA:

Psychologiczne - uwzględnia się całą osobowość człowieka, bada się głownie procesy regulacji:

- procesy orientacyjno-poznawcze

- intelektualne

- emocjonalne

- motywacyjne

- mechanizmy kontroli Zwraca się uwagę na ważne społecznie cechy osobowości.

Badania te pozwalają na odróżnienie upośledzenia ogólnego poziomu intelektualnego od poziomu parcjalnych deficytów.

Ewolucyjne - badacz porównuje poziom rozwoju czynności orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalnych, motywacyjnych, wykonawczych itp. Z poziomem wymienionych czynności prawidłowo rozwijającego się dziecka.

Społeczne - pod uwagę bierze się tu ogólną zaradność jednostki, jej wzrastającą w miarę upływu czasu lat niezależność od innych, samodzielność, odpowiedzialność, uspołecznienie. Zdolność do radzenia sobie w sytuacjach trudnych.

Pedagogiczne-

Uwzględnia :

A) zasób wiadomości i umiejętności przewidzianych programem

B) rodzaj i stopień trudności w nauce

C) tempo uczenia się, nabywania wiadomości i umiejętności

Realizację tego kryterium umożliwia :

a) wnikliwa analiza tempa nabywania wiadomości i umiejętności

b) pomiar zasobu wiedzy i umiejętności przy zastosowaniu testów osiągnięć

szkolnych

c) pomiar tempa uczenia się przy zastosowaniu testów mierzących tempo uczenia się

wzrokowo-ruchowego;

Lekarskie:

Uwzględnia się całokształt badań lekarskich. W tym kryterium bierze się pod uwagę:

a) wyniki badań somatycznych

b) wyniki badań neurologicznych

c) wyniki badań biochemicznych np. w fenyloketonurii, galaktozemii itd.

d) wyniki badań cytogenetycznych ujawniających aberracje chromosomowe

występujące w ok. 100 znanych zespołach;

ZAGADNIENIE 5.

Diagnoza upośledzenia umysłowego

Diagnoza - poznanie i określenie stanu fizycznego i psychicznego jednostki w aspekcie anamnestycznym i prognostycznym;

Rodzaje diagnozy:

Diagnostyka w p.s. ma na celu ustalenie u jednostek z odchyleniami od normy możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój i kompensacyjnych, ustalenie skuteczności stosowanych metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia.

Dane wywiadu amnestycznego informują o dynamice rozwoju fizycznego, motorycznego, intelektualnego, społecznego. Pozwalają na odróżnienie niedorozwoju umysłowego od okresowego zahamowania rozwoju intelektualnego. Dane wywiadu środowiskowego pozwalają na odróżnienie niedorozwoju umysłowego od zaniedbania środowiskowego.

Badania kliniczne uwzględniają również pomiar inteligencji.

Technika musi być dobrana indywidualnie, stosownie do rodzaju niepełnosprawności.

Badania uwzględniają przystosowanie społeczne dziecka, pomiar tempa uczenia, pomiar cech osobowościowych.

Badania uwzględniają również przystosowanie społeczne dziecka, mierzone odpowiednimi technikami pomiaru, jak Skala Przystosowania dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych czy Skala Dojrzałości Społecznej.

Szczególnie ważny jest pomiar tempa uczenia się różnych umiejętności, dokonany odpowiednimi technikami Równie ważny jest pomiar cech osobowości.

Niektóre techniki pomiaru inteligencji dzieci i młodzieży:

a) reakcje wzrokowe na przedmioty i manipulacji

b) reakcji na bodźce dźwiękowe, reakcji głosowych i rozwoju mowy

c) umiejętności wykonywania prostych zadań ora rozwoju graficznego;

Umożliwia ona pomiar:

  1. zdolności rozumowania

  2. percepcji koordynacjo wzrokowo-ruchowej

  3. rozumowania arytmetycznego

  4. pamięci i koncentracji uwagi

  5. zasobu słownictwa i płynności słownej

  6. sądzenia i wnioskowania;

Techniki pomiaru niektórych procesów psychicznych:

Służy do diagnozy odchyleń od normy w zakresie:

  1. koordynacji wzrokowo-słuchowej

  2. percepcji figury i tła

  3. percepcji stałości kształtu

  4. percepcji pozycji w przestrzeni

Służy do diagnozy:

  1. dojrzałości percepcji i koordynacji wzrokowo-słuchowej

  2. zaburzeń układów spoistycznych spowodowanych uszkodzeniami mózgu

  3. zaburzeń w sferze emocjonalnej u dzieci w wieku od 5 do 10,11 lat lub starszych, u których występują odchylenia od normy w tym zakresie;

ZAGADNIENIE 6.

Epidemiologia upośledzenia umysłowego

Epidemiologia upośledzenia umysłowego - dziedzina wiedzy, która zajmuje się badaniem

rozpowszechnienia w populacji różnego rodzaju zaburzeń i czynnikami, które decydują o

tym rozpowszechnieniu.

Posługuje się 2 wskaźnikami :

  1. Zapadalność - określa nam liczbę nowych przypadków danego zaburzenia występujących w populacjach w ciągu roku

  2. Rozpowszechnienie - określa nam liczbę wszystkich przypadków danego zjawiska występujących w określonej jednostce czasu bądź w danym momencie. Przykład : badania rozpowszechnienia w Polsce głucho ślepoty. Jednostka czasowa - czerwiec .

Nie jest tak, że zapadalność wyznacza wskaźnik rozpowszechnienia

Wskaźnik rozpowszechnienia zależy od czynników natury biologicznej społecznej.

Czynniki wpływające na rozpowszechnienie upośledzenia umysłowego:

1) Czynniki biologiczne :

- stan zaspokojenia potrzeb biologicznych człowieka, im lepszy stan zaspokojenia potrzeb biologicznych, tym mniej zaburzeń. Biorąc pod uwagę stopień zaspokojenia to nie tylko tzn. brak głodu, ale złej struktury żywienia.

Rozpowszechnienie chorób epidemiologicznych, czyli choroby, które się szybko rozpowszechniają i obejmują duży odsetek społeczeństwa zawsze rzutuje na wskaźnik rozpowszechnia, bo skutkiem epidemii mogą być różnego rodzaju uszkodzenia:

- poziom higieny

- stan opieki medycznej, tu należy spojrzeć w 2 aspektach:

* moc medycyny danego kraju

* stan gotowości pacjenta;

2) Czynniki społeczne ( na przykładzie upośledzenia umysłowego)

Tzn. problem tolerancji społecznej w stosunku do upośledzenia umysłowego jako zjawiska i osób dotkniętych tym z zjawiskiem.

Na przykładzie lekkiego up. umysłowego . Zjawisko charakterystyczne dla kultury europejskiej. Zróżnicowanie w szkołach specjalnych dla lekko upośledzonych umysłowo obecności płci. Zapadalność nie zależy od płci w szkołach masowych : chłopcy -51,7%, dziewczynki-48,3% , na poziomie urodzeń jest lekka przewaga chłopców, ale potem się wyrównuje. W szkołach dla lekko upośledzonych umysłowo chłopców - 62,9%, dziewczynek 37,1 %. Ogromne zróżnicowanie. Na poziomie zapadalności nie ma różnic, ale w rozpowszechnieniu są.

Paradoks upośledzenia umysłowego:

Polega on na tym,że w większości społeczeństw cywilizowanych wskaźnik rozpowszechnienia upośledzenia umysłowego dzieci w wieku obowiązku szkolnego wynosi 2-3%, jeśli natomiast badać ten wskaźnik w całej populacji, uzyskuje się wynik około 1%. Ta rozbieżność wskaźników związana jest z faktem, że większość lekko upośledzonych umysłowo, którzy w szkole mają trudności z opanowaniem programu normalnego i mogą wymagać szkolenia specjalnego, po osiągnięciu dojrzałości może funkcjonować na poziomie lekkiej normy i „wtapiać się” w populację generalną.

ZAGADNIENIE 7.

Zaburzenia współwystępujące z upośledzeniem umysłowym:

- padaczka

- mózgowe porażenie dziecięce

- zaburzenia analizatorów (wzrok, słuch)

- zaburzenia mowy;

PADACZKA

Jest zespołem objawów, które wyrażają się głównie zaburzeniami czynności komórek mózgowych.

W klasyfikacji padaczki wyróżnia się :

a) napady częściowe bez zaburzeń świadomości (ogniskowe)

b) napady częściowe z zaburzeniami świadomości (skroniowe)

  1. Napady uogólnione małe, z objawami zaburzeń świadomości , niedrgawkowe (petit mal). Napad może trwać od 1-20 sekund. W czasie napadu u chorego obserwuje się mruganie powiekami, ruchy głowy, warg, palców. Występują u dzieci w wieku 5-12 lat.

  2. Napady uogólnione drgawkowe (grand mal). W dużych napadach dziecko traci świadomość, poczym występuje faza toniczna( sztywnienie kończyn) lub kolniczna(drgawki). W czasie napadu może dojść do przegryzienia języka, oddania moczu stolca, wystąpienie piany na ustach. Po napadzie chory może odczuwać senność osłabienie ból głowy:

Upośledzenie umysłowe współwystępuje najczęściej z napadami padaczki typu grand mal.

Do przyczyn padaczki należą :

- Uszkodzenie mózgu powstałe w czasie ciąży, w okresie okołoporodowym lub w wyniku wad

rozwojowych.

- Do czynników padaczkorodnych zalicza się zakażenie ogólne i zakażenia ośrodkowego układu

nerwowego, naczyniowe procesy chorobowe w obrębie ośrodkowego ukł. nerwowego, choroby metaboliczne, w niewielki procencie urazy czaszki.

Stan padaczkowy - o stanie padaczkowym mówimy, gdy napad padaczkowy trwa godzinę lub dłużej albo, kiedy występuje seria napadów(jeden po drugim), a chory między napadami nie odzyskuje przytomności.

MÓZGOWE PORAŻENIE DZIECIĘCE

Określenie mózgowe porażenie dziecięce odnosi się do schorzeń w zasadzie nie postępujących, a doprowadzających do zaburzeń czynności ruchowych związanych z uszkodzeniem mózgu przed porodem, w czasie porodu lub w ciągu pierwszego roku życia

Klasyfikacja opiera się na postaci ubytku ruchowego:

a) Postacie spastyczne (75% przypadków)- napięcie mięśniowe i trudności z ich

rozluźnianiem:

b) Ruchy mimowolne

c) Zaburzenia koordynacji ruchowej i równowagi

d) Zaburzenia mieszane;

Do objawów towarzyszących należą drgawki i niedorozwój umysłowy, zaburzenia mowy, wzroku, słuchu, spostrzegania zmysłowego.

