18.04.2011
Zarządzanie środowiskowe wg normy PN-EN ISO 14001:2005

SYSTEM ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO - to część systemu zarządzania organizacji, wykorzystywana do opracowania i wdrożenia jej polityki środowiskowej i zarządzania jej aspektami środowiskowymi.

14001, 14004 - normy, które można wdrażać do przedsiębiorstwa za pomocą certyfikacji.

Historia certyfikacji Systemu Zarządzania Środowiskowego

- zrównoważony rozwój - Czystsza Produkcja - ISO 14000 EMAS
- 1993 r. - rozporządzenie EWG nr 1836/93 o zarządzaniu środowiskowym i audycie ekologicznym EMAS
- 1993 r. -powołanie Komitetu Technicznego IS/TC 207 ds. zarządzania środowiskowego - opracowanie norm ISO serii 14000 (ISO 14001:1996)
- 1994 r. - norma BS 7750 WB

Podstawowe pojęcia i definicje

Wg normy PN-EN ISO 14001:1998 (definicja wpływu na środowisko według normy PN-EN ISO 14001:2004)

ŚRODOWISKO - otoczenie, w którym działa organizacja, z uwzględnieniem powietrza, wody, ziemi, zasobów naturalnych, flory, fauny, ludzi i ich wzajemnych zależności. Pojęcie otoczenia rozciąga się od wnętrza organizacji do systemu globalnego.

ASPEKT ŚRODOWISKOWY - element działań organizacji, jej wyrób lub usług, który może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem znaczącym, aspektem środowiskowym jest ten, który ma lub może mieć znaczący wpływ na środowisko.

WPŁYW NA ŚRODOWISKO - każda zmiana w środowisku, zarówno niekorzystna jak i korzystna, która w całości lub częściowo spowodowana jest aspektem środowiskowym.

CEL ŚRODOWISKOWY - ogólny cel wynikający z polityki środowiskowej, który organizacja ustaliła do osiągnięcia i który jest określony ilościowo, tam gdzie jest to możliwe.

EFEKTY DZIAŁANIA ŚRODOWISKOWEGO - możliwe do zmierzenia wyniki funkcjonowania systemy zarządzania środowiskiem, związane ze sterowaniem przez organizację aspektami środowiskowymi, opartymi na polityce, celach i zadaniach środowiskowych.

POLITYKA ŚRODOWISKOWA - deklaracja organizacji dotycząca jej intencji i zasad odnoszących się do ogólnych efektów działania środowiskowego, określająca ramy do działania i ustalenia celów oraz zadań środowiskowych organizacji.

ZADANIE ŚRODOWISKOWE - szczegółowe wymaganie dotyczące efektów działania środowiskowego, wyrażane ilościowo zawsze gdy jest to możliwe, mające zastosowanie do organizacji lub jej części, wynikające z celów środowiskowych, które należy określić oraz zrealizować, aby osiągnąć te cele.

STRONA ZAINTERESOWANA - jednostka lub grupa związana z efektami działalności środowiskowej organizacji, albo na którą mają wpływ efekty tej działalności.

ORGANIZACJA - spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja, albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna o własnych zadaniach i administracji w organizacjach, w których działa więcej niż 1 jednostka, pojedyncza jednostka może być zdefiniowana jako organizacja.

ZAPOBIEGANIE ZANIECZYSZCZENIOM - stosowanie procesów, sposób postępowania, materiałów lub wyrobów, które przyczyniają się do uniknięcia, zredukowani lub recykling, przetwarzanie zmiany procesu, mechanizmy nadzorowania, efektywne wykorzystanie środków i materiałów zastępczych. Potencjalnymi korzyściami wynikającymi z zapobiegania zanieczyszczeniom są:
- redukcja szkodliwego wpływu na środowisko,
- poprawa skuteczności,
- zmniejszenie kosztów.

Ponadto w normie PN-EN ISO 19011:2003 została przedstawiona definicja auditu:

AUDIT - systematyczny, niezależny i udokumentowany proces uzyskiwania dowodu z auditu oraz jego obiektywnej oceny w celu określenia stopnia spełnienia kryteriów auditu.

W znowelizowanej normie ISO 14001:2004 wprowadzono następujące definicje:
auditor, audit wewnętrzny, działania korygujące, działania zapobiegawcze, dokument, niezgodność, procedura, zapis.

