Socjologia stosunków politycznych

Tytułem wstępu...

Przedmiotem socjologii stosunków politycznych jest nauka o państwie i poszczególnych jego agendach. Pokrywa się z zakresem pojęcia „politologia”. Pojęcie „socjologia stosunków politycznych jest pojęciem najszerszym.

Socjologia stosunków politycznych jest subdyscypliną wyjaśniającą proces zdobywania i sprawowania władzy w zinstytucjonalizowanych i niezinstytucjonalizowanych formach życia społecznego.

W centrum zainteresowania znajduje się władza.

Dyscypliny zajmujące się badaniem polityki:

• Socjologia polityczna

• Socjologia życia politycznego

• Politologia

• Nauka o polityce

• Teoria państwa i prawa

• Historia

• Psychologia społeczna stosunków politycznych

Socjologia stosunków politycznych wyjaśnia zarówno podstawy władzy politycznej jak i wpływ władzy politycznej na przebieg życia społecznego.

W każdym kraju warunki w jakich realizowana jest „demokracja” znacznie się różnią.

Przedmiotem socjologii stosunków politycznych są mechanizmy podejmowania i realizowania decyzji politycznych, czyli władza w sensie publicznym.

Szczegółowa specyfikacja przedmiotu zainteresowań socjologii stosunków politycznych:

1. Władza jako szczególny typ stosunków społecznych pojęcie władzy rozpisywane jest tutaj w różnych koncepcjach bardzo szczegółowo - np. Parsons: władza jako gra o sumie niezerowej itp.

2. Relacje władza struktura społeczna w różnych typach społeczeństw jak struktura społeczna generuje zachowania polityczne.

3. Indywidualne zachowania polityczne standardowe zachowania polityczne w różnych typach społeczeństw.

4. Analiza funkcjonowania zbiorowych podmiotów życia politycznego partie, protopartie, związki zawodowe, lobbies, grupy nacisku. Badanie relacji (wpływów) pomiędzy podmiotami.

5. Formowanie się i ewolucja systemów politycznych, ideologicznych, doktryn, programów politycznych.

6. Socjotechnika polityczna podstawowe techniki propagandy politycznej bazującej na zabiegach językowych.

7. Badanie opinii publicznej w kwestiach postaw i zachowań politycznych, oraz sposoby kształtowania opinii publicznej.

8. Kultura polityczna społeczeństwa.

9. Proces kształtowania się elit politycznych.

Podmioty polityki:

1. Pierwotne - makrostruktury społeczne: wielkie grupy społeczne traktowane są jako zorganizowane całości połączone wspólnotą interesów i dążeń.

2. Wtórne - różnorodne instytucjonalne zespoły, organizacje realizujące interesy makrostruktur społecznych (artykułują, instytucjonalizują, kanalizują, konsolidują).

Analiza pojęć:

Polityka:

Istnieje cały szereg stereotypów dotyczących polityki. Dotyczy to między innymi m.in. personifikacji polityki (życie polityczne postrzegane jest przez pryzmat osób).

Bardzo często ludzie postrzegają politykę jako dwuznaczną moralnie.

Źródłosłów:

• politike: sztuka rządzenia państwem

• politea: organizacja społeczna pozostająca pod wpływem władzy państwowej

• polis: miasto

We współczesnej literaturze przedmiotu, termin polityka ma znaczenie jednoznaczne - kojarzy się z państwem.

Ujęcie współczesne - socjologiczne przeczy tezie, zgodnie z którą tylko państwo było jedynym podmiotem polityki. W ujęciu socjologicznym eksponuje się rolę makrostruktur.

Dwie perspektywy w ujęciu polityki

Do analizy zjawiska polityki wprowadzono pojęcie system polityczny.

System polityczny w ujęciu socjologicznym to bardzo dynamiczny mechanizm związany z przetwarzaniem wszelkich bodźców płynących z otoczenia społecznego (potrzeby, systemy wartości) na zespoły decyzji politycznych, zachowań politycznych i innych zachowań społecznych.

Ogólne rozumienie polityki:

Polityka to planowe i zorganizowane działania związane z dążeniem do zdobycia, utrzymania bądź odzyskania władzy.

W literaturze socjologicznej wyróżnia się pięć orientacji dotyczących analizowania polityki:

Pięć orientacji dotyczących analizowania polityki:

1. Ujęcie formalno - prawne: polityka utożsamiana jest tutaj z działalnością instytucji państwowych (zgodnie ze starogreckim polis - państwo).

2. Ujęcie behawioralne: polityka określana jest przede wszystkim w kategoriach władzy, wpływu, konfliktu, autorytetu, kontroli.

3. Postbehawioralne: polityka to sposób rozwiązywania problemów wynikających z deficytu dóbr (dóbr pojętych szeroko). Polityka służy dobru społecznemu - podejście tradycjonalistyczne. Polityka jako specyficzny rodzaj służby państwu.

4. Ujęcie funkcjonalne: polityka jest funkcją systemu społecznego, od której to funkcji zależy rozwój tego systemu, rozwiązywanie konfliktów czy podejmowania decyzji. Polityka stanowi tutaj zespół działań związanych z regulacją rozdziału dóbr, ale i również z artykulacją interesów grupowych, selekcją tych interesów, socjalizacją i z komunikacją polityczną. Jest to dominujące podejście.

5. Racjonalne: istota polityki sprowadzana jest do procedur związanych ze zdobywaniem władzy, oraz z podejmowaniem decyzji w procesie sprawowania władzy.

Władza

Władza - zdolność grupy lub jednostki do narzucenia i egzekwowania decyzji.

Władza polityczna - zdolność do narzucenia i egzekwowania decyzji odnoszących się do zorganizowanych i niezorganizowanych form życia społecznego, mającego charakter publiczny.

Główne sposoby ujmowania władzy:

1. Ujęcie przedmiotowe - władza jako coś, co się ma, lub czego się nie ma.

2. Ujęcie podmiotowe - władzą jest tutaj ten (lub ci), który ma uprawnienia, by skutecznie wydawać polecenia, nakazy i zakazy innym.

3. Ujęcie relacyjne - władza polityczna jako stosunek między ludzkimi podmiotami, w którym jeden może decydować o postępowaniu drugiego.

4. Władza w sensie procesu decyzyjnego - bierze się tu pod uwagę liczne, często zbiorowe podmioty, gdzie:

1. Jedne podmioty zbierają, przetwarzają i przekazują informacje o przedmiocie decyzji i konieczności zmian danej sytuacji (np. ekspertyzy dla rządu).

2. Drugie podmioty dokonują wyboru wariantów decyzyjnych (rząd i parlament, doradcy)

3. Inne podmioty kontrolują prawomocność wyboru decyzyjnego (Trybunał Konstytucyjny)

4. Jeszcze inne podmioty decyzję wykonują (wojewoda - władza wykonawcza na najniższym poziomie).

Władza polityczna spełnia 2 podstawowe funkcje:

1. Funkcja redystrubucyjna (dóbr materialnych, wartości, idei) pomiędzy różne podmioty życia zbiorowego. Pierwotnym podmiotem życia społecznego są makrostruktury.

2. Funkcja stratyfikacyjna - polega na kreowaniu przez władzę polityczną i tworzeniu (najczęściej w sposób pośredni) nowych elementów struktury społecznej, bądź też na modyfikowaniu prestiżu społecznego istotnych elementów tej struktury.

Przegląd podstawowych twórców myśli politycznej w historii myśli społecznej

Dwa typy tradycji intelektualnych w uprawianiu myśli politycznej:

1. Tradycje oparte na technikach legitymizacyjnych łączących się z różnymi koncepcjami powstawania ładu społecznego.

2. Tradycja oparta na koncepcji „prawdy ideologicznej” czy „moralności”, w której to tradycji zakładany jest absolutyzm tworu ideologicznego. Naród, grupa etniczna, państwo, rasa, lud, proletariat, arystokracja, merytokracja (filozofowie). Ów twór ideologiczny potrafi „odkryć” i „zrealizować” najważniejsze cele społeczne. Absolutyzuje się go; posiada on „misję dziejową”.

Ossowski - 2 porządki życia społecznego:

1. Ład monocentryczny - typowy dla społeczeństw totalitarnych. Podstawowe decyzje pochodzą z jednego źródła. Owo centrum może mieć charakter mniej lub bardziej zinstytucjonalizowany. W państwie opartym na ładzie monocentrycznym przyjmuje się założenie, że jest tylko jedna ideologia. Jest to ład wymuszany (system sankcji pozytywnych i negatywnych). Świat ładu monocentrycznego jest niezwykle przejrzysty; każdy uczestnik życia społecznego doskonale wie za co spotka go kara, za co nagroda. Ład ten odbiera jednostce prawo decydowania o własnym losie, jak również pozbawia jednostkę odpowiedzialności za niektóre swe czyny.

2. Ład policentryczny - typowy dla społeczeństw demokratycznych. W życiu społecznym funkcjonują rozmaite ideologie i doktryny, lecz nie mają one jednego ośrodka centralnego. Występuje tutaj pluralizm życia społecznego, funkcjonują rozmaite systemy wartości. W społeczeństwie policentrycznym występuje tzw. „przeciąganie liny”. Oznacza to, że różne instytucje, grupy społeczne próbują zdobyć dominację, pozyskać nowych członków; jednakże dominacja ta oparta jest na mechanizmach demokratycznych. Ład policentryczny nie ubezwłasnowolnia jednostki. Jego główną wadą jest to, że obraz tej samej rzeczywistości przedstawiany jest różnie (nieraz krańcowo różnie) przez poszczególne źródła. Pozostaje tutaj wolność interpretacji - człowiek staje wówczas przed zasadniczym pytaniem: gdzie do cholery jest prawda? Jednostka musi dokonywać wyboru, jednakże zawieszona w próżni społecznej nie może się w niej odnaleźć bez udziału struktur pośrednich.

Przegląd prekursorów myśli politycznej:

Platon (247 - 347 p.n.e.)

Jego koncepcja była koncepcją elitarną i antydemokratyczną

• Utopijna koncepcja społeczeństwa. W jej centrum mieści się koncepcja władzy sprawowanej przez filozofów.

• Pierwszy z filozofów zwolennik głębokiej ingerencji państwa w życie jednostek. Prekursor donosicielstwa.

Rządy ulegają degeneracji i należy przygotować jednostki do odpowiedniego stosunku do władzy. Należy więc odbierać rodzicom dzieci. Zwolennik merytokracji.

„Ludzi trzeba nauczyć, że sprawiedliwość znaczy nierówność”

Arystoteles (384 - 322 p.n.e.)

Twórca socjologicznej teorii polityki. Według niego, człowiek jest istotą społeczną (polityczną). Jako pierwszy stwierdził, że nie ma idealnego ustroju, zaś rozwiązania ustrojowe muszą być relatywizowane w zależności od czasu, miejsca, społeczeństwa. Wprowadził do rozważań nad życiem społecznym i politycznym zasadę „złotego środka” (rządy umiaru) - w podejmowaniu decyzji politycznych należy unikać rozwiązań skrajnych.

Machiavelli (1469 - 1527)

Opracował koncepcję autonomii człowieka. Uważany jest za twórcę socjotechniki. Jego rozważania stanowią bardzo ważny element w dorobku myśli społecznej w ogóle, jako że pierwszy rozważania o polityce oderwał od etyki. Uważał, że najważniejszą cechą działań polityka winna być efektywność. Państwo nie jest dla niego wynikiem naturalnego rozwoju, ani Woli Bożej.

Państwo jest jedynie wynikiem - wytworem politycznym. Państwo jest potrzebne, ponieważ ludzie są egoistami (co przejawia się głównie w dążeniu do posiadania dóbr materialnych i bezpieczeństwa). Wszystko to powoduje, że ludzie odczuwają potrzebę stworzenia jakiejś instytucji, która kontrolowałaby zaradniejszych i sprytniejszych w imię dobra publicznego. Państwo jest pochodną cech człowieka.

Rozwija koncepcję socjotechniki zalecenia, co władca (władza jako taka) powinien robić, żeby być skutecznym (np. albo pozyskujemy przeciwnika, albo go niszczymy. Nie ma trzeciej możliwości). W czasach nie zdemoralizowanych, gdy ludzie są obywatelsko świadomi, najlepszym ustrojem byłaby oparta na prawie republika, bo gwarantuje wolność i jest trwała; natomiast w czasach współczesnych Machiavellemu (zwłaszcza we Włoszech) potrzebny jest monarcha, władca, który powinien być lwem i lisem - a więc powinien stwarzać pozory, że jest uosobieniem wszelkich cnót, jeśli jednak zajdzie konieczność, nie powinien on mieć skrupułów przed popełnieniem skutecznej zbrodni. Cel jakim jest zjednoczenie podzielonych od wieków i ciemiężonych Włoch, usprawiedliwia takie środki.

Machiavelli wydaje się rozróżniać dwa wzajemnie do siebie niesprowadzalne typy moralności i dwa systemy wartości, które się za nim kryją:

• moralność pogańska: akcentuje cnoty obywatelskie, dzielność, przedsiębiorczość, skuteczność, pewność siebie.

• moralność chrześcijańska: czyli celem najwyższym zbawienie jednostki; kultywuje takie cnoty jak litość, skromność, miłosierdzie, poświęcenie dla innych.

­Obu tych typów moralności i wartości nie da się bezsprzecznie pogodzić, a realizowanie celów związanych z pierwszym podważa możliwość realizowania celów związanych z drugim i na odwrót. Machiavelli zapewne jako pierwszy podważył przeświadczenie o zasadniczej zgodności wszystkich rzeczywistych wartości. Podważył również założenie coincidentia oppositorum - założenie o niesprzeczności wartości; pokazał zatem że mamy być może do czynienia z fundamentalną odrębnością różnych systemów wartości, które wchodzą ze sobą w kolizję i zawsze zatem za wybór i preferencje dla pewnych wartości musimy płacić pominięciem lub marginalizacją innych.

Wyraźnie nawiązuje do Arystotelesa; Machiavelli twierdził, że nie można wskazać na idealny ustrój, nie ma złych czy dobrych metod rządzenia - wszystko należy rozpatrywać kontekstowo, relatywnie. Prekursor podmiotowego traktowania człowieka.

Hobbes (1588-1679)

Władzę polityczną wyjaśniał w kategoriach psychologii społecznej (podobnie zresztą jak Machiavelli). Człowiek jest ogarnięty strachem, jest agresywny. Jest to niejako motorek jego postępowania. Władza polityczna jest konsekwencją tego, że na poziomie indywidualnym ludzie są ogarnięci strachem i agresywni.

• Koncepcja umowy społecznej: państwo jest wynikiem umowy społecznej. Są to rządy prawa. Ludzie rezygnują z części swej autonomii, ale za to mają większe poczucie osobistego bezpieczeństwa.

• Istnieje absolutny władca: on ustala prawa, ma nieprawdopodobny zakres uprawnień. Jest tym, który nadaje wartości (co za piękna wizja!).

Nie ma żadnych wartości uniwersalnych, a prawo ustala suweren. Prawo to wynika z rozumu politycznego, który sugeruje władcy to, co ma ustalać. Konieczne jest bezwzględne posłuszeństwo władzy.

Locke (1632 - 1704)

Utylitarysta. Twórca paru koncepcji liberalnych, w tym koncepcji „państwa - stróża”. Rzecz w tym, aby obywatelom pozostawić jak najwięcej wolności. Społeczeństwo nie jest społeczeństwem politycznym, jeśli nie spełnia czterech podstawowych warunków:

• Nie jest ono oparte na własności prywatnej

• Nie jest ono zjednoczone terytorialnie

• Jeżeli nie posiada wspólnego, acz ograniczonego prawa

• Jeżeli nie posiada zdolności rozstrzygania sporów

Państwo ma stać na straży własności prywatnej. Umowa społeczna jest potrzebna, lecz jest również ograniczeniem, toteż powinna dotyczyć jedynie własności prywatnej. Kształt tej umowy społecznej powinien być wyznaczany przez prawo posiadania i dysponowania rzeczami; ale samo to prawo nie jest przedmiotem umowy.

Jako pierwszy wprowadził rozróżnienie między państwem i rządem. W jego koncepcji funkcjonują pojęcia dwóch umów społecznych umowa społeczna prowadzi do stworzenia społeczeństwa, zaś umowa rządowa prowadzi do ustanowienia rządu. Wszelkie rewolucje są wystąpieniem przeciw rządowi, nie jednak przeciw państwu. Umowa społeczna generująca państwo jest nienaruszalna.

Chodząca opozycja Hobbesa.

Monteskiusz (1689 - 1755)

Wraca do koncepcji Arystotelesa. Nie ma idealnego modelu państwa czy rządu, zależy to bowiem od okoliczności. W sprawowaniu władzy powinna obowiązywać jedna zasada - zasada umiaru. W rozumieniu Monteskiusza, zasada umiaru oznacza, że władza nie powinna koncentrować się w jednym ręku.

Umiar bierze się z podziału władzy: koncepcja trójpodziału władzy

• Władza ustawodawcza

• Władza wykonawcza

• Władza sądownicza

Te trzy władze polityczne są niezależne od siebie.

Rousseau (1712 - 1788)

Człowiek urodził się wolny, jednak wszędzie jest w okowach. Stan natury był według niego stanem pozytywnym. Podważył tezę, że rozwój cywilizacji prowadzi do postępu. Cywilizacja różnicuje ludzi na bogatych i biednych, chociaż wszyscy z urodzenia są równi. Zwolennik tezy, że każdy obywatel ma prawo stanowić prawa, jak i doświadczać tych praw.

Władzę polityczną postrzegał jako pewną odmianę władzy społecznej, a zarazem obiektywną konsekwencję rozwoju społecznego. Władza polityczna nie jest zjawiskiem naturalnym, ale historycznym. Władza jako taka była potrzebna, ale była również potrzeba instytucjonalizacji tej władzy. Zło tkwi w instytucjach. Sama siła w sprawowaniu władzy to za mało; siła ta powinna być przekształcona w prawo, prawo w posłuszeństwo, a posłuszeństwo w obowiązek.

Niemożliwa jest likwidacja zła poprzez likwidację władzy politycznej i powrót do stanu natury. Trzeba raczej szukać różnych form stowarzyszania, kontaktu społecznego, umowy społecznej, woli powszechnej po to, aby to zło tkwiące w instytucjach zlikwidować.

Na układ władzy politycznej wg Rousseau składają się 3 podmioty:

1. Obywatele - czyli zwierzchnik; lud występujący w roli czynnej (coś na wzór władzy ustawodawczej).

2. Poddani - czyli państwo; lud w roli biernej (władza wykonawcza).

3. Książe - czyli rząd; urzędnicy, których lud wykorzystuje do egzekwowania swojej woli.

Nowa koncepcja władzy politycznej:

Władza ustawodawcza

Wola - zwierzchnik (obywatele w roli czynnej - lud)

Władza wykonawcza

Siła - rząd (urzędnicy)

Poddani - (państwo) obywatele w roli biernej

Władza opiera się na woli i sile

Trzy podstawowe klauzule nowej władzy politycznej, w której umowa społeczna jest wynikiem woli powszechnej:

1. Zupełne oddanie się każdej jednostki ze wszystkimi uprawnieniami całej społeczności. Celem i efektem jest tutaj równość sytuacji.