Rozwój umysłowy

Poziom rozwoju umysłowego dzieci z porażeniem mózgowym może wahać się w granicach od wysokiej inteligencji do upośledzenia znacznego i głębokiego stopnia. Opóźnienie rozwoju umysłowego u dzieci z MPD często ma charakter wtórny.

Mowa

Zaburzenie mowy mogą być wyrazem zaburzeń koordynacji mięśniowo-ruchowej koniecznej do wytwarzania dźwięków, wyrazów, zdań. Nieprawidłowości mogą wynikać z zaburzeń analizy i syntezy bodźców słuchowych oraz występować w upośledzeniu umysłowym.

Słuch

Zaburzenia słuchu występują najczęściej w postaciach atetotycznych.

Wzrok

U 50 % dzieci z MPD występuje zaburzenie narządu wzroku głownie w postaci zeza. Mogą występować również zaburzenia analizy i syntezy bodźców wzrokowych.

ZABURZENIA ANALIZATORÓW

Analizator wzroku

Wady wzroku mogą być wynikiem wady budowy gałki ocznej, nieprawidłowego jej ustawienia w oczodole, zakłóceń czynności mięśni poruszających gałkę oczną, zakłóceń ich unerwienia, nieprawidłowości w budowie i czynności dróg wzrokowych, które przekazują wrażenia wzrokowe do kory mózgowej.

Rodzaje wad wzroku:

Zez

Nieprawidłowe ustawienie gałek ocznych

Przyczyny zeza: Wady refleksji (duża różnica między refleksją jednego a drugiego oka.)

Zmiany patologiczne w oczodole, w gałce ocznej, nerwie wzrokowym, w ośrodkach kory mózgowej.

Zmiany w unerwieniu mięsni oczu(niedowłady, porażenia mięsni oczu)

Wzmożona pobudliwość ukł. Nerwowego.

Oczopląs

Nieskoordynowane ruchy gałek ocznych.

ZABURZENIA MOWY

Istnieją dwa modele rozwoju mowy u upośledzonych umysłowo.

Mowa osób z lekkim upośledzeniem różni się od mowy osób z normą intelektualną pod względem :

- opanowanie języka w wolniejszym tempie

- w sprawności językowej występują różnice ilościowe( os. Z lekkim upośledzeniem

umysłowym mają uboższy słownik zarówno bierny i czynny);

Natomiast jednostki głębiej upośledzone umysłowo mają większy deficyt biologicznego rozwoju mowy, niższa jest ilość i jakość przeprowadzonych operacji językowych. Rozwój mowy u głębiej u.u jest automatyczny, nie przechodzi typowego rozwoju w określonych stadiach.

Opóźnienie językowe jest uzależnione od kilku podstawowych czynników, do których zalicza się:

- upośledzenie umysłowe

- niedosłuch i głuchotę

- autyzm i inne zaburzenia psychiczne

- mózgowe porażenie dziecięce i inne zaburzenia neurologiczne

- opóźnienie w dojrzewaniu fizjologicznym

- skrajne zaniedbanie środowiskowe;

Im głębsze u.u, tym poważniejsze opóźnienie rozwoju mowy.

U osób z u.u występują:

- opóźnienie rozwoju mowy

- częste agramatyzmy (brak reguł gramatycznych)

- dyslalia (nieprawidłowa realizacja dźwięków mowy)

- dysglosja (zaburzenia artykulacji)

- afazja dziecięca ( opóźnienie w nabywaniu zdolności językowych)

Wady wymowy u dzieci upośledzonych umysłowo są o wiele bardziej skomplikowane niż u dzieci normalnych. Przyczyną tego mogą być anomalie anatomiczne ( np. podniebienie gotyckie, zbyt duży lub mały język, rozszczep warg, braki w uzębieniu).

ZAGADNIENIE 9.

Zapobieganie upośledzeniu umysłowemu. Wielopłaszczyznowość profilaktyki:

1) sposoby rozwiązywania zagadnienia upośledzonych umysłowo dawniej a dzisiaj:

- pozbawienie życia upośledzonych umysłowo (ponieważ byli zbyt dużym

ciężarem dla ówczesnego społeczeństwa);

- zapewnienie im warunków egzystencji, opiekę charytatywną;

- leczenie jako forma zwalczania samego upośledzenia;

- oddziaływanie pedagogiczne, wychowanie i nauczanie jako forma zwalczania konsekwencji upośledzenia;

- ostatnio rozwijająca się profilaktyka, zapobieganie pojawianiu się i występowaniu upośledzeń;

(we współczesnych poglądach dotyczących tego zagadnienia odrzuca się przede wszystkim pozbawianie życia, eutanazję, nawet głębiej upośledzonych osób oraz uznaje się za niewystarczającą opiekę charytatywną, która zapewnia im tylko egzystencję, wprowadzając w to miejsce nowocześnie pojęta opiekę jako troskę o zapewnienie optymalnych warunków potrzebnych do pełnego rozwoju psychicznego i fizycznego, a także przygotowanie te osoby do pracy i życia w społeczeństwie; a praca pedagogiczna jako przygotowanie do życia w społeczeństwie jest ważna oraz wiąże profilaktykę z leczeniem);

- profilaktyka wraz z leczeniem jako formy zapobiegania i leczenia upośledzeń;

- oddziaływania pedagogiczne, wychowanie i nauczanie, przygotowanie do życia (i pracy) jako formę zwalczania przede wszystkim konsekwencji upośledzeń i tylko w małym stopniu same upośledzenia;

- opieka społeczna: całkowita lub częściowa (we współczesnym ujęciu), której rolą jest zapewnienie godziwych warunków życia, ułatwiających profilaktykę, rozwój psychiczny i fizyczny, gdy mimo profilaktyki i lecznictwa upośledzenie występuje oraz gdy mimo nauczania i wychowania nie udało się w pełni przygotować tych ludzi do samodzielnego życia;

PROCESOM ZAPOBIEGANIA I LECZENIA POWINNY TOWARZYSZYC ODDZIAŁYWANIA PEDAGOGICZNE:

ZAPOBIEGANIE MEDYCZNE

W zespołach upośledzenia umysłowego wywołanych przez przyczyny genetyczne poradnictwo genetyczne odgrywa doniosłą rolę profilaktyczną. Szczególnie w ostatnich latach, kiedy powstały możliwości diagnozy prenatalnej, tzn. stwierdzenia u płodu, czy będzie on dotknięty danym zaburzeniem genetycznym czy nie, znacznie wzrosły możliwości zapobiegania upośledzeniu umysłowemu tego pochodzenia.

Diagnostyka prenatalna znajduje zastosowanie:

- w zapobieganiu zaburzeniom chromosomowym (wskazana u kobiet ciężarnych powyżej 35 roku życia, gdyż wiadomo, że ok. 50% dzieci z zespołem Downa rodzi się z matek starszych, u jednego z rodziców, gdy jest obecność translokacji chromosomu lub uprzednie urodzenie dziecka z aberracją chromosomową)

- pozwala na wykrycie wielu zaburzeń metabolicznych

- pozwala na wykrycie wad ośrodkowego układu nerwowego;

W niektórych chorobach uwarunkowanych genetycznie diagnostyka prenatalna nie jest możliwa, ale możliwe jest zapobieganie wtórne, które jest oparte na wczesnym rozpoznaniu zaburzenia metabolicznego, i postępowanie zmierzające do zapobieżenia powstaniu odchyleń w rozwoju np. fenyloketonuria po wczesnym rozpoznaniu można zastosować dietę fenyloalaninową, która zapobiega powstaniu upośledzenia umysłowego.

Np. inne:

- niedoczynność tarczycy

- możliwość zapobiegania zaburzeniom wywołanym przez konflikt Rh (przez

zapobiegawcze podawanie kobietom Rh (-) globuliny anty-D

Oprócz wymienionych form profilaktyki należy tu wymienić:

    1. profilaktykę wtórną - celem jest zapobieganie nasilaniu się istniejącego już upośledzenia

    2. profilaktykę trzeciorzędową - cel to zwalczanie i pomniejszanie stopnia tego upośledzenia;

UDZIAŁ PSYCHOLOGÓW WE WTÓRNYM I TRZECIORZEDOWYM ZAPOBIEGANIU UPOŚLEDZENIU UMYŁOWEMU

ZADANIA PSYCHOLOGA (w palcówce służby zdrowia lub w poradni wychowawczo-zawodowej)

  1. możliwie wczesna diagnoza odchyleń od normy w zakresie procesów orientacyjno-poznawczych, intelektualnych, emocjonalno-motywacyjnych i wykonawczych

  2. wyjaśnienie, jaka rolę w genezie powstania określonych odchyleń od normy odegrało środowisko wychowawcze

  3. możliwe wczesna stymulacja procesów orientacyjno poznawczych, intelektualnych i wykonawczych, dostosowana do rodzaju i stopnia odchyleń od normy

  4. pomoc rodzicom, nauczycielom czy wychowawcom w doborze właściwych metod stymulacji;

ZADANIA PSYCHOLOGA W PLACÓWCE OŚWIATOWO WYCHOWAWCZEJ SPECJALNEJ

  1. pomoc tej placówce jak i rodzicom w podniesieniu stopnia przygotowania do życia dzieciom odbiegającym od normy

  2. stwarzanie optymalnych warunków rozwoju osobowości dzieci i młodzieży uczącej się w szkole specjalnej

  3. inspirowanie i podejmowanie takich metod i środków oddziaływania w procesie dydaktyczno-wychowawczym gwarantujące jak najpełniejszą rehabilitacje uczniów;

Program wczesnej stymulacji, który powinien znać psycholog, rodzic, nauczyciel:

  1. rozwoju sprawności fizycznej z uwzględnieniem koordynacji wzrokowo-ruchowej

  2. zmysłów- wzroku, słuchu, smaku, powonienia, dotyku, wibracji

  3. kojarzenia i pamięci

  4. mowy

  5. nawyków życia codziennego dzieci w wieku 6-48 miesięcy oraz starszych

Programy wczesnej stymulacji tworzyli:

