SURDOLOGOPEDIA

Problematyką zaburzeń rozwoju mowy dzieci z wadami słuchu i ich terapią zajmuje się surdologopedia. Surdologopedia zajmuje się ;

• nauczaniem (kształtowaniem) mowy w wypadku jej braku lub utraty,

• usuwaniem zaburzeń głosu,

• usuwaniem trudności w czytaniu i pisaniu osób z uszkodzonym narządem słuchu.

Ze względu na moment ujawnienia się niedosłuchu proponuje się następujący podział:

1. niedosłuch prelingwalny:

• wrodzony - powstały w okresie prenatalnym i obecny w chwili urodzenia,

• nabyty - powstały w okresie perinatalnym lub później, w pierwszym roku życia

1. niedosłuch perilingwalny - nabyty w czasie rozwoju mowy (między 2-7 rokiem życia),

2. niedosłuch postlingwalny - nabyty po okresie rozwoju mowy.

Podział ten ma duże znaczenie przy ocenianiu możliwości słuchowych dziecka

i podejmowaniu właściwych metod oraz sposobów rehabilitacji dziecka z niedosłuchem.

Kurkowski podkreśla, że znajomość systemu językowego jest ściśle związana ze stopniem ubytku słuchu i dla potrzeb logopedycznych należy stosować następującą skalę:

0-15 dB - normalne słyszenie

16-25 dB - minimalna utrata słuchu,

26-40 dB - lekka utrat słuchu,

41-55 dB - umiarkowana utrata słuchu,

56-70 dB - umiarkowanie znaczna utrata słuchu,

71-90 dB - znaczna utrata słuchu,

> 90 dB - głęboka utrata słuchu.

Klasyfikację tę rozszerzył Skarżyński wyróżniając dodatkowo trzy stopnie głębokości ubytku słuchu w przypadku, gdy przekracza on poziom 90 dB:

• I stopień oznacza ubytek słuchu 90-100 dB. Możliwe jest rozumienie mowy z aparatem. Na ogół odbierany jest rytm i intonacja. Pacjent słyszy prawię połowę samogłosek i spółgłosek bez odczytywania z ust oraz w około 35% rozpoznawane są fonemy w wyrazach i w 50% rozpoznawane są słowa w rozmowie,

• II stopień oznacza ubytek 100 i 110 dB. Przez aparat odbierane są w około 50% samogłoski i w 25% spółgłoski. Rozpoznawanie fonemów w słowach i słów w rozmowie bez odczytywania mowy z ust wynosi około 15%,

• III stopień oznacza ubytek przekraczający 110 dB. W aparatach odbieranych jest około 20 % samogłosek i 5% spółgłosek. Rozpoznawanych jest 5% fonemów w słowach bez odczytywania z ust, nie istnieje natomiast rozpoznawanie słów w wypowiedzi. Przy utracie słuchu powyżej 120 dB pacjenci w aparatach mogą reagować jedynie na wibrację.

Konsekwencje uszkodzenia narządu słuchu są różne, w zależności od lokalizacji uszkodzenia. Zaburzenia słuchu można podzielić na trzy rodzaje:

1. Niedosłuch przewodzeniowy .Charakterystyczne cechy:

• ubytek słuchu nie przekracza 60 dB,

• rezerwa ślimakowa wynosi minimum 15 dB, tzn. odstęp między krzywa kostną i powietrzną wynosi od 15 do 40 dB, ślimak funkcjonuje prawidłowo , a zaburzone jest jedynie przewodzenie drgań akustycznych w uchu środkowym lub zewnętrznym

• stosunkowo lepiej słyszany jest szept niż mowa potoczna, ponieważ wysokie tony są lepiej słyszane niż niskie, a w skład widma akustycznego szeptu wchodzi więcej tonów wysokich,

• istnieje możliwość rozumienia mowy drogą słuchową przy zastosowaniu aparatu słuchowego, a w przypadku lżejszego stopnia i uszkodzeniach jednostronnych - nawet bez aparatów,

• po zastosowaniu aparatów wzmacniających słyszenie następuje znaczna poprawa słuchu,

• przy znacznym wzmocnieniu mowy (poprzez aparat lub zwiększenie natężenia głosu osoby mówiącej) zrozumiałość mowy jest bardzo dobra, wynosi 100%, tzn. że nie jest ona zniekształcona,

• dobra jest słyszalność mowy przez telefon (częściowo wykorzystuje się zachowane przewodnictwo kostne),