Wymagania normy ISO 14001

Polityka środowiskowa

Wymagania, jakie powinna spełniać polityka środowiskowa:
- odpowiedzialność do charakteru, skali oraz wpływów działań organizacji, jej wyrobów lub usług na środowisko,
- konieczność zobowiązania organizacji do ciągłego doskonalenia oraz zapobiegania zanieczyszczeniom,
- konieczność zobowiązania organizacji do spełnienia wymagań wynikających z ustawodawstwa i przepisów prawnych dotyczących aspektów środowiskowych organizacji,
- powinna stanowić ramy do ustalenia i przeglądu celów oraz zadań środowiskowych,
- powinna być udokumentowana, wdrożona i utrzymywana,
- jest zakomunikowana wszystkim osobom pracującym dla lub w imieniu organizacji,
- jest publicznie dostępna.

Planowanie

- aspekty środowiskowe
- wymaganie prawne i inne
- cele, zadania i programy

Aspekty środowiskowe

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymać procedurę:
- identyfikowania aspektów środowiskowych,
- określenia znaczących aspektów środowiskowych

Wpływ na środowisko

Przykład:

Element działań organizacji	Aspekt środowiskowy	Wpływ na środowisko
Transport wytworzonych wyrobów	Zużycie energii - paliwo i inne	Efekt cieplarniany, zakwaszenie atmosfery, hałas

Wymagania prawne i inne

Organizacja ma obowiązek ustanowić i utrzymać procedurę identyfikacji dostępu do wymagań prawnych i innych, które je dotyczą i mają zastosowanie do aspektów środowiskowych związanych z działaniami organizacji, jej wyrobami i usługami.

Cele, zadania i programy

Cele i zadania powinny być:
SPECIFIC - specyficzne, czyli dostosowane do specyfikacji organizacji,
MEASURABLE - mierzalne, czyli wyrażone za pomocą wartości liczbowych,
ACCEPTED - akceptowane, czyli takie, które zostaną uznane przez wykonawców,
REALISTIC - realistyczne, czyli możliwe z punktu widzenia posiadanych zasobów,
TIME - BOUND - związane z czasem, czyli takie, których realizacja odbywa się w określonym czasie.

Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia

- za dostępność odpowiednich zasobów odpowiedzialne jest kierownictwo. Norma nie wymaga dokumentacji w tym zakresie,
- role, odpowiedzialność i uprawnienia powinny być określone, udokumentowane i zakomunikowane. W pierwszej kolejności należy opisać zadania związane ze wszystkim stanowiskami pracy, a następnie określić, które działania mają wpływ na środowisko,
- norma wymaga aby najwyższe kierownictwo wyznaczyło specjalnego przedstawiciela, odpowiedzialnego za ustanowienie, wdrożenie i utrzymanie systemu zarządzania środowiskiem.

Kompetencje, szkolenie i świadomość

- wszyscy pracownicy, których praca może mieć znaczący wpływ na środowisko powinni mieć odpowiednie kwalifikacje, powinni być odpowiednio przeszkoleni i świadomi swojej roli w systemie zarządzania środowiskowego.
- norma wymaga opracowania procedury dotyczącej szkolenia personelu oraz zachowania zapisów dotyczących szkoleń

Komunikacja

- norma wymaga wdrożenia i utrzymania procedury, dotyczącej wewnętrznego komunikowania się różnych szczebli i komórek organizacji,
- norma wymaga ustanowienia procedury otrzymania, dokumentowania i udzielania odpowiedzialności np. w procesie komunikowania się z zainteresowanymi stronami zewnętrznymi.

Dokumentacja

Na dokumentację powinny się składać dokumenty dotyczące polityki, celów i zadań środowiskowych, opisu podstawowych elementów systemu, powiązań między tymi elementami, a także odnośniki do dokumentów związanych z funkcjonowaniem systemu, dokumenty (w tym zapisy) wymagane postanowieniami normy oraz dokumenty (w tym zapisy) określone przez organizację jako niezbędne do zapewnienia skutecznego planowania, przebiegu i nadzorowania procesów związanych ze znaczącymi aspektami środowiskowymi.

Dokumentacja

W praktyce przygotowania dokumentacji stosuje się podejście wg modelu piramidy.

- KSIĘGA SYSTEMU - dokument opisujący ogólnie system i podający odnośniki do szczegółowej dokumentacji,
- PROCEDURY - opisuje przepływ materiałów oraz informacje w tych procesach stosowanych w organizacjach, które mają wpływ na środowisko i do których odnoszą się wymagania normy,
- Procedury wymagane:

• Identyfikacja aspektów środowiskowych,

• Identyfikacja i dostęp do wymagań prawnych i innych,

• Uświadomienie pracowników,

• Wewnętrzne komunikowanie się,

• Nadzorowanie komunikacji,

• Procedury operacyjne,

• Identyfikowanie potencjalnych wypadków i systemów awaryjnych oraz reagowanie na awarie.