- R. Heber (stymulacja dziecka od 2 do 7 r. ż),

- L. Dunn i J. Smith (wczesna stymulacja rozwoju mowy dziecka),

- M. Frostig i D. Horn i A. M. Miller (system korekcyjno- wyrównawczy dla dzieci w

wieku 4-8 lat z zaburzeniami w zakresie percepcji i koordynacji wzrokowo-ruchowej);

DZIAŁALNOŚĆ ZAPOBIEGAWCZA PEDAGOGÓW

  1. Profilaktyczna działalność pedagogów:

- wykrywanie braków w zakresie wiadomości i umiejętności oraz trudności wychowawczych uczniów, ustalaniu powodujących je przyczyn, zwalczaniu ich, uzupełnianiu braków i korygowaniu odchyleń

- udział w coraz powszechniejszym organizowaniu procesu uświadamiania i samym uświadamianiu społeczeństwu przyczyn i sposobów zapobiegania oraz przeciwdziałania umysłowemu upośledzeniu dzieci

2. Formy pracy pedagoga dot. uświadamiania społ.:

- nauczanie uczniów szkół normalnych (informowanie o specyfice upośledzeń oraz bezpośredni kontakt z osobami upośledzonymi umysłowo);

- zapoznawanie rodziców dzieci ze szkół normalnych i specjalnych oraz osób z otoczenia z istotą i rodzajami upośledzeń i odchyleń rozwojowych ich przyczynami i sposobami zapobiegania im i zwalczania;

- profilaktyka poprzez nasilenie tego tematu w telewizji, radio, prasie i innych środkach masowego przekazu;

Oddziaływanie pedagogiczne jest wraz z profilaktyką i nowocześnie pojętą opieką społeczną nad upośledzonymi podstawową formą współczesnego rozwiązywania problematyki tych ludzi. Z tym wiąże się rozbudowa szkolnictwa specjalnego by dla każdego było tam miejsce oraz konieczność podniesienia pracy pedagogicznej na tak wysoki poziom by stało się możliwe przygotowanie tych dzieci do optymalnie samodzielnego życia.

ZADANIA OPIEKI NAD UMYSŁOWO UPOSLEDZONYMI

W wyniku tak różnorodnych form działalności skierowanej w stosunku do osób upośledzonych umysłowo obserwujemy zjawisko „akcyjności”, czyli niektóre z poczynań w pewnych okresach nasilają się a inne pomniejszają lub zanikają. Koordynacja wszelkich poczynań w zakresie profilaktyki, kształcenia specjalnego, zatrudnienia i nowocześnie pojętej opieki jako form współczesnego rozwiązywania zjawiska upośledzeń ludzkich jest pożądana a nawet konieczna.

ZAGADNIENIE 10.

Podłoże fizjologiczne upośledzenia umysłowego:

Uszkodzenie CUN sprawia, iż plastyczność korowa i podkorowa są mniejsze.

Podkorze odpowiada za instynkt, popędy, emocje.

Kora zaś za świadome nasze działanie, procesy myślowe.

Uszkodzenie relacji pomiędzy korą mózgową, a podkorzem sprawia, że osobom upośledzonym umysłowo trudniej panować nad popędami. Jest im również trudniej przystosować się do różnych sytuacji zewnętrznych.

Przy uszkodzeniu CUN występuje też podwyższona aktywność podkorowa (Ich hamulce nie działają wystarczająco dobrze- osłabiona samokontrola).

Występują dwa układy sygnałowe:

  1. dotyczy konkretów- rzeczy, przedmiotów itp.;

  2. wznosi się na poziom pojęć;

U osób upośledzonych współpraca pomiędzy pierwszym, a drugim układem sygnałowym jest zakłócona:

np. U dzieci z uszkodzonym CUN stół musi być widoczny-ten konkretny. Liczy stoły poprzez dotykanie każdego z osobna. Sama liczba jest pojęciem abstrakcyjnym, więc do pewnego czasu nie jest dostępna tym osóbkom (a czasami, przy głębszym upośledzeniu, nie jest dostępna w ogóle).

Mały zapas zasobów energetycznych wpływa na przebieg impulsów nerwowych, które są ściśle związane z odruchami warunkowymi. Odruchy warunkowe leżą u podłoża uczenia się.

Na chłopski rozum:

Kiedy się uczymy czegoś nowego impuls nerwowy przebieg pewną drogę- dla siebie nową. Kiedy powtarzamy to znów i znów, to impulsy przebiegając tą drogą tak jakby ją torują- jest już łatwiej im przebiegać nią, więc to staje się szybsze i coś, co kiedyś sprawiło, nam problemy, jest już łatwe, znamy to na pamięć (to tak jak z zaśnieżoną dróżką- im więcej ludzi nią przejdzie, tym łatwiej nią iść, bo udeptują drogę. Pod koniec możemy nawet już nią biegać. My, to takie impulsy.Ale każdy impuls ma swoją energię, która u osób z uszkodz. CUN jest mniejsza i wynika z tego, że nie tyko wolniej się uczą, ale też mniej mogą za jednym razem przyswoić. Uszkodzenie osłabia siły i ruchliwość komórek nerwowych. Odruchy warunkowe powstają wolniej, mniejsza jest ich trwałość i plastyczność ( tzn. mają trudności z zastosowaniem już uzyskanych wiadomości w nowych sytuacjach).

Uszkodzenie centralnego układu nerwowego osłabia komórki nerwowe, a co za tym idzie osłabiony zostaje przebieg procesów orientacyjno- poznawczych.

Wydolność wysiłkowa komórek jest mniejsza, więc tempo uczenia się jest mniejsze.

Ponieważ komórki nerwowe są uszkodzone, mają większą podatność na procesy hamowania, wynika to z większej męczliwości komórek nerwowych.

Wydaje mi się, że chodzi tu o to, że osoba szybciej się męczą przy uczeniu się ( to już było wyżej, więc śmietana o smaku śmietankowym. Wszystko tu się łączy i jedno ma wpływ na drugie, a drugie na trzecie itd.

ZAGADNIENIE 11.

Psychologiczna charakterystyka osób upośledzonych umysłowo.

Wśród osób upośledzonych umysłowo w rożnym stopniu istnieją różnice w zakresie poszczególnych procesów orientacyjno - poznawczych, intelektualnych, emocjonalno - motywacyjnych i poziomu funkcjonowania społecznego.

Czynności orientacyjno poznawcze:

- występuje niedorozwój tych funkcji;

- im większy defekt tym gorsze spostrzeganie otaczającego świata;

- nawet już przy lekkim upośledzeniu występują utrudnione spostrzeganie, nie

odbijające w pełni otaczającej rzeczywistości. zakres spostrzegania os. up. jest

wąski;

- słabo rozwinięta pamięć, co wiąże się z trudnościami w odtwarzaniu i

zapamiętywaniu;

- nowy materiał wolno przyswajany, wymaga wielokrotnego powtórzenia;

- zaburzenia głownie pamięci logicznej, mniej pamięci mechanicznej(w pewnych

przypadkach b. dobrze rozwinięta);

- zaburzenia uwagi, jej koncentracja i podzielność. Uwaga skupiana z trudnością,

daje się łatwo odwrócić i rozproszyć .

GŁĘBOKIE UPOŚLEDZENIE

- częściej występują wady wzroku, słuchu, niedowłady lub porażenia kończyn itp.;

- up. procesów orientacyjno-poznawczych;

- duża rozpiętość w poszczególnych sprawnościach i funkcjach: od braku percepcji,

koncentracji uwagi mimowolnej, zdolności zatrzymania w pamięci elementarnej

treści -do cząstkowego ich występowania;

ZNACZNE UPOŚLEDZENIE

- spostrzeżenia niedokładne, nie odzwierciedlają w sposób adekwatny otaczającej

rzeczywistości. Proces spostrzegania przebiega wolno. W porównaniu z up.w st.

umiarkowanym spostrzegana jest mniejsza liczba przedmiotów;

- występuje uwaga mimowolna, brak dowolnej. Uwaga mimowolna kieruje się na

przedmioty i czynności budzące żywe zainteresowanie, słabo trwała(zajęcia, zatem

powinny być b. interesujące, krótkotrwale i angażujące);

UMIARKOWANE UPOŚLEDZENIE

- spostrzeganie otaczającej rzeczywistości jest mniej dokładne niż, w up. lekkim,

stwierdza się tu częste zaburzenia w zakresie receptorów oraz uszkodzenia kory

mózgowej, gdzie dokonuje się analiza i synteza odbieranych wrażeń;

- spostrzeżenia węższe niż w lekkim up.- trudności w wyodrębnianiu istotnych cech

przedmiotów i zjawisk;

- proces spostrzegania przebiega wolniej;

- uwaga gł. mimowolna, w wyniku intensywnych, systematycznych działań można

rozwinąć uwagę dowolną;

- widoczne trudności w dłuższym skoncentrowaniu się na określonym przedmiocie

lub czynności. Uwaga często przyciągana i rozpraszana przez bodziec intensywny

lub niezwykły. Charakterystyczne cechy uwagi os. z up.w st. um.: słaba

koncentracja, wąski zakres, brak podzielności i nadmierna ruchliwość;

- pamięć: upośledzenia pamięci logicznej, pamięci liczb, rzadko spotyka się

przypadki dobrej pamięci jednostronnej (np. do nazwisk, dat i liczb). Trudności w

zapamiętywaniu, przechowywaniu i odtwarzaniu zapamiętanego materiału.

Upośledzona jest pamięć świeża, trwała, mechaniczna, a szczególnie logiczna.

Trudności dotyczą także trwałego zapamiętania treści powiązanych logicznie.

- słabość procesów nerwowych oraz ich mała ruchliwość utrudnia powstawanie i

trwałość związków czasowych(śladów pamięciowych ) w korze mózgowej;

- pamięć mało dokładna, krótkotrwała, o wąskim zakresie, wolnym tempie

zapamiętania i przypominania. Zapamiętywanie ułatwione jest przez

powiązanie treści z ruchem, z konkretna sytuacja i przez pozytywne emocje.