• lepsze jest słyszenie w hałasie,

• przy ubytkach obustronnych nastawienie własnego głosu jest miękkie, tzn. nie ma potrzeby mówienia głośnego, gdyż kontrola własnego głosu jest dobra ze względu na zachowane przewodnictwo kostne,

• brak objawu wyrównania głośności - zjawisko to polega na innym niż normalne odczuwaniu natężenia dźwięku,

• występuje obniżenie wrażliwości na głośność dźwięku, defekt ten wywołuje zaburzenia zdolności różnicowania i rozpoznawania sylab nieakceptowanych, wyrazów określających stosunki przestrzenne, spójników, końcówek fleksyjnych,

• wysokość i emisja głosu, dynamika i tempo mówienia mogą nie odbiegać od normy, gdyż istnieje zachowane przewodnictwo kostne,

• uszkodzenia przewodzeniowe u dzieci wywołują następujące zaburzenia rozwoju mowy i języka: elizja końcowych głosek lub sylab, agramatyzmy, zaburzona jest składnia, wymowa jest niewyraźna, czasem bełkotliwa.

2. Niedosłuch typu odbiorczego, który ze względu na lokalizację uszkodzenia narządu słuchu dzieli się na ślimakowy i pozaślimakowy oraz centralny. W przypadku gdy nie można potwierdzić lokalizacji ślimakowej czy pozaślimakowej używa się terminu niedosłuch nerwowo - zmysłowy.

Niedosłuch ślimakowy i pozaślimakowy charakteryzuje się następującymi cechami:

• w porównaniu do niedosłuchu typu przewodzeniowego próg słyszenia jest znacznie obniżony,

• brak pełnego rozumienia mowy (dziecko słyszy, ale nie rozumie, a to jest ważną wskazówką diagnostyczną, gdyż w takich wypadkach bacznie obserwuje ono usta osoby mówiącej),

• brak rezerwy ślimakowej (a to oznacza, że krzywa powietrzna i kostna albo się pokrywają albo znajdują się blisko siebie i wtedy różnica między nimi wynosi nie więcej niż 10 dB), cecha ta ma bardzo dużą wartość diagnostyczną.,

• często występuje brak tolerancji na głośne dźwięki ( wraz ze wzrostem natężenia może zmniejszać się zrozumiałość),

• gorzej odbierane są głoski o wysokich formantach,

• przy uszkodzeniach ślimaka występuje dodatni objaw wyrównania głośności,

• przy obustronnym uszkodzeniu narządu słuchu istnieje tendencja do twardego nastawienia głosu i głośnego mówienia,

• uszkodzenia słuchu są często obustronne, w równym stopniu dotyczą ucha lewego i prawego,

• występują tzw. wysepki głuchoty (skotomaty) zarówno w zakresie przewodnictwa kostnego, jak i powietrznego,

• efekty wzmocnienia słuchu poprzez aparaty słuchowe nie zawsze są zgodne z oczekiwaniami, gdyż ze względu na zróżnicowany stopień upośledzenia odbioru dźwięków o różnej częstotliwości, odbiór jednych wymaga wzmocnienia a innych nie,

• najczęściej te uszkodzenia są nieuleczalne, choć istnieją próby korygowania owego defektu poprzez wszczepianie implantów ślimakowych,

• występują jakościowe zniekształcenia mowy (dziecko słyszy mowę, ale jej nie rozumie),

• krzywe progowe często przecinają pole mowy, w związku z tym formanty niektórych głosek znajdują się poza obszarem słyszenia. Im bardziej krzywa audiometryczna przecina pole mowy jest ukośnie opadająca, tym bardziej zaburzone jest rozumienie mowy. Spada też możliwość różnicowania głosek, brak jest kontroli własnej mowy. Ze względu na to, że odbiór wysokich tonów jest ograniczony barwa głosu i różnicowanie dźwięków mowy leżących w paśmie wysokich częstotliwości są gorsze od pozostałych,

• zaburzenia mowy dotyczą jej wszystkich aspektów (fonetycznego, leksykalnego, gramatycznego, ekspresyjnego) oraz różnych poziomów języka

