ODPOWIEDZI NA ZAGADNIENIA Z MIKROEKONOMI

ROLA WIEDZY EKONOMICZNEJ W GOSPODARCE

Ekonomia- jest to nauka, która bada, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać. Problemem badawczym ekonomii jest rozwiązywanie sprzeczności między praktycznie nieograniczonymi potrzebami ludzi a ograniczonymi społecznymi możliwościami wytwarzania dóbr i usług, służących zaspokojeniu tych potrzeb.

PRZEDMIOT BADAŃ EKONOMII W SKALI MIKRO I MAKRO

Przedmiotem analizy mikroekonomicznej jest szczegółowe badanie indywidualnych decyzji, odnoszących się do pojedynczych towarów.

W makroekonomii kładzie się nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całość, celowo upraszcza się w niej analizę poszczególnych elementów w trosce o przejrzystość obrazu działania całej gospodarki.

PODZIAŁ DOCHODU

Podział dochodu (w skali kraju czy świata) pokazuje proporcje, w jakich dochód jest dzielony między różne grupy lub jednostki.

WOLNY RYNEK

Wolny rynek jest to rynek w którego działanie państwo nie ingeruje.

GOSPODARKA NAKAZOWA I MIESZANA

Gospodarka nakazowa to taka gospodarka, w której wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo. Państwowy urząd planowania decyduje o tym, co, jak i dla kogo się produkuje. Szczegółowe nakazy są następnie kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i pracowników. Żadna rzeczywista gospodarka nie opiera się wyłącznie na nakazach.

W gospodarce mieszanej państwo i sektor prywatny współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Państwo kontroluje znaczną część produkcji za pomocą podatków, płatności transferowych oraz dostarczania dóbr i usług publicznych, takich jak obrona narodowa czy bezpieczeństwo wewnętrzne. Kontroluje także zakres, w jakim jednostki mogą się kierować swoim działaniu własnym interesem.

EKONOMIA POZYTYWNA I EKONOMIA NORMATYWNA

Ekonomia pozytywna bada rzeczywistą gospodarkę. Przy odpowiedniej skali badań ekonomiści powinni dojść do jednoznacznych wniosków w kwestii zasadniczych problemów ekonomii pozytywnej.

Ekonomia normatywna formułuje zalecenia dotyczące tego, co powinno się czynić w gospodarce. W ekonomi normatywnej występują subiektywne sądy wartościujące. Nie ma powodów, dla których ludzie mieliby być zgodni w swych sądach normatywnych.

Oba rodzaje ekonomii powinny być oddzielone w stopniu maksymalnie możliwym.

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB)

Produkt krajowy brutto (PKB) jest to wartość wszystkich dóbr i usług, wytworzonych w gospodarce w danym okresie (np. w ciągu 1 roku).

POPYT I PODAŻ

Popyt to ilość, którą nabywcy chcą kupić przy różnych poziomach ceny. Przy pozostałych czynnikach nie zmienionych, im niższa cena, tym większe zapotrzebowanie. Krzywa popytu ma nachylenie ujemne (jest malejąca).

Popyt → koszty

Podaż to ilość dobra, którą sprzedawcy chcą dostarczyć przy różnych cenach. Przy pozostałych czynnikach niezmienionych, im wyższa jest cena, tym większa oferowana ilość. Krzywa podaży ma nachylenie dodatnie (jest rosnąca).

Podaż → zysk

WIELKOŚĆ ZAPOTRZEBOWANIA I ILOŚĆ OFEROWANA

RUCH PO KRZYWEJ POPYTU I PODAŻY

Ważne rozróżnienie: ruch wzdłuż krzywej a przesunięcie samej krzywej:

W języku potocznym mówimy o wzroście popytu bez rozróżnienia przesunięcia krzywej popytu i ruchu krzywej popytu. Na wykresie pokazano, że od punktu A na krzywej popytu DD jest możliwy dwojaki rodzaj wzrostu popytu. Jeden z nich oznacza wzrost wielkości zapotrzebowania na dane dobro z Q₀ do Q i jest ilustrowany ruchem wzdłuż krzywej od punktu A do punktu B. Wzrost ten wynika z dostosowania się konsumentów do niższej ceny danego dobra.

Drugi rodzaj wzrostu popytu odzwierciedla przesunięcie (zmianę położenia) całej krzywej popytu, czyli przejścia od krzywej DD do krzywej D′D′. Przy danej cenie P₀ konsument nabywał Q₀ danego dobra, a obecnie nabywa Q₁. Ta zmiana popytu jest odpowiedzią na wzrost ceny dobra substytucyjnego (spadek ceny dobra komplementarnego), wzrost dochodu lub zmianę gustów.