Wyst. luki pamięciowe, wypełnione zmyśleniami i konfabulacjami,

występującymi częściej niż w lekkim up.um. wyobrażenia tych osób są mniej

dokładne niż w lekkim up.;

LEKKIE UPOŚLEDZENIE

- poziom czynności orientacyjno-poznawczych odbiega od poziomu jednostek

normalnych. Różnice dotyczą percepcji wzrokowej, słuchowej itp.

- spostrzeżenia ich są bogatsze niż u os z up w st um, jednak niedokładne. Proces

spostrzegania zwolniony, wąski jego zakres, tj. w tym samym czasie spostrzegają

mniej przedmiotów niż os. z rozwojem prawidłowym;

- uwaga dowolna, ale trudności w jej kierowaniu, słaba podzielność, wzrasta wraz z

wiekiem życia oraz nauczaniem;

- dzieci z up. lekkim maja gorsza pamięć logiczna zarówno świeża, jak i trwałą;

ZAGADNIENIE 12.

Proces uczenia się upośledzonych umysłowo. Czynniki wpływające na uczenie się osób upośledzonych umysłowo. Pojemność poznawcza. Tempo uczenia się. Aktywność poznawcza i jej kształtowanie.

Większość dzieci rozwija się w ten sposób, że określonemu ich wiekowi odpowiada określony wiek rozwoju. Sytuacja taka pozwala statystycznie ustalić normy rozwoju. Istnieje jednak duże zróżnicowanie indywidualne między osobami niepełnosprawnymi intelektualnie w tym samym wieku i ilorazie inteligencji oraz wieku i ilorazie inteligencji społecznej. Proces uczenia się przebiega jednak w zasadzie w ten sam sposób u każdego dziecka. Podstawową formą czynności dziecka w okresie szkolnym jest uczenie się. Zawsze występują elementy:

- odbierania informacji;

- ich umysłowa przeróbka;

- wykorzystanie w praktyce wiadomości i umiejętności powstałe w wyniku

przeróbki informacji.

Wg Okonia: „Uczenie się - jest procesem w toku, którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą.”

Uczenie się to proces zdobywania i gromadzenia doświadczeń, w wyniku, czego powstają nowe formy zachowania się i działania lub następuje modyfikacja zachowań i działań wcześniej nabytych.

U osób z odchyleniami w rozwoju występują jednak w tym procesie pewne zaburzenia:

Upośledzenie umysłowe, np. nie tylko utrudnia przeróbkę informacji w wiedzę w CUN, lecz najczęściej obniża precyzję odbioru informacji oraz możliwość i prawidłowość wykorzystywania wiedzy w praktyce.

Efekty uczenia się zależne są między innymi od pamięci, koncentracji uwagi, motywacji, zainteresowań, zdolności.

Czynniki, które pobudzają do działania oraz wpływają na uczenie się może podzielić na dwie grupy:

  1. Czynniki znajdujące się poza organizmem (nagrody, kary, osoba nauczyciela, oceny)

  2. Czynniki znajdujące się w organizmie (dążenia, pragnienia)

Wśród osób niepełnosprawnych intelektualnie czynnikiem wpływającym na uczenie się jest, np.:

Prawidłowy poziom rozwoju procesów poznawczych umożliwia dziecku w okresie szkolnym uzyskiwanie efektów w jego głównej działalności uczenia się.  Procesy poznawcze to procesy psychiczne prowadzące do uzyskania orientacji w otoczeniu poprzez odzwierciedlanie przedmiotów i ich cech oraz uzyskanie wiedzy o świecie poprzez spostrzeżenia, myślenie oraz pamięć. Upośledzeni umysłowo nie są pozbawieni potrzeb poznawczych i samorzutnego dążenia do uczenia się lub doskonalenia sprawności. Upośledzeni przejawiają formy aktywności poznawczej odpowiadającej ich poziomowi rozwoju, nie wskazują jednak aktywności poznawczej właściwej dla ich wieku metrykalnego.

U osób z upośledzeniem umysłowym przeważa myślenie na poziomie konkretnym, cechują się wolniejszym tempem przetwarzania informacji, mniejszą pojemnością pamięci i mniejszym zakresem słów. Rytm procesów myślowych jest u dzieci z upośledzeniem umysłowym bardzo zwolniony, co wynika z małej ruchliwości procesów nerwowych. Często powstają zaburzenia równowagi procesów pobudzenia i hamowania w formie przewagi pobudzenia nad hamowaniem. Dziecko szybko rozprasza się w toku nauki, nie potrafi powstrzymać się od reagowania na nieistotne bodźce. Jeżeli wystąpi przewaga procesów hamowania, dzieci mogą nie nadążać za tokiem lekcji, stają się mało spostrzegawcze, bierne, nie zgłaszają się do odpowiedzi. Zły stan zdrowia czasem obniża ogólną aktywność dziecka, w związku, z czym maleje jego zainteresowanie nauką szkolną. Te cechy prowadzą do zaburzeń tempa uczenia się.

Proces chorobowy czy tez kalectwo dziecka zaburza lub uniemożliwia formy aktywności typowe dla zdrowych rówieśników. W życiu chorych dorosłych choroba przede wszystkim zmienia kierunek aktywności przejawianej do okresu jej wystąpienia. U dziecka brak lub zmniejszenie aktywności jest czynnikiem, który zaburza lub opóźnia jego rozwój.

Aby ukształtować w odpowiedni sposób aktywność poznawcza dzieci niepełnosprawnych intelektualnie należy spełnić kilka warunków:

ZAGADNIENIE 14.

Rozwój społeczny upośledzonych umysłowo. Wrażliwość moralna. Bariery w społeczne adaptacji. Współczesne poglądy na problem zaburzeń społecznego funkcjonowania. Problem wzmożonej agresywności osób upośledzonych umysłowo. Przestępczość osób UU.

Rozwój społeczny UU.

Rozwój społeczny można traktować jako proces stawania się człowiekiem społeczeństwa, czyli nabywania tych wszystkich wiadomości i umiejętności, które są potrzebne do udziału w życiu społecznym. Praktycznie wszystkie wiadomości i umiejętności, które człowiek w ciągu życia przyswaja są wytworem kultury, a cała działalność i rozwój człowieka przebiega w warunkach społecznych.

   Przetacznikowa określa uspołecznienie jako przystosowanie zachowania do wymogów środowiska. Zaborowski uważa, iż socjalizacja jest określoną specyfikacją i kanalizacją potrzeb, to znaczy wdrożeniem się do zaspokajania ich za pomocą celów uznawanych w określonych grupach społecznych. Zaspokojenie potrzeb jest kontrolowane przez określone wzorce społeczne, intrnalizowane przez jednostkę występując w postaci poczuć moralnych i wzorów osobowych

Bariery w społecznej adaptacji.

Utrudnienie stanowią bariery społeczne wynikające z niewłaściwego stosunku społeczeństwa do problemów osób upośledzonych umysłowo. Chociaż w ostatnich latach w mediach pojawia się coraz więcej audycji poświeconych problematyce niepełnosprawnych umysłowo i podejmuje się akcje typu Dzień Godności Osób z Upośledzeniem Umysłowym to w praktyce okazuje się, że świadomość społeczna w tym temacie jest niewystarczająca. Nasze społeczeństwo nie zawsze i nie w pełni jest w stanie zrozumieć odczucia i potrzeby tych ludzi. W wirze codziennego życia, jesteśmy zapatrzeni tylko we własne problemy, często nie zauważamy , a może nie chcemy zauważyć, ze obok nas żyją ludzie potrzebujący pomocy. Boimy się „odmienności” niepełnosprawnych. Taki lęk prowadzi do powstawania uprzedzeń i dyskryminacji. Znajomość problemów, ograniczeń i możliwości życiowych osób niepełnosprawnych, w tym dzieci z upośledzeniem umysłowym jest w świadomości społecznej dość powierzchowna. Tworzą się bariery mentalne spowodowane niewiedzą i brakiem doświadczeń w kontaktach społecznych. Taka sytuacja sprzyja powstawaniu niekorzystnych opinii, przesądów. Potoczne wyobrażenia o dzieciach niepełnosprawnych umysłowo koncentrują się głownie na ich ograniczeniach i słabościach. Pomijane są zupełnie ich możliwości. Sposób spostrzegania niepełnosprawnych dotyczy w dużej mierze wyłącznie niepowodzeń życiowych, nie dostrzega się natomiast osiąganych przez nich sukcesów.

W opinii niektórych ludzi dziecko niepełnosprawne umysłowo zasługuje głównie na współczucie i wymaga pomocy. Takie postrzeganie z góry przekreśla szanse dziecka niepełnosprawnego na aktywne uczestniczenie w życiu społecznym. Z przejawami nietolerancji społecznej spotkać się można już na ulicy, placu zabaw. Dzieci często unikają niepełnosprawnych rówieśników, przezywają ich lub znęcają się nad nimi. Wreszcie zdarza się, że dorośli dopuszczają się wobec nich dyskryminacji pośredniej i bezpośredniej, lub pozostają wobec nich obojętni. Ważne jest abyśmy nauczyli się dostrzegać innych ludzi, zauważali nie tylko ich ograniczenia, ale także możliwości, nauczyli się akceptować ich takimi, jacy są, bez wartościowania.

Wrażliwość moralna.

Wg T. Witkowskiego „wrażliwość moralna jest to zdolność do reagowania na przejawy dobra i zła w sytuacjach podlegających ocenie moralnej: przejawia się to przede wszystkich w zdolności spostrzegania dobra i zła. Wrażliwość w sensie ogólnym jest to zdolność jakiegoś podmiotu do przyjęcia określonych podniet, które wywołują w nim jakieś określone wrażenia( Pieter 1963).

Wrażliwość moralna jest zaś szczególnym rodzajem wrażliwości, leży, bowiem u podstaw moralności jednostki, jest jednym z ważniejszych wskaźników ogólnego poziomu moralnego.

Na rozwój moralny człowieka wpływa wiele czynników:

T. Witkowski w swoich badaniach nad wrażliwością moralną osób UU przeprowadzonych w 1965 roku stwierdza, że UU przejawiające się w każdej dziedzinie życia kładzie też swoje piętno na wrażliwość moralną dziecka. Wiele przejawów dobra i zła moralnego w konkretnych sytuacjach stanowiących problem dla dzieci zdrowych nie zwraca uwagi dzieci UU. Wynika z przeprowadzonych badań iż większą rolę w wychowaniu moralnym należy przypisywać oddziaływaniom na sferę uczuć i motywacji.