Niedosłuch centralny wynika z uszkodzenia pnia mózgu i ośrodków korowych. Przyczyny wywołujące ten typ zaburzeń prowadzą zawsze do głębokiego upośledzenia słuchu, albowiem uszkodzona zostaje droga słuchowa powyżej rdzenia przedłużonego aż do ośrodków słuchowych w korze mózgowej. Jest to najpoważniejszy spośród wszystkich typ zaburzeń słuchu. Uszkodzenia drogi słuchowej mogą być obustronne, chociaż ich stopień może być różny. Ten typ niedosłuchu charakteryzuje się następującymi cechami:

• upośledzenie słyszalności dotyczy zarówno niskich, jak i wysokich częstotliwości,

• brak objawów wyrównywania głośności,

• nie ma wysepkowatych ubytków słuchu (skotomatów),

• występują zaburzenia w różnicowaniu wysokości dźwięków i ich natężenia oraz czasu trwania (rytmu), co powoduje zaburzenia akcentowania w wypowiedziach słownych,

• ze względu na bardzo duży stopień ubytku słuchu w znacznym stopniu upośledzona jest percepcja dźwięków mowy.

Do centralnych zaburzeń słuchu można zaliczyć agnozję słuchową, czyli niemożność rozpoznawania i różnicowania zjawisk dźwiękowych. Dźwięki nie docierają do odpowiednich obszarów kory mózgowej i w związku z tym mowa się nie rozwija.

Dzieci wykazujące objawy centralnych zaburzeń słuchu mają najczęściej gorsze wyniki postępów w szkole, niż by to wynikało z ich ilorazów inteligencji. Dzieci te wykazują braki w umiejętności skupienia uwagi słuchowej, mają trudności w rozpoznawaniu fonemów drogą słuchową i zwykle piszą dyktanda w sposób wysoce niezadowalający .

Ten rodzaj zaburzeń słuchu jest szczególnie trudny w diagnozowaniu.

3. Niedosłuch typu przewodzeniowo - odbiorczego (mieszany) jest najczęściej spotykanym typem głuchoty u dzieci. Schorzenia wywołujące ten rodzaj zaburzeń początkowo obejmują jedynie część przewodzeniową, z czasem - ze względu na to, że bodźce z ucha środkowego są zbyt słabe i nie docierają do narządu Cortiego - głuchota przewodzeniowa przechodzi w odbiorczą, ponieważ potencjał czynnościowy narządu Cortiego wygasa. Uszkodzenie początkowo ma charakter typowo przewodzeniowy, po jakimś czasie utrwala się i nabiera cech głuchoty o typie mieszanym.
   W większości przypadków rozumienie mowy jest upośledzone. Charakterystyczne cechy:

• ubytek słuchu przekracza 60dB, krzywa progowa jest opadająca w kierunku pasma wysokich częstotliwości, odbiór głosek mieszczących się w tym paśmie jest zaburzony,

• przewodnictwo kostne dla tonów niskich jest w miarę zachowane, natomiast w przypadku tonów wysokich jest wyraźnie obniżone lub zniesione,

• słyszalność dźwięków o niskich formantach bywa w normie, natomiast słyszalność dźwięków mowy jest upośledzona.

Pole mowy - to wyznaczony (stały) obszar na audiogramie, w którym mieszczą się wszystkie głoski danego języka. Pole mowy mieści się w dynamicznym polu słuchowym, które z kolei jest szerszym od pola mowy obszarem na audiogramie, ograniczonym z jednej strony progiem słyszenia, z drugiej progiem bólu. Dynamiczne pole mowy obejmuje wszystkie dźwięki, które dziecko odbiera. Ustalenie zakresu słyszanych przez dziecko dźwięków jest niezwykle istotne przy planowaniu terapii logopedycznej.

Formanty dźwięku - oznaczają częstotliwość, w których zawarta jest energia akustyczna danego dźwięku. Każda głoska ma charakterystyczny układ co najmniej dwóch formantów. Typową budowę formantową mają polskie samogłoski, które posiadają cztery formanty; każda z nich ma formanty różnie rozmieszczone, tzn. w zakresie kilku częstotliwości. Formanty nadają barwę głosce, pozwalają też odróżnić jedną głoskę od drugiej. Samogłoski obejmują częstotliwości w zakresie od 250 do 4000 Hz , spółgłoski mieszczą się
w zakresie częstotliwości od 200 do 8000 Hz.

Rezerwa ślimakowa - to odległość między krzywą progową przewodnictwa kostnego i przewodnictwa powietrznego uzyskana w badaniu audiometrycznym słuchu. Jej ustalenie jest istotne dla diagnozy różnicowej poszczególnych typów niedosłuchów i głuchoty, rokowań co do poprawy słyszenia oraz doboru odpowiedniego aparatu słuchowego.

Zjawisko wyrównywania głośności - występuje w narządzie Cortiego. Polega ono na silniejszym odczuciu narastania głośności tonów w miarę zwiększania się ich natężenia (wraz ze wzrostem hałasu) w porównaniu z uchem zdrowym. Oznacza to, że przy dużym nasileniu tego zjawiska człowiek źle znosi wzmocnione dźwięki (obniżony jest próg bólu), a także odbiera głośną mowę w sposób zniekształcony i niewyraźny. Zjawisko to ma dużą wartość diagnostyczną, gdyż występuje jedynie w przypadkach uszkodzeń słuchu typu odbiorczego.

Audiogram - jest wynikiem badania słuchu metodą audiometrii tonalnej, za pomocą której ustala się próg słyszalności poprzez wyznaczenie krzywej audiometrycznej na układzie współrzędnych.

Skotomaty - oznaczają ubytki słuchu w postaci obszaru głuchoty na określony zespól tonów. Ubytki te są charakterystyczne dla procesów zwyrodnieniowych ślimaka. Skotomaty określa się w drodze badania audiometrycznego, przeprowadzanego przy stałym natężeniu bodźców i przy zmianie wysokości tonów poprzez całą skalę słyszalności.

PERCEPCJA DŹWIĘKÓW MOWY

Według Kurkowskiego w analizie percepcji dźwięków mowy zachodzą określone procesy, które należy uwzględnić w ocenie komunikacji językowej. Są to :

• recepcja dźwięków mowy, rozumiana jako podstawowa funkcja analizatora słuchowego, którego efektem jest powstawanie wrażeń słuchowych (słuch fizjologiczny)

• rozróżnianie dźwięków mowy, to funkcja nazywana słuchem mownym. Istota słuchu fonematycznego jest rozpoznawanie co najmniej dwóch różnych wrażeń odmiennych fonologicznie. Istnieje kilka rodzajów słuchu mownego:

- słuch fonemowy

- słuch fonetyczny,

- słuch prozodyczny,

- analiza i synteza głoskowo/sylabowa

• pamięć słuchowa wypowiedzi, która umożliwia przywołanie wyobrażeń dźwięków mowy,

• asocjacja dźwięków mowy, rozumiana jako umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami i odpowiedniej reakcji na rozróżnione już bodźce,

• lateralizacja percepcji dźwięków mowy, która oznacza specjalizację czynnościową - inną ucha prawego (percepcja dźwięków mowy), inną ucha lewego (odbiór elementów prozodycznych mowy),

• kontrola słuchowa wypowiedzi - autokontrola słuchowa, która dotyczy wszystkich wymienionych funkcji. Odpowiedzialne są za nią również struktury mózgu związane z procesami ekspresyjnymi.

Kurkowski opisując rodzaje słuchu mownego zwraca jednocześnie uwagę na występujące w ich obrębie dysfunkcje:




CZYNNIKI, OD KTÓRYCH ZALEŻY KSZTAŁTOWANIE I ROZWÓJ MOWY DZIECKA Z USZKODZONYM SŁUCHEM.

Rozwój mowy dziecka z uszkodzonym słuchem uzależniony jest od:

• tego, czy zaburzenie słuchu stanowi jedyny deficyt rozwojowy, czy też występuje obok innych zaburzeń rozwojowych,

• stopnia uszkodzenia słuchu (nie jest to czynnik determinujący, lecz w znacznym stopniu rzutuje on na rozwój mowy, wyznacza możliwości percepcji dźwięku mowy na starcie),

• rodzaju uszkodzenia słuchu,

• czynnika wywołującego głuchotę lub niedosłuch,

• czasu, w którym nastąpiło uszkodzenie słuchu,

• czasu, w którym zdiagnozowano uszkodzenie słuchu,

• czasu rozpoczęcia rehabilitacji (rozpoczęcie wychowania słuchowego),

• czasu zaaparatowania, odpowiedniego dobrania, a także pełnego wykorzystania aparatu słuchowego,

• możliwości intelektualnych dziecka,

• rozwoju emocjonalnego dziecka,

• tego, czy rodzice dziecka są osobami słyszącymi, czy też nie

• wpływu i współpracy rodziny oraz środowiska

Rozwój mowy i funkcji słuchowej dzieci słyszących i niesłyszących.










1

---