2. Zakaz wysuwania przez jednostkę nowych lub dodatkowych uprawnień dla siebie.

3. Dewiza - „Każdy oddając się wszystkim, nie oddaje się nikomu”.

Dopuszczalne typy rządów:

• Prawidłowe - demokracje, arystokracje, monarchia na zasadzie reprezentacji.

• Nieprawidłowe - anarchia (stan przejściowy), tyranie, oligarchie, ochlokracje.

Hegel (1770 - 1831)

Pierwszy myśliciel, który patrzył na państwo w kategoriach stricte etycznych. Fakt ten spowodował, że w kulturze niemieckiej państwo jest wartością o wiele wyżej klasyfikowaną, aniżeli ma to miejsce w innych kulturach (np. w polskiej).

Hegel nawiązuje do greckiego polis, gdzie rządziły normy moralno - obyczajowe odnoszące się zarówno do życia codziennego, jak i publicznego. Państwo jest boską ideą w ziemskiej postaci. Wola subiektywna łączy się z duchem dziejów, a państwo jest czymś, czego nie da się ogarnąć rozumem. Państwo było zawsze i jest emanacja boskiego rozumu.

Postęp polega przede wszystkim na postępie rozumności, tj. wykształceniu coraz bardziej doskonałych struktur myślenia i struktur społecznych, oraz na postępie wolności tzn. tworzeniu form społecznych dających ludziom coraz większą wolność.

W starożytnym świecie azjatyckim wolnym był tylko jeden człowiek - despotyczny władca i tylko jego rozumność mogła wcielać się w porządek instytucji. Dalszy postęp dokonał się w starożytnej cywilizacji grecko - rzymskiej, w ramach systemu której wolność była udziałem części społeczeństwa i rozumność tej części mogła wcielać się w rozwój form społecznych. Panowało przekonanie, że pewni ludzie są z natury wolni i porządek społeczny powinien im to zagwarantować. Dla reszty niezdolnej do wolności lepsze jest pozostawanie pod patronatem tamtych.

Początkowo ludzie akceptują istniejące formy społeczne jako naturalne - zastane, zgodne z religią, obyczajem. Dokonujący się jednak rozwój rozumności jednostek i związanych z tym roszczeń do wolności jednostkowej wchodzi w kolizję z niedostosowanymi do tego formami społecznymi.

Trudność polegała na tym, że trzeba byłoby wymyślić formy społeczne gwarantujące coraz większą sferę swobód jednostkowych, a zarazem zachowujące integralność i stabilność pozwalającą na uzgodnienie woli jednostkowej z wolą ogółu; rozumności jednostek z rozumnością systemu społecznego. Dowiodły tego, zdaniem Hegla, doświadczenia Rewolucji Francuskiej, która ignorując moment partykularny (jednostkowy) w człowieku, i starając się go sprowadzić do czystej ogólności, doprowadziła faktycznie do terroru, zniszczenia rozumnych postaw porządku, zakwestionowania momentu indywidualnego itd.

W czasach nowożytnych nie ma już możliwości wchłonięcia jednostkowości przez ogólność, ale nawet gdyby było to możliwe, byłoby to regresem w zakresie rozumności. Człowiek współczesny ma świadomość odrębności i odczuwa potrzebę indywidualnej wolności. Ma zatem dwa oblicza:

• oblicze ogólne;

• oblicze partykularne;

Dwoistość ta musi znaleźć odzwierciedlenie (i rozwój rzeczywiście do tego doprowadził) w dualizmie organizacji społeczeństwa, obejmującego dwie sfery :

• sferę państwa;

• sferę społeczeństwa obywatelskiego (autonomiczną wobec sfery państwa);

Społeczeństwo obywatelskie składa się z jednostek wchodzących w skład rodzin oraz ze stanów (stan rolny, stan przemysłowy, stan ogólny tworzony przez urzędników państwowych. W ramach społeczeństwa obywatelskiego więzią społeczną jest interes jednostki, rodzin i stanów; dzięki istnieniu własności prywatnej, rynku i korporacji (przedstawicielstwa stanowe) jednostki i grupy mogą realizować swoje partykularne interesy, a także uzgadniać je do pewnego stopnia z interesem ogólnym społecznej całości.

Własność prywatna jest podstawą, a także stymulatorem wysiłku (jeśli ktoś chciałby wyeliminować własność prywatną, to doprowadziłby do regresu); rynek służy uzgodnieniu interesów jednostkowych z ogólnym; również stany są podstawą kształtowania się interesów szerszych niż interes rodzin.

Nie jest to jednak samoregulacja społeczna doskonała. Rynek prowadzi na przykład do polaryzacji nędzy i bogactwa, co sprowadza zagrożenie demagogii i wzrostu zagrożeń wywrotowych, a ponadto wielką część społeczeństwa wyrzuca poza nawias systemu rynkowego.

Gdyby jednak usunięto rynek, a wraz z nim ewentualne jego negatywne konsekwencje, podważyłoby to podstawy racjonalnej organizacji i wolności społeczeństwa.

Interes urzędników państwowych nazywa Hegel „quasiogólnymi”, gdyż w interesie tego stanu leży ogólny interes społeczeństwa. Żeby jednak partykularny interes stanów, włącznie z urzędniczym nie podważył interesu rzeczywiście ogólnego, potrzebne jest stojące nad społeczeństwem obywatelskim autokratyczne, praworządne i kompetentne państwo.

Demokracja nie jest dobrym rozwiązaniem, gdyż wyłania interes, który pod pozorem ogólności jest de facto interesem grup najsilniejszych. Poza tym trudno ją pogodzić z wymogiem kompetencji potrzebnej państwu.

W jego koncepcji państwo i społeczeństwo obywatelskie wzajemnie się uzupełniają, ale i równoważą, stanowiąc dla siebie pewne ograniczenia: prawa jednostki i formy jego samoorganizacji stanowią granice działania państwa, a prawo państwowe ograniczają dowolność życia społecznego. Na styku obu sfer powołane zostały korporacje wyrażające interesy stanów wobec aparatu państwowego (stanowego).

W rozumnym społeczeństwie, zdaniem Hegla, poszczególne interesy jednostkowe i grupowe powinny móc się wyrazić, a formy społeczne powinny zinstytucjonalizować konflikt, wyłonić organy i procedury mediacji, kompromisu, ograniczania konfliktu itp.

Max Weber (1864 - 1920)

Stwierdził, że wszystkie analizy przyczyn, skutków, prawidłowości i nieprawidłowości funkcjonowania instytucji politycznych nie upoważniają nas do udzielania odpowiedzi na podstawowe pytania - czy lepiej być liberałem, czy demokratą; rewolucjonistą, czy ewolucjonistą.

Pytanie dotyczące działań politycznych powinno zawierać dwa elementy - dwa subpytania:

• jaki system wartości przyświeca działaniom politycznym

• jakie dla społeczeństwa będą skutki podejmowanych działań politycznych

Weber mówił, że ani cele, ani wartości czy ideały nie usprawiedliwiają działań, które rodzą negatywne konsekwencje dla tych, których dotyczą.

Dwie perspektywy etycznego działania:

1. etyka przekonań

2. etyka odpowiedzialności (przewidywanie konsekwencji swoich działań)

Polityk musi posiadać jakiś system wartości (etyka przekonań), ale nie może na nim poprzestać, jako że powinien kierować się również etyką odpowiedzialności i znać konsekwencje swoich działań. Powinien oba wymiary etyczne łączyć ze sobą, co jednak w praktyce jest niezwykle trudne uciążliwe.

Koncepcja legitymizacji władzy:

Legitymizacja uznanie za „prawowite” zarówno grup, które władzę sprawują (elity władzy), jak i instytucji, które grupy te wykorzystują do sprawowania władzy. Prawowite znaczy: zgodne z prawem lub dobrowolne podporządkowanie.

Weber swoją koncepcję legitymizacji władzy oparł na trzech rodzajach prawomocnego panowania:

1. władza tradycyjna - opiera się na przekonaniu osób, których ta władza dotyczy, że jest ona ważna lub prawomocna, ponieważ sposób wyłaniania osoby lub grupy osób sprawujących władzę oparty jest na tradycji - jest taki sam „jak zawsze”.

2. władza charyzmatyczna - wynika z przekonania osób, które władzy doświadczyły, że władza jest legitymizowana ze względu na wyjątkowe cechy przywódcy oraz jego szczególną misję dotyczącą społeczeństwa.

3. władza legalna - wynika z przekonania, że prawomocną przesłanką do jej sprawowania jest legalne ustanowienie, czyli zgodne z obowiązującą procedurą.

Weber wprowadził pojęcie wiary legitymizacyjnej, która przejawia się tym, że istnieje pewna forma wewnętrznego przekonania, posłuszeństwa, wewnętrznej zgody na sprawowanie takiej, a nie innej władzy. Legitymizacja władzy może mieć również subiektywny sens.

Na gruncie wiary legitymizacyjnej wyróżniamy trzy rodzaje zachowań:

1. zachowania bezrefleksyjne - polegają na akceptacji tego, co jest (niewielu ludzi zastanawia się nad światem, nad swoim losem). „Władzy trzeba być posłusznym” wskaźnik bezrefleksyjności - automatycznych przekonań w relacji z władzą. Konsekwencją takich zachowań jest zdenerwowanie społeczne.

2. zachowania refleksyjne - polityczne zachowania refleksyjne jednostki polegają na tym, że jednostka zna swoje intencje (wie czego oczekuje od władzy) i jest w stanie przewidzieć intencje drugiej strony (instytucji politycznej).

3. zachowania analityczne - takie, w których jednostka jest w stanie przewidzieć intencje swoich zachowań, zrozumieć uwarunkowania swoich oczekiwań i jest w stanie przewidzieć konsekwencje swoich zachowań w stosunku do władzy politycznej. Jednostka jest w stanie zrozumieć, czego władza chce, uwarunkowania i konsekwencje podjętych przez władzę dla społeczeństwa decyzji.

Wielu krytyków uważa, że Weber za bardzo skupiał swą uwagę na wymiarze prawnym legalności. Współczesna interpretacje jego koncepcji idzie w innym kierunku, a mianowicie: współczesna interpretacja władzy legalnej wyróżnia dwa podtypy władzy legalnej:

1. władza formalno - racjonalna: wszystkie prawa zostają uznane za ważne i uzasadnione jedynie na gruncie poprawnej procedury ich tworzenia. Istnieją tu dwie drogi tworzenia prawa: demokratyczna i niedemokratyczna.

2. władza wartościowo - racjonalna: fundamentalne uregulowania konstytucyjne zostają uznane za ważne i uzasadnione przez odniesienie ich do wspólnych wartości.

Jeśli chodzi o współczesne demokracje, to te dwa typy są najczęściej wymienianymi przez teoretyków. Władza legalno - formalna może być zgodna z procedurą, ale równocześnie może ograniczać nasze prawo do wolności. Stąd, współczesna władza legitymizowana ma zabarwienie wartościujące.

Współcześnie legitymizacja władzy politycznej w systemach demokratycznych możliwa jest od dwoma warunkami:

1. gdy państwo i jego organy władzy reprezentują wolę obywateli i jest to tzw. zabezpieczenie czysto proceduralne.

2. gdy państwo realizuje w jakimś stopniu te wartości, które da się określić jako wartości demokratyczne (wolność, równość i takie tam...). Wówczas mówimy, że władza jest legitymizowana.

Istnieją jednakże inne moce legitymizacyjnego ustanawiania władzy:

Alternatywne sposoby podtrzymywania władzy:

1. Przemoc - stosowana przez różnego rodzaju reżimy totalitarne.; „naga przemoc” - podporządkowanie oparte na potencjalnym lub rzeczywistym użyciu siły. Systemy takie utrzymują własne armie podręcznych ideologów, którzy przekonują że istniejąca władza jest najlepszą z możliwych.

2. Fatalistyczne przekonania ludzi, którzy postrzegają swoje życie jako podporządkowane „siłom zewnętrznym”. Oparte na poczuciu bezsilności wobec otaczającego świata.

3. Interesowna adaptacja - akceptujemy stan taki jakim jest, ale nie bezinteresownie. Inaczej mówiąc, koncesjonowanie ognisk buntu społecznego jest skutecznym sposobem na zapewnienie sobie długotrwałych i spokojnych rządów. Przykładów nie trzeba szukać daleko: dwudziestolecie międzywojenne we frankistowskiej Hiszpanii władza daje pewne uprawnienia grupom społecznym. W Polsce były za to „sklepy z żółtymi firankami” dla dygnitarzy.

W nowożytnych koncepcjach legitymizacji władza polityczna uzyskuje swą prawomocność (jest legitymizowana) poprzez rozwijanie szeregu gwarancji dotyczących w miarę świadomego i powszechnego udziału obywateli w procesie politycznym, oraz poprzez uzyskiwanie poparcia społecznego.

David Beetham: Trzy poziomy legitymizacji

(Szczupaczyński - Władza i Społeczeństwo t. 1)

1. Poziom reguł - władza na tym poziomie jest legitymizowana o tyle, o ile nabywa się ją i sprawuje zgodnie z przyjętymi regułami - zarówno pisanymi, jak i niepisanymi (nieformalnymi). Falandyzacja prawa obchodzenie prawa. Poziom reguł dotyczy legitymizacji proceduralnej. Nielegalność władzy na tym poziomie występuje wtedy, gdy została ona zdobyta przy pogwałceniu obowiązujących reguł.

2. Poziom przekonań - na tym poziomie władza polityczna jest legitymizowana o tyle, o ile reguły władzy znajdują oparcie w przekonaniach stron związanych stosunkami władczymi. Społeczeństwo jest przekonane, że reguły konstytucyjne dotyczące sprawowania władzy są przestrzegane. Innymi słowy, legitymizacja tutaj dotyczy zakresu społecznej akceptacji porządku konstytucyjnego i pozakonstytucyjnego. Występują na tym poziomie trzy szczegółowe warunki, które muszą zostać spełnione:

Trzy podstawowe zespoły zmiennych składające się na zwiększenie stopnia legitymizacji:

1. Przekonania co do tego, od kogo pochodzi władza (czy władza ta pochodzi, dajmy na to od autorytetów, czy od osób co do których mamy wątpliwości).

2. Przekonania społeczne co do kwalifikacji osoby sprawującej władzę polityczną.

3. System przekonań społecznych dotyczących tego, czy władza polityczna służy dobru wspólnemu, czy służy ona interesom partykularnym, indywidualnym.

3. Poziom zachowań (przyzwolenia) - władza polityczna jest na tym poziomie legitymizowana wtedy, kiedy uzyskuje czynne przyzwolenie na potencjale sprawowanie funkcji władczych, oraz wtedy, gdy rozwijane są działania mobilizacyjne - np. gdy chodzi o udział w wyborach.

Władza jest nielegitymizowana wtedy, gdy występuje wycofanie czynnego poparcia, które może przybierać różne formy.

H. Linz: „Minimalne ujęcie legitymizacji ma miejsce wówczas, gdy dany rząd traktowany jest przez społeczeństwo jako mniejsze zło od innych rządów”.

Komentarz 1

Legitymizacja reguł konstytucyjnych.

Założenie: przekonanie co do prawomocności władzy politycznej.

Dwa źródła prawomocności władzy konstytucyjnej:

1. Suwerenny lud (od czasów Rewolucji Francuskiej). Wiara w suwerenność podmiotu zbiorowego.

2. Przekonanie dotyczące ograniczenia suwerenności podmiotu zbiorowego.

Podstawowe źródła ograniczeń suwerennej władzy ludu:

1. wiara w tradycjonalizm i dziedziczenie (np. Holandia) - szacunek dla monarchii poprzez szacunek dla tradycji daje pewne prerogatywy, głównie jednak reprezentacyjne, czy ceremonialne. Są jednak państwa, jak np. Maroko czy Jordan, gdzie są one również wykonawcze.

2. przyjęcie ideologicznego założenia o konieczności ograniczenia suwerenności ludu. Np. przewodnia rola klasy robotniczej.

3. wprowadzenie do zasad legalności władzy kryterium teokratycznego - Iran.

Legitymizacja reguł konstytucyjnych pochodzić więc może z różnych, czasem konkurencyjnych źródeł.

Komentarz 2

Normą obowiązującą na tym poziomie legitymizacji władzy politycznej jest realizacja przez tą władzę interesu ogólnego. Są dwie reguły, za pomocą których sprawdzić można, czy władza realizuje interes ogólny.

1. Wymiar odnoszący się do opozycji (może legitymizować władzę, lub ją delegitymizować). Beetham regułą jest to, że wszystkie rządy utrzymują ludzi w przekonaniu, że służą dobru wspólnemu, a wszystkie opozycje twierdzą że tak nie jest. Spór ten jednak trzeba traktować w kategoriach retoryki, jako pewnego rodzaju grę; Beetham uważa jednak, że jest duża różnica między w/w sporem, a ugruntowanym przekonaniem dużej części społeczeństwa, że rząd mija się z dobrem ogólnym.

2. Przekonania społeczne - są dwa rodzaje przyczyn, które dają przekonanie że rząd nie realizuje dobra ogólnego:

• niepowodzenia rządu

• widoczne rozmiary działań partykularnych rządu - no wykorzystywanie stanowisk publicznych dla prywatnych korzyści; faworyzowanie interesu wybranych grup społecznych

Pewne działania opozycji w stosunku do społeczeństwa, mają zdyskredytować rząd w oczach społeczeństwa.

Komentarz 3

Można mówić o dwóch podstawowych typach poparcia:

1. Poparcie w ramach procesu wyborczego - instytucja wyborów łączy w sobie funkcje bezpośrednie lub pośrednie, wyboru rządu i jednocześnie funkcję wyrażania poparcia dla tego rządu.

2. Typ mobilizacyjny - poparcie pełni tylko funkcję czystego poparcia. Największe doświadczenie w jego tworzeniu mają reżimy komunistyczne. Tego rodzaju poparcie organizuje rząd lub partia. To poparcie nie wiąże się z wyborem kandydatów aspirujących do stanowisk publicznych, ale z uruchamianiem poparcia dla wyznaczanych przez centrum celów.

Metody: pikniki, festyny etc. poza okresem kampanii wyborczej, działania poprzez media. Permanentna mobilizacja tworzy zapotrzebowanie na przywódców o charakterystycznych kwalifikacjach.

Beetham ci, którzy umieją ciągnąć lud za sobą mają niekoniecznie wiedzę, umieją raczej trafiać w nastroje społeczne. Do tego dochodzi specyficzna retoryka „mówienia językiem respondentów” - np. Tymiński.

Polityczna organizacja społeczeństwa

Możemy spotkać się z czterema podejściami do analizy organizacji polityczno - społecznych.