Problem wzmożonej agresywności osób UU.

Na początek kilka podstawowych definicji wprowadzających nas w zagadnienie agresji:

Cechy charakteryzujące agresywność jednostki:

- wysoka częstotliwość i duża liczba zachowań agresywnych

- duża intensywność reakcji agresywnych i brak adekwatności w stosunku do bodźca

- nieumiejętność kontrolowania swoich reakcji- brak kontroli lub kontrola nadmierna

- wrogość w stosunku do innych.

Rodzaje agresji:

Zachowania

Aktywne

Pasywne

bezpośrednie

pośrednie

bezpośrednie

pośrednie

Fizyczne

bicie

pułapki

Siadanie w przejściu

Niewykonanie polecenia

Słowne

znieważanie

Złośliwe plotkowanie

Odmowa mówienia

Odmowa zgody

Agresja wywołana jest wieloma czynnikami m. in.:

0x01 graphic

Przestępczość osób UU.

W przeszłości wiązanie osób UU z przestępczością było codziennością. Jednak ten pogląd z biegiem czasu kształtował się w coraz to bardziej cywilizowanym kierunku. Jednakże już badania za czasów Itarda dowiodły, że w społeczeństwie UU jest wyższy odsetek przestępczości niż u ludzi pełnosprawnych.

M. Kościelska wyróżnia trzy podstawowe nurty, które wpływają na przestępczość osób UU (1984):

1) specjalne cechy defektu osób upośledzonych, sprzyjających zachowaniu przestępczemu. Najczęściej wymienia się tu takie cechy jak: podatność na wpływy, przewaga działań popędowych, niezdolność do opanowywania impulsów, niezdolność do przewidywania następstw zachowań i niepełne rozeznanie w kryteriach ocen moralnych.

2) kryminogenne warunki socjalne, w których najczęściej żyją ci ludzie. Duży wpływ mają tu: sytuacja życiowa, warunki ekonomiczno- bytowe i kulturalne jednostki z obniżoną sprawnością umysłową są statycznie znacznie gorsze od przeciętnych. Spowodowany niskim wykształceniem i wzorcami zaciągniętymi od rodziców (alkoholizm, prostytucja, wykolejenie społeczne).

3) niedostosowanie społeczne wiąże się z innymi czynnikami społeczno-osobowościowymi. Wskazuje się tu bowiem mianowicie na to, że UU skazuje jednostki dotknięte tym kalectwem na sytuacje wyjątkowo trudne, łączące Se z niemożnością sprostania wymaganiom społecznym (w tym również szkolnym) oraz z doznawaniem odrzucenia emocjonalnego i społecznego, bardzo często już w najwcześniejszym okresie życia, ze strony rodziców. Te traumatyczne sytuacje, zgodnie z ogólnie znanymi prawami psychologicznymi, rodzą poczucie zagrożenia, lęk i wrogość, czyli stany uczuciowe predysponujące do zachowań destrukcyjnych, agresywnych, antyspołecznych, a więc w konsekwencji do przestępczości.

Charakterystyczne jest, że przestępstwa osób UU nie posiadają prawie nigdy cech przemyślanego procesu aktywnego. Są one raczej wynikiem braku właściwej orientacji w środowisku, wynikiem niedorozwoju procesów hamowania, rozbudzonych popędów i instynktów oraz wynikają z naśladownictwa lub namowy złych ludzi.

Dodatkowe cechy, jakie występują przy UU sprzyjają wpływaniu na przestępczość to:

brak zdolności wnioskowania, porównywania, abstrahowania, klasyfikowania i uogólniania, podatność na sugestię, skłonności do impulsywnego reagowania, trudności w rozumieniu nowych, złożonych sytuacji, niedokładne spostrzeganie powodujące nieadekwatność wyobrażeń, brak wytrwałości krytycyzmu oraz trudności przyswajaniu norm moralnych. (Dziuba- 1992)

Często zachowania agresywne i przestępstwa mają swoje odzwierciedlenie u źródła społeczeństwa, które jest odwetem osób UU w stronę atakującego ich społeczeństwa przysparzającego wiele upokorzeń, frustracji i żalu do otoczenia. (M. Kościelska-1998);

ZAGADNIENIE 16.

POTRZEBY PSYCHICZNE DZIECI UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

Potrzeby psychiczne dzieci, zarówno zdrowych, jak i upośledzonych umysłowo są takie same, ale realizowane są w różnym stopniu.

Dążenie do poczucia bezpieczeństwa realizuje się w postaci:

Realizacja potrzeby usamodzielniania się uzależniona jest oczywiście od stopnia dojrzałości osobowości społecznej dziecka i od poziomu realizacji jego potrzeb czynnościowych.

Potrzeby czynnościowe są bardzo silnie wyrażone u dzieci o normalnym potencjale intelektualnym, ale i u nich gotowość do ich realizowania zależna jest od poczucia bezpieczeństwa. U dzieci upośledzonych - zwłaszcza zaś u upośledzonych głębiej - ta grupa potrzeb znacznie częściej ulega zahamowaniu pod wpływem poczucia zagrożenia.
Dlatego też dążąc do rehabilitacji sfery intelektualnej u dzieci upośledzonych rozpocząć należy od zaspokojenia potrzeby poczucia bezpieczeństwa i grupy potrzeb społecznych.
Do najważniejszych potrzeb czynnościowych należą:

Potrzeby poznawcze - są ściśle związane z mechanizmami samozachowawczymi i należą do podstawowych potrzeb psychobiologicznych. Przejawiają się one również u dzieci upośledzonych.
Dziecko upośledzone wykazuje również samorzutną potrzebę poznawania, czyli realizuje swoje potrzeby stosownie do osiągniętego poziomu rozwoju umysłowego. Potrzeby ujawniają się później i każdy z etapów rozwojowych trwa dłużej, zaś możliwości poznania świata za pośrednictwem słów i pojęć ogólnych, nie dla wszystkich dzieci tej kategorii są osiągalne.
Najpełniejszym wyrazem potrzeby poznawczej jest u dzieci samorzutna zabawa.
Umożliwienie realizacji tej potrzeby stanowi bardzo poważny problem dla wychowawcy dzieci upośledzonych.

Upośledzenie umysłowe łączy się zawsze z większą niż u dziecka zdrowego, w tym samym wieku, podatnością na zmęczenie i znużenie. Dziecko upośledzone umysłowo musi wypoczywać więcej i częściej. Jeżeli nie będziemy tego przestrzegać, doprowadzimy do przejawów przetrenowania. Ujawnia się ono najczęściej w postaci grymasów, odmowy wykonania zadań i nieposłuszeństwa.

NAJWAŻNIEJSZE PRAWIDŁOWOŚCI OGÓLNE DOTYCZĄCE MOŻLIWOŚCI KSZTAŁTOWANIA POTRZEB PSYCHICZNYCH:

  1. Każda potrzeba powinna być realizowana w sytuacjach społecznych, w formie społecznie akceptowanej.

  2. Potrzeby realizowane poprzez doznania ograniczające się do obrębu własnego ciała i potrzeby realizowane przy udziale zmysłów często wyłączają się wzajemnie.

  3. Poczucie zagrożenia powoduje stłumienie innych potrzeb, najbardziej ograniczając działanie potrzeb wyższych (społecznych i poznawczych).

  4. Potrzeby wyższe społeczne i poznawcze w niekorzystnych warunkach wychowawczych ulegają zahamowaniu, zazwyczaj w pierwszej kolejności.

  5. Ujawnienie się potrzeb przebiega w określonej kolejności, w związku z dojrzewaniem biologicznym, ruchowym, umysłowym.

  6. Potrzeby zahamowane nie zanikają, lecz przyjmują zmienione � często anormalne - formy realizacji.

  7. Gdy potrzeba nie jest zaspokojona w sposób właściwy, stan napięcia powodowany jej niezaspokojeniem, może znaleźć ujście w postaci niepokoju, agresji.

  8. Siła potrzeby wzrasta w miarę jej właściwego zaspokojenia.

  9. Pod wpływem ujemnych stanów uczuciowych przekraczających próg tolerancji dziecka, powraca ono do ujawnienia potrzeb rozwojowo wcześniejszych.

ZAGADNIENIE 18.

Podstawy rewalidacji: fizjologiczne, psychologiczne, społeczne. Współczesne poglądy na funkcjonowanie mózgu. Dynamiczne układy strukturalne. Mechanizmy kompensacji na poziomie mózgu. Plastyczność systemu nerwowego. Reaktywność. Sekwencyjność w rozwoju.

Podstawy rewalidacji:

- cel: odzyskanie utraconej bądź naruszonej sprawności psychofizycznej jednostki; w przypadku wad wrodzonych- optymalne usprawnianie naruszonych organów, układów.

- ukierunkowana na:

· profilaktykę upośledzenia sprawności fizycznych i psychicznych u dzieci z wrodzonymi

lub okołoporodowymi ubytkami sprawności;

· profilaktykę przewlekłego upośledzenia sprawności fizycznych i psychicznych oraz stanu

trwałego kalectwa;

· skrócenie okresu niewydolności fizycznej i psychicznej oraz zaburzeń funkcjonalnych;

· kompensację ubytków funkcji uszkodzonych narządów i układów organizmu ludzkiego;

- dąży się nie tylko do maksymalnego powrotu do stanu, sprzed ale realizuje się także cele

związane z prewencją wtórną tzn. zwalczaniem czynników ryzyka powrotu danej choroby.

- dążą do tego by osoba niepełnosprawna:

· realnie oceniała swoje możliwości w życiu codziennym, w pracy zawodowej itp.