Rozróżnienie ruchy wzdłuż krzywej i przesunięcia samej krzywej występuje również w analizie podaży. Sprzedawcy dostosowują się do wyższych cen, posuwając się wzdłuż danej krzywej podaży. Natomiast zmiany cen surowców, technologii lub regulacji prawnych znajdują odbicie w zmianie położenia krzywej podaży.

Przy pozostałych czynnikach zmiany ceny zawsze wywołuje ruch po krzywej popytu i krzywej podaży. Gdy zmieniają się pozostałe determinanty, przesuwa się cała krzywa.

PRZESUNIĘCIE KRZYWEJ POPYTU I PODAŻY

Przesunięcie krzywej podaży: Poruszając się po danej krzywej podaży, za niezmienne przyjmujemy: poziom techniki, ceny czynników produkcji oraz zakres interwencji państwa. Przejdźmy teraz do statycznej analizy porównawczej, aby zobaczyć, co się stanie, gdy zmiana któregoś z tych „stałych” czynników wywoła ograniczenie podaży. Załóżmy np. że zaostrzenie przepisów bezpieczeństwa pracy czyni droższą produkcję czekolady w bardziej zmechanizowanych zakładach. Na rysunku znajdzie to odzwierciedlenie w przesunięciu krzywej podaży z położenia SS do S′S′. Punkt równowagi przesunięcia się z E do E′. Następuje wzrost ceny równowagi i spadek wielkości sprzedaży.

Rysunek: Efekt spadku podaży czekolady.

Przy początkowej krzywej podaży SS równowaga rynkowa ustali się w punkcie E. Zmniejszenie podaży czekolady powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo do położenia S′S′. Nowej równowadze w punkcie E′ odpowiada wyższa cena równowagi oraz mniejszy wolumen sprzedaży.

Odwrotnie jest w przypadku przesunięcia się krzywej podaży w prawo. Przyjmijmy, iż wejściową krzywą podaży jest S′S′, a równowaga ustala się w punkcie E′. Zmiana powodująca wzrost podaży wywoła przesunięcie krzywej do położenia SS i odpowiednio punkt równowagi do E. Wzrost podaży prowadzi do ustalenia się równowagi przy większej ilości nabywanej i oferowanej oraz przy niższej cenie.

Przesunięcie krzywej popytu: Załóżmy, iż krzywa popytu na wybory przedsiębiorstwa i linia utargu końcowego przesuwają się w górę. Dla wszystkich rozmiarów produkcji cena i przychód krańcowy są teraz wyższe niż poprzednio. Na rysunku krzywa MR przesuwa się do położenia MR′, co powoduje zmianę punktu równowagi z E do E′. Wyższy popyt doprowadził do zwiększenia produkcji z Q₁ do Q₃.

Rysunek: Przesunięcie w górę linii utargu krańcowego prowadzi do wzrostu produkcji.

Jeżeli linia MR przesuwa się w górę do położenia MR′, to punkt przesunięcia linii MR i krzywej MC przemieszcza się z E do E′. Optymalne rozmiary produkcji przedsiębiorstwa wzrastają z Q₁ do Q₃. Zmiana położenia linii MR może być spowodowana np. wzrostem liczby klientów firmy.

CENA RÓWNOWAGI I ILOŚĆ DOBRA W PUNKCIE RÓWNOWAGI

Cena równowagi to cena zrównująca wielkość zapotrzebowania z ilością oferowaną.

Ilość dobra w punkcie równowagi -

DOBRA KOMPLEMENTARNE I SUBSTYTUTY

Dobro komplementarne - dwa dobra są komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. Wzrost (spadek) ceny mieszkań wpływa na spadek (wzrost) popytu na meble, sprzęt gospodarstwa domowego itp.

Substytuty - dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jeden z produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego. Klasycznym przykładem jest masło i margaryna.

CENA MAKSYMALNA I CENA MINIMALNA

Cena maksymalna to cena urzędowa, powyżej której nie mogą być zawierane transakcje na dane dobro. Skutkiem wprowadzenia ceny maksymalnej może być niedobór rynkowy. Cena maksymalna jest na ogół niższa od ceny równowagi rynkowej.

Cena minimalna to cena urzędowa, poniżej której nie wolno sprzedawać danego towaru. Ustalenie ceny minimalnej następuje na wniosek producentów; jest ona zawsze wyższa od ceny równowagi. Wprowadzenie ceny minimalnej wymaga równoczesnego przeciwdziałania zmniejszeniu popytu na rynku.

Teoretyczny wzór na cenę minimalną to s=c+(f/v), gdzie

s - minimalna cena jednostkowa

c - jednostkowy koszt sprzedaży

v - produkcja

f - jednostkowe koszty stałe dla całej produkcji

CIEKAWOSTKI:

- Wprowadzana jest tylko w nielicznych przypadkach, gdy według decydentów wymaga tego ważny interes społeczny (np. ceny mieszkań komunalnych dla najbiedniejszych rodzin). Często jest przedmiotem kontrowersji. Cena maksymalna ma chronić interes konsumenta.

- Z praktyki wiadomo, że przedsiębiorstwa często wykorzystują istnienie ceny minimalnej do osiągnięcia nadzwyczajnych zysków, jest to także bodziec zniechęcający do obniżania kosztów, choć z drugiej strony może dać czas na naprawienie przedsiębiorstwa, konsolidację rynku itp.

WOLNY RYNEK

Wolny rynek umożliwia ustalanie się cen wyłącznie w wyniku gry podaży i popytu.

PŁATNOŚCI TRANSFEROWE

Płatności transferowe - przepływy pieniężne bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu, który otrzymuje środki pieniężne od innego podmiotu. Przepływy te mają charakter redystrybucyjnych i należą do nich m.in.:

- podatki i opłaty na rzecz budżetu państwa i budżetów samorządowych;

- emerytury;

- renty;

- zasiłki;

- dotacje związane z działalnością przedsiębiorców itp.

Są one wykorzystywane do korygowania przychodów (dochodów) i wydatków materialnych oraz osobowych.

Płatności transferowe tym różnią się też od przepływów ekwiwalentnych, że nie są regulowane przez mechanizmy rynkowe, lecz przez normy prawne ustalane przez podmioty publiczne.

CYKL KONIUNKTURALNY

Cykl koniunkturalny - zjawisko występowania w gospodarce wahań różnych mierników ekonomicznych charakteryzujących poziom koniunktury, wokół rosnącego trendu wzrostu gospodarczego, analizowanego w długim okresie. Najczęściej tymi zmiennymi są: PKB, zatrudnienie, ceny, wielkość eksportu i importu, wskaźniki rynku kapitałowego, nakłady inwestycyjne i zapasy przedsiębiorstw, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.

ZAWODNOŚĆ RYNKU

Zawodność rynku (ang. market failure) - na polu ekonomii zawodność rynku jest sytuacją, w której mechanizm rynkowy nie prowadzi do efektywnej (w sensie Pareta) alokacji zasobów. Nieefektywność ta jest wykorzystywana jako argument na rzecz interwencji państwa na rynku.

Do najważniejszych źródeł zawodności rynku zalicza się:

- Zawodność konkurencji

- Istnienie dóbr publicznych

- Istnienie efektów zewnętrznych

- Brak lub niekompletność rynków

- Niepełna informacja rynkowa

- Bezrobocie

Na polu ekonomii dobrobytu efektem zawodności rynku jest zbędna strata społeczna.

Występowanie zawodności rynku nie wskazuje jednoznacznie na skuteczność ewentualnych rozwiązań regulacyjnych, co jest spowodowane między innymi występowaniem zawodności państwa.

DOBRA PRYWATNE I DOBRA PUBLICZNE

Dobra prywatne to w ekonomii każde dobro, które nie jest dobrem publicznym, tzn. które nie może być konsumowane przez wielu konsumentów bez uszczerbku dla któregokolwiek z nich, np. odzież, żywność.

Dobra publiczne to dobra, które mogą być konsumowane jednocześnie przez wielu konsumentów, bez uszczerbku dla żadnego z nich, np. obrona narodowa, twórczość naukowa, program komputerowy.

W szerszej definicji dobra publiczne obejmują także tzw. dobra klubowe i wspólne zasoby. W węższej definicji dobra publicznie nie obejmują dóbr klubowych i społecznych i określa się je niekiedy „czystymi dobrami publicznymi”.

EFEKTY ZEWNĘTRZNE

Efekty zewnętrzne - zjawisko w ekonomii polegające na przeniesieniu części kosztów lub korzyści wynikających z działalności jednego podmiotu na podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty. Zazwyczaj jest to uboczny skutek działalności danego podmiotu gospodarczego, którego konsekwencje (pozytywne bądź negatywne) ponosi szersze grono odbiorców niezależnie od swojej woli. Typowym przykładem efektów zewnętrznych są zanieczyszczenia środowiska naturalnego spowodowane produkcją niektórych dóbr przemysłowych. Efekty zewnętrzne zachodzą poza rynkiem, co jest główną przyczyną trudności przy określaniu wartości i egzekwowaniu rekompensaty.

Efekty te należy rozumieć jako koszty lub korzyści o charakterze ekonomicznym, a nie wyłącznie finansowym. Ich występowanie powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i stanowi jedną z przyczyn zawodności rynku.

MONOPOL

Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się:

- występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców;

- występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.);

Monopol może mieć charakter:

- państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.);

- wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują;

- naturalny - wynikający z natury dostarczanej usługi/towaru, gdy ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje żelazne, dostarczanie prądu elektrycznego i gazu, telekomunikacja itp.).

W przypadku monopolów naturalnych i wymuszonych w wielu krajach świata tworzone jest specjalne prawodawstwo które reguluje zmonopolizowany rynek, w sposób sztuczny tworząc na nim warunki do powstania i rozwoju konkurencji.

Monopolista produkuje tyle, dopóki jego koszt krańcowy nie zrówna się z przychodem krańcowym.

DOBRA SPOŁECZNIE POŻĄDANE

Dobra społecznie pożądane - dobra, które zdaniem społeczeństwa każdy powinie mieć, bez względu na to czy tego pragnie czy nie.

WYBÓR SPOŁECZNY

PARADOKS GŁOSOWANIA

Paradoks głosowania (paradoks Condorceta) polega na tym, że preferencje wyborców mogą być cykliczne - czyli że relacja "większość preferuje X nad Y" nie jest przechodnia, nawet jeśli dla każdego wyborcy "wyborca preferuje X nad Y" tak właśnie jest.

Na przykład preferencje wyborców dla 3 kandydatów to, od najbardziej preferowanego:

- Wyborca 1 - A B C

- Wyborca 2 - B C A

- Wyborca 3 - C A B

Jak widać 2/3 wyborców uważa że A jest lepszy niż B, 2/3 uważa że B jest lepszy niż C, i 2/3 uważa że C jest lepszy niż A.

POROZUMIENIE WYBORCÓW

PROBLEM „PANA I SŁUGI”

Problem „pana i sługi” (principal-agent problem) - sprowadza się do trudności związanych z kontrolowaniem i nadzorowaniem działań sługi, któremu przekazano prawo podejmowania decyzji, przez pana.

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU

Elastyczność cenowa popytu jest to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany jego ceny.

MIESZANA ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU

Mieszana elastyczność cenowa popytu na dobro i względem zmian ceny dobra j to relacja między względną (procentową) zmianą zapotrzebowania na dobro i a względną (procentową) zmianą ceny dobra j.

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU

Elastyczność dochodowa popytu to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na określone dobro do względnej (proporcjonalnej) zmiany dochodu.

DOBRA WYŻSZEGO RZĘDU (LUKSUSOWE) I DOBRA PIERWSZEJ POTRZEBY (NIEZBĘDNE)

Dobra luksusowe mają elastyczność dochodową wyższą od jedności.

Dobra podstawowe (niezbędne) mają elastyczność dochodową niższą od jedności.

DOBRA NORMALNE I DOBRA NIŻSZEGO RZĘDU

Dobra normalne (zwykłe) charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową popytu.

Dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność dochodową popytu.

POPYT ELASTYCZNY, POPYT NIEELASTYCZNY, POPYT O ELASTYCZNOŚCI RÓWNEJ JEDNOŚCI

Popyt nazywamy elastycznym, gdy jego elastyczność cenowa jest mniejsza od -1.

Popyt jest nieelastyczny, gdy jego elastyczność przyjmuje wartość między -1 i 0.

Gdy elastyczność popytu wynosi dokładne -1, wówczas mówimy, że popyt ma elastyczność równą jedności.

WYBÓR KONSUMENTA

Konsument spośród dostępnych kosztów wybiera ten, który daje mu maksymalną użyteczność.

KOSZYK DÓBR

Konsument wybiera taki koszyk dóbr (punkt), przy którym linia ograniczenia budżetowego jest styczna do każdej obojętności.

LINIA BUDŻETOWA

Linia ograniczenia budżetowego pokazuje maksymalną dostępną ilość jednego dobra przy danej ilości drugiego dobra. Położenie linii ograniczenia budżetowego określają wyłącznie dochód i ceny. Natomiast jej nachylenie wyraża tylko relację cen.

GUSTY

Gusty konsumenta ujawniają malejącą krańcową stopę substytucji, gdy przy stałej sumie użyteczności dodatkowe jednostki jednego dobra można pozyskiwać kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra.

MAKSYMALIZACJA UŻYTECZNOŚCI

Maksymalna użyteczność konsumenta wybiera taką kombinację dóbr, dla której najwyższa osiągalna krzywa obojętności jest styczna do linii ograniczenie budżetowego. W punkcie styczności rynkowa relacja obu dóbr, mierzona nachyleniem linii ograniczenia budżetowego, jest równa relacji użyteczności, mierzonej nachylonej krzywej objętości.

KRZYWE OBOJĘTNOŚCI

Krzywa obojętności obowiązuje wszystkie kombinacje dwu dóbr, dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność.

EFEKT DOCHODOWY

Efekt dochodowy to dostosowanie popytu do zmiany realnego dochodu.

EFEKT SUBSTYTUTYWNY

Efektem substytucyjnym zmiany cen nazywamy dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.

RYNKOWA KRZYWA POPYTU

Rynkowa krzywa popytu jest to suma indywidualnych krzywych popytu wszystkich konsumentów nabywających określone dobro.

DOBRO KOMPLEMENTARNA

Dobra komplementarne - wzrost ceny jednego dobra prowadzi do spadku popytu na dobra komplementarne.

DOBRO SUBSTYTUCYJNE

Dobra substytucyjne - dobra, na które popyt wzrasta w efekcie wzrostu cen innych (mogących je zastąpić) dóbr.

ŚWIADCZENIA RZECZOWE (W NATURZE)

Świadczenia rzeczowe polegają na nieodpłatnym przekazaniu jakiegoś dobra (usługi).

FIRMA JEDNOOSOBOWA

Firma jednoosobowa stanowi przedsiębiorstwo należące do jednego właściciela.

SPÓLKA JAWNA

Spółka jawna jest to forma organizacyjno-prawna działalności gospodarczej, którą tworzą dwie osoby lub więcej, będące współwłaścicielami spółki. Dzielą one między sobą zyski i ponoszą wspólną odpowiedzialność za straty.

SPÓLKA KAPITAŁOWA

Spółka kapitałowa jest to forma organizacyjno-prawna przedsiębiorstwa prowadzonego w sposób prawie dozwolony działalność produkcyjną i/lub handlową.

AKCJONARIUSZ

Akcjonariusz to posiadacz akcji spółki akcyjnej i, tym samym, podmiot praw i obowiązków wynikających ze statutu spółki. Za akcjonariusza - wobec spółki - uznaje się tylko taką osobę, która jest wpisana do księgi akcyjnej lub jest posiadaczem akcji na okaziciela. Akcjonariusz jest zobowiązany jedynie do świadczeń określonych w statucie. Nie ponosi odpowiedzialności wobec wierzycieli za zobowiązania spółki akcyjnej. Odpowiedzialność tę ponosi spółka. Akcjonariusz ma prawo do udziału w zysku (wykazanym w sprawozdaniu finansowym), który uchwałą walnego zgromadzenia został przeznaczony do podziału między akcjonariuszy.

DYWIDENDY

Dywidenda (łac. dividendum - rzecz do podziału) - część zysku netto (po opodatkowaniu podatkiem dochodowym) spółki kapitałowej przeznaczona do podziału pomiędzy udziałowców lub akcjonariuszy. Wysokość dywidendy wyliczana jest na podstawie rocznego wyniku finansowego spółki. O wysokości dywidendy i terminie jej wypłaty decyduje walne zgromadzenie w przypadku spółki akcyjnej; zgromadzenie wspólników w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Dywidenda może być wypłacana z: zysku netto, kapitału zapasowego lub niepodzielonych zysków z lat poprzednich. Dywidenda ma zwykle formę pieniężną, ale może być wypłacana także w formie akcji.

ZYSKI KAPITAŁOWE

Zysk (strata) kapitałowy - wzrost (spadek) ceny aktów nabytych w celu ich odsprzedaży.

ZYSKI NIE PODZIELONA (ZATRZYMANE)

Zyski niepodzielone (zatrzymane) stanowią te część zysków po opodatkowaniu, która zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie.

AMORTYZACJA

Amortyzacja jest to utrata wartości dobra kapitałowego w pewnym okresie.

BILANS

Bilans - zestawienie wielkości równoważących się.

RACHUNEK WYNIKÓW

Rachunek zysków i strat (ang. income statement) zwany wcześniej rachunkiem wyników - jeden z podstawowych i obligatoryjnych elementów sprawozdania finansowego jednostki. Informuje jaka jest efektywność poszczególnych rodzajów działalności oraz jaki jest ogólny wynik finansowy przedsiębiorstwa.

PRZEPŁYWY PIENIĘŻNE

Przepływy pieniężne w danym przedsiębiorstwie jest to ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie.

KOSZT ALTERNATYWNY

Koszt alternatywny (inaczej koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących, alternatywnych zastosowań.

KOSZT CAŁKOWITY

Koszt całkowity (TC) jest sumą kosztu stałego i zmiennego, czyli TC = FC + VC.

Koszt zmienny (VC)- koszt, którego wielkość w żadnym przedziale produkcji nie jest stała. Zmienia się wraz ze zmianą produkcji.

Koszt stały (FC) - koszt, którego wielkość w danym przedziale produkcji jest stała.

UTARG (PRZYCHÓD) CAŁKOWITY

Utarg całkowity - ogólna suma otrzymywana przez sprzedawcę za sprzedane dobra lub usługi.

KOSZT KRAŃCOWY

Koszt końcowy (marginal cost) jest to wzrost kosztów całkowitych, wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.

UTARG (PRZYCHÓD) KRAŃCOWY

Utarg (przychód) końcowy (marginal revenue) jest to wzrost utargu całkowitego, wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

NAKŁADY I WYNIKI

Nakład (czynnik produkcji) - dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji innych dóbr.

TECHNIKA

Technika - zestawienie (zbiór) wszystkich znanych metod produkcji (technologii).

FUNKCJA PRODUKCJI

Funkcja produkcji - zbiór wszystkich efektywnych metod produkcji; określa maksymalną wielkość produkcji, jaką można osiągnąć przy różnej wielkości nakładów czynników wytwórczych i danym poziomie techniki (wiedzy technicznej).

DŁUGI I KRÓTKI OKRES

Długi okres - okres potrzebny do całkowitego dostosowania się do zmian zachodzących w otoczeniu.

Krótki okres - okres, w którym niemożliwe jest pełne dostosowanie do zmienionych warunków gospodarowania.

KRZYWA DŁUGOOKRESOWYCH KOSZTÓW CAŁKOWITYCH

Krzywą długookresowych kosztów całkowitych otrzymujemy przez wyznaczenie dla każdej wielkości produkcji takiej metody wytwarzania, która przy pełnej zmienności wszystkich nakładów prowadzi do minimalizacji kosztów. Kiedy relatywna cena wykorzystywania jakiegoś czynnika produkcji wzrasta, przedsiębiorstwo zastępuje ten czynnik innym, zmieniając stosowaną technologię.

KRZYWA DŁUGOOKRESOWYCH KOSZTÓW KRAŃCOWYCH

Długookresowe koszty krańcowe (LMC) są równe utargowi krańcowemu, pod warunkiem, że cena nie jest niższa od długookresowych kosztów przeciętnych przy tych rozmiarach produkcji. Jeżeli cena jest niższa od długookresowych kosztów przeciętnych, przedsiębiorstwo powinno ulec likwidacji.

KRZYWA DŁUGOOKRESOWYCH KOSZTÓW PRZECIĘTNYCH

Krzywą długookresowych kosztów przeciętnych LAC wyprowadzamy z krzywej długookresowych kosztów całkowitych. Krzywa LAC ma najczęściej kształt litery U.

PRZYCHODY ZE SKALI PRODUKCJI

Rosnące przychody ze skali produkcji są wtedy gdy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiaru produkcji. Niekorzyści ze skali produkcji (malejące przychody ze skali) są wtedy gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

KORZYŚCI SKALI

Korzyść skali (rosnące przychody ze skali) - długookresowy koszt przeciętny maleje wraz ze wzrostem produkcji.

NIEKORZYŚCI SKALI

Niekorzyści skali (malejące przychody ze skali) - długookresowy koszt przeciętny rośnie wraz ze wzrostem produkcji.

STAŁE PRZYCHODY ZE SKALI

Stałe przychody ze skali - długookresowe koszty przeciętne nie zmieniają się wraz ze wzrostem produkcji.

STAŁE I ZMIENNE CZYNNIKI PRODUKCJI

Stały czynnik produkcji - czynnik produkcji, którego nakładów nie można zmieniać.

Zmienny czynnik produkcji - czynnik produkcji, który nakład można zmienić nawet w krótkim okresie.

WYBÓR TECHNOLOGI

CZYNNIKOCHŁONNOŚĆ PRODUKCJI

EFEKTYWNOŚĆ TECHNICZNA

Efektywność techniczna - wykorzystywanie technologii, która pozwala na wytworzenie tej samej wielkości produkcji przy mniejszym nakładzie czynników produkcji.

KRÓTKOOKRESOWE KOSZTY STAŁE

KRÓTKOOKRESOWE KOSZTY ZMIENNE

KRÓTKOOKRESOWE KOSZTY CAŁKOWITE

KRAŃCOWY PRODUKT PRACY

Krańcowy produkt pracy informuje nas o tym, że w miarę wzrostu zatrudnienia rośnie suma wytwarzanego produktu, ale przyrosty produkcji stopniowo są coraz mniejsze.

PRAWO MALEJĄCYCH PRZYCHODÓW

Prawo malejących przychodów - działa wtedy, kiedy wszystkie, z wyjątkiem jednego, czynniki produkcji są stałe. Sprawia ono, że od pewnego poziomu nakładów czynnika zmiennego jego produkcyjność końcowa stale się zmniejsza.

KRÓTKOOKRESOWE KOSZTY KRAŃCOWE

Krótkookresowy koszt krańcowy - jest to, spowodowany wytworzeniem dodatkowej jednostki produkcji, przyrost kosztu całkowitego w krótkim okresie, kiedy pewne czynniki produkcji pozostają stałe.

KRÓTKOOKRESOWE PRZECIĘTNE KOSZTY STAŁE

Krótkookresowe przeciętne koszty stałe (SAFC) - są równe krótkookresowym kosztom stałym (SFC) podzielonym przez wielkość produkcji.

KRÓTKOOKRESOWE PRZECIĘTNE KOSZTY ZMIENNE

Krótkookresowe przeciętne koszty zmienne (SAVC) - są równe krótkookresowym kosztom zmiennym (SVC) podzielonym przez wielkość produkcji.

KRÓTKOOKRESOWE PRZECIĘTNE KOSZTY CAŁKOWITE

Krótkookresowe przeciętne koszty całkowite (SATC) - są równe krótkookresowym kosztom całkowitym (STC) podzielonym przez wielkość produkcji.

BŁĄD UTOPIONYCH KOSZTÓW

ZASADA KRAŃCOWA

STRUKTURA RYNKU

Struktura rynku - określa, w jaki sposób koszty i popyt wpływają na liczbę firm w gałęzi i rozmiary konkurencji.

KONKURENCJA DOSKONAŁA

Konkurencja doskonałą - rynek, na którym zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej.

CENA ZAMKNIĘCIA

Cena zamknięcia - poziom ceny, poniżej którego jedynym sposobem zmniejszenia przez przedsiębiorstwo swych strat jest decyzja o zaprzestaniu produkcji.

WEJŚCIE I WYJŚCIE

Wejście na rynek - nowe firmy wchodzą do danej gałęzi.

Wyjście z rynku - opuszczanie przez działające przedsiębiorstwa danej gałęzi gospodarki.

PRZEDSIĘBIORSTWO KREŃCOWE

Przedsiębiorstwo krańcowe - ostatnie przedsiębiorstwo w gałęzi osiągające zerowy zysk nadzwyczajny (ekonomiczny).

PRAWO JEDNEJ CENY

Teoria jednej ceny (lub prawo jednej ceny - w literaturze po angielsku One Price Law) - teoretyczne stwierdzenie że na doskonale funkcjonującym rynku wszystkie identyczne produkty powinny mieć jednakową, czyli tylko jedną cenę. Gdyby stwierdzenie to nie było prawdziwe, tzn. identyczny towar mógł mieć w tym samym czasie dwie lub więcej różnych cen to możliwe byłaby natychmiastowe uzyskanie profitu bez ryzyka. Taka sytuacja (po angielsku Arbitrage Opportunity) jest z założenia niemożliwa.

Prawo jednej ceny nie zawsze sprawdza się w praktyce, ponieważ realny rynek nie jest doskonały. Niektóre powody niedoskonałości globalnego rynku to:

- Cła i inne ograniczenia w handlu

- Podatki cenotwórcze takie jak VAT mają różną wysokość w różnych krajach

- Rządy ingerują w gospodarkę przez dopłaty i subsydiowanie różnych dziedzin (rolnictwo w UE) oraz restrykcje lub zakazy produkowania niektórych produktów lub wykonywania pewnych usług.

- Rządy niektórych krajów sztucznie utrzymują zawyżone lub zaniżone kursy wymiany swoich walut (np. w przeszłości kraje tzw. demokracji ludowej, a obecnie Chińska Republika Ludowa)

- Koszty transportu niektórych produktów są relatywnie wysokie w stosunku do ich wartości lub też ich transport jest fizycznie niemożliwy. Na przykład hamburgery w restauracjach McDonaldsa mimo że na całym świecie są identyczne muszą być przyrządzane lokalnie i niemożliwe jest np. sprzedanie w restauracji w Nowym Jorku Big Maca przyrządzonego w Chinach. Ponieważ koszty przyrządzenia Big Maca są różne w różnych miejscach na świecie ten sam towar ma wiele różnych cen.

ZYSKI NADZWYCZAJNE

Zysk nadzwyczajny - czysty zysk pozostający właścicielowi po potrąceniu wszystkich kosztów ekonomicznych.

SIŁA MONOPOLISTYCZNA

Siła monopolistyczna - jej mirą jest nadwyżka cen nad kosztem krańcowym.

SPOŁECZNY KOSZT MONOPOLU

Społeczny koszt monopolu - wynika z niemożności zmaksymalizowania nadwyżki społecznej.

MONOPOL NATURALNY

Monopol naturalny - charakteryzuje się malejącymi i przeciętnymi kosztami, niezależnie od wielkości produkcji. Jest w stanie sprzedawać dobro po niższej cenie niż jego mniejsi konkurenci; sprawia to, że w gałęzi występują wysokie bariery wejścia.

MONOPOL RÓŻNIĄCY CENY

Monopol różniący ceny - monopol ustalający różne ceny dla różnych nabywców.

POSTĘP TECHNICZNY BĘDĄCY WYNIKIEM B+R

KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA

Producent działający w warunkach konkurencji niedoskonałej musi się pogodzić z tym, że popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

MONOPOL NATURALNY

Monopol naturalny osiąga tak wielki korzyści skali, że nie musi się obawiać wejścia innych przedsiębiorstw do opanowanej przez siebie gałęzi.

OLIGOPOL

Oligopol jest gałęzią w której działa niewielu producentów. Każdy z nich ma świadomość, że jego sytuacja zależy od działań konkurentów.

KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA

Gałąź, w której panuje konkurencja monopolistyczna, składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzających produkty badające bliskimi substytutami. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów.

ZMOWA

Zmowa jest jawnym lub tajnym porozumieniem między przedsiębiorstwami, które ma na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji.

KARTEL

Kartele - umowy kartelowe dotyczą wspólnej polityki ustalania cen, podziału rynków zbytu a także koordynacji planów inwestycyjnych przedsiębiorstw.

RÓWNOWAGA W PUNKCIE STYCZNOŚCI

W przypadku konkurencji monopolistycznej równowaga długookresowa przedsiębiorstwa ustala się w punkcie styczności, tj. w miejscu, w którym krzywa popytu styka się (tylko w jednym punkcie) z krzywą AC przy wielkości produkcji, dla której MC równa jest MR. Wówczas każde z przedsiębiorstw maksymalizuje swój zysk księgowy (normalny), lecz nie osiąga zysków nadzwyczajnych i nie ponosi strat. Nie ma dalszych wejść do gałęzi ani wyjść z niej.

TEORIA GIER

Gra jest to sytuacja, w której relacjonalne decyzje niechronione zależą tylko od siebie.

Teoria gier opisuje współzależne decyzje dotyczące wyboru strategii, podejmowane przez każdego gracza. W grze zwanej „dylematem więźnia” każda z firm ma strategię dominującą. Dzięki wiążącym zobowiązaniom samoograniczającym obie mogą poprawić swe położenie, zapewniając nienaruszalność porozumienia.

STRATEGIA ODSTRASZANIA

Odstraszanie strategiczne polega na takim zachowaniu przedsiębiorstw działających już na jakimś rynku, które zmniejsza prawdopodobieństwo wejścia konkurentów na ten rynek.

RYNEK SPORNY

Rynek sporny (contestable market) to rynek na którym istnieje swoboda wejścia i wyjścia.

NATURALNE BARIERY WEJŚCIA

Naturalna bariera wejścia to taka bariera, która nie została rozmyślnie stworzona przez działające już w gałęzi firmy.

- 13 -

---