Dokumentacja

- INSTRUKCJA - dokumenty opisujące bardzo szczegółowo, krok po kroku, określone czynności,
- DANE TECHNICZNE - np. specyfikacje produktowe, schematy technologiczne, normy wewnętrzne, różnego rodzaju zapisy dokumentujące przeprowadzone czynności

Nadzór nad dokumentacją

Organizacja powinna ustanowić i utrzymać procedury zatwierdzenia dokumentacji pod kątem ich adekwatności, zanim zostaną wydane, oraz ich przeglądu i aktualizowania, zapewnia, że zmiany i status aktualnych wydań są należycie zidentyfikowane, że odpowiednie wersje dokumentacji są dostępne w miejscach ich użytkowań itp.

Sterowanie operacyjne

- jest to szczególnie istotny element normy
- norma wymaga określenia tych operacji i działań, które są związane ze zidentyfikowanymi znaczącymi aspektami
- procesy można charakteryzować za pomocą odpowiednio dobranych parametrów - kryteriów operacyjnych. Jeżeli np. wśród wyodrębnionych operacji będzie spalanie paliwa w kotle, to kryterium operacyjnym może być m.in. stosunek tlenu wprowadzonego z powietrza do komory spalania do zawartości pierwiastków paliwa ulegających utlenianiu. Stosunek ten decyduje o składzie spalin (aspekcie środowiskowym) i w pewnym stopniu określa wpływ tej operacji na środowisko.

Sterowanie operacyjne

- norma wymaga zaplanowania i zorganizowania działań związanych ze znaczącymi aspektami środowiskowymi, czemu służą:

• Stosowanie udokumentowanych procedur w określonych obszarach,

• Określenie w procedurach kryteriów operacyjnych,

• Ustanowienie, wdrożenie i utrzymywanie procedur dotyczących znaczących aspektów środowiskowych

Gotowość i reagowanie na awarie

- norma wymaga procedur identyfikowania potencjalnych wypadków i sytuacji awaryjnych,
- w praktyce konieczne jest posiadanie planu obiektu, w którym podaje się lokalizację

Monitorowanie i pomiary

Norma wymaga opracowania i stosowania procedur regularnego monitorowania i dokonywania pomiarów kluczowych charakterystyk tych operacji i działań, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko.

Ocena zgodności

Norma wymaga opracowania procedury okresowej oceny zgodności z odpowiednim ustawodawstwem, przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony środowiska i mającymi znaczenie dla organizacji oraz i z innymi wymaganiami, do których spełnienia organizacja się zobowiązała.

Nadzór nad zapisem

- zapisy są głównym dowodem działania systemu zarządzania środowiskiem i jego zgodności z wymaganiami normy,
- zapisy środowiskowe mogą obejmować:

• Zapisy dot. Szkoleń,

• Informacje dotyczące monitorowania procesów,

• Zapisy dot. Kontroli, obsług i wzorcowania,

• Raporty dot. Incydentów,

• Wyniki audytów

Audit wewnętrzny

- AUDIT WEWNĘTRZNY - to porównanie systemu zarządzania środowiskowego funkcjonującego w organizacji z wymaganiami normy ISO 14001 i z dokumentacją opisującą ten system
- audit wewnętrzny niekiedy nazywa się auditem 1 strony, podczas gdy audyt zewnętrzny to audyt 2 strony
- jest on przeprowadzany przez samą organizację (lub w jej imieniu) dla celów wewnętrznych
- norma wymaga zaplanowania, ustanowienia, wdrożenia i otrzymywania programów audytu które mogą uwzględniać znaczenie środowiskowych działań organizacji oraz wyniki wcześniejszych badań

Audyt wewnętrzny

• Działania audytowe:
  - inicjowanie,
  - przeprowadzenie przeglądu istotnych dokumentów systemu zarządzania,
  - przygotowanie działań auditowych realizowanych na miejscu,
  - prowadzenie działań auditowych,
  - przygotowanie, zatwierdzenie i rozpowszechnienie raportu,
  - zakończenie auditu,
  - przeprowadzenie działań poauditowych

Przegląd zarządzania

Zakres danych do przeglądania zarządzania:

- wyniku audytu wewnętrznego oraz ocen zgodności z wymaganiami prawnymi i innymi,
- komunikacja z zainteresowanymi stronami zewnętrznymi,
- stopień osiągnięcia celów i zadań,
- status działań korygujących i zapobiegających.

KSIĘGA

PROCEDURY

INSTRUKCJE

DANE TECHNICZNE

---