· możliwie szybko przyjęła i pogodziła się ze swoim upośledzeniem i jego skutkami;

· dostosowała się do koniecznych ograniczeń narzuconych im przez niepełnosprawność;

· maksymalnie uaktywniła się i rozwinęła swoje sprawności;

· przystosowała się do życia w społeczeństwie;

- wyrównywanie szans;

- bardzo ważna jest akceptacja siebie oraz akceptacja celów rehabilitacji, dążenie do poprawy

tego, co jest do poprawienia;

- akceptacja niepełnosprawności to nauczenie się życia z chorobą tzn. należy przy

istniejących stratach umieć uznać i zaktywizować własne wartości w oparciu, o które

można znaleźć sens życia;

- akceptacja własnej straty to wstępny warunek wytwarzania się motywacji do

przezwyciężania jej skutków i akceptacji celów rehabilitacji;

Instrumenty rehabilitacji psychologicznej:

- psychoterapia

- poradnictwo (doradztwo) rehabilitacyjne

- rehabilitacja niespecyficzna;

- ważna jest dostępność do wartości otoczenia tj. do usług medycznych, edukacji,

zatrudnienia, dóbr kultury itp.;

- przygotowanie osób niepełnosprawnych do efektywnego uczestnictwa w życiu

społeczności;

Etapy:

· wycofanie się z poprzednich ról społecznych;

· wstępna identyfikacja z nowymi rolami lub pełnieniem dawnych ról w nowych

okolicznościach;

· stopniowe wdrażanie do pełnienia nowych ról;

· wbudowanie nowych ról w zintegrowaną całość z innymi rolami;

WSPÓŁCZESNE POGLĄDY NA FUNKCJONOWANIE MÓZGU

Z najnowszych badań nad funkcjonowaniem mózgu i procesów uczenia się wynika że dotychczasowe informacje np. na temat teorii inteligencji, były ograniczone. H. Gardnem twierdzi że człowiek posiada siedem rodzajów inteligencji i wszystkie można i trzeba wykorzystywać w procesie szkolnego uczenia się i nauczania. Wszystkie one mają duże znaczenie w zdobywaniu wiedzy, jej rozumieniu, zastosowaniu oraz analizie, ocenie i syntezie. Są to: inteligencja lingwistyczna, logiczno-matematyczna, przestrzenna, cielesno-kinestetyczna, muzyczna, intrapersonalna, interpersonalna oraz inteligencja emocjonalna.

DYNAMICZNE UKŁADY STRUKTURALNE:

MECHANIZMY KOMPENASAJCI NA POZIOMIE MÓZGU:

1) Zaburzenia mowy nastąpiły w wyniku zniszczenia okolic ważnych dla mowy w półkuli dominującej, to jej powrót następuje dzięki temu, że funkcje mowy zostają przejęte przez analogiczne okolice półkuli nie dominującej. Ten mechanizm kompensacji występuje u osób, u których dominacja jednej z półkul w zakresie danej czynności nie była przed uszkodzeniem całkowita-dotyczy to zwłaszcza dzieci u których uszkodzenie mózgu nastąpiło przed wytworzeniem się pełnej dominacji jednej z półkul dla danej czynności, oraz pewnej części osób leworęcznych.

2) Istnienie mechanizmu kompensacji polegającego na włączeniu się do realizacji zaburzonej funkcji nieuszkodzonych struktur półkuli, która doznała uszkodzenia. Przeorganizowanie układu funkcjonalnego dla danej czynności w sposób odmienny od tego w jaki zachodziła ona przed uszkodzeniem.

3) Wykorzystanie rezerwowych możliwości uszkodzonej struktury. W wielu przypadkach zaburzenie funkcji jest skutkiem jedynie częściowego zniszczenia ważnej dla danej funkcji okolicy. Pozostała niezniszczona część struktury nie wystarcza w normalnych warunkach do prawidłowego przebiegu funkcji, zastosowanie jednak określonych metod ćwiczących i uaktywniających owe rezerwowe możliwości stanowić może ważny sposób postępowania warunkujący kompensację zaburzeń.

SEKWENYJNOŚĆ W ROZWOJU

W modelach sekwencyjnych odrzuca się pojęcie stadium rozwojowego lecz zachowuje się koncepcję rozwoju jako ukierunkowanych zmian strukturalnych/jakościowych. Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka.

Istnieje potencjalność sekwencji osiągania tych samych poziomów rozwoju w różnym wieku na podobnym poziomie rozwoju danej struktury psychicznej.

Podstawowe struktury psychiczne są stałe w rozwoju; zarówno u dzieci jak i dorosłych występują zasadniczo te same ich formy. Różnice polegają bardziej na ich wypracowaniu czy specjalizacji coraz lepiej odzwierciedlających różne aspekty doświadczenia indywidualnego niż na zasadniczych zmianach w samej strukturze. Rozwój jest w tych teoriach rozpatrywany jako zależna od doświadczenia indywidualnego sekwencja stopniowych przekształceń jakościowych struktury psychicznej.

REAKTYWNOŚĆ
• Jej przeciwieństwem jest aktywność
• Wynika ze świadomego wyboru i celu, tzn. świadome działanie zgodne z wolą jednostki
• Reaktywność to działanie jednostki w odpowiedzi na działanie czynników zewnętrznych
AKTYWNOŚĆ zaczyna się wewnątrz człowieka,
REAKTYWNOŚĆ jest zawsze tylko odpowiedzią.

OSOBY WYSOKOREAKTYWNE
Mają wmontowany w układzie nerwowym mechanizm nasilający siłę działających bodźców, stąd wszystko co do nich dociera odczuwają silniej.
Dlatego lubią ciszę, spokój, nawet okresowe odosobnienie.
Męczą się w gwarze, hałasie.
Potrzebują mniejszej stymulacji kory mózgowej tzn. mniejszego pobudzenia.


OSOBY NISKOREAKTYWNE
Mają wmontowany mechanizm osłabiający siłę dochodzących bodźców.
Stąd lubią rozgardiasz, hałas, ludzi, dużo bodźców.
Potrzebują silnej stymulacji kory mózgowej tzn. pobudzenia.
( takie dziecko potrzebuje specjalnych warunków )
Reaktywność emocjonalna

to według Jana Strelaua - "tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje, wyrażająca się w dużej wrażliwości i niskiej odporności emocjonalnej.

1 . ) Reaktywność : 

          - reaktywność odnosi się do wrodzonych funkcji mózgu ( telereceptors : oko i ucho) 

         - receptor bólowy ( odpowiedź na ból ), 

         - rozbudzenia reakcji ( czujności ) i zorientowanej odpowiedzi ( skręca głowę do źródłu dźwięku albo ruchu ) . 

Plastyczność mózgu

   Mechanizm plastyczności tkanki nerwowej - pojęcie to wprowadził J. Konorski

   Rozróżnił trzy rodzaje plastyczności:

  1. plastyczność pamięciowa (pamięciowa zmiana plastyczna)

  2. plastyczność rozwojowa

  3. plastyczność kompensacyjna

Mózg jest niewątpliwie najbardziej plastyczny we wczesnym okresie swojego rozwoju. Do niedawna uważano wręcz że tylko w tym okresie jest on w ogóle plastyczny. Dziś wiadomo że choć nie tak plastyczny jak za młodu, mózg dorosłego człowieka nadal zdolny jest do znaczących adaptacji.

Ważny obszar badań nad plastycznością mózgu skupił się na stopniu w jakim doświadczenie prowadzić może do reorganizacji połączeń synaptycznych w korze sensorycznej i motorycznej u dorosłych. Np. u muzyków grających na instrumentach smyczkowych obszary czuciowe prawej półkuli mózgu są znacznie powiększone. W innym doświadczeniu zdrowych ochotników przez 20 godzin badani otrzymywali pewne wzorce równoczesnych dotknięć ich kciuka i małego palca lewej ręki. Przy czym jedna grupa po prostu doświadczała tych dotknięć a druga miała dodatkowo identyfikować wzorce dotknięć. Aktywację obszarów prawej kory somatosensorycznej rejonów lewego kciuka i małego palca monitorowano odpowiednią aparaturą. W obu grupach wyniki były inne. W sytuacji biernej ekspozycji obszary kory somatosensorycznej reagujące na dotknięcia kciuka i małego palca zbliżały się do siebie wraz z czasem trwania eksperymentu. W sytuacji czynnej identyfikacji obszary kory somatosensorycznej reagujące na dotknięcia kciuka i małego palca oddalały się od siebie wraz z czasem trwania eksperymentu. (Braun i in.)

REWALIDACJA UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

ZAGADNIENIE 1.

CELE I ZADANIA OLIGOFRENOPEDAGOGIKI JAKO NAUKI

TEORETYCZNEJ I PRAKTYCZNEJ. ZWIĄZEK

OLIGOFRENOPEDAGOGIKI Z INNYMI DYSCYPLINAMI NAUKI.

RELACJA Z PEDAGOGIKĄ SPECJALNĄ.

Oligofrenopedagogika jest pedagogiką osób upośledzonych umysłowo, służy im jako jeden z działów pedagogiki specjalnej.  Wyraz oligofrenopedagogika  składa się z dwóch części, a mianowicie, z wyrazów oligofren i pedagogika. Słowa te pochodzą z języka greckiego i
oznaczają: oligos (mały), phren (umysł) i paidagogike (nauka o wychowaniu).

Oligofrenopedagogika jest nauką o wychowaniu, o celach, treściach i metodach pracy z osobami upośledzonymi umysłowo. Jest więc nauką o wychowaniu osób , które ze względu na upośledzenie wymagająspecyficznych zabiegów pedagogicznych po to , by zapewnić im:
o       optymalny rozwój fizyczny, psychiczny i społeczny
o       specjalne kształcenie w placówkach oświatowo-wychowawczych
o       przygotowanie do pracy i samodzielnego życia w środowisku społecznym;


PRZEDMIOT
* Przedmiotem oligofrenopedagogiki jest wychowankowie odchyleni od normy w stopniu zróżnicowanym, ale mający jedną cechę wspólną  obniżoną sprawność intelektualną. (Wyczesany)
* Wg. Kirejczyka przedmiotem badań tej dyscypliny naukowej są:,, zamierzone, świadome i celowe oddziaływania: domu, szkoły, zajęć pozaszkolnych, związków i organizacji na wychowanków upośledzonych umysłowo, zmierzające do osiągnięcia dostępnego dla nich względnie trwałego, maksymalnego rozwoju fizycznego i psychicznego, możliwie prawidłowego ukształtowania osobowości oraz przygotowania do pracy iżycia w społeczeństwie .