1. Polityczna organizacja społeczeństwa traktowana jest jako suma poszczególnych organizacji, instytucji politycznych - np. partie, państwo i jego organy, protopartie.

2. Polityczna organizacja społeczeństwa rozumiana jest jako sposoby politycznego kierowania ludźmi, i zarządzania zasobami materialnymi.

Głównym problemem są tutaj uprawnienia władcze instytucji, rządu, parlamentu, związku zawodowego; ale i grup nacisku.

Kryteria:

1. sposób sprawowania władzy w społeczeństwie: polityczne organizacje społeczne dzielą się na:

• Zamknięte: społeczeństwa kierowane przez jednowładztwo - monarchia, tyrania, rządy elit, niedemokratyczne sposoby sprawowania władzy.

• Otwarte (partycypacyjne): szeroki udział różnorodnych instytucji (nawet społeczeństwa) w sprawowaniu władzy.

2. Sposób osiągania celów i podejmowania decyzji: polityczna organizacja społeczeństwa jako system.

• Konsocjacyjny: przewiduje współzawodnictwo, współdecydowanie w procedurach podejmowania władzy przez wszystkie podmioty polityczne występujące na scenie politycznej.

• Korporacyjny: oparty na wyraźnej instytucjonalizacji interesów publicznych i wprowadzaniu reprezentantów różnorodnych organizacji bezpośrednio na politykę się nie orientujących, do struktur decyzyjnych.

• Konkurencyjny: zakłada wyraźną rywalizację podmiotów politycznych dotyczącą sprawowania i zdobywania władzy.

3. Sposób kontroli rozwijanej nad podmiotami politycznymi:

Demokratyczne	Niedemokratyczne
Kontrola formalna	Kontrola niesformalizowana
Jasne reguły	Niejasne reguły
Jawne kryteria	Niejawne kryteria
Kontrola społeczeństwa ze strony opinii publicznej	Kontrola wzajemna

3. Polityczne organizacje społeczne traktuje się jako całokształt uporządkowanych wartości, norm, wzorców, ról - czyli podmiotów politycznych określających porządek życia społeczno - politycznego:

Wartości: ukierunkowują działania polityczne, pozwalają na w miarę jasne formułowanie celów, uzasadnień dla tych celów, oraz ocen tych celów.

Normy: główne prawne zasady dotyczące praktyk politycznych. Regulują zachowania członków organizacji. Normy obyczajowe, prawne, polityczne (np. dyscyplina w głosowaniu).

Wzorce dotyczące:

• Działań związanych z podejmowaniem decyzji w ramach instytucji władczych, o podjęciu jakiegoś problemu.

• Działa dotyczących oceny podjętych decyzji (analiza przebiegu decyzji).

• Oceny kształtującej się sytuacji politycznej (wzorce inicjowania decyzji).

• Działań podejmowanych przez władzę polityczną wobec otoczenia społecznego, jak również decyzji politycznych już podjętych (wzorce podejmowania decyzji).

• Działań podejmowanych w ramach otoczenia społecznego, a służące zdobywaniu sojuszników lub też minimalizowaniu wpływów określonych sił politycznych - np. działania partii politycznych i organizacji politycznych próbujących zdobyć poparcie dla swoich pomysłów.

• Działań podejmowanych przez otoczenie społeczne wobec władzy politycznej - np. inicjowanie zmian.

Role: rola polityczna utożsamiana jest z trzema specyficznymi zjawiskami:

• Z rolami aktorów sceny politycznej.

• Z pozycjami i stanowiskami wyspecjalizowanymi, czyli funkcje polityczne.

• Z podmiotami politycznymi zorientowanymi na zdobywanie i utrzymywanie władzy politycznej.

Role aktorów:

Wszystkich aktorów sceny politycznej dzieli się na kilka kategorii, w zależności od rodzaju sceny na jakiej działają:

• Polityczna scena o charakterze międzynarodowym aktorami są państwa, organizacje międzynarodowe, określone polityczne ruchy o charakterze międzynarodowym.

• Scena centralna - krajowa między innymi:

• scena wyborcza - parlamentarna (komisje, frakcje, kluby niezależne)

• scena rządowa (premier, ministrowie, komisje rządowe)

• scena korporacyjna (naczelne organy samorządowe, związki zawodowe, instytucje biznesowe - np. Krajowa Izba Gospodarcza, BCC, Krajowa Izba Mody, Krajowa Izba Lekarska)

• scena administracyjna (centralne urzędy administracji publicznej - np. Główny Urząd Ceł)

Pojęciem dopełniającym pojęcie sceny politycznej jest pojęcie kulisów politycznych. I. Staniszkis twierdzi, że najważniejsze decyzje polityczne zapadają w kulisach politycznych. Teoretycy zajmujący się zagadnieniem kulisów politycznych szukają przyczyn zjawiska w spiskowej teorii dziejów. Cała gra polityczna nie rozgrywa się jawnie na publicznej scenie politycznej. Ci, którzy posługują się pojęciem aktorów, sceny, kulisów politycznych, mają tendencje do postrzegania polityki w kategorii zakulisowych gier, spiskowej teorii dziejów.

4. Podejście systemowe.

W tym podejściu polityczną organizację społeczną traktuje się jako względnie trwały, otwarty system, skoncentrowany na kontroli spraw dotyczących ludzi i zasobów, oraz na reglamentowaniu tych zasobów między poszczególne podmioty indywidualne i grupowe.

W tym podejściu systemowym wyróżnia się różne podsystemy:

• podsystemy tworzące decyzje, programy działania ustalające cele i działania w skali całej politycznej organizacji społeczeństwa. Strukturę takiego podsystemu tworzą takie elementy jak:

• parlament

• rząd

• partie rządzące

• podsystemy wspierające, zapewniające mniej lub bardziej korzystne relacje z otoczeniem - np. instytucje eksperckie, organizacje doradcze, wyspecjalizowane organy administracji państwowej, których działaniem jest wspieranie działań politycznych, instytucje o charakterze propagandowym.

• podsystemy scalające. Należą tutaj instytucje, które pełnią funkcje socjalizacyjne czy indoktrynacyjne (system szkolny, instytucje edukacyjne, oświatowe, organizacje i instytucje religijne - np. kościół); instytucje stosujące sankcje wobec tych osób lub instytucji, które nie chcą poddać się socjalizacji (sądy, policja, prokuratury).

• podsystemy adaptacyjne - zbieranie wiedzy, doświadczeń społecznych, oraz przetwarzanie ich na działania o charakterze eksperckim lub wykorzystują je, by ostrzegać o potencjalnych zagrożeniach - Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich.

• podsystemy kontrolne i koordynujące funkcjonowanie systemu politycznego:

• Urząd Prezydencki

• Najwyższa Izba Kontroli

• Środki Masowego Przekazu

• Partie opozycyjne

Funkcje systemu politycznego

1. Funkcja adaptacyjna polega na przystosowaniu otoczenia społecznego do wymogów życia politycznego z jednej strony, z drugiej zaś polega ona na przystosowaniu tego systemu politycznego do wymogów makrostruktury społecznej - np. próba przekonania społeczeństwa polskiego o konieczności wstąpienia do UE, o utworzeniu instytucji Rzecznika Praw Dziecka itp.

2. Funkcja regulacyjna sprowadza się do przyspieszania lub hamowania tempa zmian, zwiększania lub zmniejszania zakresu, głębokości występowania zmian, bądź też sprowadza się do modyfikowania procesów zachodzących w otoczeniu społecznym.

Trzy postacie tej funkcji:

regulacja restrykcyjna: hamowanie tempa zmian, które zachodzą w społeczeństwie. Funkcję tę spełnia Rada Polityki Pieniężnej, NBP.

regulacja stymulująca: przyspieszanie tempa zmian, poszerzanie zakresu zmian, które zachodzą w otoczeniu społecznym procedury prywatyzacyjne w Polsce w okresie transformacyjnym.

regulacja harmonizująca: dążenie do ograniczania nierównomierności zmian - np. w Łodzi dla zrównoważenia rozwoju przemysłu próbuje rozwijać się handel (hipermarkety).

3. Funkcja innowacyjna wyrażająca się w inicjowaniu wszelkich zmian w otoczeniu społecznym - np. wprowadzanie nowych instytucji, stymulacja rozwoju instytucji non-profit (zajmują się problemami społecznymi - np. inkubatory przedsiębiorczości).

4. Funkcja kierownicza polega na ukierunkowywaniu aktywności społecznej, koordynowaniu ich działalności i kontrolowaniu różnych sfer życia społecznego.

Demokratyczne i niedemokratyczne systemy polityczne

Demokracja system spontanicznego podporządkowania

Demokracja specyficzny system organizujący relacje między rządzącymi, a rządzonymi, polegający na tym, że istnieje wyraźna gotowość do dobrowolnego podporządkowania się rządzącym.

Średniowieczna Europa

1. Wskaźnikiem tworzenia się demokracji było utworzenie ogólnokrajowego parlamentu brytyjskiego.

2. Wskaźnikiem tworzenia się demokracji były sejmy i sejmiki w Polsce Szlacheckiej, gdzie wprowadzono zasadę pacta conventa (władca zrzeka się czasowo swoich uprawnień).

3. Innym wskaźnikiem tworzenia się demokracji był system cechowy, tworzenie się korporacji poszczególnych zawodów - chcąc wykonywać daną profesję, trzeba było przejść od czeladnika do mistrza.

Po Rewolucji Francuskiej

Momentem przełomowym była Rewolucja Francuska i Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela uchwalona w 1789. Odtąd, wyrazem demokracji są prawa jednostki.

Współczesne demokracje analizowane są na trzy sposoby:

1. Ujęcie aksjologiczne - oznacza system stosunków społecznych, umożliwiający realizację takich wartości demokratycznych jak: wolność, równość, godność człowieka, tolerancja, pluralizm.

2. Ujęcie procesualne - zwraca się uwagę na to, że demokracja to specyficzny zespół instytucji politycznych i mechanizmów związanych ze sprawowaniem władzy. Bierze się tu pod uwagę tzw. minimum proceduralne, czyli pewne minimalne warunki występowania instytucji demokratycznych, a generalnie bierze się pod uwagę pewne reżimy polityczne. Rozważa się tutaj również pewne sposoby legitymizowania władzy politycznej.

3. Ujęcie substancjalne - demokracja stanowi efekt społecznego funkcjonowania mechanizmów i instytucji politycznych zorientowanych na realizację podstawowych wartości demokratycznych. Demokracje powinny zapewniać stabilność, bezkonfliktowe rozwiązywanie problemów, mają likwidować różnice społeczne, ochraniać wszelkie mniejszości.

Łącząc te trzy ujęcia, można wyróżnić trzy podstawowe płaszczyzny demokracji:

Trzy podstawowe płaszczyzny demokracji:

1. demokracja polityczna odnosząca się do procesów sprawowania władzy publicznej w politycznym systemie państwa.

2. demokracja społeczna - interesują nas procesy dotyczące upowszechniania zasad i wartości demokratycznych.

3. demokracja gospodarcza, która przejawia się w stosunkach pracy, odnosi się do środowiska pracy. Jest syntezą demokracji politycznej społeczeństwa.

Zasady współczesnych demokracji politycznych

Zasada suwerenności narodu:

Suwerenność narodu pojętego jako ogół obywateli. Nikt nie może wyręczać obywateli w funkcjach stanowienia władzy politycznej. Każda nowa władza jest wybierana w wyborach powszechnych, tajnych i bezpośrednich (np. zamach stanu jest złamaniem zasady demokracji).

Formalna zasada trójpodziału i równowagi władz

Od XVI wieku uważa się, że jest to najlepszy sposób na samoograniczanie władzy. Występują tutaj jednak pewne odstępstwa - cztery próby wprowadzania nowych elementów:

• próba wprowadzenia zasady jednolitości władzy (w systemie socjalistycznym nie było trójpodziału władzy. Lenin nazywał to „demokracją socjalistyczną”)

• wprowadzenie zasady odpowiedzialności opozycyjnej rozumianej jako wprowadzenie w sposób formalny instytucji politycznej, która stanowi swoisty „gabinet cieni” w stosunku do partii rządzących (np. w Wielkiej Brytanii istnieje rząd Jej Królewskiej Mości, który jest gabinetem cieni w układzie wielopartyjnym).

• Decentralizacja na korzyść władz samorządowych (samorządu regionalnego i lokalnego stanowi w dalszym ciągu formę sprawowania władzy politycznej - państwowej)

Warunki, jakie są konieczne do sprawowania władzy przez samorządy:

1. Muszą mieć miejsce bezpośrednie wybory do rad.

2. Występowanie odpowiedzialności władzy lokalnej przed odpowiednią radą.

3. Kontrola władzy wykonawczej nad administracją lokalną.

4. Odpowiednie uprawnienia finansowe przyznawane władzy samorządowej.

Występowanie tzw. „4-tej władzy”, czuli pojawienie się funkcji kontrolnej przypisanej środkom masowego przekazu. Oddanie mediom części uprawnień władzy wykonawczej - kształtowanie zachowań politycznych.

Odstępstwa, czyli demokracja bezpośrednia

Zasada tzw. przedstawicielstwa bezpośredniego, czyli próba powrotu do starej ateńskiej zasady demokracji bezpośredniej, gdzie wolny człowiek może się bezpośrednio wypowiedzieć.

Referendum

2 kryteria:

1. Obligatoryjność - wszyscy obywatele są pytani o pewną sprawę.

• Przesądzające - wynik referendum zobowiązuje władze państwowe do postępowania zgodnie z wynikiem referendum. Dotyczy spraw podstawowych i ustawy zasadniczej.

• Konsultacyjne - władza chce zasięgnąć opinii społecznej w sprawie o alternatywnym rozwiązaniu.

• Zasięg

• Ogólnokrajowe

• Lokalne

Veto, albo sprzeciw ludowy:

Na wniosek jakiejś grupy ludowej ogłasza się referendum w tej sprawie i ogłasza się veto zawieszające na jakiś czas badania sytuacji (tak jest w niektórych konstytucjach). Często jest formułowane, gdy wchodzi jakieś nowe prawo, zasada. Jeśli wynik referendum jest pozytywny, trzeba jeszcze raz głosować. Najczęściej stosowane w Szwajcarii i Włoszech. W naszej konstytucji nie ma takiego zapisu.

Inicjatywa ludowa (społeczna):

Polega na tym, że jakaś grupa obywateli ma prawo zgłosić do parlamentu jakiś projekt - np. ustawy. W naszej konstytucji istnieje taka możliwość. Wystarczy zebrać 500 000 podpisów.

Zebrania gminne:

W odniesieniu do spraw lokalnych urządza się głosowanie. Sołtys ogłasza zebranie (np. w sprawie budowy nowego wychodka), aby podjąć wspólnie decyzję.

Badanie opinii publicznej

Ta funkcja zbliżona jest do w swej formie do referendum konsultacyjnego. Jest to nowoczesna forma demokracji bezpośredniej. Współczesne demokracje to nie rządy ludu, ale rządy opinii publicznej (bardzo chwytliwe hasło). Kampanie wyborcze (i inne też) przygotowuje się pod kątem opinii publicznej.

Zasada pluralizmu społecznego i politycznego

Zasada pluralizmu politycznego polega na dopuszczeniu grup, ich opinii i dążeń, celów i wartości do demonstrowania w życiu publicznym.

1. Wolność zrzeszania się: ograniczenia - konieczność ochrony porządku publicznego, bezpieczeństwo obywateli.

2. Prawo tworzenia instytucji o charakterze samorządowym: zalicza się tu wszystkie instytucje, które oparte są o formułę korporacjonizmu:

1. Związki zawodowe

2. Izby rzemieślnicze

3. Komitety

4. Komisje

5. Federacje konsumentów itp.

3. Wolność petycji, zgłaszania władzy własnych próśb, zażaleń.

4. Wolność zgromadzeń i manifestowania swych poglądów.

5. Istnienie wolności osobistej: swoboda wypowiedzi publicznych przy prawnej i materialnej gwarancji.

6. Wolność prasy (wolność publikacji).

7. Zasada tolerancji

8. Zasada pluralizmu gospodarczego rozumiana jako dopuszczenie do działalności gospodarczej podmiotów opartych na rozmaitych formach własności.

Analizę systemów demokratycznych prowadzi się również z punktu widzenia cech konstytutywnych tychże systemów (z punktu widzenia cech minimalnych - wystarczających, konieczne ale nie wystarczające) wg R. Dahl'a

Cechy konstytutywne systemów demokratycznych:

1. Wybór przedstawicieli - do sprawowania władzy nad decyzjami rządowymi w sferze polityki są konstytucyjnie uprawnieni przedstawiciele.

2. Wolne i uczciwe wybory - przedstawiciele wybierani są w miarę często i w sposób uczciwy, w oparciu o znane zasady (ordynacja wyborcza) i w wyborach tych przymus (w zasadzie) nie jest stosowany.

3. Powszechne prawo wyborcze - wszyscy dorośli mają prawo udziału w wyborach (czynne prawo wyborcze)

4. Bierne prawo wyborcze - praktycznie wszyscy dorośli mają prawo ubiegać się o stanowiska w rządzie, choć czasem cenzus wieku może być wyższy, niż w przypadku czynnego prawa wyborczego.

5. Wolność słowa - obywatele nie obawiając się kary mają prawo wypowiadać się w szeroko rozumianych kwestiach politycznych, co obejmuje również krytykę rządu, ustroju politycznego, obowiązującej ideologii, porządku prawno - społecznego, urzędników etc.

6. Dostęp do informacji - demokracja i obywatele mają dostęp do alternatywnych źródeł informacji. Źródła, które istnieją są prawnie chronione.

7. Swoboda stowarzyszania się - w celu egzekwowania swoich rozmaitych uprawnień, obywatele mają prawo do tworzenia względnie niezależnych stowarzyszeń i organizacji. Względna niezależność wiąże się z pewnymi ograniczeniami o charakterze konstytucyjnym (nie mogą istnieć te stowarzyszenia, które kierują się nienawiścią).

Występowanie wyżej wymienionych minimów jest warunkiem wystarczającym do spełnienia podstawowych kryteriów ładu demokratycznego.

Cztery kryteria ładu demokratycznego wg Dahl'a

1. Skuteczny udział - w procesie podejmowania decyzji wszyscy obywatele winni mieć rzeczywistą i jednakową możliwość wyrażania swych preferencji co do jego ostatecznego wyniku. Winni też mieć też taką możliwość wpływu na ustalanie wokandy, oraz przedstawiania swych racji na rzecz preferowanego rozstrzygnięcia. Inaczej: zapewnienie równości wyborów.

2. Równość głosów w stadium decyzyjnym - w decyzyjnym stadium podejmowania postanowień, każdy obywatel winien mieć zapewnioną jednakową możliwość wyrażania swych preferencji, które potraktowane być muszą jako równie ważkie co preferencje innych obywateli. Przy ustalaniu wyniku wzięte muszą być pod uwagę wszystkie wyrażone preferencje i tylko one. Inaczej: zapewnienie realnego uczestnictwa społeczeństwa w procesie politycznym.

3. Warunki rozeznania - każdy obywatel powinien mieć odpowiednie i jednakowe możliwości stwierdzenia i oceny (w czasie jaki pozostawia konieczność podjęcia decyzji), który z możliwych jej wariantów najlepiej przysłuży się jego interesom. Inaczej: zapewnienie możliwości zrozumienia tego, co dzieje się w życiu politycznym i publicznym.

4. Kontrola wokandy - Demos powinien posiadać wyłączną możliwość decydowania, w jaki sposób ustalana ma być wokanda spraw podlegających rozstrzygnięciu na mocy procedur demokratycznych. Kryterium to nie zakłada, by demos był kompetentny do rozstrzygania wszelkich kwestii wymagających wiążących decyzji. Zakłada natomiast, iż jest on kompetentny decydować o tym:

• jakie kwestie wymagają tego rodzaju postanowień

• które z nich może on samodzielnie rozstrzygać

• na jakich warunkach uprawnienia do podejmowania decyzji mogą być delegowane

Demos jest najlepszym sędzią swych kompetencji i ich ograniczeń. Kryterium ostatecznej kontroli dopełnia wymogi, jakie spełniać musi w pełni demokratyczne postępowanie względem demosu. Inaczej rzecz ujmując, chodzi o stworzenie instytucjonalnych warunków społecznej kontroli priorytetów rządowych oraz włączenia całej dorosłej społeczności w obręb demokracji.

Demokracja jest ustrojem w którym nie ma przymusu, a więc ustrojem w którym implicite zakłada się że:

• nie wszyscy obywatele muszą być zgodni co do oceny działań politycznych, czy roli państwa

• w demokracji nie wszyscy muszą uczestniczyć w życiu politycznym

• rządzący nie muszą przykładać równego znaczenia dla wyrażanych wobec nich preferencji

• o rozdziale stanowisk nie musi decydować kryterium większości głosów, ale trzeba to zawsze publicznie wyjaśnić

• władza ustawodawcza nie musi być jedna

• rządzący nie muszą postępować w sposób preferowany przez obywateli; mogą odstąpić od tych preferencji w imię „racji stanu”, czy nadrzędnego interesu narodu, ale za swoje decyzje są odpowiedzialni

• rządzący nie muszą być reprezentantami partii politycznych (np. Włochy)

• fundamentem życia politycznego nie musi być aktywność zróżnicowanych i autonomicznych grup; mogą nimi być mniej lub bardziej wyraźne „monopole” elit politycznych

• terytorialny podział władz nie musi zakładać istnienia wielości szczebli i samorządów lokalnych

• najwyższej władzy wykonawczej nie musi sprawować jedna osoba, a jeśli już tak jest, to nie musi być wybierana przez ogół obywateli

• wszystkie dziedziny władzy państwowej nie muszą się wzajemnie przez cały czas kontrolować

Biorąc to pod uwagę, możemy wyróżnić cztery typy demokracji (gdzie bierze się pod uwagę dwa kryteria: kryterium proceduralne i kryterium dotyczące elit politycznych):

4 typy demokracji

1. demokracja skonsolidowana

2. demokracja nieskonsolidowana

3. demokracja ograniczona

4. pseudodemokracja

Demokracja skonsolidowana

W tym typie demokracji, spełnione są wszystkie proceduralne kryteria demokracji. Ponadto, w tego typu demokracjach ważniejsze grupy i elity polityczne akceptują istniejące instytucje polityczne oraz stosowane przez nie reguły postępowania.

Demokracje nieskonsolidowane

Występują tutaj instytucje proceduralnej demokracji (minima proceduralne), oraz masowe uczestnictwo obywateli w życiu politycznym. Brak jednak jest zgody elit politycznych dotyczącej demokratycznego porządku w polityce, zaś poszczególne frakcje elit nie mają do siebie pełnego zaufania.

Demokracje ograniczone

Elity polityczne podzielają poglądy na temat demokratycznego porządku w polityce i są strukturalnie zintegrowane, ale jednocześnie występują wyraźne restrykcje wyborcze, a z uczestnictwa politycznego wyłączone są znaczne odłamy społeczeństwa - np. chłopi w Hiszpanii za rządów gen Franco.

Pseudodemokracje

Instytucje demokratyczne występują, ale mają jedynie fasadowy charakter. Właściwy ośrodek władzy politycznej znajduje się w rękach jednej partii.

Procesy demokratyzacji w państwach postkomunistycznych

W czasach nowożytnych da się wyróżnić trzy fale okresu demokratyzacji.

1. Demokratyzacja długotrwała 1828 - 1926

2. Demokratyzacja krótkotrwała 1943 - 1962

3. Demokratyzacja zapoczątkowana w 1974 roku (tu mieszczą się procesy demokratyzacji krajów postkomunistycznych).

Demokratyzacja długotrwała

Fala ta związana była z rewolucjami Francuską i Amerykańską. Nastąpiły zmiany w sposobie gospodarowania, przedefiniowanie interesów grupowych, zmiany w sferze kultury, dopuszczenie klasy robotniczej do polityki - masy zostały wprowadzone na scenę polityczną.

Demokratyzacja krótkotrwała

Związana z konsekwencjami zapowiadanego zwycięstwa Aliantów w II wojnie światowej; autonomizacja kolonii.

Demokratyzacja zapoczątkowana w 1974

Falę tę ujmuje się w kategoriach globalnych, związana jest z globalizacją społeczeństw, instytucji społecznych i McDonaldyzacją społeczeństw. 1974 zapoczątkowanie procesu demokratyzacji społeczeństw Azji Południowej.

Proces demokratyzacji w krajach postkomunistycznych:

W procesie transformacji w krajach postkomunistycznych warunki wejściowe były zgoła odmienne od tych, które były w dwóch poprzednich falach:

1. Fakt odrzucenia poprzedniego ustroju nie ma nic wspólnego z innymi ważnymi wydarzeniami historycznymi, ale dokonał się na drodze „rewolucji wynegocjowanej”.

2. „Rewolucja wynegocjowana” nie przesądziła o kształcie nowego ustroju.

3. Elity polityczne miały dużą swobodę, ale były ograniczone ciągłością instytucjonalno - prawną.

4. Model gospodarki centralnie sterowanej zamieniony na model gospodarki rynkowej wywołał wiele niekontrolowanych efektów:

• Zniesienie ograniczeń prawnych do indywidualnej własności przebiegało w taki sposób, że część własności państwowej dostała się w ręce poprzedniej nomenklatury politycznej.

• Państwo wycofało się bez szczególnych zobowiązań z całego szeregu zabezpieczeń socjalnych

5. W sferze politycznej, po poprzednim systemie odziedziczono model „emancypacji bez liberalizacji”, a więc taki model w którym występują duże formalne cechy uczestnictwa w życiu publicznym, jednak bez towarzyszących im liberalnych reguł, co spowodowało że w dyskursie publicznym pojawił się problem dotyczący sposobu debatowania na temat podstawowych problemów życia społecznego i politycznego.

6. W sferze kulturowej odziedziczono „mitologię socjalizmu realnego” - np. tęsknotę za mecenatem nad sztuką ze strony państwa. Homo Sovieticus (Ks. Tischner) zmiany w mentalności ludzi; mitologizacja wiąże się z dowartościowaniem realnego socjalizmu w sferze ekonomii, kultury (mecenat nad sztuką).

Teoretyczne koncepcje dotyczące zmiany transformacyjnej:

1. Teoria indywidualnych aktorów - autorzy koncentrują się na roli jednostki w procesach transformacyjnych. Kładzie się tutaj szczególny nacisk na role elit politycznych, liderów politycznych - w tym i liderów komunistycznych. Teoria ta wyeksploatowała się wraz z upadkiem realnego socjalizmu.

2. Teorie strukturalne przywiązują dużą wagę do roli struktur społecznych w procesie transformacji. Analizuje się role makro- i mikrostruktur w strukturze społecznej. Szuka się tych elementów, które przyczyniły się do zmiany transformacyjnej (Mokrzycki, Wesołowski, Domański).

3. Teorie instytucjonalne - aktorzy koncentrują się na badaniu instytucji (formalnych i nieformalnych), reguł gry w nich obowiązujących - czyli koncentrują się na roli tych instytucji w życiu publicznym; ten typ analiz dominuje w ekonomii, socjologii, politologii. Leszek Balcerowicz odwołuje się do tych teorii. I. Staniszkis: „instytucje w Polsce mają charakter hybrydalny”. Ich hybrydalność objawia się w nieprzejrzystości życia publicznego w Polsce, która wpłynęła na taki, a nie inny kształt zmian w Polsce.

4. Teorie procesualne - mają wyłącznie charakter opisowy - deskryptywny i koncentrują się na wskazywaniu specyficznych cezur o charakterze historycznym.

5. Teorie globalne - wskazują na tzw. megatrendy związane z upadkiem systemów komunistycznych w Europie i na świecie. Zmiany w tych teoriach są postrzegane jako warianty lokalne światowego trendu. Zmiany lokalne leżą w ramach światowego megatrendu, są wariantami tendencji globalnej (F. Fukuyama).

W Polsce najbardziej wyeksponowane są teorie instytucjonalne, najwięcej autorów w Polsce w ramach tych teorii tłumaczy zmiany transformacyjne w Polsce.

Rys historyczny transformacji w Polsce:

1989 - 1993 tzw. „I fala”:

W 1988 roku nastąpiła fala strajków, która była skierowana przeciwko monopolowi PZPR. Opozycja, która wyłoniła się pod koniec lat '80, związana była z Solidarnością; formacją która dążyła do obalenia władzy komunistycznej. Doszło do oficjalnego spotkania władzy z opozycją. Dnia 6. 02. 1989 w Warszawie podjęto decyzję, że rozmowy będą odbywały się przy Okrągłym Stole.

Od lutego do 05.04.1989 toczyły się liczne debaty. 05.04.1989 podpisano porozumienie Okrągłego Stołu.

Główne postanowienia Okrągłego Stołu:

• uznanie zasady pluralizmu związkowego

• wprowadzenie wolności słowa

• wprowadzenie wolności zrzeszania się

• częściowe ograniczenie zakresu kontroli czynników państwowych i partyjnych nad środkami komunikacji społecznej (częściowe ograniczenie cenzury)

Ustalenia Okrągłego Stołu sprawiły, że można było wprowadzić podstawy pluralistycznego systemu politycznego.

7.04.1989 r. dokonano nowelizacji Konstytucji z 1952 (krok w stronę demokracji parlamentarnej). Była to Mała Konstytucja - akt przejściowy. Zapisano tam zmiany dotyczące wyborów (równe, powszechne i tajne), o zniesieniu monopartyjności, o dwuizbowym parlamencie.

Krótka charakterystyka niedemokratycznych systemów politycznych

Autorytaryzm - pojęcie wieloznaczne, używane w socjologii, psychologii, politologii.

Dwa znaczenia terminu „autorytaryzm”:

1. Autorytaryzm jako zespół bardzo zróżnicowanych poglądów, ale równocześnie bardzo krytycznych wobec demokracji, parlamentaryzmu, podstawowych zasad pluralizmu politycznego. Znaczenie stricte ideologiczne; ideologie te są bardzo krytyczne. Są to jednocześnie ideologie w których w sposób rozbudowany uzasadnia się potrzebę stosowania silnej władzy politycznej, opartej albo na autorytecie rządzącej jednostki, albo na autorytecie elity, która nie potrzebuje szczególnej legitymizacji. Do ideologii autorytarnych zalicza się ideologie o charakterze stricte religijnym, jak i nacjonalistycznym, faszystowskim, neofaszystowskim.

2. Autorytaryzm jako sposób rządzenia charakteryzujący się sprawowaniem władzy „silną ręką”, która oparta jest na rozbudowanych instytucjach przymusu politycznego i wyspecjalizowanych organach represji. Rozumienie stricte techniczne.

Tego pojęcia po raz pierwszy w tym znaczeniu użył J. Linz, gdy charakteryzował system polityczny Hiszpanii i Portugalii (opis systemu frankistowskiego w okresie międzywojennym).

Cztery cechy systemu autorytarnego (wg Linza)

1. Legitymizowany, choć ograniczony pluralizm

2. Ograniczony wpływ różnorodnych elit politycznych na rząd

3. Brak wysiłku ze strony władzy politycznej do mobilizowania poparcia społecznego

4. Zawężenie możliwości partycypacyjnych w polityce poprzez zakaz funkcjonowania partii opozycyjnych i zakaz organizowania wyborów, które miałyby charakter rywalizacyjny.

Wg Linza i polskich politologów, okres sanacji w Polsce był czasem autorytaryzmu. Po II wojnie światowej pojęcie autorytaryzmu zostało rozszerzone; zaczęto pod nie podciągać takie typy reżimów jak: autokratyzm, totalitaryzm, rządy dyktatorskie.

Typologia systemów niedemokratycznych:

Rządy autokratyczne - oparte są na metodzie samowładztwa tzn. na metodzie sprawowania władzy bądź przez jedną osobę, bądź przez nieliczne grono osób. Mianem systemów autokratycznych określa się te systemy, które są antyideologiczne. Są to rządy pragmatyczne.

Systemy dyktatorskie - występuje tutaj osoba dyktatora: władcy narzucającego ludowi swą wolę. Systemy dyktatorskie różnią się od systemów autokratycznych tym, że w sposób wyraźny nawiązują do określonej ideologii. Każdy system dyktatorski jest autokratyczny, ale nie każdy system autokratyczny jest dyktatorski. Rządy Stalina, Hitlera to rządy dyktatorskie - nawiązywali bowiem do konkretnych ideologii: dyktatura proletariatu K. Marks.

Totalitaryzm to taki system polityczny, w którym państwu przysługuje pełnia władzy nad obywatelami. Po raz pierwszy użyto tego określenia w latach '30, dla określenia systemu politycznego ówczesnych Włoch. Później pojęcie to zostało zastąpione przez Karla Poppera pojęciem społeczeństwa zamkniętego w ramach jednego państwa. Społeczeństwo trybalistyczne społeczeństwo zamknięte.

Definicja totalitaryzmu

Totalitaryzm tendencje, poglądy, ruchy polityczne i instytucje mające ambicje całkowitego, czyli totalnego podporządkowania społeczeństwa państwu i gruntownej zmiany zarówno społecznych porządków, jak i samego człowieka. Wspólną cechą wszystkich koncepcji totalitaryzmu jest totalność władzy politycznej, wynikająca z przyjętej ideologii.

Friedrich i Brzeziński - cechy charakterystyczne totalitaryzmu:

Pierwsza próba określenia cech charakterystycznych totalitaryzmu została dokonana przez Brzezińskiego i Friedricha w latach '50.

1. Monopol oficjalnej ideologii

2. Monopol jednej, masowej partii

3. Terrorystyczna kontrola policyjna

4. Monopol środków masowej komunikacji

5. Monopol wszystkich środków przemocy

6. Monopol centralnie sterowanej gospodarki (planowanie i kierowanie centralne)

Polska spełniała wszystkie wymienione wymogi.

Koncepcja ta spotkała się z dużą krytyką, gdyż spod tych cech wyłamywały się np. Niemcy okresu Hitlera - gospodarka tam była kapitalistyczna.

Krytyka:

Sartori (za: „Teoria demokracji”)

System totalitarny to taki system, gdzie występuje

1. Totalna rola ideologii jako religii państwowej

2. Dążenie do upaństwowienia społeczeństwa obywatelskiego

3. Nieograniczona arbitralność władzy

4. Centralna rola partii rządzącej

„Totalitaryzm jest skrajną formą dyktatury”

Typologia Hannah Arendt (za: „Korzenie totalitaryzmu” - 1983)

Krytycznie odnosi się do typologii Friedricha - Brzezińskiego. Przyjmuje tezę, że totalitaryzm jest cechą i formą państwa. Jest to również ruch polityczny (i ideologiczny).

Cechy:

1. Charakteryzuje się szczególną rolą propagandy

2. Masowość organizacji sterującej społeczeństwem

3. Specyficzny status przywódcy politycznego, którego wola jest najwyższym prawem

W tym ujęciu cechami państwa totalitarnego są:

1. Współwystępowanie 2 źródeł władzy (monopartii i państwa), co prowadzi do występowania w takim państwie dwóch rodzajów rządów rządu pozornego i rządu rzeczywistego

2. Dublowanie się stanowisk politycznych

3. Bezkształtność (hybrydalność) systemu politycznego. System źle poddający się analizie z zewnątrz

4. Posługiwanie się terrorem jako metodą rządzenia

5. Specyficzna rola tajnej policji, która posługuje się kategorią „wroga obiektywnego” np. wróg klasowy; kategorią „potencjalnego przestępcy” jeśli ktoś ma niewłaściwe pochodzenie, wówczas jest „niepewny” politycznie

6. Występowanie ideologii dążącej do przekształcenia natury człowieka (jego osobowości)

Tworzenie partii politycznych jako reprezentacji politycznych interesów obywateli

Pytanie: jakie społeczne warunki muszą zaistnieć, aby mogły powstać partie polityczne?

Teoria reprezentacji politycznej

Teoria ta posługuje się jedną podstawową tezą dotyczącą tworzenia się partii politycznych. Przyjmuje się, że partie polityczne (jako reprezentanci interesów grupowych) pojawiają się wtedy, gdy społeczeństwo uświadamia sobie fakt, iż różnice interesów można rozwiązywać nie tylko na drodze konfliktowej, ale również poprzez osiąganie konsensu. Operacjonalizując to ogólne założenie, przyjmuje się że w Europie źródłem strukturacji interesów grupowych i reprezentowanie ich w postaci partii politycznych były 4 podstawowe rodzaje podziałów społecznych:

1. Opozycja Kościół - Państwo konflikty dotyczące zakresu władzy w procesie laicyzacji społeczeństw europejskich.

2. Opozycja centrum - peryferia początkowo zaznaczał się na poziomie powstawania świadomości narodowej.

3. Opozycja pracodawcy - pracobiorcy ruchy lewicowe były wygenerowane na poziomie tej konkretnej opozycji.

4. Opozycja wiejskość - miejskość konsekwencja rewolucji przemysłowej.

Te cztery podstawowe podziały prowadzące do tworzenia się partii politycznych związane były z dwoma wielkimi procesami społecznymi:

• Industrializacją

• Tworzeniem się społeczeństw i państw narodowych

Różne klasyfikacje partii politycznych

1. Wg kryterium ewolucji partii politycznej:

• partie kadrowe (mała partia, złożona z dobrych liderów, nie potrzebuje masowego zaplecza)

• partie masowe

• partie kierownicze

• partie wyborcze (np. partia republikańska i demokratyczna w USA aktywizują się jedynie w okresie poprzedzającym wybory)

• Wg kryterium stosunku danej partii do władzy państwowej:

• partie rządzące

• partie opozycyjne

• Wg kryterium przestrzennego, czyli miejsc zajmowanych w parlamencie. Podział ten pojawił się w 1792 roku i wywodzi się z Francji. Jest wynikiem Konwentu po Wielkiej Rewolucji Francuskiej:

• prawica konserwatyzm poglądów, przywiązanie do tradycji, narodowy - niekiedy nawet nacjonalistyczny punkt widzenia, negatywny stosunek do koncepcji egalitarnych, przywiązanie do wartości takich jak religia i rodzina. Popieranie własności prywatnej i wolności jednostki.

• lewica zorientowana na rozbudowę socjalnych programów państwa. Popieranie radykalnych zmian społecznych, niekiedy na drodze rewolucyjnej. Orientacja na grupy statusowo najsłabsze: na pracowników najemnych. Pozytywny stosunek do koncepcji egalitarnej. Zróżnicowany stosunek do własności prywatnej i wolności jednostki.

• centrum I tu jest problem. Podstawowym kryterium jest umiarkowanie w realizacji wymienionych wcześniej wartości społecznych. Brak skrajności, wykazuje zdolność do tworzenia koalicji. Ma konsensualny stosunek do rozwiązywania konfliktów - ugodowość. „Bagno”.

Przegląd systemów partyjnych w wybranych państwach:

Wielka Brytania:

• laburzyści (lewica); ochrona interesów pracowników

• konserwatyści (prawica); ochrona interesów pracodawców

W zasadzie, zmiana partii nie zmienia sposobu rządzenia. Jest to podział jedynie historyczny.

Stany Zjednoczone Ameryki:

• republikanie (konserwatyści, czyli prawica)

• demokraci (liberałowie, czyli lewica)

Australia:

Ideologia lewicowa skupia dwa rodzaje elektoratu: elity intelektualne i tzw. doły społeczne. Skupia wszystkie ruchy radykalne - ekologiczne, feministyczne, popierające odrodzenie kultury Aborygenów i tym podobne. Opowiada się za interwencjonizmem państwowym.

Prawica reprezentuje środek struktury społecznej (skraj jest na lewicy).

W Australii polityka ma silnie pragmatyczny charakter, jedynie praktyczne działania. Ideologia funkcjonuje jedynie na poziomie teoretycznym, nie jest przekładana na konkretne działania.

Polska

Według badaczy, podział na lewicę i prawicę w Polsce wydaje się mało uzasadniony i podają oni trzy argumenty:

1. Podział na lewicę i prawicę jest podziałem jedynie kartograficznym. Nie kryją się za tym żadne konkretne treści, a jedynie chęć umiejscowienia się na scenie politycznej.

2. Podział ten jest używany przez polskich polityków dla celów socjotechnicznych.

3. Podział ten jest wielowymiarowy - tzn. w ramach jednej partii możemy znaleźć w jej programie treści prawicowe, lewicowe i centrowe.

Formowanie się partii politycznych w postkomunistycznej Polsce

Polskie partie polityczne są bardzo słabo osadzone w ogólnych teoriach, założeniach filozoficzno - teoretycznych. Przyczyny: programy polskich partii są bardzo powierzchowne i niewyczerpujące. Fragmentaryczność i stosunkowo niska spójność wewnętrzna programów powoduje, że niektóre partie polityczne postrzegane są jednowymiarowo, jako „lewicowa” w jednym wymiarze, w innym jako „prawicowa”, w innym jako centrowa - np. UW. Zbyt wiele haseł w programach.

Włodzimierz Wesołowski wymienia 6 podstawowych osi przebiegających przez polski system polityczny. Jego analiza oparła się na dwóch zasadach:

1. Autor analizuje krańce osi, mówi o ekstremach które się pojawiają.

2. Koncentruje się na hasłach programowych, kierowanych do społeczeństwa

Osie programowe:

1. narodowy - uniwersalistyczny

2. wyznaniowy - świecki

3. autorytarny - demokratyczny

4. leseferystyczny - interwencjonistyczny

5. elitystyczny - populistyczny

6. rozliczania przeszłości - przebaczenia

Żadna partia w Polsce nie sytuuje się na biegunach wymienionych podziałów. Są dość umiarkowane.

Podstawowe prognozy dotyczące kształtowania się systemu politycznego w Polsce:

1. Kontynuowany będzie tradycyjny układ prawica (nurt liberalno-konserwatywny) - centrum - lewica (treści socjaldemokratyczne). Na plan pierwszy wysuną się treści ekonomiczne.

2. Model sektorowy - partie będą reprezentować jakiś określony sektor zatrudnienia lub własności np. SLD: elektorat ludzi zatrudnionych w przemyśle, UP: elektorat ludzi zatrudnionych w sferze budżetowej i usługach, PSL: partia rolników indywidualnych, UW: partia przedsiębiorców i prywatnych właścicieli.

3. W systemie politycznym będą pojawiały się dwa aspekty programowe równoważnie traktowane: aspekt ekonomiczny i kulturowy (przede wszystkim kulturowy). Partie będzie można podzielić z punktu widzenia państwowej ekonomii na wyznające antyliberalizm gospodarczy i na przeciwległym biegunie, wyznające liberalizm gospodarczy. Biorąc pod uwagę aspekt kulturowy, partie będzie można podzielić na partie o charakterze modernistycznym (o bardzo wyraźnie określonym stosunku do instytucji Kościoła Kat.) i oczywiście partie o charakterze tradycjonalistyczno - zachowawczym.

4. W systemie politycznym będzie występować wielość partii politycznych wyalienowanych z życia społecznego.

Społeczne postrzeganie lewicy i prawicy:

Według badań CBOS ponad połowa Polaków, bo aż 52%, uważa że zróżnicowanie polskiej sceny politycznej wynika z podziałów historycznych - tzn. lewicę reprezentują postkomuniści, a prawicę obóz posierpniowy. Tylko ¼ Polaków jest przekonana o tym, że podział na lewicę i prawicę jest rezultatem różnic w programach społeczno - politycznych. 23% badanych nie ma w tej sprawie wyrobionego zdania.

W Polsce zmniejsza się odsetek osób, które nie potrafią umiejscowić poszczególnych partii i ugrupowań na skali lewica - centrum - prawica. Na przykład:

AWS - 73% Polaków uznało w 2000 roku, że jest to partia o orientacji prawicowej, podczas gdy jeszcze w 1996 r. sądziło podobnie 56% ogółu respondentów. W 2000 r. 21% badanych nie miało zdania w sprawie czy AWS to lewica czy prawica, czy centrum a w 1996 r. 33% wyrażało podobne opinie. 3% zalicza AWS do centrum, a 4% do lewicy.

SLD - w 2000 r. 78% sądzi, że to lewica (w 1996 - 71%); 2% centrum (w 1996: 2%); 2% że prawica (w 1996: 2%). W 2000 roku 18% badanych nie wiedziało, jak zakwalifikować SLD. W 1996 roku była to 1/5 ogółu badanych.

UW - Unia Wolności jest raczej centrowa, mimo to jest postrzegana jako partia prawicowa.

2000	1996
26% - centrum	23% - centrum
36% - prawica	29% - prawica
10% - lewica	9% - lewica
29% - nie wie jak zaklasyfikować	39% - nie wie jak zaklasyfikować

UPR - 41% nie wie gdzie tę partię klasyfikować. Samoobrona i ROP to już dla przeciętnego misia zagadka z pułapką, nierozwiązana tajemnica.

Więcej Polaków ma negatywne skojarzenia z prawicą, niż lewicą. Prawie połowa Polaków nie wie, co to znaczy orientacja lewicowa, czy prawicowa.

Lektury do egzaminu - opracowania:

PARTIE, ICH INSTYTUCJONALIZACJA I MODELE ORGANIZACYJNE - MOSHE MAOR

Normatywne i opisowe rozumienie partii politycznych

Można wyróżnić dwa rodzaje definicji partii ze względu na wskazanie ich działalności:

1. Normatywne - zajmują się tym, co partie mogą lub co powinny robić Edmunda Burke`a - „partia jest zjednoczeniem się ludzi, którzy wspólnymi siłami dążą do osiągnięcia takiego celu zbiorowego, co, do którego ze względu na jakąś specyficzną, wspólna im zasadę, są zgodni”, często przedstawia się także normatywny standard, wg którego do działania motywują głownie „pryncypia”, definicja

Madisona - „partia to zespół obywateli, należący bądź do mniejszości, bądź do większości, którzy są złączeni i poruszeni przez wspólny bodziec namiętności lub interesu odmiennego od praw innych obywateli” lub ostatecznie definicja

Epsteina - „jakakolwiek grupa luźna lub zorganizowana, która dąży pod wspólnym hasłem do wyboru na stanowiska państwowe określonych polityków” tzn, że postrzega partię jako element łączący społeczeństwo z systemem sprawowania władzy

2. Opisowe - te które skupiają się albo na cechach partii, takich jak kolektywny charakter , albo na różnych innych aspektach ich aktywności (selekcja kandydatów, udział w wyborach), np. definicja

Riggsa - „partia to jakakolwiek organizacja, która nominuje kandydatów w wyborach do legislatywy”,

LaPalombary i Weinera - „partia musi posiadać jednostki lokalne, dążyć do zdobycia poparcia społecznego, (...) dążyć do zdobycia i utrzymania władzy”,

Sartori - „Partia to grupa, która uczestnicząc w wyborach jest zdolna do umieszczania swoich kandydatów na stanowiskach publicznych”

Podstawowe poglądy dotyczące celów partii

Jeżeli mówimy o celach partii to można wymienić dwie grupy definicji, które można zaliczyć do paradygmatu analizy. Pierwsza odnosi się do ideologicznych celów partii, druga - tak zwana minimalna definicja - odnosi się do celów, które wszystkie partie powinny podzielać.

1. Definicja ta musi opierać się na założeniu:

• Cele partii są najbardziej znaczące dla ukształtowania jej struktury

• Partia polityczna to zorganizowana grupa zorientowana na realizację swoich celów, dążąca do obalenia lub utrzymania status quo na różnych płaszczyznach rzeczywistości

• Ideologia partii jest najlepszym wskaźnikiem jej celów

• Słaby punkt: utożsamianie celów deklarowanych z rzeczywistymi

• Partia jest definiowana przez rzeczywista cele, do których dąży:

• Maksymalizacja głosów

• Maksymalizacja miejsc publicznych

• Maksymalizacja kontroli

• Realizacja określonego programu

Główne problemy z jakimi ma do czynienia kierownictwo każdej partii:

Problemy kierowania partią można konceptualnie podzielić na dwie kwestie.

1. Pierwsza wiąże się z trybem sprawowania władzy, przez partią tj. drogą jaka dochodzi ona do wiążących decyzji i ustala podział środków oraz jak grupa parlamentarna, poza parlamentarna organizacja i frakcje partyjne dostosowują się do siebie, pozostając zarazem częścią machiny rządzącej.

2. Druga kwestia wiąże się z kolei z trybem kierowania partią, z tym jak funkcjonariusze partyjni radzą sobie z konstytucyjnymi, proceduralnymi i behawioralnymi problemami wewnątrz partii.

Cztery główne problemy kierowania partią:

1. Istnienie jednostek lub grup, których interesy muszą być w jakiś sposób wzajemnie dostosowane

2. Istnienie różnic pomiędzy jednostkami i grupami na poziomie ich zaangażowania, aktywności, inne zachowania

3. Kierownictwo partii, aby osiągnąć cele partii musi stosować dyscyplinę oraz posiadać autorytet

4. Ustanowienie i podtrzymywanie warunków sprzyjających ograniczeniu władzy reprezentantów i przywódców przez preferencje zwolenników partii

Główne podejścia do problemu instytucjonalizacji partii

Zanim partia zacznie działać musi wpierw powstać. Instytucjonalizacja partii zaczyna się od zebrania założycielskiego i przebiega przez okresy kolejnych wyborów, w których kandydaci mobilizują poparcie, zabiegając o miejsca w parlamencie.

Maurice Duverger rozwinął dwa modele genezy partii, powstałe drogą wewnętrznego albo zewnętrznego rozwoju. W pierwszym przypadku na początku tworzy się grupa parlamentarzystów, następnie lokalne komitety wyborcze a ostatni etap stanowi stworzenie pewnego rodzaju komunikacji między nimi.

Podobny punkt widzenia na rozwój partii prezentuje Huntington, który definiuje instytucjonalizacje jako proces, przez które organizacje i procedury nabierają znaczenia i stabilności. Proces ten składa się z czterech faz: fakcjonalizacja, polaryzacja, ekspansja i instytucjonalizacja.

Partie, wg Panebianco, mogą zostać podzielone na podstawie kryterium stopnia osiągniętej instytucjonalizacji, przez którą rozumie sposób krystalizowania się organizacji. Instytucjonalizacja może być mierzona na dwóch skalach:

• Stopnia organizacyjnej autonomii w stosunku do otoczenia

• Stopnia systemowości tj. stopnia współzależności pomiędzy wewnętrznymi elementami

Wiedzie to do utworzenia dwóch typów idealnych partii politycznych:

1. Słabo zinstytucjonalizowana partia, która charakteryzuje się słabym stopniem autonomii i niskim stopniem zależności pomiędzy strukturami

2. Wysoce zinstytucjonalizowana partia, która charakteryzuje się wysokim stopniem kontroli nad otoczeniem i wysokim stopniem współzależności struktur

Harmel i Svasand sugerują, iż trzy najważniejsze wymiary instytucjonalizacji dotyczące partii politycznych to:

1. Rutynizacja zachowań partii

2. Percepcja partii przez innych aktorów sceny politycznej jako „trwałej siły”

3. Jakaś obiektywna miara trwałości

Modele organizacji partyjnej

Analiza partii politycznych jako zrzeszeń wymaga omówienia istotnego elementu jakim są członkowie, wprowadzając pojęcia struktury organizacyjnej i członkostwa.

Model wymiany ( Strom )

Skupia się na mechanizmie wymiany między aktywistami partyjnymi, szukającymi takich sposobów kontroli partii, które zapewniają im, iż obietnice przywódców zostaną zrealizowane, a przywódcami, którzy z kolei chcą mieć pewność, że aktywiści rzeczywiście zrobią to, co jest nie zbędne do zapewnienia im głosów wyborców. Umożliwienie członkom partii odgrywania aktywnej roli w procesie podejmowania decyzji wymaga rozszerzenia wewnątrzpartyjnej demokracji, co oznacza przekazanie władzy uchwałodawczej przez elity partyjne zjazdowi, konferencji partyjnej. Ograniczenie rekrutacji na stanowiska partyjne do aktywnych członków oznacza zapewnienie tej grupie monopolu na awans wewnątrzpartyjny.

Model rozwojowy

Wynika z potrzeby dostosowania się do zachodzących zmian społecznych. Przykładem takiego problemu może być potrzeba zapewnienia przez kierownictwo partyjne względnej godności, czy to pod względem cech społecznych czy politycznych, pomiędzy bazą członkowską partii a potencjalnym elektoratem.

Inna ważna cecha modeli rozwojowych to tendencja wyjaśnienia zmian organizacyjnych kontekstem historycznym. tzn rozwój ekonomiczny, społeczny i polityczny to kluczowe determinanty organizacyjnych modeli aktywności partii i ich zmian.

Model partii masowej

Duverger opisuje partię masową, wielooddziałową jako partię dla której charakterystyczny jest jednostronny, oddolny system kontroli i reprezentacji, w którym przywódcy partyjni są wyłaniani przez członków i znajdują się pod ich kontrolą. Głównym celem partii masowej jest rekrutacja i socjalizacja członków w skali masowej. Model partii masowej ma zastosowanie w silnie spolaryzowanym społeczeństwie. Wewnątrz partyjna arena partii masowej to rozbudowane członkostwo w sekcjach branżowych i oddziałach terenowych, przewaga składnika pozaparlamentowego. Przejawem tendencji oligarchicznych w partiach masowych są: wyłonienie się politycznego i administracyjnego kierownictwa partii i jego utrwalenia się, powstanie biurokracji partyjnej, centralizacja władzy.

Wyborczy model partii

Można wyróżnić dwa kluczowe elementy historycznego rozwoju obecnie istniejących organizacji partyjnych:

1. Partie niewyborcze - powstały jako ruchy klasy robotniczej w XIX w, często jako związki zawodowe

2. Partie wyborcze - partie, w których funkcja wyborcza dominowała

Jak tylko strukturalizacja głosowania zdominuje aktywność partii to wpływa na wszystkie strefy działania organizacyjnego - podporządkowanie się wymogom walki wyborczej. Władza szeregowych członków partii jest ograniczona, głównie za sprawą presji na uniknięcie niespójności między stanowiskiem partii, a próbami przywództwa partyjnego do dostosowania się do preferencji wyborców.

Model partii masowej integracji (catch-all-party)

Rosnący standard życia, powstanie nowej klasy średniej, rozwój środków masowego przekazu, to wszystko spowodowało powstanie nowego modelu partii - partii masowej integracji. W sferze relacji wewnątrzorganizacyjnch stworzenie partii masowej integracji zakłada dwa procesy:

1. Umocnienie się grupy ścisłego kierownictwa

2. Degradacja roli indywidualnego członka w tworzeniu jej programu

Partie masowej integracji adaptują się do płynności elektoratu przez dostosowanie się do dominujących wśród wyborców preferencji politycznej. Nowy model partii jest konsekwencją zjawiska konkurencji. Potrzeba odwoływania się do szerokiego przekroju społeczeństwa oznacza, że partie muszą rozwodnić swój apel ideologiczny.

Model kartelowej partii

Powstaniu tego modelu, który znacząco wiąże partie z państwem sprzyjała cała różnorodność procesów rozwoju społecznego, kulturowego i politycznego. Czynniki wskazujący na ten model dzieli się na trzy grupy:

1. Dostarczenie i regulowanie państwowych subwencji partiom

2. Prawo regulujące dostęp do środków masowego przekazu

3. Otwarcie się procesów rządzenia na partie

W krajach, w których pomoc państwowa i wsparcie dla partii jest największe, dla których kultury politycznej charakterystyczna jest współpraca międzypartyjna, partie zaczęły wykorzystywać te możliwości we własnym interesie.

KRYZYS, ZAŁAMANIE I POWRÓT DO RÓWNOWAGI - J. LINZ

Różnice między sprawnością i skutecznością systemu politycznego

Dwa kolejne wymiary systemu politycznego jego sprawność i skuteczność.

Np. Morline stwierdza iż należy odróżnić skuteczność w podejmowaniu decyzji od zdolności do ich realnego wprowadzania w życie. Czym innym jest wydajność procesu decyzyjnego, czym innym zaś jego efekty. Skuteczność odnosi się przede wszystkim do efektów.

Sprawność i skuteczność stanowią dwie zmienne zależne, opisujące proces upadku systemu nie są dwoma odcieniami znaczeniowymi jednego pojęcia, a zatem nie można używać ich wymiennie.

Sprawność systemu polega na jego zdolności do uporania się zarówno z tymi zadaniami, które stoją w każdym czasie i miejscu przed dowolną organizacją polityczną, jak i z takimi, które pojawiają się niespodziewanie.

System wykazuje Skuteczność, gdy podjęte decyzje polityczne są wprowadzany w życie i prowadzą do pożądanych rezultatów. Nawet najlepsze prawa są bezwartościowe, jeżeli nie umie się ich egzekwować.

Sprawność i skuteczność w miarę upływu czasu może wzmacniać legitymizację, przywracać ją utrzymywać albo osłabiać.




Podstawowe źródła nielojalności opozycji politycznej

W normalnych warunkach legitymizację przyznają rządowi nawet ci którzy należą do opozycji i to właśnie nazywamy lojalną. Nie ma systemu w którym nie występowała by opozycja nie lojalna to zwłaszcza demokracji.

Opozycja nielojalna - istnieją partie, ruchy i organizacje odrzucające otwarcie systemy polityczne w których występuje władza centralna, dysponująca środkami przymusu. Należą do nich organizacje ugrupowania anarchosyndykalistyczne, którym lojalność wobec jakkolwiek pojętej demokracji parlamentarnej jest niewątpliwie obca i które wyczekują na sposobność do swej wymarzonej utopi rewolucji.

Kolejnym naturalnym źródłem nielojalnej opozycji są separatystyczne ruchy narodowe, które usiłują założyć nowe państwo bądź przyłączyć swój region do państwa sąsiedniego.

Zmienne pozwalające odróżnić opozycję lojalną od nielojalnej.

• Opozycja lojalna zobowiązuje się do prowadzenia walki o władzę wyłącznie legalnymi środkami oraz rezygnacja z użycia siły. Brak lub niejasny charakter takiego zobowiązania stanowi sygnał o niepełnej lojalności. Nie zawsze jednak oznacza to nielojalność

• Rezygnacja z „pukania do koszar” to jest z zabiegów o poparcie sił zbrojnych To także nie zawsze oznacza nielojalność.

• Odmowa prawa do obecności w życiu politycznym takim ugrupowaniom które deklarują lojalność wobec systemu mają prawo sprawować władzę dzięki temu, że opowiada się za nimi znaczący elektorat.

• Innym sygnałem nielojalności bywa - przyjmująca formę masowych strajków i demonstracji presja którą wywierają na władzę związkowcy, podatnicy bądź zbuntowani obywatele. Takie działania również nie zawsze są przejawem nielojalności.

• Podejmowane przez rządzących próby ograniczenia swobód obywatelskich którymi cieszą się opozycjoniści mogą być uznane za nielojalność wobec demokracji.

• Ataki wymierzone przeciw całemu systemowi, próby paraliżowania prac parlamentu, przyłączanie się do partii antysystemowych, czy wreszcie próby obalenia rządu.

Wszystkie wyżej wymienione chwyty są w demokracji w pewnych sytuacjach normalne, nieuchronne i uprawnione. Opozycję lojalną od nielojalnej odróżniają zatem wyłącznie: umiar, względna kultura polityczna i unikanie jawnych nadużyć w stosowaniu owych chwytów.

Podstawowe wskaźniki opozycji półlojalnej.

• Obecność choćby w złagodzonej postaci cech wymienionych wyżej może charakteryzować też podmioty polityczne o niepełnej lojalności.

• Pewne szczególne oznaki niepełnej lojalności

• Gotowość do prowadzenia tajnych negocjacji zmierzających do powołania wspólnego rządu z ugrupowaniami które są nie lojalne wobec porządku demokratycznego.

• Łatwość z jaka dane ugrupowanie inspiruje lub broni przed sankcjami, usprawiedliwia działania takich podmiotów politycznych, która zdecydowanie wykracza poza usankcjonowane prawem pokojowe reguły demokratycznej rywalizacji.

• Usprawiedliwianie ideowo bliskich wrogów demokracji

Niepełna lojalność wyraża się tym że partii wiernej zasada systemu bliżej jest do ekstremistów po własnej stronie politycznych podziałów, aniżeli do lojalnych wobec systemu ugrupowań po stronie przeciwnej.

Idealny typ lojalnej opozycji

1. Siły polityczne publicznie zobowiązują się walczyć o władzę tylko przez uczciwą konkurencję w wyborach i na takich samych zasadach są skłonne władzę oddać

2. Jasno i bez zastrzeżeń odrzucają stosowanie przemocy w wypadkach nie przewidzianych przez konstytucję.

3. Nie zamierzają ponadto zabiegać poza konstytucyjnymi metodami o poparcie sił zbrojnych w celu zdobycia lub utrzymania władzy.

4. Wyrzekają się retoryki przemocy w celach jak wyżej

5. Zobowiązują się brać udział w debacie politycznej, w wyborach i stanowieniu ustaw

6. Gotowe są wziąć na siebie pełną odpowiedzialność za rządzenie krajem lub przynajmniej wejść w skład koalicji rządzącej jeśli nie ma innej szansy na powstanie stabilnego gabinetu w którym uczestniczyły by partie lojalne wobec demokracji.

7. Dopuszczają zawarcie sojuszu z konkurentami ideologicznymi, którzy pragną jednak walczyć o przetrwanie porządku ideologicznego.

8. Wyrzekają się tajnych kontaktów z nielojalną opozycją i nie chcą korzystać z jej poparcia.

9. Zdecydowane są powiadomić legalne władze o spiskowych działaniach opozycji lub sił zbrojnych zmierzających do ich obalenia.

10. Dążą do ograniczenia wpływów politycznych, którymi dysponują ośrodki nie podlegające demokratycznie wybranemu parlamentowi.

Główne źródła upadku demokracji.

Im wyższa i intensywniejsza wiara w prawomocność systemu, tym większą ma on szansę na przetrwanie kryzysów.

Znaczenie mogą tutaj mieć akty zerwania ciągłości w wymiarze symbolicznym, powodujące publiczną dyskusję na temat kwestii legitymizacji systemu. Np. zmiana hymnu, flagi państwowej mogą wywołać sprzeciw i ataki na których skorzysta nielojalna opozycja.

Innym problemem mogą być problemy w zdefiniowaniu państwowych bądź etnicznych granic np. Irlandia Północna.

Pozostające bez rozwiązania problemy strukturalne podważają sprawność a następnie także legitymizację. Może do tego dojść w sytuacji nagłych i gwałtownych kryzysów np. głęboka depresja, inflacja, załamanie równowagi budżetowej, Klęska lub impas w działaniach wojennych. Kryzys taki staje się poważny gdy do jego rozwiązania ucieka się do procedur nie demokratycznych. Wówczas nielojalnej opozycji jest łatwo atakować rząd i mobilizować masy. Gdy wprowadza się stan „wyjątkowy” trzeba użyć aparatu zinstytucjonalizowanej represji i sprawdzić jego lojalność. Gdy legalny rząd nie jest wstanie rozwiązać problemu lojalność zbiorowa może przenieść się na innego suwerena czyli nielojalną opozycję.

W czym wyraża się utrata monopolu na zorganizowaną przemoc polityczną.

• Zasadniczą cechą nowoczesnego państwa jest posiadanie monopolu na przemoc, którą stosują policja i wojsko pod nadzorem władz politycznych. Gdy władze polityczne nie są wstanie same podjąć decyzji o użyciu przemocy, lecz muszą w tym celu konsultować się z tymi, którzy kontrolują siły zbrojne, ich rządom zagraża utrata legitymizacji.

• Tak samo jest gdy władze zezwalają na działalność zorganizowanych grup paramilitarnych które używają przemocy by osiągnąć swe polityczne cele.

• Gdy legalne władze kwestionują lojalność podległych im sił zbrojnych, czy regionalnej administracji. Prowadzi to albo do upolityczniania wojska, albo do tworzenia sił militarnych konkurencyjnych dla armii. Tak czy tak prowadzić to maże da buntu Wojska.

Wskaźniki utraty autentyczności przez współczesne demokracje.

• Nierzadko konsekwencją rozpadu jedności koalicji prosystemowej jest próba eliminacji kwestii spornych w ten sposób, iż z politycznych przekłada się je na techniczne np. formalnoprawne. Chodzi o to by zyskać na czasie. Powierzanie spraw które mają charakter polityczny sądom nie jest jednak dobrym rozwiązaniem

• Wprowadzanie ekspertów i profesjonalistów na eksponowane stanowiska polityczne powoduje to iż politycy mogą wypierać się odpowiedzialności. Podobnie jest gdy pierwszoplanowi politycy nie chcąc ponosić konsekwencji oddają ważne stanowiska w rządzie politykom drugorzędnym którzy nie posiadają poparcia społecznego. Powstaje niejasna sytuacja nie wiadomo kto naprawdę rządzi. W rezultacie zanika autentyczność instytucji demokratycznych - głównie parlamentu.

• Wzmacnia się natomiast pozycja głowy państwa która stara się podejmować decyzje według własnego osądu. Rośnie także znaczenie administracji, sądów, sił zbrojnych a maleje demokratycznie wybranych polityków.

• Powoływanie do rządu wojskowych powoduje zrzeczenie się demokratycznych uprawnień przez polityków.

TEORIE ZMIANY I ROZWOJU SPOŁECZNEGO A ZMIANY W EUROPIE WSCHODNIEJ - A. SOSNKOWSKA

Ocena przydatności teorii modernizacji, teorii konwergencji, teorii zależności, systemu światowego i globalizacji do wyjaśniania zmian w społeczeństwach Europy Wschodniej.

Wstęp :

W polskiej socjologii do opisania zmian w Europie Wsch. stosuje się najczęściej trzy typy podejścia teoretycznego:

1. teorie modernizacji (w czystej postaci)

2. podejście instytucjonalne

3. podejście cywilizacyjne

Mimo różnic posiadają one wspólne założenia. Liberalne przekonanie, że efekty działalności ludzkiej w tym całych społeczeństw są funkcją ich zdolności do racjonalnego wysiłku wkładanego w osiągnięcie sukcesu w jasno zdefiniowanej strukturze zysków i strat Czyli że „wszystko zależy od nas” i jest w naszych rękach. Należy dogonić Zachód, i jego porządek liberalno - demokratyczny.

Zderzenie społeczeństw Europy Wschodniej z ideami, oraz stylem dostatniego życia społeczeństw zachodnich spowodował impuls do przemian w Europie wschodniej. Tego zjawiska ponadgranicznego przepływu mód, stylów i idei i jego znaczenia dla uruchomienia procesu zmiany nie jest w stanie uchwycić żadna z funkcjonalistycznycznie zakorzenionych teorii zmiany traktujących społeczeństwo narodowe jako system zamknięty.

Ten ponadgraniczny przepływ idei itd. uznają wszystkie współczesne socjologiczne ważne teorie zmiany społecznej i rozwoju społecznego:

1. teoria modernizacji

2. teoria konwergencji

3. teoria zależności

4. teoria (globalna) systemu światowego

5. teoria globalizacji

Wszystkie te teorie uznają że spotkanie z zach. kulturą, dobrobytem... zmienia społeczeństwa w których do takiego spotkania dochodzi. Różnią się jednak moralną i pragmatyczną oceną charakteru tego spotkania jak i jego skutków.

Najstarsze to teoria modernizacji i teoria konwergencji - amerykańscy badacze w latach '40 i `50 zajmowali się społeczeństwami postkolonialnymi Trzecim Światem, potem Europą Środkową i Wschodnią - czyli tzw. Drugim Światem. Za narzędzia służyły im: tradycja ewolucjonizmu społecznego i funkcjonalizm Parsonsa, jak też ślepa wiara w liniowy i nie odwracalny postęp społeczno-ekonomiczny i przekonanie o niepodważalności i uniwersalnych dobrodziejstwach liberalnej demokracji.

Efektem industrializacji miało być powstanie społeczeństwa masowego coraz bogatszego itd.

Stopniowe ale trwałe i nieodwracalne upodabnianie się społeczeństw mimo różnych poziomów ich wyjściowego rozwoju (teorie modernizacji) lub różnych sposobów wprowadzenia tych zmian przez kapitalistyczną industrializację w Pierwszym Świecie USA i centralnie planowaną industrializacje w Drugim Świecie PL, Europa Wschodnia (teorie konwergencji)

Teorię konwergencji unieważniła historia. Teoria modernizacji złagodziła stosunek do tradycji jako przeszkody w modernizacji, złagodziła europocentryzm i przekonanie o jednolitym rozwoju świata, i miała się dobrze szczególnie po upadku ZSRR. Ataki teorii zależności i systemu światowego które uznawały demokrację za nie moralny i opresywny porządek nie były wstanie jej przeszkodzić.

Teoria modernizacji była popularna w samej Europie Wschodniej.

Założenia teorii modernizacji zastosowane do interpretacji zmian po 1989:

• Sukces zmian zależy wyłącznie od wewnątrzspołecznych zdolności zliberalizowania gospodarki i otwarcia jej na rynek światowy. Wprowadzenia wolności demokratycznych pozwoli to po pewnym czasie mimo innych warunków stworzyć świadomą „imitację” Zachodu.

• Jeśli chcemy zobaczyć bieżące zmiany w perspektywie globalnej musimy odrzucić założenie o uniwersalistycznym charakterze rozwoju społecznego. Oraz przyjąć to iż społeczeństwa Europy Wschodniej mają wiele wspólnego z krajami Trzeciego Świata np. stan gospodarki miejsce na rynku światowym społeczna mentalność itd.

Takie podejście jest charakterystyczne dla T zależności i T(globalnej) systemu światowego ale wiąże się ono z niemodną neomarksowską myślą społeczną.

Główną różnicą między teorią modernizacji i teorią konwergencji, a teorią zależności, jest wskazanie przez te ostatnie na zewnętrzne globalne okoliczności rozwoju społeczeństw nie zachodnich.

Teoria zależności powstała w kołach neomarksistów latynoamerykańskich .

Podkreślała destrukcyjny wpływ między krajami postkolonialnymi a Zachodem. Bogate Centrum wysysało wszystko z biednych peryferii.

Okazało się jednak iż taki układ maże być bardzo korzystny dla obu stron.

Teoria systemu światowego pokazuje jak od czasów średniowiecza upowszechnia się kapitalizm na zasadzie peryferii pokazuje jak centrum przesuwa się z Europy przez Anglie do Stanów .

W europie wschodniej pojedyncze kraje weszły do rynku światowego ale jest to tylko zmiana centrum hegemona z ZSRR na Kapitalistyczny system światowy.

Teorie zależności i systemu światowego nie wytrzymały empirycznej próby historii ale wprowadziły ważne kategorie peryferii i centrum.

TOTALITARYZM I AUTORYTARYZM - J. Linz

Aby system został uznany za totalitarny, muszą być spełnione następujące warunki:

1. Istnieje centralny ośrodek sprawowania władzy, która ma charakter monistyczny, choć samo centrum nie jest monolityczne. Wszelki pluralizm instytucji i grup istnieje za przyzwoleniem centrum, jest przez to centrum przetwarzany i w większości przypadków stanowi wynik politycznej kreacji, nie zaś efekt dynamiki zastanej struktury społecznej.

2. Istnieje jedna oficjalna autonomiczna i bardziej lub mniej intelektualnie ugruntowana ideologia, z którą identyfikuje się przywódca lub grupa przywódcza, a także partia działająca w ich interesie. Ideologia służy jako podstawa polityki, a także narzędzie manipulacji, której celem jest legitymizacja władzy totalitarnej. Ideologia nie ogranicza się do nakreślania programu politycznego lub definicji granic dopuszczalnych granic politycznych.

3. Obywatelskie uczestnictwo oraz dynamiczna mobilizacja szerokich grup społeczeństwa do realizacji politycznych i społecznych zadań jest popierana, pożądana i nagradzana, a jednocześnie kanalizowana za pośrednictwem partii i wielu organizacji działających na zasadach monopolistycznych. Bierne posłuszeństwo, apatia, wycofanie się w kierunku „parafialnego” lub „poddańczego” wzoru uczestnictwa w życiu publicznym, które to postawy są charakterystyczne dla wielu reżimów autorytarnych, grupa rządząca traktuje jako niepożądane.

Podstawowe typy główne reżimów autorytarnych wydzielone ze względu na zmienne ideologiczne:

1. Reżimy autorytarne głoszące przeprowadzenie zasadniczych reform modernizacyjnych, zwłaszcza sekularyzacji, reform edukacyjnych, a także przygotowanie do wprowadzenia demokracji konstytucyjnej w stylu zachodnim. Należały do tego typu reżimy zrodzone w przededniu pierwszej wojny światowej, jak Turcja i Meksyk, co znalazło odzwierciedlenie w regułach instytucjonalnych, ignorowanych w praktyce, lecz w ostatecznym bilansie umożliwiających ewolucję w pożądanym kierunku.

2. Reżimy autorytarne o charakterze faszystowskim lub nacjonalistyczno - semifaszystowskim.

3. Reżimy autorytarne nazwane przez nas „etatyzmem organicznym”, usiłujące łączyć katolicką korporacyjną doktrynę społeczną z elementami faszystowskimi, ale odmienne od faszystowsko - populistyczno - nacjonalistycznych koncepcji totalitarnych. Ten typ reżimu był często mylony z faszyzmem.

4. Reżimy autorytarne zrodzone tuż po drugiej wojnie światowej w nowych niepodległych państwach głoszące hasła „narodowej” drogi rozwoju uczestnictwa obywatelskiego, polegającej na utworzeniu jednej partii lub podporządkowaniu partii już istniejących. Reżimy te określały same siebie jako demokracje opiekuńcze, np. Sucharto w Indonezji.

5. Ostatnio nowe narody afrykańskie oraz kraje islamskie odrzuciwszy tradycyjną religijną koncepcję władzy, zachwycone sukcesem krajów komunistycznych i ubiegających się czasami o sympatię, ogłaszały się socjalistycznymi po to, aby budować masowe partie i zastępować zachodni indywidualizm nowym poczuciem wspólnoty opartej na identyfikacji z przywódcą i partią. Kraje islamskie próbowały połączyć owo ideologiczne naśladownictwo z narodową tradycją kulturalną, islamskim rozumieniem społeczności, mieszając czasami idee współczesne z tradycyjnymi koncepcjami religijnymi. Nie przypadkiem niektórzy teoretycy polityki, tacy jak James Gregor dostrzegali pewne podobieństwo pomiędzy socjalizmem afrykańskim a faszyzmem w słabo rozwiniętych społeczeństwach agrarnych w latach trzydziestych.

Posttotalitarne komunistyczne reżimy autorytarne, opisywane przez Gordona i Skillinga jako „autorytaryzm konsultacyjny, autorytaryzm pseudo - pluralistyczny, autorytaryzm demokratyzujący i pluralistyczny oraz autorytaryzm anarchistyczny”.

GRANICE LIBERALIZMU - HIMMELFARB

Główne paradoksy współczesnego liberalizmu:

1. Staje się on coraz bardziej radykalny w kwestiach moralnych, a zarazem coraz bardziej dirigiste w kwestiach ekonomicznych. W świecie moralnym jednostka jest tak suwerenna, autonomiczna jak Mill mógłby sobie tego życzyć. Za to w świecie gospodarczym państwo sprawuje kontrolę przynajmniej równą społecznej tyranii, której Mill tak się obawiał.

2. Handel jest czynnością społeczną, a więc podpada pod kontrolę społeczną, lecz ograniczenie handlu jest niesłuszne, gdyż prowadzi do nieoczekiwanych skutków, dlatego Mill uważał, że interwencjonizm państwowy jest uzasadniony, jeśli służy ochronie jakości towarów, czy zagwarantowaniu bezpieczeństwa i ochrony zdrowotnej pracowników niebezpiecznych branż. Odrzucał jednak jako ograniczenie wolności inne ograniczenia, takie jak przepisy antyalkoholowe, czy ograniczenia w handlu truciznami, ponieważ naruszają one raczej wolność klienta niż producenta.

3. Współczesny liberalizm zaakceptował punkt widzenia Milla, że handel jest aktem społecznym, lecz doprowadził go do skrajności. Podczas gdy Mill poważnie ograniczył rolę rządu w handlu, dzisiejsi liberałowie znacznie poszerzyli lukę między nimi nadając rządowi coraz większe uprawnienia w sprawach gospodarczych, a jednocześnie przyznając jednostce coraz większą autonomię w kwestiach moralnych.

4. W dzisiejszych czasach podział sfer wpływu między paternalizmem a indywidualizmem jest tak oczywisty i tak zakorzeniony w liberalnym prawie i zwyczaju, że liberałowie rzadko się nim przejmują. Stał się on faktem, jedną z wielu kulturowych sprzeczności współczesności, których nie postrzegamy już jako problemów, ponieważ zyskały status okoliczności.

Podstawowe wymiary wolności w ujęciu Milla.

1. Problem wolności nie jest kwestią wolności politycznej.

2. Istnieje wolność obywatelska lub społeczna.

3. Jedynym celem usprawiedliwiającym ograniczenie przez ludzkość indywidualnie lub zbiorowo, swobody działania jakiegokolwiek człowieka, jest samoobrona. Jego własne dobro, fizyczne lub moralne, nie jest już wystarczającym usprawiedliwieniem.

4. Każdy jest odpowiedzialny przed społeczeństwem jedynie za tę część swojego postępowania, która dotyczy innych - jedynym celem uzasadniającym sprawowanie władzy nad jednostką jest ochrona innych przed krzywdą.

5. Jednostce przysługują swoboda i wola; jej własne dobro jest wyłącznie jej sprawą. Działania społeczeństwa to kontrolowanie, przymuszanie, siła, przymus, ograniczenie, tyrania.

6. Równie absolutna jak wolność myśli jest wolność słowa, albowiem jest ona od niej nieodłączna.

7. Swoboda działania albo indywidualność jest jedynie o jeden stopień mniej absolutna niż wolność myśli i słowa, ogranicza ją bowiem zasada niekrzywdzenia innych.

8. stopień mniej pozostaje również wolność dyskusji - na rzecz absolutnej swobody dyskusji Mill głosi, iż taka wolność jest niezbędnym warunkiem prawdy: dotarcia do niej i jej żywotności.

9. Sankcje społeczne i moralne są takim samym naruszeniem wolności jak sankcje prawne czy fizyczne.

10. Zgodnie z zasadą wolności przekonania, praktyki religijne są szanowane i chronione tak długo, jak długo odbywa się to prywatnie; kiedy jednak wkraczają na arenę publiczną, stają się natychmiast zagrożeniem dla wolności.

11. Rozróżnienie między sferą publiczną a prywatną w terminologii Milla jest równoznaczna z samą zasadą wolności: określa ono granice władzy społecznej nad jednostką.

SOCJOLOGIA POLITYKI - J.J WIATR

Podstawowe metody badawcze stosowane w empirycznej socjologii polityki.

Empiryczne badania w socjologii polityki rozwinęły się pod wpływem praktyki politycznej potrzebującej sprawdzonej wiedzy w takim zakresie , jak ocena szans wyborczych poszczególnych kandydatów i partii, ocena efektywności propagandy politycznej, itp.. Badania te są także samodzielną dziedziną badania rzeczywistości politycznej, a ich wyniki stanowią podstawę rozwoju teorii.

Wyróżniamy cztery podejścia metodologiczne we współczesnej socjologii polityki:

1. Socjologiczna teoria polityki uprawiana na bazie własnego dorobku empirycznego jak i dorobku innych nauk społecznych.

2. Empiryczne badania socjologiczne nad różnymi dziedzinami życia politycznego. Wykorzystuje socjologiczne techniki pozyskiwania i analizy informacji (cel tych badań jest praktyczny, choć wzbogacają też teorię)

3. Empiryczne badania porównawcze - ustalenia ponad narodowych prawidłowości, co prowadzi do weryfikacji hipotez teoretycznych

4. Badania socjologiczno - historyczne

Rozwojowi badań empirycznych w zakresie polityki sprzyjały swobody demokratyczne, zarazem zaś rywalizacja polityczna, zwłaszcza wyborcza powodowała, że interesowali się nimi politycy, prasa i inne ośrodki kształtowania opinii. Powodowało to uprzywilejowanie badań nad zachowaniami wyborczymi.

Kierunki badań socjologicznych nad zachowaniami wyborczymi.

Zachowania wyborcze, jeśli tym mianem nazwiemy całość czynności wykonywanych w związku z kampanią wyborczą i udziałem w akcie głosowania, a także kompleks postaw kształtujących się w trakcie tych czynności oraz czynności te warunkujących - jest szczególną formą zachowania politycznego. W żadnej innej sytuacji nie mamy do czynienia z tak masowym uczestnictwem politycznym, jak w wyborach odbywających się na podstawie powszechnego prawa wyborczego. Z tego względu zachowanie wyborcze może rzucić wiele światła na różne aspekty życia politycznego.

W zależności od głównych zainteresowań badawczych, i co za tym idzie, od wybranych metod badawczych wyróżnić można kilka kierunków socjologicznych badań wyborczych:

Kierunek statystyczny. Materiały statystyczne dotyczące wyników wyborów są często i od dawna wykorzystywane (E. Burke, J Bentham, F. Gosnell, H. Tingsten). Prace Gosnella i Tingstena którzy uprawiali statystyczną „geografię wyborczą” (opracowaną przez O.G. Libbyego) nakreśliły dwa główne kierunki statystycznych badań wyborczych. Gosnell z jednej strony opracował szczególnie podstawy systematycznych badań porównawczych wybranych jednostek terytorialnych, zwłaszcza w ramach jednego miasta (studia nad zachowaniem wyborczym w wybranych miejscowościach oraz tzw. ekologiczne badania wyborcze, które za pomocą danych charakteryzujących małe jednostki terytorialne i rezultatów wyborów w tych jednostkach poszukują korelacji wyjaśniających prawidłowości zachowania wyborczego), z drugiej zaś strony rozwinął typ badań porównawczych, w których na podstawie rejestrów wyborców i wyników głosowania starano się uzyskać wiedzę o prawidłowościach zachowania wyborczego w skali kilku krajów.

Kierunek statystyczny nie pozwala analizować indywidualnej decyzji wyborcy, a tym samym musi całkowicie pominąć psychologiczny aspekt zachowania wyborczego, jest też mało przydatny dla celów prognostycznych (badania dotyczą tego co już się stało)

Kierunek sondażowy. Ograniczenia kierunku statystycznego doprowadziły do poszukiwania innych metod badawczych. Sondaże opinii publicznej są jedną z zasadniczych i najczęściej stosowanych metod badawczych. Istotną cechą tych badań jest to, że ich przedmiotem bezpośrednim są próbki reprezentatywne, których skład odpowiada składowi ogółu ludności. Sondaże pozwalają wyjść poza zastane wyniki wyborcze, uzupełnić je swoimi źródłami poddać analizie motywy wyborców i ustalić zależność między cechami socjologicznymi czy psychologicznymi wyborców, a ich decyzją wyborczą. (prekursorem tego kierunku był G. Gallup - prognozował wyniki, w latach 40-tych P. Lazarsfeld - sondaże wyborcze dla celów naukowych, A. Campbell - psychologiczne uwarunkowania zachowań wyborczych).

Kierunek sondażowy nie pozwala uchwycić rytmu zmiany decyzji wyborczej i w ogóle ewolucji postawy politycznej w trakcie trwania kampanii - dostarcza danych na temat postaw występujących w próbce w danym momencie. Problem ten częściowo rozwiązują panele (Lazarsfeld powtarzał wywiady nawet siedmiokrotnie), jednakże problemem pozostaje pytanie o zmianę decyzji (jeśli taka miała miejsce) - nie można ustalić czy deklarowana przyczyna jest rzeczywista.

Kierunek „historyczny” - traktowanie badania wyborczego jako studium kampanii rozpatrywanej z punktu widzenia danych „obiektywnych” oraz opinii jej organizatorów. Badacz dąży do opisania i przeanalizowania przebiegu kampanii wyborczej. Wykorzystuje źródła które może zgromadzić w czasie wyborów, jak materiały propagandowe, prasę polityczną, a także w ograniczonym zakresie tworzy źródła, przeprowadzając wywiady z ludźmi, których opinie lub informacje mogą się szczególnie przydać w realizacji jego zadania. Badania te dotyczą przede wszystkim działających instytucji i organizacji, nie zaś opinii ludności, różnią się więc zasadniczo od wszystkich omawianych poprzednio.

Podstawowe elementy władzy.

W najogólniejszym sensie władzę, kogoś nad kimś określić można następująco: Jan ma władzę nad Piotrem zawsze i tylko wtedy, gdy zgodnie z normami obowiązującymi w danym społeczeństwie, do którego obaj należą, Jan ma prawo rozkazywać Piotrowi, a Piotr winien jest posłuch rozkazom Jana.

Podstawowe elementy tej definicji:

1. Władza jest to możliwość rozkazywania w warunkach, w których ten, komu się rozkazuje, winien jest posłuch. Należy rozróżnić rozkazywanie i posłuch od tego co potocznie nazywamy wpływem. Jeżeli osoba liczy się z moim zdaniem to mam na nią wpływ, co nie wynika ze stosunku władzy.

Samo wydanie rozkazu nie wystarcza by mówić o istnieniu stosunku władzy, musi istnieć uzasadnione przekonanie, że rozkaz będzie spełniony, z drugiej strony rzadko się zdarza tak, by wszyscy, których rozkazy dotyczą, zawsze i w pełni je respektowali.

Władza nie istnieje bez posłuchu w stosunku do niej, ale też posłuch ów jest zjawiskiem relatywnym.

2. Mówimy o władzy jako o stosunku zgodnym z normami obowiązującymi w społeczeństwie.

Nie należy nazywać władzą stosunku jaki wytwarza się między napastnikiem a jego ofiarą w sytuacji w której napastnik grożąc bronią wymusza od ofiary zastosowanie się do jego woli.

Ogólna definicja władzy wyróżnia następujące elementy:

1. co najmniej dwóch partnerów stosunku władczego (pojedynczych osób lub grupy osób);

2. rozkazy sprawującego władzę, tj. wyrażanie przez niego woli w stosunku do tego nad kim władzę sprawuje, połączone z zagrożeniem sankcją zachowań niezgodnych z tak wyrażoną wolą;

3. posłuch tego, nad kim władza jest sprawowana, w stosunku do rozkazu sprawującego władzę;

4. normy społeczne, które określają, że rozkazodawca ma prawo wydawać rozkazy, zaś ten, kogo rozkazy dotyczą, winien jest posłuszeństwo rozkazom sprawującego władzę.

Obecność wszystkich tych czterech elementów konieczna jest, by zaistniał stosunek władzy.

Dwa różne aspekty władzy.

Można mówić o dwóch różnych aspektach władzy: konfliktowym i zadaniowym.

Aspekt zadaniowy - łatwo stwierdzić iż w wielu sytuacjach władza jest przede wszystkim możliwością podejmowania decyzji co do rozdziału dóbr w sytuacjach konfliktowych - szczególnie w społeczeństwach zróżnicowanych istotą stosunków władczych w skali makrospołecznej jest najczęściej i przede wszystkim podejmowanie decyzji o takiej właśnie treści.

Nie zawsze jednak ten element jest najistotniejszy.

Aspekt zadaniowy - Władza dowódcy nad żołnierzami, których prowadzi w bój, to przykład stosunku społecznego, którego treścią jest realizacja określonego zadania.

Który z tych dwóch typów dominuje, to zależy od:

1. typu społeczeństwa w którym władza jest realizowana, tj. przede wszystkim od stopnia, w jakim społeczeństwo podzielone jest konfliktami na tle nierównego dostępu do społecznie pożądanych dóbr, oraz

2. sfery działalności, której stosunek władczy dotyczy, a więc od tego jak dalece w sferze, gdzie władza jest sprawowana, idzie o decyzje regulujące konflikty między jednostkami lub grupami, a jak dalece o wspólne realizowanie celu zbiorowego.

Pamiętać należy, że zróżnicowanie interesów społecznych istniej we wszystkich znanych nam społeczeństwach, a więc w konsekwencji we wszystkich społeczeństwach występuje konfliktowy aspekt stosunków władczych. Zarazem istnienie konfliktów nie wyklucza tego iż w określonych dziedzinach życia dominuje zadaniowy aspekt stosunków władczych.

Rodzaje politycznie ważnych interesów grupowych.

Socjologiczna analiza władzy politycznej ma za punkt wyjścia odpowiedź na pytanie, jakim interesom władza ta służy.

Rodzaje politycznie ważnych interesów grupowych:

1. Interesy klas społecznych, wynikające z ich miejsca w społecznym procesie produkcji i z ich stosunku do środków produkcji, a co za tym idzie, z ich roli w podziale dochodu narodowego;

2. Interesy narodowości i grup etnicznych w państwach wielonarodowościowych;

3. Interesy grup regionalnych i społeczności lokalnych

4. Interesy warstw społecznych, wynikające z różnic sposobu życia, wykształcenia, dochodu, typu pracy itp.;

5. Interesy grup demograficznych wynikające z różnic wieku i płci;

6. Interesy grup wyznaniowych w tym stopniu, w jakim grupy te mają określone interesy w sferze życia społecznego regulowanej przez władze polityczne;

7. Interesy grupowe elit politycznych i biurokracji

Ponadto pojawiać mogą się inne grupy społeczne o doniosłych interesach (weterani wojenni, imigranci), które jednak nie wykazują tego samego stopnia trwałości co te wymienione poprzednio.

Obiektywne i subiektywne relacje między władzą a interesami.

Twierdzenie, iż „władza polityczna służy interesom grupowym”, rozumieć można na kilka, niekoniecznie wykluczających się sposobów.

W pierwszym znaczeniu wkładamy w nie treść ogólnoteoretyczną, stwierdzając, że zawsze jest tak, iż jakiejś władzy politycznej daje się przyporządkować takie interesy grupowe, którym władza ta „służy”, tj. także interesy grupowe które władza systematycznie preferuje w stosunku do innych.

W innym natomiast - subiektywnym - znaczeniu „służenie interesom grupowym” oznaczać będzie działanie zgodne z tym, czego oczekuje większość czy ogół grupy.

Schemat interpretacji władzy w kategoriach jej stosunku do interesów grupy (grup) której (którym) władza służy:

1. Obiektywna relacja między władzą a interesami:

1. strukturalna

2. behawioralna (władza polityczna podejmuje decyzje systematycznie preferując interesy grupy, którą z tego tytułu określamy jako politycznie uprzywilejowaną).

2. Subiektywna relacja między władzą a interesami (władza polityczna działa w sposób zgodny z oczekiwaniami grupy, którą z tego tytułu określamy jako politycznie uprzywilejowaną).

Wszystkie te aspekty służebności władzy politycznej w stosunku do interesów grupowych mogą w pewnych sytuacjach występować jednocześnie.

Podstawowe typy kierownictw politycznych we współczesnym świecie.

Na podstawie obecnej wiedzy socjologicznej można, jak się zdaje sformułować następujące uogólnienia co do podstawowych typów kierownictw politycznych we współczesnym świeci.

1. W rozwiniętych krajach kapitalistycznych o ustrojach demokratycznych skład społecznych grup rządzących wykazuje wyraźną przewagę ludzi wywodzących się albo z klas posiadających, albo z ekonomicznie uprzywilejowanych środowisk wysoko wykwalifikowanej inteligencji. Jednakże w krajach tych, szczególnie tam, gdzie działają silne, masowe partie robotnicze, w wieku XX występuje wyraźna tendencja do pewnego wzrost proporcji przywódców wywodzących się ze środowisk uboższych, robotniczych i chłopskich.

2. W mniej rozwiniętych krajach peryferyjnego kapitalizmu skład kierownictw politycznych wykazuje szczególnie znaczny udział wojskowych, tym większy, im mniej rozwinięte jest dane społeczeństwo i im słabsze są jego struktury demokratyczne.

3. Skład kierowniczy grup politycznych w obecnych i dawnych krajach socjalistycznych odzwierciedlał nowy układ sił klasowych, który uformował się w wyniku radykalnej zmiany systemu, likwidacji dawnych klas uprzywilejowanych i masowego awansu ludzi pracy. W kierownictwach politycznych tych państw bardzo wysoki - nieporównywalnie wyższy niż w krajach kapitalistycznych - był początkowo udział ludzi, którzy albo sami byli robotnikami czy chłopami, albo też są dziećmi robotników i chłopów.

Analiza dynamiki ruchu politycznego.

Przez ruch polityczny rozumiem takie dążenia społeczne, które usiłują doprowadzić do zmiany istniejących warunków lub też do ich umocnienia w drodze wywierania wpływu na rządy lub w drodze walki o władzę.

Ruch polityczny ma swą wewnętrzną dynamikę, którą można ogólnie scharakteryzować jako przechodzenie przez następujące stadia rozwojowe:

• Tworzenie się przesłanek ruch. Aktywniejsze jednostki w poczuciu realnego, bądź domniemanego zagrożenia, niezadowolone z istniejącego stanu rzeczy lub starające się go umocnić, zaczynają nawiązywać kontakty. Sieć kontaktów, może być podstawą ruchu. Powstają pierwsze formy wymiany myśli i krystalizuje się pewna doza wspólnych poglądów. W ten sposób jest charakterystyczny dla ruchów tworzonych oddolnie, spontanicznie. Ruchy których inicjatorami są ośrodki władzy tworzone są od góry, w drodze oddziaływania propagandowego i rekrutacji zwolenników.

• Stadium artykulacji dążeń. Rozproszone i indywidualne dążenia przybierają postać zintegrowaną na tyle, iż można już mówić o ruchu. Stopień krystalizacji wspólnych dążeń bywa różny, artykulacja przybiera różne formy od rozwiniętego programu po wystąpienia przywódców.

• Stadium agitacji. Koncentracja na pozyskaniu członków. Działania praktyczne rozpatrywane muszą być z punktu widzenia ich efektów agitacyjnych.

• Stadium rozwiniętej działalności politycznej. Próby wcielania w życie swego programu, w drodze walki o władzę lub przez wywieranie wpływu na rządy.

• Stadium zamierania ruch politycznego. Gdy cele zostaną zrealizowane lub okazują się niemożliwe do zrealizowania wchodzą w fazę zamierania. Walka z tym przez zmianę oblicz ruch nowe zadania, nowi zwolennicy.

Wyróżnione tu stadia nie mają charakteru sztywnych, obowiązujących powszechnie praw. Możliwe jest łączenie niektórych stadiów rozwojowych i przeskakiwanie innych.

Typologia partii politycznych.

• W zależności od swojego charakteru klasowego partie polityczne dzielą się na:

• partie klasowe, np. robotnicze, burżuazyjne, chłopskie, drobnomieszczańskie, obszarnicze;

• partie międzyklasowe, np. burżuazyjno-obszarnicze;

• partie grup klaso podobnych, np. warstwowe, środowiskowe.

• W zależności od typu swojej struktury organizacyjnej partie polityczne dzielą się na:

• partie kadrowe;

• partie masowe - w tym:

• o luźnej organizacji lub

• silnie zorganizowane.

• Według miejsca, jakie zajmują w systemie władzy partie polityczne dzielą się na:

• partie legalne - w tym:

• odgrywające istotną rolę w ramach systemu politycznego lub

• marginesowe w stosunku do systemu politycznego;

• partie nielegalne.

• W zależności od dominującego w nich oblicza ideologicznego partie polityczne dzielą się na:

• partie ideowo-polityczne;

• partie pragmatyczne (inaczej wyborcze);

• partie charyzmatyczno - wodzowskie.

Typologia systemów partyjnych

Pojęcie systemu partyjnego należy do trudnych i niedostatecznie zdefiniowanych kategorii socjologii stosunków politycznych. Przez system partyjny rozumiem tu całokształt stosunków istniejących między partiami politycznymi, jak również między partiami politycznymi a organami władzy państwowej.

Typologia systemów partyjnych:

• Systemy alternatywne gdzie co najmniej jeden alternatywny zespół polityków zorganizowany jest w postaci partii politycznych i gdzie ma on realne szansę zastąpienia zespołu w danej chwili rządzącego; w ramach tej grupy wyróżniamy:

• system rozbicia wielopartyjnego, w którym żadna partia nie ma trwałej przewagi, rządy zaś sprawowane są przez zmieniające się pod względem składu koalicje;

• system dwublokowy, w którym istnieją liczne partie polityczne, ale dzielą się one na dwa trwale rywalizujące bloki polityczne;

• system dwupartyjny, gdzie istnieją wprawdzie mniejsze partie polityczne, ale rzeczywista rywalizacja o władzę toczy się między dwiema największymi partiami systemu.

• Systemy niealternatywne, gdzie albo zasady konstytucyjne, albo faktyczny układ sił powodują, iż nie istnieje rzeczywiście licząca się rywalizacja o władzę między partiami politycznymi; w ramach tego systemu wyróżniamy:

• system kooperacji partii, charakteryzujący się trwałym zblokowaniem głównych partii politycznych i de facto zanikiem skutecznej opozycji;

• system partii porozumienia narodowego (lub partii dominującej), gdzie istnieją wprawdzie liczne partie polityczne i odbywają się wybory oparte na rywalizacji między tymi partiami, ale jedna partia w trwały sposób dominuje nad całym systemem politycznym i sprawuje niepodzielnie władzę, zaś inne działają bądź jako krytycy rządu, bądź jako przedstawiciele poszczególnych grup interesu, posiadając ściśle ograniczoną i na ogół zlokalizowaną terytorialnie sferę wpływów;

• ograniczone systemy partyjne, w których istnieją różne partie polityczne i toczy się między nimi rywalizacja o wpływy polityczne, ale władza znajduje się w ręku innej siły politycznej - najczęściej wojska - deklarującej się jako niezależna od partii i stojąca ponad nimi;

• system partii hegemonicznej, w którym hegemonia jednej partii opiera się na tym, że pozostałe uznają jej szczególną pozycję i uczestniczą w ograniczonym stopniu w sprawowaniu władzy;

• system jednopartyjny, wykluczający istnienie innych niż rządząca partii politycznych.

Istnienie alternatywnych systemów partyjnych stanowi ważny aspekt demokratycznego charakteru państwa. Właśnie to iż w wyniku wolnych wyborów dokonuje się wymiana partii sprawujących władzę, powoduje, że władza ta zawdzięcza swój mandat woli obywateli.

Cztery wymiary analizy partii politycznej jako szczególnego typu grupy społecznej.

W odniesieniu do partii działających w systemach demokratycznych Samuel Eldersveld wyróżnia cztery wymiary, w jakich rozpatrywać należy partię jako szczególnego typu grupę społeczną.

1. Partia jest strukturą zorientowaną na pozyskanie klienteli politycznej.

Jej struktura wewnętrzna i jej działalność podporządkowane są temu, by pozyskać nowych członków i zwolenników. Jest to warunkiem jej powodzenia, i gotowa jest nawet na kompromis programowy by tylko rozbudować swoją klientelę (dotyczy to partii nacechowanych pragmatyzmem, o niewielkim stopniu ideologicznej zwartości, partie skrajne pod względem ideologicznym gotowe są świadomie rezygnować z pozyskania szerszej klienteli w imię ideologii.

2. Partia jest strukturą służącą przekształcaniu interesów społecznych i ekonomicznych w decyzje władzy państwowej.

Stanowi więc ona koalicję różnych grup interesów i w swym wewnętrznym działaniu musi stwarzać warunki dla współwystępowania tego typu zróżnicowań.

Partia która ogranicza się do reprezentowania tylko jednej grupy interesów, zwęża swą bazę polityczna i może być niezdolna do skutecznego reprezentowania tej grupy.

3. Partia jest szczególną strukturą władzy.

W partii działającej w systemie demokratycznym i mającej demokratyczny charakter istnieje wzajemne uzależnienie kierownictwa i niższych szczebli hierarchii partyjnej. Groźba rozłamu, a co za tym idzie osłabienia partii, stanowi najważniejszą gwarancję tego by kierownictwo partii nie sprawowało swej władzy w sposób dyktatorski.

4. Partia jest kanałem awansu politycznego.

Stopień w jakim struktura partii umożliwia szybką karierę jej ambitnych i politycznie uzdolnionych członków bywa rozmaity.

Charakterystyka przebiegu socjalizacji politycznej.

Pięć podstawowych modeli:

1. model akumulacji, który zakłada iż dzieci są biernymi odbiorcami gromadzących się oddziaływań świata dorosłych,

2. model uczenia się obserwacyjnego, jednostka uczy się, obserwując innych - bezpośrednio (dzieci rodziców) i pośrednio (obserwowanie telewizji)

3. model społecznej teorii uczenia się, w którym akcentuje się rolę kar i nagród jako mechanizmów uczenia się,

4. model psychoanalityczny, skupiający uwagę na stosunkach emocjonalnych i strukturze dominacji w rodzinie,

5. model poznawczo-rozwojowy, który podkreśla „wzrastające z wiekiem zdolności dziecka do posługiwania się pojęciami abstrakcyjnymi i zajmowania się coraz bardziej złożonymi sprawami społecznymi i politycznymi”.

Główne elementy składające się na demokratyzację systemów państwowego socjalizmu.

Demokratyzacja dawnych systemów państwowego socjalizmu stanowi złożony proces polityczno-społeczny, w którym wyróżnić można cztery główne elementy:

1. zmianę systemu politycznego, to jest demontaż państwa partyjnego w którym rządząca partia komunistyczna była podstawowym filarem, i ustanowienie w jego miejsce innego systemu, najczęściej wzorowanego na którymś z modeli zachodniego państwa demokratycznego.

2. likwidację lub znaczne ograniczenie systemu państwowej własności i centralnego kierowania gospodarką, a wprowadzenie w jego miejsce systemu rynkowego, a co za tym idzie przebudowa struktury klasowej i warstwowej społeczeństwa.

3. likwidację ponad narodowych struktur polityczno-wojskowych i gospodarczych, zastąpienie ich otwarciem na stosunki z państwami demokratycznymi i wolnorynkowymi, a w pewnych wypadkach nową integracją ponadnarodową budowaną przez związki z tymi państwami (NATO, Unia Europejska)

4. zmianę struktury narodowej państwa, rozwiązanie wielonarodowych federacji, nowe rozwiązania w stosunkach między narodami i grupami etnicznymi.

Pięć podstawowych modeli przejścia od systemów niedemokratycznych do systemów demokratycznych.

1. Pierwszym typem zmian była demokratyzacja pod nadzorem władz okupacyjnych, likwidujących system dyktatury i ustanawiających swymi decyzjami demokratyczne prawa i instytucje. (Japonia i Niemcy - istotne jest to iż państwa te poniosły klęskę w wojnie)

2. Obalająca dyktaturę rewolucja.

3. (zamach portugalskich wojskowych w 1974 roku obalający siłą autorytarne władze państwowe)

4. Kapitulacja dyktatury w obliczu katastrofy wywołanej przez jej politykę i pokojowe oddanie przez nią władzy przedstawicielom sił demokratycznych. (podobna do rewolucji - upadający reżim nie negocjuje warunków swego odejścia - odbywa się jednak drogą pokojową, np. junta w Grecji po fiasku przyłączenia Cypru w 1974 roku)

5. Prowadzona od góry, w zasadzie bez udziału opozycji i pod nadzorem sił dotychczas rządzących, reforma systemowa. (Brazylia, czy nieudana próba w ZSRR, prowadzona przez Gorbaczowa).

6. Negocjowana reforma systemu prowadząca do jego stopniowego i uzgodnionego z opozycją przekształcenia z dyktatury w demokrację. (Hiszpania 1975, Polska)

Podstawowe zmienne składające się na konsolidację systemu demokratycznego.

Konsolidację systemu demokratycznego rozumiem jako utrwalenie się czterech podstawowych cech proceduralnej demokracji:

1. regularnie odbywanych, uczciwych i wolnych wyborów do podstawowych władz państwa,

2. rządów prawa, w tym przestrzegania konstytucji przez wszystkie instytucje państwa,

3. ochrony praw jednostki i wolności politycznych,

4. wolnej od dyskryminacji polityki państwa wobec mniejszości etnicznych i religijnych.

W szerszym sensie konsolidacja wymaga także dobrze funkcjonującego społeczeństwa obywatelskiego opartego na niezależnych od państwa samorządnie zorganizowanych grupach.

Najważniejsze decyzje o strategicznym znaczeniu dla konsolidacji demokracji.

Dotyczą one pięciu głównych obszarów:

1. wyboru podstawowego kierunku polityki zagranicznej państwa

2. przyjęcia konstytucyjnych gwarancji praw człowieka i praw mniejszości narodowych

3. zapewnienie efektywnej kontroli władz cywilnych nad wojskiem

4. wyboru modelu organizacji władzy państwowej

5. wyboru systemu wyborczego, zwłaszcza do parlamentu

Te pięć decyzji strategicznych w szczególnie wielkim stopniu wpływa na to czy państwo postsocjalistyczne staje się skonsolidowaną demokracją.

KONSTYTUCJE I DEMOKRACJE - CASS R.SUNSTEIN

Podstawowe gwarancje zawarte we współczesnych konstytucjach

W rozmaitych konstytucjach można rozróżnić:

• Gwarancje strukturalne

• Gwarancje praw jednostek

Zapisy strukturalne zwykle mają na celu minimalizację patologii związanych z tą czy inną koncepcją demokracji. Np. podział władzy służy ograniczeniu siły frakcji - potężnych grup interesów prywatnych - aby przedstawiciele narodu dbali o interes ogółu a nie o własne interesy.

Gwarancje praw obywateli są projektowane aby wyodrębnić pewne obszary spod kontroli większości. Ochrona niektórych praw ma swoje korzyści w ochronie demokracji np. prawo do wolności słowa i prawo wyborcze. Fakt, że większość nie może ingerować w takie prawa, nie powinien przesłaniać ich demokratycznej natury.

„Dwuwarstwowa” teoria demokracji zawarta w konstytucji amerykańskiej

Ideał republikański stanowi model aktywnego obywatelstwa, zaangażowanego w politykę w celu kształtowania warunków życia społecznego. Za przeciwstawny temu rozumieniu można uważać współczesny pluralizm, wg którego polityka to walka o zbyt małą ilość dóbr społecznych pomiędzy grupami kierującymi się własnym interesem.

Jednym z zasadniczych zadań twórców amerykańskiej konstytucji było połączenie tradycyjnego republikanizmu z pluralizmem. Bruce Ackerman uważa, iż udało się połączyć te dwa nurty w „dwuwarstwową” teorię demokracji. Zgodnie z nią jedna warstwa to stanowienie „praw wyższego rzędu” w formie polityki konstytucyjnej.

Niższy nurt tworzenia prawa stanowi zwykł politykę, która sprowadza się do pluralistycznych przetargów.

Podstawowe przesłanki uprawiania „zwykłej polityki”

„Zwykła polityka nie jest koncepcją, która byłaby najbardziej atrakcyjna dla rządzących nie jest ona tym, co najlepsze dla demokracji konstytucyjnej. Aby to zrozumieć trzeba zbadać pluralistyczne podejście do polityki. Celem systemu politycznego w takim ujęciu jest zapewnienie, aby różne wpływy znalazły odpowiednie odzwierciedlenie w prawie.

Czasami polityka ma wymiar deliberatywny bądź transformacyjny. Jej funkcją jest wyselekcjonowanie preferencji, albo stworzenie możliwości ich kształtowania, a nie po prostu spełnianie istniejących pragnień. Jest to uwaga ogólna, wykraczająca poza przypadek dyskryminacji.

Atrakcyjność pluralizmu wypływa głównie z jego związku z utylitaryzmem. Celem jest właściwa agregacja prywatnych preferencji.

Jednym z celów konstytucjonalizmu są zabezpieczenia przed „zwykłą polityką”, albo przynajmniej ograniczania jej zasięgów i skutków.

Sądowa kontrola konstytucjonalności ustaw

Jeżeli omawiamy problem sądowej kontroli konstytucyjności ustaw to trzeba uświadomić sobie, iż teksty konstytucji są często niedokończone, a ich ich interpretacja bywa kwestią wyboru.

Dlaczego władza wynikająca z prawa interpretacji konstytucji, przyznawana jest sędziom nie pochodzącym z wyboru?

Odpowiedzią jest między innymi sądowa kontrola konstytucyjności ustaw jako pewnego rodzaju środka antytrustowego (forma monopolu - kapitalistycznego). Zgodnie z tym poglądem, sądy powinny ingerować w politykę większości kiedy proces polityczny jest wadliwy, bądź dlatego, że mniejszości są systematycznie wypierane w polityce, bądź też dlatego, że prawa związane z uczestnictwem politycznym są ograniczone. W wielu demokracjach zachodnich funkcję deliberatywną spełnia trybunał konstytucyjny orzekający o zgodności z konstytucją. Oddzielenie sądownictwa konstytucyjnego od polityki powoduje zatem, że transformacyjna rola może być lepiej reorganizowana.

Konflikt między konstytucjonalizmem a demokracją w perspektywie wydzielenia sfery prawnej i publicznej

Często można spotkać się z opinią, że istnieje konflikt pomiędzy konstytucjonalizmem a demokracją, akcentują, że konstytucje wydzielają niektóre zagadnienia ze sfery publicznej dyskusji i oceny. Prowadzi to do rozróżnienia pomiędzy sferą publiczną a prywatną.

Stephen Holmes twierdził, że konstytucjonalizm i demokracja mogą być ze sobą w wysokim stopniu zgodne. Kiedy konstytucja wyodrębnia pewne kwestie ze strefy publicznej, może to być uzasadnione nie ochroną praw, ale zabezpieczeniem prawidłowego funkcjonowania procesów demokratycznych. Publiczna debata nad pewnymi kwestiami spowodowały, że demokracja przestałaby funkcjonować.

Prywatyzacja może pomagać demokracji, może chronić pewne dziedziny przed kontrolą publiczną. Jest jeszcze jedna trudność Holmes twierdził, że prywatyzacja za sprawą polityki powinna zmniejszać walkę frykcyjną i vice versa.

Ludzie mogą wywierać mocniejszą presję, mogą niechętnie stosować środki polityczne.

Podstawowe poglądy na temat przyczyn zmian konstytucyjnych

Jon Elster wysunął argument, że zmiana konstytucyjna może być uzasadniona jedynie względami sprawiedliwości, a nie jej konsekwencjami. Argumenty odwołujące się do konsekwencji mogą być spekulatywne albo samoobalające. Są spekulatywne, ponieważ trudno przewidzieć wszystkie faktyczne konsekwencje większości zmian instytucjonalnych. Z kolei argumenty mogą być samoobalające ponieważ np. żądanie zmian konstytucyjnych na tej podstawie, że zwiększy energię obywateli potrzebną do rozwoju ekonomicznego lub do samorealizacji, może podważyć te skutki. Skutki te, są zasadniczo produktami ubocznymi. Przykładem może być nakaz „bycia spontanicznym”. Argumenty oparte na sprawiedliwości nie są według Elstera, obciążone podobnymi wadami. Przykładem jest demokracja ekonomiczna.

Złote myśli - epilog

Konstytucje funkcjonują jako ograniczenia nakładane na rządy większości, są one w naturalny sposób traktowane jako antydemokratyczne. Jeśli demokrację traktujemy zgodnie z ujęciem prularystycznym, trudno jest opowiadać się za konstytucjonalizmem i sądową kontrolą konstytucyjności ustaw. Jednak paradoksalnie NIE ISTNIEJE NIEUCHRONNY KONFLIKT POMIĘDZY DEMOKRACJĄ A KONSTYTUCJONALIZMEM.

Spis treści

O ile wiem, to obydwa wymiary - wolność jednostki i dobro ogółu są nie do pogodzenia. Konsensusu tutaj nie będzie nigdy, co najwyżej może mieć on charakter (tfu! co za słowo!) aproksymacyjny.

Czyżby?

System polityczny odnosi się tutaj nie tylko do partii politycznych, ale i różnych ugrupowań i organizacji politycznych.

Socjologia stosunków politycznych

_________________________________________________________________________________________________________________

Lektury do egzaminu - opracowania:

_________________________________________________________________________________________________________________

52

51

Legitymizacja

Skuteczność

Sprawność

Stabilność

Statyczne: polityka traktowana jest jako wszelkie działania, które mają charakter wspierający, konfliktowy, bądź kompromisowy, a odnoszące się do stosunków i oddziaływań między państwem, a innymi organizacjami.

Dynamiczne: polityka traktowana jest jako zespół działań podejmowanych przez ośrodek decyzyjny sformalizowanej grupy społecznej; instytucji dążących do osiągania celów przy pomocy określonych środków (związków zawodowych, partii politycznych)

Szerokie: polityka to wszelkie działania o charakterze zbiorowym i wszelkie stosunki społeczne, w których polityka stanowi jedną ze zmiennych niezależnych.

Wąskie: polityka jako zespół działań państwa

---