  CELE OLIGOFRENOPEDAGOGIKI: (wg K. Kirejczyka)
- określenie możliwości rozwojowych, z czym ściśle wiąże się ustalenie celów i zadań

wychowania dla jednostki;

- wykrywanie praw rządzących wychowaniem oraz czynników wpływających na

jego skuteczność;

- opracowanie i uformowanie tej wiedzy w pewien system oraz przekazanie

jej wychowawcom;

Z tak szczegółowo sformułowanych celów wynikają również specyficzne
zadania, których realizacji musi ona sprostać, (K.Kirejczyk), a mianowicie:
- wyjaśnić możliwości rehabilitacji upośledzonych umysłowo
- obmyślić dla nich środki kompensacyjne
- przystosować formy organizacyjne szkolnictwa, programy i metody pracy

rehabilitacyjnej do możliwości dziecka;
Zadania te polegają na formułowaniu metod i form pracy rehabilitacyjnej
oraz zasad, które jednostce upośledzonej zapewniałyby optymalny i
wszechstronny rozwój oraz maksymalne przystosowanie się jej do warunków
społecznych.


  CELE OLIGOFRENOPEDAGOGIKI:  (wg J. Wyczesany)
- wykrywanie i ustalanie ogólnych prawidłowości  w rozwoju psychofizycznym i

społecznym osób z upośledzeniem umysłowym;

- o kreślenie celów i zadań pracy rewalidacyjnej w zależności od stopnia

upośledzenia umysłowego;

- ukierunkowanie pracy rewalidacyjnej w zakresie doboru treści, form i środków

dydaktyczno-wychowawczych;

- osiągniecie możliwie wszechstronnego rozwoju uczniów  w dostępnym im zakresie za

pomocą specjalnych metod;

- przygotowanie do wykonywania zawodu;

  Całość zadań oligofrenopedagogiki jakie wytacza jej główny cel tj. przygotowanie jednostek do życia osobniczego i do życia w społeczeństwie realizuje się w działaniu pedagogicznym, wychowawczym, terapeutycznym noszącym wspólną nazwę rewalidacji.
 Z powyższych rozważań wnioskować można, że  oligofrenopedagogika koncentruje się w swoich teoretycznych, jak i praktycznych staraniach, przede wszystkim na możliwościach rozwojowych jednostek upośledzonych umysłowo i stara się w odpowiadający tym możliwościom sposób spożytkować je.

RELACJA Z PEDAGOGIKĄ SPECJALNĄ (K.Kirejczyk)
Oligofrenopedagogika jest jednym z działów pedagogiki kompensacyjnej
wchodzącej w skład pedagogiki specjalnej. Korzystają z tych samych form, metod i środków
wychowawczo - rewalidacyjnych w pracy z jednostkami niepełnosprawnymi umysłowo, nauki  te czerpią z siebie i nawzajem się przenikają. Oligofrenopedagogika odwołuje się do wiedzy i osiągnięć pedagogiki specjalnej.


ZWIĄZEK Z INNYMI DYSCYPLINAMI NAUKAMI:
Oligofrenopedagogika  jest działem pedagogiki specjalnej i razem z nią wchodzi w skład pedagogiki ogólnej, należy do nauk empirycznych, społecznych, humanistycznych, praktycznych .Oligofrenopedagogika korzysta ze współpracy z różnymi dziedzinami wiedzy o człowieku np. psychologią, socjologią, medycyną neurologią, psychopatologią, psychologią kliniczną, psychiatrią. Nauki te pozwalają na ustalenie diagnozy o stopniu rozwoju umysłowego, udzielają opieki medycznej i środków pomocy w wypadkach, które tego wymagają.
Oligofrenopedagogika sprzymierza się również z naukami społecznymi np. z
patosocjologią ( dla wyjaśnienia tych zaburzeń, jakie w toku rewalidacji mogą zyskać oparcie w opiece społecznej).

ZAGADNIENIE 2.

Podstawowe pojęcia: rewalidacja, rehabilitacja, reedukacja, kompensacja, korektura, usprawnianie, dynamizowanie.

rewalidacja - termin najczęściej używany zamiennie z pojęciem rehabilitacji;

długotrwała działalność terapeutyczno - wychowawcza, a więc wielostronna

stymulacja, opieka, nauczanie i wychowanie jednostek o zaburzonej percepcji

rzeczywistości, czyli osób upośledzonych umysłowo, niewidomych i niesłyszących;

Oparta jest na:

rehabilitacja - łączne i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne,

pedagogiczne, społeczno - zawodowe, zmierzające do rozwinięcia lub

przywrócenia u osoby trwale poszkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i

możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie;

Rehabilitacja jest procesem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie, aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najpełniejsze, możliwie wczesne i trwałe.

reedukacja - odpowiednie ćwiczenia mające na celu przywrócić sprawność fizyczną osobom chorym i rekonwalescentom oraz przygotować ich do wykonywania zawodu;

resocjalizacja - proces wychowania jednostek wykazujących wzmożone trudności w

dostosowaniu się do norm społecznych, moralnych i prawnych, wynikających ze

stanu osobowości wychowanka, z jego antagonistyczno - destrukcyjnego

ustosunkowania się do oczekiwań społecznych;

Polega na stosowaniu różnych środków leczniczych, socjoterapeutycznych, form i metod wychowawczych obejmujących psychotechnikę, socjotechnikę i kulturotechnikę, naukę szkolną oraz pracę w warunkach izolacji (zakłady karne, poprawcze, schroniska dla nieletnich) lub w środowisku otwartym, półwolnościowym pod nadzorem kuratora sądowego.

Polega na odtwarzaniu czynności całego narządu ruchu, zmysłu lub poszczególnych jego części za pomocą środków zastępczych organizmu ludzkiego.

Jest wszechobecna w działaniach terapeutyczno-edukacyjnych.

USPRAWNAINIE:

a) czynnościowe -wyuczenie nawiązywanie najprostszego czynnego kontaktu z otoczeniem i możliwie adekwatnej percepcji, właściwych relacji emocjonalnych i czynnej, właściwej postawy wobec środowiska.

b) fizyczne

c) ruchowe ( rytm i zajęcia muzyczno- ruchowe)

d) zawodowe;

Takie wzmocnienia mogą dać tylko warunki konkretnego życia, w którym wychowanek czuje się prawdziwym uczestnikiem. Stosując wzmocnienia nie można zawężać wzmocnień do stereotypowo ujmowanych kar i nagród.

ZAGADNIENIE 3.

WCZESNA DIAGNOZA I WCZESNA STYMULACJA ROZWOJU. DZIECKO Z RYZYKA WYSTĄPIENIA ZABURZEŃ ROZWOJU. PROGRAM WCZESNEJ INTERWENCJI.

Wczesna diagnoza

Jest to jak najwcześniejsze wykrycie u dziecka nieprawidłowości w jego rozwoju. Za pomocą badań lekarskich i psychologiczno-pedagogicznych.

Wczesna interwencja - program

Jest to proces rozpoczynający się od możliwie wczesnego wykrycia i rozpoznania, obejmujący działania rehabilitacyjne i wspierające w wyniku rozpoznania zaburzeń rozwojowych lub niepełnosprawności. Jest to okres od postawienia diagnozy aż do rozpoczęcia nauki szkolnej przez dziecko Dotyczy ona zarówno dziecka, jego rodziców oraz osób bezpośrednio z nim związanych.

W węższym ujęciu (0-6 lat) jest to wielospecjalistyczna, realizowana w zespole specjalistów (lekarz, psycholog, pedagog, logopeda, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy) opieka nad małymi dziećmi, wykazującymi poważne zaburzenia w rozwoju. Celem opieki jest zwiększenie możliwości rozwojowych dziecka, eliminowanie zaburzeń zapobieganie wtórnym dysfunkcji rozwoju.

W szerszym znaczeniu odnosi się do różnego rodzaju zaburzeń psychologiczno-pedagogicznych w klasach I-III szkoły podstawowej. W celu wspomagania jego rozwoju odnosi się też do węższego do rodziców.

Program wczesnej interwencji powinien obejmować:

-elementy tzw. Oferowania kochającej opieki, są nimi: kołysanie, pieszczoty, uśmiechanie się do dziecka, przemawianie do niego. Przejawy miłości rodzicielskiej są bodźcem rozwojowym, którego znaczenia nie da się przecenić.

- indywidualne spotkania rodziców ze specjalistą, z każdym z nich ułożony jest plan pracy i wykonywany w domu.

- wspólne spotkania rodziców i dziecka ze specjalistą w czasie, których prowadzone są zajęcia terapeutyczne.

- uczestnictwo dziecka w żłobkowych i przedszkolnych zajęciach terapeutycznych wraz z innymi dziećmi i rodzicami.

- spotkania rodziców w małej grupie, które maja charakter towarzyski, edukacyjny, ściśle terapeutyczny.

- wzajemna współpraca specjalistów (lekarz, psycholog, pedagog, logopeda, fizjoterapeuta, terapeuta zajęciowy).

- łączenie oddziaływania zorientowanego na dziecko z pomocą czy wsparciem udzielanym jego rodzicom.

- cel edukacyjny po przez przekazanie rodzicom wiedzy o: niepełnosprawności dziecka, o przyczynach niepełnosprawności, o potrzebie prawidłowego rozwoju dziecka, informacje o tym, że dziecko podlega tym samym prawom co pełnosprawne, jego potrzeby ssą takie same jak dzieci pełnosprawnych.

- umożliwienie całkowitego wyeliminowania zaburzeń i dalszy normalny rozwój.

- zapobieganie utrwaleniu się niepełnosprawności i umożliwienie dalszego względnie prawidłowego rozwoju.

- uruchomienie wszystkich potencjalnych rezerw procesu rozwojowego u dzieci, których niepełnosprawność jest nieodwracalna-przez co poprawia się ich ogólny stan zdrowia oraz funkcjonowanie osobiste u społeczne.

- zidentyfikowanie mocnych stron u dzieci wielorako, głęboko niepełnosprawnych, zapobieganie pogłębieniu się deficytów.

- wczesne zdobywanie sprawności w zakresie samoobsługi.

- osiągnięcie większej sprawności ruchowej, dojrzałości poznawczej i emocjonalnej.

- uzyskanie niezbędnej podstawy do rozwoju cech osobowości

Dziecko z ryzyka wystąpienia zaburzeń rozwoju:

  1. Wysokie ryzyko ciążowo - porodowe.

  2. Wcześniactwo z typową niedojrzałością ośrodkowego układu nerwowego.

  3. Urazy okołoporodowe uszkadzające ośrodkowy układ nerwowy.

  4. Wady genetyczne, mutacje i aberacje chromosomowe.

  5. Wrodzone wady rozwojowe układu nerwowego ( np. przepuklina rdzeniowo-oponowa, małogłowie, wodogłowie).

  6. Opróżnione objawy dojrzewania odruchowego.

  7. Infekcje w obrębie centralnego układu nerwowego.

  8. Zaburzenia metaboliczne obciążające układ nerwowy.

  9. Mikozaburzenia mózgu, układu nerwowego, mikrouszkodzenia.

  10. Epilepsja.

Wczesna stymulacja rozwoju.

Wczesna stymulacja rozwoju to inaczej oddziaływania rewalidacyjno-wychowawcze. Jej odbiorcami są dzieci aż do momentu rozpoczęcia realizacji obowiązku szkolnego, u których wykryto niepełnosprawność, a także ich rodzina. Realizacją wczesnej stymulacji rozwoju zajmują się placówki wykazujące odpowiednie zaplecze materialne oraz dysponujące zespołem specjalistów przygotowanych do pracy z małymi dziećmi o zaburzonym rozwoju psychoruchowym, percepcji, intelektu, zachowania. Są to głownie poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Skład takiego zespołu to głownie psychologowie i pedagodzy. Zadania zespołu to przygotowanie i organizacja indywidualnego programu pomocy dziecku i jego rodzinie, nawiązanie współpracy z zakładem opieki zdrowotnej oraz ośrodkiem pomocy społecznej w celu poszerzenia możliwości rehabilitacji, terapi czy wsparcia. Ważne jest by procesowi intensywnej stymulacji rozwoju towarzyszyła postawa optymizmu pedagogicznego: postawa taka każe szukać skutecznych sposobów rewalidacji i daje często oczekiwane wyniki.

ZAGADNIENIE 4.

Rewalidacja - wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.

Kierunki działania rewalidacyjnego:

  1. maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej uszkodzone.

  2. wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych.

  3. wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów biologicznych i rozwojowych.

Zasady rewalidacji:

  1. ZASADA AKCEPTACJI - dziecko upośledzone z racji specyficznej sytuacji ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy

  2. ZASADA POMOCY - pomoc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z upośledzenia. Ukierunkowanie na budowanie właściwej atmosfery i odpowiednich warunków wychowawczych w środowisku.

  3. ZASADA INDYWIDUALIZACJI - jednostka upośledzona ma prawo do rozwoju w zależności od swoistych warunków psychofizycznych, dostosowanie treści kształcących, metod, środków i organizacji nauczania do możliwości indywidualnych.

  4. ZASADA TERAPII PEDAGOGICZNEJ - terapia pedagogiczna wspiera działania terapeutyczne lekarza lub współ działa z psychoterapeutą, ale jest także terapią prowadzoną niezależnie od innych form leczniczych.

3 fazy terapii pedagogicznej:

5. ZASADA WSPÓŁPRACY Z RODZINĄ - zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnianiu i rozwojowi

Rewalidacja musi być zawsze oparta na:

  1. poznaniu każdej jednostki, warunków jej rozwoju, historii życia, poznaniu charakteru i stopnia kalectwa oraz związanych z tym czynników etiologicznych

  2. uwzględnieniu w metodzie pracy typu ukł. nerwowego

  3. zorientowaniu się w zahamowanych przez upośledzenie potrzebach

  4. zorientowaniu się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę

  5. jak najszerszym uwzględnieniu czynników podnoszących próg tolerancji na frustrację

  6. zastosowaniu warunków kształtujących nowe motywacje

  7. dostosowaniu pracy do sił i możliwości jednostki

  8. stosowaniu w całej pełni metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących

Kompensacja - zastąpienie zamkniętych, uszkodzonych dróg kontaktów ze

światem, aby postępowanie następowało w różny sposób, na innych

pośrednich drogach;

Korektura - niesprawnie działających narządów upośledzonych, przy

wykorzystaniu leczenia, uczynniania, uaktywniania;

Usprawnianie - ma ono na celu usprawnianie funkcji zaburzonych lub właśnie

nie zaburzonych, które muszą te pierwsze (zaburzone lub zupełnie zanikłe)

kompensować ( przykładem tego jest np. wzmocnienie mięśni rąk potrzebnych

do posługi ­ wania się wózkiem przy porażeniu nóg; ręce w takim wypadku

muszą uzyskać wysoki stopień sprawności i siły. Sprowadza się to przede

wszystkim do treningu którego racjonalnymi zasadami są :

1. stopniowe dawkowanie obciążenia, które ma za zadanie wzmóc uspraw­nienie ogólne lub wybiórcze,

2. indywidualizacja w zakresie treningu,

3. unikanie zmęczenia — zwłaszcza trwałego;

Wzmacnianie dynamizmu adaptacyjnego jednostki - Akcja dynamizowania, wzmaga aktywność upośledzonej jednostki, jej inicjatywę, twórczość, zapał do pracy, siłę woli w przezwyciężaniu trudności, a nawet często pasję wprost do walki z nimi. Wyzwala to własny dynamizm jednostki, wzbogaca go, uwielokrotnia i prowadzi do podniesienia ogólnego samopoczucia jednostki.

ZAGADNIENIE 5.

autorewalidacja - akcja dynamizowania, włączania jednostki w proces rehabilitacji,

wzbudzania jej aktywności poznawczej, przekazywania - na miarę możliwości -

odpowiedzialności za siebie i jako taka może być traktowana jako droga wiodąca do

osiągnięcia przez człowieka autonomii; (Kosakowski 2003)
Autorewalidacja przebiega na 3 poziomach:
1) Emocjonalnym - związanym z włączeniem emocji  przede wszystkim o

charakterze pozytywnym;

2) Behawioralnym - obejmującym szeroki wachlarz zachowań, spośród których
szczególna rola przypada zachowaniom prospołecznym (dążenie ku czemuś,

unikanie, przeciwstawianie się, uciekanie). To one dają dziecku poczuciu własnej

wartości i szczególną osobistą satysfakcję;

3) Świadomościowym - wyrażanym poprzez bezpośrednie i pośrednie wypowiedzi
dziecka; istotę tego poziomu stanowi koncepcja samego siebie osoby

rewalidowanej, służąc celom rewalidacji, jakim jest samorealizacja osoby

niepełnosprawnej i realizacja przez nią jej ról społecznych.


Autorewalidacja jawi się nam jako wyzwanie, jako szansa dla osób niepełnosprawnych. Jest celem i zarazem droga rewalidacji. Dążymy do jej wzbudzenia a wzbudziwszy wzmacniamy i rozwijamy. Tym razem pracujemy nie dla jednostki a z nią. Autorewalidacja to również wzbudzanie aktywności poznawczej osoby dotkniętej odchyleniem od normy, motywacji do poznawania i zrozumienia otaczającej rzeczywistości. Możliwości dziecka poznajemy w trakcie jego rozwoju i zadaniem pedagoga jest stworzenie warunków do ich ujawnienia się. Im większa jest zdolność do korzystania z autonomii tym większa zdolność do autorewalidacji.

Proces autorewalidacji służy tym samym celom, co proces rewalidacji. W koncepcji

autorewalidacji dochodzimy do nich z innej strony; od wewnętrznej, psychicznej strony osoby niepełnosprawnej. Oba kierunki oddziaływania rewalidacyjnego; zarówno ten usprawniający wychowanka, jak i ten inicjujący jego autorewalidację; stanowić powinny pewną całość. Wychowanek jest, bowiem zawsze zarówno przedmiotem, jak i podmiotem rewalidacji. Wyodrębnienie procesu, autorewalidacji podkreśla fakt, że osoba rewalidowana uczestniczy w tym, co dzieje się z nią i dla niej w oddziaływaniach rewalidacyjnych. Proces autorewalidacji jest procesem autokreacji osoby niepełnosprawnej.
Osobowość pełni ważną rolę w kształtowaniu się i przebiegu procesu autorewalidacji. W przypadku osób dorosłych wydaje się, że osobowość ma u zasadnicze znaczenie. Jednak w odniesieniu do dzieci i młodzieży, których osobowość jest w stanie formowania się, rola warunków zewnętrznych, do których zalicza się również oddziaływania rewalidacyjne
pedagoga specjalnego, jest nie do przecenienia. Osobowość oraz oddziaływania rewalidacyjne są to źródła inicjujące i podtrzymujące proces autorewalidacji. Osobowość dziecka wyznacza rodzaj adaptacji, natomiast oddziaływania rewalidacyjne są wyznaczane przez pedagoga specjalnego, czyli również przez określoną ludzką osobowość. W
ostateczności wiec u źródła procesu autorewalidacji występują dwie/lub więcej/ osobowości ; wychowanka i pedagoga; i od ich wzajemnego oddziaływania zależy przebieg tego procesu.

ZAGADNIENIE 6.

Organizacje i Instytucje niosące pomoc osobom upośledzonym.

W kształtowaniu prawidłowego stosunku do osób upośledzonych umysłowo przychodzą z pomocą organizacje społeczne zagraniczne i krajowe.

-Jedną z nich jest Międzynarodowa Liga Stowarzyszeń na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym. Liga zajmuje się m.in. prewencją, wczesną diagnozą i terapią, edukacją i szkoleniem, zabezpieczeniem socjalnym, integracją, regulacją prawną.

Główne zadania:

  1. Udzielanie poparcia nowo powstałym stowarzyszeniom.

  2. Inicjowanie i rozwijanie kontaktów pomiędzy stowarzyszeniami i organizacjami międzynarodowymi w celu wymiany doświadczeń i poglądów.

  3. Wprowadzenie w życie podstawowych zasad zawartych w przyjętej przez ONZ Deklaracji Praw Osób Upośledzonych Umysłowo.

Obecnie podstawą działania ONZ, jej specjalistycznych agencji i innych organizacji jest Światowy Program na Rzecz Osób Niepełnosprawnych.

Program omawia następujące zagadnienia:

  1. Cele światowego programu i terminologię. Chodzi o działania na rzecz osób niepełnosprawnych, popieranie skutecznych środków w zakresie zapobiegania niepełnosprawności, rehabilitacji.

  2. Sytuację, w której program będzie realizowany.

  3. Sposoby jego realizacji w różnych sytuacjach, a zwłaszcza:

    1. w obrębie poszczególnych państw: