3. Przedstaw i omów schemat psychologicznych uwarunkowań rezultatów zeznań świadków.

4. Wymień i omów metody badan w psychologii zeznań świadków

Metody specyficzne:

- metoda kazuistyczna -> analiza zeznań złożonych w związku z różnymi autentycznymi sprawami sądowymi i wyprowadzanie na tej podstawie uogólnień i wniosków

o plusy: autentyczny materiał faktograficzny, nie symulowane czynności procesowe (sposób przesłuchania, relacja, ocena wiarygodności przez sąd i inne); można dokonać uogólnień zwłaszcza dotyczących procedury zbierania zeznań (metoda przesłuchań, przesłanki, język przesłuchań, sposoby sądowego rozstrzygania dotyczącego wiarygodności zeznań)

o minusy: nie można badać samych świadków, a przynajmniej jest to post fatum utrudnione, trudno zweryfikować wątpliwości (czy pomyłka, kłamstwo) trudno ustalić warunki spostrzegania, wpływy jakim ulegał świadek między spostrzeganiem a składaniem zeznań

- metoda przypomnień -> ustalanie błędów w opisie przedmiotów i osób dobrze znanych badanemu lub analiza przeszłych faktów życia codziennego -> uzyskanie podstawy do oceny pamięci danej osoby, dokonanie uogólnień po zbadaniu populacji // metoda stara i nie stosowana w celach naukowych

- metoda eksperymentu -> wywołanie określonego zjawiska w ściśle określony, przedziale czasowym, przy zastosowaniu konkretnych metod przesłuchań -> uzyskiwanie najbardziej wszechstronnych danych dotyczących psychologii zeznań, pozwala na kontrolowanie poszczególnych zmiennych // najbardziej przydatna

o eksperyment symulowany -> aranżowanie wydarzeń zbliżonych do faktów z życia codziennego, jednak na zasadach eksperymentu

- metoda ankiety -> metoda socjologiczna, jednak może być wykorzystana w badaniach natury psychologicznej, przy zastosowaniu odpowiednich sformułowań treściowych

Metody niespecyficzne (ogólnopsychologiczne) wszystkie te metody, które pomagają w rozwiązaniu różnych problemów dotyczącej wiarygodności zeznań

- metody do badania procesów poznawczych (spostrzegawczość, uwaga, pamięć, myślenie)

- metody do badania osobowości (testy, warianty eksperymentu klinicznego /problematyka psychopatologii zeznań/)

5.Przesłuchanie. Definicje. Etapy przesłuchań.

PRZESŁUCHANIE- czynność procesowa, której celem jest uzyskanie od przesłuchiwanego informacji o osobach, miejscach, zjawiskach, faktach czy stosunkach, które mogą być przydatne dla ustalenia prawdy obiektywnej (notatki z etapów przesłuchania pochodzą z moim notatek z zeszłego semestru ©)

Przesłuchanie składa się zasadniczo z 5 etapów.

1) ETAP CZYNNOŚCI WSTĘPNYCH

• sprawdzenie tożsamości świadka na podstawie dokładnego zbadania dowodu osobistego lub innego dokumentu pozwalającego na wiarygodne ustalenie tożsamości- po ustnym podaniu danych przez świadka i ich zapisaniu w protokole sprawdza się ich zgodność z danymi w dokumencie, po czym dokument oddaje się świadkowi,

• sprawdzenie, czy nie ma przeszkód w przeprowadzeniu przesłuchania wynikających z art. 178 k.p.k.,

• sprawdzenie, czy nie zachodzi potrzeba zachowania w tajemnicy danych umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka (art. 184 k.p.k.) i wydania w tym względzie stosownego postanowienia,

• wstępne zorientowanie się w tym, czy świadek skorzysta z możliwości odmowy zeznań (art. 182, 183, 185 k.p.k.),

2) ETAP ZAPOZNAWCZO- ORIENTACYJNY

• uzyskuje się od świadka jego dane osobowe, które należy skonfrontować z dokumentem,

W ustala się, czy nie zachodzą wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności spostrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń; ewentualnie podejmuje się decyzję o obecności lekarza lub psychologa,

* przeprowadzenie wstępnej rozmowy na dowolny temat w celu ośmielenia świadka i zorientowania się, w jaki sposób przekazuje informacje.

3) ETAP ZEZNANIA SPONTANICZNEGO

Po zadaniu pytania ogólnego (np. „co panu wiadomo w tej sprawie") umożliwiamy świadkowi swobodne zeznanie. Etap ten to głównie monolog świadka. Można taktownie przerwać, aby naprowadzić na temat rozmowy, gdy świadek zbytnio odbiegł od tematu. Można zwrócić uwagę, gdy np. świadek mówi zbyt cicho. Zeznania spontanicznego nie protokołujemy, można notować ważniejsze fragmenty lub nagrywać na taśmie.

4) ETAP ZADAWANIA PYTAŃ

Na tym etapie zeznania są protokołowane, a w nawiązaniu do poprzedniej wypowiedzi zadawane są pytania.

5) ETAP CZYNNOŚCI KOŃCOWYCH

-> sprawdzić, czy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia czynności (np. zapoznanie świadka z innymi materiałami) -> zapoznać starannie świadka z protokołem przesłuchania (świadek czyta osobiście),

-> wprowadzone przez świadka poprawki dopisuje się do protokołu (nie wolno nanosić poprawek na protokole ani nic dopisywać),

-> jeżeli świadek w trakcie przesłuchania uzyskał informacje, które powinny zastać zachowane w tajemnicy ze względu na dobro śledztwa, świadka należy pouczyć o treści art. 241 i zobowiązać do dyskrecji,

-» należy zainteresować się, czy świadek w związku z wezwaniem nie poniósł jakichś kosztów lub strat (np.

utrata zarobku) i uregulować wszystko zgodnie z przepisami,

-> uprzejmie pożegnać świadka.

PRZESŁUCHANIE- (z def psychologicznej J. Stanika)- akt komunikacji interpersonalnej między przesłuchującym a przesłuchiwanym

z Kodeksu Postępowania Karnego:

art. 171 §2

Prawo zadawania pytań mają prócz organu przesłuchującego strony, obrońcy, pełnomocnicy oraz biegli, art. 192 §2

Jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, jego stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania przez niego postrzeżeń, sąd lub prokurator może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego psychologa, a świadek nie może ślę temu sprzeciwić.

Omów fazy przesłuchania.

I. ETAP CZYNNOŚCI WSTĘPNYCH

1. Sprawdzenie tożsamości świadka

2. Sprawdzenie, czy nie ma przeszkód w przeprowadzeniu przesłuchania wynikających z art. 178 kpk (obrońca, duchowny)

3. Sprawdzenie, czy nie zachodzi potrzeba zachowania w tajemnicy danych dot. tożsamości świadka

4. Poinformowanie świadka o odpowiedzialności karnej grożącej mu za fałszywe zeznania

5. Ewentualne uprzedzenie świadka o tym, że przebieg przesłuchania będzie utrwalony na taśmie magnetofonowej

II. ETAP ZAPOZNAWCZO-ORIENTACYJNY

1. Uzyskanie od świadka danych osobowych i skonfrontowanie ich z jego dokumentem osobistym

2. Ustala się ostatecznie, czy istnieją okoliczności uzasadniające prawo świadka do odmowy zeznań lub zachowania w tajemnicy jego danych osobowych

3. Ustala się, czy nie zachodzą wątpliwości co do stanu psychicznego świadka, stanu rozwoju umysłowego, zdolności postrzegania i odtwarzania przez niego postrzeżeń

4. Przeprowadzenie ze świadkiem krótkiej i swobodnej rozmowy na obojętny temat, w celu ośmielenia go

III. ETAP ZEZNANIA SPONTANICZNEGO

Po zadaniu świadkowi ogólnego pytania (np. „Co panu wiadomo w sprawie…”) należy mu umożliwić całkowicie swobodne wypowiedzenie się na temat, którego dotyczy to pytanie.

Etap ten obejmuje w zasadzie nieprzerwany monolog świadka.

Tego etapu na ogół się nie protokołuje, bo mogłoby to spowodować blokowanie swobody i spontaniczności zeznania (można natomiast etap ten nagrywać)

IV. ETAP ZADAWANIA PYTAŃ

Świadkowi zadawane są następujące pytania:

• uzupełniające

• wyjaśniające

• kontrolujące

V. ETAP CZYNNOŚCI KOŃCOWYCH

1. Sprawdzenie, czy nie zachodzi potrzeba uzupełnienia czynności np. poprzez zapoznanie świadka z innymi materiałami

2. Zapoznanie świadka z protokołem jego przesłuchania

3. Jeśli świadek wnosi jakieś poprawki, to należy je wprowadzić do protokołu w postaci dodatkowego zapisu

4. Uregulowanie ewentualnych kosztów lub strat, jakie świadek mógł ponieść w związku z wezwaniem go na przesłuchanie

6.Wymień i omów rodzaje zadawanych pytań wg: M. Lipczyńskiej, W. Sterna, I. Huntera, Horoszewskiego, Strogowicza, Hołysta, Stanika.

• Pytania wg M. Lipczyńskiej:

Pytania dozwolone:

- merytoryczne

- formalne

- incydentalne

Pytania niedozwolone:

- zabronione przez przepisy

- błędne logicznie

- niezmierzające do realizacji celów, w szczególności

bez związku ze sprawą (nieistotne)

obraźliwe, dokuczliwe, wulgarne

niedostosowane do roli procesowej pytanego

podchwytliwe

sugerujące odpowiedź

• Pytania wg W. Sterna (na bazie logiki, kolejność wg wzrostu sugestywności):

Do pytań merytorycznych zaliczamy:

• pytania żądające określenia,

• pytania zadawane za pomocą dysjunkcji zupełnej,

• pytania zadawane za pomocą dysjunkcji niezupełnej,

• pytania wyczekujące,

• pytania zawierające założenia,

• pytania rozwijające błąd.

• Pytania wg I. Huntera (analogiczne do pytań Sterna):




• pytania determinujące

• pytania całkowicie rozłączne

• pytania częściowo rozłączne

• pytania wyczekujące

• pytania implikujące

• pytania konsekutywne

• Pytania wg P. Horoszewskiego:

• sprawozdawcze (co się stało?)

• żądające określenia (gdzie? kiedy? jak?)

• rozdzielcze (czy… czy?)

• rozstrzygające (lekka sugestia)

• wyczekujące (sugestywne)

• twierdzące (czy przypadkiem…?)

• przeczące (czyżby nie…?)

6) nierozdzielcze (najsilniejsza sugestia)

• Pytania wg N. Strogowicza (metoda mieszana, SR + PU):

Pytania merytoryczne mogą być:

• uzupełniające

• precyzujące

• przypominające

• kontrolne

• Pytania wg B. Hołysta (hołduje metodzie SR wspomaganej pytaniami):

• uzupełniające

• wyjaśniające

• kontrolujące

Rodzaje zadawanych pytań a efekty zeznań (Lipoczyńska, Stern, Hunter, Horoszowski, Strogowicz, Hołyst, Stanika)

Wg Lipoczyńskiej:

1. wychodząc z założeń formalnoprawnych

a) pytania dozwolone

- pytania na które świadek obowiązany jest udzielić odpowiedzi

- pytania, co do których dopuszczalne jest uchylenie się od odpowiedzi

b) pytania niedozwolone

- pytania zabronione wyraźnie przez przepisy proceduralne

- pytania błędne z punktu widzenia logiki

- pytania nie zmierzające do realizacji ustawowych celów procesu

o pytania bez związku ze sprawą (nieistotne)

o pytania obraźliwe, dokuczliwe wulgarne

o pytania nie dostosowane do roli procesowej pytanego

o pytania podchwytliwe podstępne

o pytania sugerujące odpowiedź

2. uwzględniając treść i zakres pytań - trzy grupy pytań prawnie dozwolonych

a) pytania merytoryczne - uzyskanie informacji co do przedmiotu procesu -> szczególnie ważne, ich wpływa na wartość dowodową zeznań jest szczególnie istotny

- bezpośrednio związane z przedmiotem sprawy procesowej

- pomocnicze, kontrolujące, mające na celi weryfikację ustalonych informacji

b) pytania formalne - zmierzające do uzyskania informacji co do roli procesowej czynności procesowych dokonanych lub zamierzonych przez osoby biorące udział w procesie

c) pytania incydentalne (uboczne) - zmierzające do uzyskania informacji tego rodzaju jak np. personalia stron czy świadków

Wg. Sterna - pierwsza klasyfikacja pytań merytorycznych w ujęciu psychologicznym a) pytania wyodrębnione z uwagi na formę logiczno-gramatyczną

1. pytania żądające określenia

2. pytania zadawane za pomocą dysjunkcji zupełnej

3. pytania zadawane za pomocą dysjunkcji niezupełnej

4. pytania wyczekujące

b) pytania wyodrębnione z uwagi na stosunek pytań

5. pytania zawierające jakieś założenia

6. pytania rozwijające błąd

Kolejność ułożenia pytań odpowiada wzrostowi sugestywności -> w założeniach, bo nie sprawdził tego nasz bohater eksperymentalnie -> zatem traktujmy to na zasadzie hipotezy ©

Hunter biorąc pod uwagę stopień sugestywności/naprowadzenia zadawanych pytań wyróżnia, podobnie jak Stern, 6 typów (podobnych zresztą):

1. pytania determinujące - zaczynają się od zaimka lub przysłówka pytajnego „Jakiego koloru był samochód"

2. pytania całkowicie rozłączne - stawiają świadka przez wyborem ściśle określonych możliwości „tak", „nie" czasem pozwalają się uchylić poprzez „nie wiem"

3. pytania częściowo rozłączne - dają do wyboru dwie możliwości, ale nie wyłączają innej „czy pies był biały, czy czarny?" jednak wybór opcji np. „brązowy" wymaga pewnej niezależności osoby badanej od badającego -> dystans emocjonalny, poznawczy (dla dzieci to pytanie jest całkowicie rozłączne)

4. pytania wyczekujące - wywierają dość silną sugestię przez negatywną konstrukcję „czy na obrazie nie było psa?" -> pytania dość często stosowane na etapie postępowania przygotowawczego i w czasie przewodu sądowego

5. pytania implikujące - sugerują coś czego nie było, np. Jakiej maści był pies?" a psa nie było ©

6. różnego rodzaju pytania konsekutywne, stosowane dla wzmocnienia sugestii zawartej w pytaniu podrzędnym -> zawierają dodatkowe elementy wzmacniające sugestię zawartą w pytaniach poprzedzających

Uszeregowanie według zakładanego wzrostu sugestywności nie zostało zweryfikowane przez Huntera. Ale na szczęście nasz główny bohater: J.M. Stanik postarał się o badania: hierarchia mocy sugestywnej pytań z punktu widzenia ryzyka uzyskiwania odpowiedzi fałszywych -> potwierdzona (procent odpowiedzi fałszywych w następstwie zadawania pytań z kategorii od 1 do 4 wzrasta)

Z badań wynika, że najbardziej korzystne są pytania determinujące a najmniej pytania wyczekujące -> należy wyeliminować takie pytania (zwłaszcza wyczekujące z konstrukcją negatywną) z przesłuchań świadków Badania nie potwierdzają przekonania, że badania implikujące odznaczały się największą mocą sugestywną. Badania implikujące jako stymulator poszukiwania informacji prawdziwych są w przesłuchaniu nieprzydatne, mogą jednak pomóc w sprawdzeniu prawdomówności świadka.

Horoszowski: pytania

1. sprawozdawcze - ogólne, żądające spontanicznego opisu, nie zawierające sugestii „co świadek spostrzegł?"

2. żądające określenia - bardziej szczegółowe, zaczynające się od jaki? gdzie? który? - na ogół nie sugestywne

3. rozdzielcze - uwzględniające wszelkie możliwości co do stanu przedmiotu lub zajścia - tu występuje ślad sugestii „czy x bywa wieczorami w domu, czy poza domem?"

4. rozstrzygające - pytania te są już słabo sugestywne „czy tego dnia, gdy miało miejsce zdarzenie, padał deszcz?"

5. wyczekujące

a. twierdzące - „czy sprawca nie miał przypadkiem noża w ręku?"

b. przeczące - „czyżby sprawca miał nóż w ręku?" - bardzo sugestywne

6. nierozdzielcze - o wyjątkowo silnej sugestii „czy sprawca miał w ręku nóż czy siekierę?" Zdaniem Horoszowskiego pytania 1-2 są najwłaściwsze, ale także pytania 3-4 mogą być zadawane bez obawy o wywarcie istotnej sugestii. Pytania o błędnych założeniach (gdy pytamy o coś o czym badany nie wie) oraz pytania rozwijające błąd (np. pytanie o wygląd przedmiotu nieistniejącego po uprzedniej, udanej sugestii, że istnieje) -> są sprawdzaniem podatności świadka na sugestię, mało niebezpieczne jeśli zadawane osobom dorosłym, normalnie rozwiniętym

Wg Strogowicza -> przeciw pytaniom sugestywnym (w sensie, że one są niedobre), natomiast dobra jest mieszana metoda przesłuchań (łączy spontaniczną relację z pytaniami szczegółowymi - ukierunkowanymi. Typy pytań merytorycznych:

1. pytania uzupełniające - dotyczące okoliczności, które świadek w swobodnej relacji pominął w ogóle

2. pytania precyzujące, tzn. pytania zmierzające do uszczegółowienia treści przedstawionych przez świadka zbyt ogólnie, niedokładnie

3. pytania przypominające -> przypomnienie świadkowi okoliczności, o której zapomniał -> niebezpieczeństwo sugestii (pomimo jej piętnowania przez autora)

4. pytania kontrolne -> ustalenie stopnia wiarygodności zeznań poprzez uzyskiwanie dodatkowych - pośrednich treści weryfikacyjnych

a. dotyczące źródeł wiadomości świadka -> widział, słyszał, od kogoś?

b. dotyczące okoliczności spostrzegania -> gdzie był, co robił?

c. dotyczące danych potwierdzających zeznania świadka -> kto jeszcze był?

d. dotyczące innych zgromadzonych już środków dowodowych czy też poglądu świadka na te dowody lub dotyczące stosunku jego twierdzeń do tych dowodów -> zeznania innych świadków, pokazanie przedmiotów etc.

Wg Hołysta, oprócz pytań ogólnych (wypowiedź spontaniczna), trzy rodzaje pytań szczegółowych:

1. pytania uzupełniające -> uzyskanie dodatkowych informacji o szczegółach pominiętych przez świadka

2. pytania wyjaśniające -> uzyskanie konkretnych odpowiedzi, c :ly trudności w interpretacji

3. pytania kontrolujące -> weryfikacja zeznań świadka na podstawie spostrzeżeń oraz innych źródeł informacji

Wszystkie pytania powinny być formułowane jasno i powinny odpowiadać poziomowi osób przesłuchiwanych (do dziecka: aki asumpt popchnął Tw ,ogo interlokutora do takiego czynu?" © na pewno zrozumie :P)

Wszystkie pytania kierowane do świadków powinny cechować się (wg. Dospułowa, Mażitowa):

1. rzeczowością -> ukierunkowane na istotny zakres faktów

2. rzetelnością myśli

3. jasnością i sensownością struktury pytań

4. zwięzłością struktury pytań

5. neutralnością pytań, pozwalającą na swobodne, nieskrępowanie i samodzielne udzielanie odpowiedzi

Podział pytań wg J.M. Stanika

3. Omów metodę SR, PU, i CE - wyniki badań J.M. Stanika

Metoda SR - spontanicznej relacji -> pierwsza faza przesłuchania

Używając tej metody zadaje się pytania ogólne, pozwalająca świadkowi swobodnie wypowiadać się w granicach określonych celem przesłuchania. Etap ten dostarcza materiałów do formułowania pytań (przesłuchujący zapoznaje się z informacjami, które posiada świadek). Pytania mogą być formułowane ogólnikowo, lub odnosić się do elementów czy okoliczności analizowanego i rekonstruowanego zdarzenia. W tej metodzie świadkowi nie należy przerywać. Jest to metoda niedvrektvwna przesłuchań, oznacza się najniższym poziomem ingerencji w „zindywidualizowany tok funkcjonowania myślowego i swoisty styl słownikowo-składniowy reprezentowany przez świadka".

Wyniki badań: szukanie odpowiedz na pytania:

1. które z porcji treściowych były przytaczane najczęściej?

- Zgodne z prawdą w zasadniczej większości

- Zmiany w nich występowały w niewielkim stopniu i jedynie drobnych szczegółów

- Nie było tam wypowiedzi całkowicie błędnych

2. które z porcji treściowych były zapamiętywane przez największą liczbę osób i czym się charakteryzowały?

- Obrazy pamięciowe zgodne z zasadniczymi schematami akcji (tylko zarys)

- Porcje związane z bodźcami wywołującymi u odbiorcy silne emocje

- Ogólnie porcje były wierne, ale mało kompletne

3. które z porcji treściowych były przytaczane z pewnymi zmianami? (zeznania nieścisłe)

- Porcje treściowe dotyczące faktów mało istotnych

- Porcje treściowe dotyczące ważnych elementów sytuacji (mniej)

- Porcje, w których były przytaczane fragmenty dialogów - istotnych

- Porcje, w których występowały nieścisłości (zmiany szczegółowe), dotyczyły opisów (wynikające z posługiwania się schematami zdarzeń)

- Wypowiedzi dotyczące dialogów (najwięcej zmian szczegółowych), sens dialogów zachowany, przy opuszczeniu wielu szczegółów. Żaden z dialogów przy stosowaniu metody SR nie był dokładnie przytoczony

4. które z porcji treściowych były najczęściej opuszczane?

- Porcje dotyczące szczegółów opisu, najczęściej statycznych, konwencjonalnych lub monotonnie zmieniających się -> mało istotnych

- Większe elementy zdarzeń obok nurtu głównego, niezwiązane z przebiegiem głównym

- Mało istotne wypowiedzi lub dialogi

- Przedmioty słabo widoczne, słabo określone, trudne do nazwania

- Nie były związane z głównym wątkiem akcji

- Elementy dialogów i wypowiedzi peryferyjnych

5. które z porcji treściowych były najczęściej relacjonowane błędnie? (zeznania nieprawdziwe)

- Opisy -> podawane fakty i cechy charakterystyczne były dla schematów wyobrażeniowych dotyczących danych elementów podlegających opisowi

- Dynamiczne fragmenty akcji -> niezrozumienie treści tych elementów powodowały błędne relacje

- Przesunięcia w czasie -> nieprawidłowe umieszczenie fragmentów filmu we fragmencie, który ma być relacjonowany (złe zapamiętanie powoduje uzupełnianie luk prawdziwymi wydarzeniami ale w nieprawidłowym miejscu w czasie)

Metoda PU - pytań ukierunkowanych -> druga faza przesłuchania

Pytania są ukierunkowane na pewne fragmenty rekonstruowanego zdarzenia. Celowe kierowanie przebiegiem zeznań -> uzyskanie konkretnych informacji.

Wyniki badań: Odpowiedzi na pytania

1. które z porcji treściowych zapamiętane były zgodnie z prawdą przez większość osób i czym charakteryzowały się te porcje?

- Odpowiedzi wiążą się tylko z zadawanym pytaniem, obraz pamięciowy schematyczny

2. które z porcji treściowych zostały zrelacjonowane w sposób nieścisły i czym charakteryzowały się te zmiany

- zmiany odnosiły się do faktów mało istotnych (opuszczanie szczegółów, tzw. „wyrównanie figury", dodawanie szczegółów, tzw. „wyostrzanie figury") -> wyglądu osób, treści dialogów

3. które z porcji treściowych nie zostały przedstawione przez nikogo lub zrelacjonowało je niewiele osób i czym charakteryzowały się te porcje?

- Zwłaszcza te elementy o które osoby badane nie były pytane

- Szczegółowe opisy przedmiotów i osób drugoplanowych -> nieistotnych

4. w których porcjach treściowych popełniono najwięcej błędów i w jaki sposób można je wytłumaczyć?

- Odpowiedzi dotyczące wyglądu osób występujących w zdarzeniach oraz wnętrz, w których rozgrywała się akcja -> tendencja do stereotypizacji przy tym opisie

- Odpowiedzi oddające błędnie logikę treści zdarzenia, wynikające ze złej orientacji w powiązaniach między elementami akcji

Metoda CE cross examination - badania krzyżowego

Taktyczna funkcja tego typu metody polega na wykrywaniu niekonsekwencji poprzednich zeznań świadka a nawet opinii wydawanych przez biegłych sądowych. Metoda szczególnie stosowana w krajach anglosaskich -> wszelkie powalające nas przebłyski inteligencji w filmach amerykańskich, których autorami są nawet najgłupsi (zdawać by się mogło) adwokaci, można do tego typu metody zaliczyć © zatem przykładów nie będzie, przypomnijcie sobie dowolny film o rozprawach sądowych, np. ten z blondynką w roli głównej:]

Metoda polega na bezpośrednim zadawaniu pytań osobie przesłuchiwanej, wykorzystuje się tu także „chwyty psychologiczne" i modyfikacje pytań.

Wg The Dictionary of English Law badanie krzyżowe to metoda przesłuchania stosowana zwykle przez stronę przeciwną po badaniu głównym (czasem też inaczej), dopuszcza się tu stosowanie pytań naprowadzających oraz sugestywnych, związanych z tematem sprawy (choć może też temat krążyć wokół by dostarczyć nowych istotnych informacji -> tu najczęściej: „Sprzeciw! Jaki to ma związek ze sprawą??" „Zaraz wytłumaczę."). W stosowaniu tej metody powinno przestrzegać się zasady, która pozwala na takie przedstawienie dowodów czy argumentów by świadek miał szansę im zaprzeczyć lub je wytłumaczyć.

Jest pomocniczą metodą do przesłuchań, Może pomóc w realizacji takich oto celów:

A. Można z pomocą tej metody:

1. Spowodować zmianę lub skorygowanie zeznania świadka, przez:

a. Wskazanie iż był niekompetentny aby rozumieć fakty, pojęcia, podał swoją wersję skutków zdarzenia

b. Uświadomienie określonych wad pamięci

c. Wskazanie błędnych postaw, na których opierał swoją wiedzę

d. Wykazanie, że nie można mu ufać

2. Zmodyfikować zeznania, przez zmuszenie do mówienia o dodatkowych faktach, aby wykazać:

a. Powód tego co się stało, okoliczności towarzyszące

b. Sposób, w jaki zdarzenie było traktowane w tym czasie

B. Można podważyć, zdyskredytować zeznania świadka:

1. z powodów związanych z nim samym, wykazanie że świadek:

a. ma zły charakter - generalnie lub w pewnych aspektach

b. jest powiązany ze sprawą

2. przez zmodyfikowanie zeznań badania głównego, zmuszenie do dalszych zeznań i wykazania, że poprzednie:

a. są sprzeczne z rozsądkiem i nieprawdopodobne generalnie

b. są sprzeczne z zeznaniami innych świadków

c. są sprzeczne z fragmentami rozprawy, niepodlegającymi dyskusji

d. są sprzeczne z tym co mówił świadek poprzednio

e. są sprzeczne z zeznaniami świadka tej samej strony

f. są sprzeczne z jego własnym zachowaniem się w całej sprawie

g. są sprzeczne z pewnymi treściami i stylem zeznania (jeśli twierdzi, że był spokojny wystarczy go czymś błahym wyprowadzić z równowagi)

C. spowodowanie by to w jaki sposób zeznał świadek, było odebrane jako prawda:

1. przez potwierdzenie zeznań świadków strony zadającej pytania

2. przez zaprzeczenie zeznaniom świadków oponenta

3. przez ukazanie pewnych faktów, o których przedtem nie było mowy (Skrajnym przypadkiem sytuacja, w której okazuje się że świadek jest sprawcą przestępstwa, co częste w filmach ;)

Wyniki badań: odpowiedzi na pytania:

1. które z porcji treściowych zapamiętane były zgodnie z prawdą przez większość osób i czym się charakteryzowały te porcje

a. znacznie więcej odpowiedzi bezwzględnie prawdziwych w porównaniu z dwoma poprzednimi metodami © (zgodne z zasadniczymi schematami akcji, więcej szczegółów, odpowiedzi ściśle do zadawanych pytań)

2. które z porcji treściowych zostały zrelacjonowane w sposób nieścisły, tzn. z pewnymi zmianami, i czym się charakteryzowały te zmiany

a. zmiany odnosiły się do elementów mniej istotnych, raczej były opuszczaniem szczegółów niż ich dodawaniem, więcej tu informacji o dialogach, szczegółach zachowań osób drugoplanowych

3. które z tych porcji treściowych nie zostały przedstawione przez nikogo lub zrelacjonowało je niewiele osób i czym charakteryzowały się te porcje

a. nie zapamiętywano słabo określonych przedmiotów, trudnych do nazwania, nieistotnych fragmentów dialogu

b. głównie te elementy o które badani nie byli pytani, oraz te, które nie były związane z zasadniczą akcją

4. w których porcjach treściowych popełniono najwięcej błędów i w jaki sposób można je wytłumaczyć

a. opisy strojów, wnętrz -> zmiany w sposób stereotypowy

b. przesunięcie w czasie fragmentów akcji

c. błędy spowodowane sugestywnością pytań

Dzięki tej metodzie zyskuje się znacznie więcej informacji przydatnych do rekonstrukcji zdarzenia, jednak rośnie też ilość informacji nieprawdziwych.

Badania ogólne:

Kompletność (stosunek wypowiedzi poprawnie przytoczonych do wszystkich możliwych).

Dokładność (stosunek wypowiedzi poprawnych do sumy odpowiedzi prawdziwych, nieścisłych i błędnych).

Ostrożność (stosunek odpowiedzi „nie wiem" i odpowiedzi błędnych.

Najbardziej kompletne są zeznania uzyskane za pomocą CE, najmniej - SR, najbardziej dokładne - SR (w tekście jest , chyba błąd, bo pisze, że CE, ale z tabelki wyraźnie wynika, że SR). Najwyższy wskaźnik ostrożności jest w PU (w SR go nie ma -> bo tu jest dowolność mówienia).

11. Omów kryteria treściowe, na podstawie których analizuje się zeznania (CBCA).

Przedstaw kryteria treściowe.

Do oceniania wiarygodności relacji naocznego świadka stosuje się 19 kryteriów. Przeszkolone osoby wydają opinię na temat wiarygodności analizując zeznania i decydując, czy każde z tych kryteriów występuje.

„0”- kryterium nie występuje

„1”- kryterium jest obecne

„2”- kryterium jest wyraźnie spełnione

Obecność każdego kryterium w relacji naocznego świadka polepsza jej jakość i zwiększa prawdopodobieństwo, że opis wydarzeń jest oparty na autentycznym osobistym doświadczeniu.

Kryteria treściowe, na podstawie których dokonuje się analizy zeznania:

CECHY OGÓLNE

1. Logiczna struktura

2. Nieustrukturalizowany sposób prezentacji

3. Duża liczba szczegółów

SZCZEGÓŁOWE TREŚCI

4. Osadzenie w kontekście

5. Opisy interakcji

6. Odtwarzanie wypowiedzi

7. Nieoczekiwane komplikacje podczas incydentu

8. Niezwykłe szczegóły

9. Niepotrzebne szczegóły

10. Szczegóły dokładnie opisane i błędnie rozumiane

11. Powiązane skojarzenia z innymi zdarzeniami

12. Opisy stanu umysłu świadka

13. Przypisywanie przestępcy określonego stanu umysłu

TREŚCI ZWIĄZANE Z MOTYWACJĄ

14. Spontaniczne poprawki

15. Przyznawanie się do niepamiętania czegoś

16. Wysuwanie wątpliwości co do własnego zeznania

17. Obniżanie własnej wartości

18. Wybaczanie przestępcy

ELEMENTY SPECYFICZNE DLA PRZESTĘPSTWA

19. Szczegóły charakterystyczne dla danego przestępstwa

12. Omów Listę Kontrolną Prawdziwości.

Cechy psychologiczne:

• Niestosowność języka i wiedzy - język wykracza poza normalną wiedzę o takich a nie innych zdarzeniach; są w nim terminy fachowe a osoba nie jest „biegłym w sprawie”

• Niestosowność emocji - np. chłodne opowiadanie o przeżytej tragedii

• Podatność na sugestię - czy daje się „wkręcać” przeprowadzającemu wywiad

Cechy wywiadu:

• Zadawanie pytań w sposób sugerujący odpowiedź, naprowadzający na nią lub zmuszający do niej

• Niedostateczna ogólna jakość wywiadu

Motywacja:

• Wątpliwe motywy złożenia doniesienia - zemsta, spór o dziecko między rodzicami

• Wątpliwy kontekst ujawnienia incydentu - wsypanie kogoś, gdy samemu jest się podejrzanym

• Naciski na złożenie fałszywych zeznań - czy ktoś naciskał na świadka

Pytania badawcze:

• Niezgodność z prawami natury

• Niezgodność z innymi zeznaniami

• Niezgodność z innymi dowodami

13) Omów hipotezę Undetscha

Na tej hipotezie opiera się CBCA. Mówi ona o tym, że zeznanie oparte na wspomnieniu dotyczącym rzeczywistego doświadczenia różni się pod względem treści i jakości (właściwości) od relacji opartej na zmyśleniach fantazji. Tylko osoba, która rzeczywiście czegoś doświadczyła włączy do swojego zeznania pewne typy treści.

Komponent poznawczy- osoba zmyślająca prawdopodobnie nie będzie opowiadać w sposób tak żywy i konkretny jak osoba mówiąca prawdę z powodu mniejszej wiedzy o zdarzeniu lub niemożności wymyślenia pewnych żywych szczegółów z powodu braku wyobraźni.

Komponent motywacyjny- nieprawdopodobne jest, aby osoby preparujące zeznanie mówiły rzeczy, które mogłyby być zinterpretowane jako takie, które świadczą o zmyślaniu relacji. Przykładowo kłamca jest przekonany, że wnoszenie poprawek czy wysuwanie wątpliwości co do swojej pamięci o danym zdarzeniu nasunie wątpliwości co do jego wiarygodności, to będzie tych aspektów unikał.

16. Wymień powody, które sprawiają, że zdolność wykrycia oszukiwania jest niska.

Dlaczego zdolność wykrywania oszukiwania jest tak niska?

• Istnieje tylko kilka obiektywnych, uniwersalnych wskaźników oszukiwania, które zbadano w warunkach laboratoryjnych i nie da się ich całkowicie przełożyć na sytuację przesłuchania policyjnego.

• Oszukiwanie nie wiąże się z dobrze określonym wzorcem zachowań niewerbalnych, gdyż na zachowanie niewerbalne osoby oszukującej wpływa wiele czynników. Wniosek: Nie ma jednego typowego wzorca zachowania charakterystycznego dla oszukujących. Różni ludzie wykazują różne zachowania w różnych sytuacjach  związanych z oszukiwaniem.

• Nie należy zapominać też o tzw. „efekcie Otella” polegającym na przypisaniu kłamstwa osobie silnie wzburzonej podczas mówienia prawdy oraz „efekcie Brokawa”, w którym to sam fakt bycia przesłuchiwanym wywołuje niewerbalne symptomy dyskomfortu.

• Wpływ subiektywnych wskaźników oszukiwania: „Zwykli ludzie” wiążą oszustwo z oznakami nerwowości: podwyższony głos, uciekanie ze wzrokiem, duża ilość pauz, przejęzyczeń, załamanie głosu, dużo niepotrzebnych ruchów. Oznacza to, że są wystawieni na kłamstwa planowane i o niską stawkę, gdyż tam objawów tych jest mniej. Obserwatorzy popełniają błąd, oczekują oznak nerwowości u kłamców, których celem jest przecież całkowita kontrola siebie - badania wykazały, że na ogół ludziom kłamiącym udaje się stłumić oznaki zdenerwowania.

• Badania pozwoliły zidentyfikować tylko jedną cechę, która jest zarówno spostrzeganym, jak i rzeczywistym wskaźnikiem, a mianowicie podniesioną wysokość głosu.

• Pomimo stereotypowości sądów ludzie są przekonani o własnej sprawności w wykrywaniu kłamstw. Wiązać się to może z obronnymi procesami poznawczymi - podwyższanie wartości, wiara w sprawiedliwy, świat.

• Nie bez znaczenia są także różnice w międzyrasowej komunikacji niewerbalnej, np. czarnoskórzy częściej niż przedstawiciele rasy białej odwracają wzrok i wykonują więcej ruchów.

17. Omów 6 zaleceń dotyczących wykrywania kłamstw.

• Kłamstwa można wykryć na podstawie sygnałów niewerbalnych tylko wtedy, gdy kłamca jest pobudzony emocjonalnie, ma poczucie winy lub wtedy, kiedy kłamstwo jest trudne do wymyślenia;

• Ważne jest to, żeby zwracać uwagę na rozbieżności między treścią wypowiedzi a zachowaniem niewerbalnym i starać się je wyjaśnić. Pamiętajmy, że rozbieżności nie musza koniecznie oznaczać kłamstwa.

• Należy zwracać uwagę na odchylenia od „normalnych” czy zwykłych wzorców zachowania danej osoby, kiedy są znane. Powinno się wyjaśnić, co spowodowało takie odchylenia. Każde odchylenie może wskazywać na to, ze dana osoba kłamie, ale nie należy lekceważyć innych wyjaśnień.

• Kłamstwo należy orzec tylko wtedy, gdy wykluczy się wszystkie inne wyjaśnienia.

• Osobę podejrzaną o oszukiwanie powinno się zachęcać do mówienia. Jest to niezbędne, aby wykluczyć inne możliwe wyjaśnienia jej zachowania. Ponadto, im więcej kłamcy mówią, tym bardziej jest prawdopodobne, że w końcu sygnały werbalne i niewerbalne zdradzą ich kłamstwa.

• Stereotypowe poglądy na temat sygnałów oszukiwania nie są rzetelnymi wskaźnikami. Sygnały oszukiwania mogą być poszlakami, ale należy pamiętać, że nie występują u każdego i niekoniecznie muszą wskazywać na kłamstwo.

18. Przedstaw badania psychologiczne nad wyglądem twarzy( zachowania niewerbalne) a przestępczością.

Badania eksperymentalne nad behawioralnymi sygnałami oszukiwania prowadzili: DePaulo, Ekman, Bond, Cody, Hocking, Knapp, Kraut, Mehrabian, Vrij, i inni. Badania polegają na tym, aby porównać zachowania tych samych osób podczas mówienia prawdy i kłamstwa. Porównując wyniki wszystkie badań można stwierdzić, że u osób oszukujących:

Cechy wokalne:

Zaburzenia mowy - wzrastają

Wysokość głosu - podnosi się

Tempo mówienia - zmniejsza się

Cechy niewokalne:

Uśmiech - pojawia się częściej

Automanipulacje - pojawiają się częściej

Ruchy rąk i dłoni - są rzadsze

Ruchy nóg i stóp - są rzadsze

Ruchy tułowia - są częstsze

Ruchy głowy - są rzadsza

Zmiana pozycji - jest częstsza

Omów badania eksperymentalne nad behawioralnymi sygnałami oszukiwania

W tego typu badaniach poleca się zwykle uczestnikom by podawali prawdziwe, albo zmyślone relacje dotyczące pewnych spraw. Kolejnym krokiem jest analizowanie niewerbalnego zachowania i porównywanie z przeciętnymi częstościami występowania tych zachowań podczas podawania prawdziwych i nieprawdziwych komunikatów.

- DePaulo -> opisanie ludzi, których lubią/nie lubią w rzeczywistości oraz tych których nie lubią przedstawili tak jakby ich lubili a tych których lubią odwrotnie.

- Ekman -> opisane oglądanego filmu osobie, która tego filmu nie widziała, raz rzeczywistego a raz w taki sposób by myślała, że był inny

Osobom w takich eksperymentach obiecuje się trochę pieniędzy, jeśli nie zostaną przyłapane na kłamstwie -> żeby był większy hardcore :]

Jeden niewątpliwy wskaźnik oszukiwania: wyższy głos u kłamcy niż u osoby mówiącej prawdę (spowodowane stresem) Wyniki badań dla różnych wskaźników:

- Cechy wokalne:

Ulepszone by Larithiel, sesja zimowa 2007/2008 o Hofer i Vrij -> zmniejszenie liczby zaburzeń mowy i szybsze tempo mówienia w czasie oszukiwania (może mieć związek z innym typem kłamstwa niż w innych badaniach - badani mieli zataić jakąś informację -> łatwiejsze poznawczo; lub nauczyli jakie kłamstwa mają badani mówić) o Inne badania -> wzrost liczby zaburzeń mowy i wolniejsze tempo mówienia (badany miał wymyślić odpowiedź)

o Morał z tego taki, że kłamstwo trudniejsze poznawczo (wymyślenie z nikąd) powoduje wzrost liczby zaburzeń mowy i zwolnienie tempa mówienia, natomiast kłamstwo mniej trudne (zatajenie jakiegoś faktu) powoduje zmniejszenie liczby zaburzeń mowy i szybsze tempo mówienia

- Cechy niewokalne

o Kłamcy zwykle rzadziej poruszają dłońmi, rękami stopami i nogami o Mniej subtelnych, niefunkcjonalnych ruchów dłoni i palców

- Krótkotrwałe przejawy emocji niedostosowanych do kontekstu zdradzają kłamstwa ludzi (mikroekspresje, bardzo krótkie 1/25 sekundy -> krótkie bo kłamca chce ukryć, a występują bo trudno je stłumić)

24. Przedstaw zakres problemów uwzględnianych przez biegłego w opiniowaniu w sprawach nieletnich.

Co należy uwzględnić w ekspertyzie w sprawach nieletnich?

• Zakres problemów, które powinny być uwzględnione przez biegłego psychologa przy sporządzaniu ekspertyzy:

-> opis obrazu klinicznego asocjalności

Etiologia

• Społeczny nurt kryminogenezy, z uwzględnieniem szczególnej diagnozy rodziny

• Ewentualne komponenty psychopatologiczne

• Ewentualne komponenty organiczne, z uwzględnieniem danych oraz wniosków neurologa i psychiatry

• Osobowość

• Jako skutek ujawnionych czynników etiologicznych

• Jako warunek asocjalnego i przestępczego zachowania, w zakresie osobowości:

• Właściwości instrumentalno-wykonwacze

• Właściwości emocjonalno-motywacyjne oraz dysfunkcje mechanizmów regulacyjnych

• Właściwości i warunki pozytywne, ujmowane z punktu widzenia perspektyw rozwojowych

• Prognoza resocjalizacyjna

• W warunkach wolnościowych z uwzględnieniem szczegółowej diagnozy rodziny

• W warunkach zakłady wychowawczego lub resocjalizacyjnego

• Zalecenia resocjalizacyjne

25. Omów problematykę opiniowania psychologicznego w sprawach opiekuńczych.

Co zalicza się do spraw opiekuńczych. Wymień i omów.

• Do spraw opiekuńczych zalicza się:

• Sprawy o zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez kobietę, która ukończyła 16 lat

Ustalenie czy istnieją dwa warunki czyli czy istnieje ważny powód oraz czy istnieje podstawa do przyjęcia, że zamierzone małżeństwo będzie zgodne z dobrem rodziny i interesem społecznym

• Sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi

Obejmuje się takie sprawy jak o uznanie dziecka, o przyznanie, pozbawienie i zawieszenie władzy rodzicielskiej (trzy przyczyny pozbawienie władzy: niemożność wykonywania władzy rodzicielskiej z powodu trwały przeszkody, nadużywanie przez rodziców tej władzy oraz zaniedbywanie przez nich swoich obowiązków względem dziecka w sposób rażący), o ograniczenie tej władzy(wprowadzenie trwałych zmian w sposobie wykonywania tej władzy), o odebranie dziecka, o różne formy udzielenia pomocy, o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządzania majątkiem dziecka i inne -> w większości tych spraw zbadanie przesłanek psychologicznych a także wyciągnięcie z nich odpowiednich wniosków jest bardzo ważne

• Sprawy o przysposobienie

Podstawową przesłanką aby sąd mógł wydać decyzje o przysposobieniu jest dobro małoletniego

• Sprawy z zakresu opieki nad małoletnimi

Jeżeli dziecko jest sierotą naturalną (oboje rodziców nie żyje) lub społeczną (oboje rodziców nie ma praw rodzicielskich) sąd ustala opiekę nad dzieckiem ośrodkom lub osobom fizycznym

• Sprawy kurateli dla małoletnich

26.

Podaj brzmienie (dokładne) art. 56 k r i o

§ 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.

§ 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

§ 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Co to są przesłanki rozwodowe? Wymień i omów. 1

Przesłanki rozwodowe to okoliczności, których istnienie lub brak stanowi warunek uzyskania rozwodu.

• Przesłanka pozytywna - przesłanka, która przewiduje istnienie pewnych okoliczności jako warunek uzyskania rozwodu (np. w § 1)

• Przesłanka negatywna - przesłanka przewidująca brak pewnych okoliczności będących warunkiem uzyskania rozwodu (w §2 i 3)

Wymień zawinione i niezawinione przyczyny rozkładu pożycia małżeńskiego. 1

Niezawinione przyczyny rozpadu związku małżeńskiego:

• Choroba psychiczna - ujawniona w trakcie trwania związku.

• Niedobór seksualny - znaczny i gdy małżonek mimo podejmowanych starań nie jest w stanie zlikwidować jego skutków.

• Impotencja - w wyniku choroby lub starości.

• Różnica charakterów i usposobień - doprowadza do spięć i scysji, mimo chodzenia na terapię.

Zawinione przyczyny rozpadu związku małżeńskiego:

• Groźba - fakt rzucania gróźb przez jednego małżonka.

• Nieetyczne postępowanie - w trakcie trwania związku.

• Nieróbstwo - uchylanie się od podjęcia pracy.

• Odmowa współżycia płciowego - a zwłaszcza uzależ­nie­nie pożycia od takich zachowań małżonka, które wy­wo­łują uzasadniony sprzeciw.

• Odmowa wzajemnej pomocy - w obowiązkach małżeń­skich, a zwłaszcza w niepomyślnych sytuacjach życio­wych.

• Opuszczenie małżonka bez uzasad. przyczyny- charakter trwały i ma okreś­lone skutki.

• Alkoholizm

• Agresja - fizyczna oraz ta która się ujawnia w zniewagach słownych.

• Zaniedbywanie rodziny - obowiązków wobec dzieci, nad­używanie władzy rodzicielskiej

• Zdrada małżeńska - naruszenie wierności, nie tylko cu­dzo­łóstwo, ale każde niejasne zachowanie wobec osób trze­cich.

• Zły stosunek do rodziny małżonka - a zwłaszcza do matki małżonka.

• Denuncjacja - złożenie doniesienia na małżonka.

• Bezpłodność - z reguły jest niezawiniona, ale gdy jest ukry­ta, lub spowodowana niepotrzebnym, ale świadomym za­biegiem.

• Niewłaściwe zachowanie się rodziny współmałżonka - np. dzieci z poprzedniego małżeństwa.

• Różnica światopoglądów - zwłaszcza religijnych.

• Rażąca różnica wieku

• Wady oświadczenia woli - przez osoby zawierające zwią­zek małżeński na skutek błędu, podstępu lub groźby.

27. Co jest przedmiotem ekspertyzy psychologicznej w sprawach karnych wg. J. M. Stanika, I. Gierowskiego; i W. Domachowskiego i in.?

• Wg J.M. Stanika przedmiot ekspertyzy jest związany z osobą:

• Nieletniego sprawcy czynu zabronionego

• Dorosłego występującego w charakterze podejrzanego lub oskarżonego

• Dziecka pokrzywdzonego czynem przestępczym

• Człowieka starego lub upośledzonego umysłowo występującego w charakterze świadka

• Klasyfikacja oparta na rozróżnieniu procesowego charakteru osób

• Wylicza kategorie szczególnie typowe a nie wszystkie możliwe (pomija m.in. dorosłego pokrzywdzonego oraz nieletniego świadka

• Klasyfikacja ma charakter hasłowy tzn. wymienione grupy sygnalizują jedynie grupy problemów psychologicznych

• Domachowski za kryterium podziału przyjął stopień w jakim inne osoby, poza sprawcą, wywierają wpływ na dokonanie i kształt czynu:

• Działania przestępne determinowane głównie właściwościami sprawcy (niezbędna przede wszystkim analiza struktury osobowości sprawcy)

• Przestępstwa dokonane w obecności innych osób, nie stanowiących grupy w rozumieniu socjologicznym (dodatkowe uwzględnienie determinantów działania wynikających z psychologicznego czynnika „istnienia audytorium”)

• Przestępstwo dokonane pod wpływem grupy (zanalizowanie procesów występujących wewnątrz grupy, rodzaj wpływu grupy na jednostkę)

• Przestępstwo dokonane przez członków grupy (oprócz cech poszczególnych sprawców trzeba odrębnie przeprowadzić analizę funkcjonowania grupy, zachodzących w niej procesów, efektów oddziaływania mechanizmów grupowych w zakresie postępowania jednostek wchodzących w skład grupy)

Co jest przedmiotem ekspertyzy psychologicznej w sprawach karnych wg. M. Grčar i T. Jaśkiewicz- Obydzińskiej oraz J. Gierowskiego?

• Grčar i Jaśkiewicz - Obydzińska za przedmiot ekspertyzy uznają:

• Osobowość sprawcy przestępstwa: celem jest postawienie psychologicznej diagnozy asocjalności oraz wynikającej z niej prognozy kryminologicznej i wskazań resocjalizacyjnych

• Zachowanie inkryminowane: ekspertyza, która może zmierzać do wyjaśnienia motywów działania przestępnego, może koncentrować się na zdolności rozumienia czynu i kierowania postępowaniem, ustalenia dotyczące silnego podniecenia emocjonalnego sprawcy oraz ocena sprawności psychicznej sprawcy wypadku drogowego

• Psychologiczne aspekty śladów: ekspertyzy zmierzające do rekonstrukcji cech psychicznych sprawcy na podstawie tzw. Śladów czynu przestępnego

• Wyjaśnienia oskarżonego: zmierza przede wszystkim do ustalenia psychologicznych powodów zaprzeczenia dowodom winy mimo ich oczywistości lub przyznania się do winy wbrew logice i materiałom dowodowym zgromadzonym w sprawie

• Zeznania świadków:

• Przedmiotem ekspertyzy u Gierowskiego jest cała osobowość człowieka będącego jej przedmiotem, ogól mechanizmów sterujących postępowaniem tego człowieka

• Nie różnicuje kategorii osób

• Tak rozumiana diagnoza ma dwa wymiary:

• Przekrojowy: (punkt wyjścia do rozwojowej)emocje, potrzeby, oczekiwania dążenia, procesy intelektualne, umiejętności, zdolności, cechy temperamentalne, procesy spostrzeżeniowe, aktualny obraz rzeczywistości, specyficzne mechanizmy np. konflikty emocjonalne, obronne mechanizmy osobowości, ja „realne”, ja „idealne”, a także osobowościowo rozumiany obraz otaczającego świata

• Rozwojowy (longituidalny): zmierza do wskazania genezy rozwoju oraz czynników kształtujących określone cechy aktualnego obrzu osobowości badanego (analiza linii życiowej, warunków rozwojowych, wychowawczych, materialnych, przebytych chorób i urazów)

• Ukoronowanie diagnozy jest psychologiczna analiza czynu przestępczego

28) Teorie psychologiczne i ich znaczenie w opiniodastwie psychologicznym.

Omów teorie czynności jako teoretyczną podstawę ekspertyzy.

• Teoria czynności to teoria Tomaszewskiego (jak pisze Lubelski opartą na założeniach metodologii marksistowskiej)

• Sokołowska  punktem wyjścia jest fakt, że człowiek musi regulować swoje stosunki z otoczeniem fizycznym i społecznym, a od wyników tej regulacji zależy utrzymanie się przy życiu, prawidłowe funkcjonowanie i rozwój jednostki

• Zachowanie człowieka ujmowane jako ukierunkowana i świadomie sterowana aktywność działającego podmiotu, zmierzająca do osiągnięcia pewnego przyszłego stanu rzeczy określanego celem

• Teoria czynności eksponuje także środowisko i sytuację

• Czyn rozumiany jest jako wynik oddziaływań czynników zewnętrznych, sytuacyjnych i wewnętrznych procesów regulujących

Omów teorie etiologiczne jako teoretyczne podstawy ekspertyzy.

Wśród teorii etiologicznych wyróżnia się m.in. teorię przystosowania-nieprzystosowania społecznego, teoria psycho­ana­li­tyczna, teoria uczenia się, teoria stygmatyzacji i teoria neutralizacji.

• Teoria przystosowania-nieprzystosowania społecznego - przedstawiciele: H. Spionek, S. Batawia, O. Kinberg; istnieje optymalny, korzystny, a zarazem powszechny i typowy dla danego społeczeństwa zespół norm i wzorów zachowań spo­łecz­nych, których poznanie i przyswojenie gwarantuje w miarę bezkonfliktowe w miarę bezkonfliktowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Dziecko przyswaja te normy w rodzinie, szkole, itp., nabierając jednocześnie odpowiednie wartości, poglądy, nawyki i przekonania zgodne z uznawanymi. Jednostkę znającą i żyjącą zgodnie z tymi normami uważa się za przys­to­so­waną. Natomiast niepełna lub źle funkcjonująca rodzina, nieprawidłowy przebieg nauki szkolnej (powtarzanie klas, wagary), czy wpływ grup przestępczych prowadzi do nieprzyswojenia norm, a w konsekwencji do złej adaptacji społecznej, co może przejawiać się w pasożytnictwie społecznym, uzależnieniach, wykolejeniem społecznym, a także przestępczości. Przes­tęp­czość jest wiec głównie spowodowana dezadaptacją społeczną, chociaż może też być skutkiem cech osobowościowych lub niekorzystnych warunków środowiskowych.

• Teoria psychoanalityczna - wiąże zachowania przestępcze z frustracją, czyli niezaspokojeniem potrzeb. Frustracja może prowadzić do znerwicowania (nieszczęśliwości) lub agresji (przestępczości). Jest to jednak zbyt ogólne wyjaśnienie, szczególnie że agresja występuje powszechnie i nie musi prowadzić do przestępczości.

• Teoria uczenia się - twórcą jest A. Bandura, wykorzystuje się ją m.in. w wyjaśnianiu zachowań agresywnych i dewiacyjnych. Sposobem nowych wzorów zachowania jest uczenie się obserwacyjne czyli modelowanie. Prowadzi ono do: zaznajomienia się z nowym zachowaniem, przezwyciężenia oporów przez zachowaniami znanymi, ale niezgodnymi z normami oraz „ułatwiania” wykonywania tego zachowania. Dzieje się tak wtedy, gdy model jest osobą znaczącą (np. ojciec, kolega). Nowe zachowania ulegają wzmocnieniu i utrwaleniu poprzez: wzmocnienie zewnętrzne bezpośrednie (nagrody i kary), wzmocnienie obserwacyjne (skutki zachowań innych ludzi) i samowzmocnienie (wynik systemu wartości i ocen jednostki).

• Teoria stygmatyzacji - E. Lemerta, rozróżnia przyczyny pierwotnej i wtórnej przestępczości. Pierwotne zachowania przestępne mają postać naturalnych psychologicznych reakcji wieku dziecięcego lub młodzieńczego. Natomiast reakcja społeczeństwa na te zachowania, takie jak karanie, kontrolowanie czy segregacja społeczna, prowadzi do zaburzenia procesu socjalizacji, zmian w psychice jednostki, naznaczenia jej jako przestępcy i powoduje, że staje się ona faktycznie jednostką prze­stępczą. Traktowanie jednostki jako przestępcę, dewianta, sprawia, że zaczyna ona w to wierzyć, a w dodatku jest bacznie obserwowana przez otoczenie, więc każde niepożądane zachowanie jednostki jest traktowane jako potwierdzenie „diagnozy” zarówno dla społeczeństwa, jak i dla samej jednostki. Tak więc, za A. i M. Kosewskimi, można wyróżnić dwa stadia rozwoju przestępczego:

• Reaktywne - pierwotne, zachowania przestępcze są reakcją na warunki środowiskowe lub powstają z innych niepatologicznych mechanizmów psychologicznych;

• Autonomiczne - zachowania przestępne stają się niezależne od pierwotnych przyczyn i motywacji.

• Teoria neutralizacji G. Sykesa i D. Matza - omówienie w pyt. ponizej

Wymień i omów „techniki neutralizacji” wg Sykesa i Matza. 2

Zgodnie z tą teorią sprawca zna i aprobuje powszechnie obowiązujące normy, ale wskutek technik neutralizacji podejmuje czyny niezgodne z tymi normami. Techniki:

• zaprzeczenie winy - przekonanie, że czyny są spowodowane przez czynniki zewnętrzne, np. wpływ grupy,

• zaprzeczenie krzywdy - przekonanie, ze czyny nie są w rzeczywistości szkodliwe,

• zaprzeczenie ofiary - przekonanie, że w danych okolicznościach krzywda nie jest naganna (np. agresja wobec homoseksualistów), albo ofiara jest fizycznie nieobecna lub abstrakcyjna (kradzież mienia publicznego),

• potępienie potępiających - przekonanie, że osoby oceniające czyn jako naganny same są godne potępienia (łapówki w sądach, brutalność policji, itp.)

• powoływanie się na wyższe racje - przywiązywanie większej wagi do norm grupowych niż norm społecznych.

29. Wymien i omów charakterystykę sprawców przestępstw wg A. Szymusik, E. Leśniak T. Hanusek, J. Pabian , M. Jasieckiego i J. Kozuba., D. Wrighta i J. W. Kincha i J. Pinatela.

1) Wg A. Szymusik i E. Leśniaka sprawcy zabójstw dzielą się na:

- chłodnych uczuciowo - obniżenie uczuciowości wyższej, brak pozytywnych nastawień do ludzi i zrozumienia obowią­zu­jących norm etyczno-moralnych,

- o żywych reakcjach emocjonalnych ze skłonnością do spięt­rzeń afektu - ludzie

nieśmiali, nadwrażliwi, z kompleksem niż­szości, poczuciem winy i tendencjami samobójczymi, zabój­s­two zwykle pod wpływem nagłego czynnika wyzwalającego,

- odhamowanych - uczuciowość prawidłowa, ale osłabienie hamowania nerwowego wskutek zmian organicznych, nie­wspó­ł­mierność reakcji do bodźca, niemożność hamowania i od­ra­czania reakcji, także czyny pod wpływem stanów psychotycznych.

2) Wg J. Pabian dzieciobójczynie to kobiety:

- psychopatyczne,

- infantylne,

- chłodne uczuciowo,

- histeryczne,

- zwykle ograniczone umysłowo,

- o niedojrzałej osobowości,

- niedostosowane do życia społecznego,

- niezdolne do prawidłowej oceny zjawisk i ustanowienia hierarchii wartości,

3) Wg. M. Jasieckiego i J. Kozuba młodociani przestępcy cechują się:

- brakiem poczucia winy w stosunku do czynu,

- zawyżonymi ocenami siebie i swoich aspiracji,

- brakiem dojrzałości emocjonalnej (labilność uczuć, słaba kontrola emocjonalna, niska tolerancja na frustrację, brak wewnętrznego poczucia bezpieczeństwa, sztywność pos­taw emocjonalnych, odreagowywanie przez zachowania agresywne i wrogie, słaba socjalizacja uczuć, egocen­try­czna motywacja uczuciowa, brak silnie zinterioryzowa­nych norm moralnych, bezkrytyczność, niepewność siebie, poczucie niższości),

- zaburzeniami emocjonalnymi w kontaktach z innymi ludźmi (w tym podatność na sugestię, nadmierna uległość wobec ludzi znaczących, wrogość wobec innych),

- przerzucaniem odpowiedzialności i unikanie winy,

- unikaniem dorosłych ról i obowiązków,

- brakiem nawyków społecznego współżycia i ściśle wyty­czo­nych zasad i reguł postępowania,

- życiem chwilą obecną,

- snuciem nierealnych marzeń,

- nieuzasadnioną beztroską i optymizmem,

- myśleniem życzeniowym,

- brakiem wytrwałości i jasno wytyczonych celów ży­ciowych,

- silnymi konfliktami między wartościami egoistycznymi i samozachowawczymi a wartościami społecznymi.

4) Wg T.Hanauska sprawcy zabójstw z lubieżności:

• są to na ogół ludzie tzw. przeciętni

• cechują ich „dwa oblicza”: przeciętne, prezentowane otoczeniu oraz drugie, przestępcze

• przy popełnianiu przestępstw cechuje ich szczególna brutalność, okrucieństwo i prymitywizm

• trudno jest im ukryć całkowicie przed otoczeniem rysy sadyzmu i agresywności: częste są wśród nich przypadki znęcania się nad rodziną, dziećmi, zwierzętami; czasami dopuszczają się sporadycznych bójek, konfliktów z przedstawicielami prawa

• zazwyczaj zabójcy z lubieżności cechują się dobrą opinią w zakładzie pracy

• rzadko są to osoby o wyższym poziomie intelektualnym - najczęściej to osobnicy prymitywni, zaniedbani środowiskowo, często wykazują zaburzenia osobowości (psychopatia, charakteropatia).

5) Wg D. Wrighta i J. W. Kiricka.

Wg D. Wrighta przestępcy dzielą się na:

- neurotycznych - nieśmiałych, zahamowanych, draż­li­wych, samotnych, niespokojnych, submisywnych, apa­tycz­nych, z poczuciem winy, zwykle indywidualne kradzieże, ukryty sadyzm, zboczenia seksualne;

- niezsocjalizowanych, agresywnych - wrogich wobec au­to­rytetów i innych, ponurych, złośliwych, okrutnych, mści­wych, bez wyrzutów sumienia, często są przywódcami gangów;

- pseudosocjalnych - wrogich wobec autorytetów spo­łecz­nych, za to lojalnych i mocno związanych z grupą przes­tęp­czą, która jest ich emocjonalnym zaczepieniem (sub­sty­tutem rodziny), podatnych na wpływy norm grupowych, są to „zwykli” członkowie gangów.

6) Wg J. Kincha przestępcy dzielą się w zależności od sto­sunku do norm moralnych na:

- prospołecznych - przyjmują ogólnie akceptowane nor­my, są to przestępcy okolicznościowi,

- antyspołecznych - przyjmują normy uznawane w śro­do­wiskach przestępczych, ulegający negatywnej socjalizacji,

- aspołecznych - nie przyjmują żadnych norm, mają trud­ności w przystosowaniu społecznym.

7) Wg J. Pinatela.

J. Pinatel dzieli przestępców na:

- sprawców o dużej zdolności do popełniania przestępstw i dużej zdolności do przystosowania społecznego - są to sprawcy niebezpieczni, prowadzący działalność przestępczą na dużą skalę, zajmując w społeczeństwie wysokie stanowiska i mając określone wpływy polityczne/gospodarcze (np. politycy  przyp. KVG), zwykle są bezkarni;

- sprawcy o dużej zdolności do popełniania przestępstw i średniej do przystosowania społecznego, tzw. zawodowi przestępcy - nie mają oficjalnego legalnego zatrudnienia, więc są częściej ścigani, ale za kratki trafiają rzadko,

- sprawcy o średniej zdolności do popełniania przestępstw i średniej do przystosowania społecznego - oni właśnie najczęściej bywają złapani,

- mała zdolność do popełniania przestępstw i duża do przystosowania społecznego - najmniej niebezpieczni (np. zabójstwo w obronie własnej, kradzież chleba dla dzieci, itp. - przyp. KVG)

30.Wiarygodność wyjaśnień oskarżonego (podejrzanego)- możliwości i ograniczenia.

Na czym polega ocena wiarygodności wyjaśnień oskarżonego.

• Wyjaśnienia oskarżonego są bardzo istotne w procesie karnym, szczególnie jeśli jest on jest „jedynym świadkiem za­rzu­canego mu czynu”. Oskarżony ma prawo do odmowy wyjaśnień zgodnie z art. 63 k.p.k. oraz zwolniony z odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań zgodnie z art. 247 k.k. Należy też pamiętać, że uzyskiwanie wyjaśnień od po­dej­rzanego w postępowaniu przygotowawczym różni się od uzyskiwania ich od oskarżonego w postępowaniu sądowym.

• W postępowaniu przygotowawczym przesłuchanie odbywa się bez audytorium, jest swobodnie kształtowane przez osobę przesłuchującą, a także może być wielokrotnie powtarzane. Istnieją różne metody uzyskiwania zeznań, ale zgodnie z art. 157 k.p.k. należy umożliwić podejrzanemu swobodną wypowiedź, nie wolno natomiast stosować takich form nacisku, które swobodną wypowiedź uniemożliwiają.

• Przesłuchujący może dojść do nieuzasadnionego przekonania, że podejrzany jest winien, co może szczególnie łatwo po­ja­wić się u osób, którym zależy na udowodnieniu winy, np. policji, prokuratorów. Przekonanie to może być przyczyną po­waż­nych błędów przez stawianie sugestywnych pytań, selekcję materiału dowodowego, czy interpretację uzyskanych informacji. Błędy te mogą powstać zupełnie niecelowo. Z tego powodu akta sprawy także obciążone są możliwością błędu.

• Przyznanie się oskarżonego do winy i wyznanie skruchy może być mylące i niezgodne z prawdą.

• Działania weryfikujące wiarygodność wyjaśnień oskarżonego wg Z. Gurgula:

• zadawanie oskarżonemu szczegółowych pytań, wymagających odpowiednio sprecyzowanych odpowiedzi,

• konfrontowanie go ze współpodejrzanymi i świadkami,

• przesłuchania świadków,

• analizowanie relacji podejrzanego w kontekście rezultatów oględzin śledczych,

• wizje lokalne i eksperymenty kryminalistyczne,

• opinie biegłych.

• Wariograf - skonstruowane z wykorzystaniem wiedzy psychologicznej urządzenie, służące do oceny prawdziwości zeznań za pomocą rejestrowania fizjologicznych reakcji na bodźce słowne.

• Ekspertyza psychologiczna nie może ocenić, czy wyznania podejrzanego są prawdziwe, czy nie, ale może być pomocna w ocenie wiarygodności wyjaśnień, w przypadku:

• gdy wyjaśnienia są nielogiczne, wewnętrznie sprzeczne, w sposób oczywisty niezgodne z materiałem dowodowym, bie­g­ły psycholog może określić przyczyny składanie tego typu wyjaśnień (defekty intelektualne, zaburzenia psychiczne),

• gdy oskarżony przyznaje się do winy, mimo że popełnione przestępstwo jest w świetle materiału dowodowego wąt­pliwe lub nieprawdopodobne, biegły winien wskazać, jakie czynniki motywacyjne mogą powodować to zachowanie

31. Omów problematykę czynu dokonanego pod wpływem silnego wzburzenia . Modele rekonstrukcji stanu silnego wzburzenia.

> Art. 148 § 4. k.k. „Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10." (kodeks z 2002r., zgodnie z Stanikiem i Lubelskim z roku 1986 jest to art. 148 § 2 k.k.) Jest to złagodzona odpowiedzialność (normalnie od 8 lat do dożywocia).

> Silne wzburzenie emocjonalne może rzutować na odpowiedzialność sprawcy nie tylko w przypadku zabójstwa, ale tylko w tym przypadku jest to uregulowane prawnie, w pozostałych przypadkach może działać tak na korzyść, jak na niekorzyść.

> Wg T. Hanauska silne wzburzenie jest przedmiotem wiedzy specjalistycznej psychologa, chociaż usprawiedliwione okoliczności należą do oceny sądu. Jeśli zaś istnieje podejrzenie, że na stan silnego wzburzenia nakłada się na stan patologiczny - ocena należy do biegłych psychiatrów.

> Stanowisko S. Cory:

- rozpoznawanie silnego wzburzenia tylko na podstawie charakteru reakcji uczuciowej, czyli gwałtownego i wy­buchowego przebiegu tej reakcji, jest zawodne i niezasadne, bo reakcja ta zależy nie tylko od bodźca emocjonalnego ale też od właściwości psychicznych sprawcy,

- silne wzburzenie jest nie tylko atektem tizjologicznym, ale jest to każdy stan psychiczny, w którym istnieje bardzo silna przewaga regulacji emocjonalnej nad intelektualną, np. stan długotrwałego napięcia emocjonalnego,

- źródłem silnego wzburzenia mogą być nie tylko czynniki zewnętrzne, ale też przebieg i właściwości wewnętrznych procesów psychicznych - nawet błahy kontlikt może powodować silne wzburzenie,

- aby stwierdzić stan silnego wzburzenia lub jego brak, należy poznać funkcjonowanie psychiczne danego sprawcy, a nie opierać się na ogólnych konstrukcjach „przeciętnej" psychiki ludzkiej,

- ustalać, czy zaistniało silne wzburzenie, można tylko na podstawie badania osobowości i właściwości procesów psychicznych sprawcy, co należy do ekspertyzy psychologicznej.

> Sąd Najwyższy uznaje stan silnego wzburzenia za stan fizjologiczny, przeciwstawiając go stanom patologicznym, które powodują ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności. Zastrzega on ocenę istnienia lub nie silnego wzburzenia kompetencji sądu, choć w przypadkach wątpliwych lub przy ocenie stopnia usprawiedliwienia tego wzburzenia ekspertyza psychologiczna może być pomocna.

> Zdaniem J. Gierowskiego oparcie diagnozy jedynie na kryterium reakcji uczuciowej sprawcy jest dyskusyjne, należy uwzględnić także analizę osobowości sprawcy oraz nasilenie i przyczyny zaistniałego afektu, a także roli emocji w procesie motywacyjnym sprawcy i zależności między jego procesami poznawczymi i emocjonalnymi.

> Procesy intelektualne mogą hamować, ale też wzmacniać pobudzenie emocjonalne. Nie jest to jedyny czynnik kontrolujący emocje, drugim jest system tzw. uczuciowości wyższej. Dlatego nie można analizować czynów dokonanych w stanie wzburzenia bez odniesienia afektu do bodźca, który go wywołał. Jeśli okoliczności popełnienia czynu traktujemy jako bodziec psychologiczny, spostrzegany w oceniany w sposób subiektywny przez sprawcę, nie wchodzimy w ekspertyzie w kompetencje sądu.

32. Rola i znaczenie opinii psycholog. w sprawach z zakresu ubezp.. społecznych.

OPINIODAWSTWO W SPRAWACH UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH Związane z przeciążeniem pracą

3 podstawowe, zasadnicze okoliczności, kiedy dochodzi do przeciążenia zadaniami pracy:

• Gdy wymagania zadań są zbyt wysokie w stosunku do możliwości i zdolności jednostki

• Gdy rozbieżność pomiędzy wyidealizowanym w schemacie ja obrazem roli zawodowej a faktycznym zakresem wykonywanej pracy

• Gdy zadania pracy są zbyt łatwe w stosunku do oczekiwań i możliwości jednostki

Można wyróżnić następujące przedmioty diagnozy psychologicznej w psychologii pracy:

A. Przydatność do pracy i zawodu jako cech podmiotu pracy (zdolności i uzdolnienia zawodowe)

B. Procesy pracy - czynności, które wykonuje człowiek i diagnozuje się ich poprawność i analizuje się uchybienia

C. Wyniki pracy - diagnoza wytworów

D. Negatywne skutki pracy, które mają naturę psychologiczną (np. zmęczenie, znużenie, choroby, urazy zawodowe) lub społeczną (alkoholizm, przestępczość i zła atmosfera pracy)

Obowiązujący system ubezpieczeń kieruje się następującymi zasadami:

1. Zasada powszechności ubezpieczenia niezależnie od charakteru i podstaw prawnych pracy

2. Zasada przymusu ubezpieczeń - podmiot zatrudniający zobowiązany jest ubezpieczyć pracowników z chwilą nawiązania stosunku pracy

3. Zasada automatyzmu ubezpieczenia - fakt nawiązania stosunku pracy jest wystarczającą

podstawą powstania stosunku ubezpieczenia

4., Zasada jedności organizacyjnej systemu ubezpieczeń - całym system ubezpieczeń

administruje zakład zwany ZUSem

5. Zasada obciążenia podmiotu zatrudniającego obowiązkiem płacenia składek ubezpieczeniowych

6. Zasada proporcjonalności świadczeń do wkładu pracy.

Psychiatryczne opiniodawstwo w sprawach zusowskich

(zakres spraw w orzecznictwie psychiatrycznym)

Co psychiatra opiniuje w sprawach ubezpieczeń społecznych: o uzależnienia

o związek przyczynowy pomiędzy doznanymi urazami a inwalidztwem o związek służby wojskowej z wystąpieniem schizofrenii

o wydanie orzeczenia na temat zdolności do wykonywania zawodu czy też możliwości prowadzenia pojazdów mechanicznych (badania psychiatryczne mogą być dopełnione badaniami psychologicznymi specjalistycznymi)

o wydawanie świadectw zdrowia psychicznego

Diagnoza psychiatryczna często odnosi się do pytania o zdolność do stawania przed sądem czy też możliwość odbywania kary.

Opiniodawstwo psychologiczne w sprawach ubezpieczeń społecznych

1. określenie stopnia upośledzenia umysłowego w związku ze staraniem się rodziców o zwiększony zasiłek rodzinny

2. orzeczenie niezdolności do pracy bądź orzeczenie o potrzebie specjalnej opieki nad dzieckiem

3. orzeczenie czy nastąpiło pogorszenie zdolności do zarobkowania

4. orzeczenie o zdolności do dalszej pracy na poprzednim stanowisku

5. orzeczenie o możliwości wyuczenia się nowego zawodu

6. orzekanie o psychologicznych następstwach doznanego kiedyś urazu

7. orzekanie o stopniu obniżenia sprawności CUN a w związku z tym prognozowanie możliwości kompensacji utraconych funkcji a także prognozowanie samodzielnego i niezależnego funkcjonowania

8. orzekanie o zdolności do pracy osób, które w wyniku przeżytego stresu nie czują się zdolne do wykonywania zawodu

Przedmiot ekspertyzy psychiatrycznej zawartej w pytaniach sądu:

1. Czy istnieje niezdolność do pracy?

2. Czy ta niezgodność jest okresowa czy też trwała?

3. Czy odwołujący się jest częściowo czy całkowicie niezdolny do pracy?

4. Na jaki okres przyznać rentę?

5. Kiedy powstała niezdolność do pracy?

6. Czy odwołujący się w pełni odzyskał zdolność do pracy?

7. Czy odwołujący się jest niezdolny do samodzielnej egzystencji?

Przedmiot ekspertyzy psychologicznej zawartej w pytaniach sądu:

1. Czy niezdolność do pracy jest okresowa?

2. Czy odwołujący się jest częściowo bądź całkowicie niezdolny do pracy?

3. Na jaki okres przyznać rentę?

4. Czy nastąpiła istotna poprawa bądź istotne pogorszenie stanu zdrowia od czasu ostatniego badania?

5. Czy córka lub syn ubezpieczonego wymaga stałej opieki ze względu na stan zdrowia spowodowany jednym ze stanów chorobowych?

6. Zajęcie stanowiska wobec orzeczenia lekarza orzecznika ZUS (skutki psychologiczne funkcjonowania)

7. Czy odwołujący się jest niezdolny do samodzielnej egzystencji?

8. Jaki jest wpływ zachowania przełożonego na stan zdrowia odwołującej się lub odwołującego?

33.Omów techniki (fazy) przesłuchania poznawczego.

• Geiselman, Fisher, Prisk - wypracowanie w warunkach laboratoryjnych procedury przesłuchań świadków składających się z 4 technik albo faz, przy zastosowaniu której powinno uzyskać się bardziej wiarygodne zeznania aniżeli przy stosowaniu tradycyjnych metod przesłuchań.

• Memon, Bull - przesłuchanie poznawcze jest wyłącznie ukierunkowane na wydobywanie i odzyskiwanie informacji z pamięci. Kognitywny charakter przesłuchania poznawczego stanowi istotę wszystkich 4 podstawowych „strategii mnemotechnicznych”. Strategie te były pierwotnie ukierunkowane na wywoływanie jasności w procesach pamięci, aby bardziej wyraźnie odtwarzać zapamiętane bodźce (wrażenia, np. zapachy czy odgłosy, fakty i zdarzenia).

• Przesłuchanie poznawcze jest, jak dotąd, najskuteczniejszą procedurą przesłuchania, w odróżnieniu od innych standardowych sposobów, np. rozmowy kierowanej.

Techniki/fazy przesłuchania poznawczego:

• Odtwarzanie kontekstowe - polega na wydobyciu z pamięci świadka fizycznych (zewnętrznych) i osobistych (wewnętrznych) elementów, bodźców i przeżyć, jakie występowały u niego w momencie, gdy doświadczał on interesującego nas zdarzenia (np. hałas, zapach, elementy scenerii, myśli, emocji).

• w tej fazie świadek jest proszony, aby spróbował odtworzyć lub zrekonstruować tak dużo elementów z otaczającego go kontekstu - zaistniałego zdarzenia - jak dużo było związanych z tą sytuacją, włączając w to również własne stanu emocjonalno-wewnętrzne. Świadek musi więc dokonać wyobrażeniowego przypomnienia sobie otoczenia, w którym miało miejsce wydarzenie.

• Zrelacjonowanie wszystkiego - związane z instrukcją, aby sprawozdać wszystko, co się pamięta, nawet cząstkowe informacje.

• faza efektywna w zapobieganiu „filtracji informacji” ze strony świadka.

• Warunkiem prawidłowego, efektywnego przesłuchania w tej fazie jest odpowiednie nakłanianie świadka poprzez profesjonalny kontakt psychologiczny, by zrelacjonował wszystko, co tylko pamięta, nie bacząc na stopień subiektywnej pewności, co do podawanych przez siebie informacji. W ten sposób można ograniczyć stopień „fiksowania się” świadka na jakichś informacjach, których on trzyma się kurczowo.

• Zrelacjonowanie zdarzenia w innym porządku - osoba jest proszona, aby opowiedziała zdarzenie w więcej aniżeli jednym porządku sekwencyjnym, tzn. opowiedziała zdarzenie od końca do początku, czy też od środka lub jakiegoś dowolnie wybranego momentu. Technika ta może być także stosowana do wydobywania detali niższego stopnia - „jako wyobrażeń skaningowych”.

- wg tego modelu osoba badana, zmieniając kolejność opowiadania zdarzenia, powinna być zdolna do użycia różnych opisów w ukazywaniu zaobserwowanych faktów i zdarzeń.

• Zmiany perspektyw - osoba badana proszona jest o przypomnienie sobie zdarzenia, jakby widziała je z perspektywy innej osoby, np. „Co byś widział stojąc z przeciwnej strony, gdy napastnik atakował ofiarę?”.

• zmiany perspektywy powinny forsować zmianę kolejności opisu, skutkiem czego osoby badane mogą wygenerować nowe informacje.

34. Omów związki psychologii z prawem (Stanik)

SFERA PRAWA	FUNKCJA PSYCHOLOGII	NAZWA DYSCYPLINY PSYCHOLOGICZNEJ
PŁASZCZYZNA DOKTRYNALNO- LEGISLACYJNA tworzenie prawa i społeczne funkcjonowanie norm prawnych	ideotwórcza	psychologia prawa
PŁASZCZYZNA SPOŁECZNO- PSYCHOLOGICZNEGO FUNKCJONOWANIA NORM PRAWNYCH	badawcza	społeczna psychologia prawa
PŁASZCZYZNA PROFESJONALNO- PRAWNA praktyka ścigania i orzecznictwo sądowe, karne i cywilne	usprawniająca	psychologia prawnicza
PŁASZCZYZNA WIADOMOŚCI I UMIEJĘTNOŚCI SPECJALNYCH	ekspertalna	psychologia sądowa
PŁASZCZYZNA WYKONAWCZA	korekcyjna	psychologia resocjalizacyjna
PŁASZCZYZNA PREWENCYJNA	profilaktyczna	psychologia wspólnoty lokalnej

Płaszczyzny związków psychologii z prawem 

• TWORZENIE PRAWA - funkcjonowanie norm prawnych świadomości społecznej oraz wykorzystywanie wiedzy psychologicznej w tworzeniu definicji i konstrukcji prawnych ( wina, kara, niepoczytalność itp.).

• STOSOWANIE PRAWA - kto i w jakich sytuacjach stosuje aktualne zasady prawne (podejmowanie decyzji przez sądy, np.. problemy ławników, ławy przysięgłych itp..

Relacje psychologii z prawem 

3. BIEGLI SĄDOWI - rozstrzygnięcie prawne nie jest możliwe bez skorzystania z wiadomości specjalnych

4. WYKONYWANIE PRAWOMOCNYCH ROZSTRZYGNIĘC I ORZECZEŃ

5. DZIAŁANIA O CHARAKTERZE PROFILAKTYCZNYM

15. Wymień i omów czynniki wpływające na zachowania oszukujących.

• Złożoność poznawcza - im trudniejsze kłamstwo poznawczo tym trudniej się wyłgać zatem prowadzi to do wiekszej ilości zaburzeń mowy i wolniejszego tempa mówienia

• Wysokość stawki - im stawka wyższa tym więcej symptomów emocjonalnych, poznawczych i kontrolnych. Z badań wynika, że jeśli wysokość stawki jest duża (np osoba wie, że jest podejrzana) kłamstwo można zaobserwować poprzez zmniejszenie liczby ruchów rąk, nerwowych zachowań.

• Motywacja - wg badań silnie zmotywowani kłamcy wykonywali mniej ruchów głową, rzadziej zmieniali pozycje (cechy niewokalne -> wynikały z samokontroli, sztywność zachowania -> efekt pogorszenia motywacyjnego), mówili wolniej i wyższym głosem, a także wykazywali mniej zaburzeń mowy ( cechy niewokalne-> większy poziom pobudzenia ) niż kłamcy słabiej zmotywowani

• Planowanie - -> niski poziom planowania (gdy uczestnicy eksperymentu nie znali treści pytan i nie dano im czasu na przygotowanie odpowiedzi; wysoki poziom ( gdy z uczestnikami przećwiczono co mają mówić, lub musieli odpowiadać tylko „tak” lub „nie”) -> wyższy poziom planowania wiązał się z mniejszą liczbą ruchów rąk i dłoni, krótszym czasem latencji i szybszym tempem mówienia ( bo łatwiej poznawczo co pozwala też na lepsze kontrolowanie-> prowadzi do nadmiernej kontroli)

• Cechy indywidualne - wysoki poziom samoświadomości publicznej i wprawa w kontrolowaniu swoich ruchów- powstrzymują pd większej ilości ruchów podczas oszukiwania; niski poziom samoświadomości i mniejsza wprawa w kontrolowaniu - więcej ruchów.

• Dlaczego? Osoba samoświadoma wie jak robić wrażenie osoby wiarygodnej, jak nie wyglądać niezręcznie a także ma wprawę w kontrolowaniu ruchów, posiada umiejętności niezbędne do sprawiania wrażenia osoby wiarygodnej.

10. Omów problematykę (psychologiczną) powtórnego zeznania

Liczba wywiadów. Boychuk (1991) porównała wskaźniki CBCA, u dzieci,z którymi wywiady przeprowadzano raz, dwa razy, trzy razy lub co najmniej cztery razy. Nie stwierdziła poważnych różnic między dziećmi, z którymi wywiady przeprowadzano raz, dwa razy lub trzy razy, jednakże zeznania dzieci, z którymi przeprowadzano co najmniej cztery wywiady, zawierały mniej szczegółów niż zeznania innych dzieci. Boychuk wyjaśnia te wyniki w następujący sposób: „dziecko może być zmęczone rozmowami z profesjonalistami na temat, który może powodować cierpienie" (s. 70). Yuille i Cutshall (1989) oraz Goodman i Schwartz-Kenney (1992) stwierdzili, że dzieci w drugim wywiadzie podają więcej szczegółów niż w pierwszym. Ogólnie bio­rąc, te wyniki sugerują, że wskazane jest przeprowadzenie ograniczonej liczby wy­wiadów - najwyżej trzech. ■

14. badania z zastosowaniem CBCA

Obecnie w Niemczech SVA jest powszechnie stosowane w sprawach karnych do oceny re­lacji dzieci dotyczących domniemanego wykorzystywania seksualnego.

Undeutsch (1982, 1984) przeprowadził analizę około 1500 zeznań, większość ich złożono w przypadkach przestępstw seksualnych przeciw dzieciom lub młodocianym. „Ani jeden z tych skazanych nie został później uniewinniony wskutek ujawnienia dowodów zaprzeczających oskarżeniu"

Dotychczas opublikowano, jak się zdaje, jedenaście badań, w których wykorzysty­wano oceny dokonywane za pomocą CBCA, w tym trzy badania terenowe i osiem badań eksperymentalnych.

Wiarygodne pod względem naukowym badanie terenowe powinno spełniać cztery kry­teria (Lykken):

1. Dobór reprezentatywnej próbki przypadków.

2. Przeprowadzenie badania w warunkach naturalnych.

3. Ustalanie wyników dla poszczególnych zeznań niezależnie przez przynajmniej dwie osoby oceniające, które nie wiedzą, do której grupy należy dany przypadek (tzn. któ­re nie znają „prawdy podstawowej").

4. Porównanie tych wyników z „prawdą podstawową" ustaloną na podstawie kryterium niezależnego od wyników CBCA.

Te cztery naukowe kryteria spełniło jedynie badanie, które przeprowadzili Lamb, Stein­berg, Esplin, Hershkowitz, Orbach i Hovav .

Pierwszym zaprezentowanym badaniem, w którym sto­sowano CBCA, było badanie terenowe przeprowadzone przez Esplina, Boychuk i Raskina

Analizowano w nim zeznania 40 dzieci (w wieku od 3 do 15 lat), które były świadkami w sprawach o wyko­rzystywanie seksualne. Dwadzieścia z tych przypadków było „potwierdzonych” ,pozostałe dwadzieścia przypadków sklasyfi­kowano jako „wątpliwe”.

Jeśli w zeznaniu dane kryterium nie było spełnione (nie było obecne), to zeznanie otrzymywało wskaźnik 0, jeśli było spełnione, to zeznanie otrzymywało 1 punkt, a jeśli było bardzo wyraźnie spełnione - 2 punkty.

Gdy określono różnice między tymi dwiema grupami pod względem każdego kryterium, oka­zało się, że między grupą „wątpliwą" i grupą „potwierdzoną" wystąpiły różnice w wypadku 17 z 19 kryteriów (wszystkie w oczekiwanym kierunku, tzn. kryteria częściej były speł­nione w przypadkach potwierdzonych niż w przypadkach wątpliwych;)

Wells i Loftus Autorzy ci podają alternatywne wyjaśnienia wyników Esplina. Po pierwsze, różnice między tymi dwiema grupami mogły być spowodowane tym, że ich członkowie byli w różnym wieku. Istotnie, dzieci w grupie „potwierdzonej" były nieco starsze niż dzieci w grupie „wątpliwej"). Po drugie, mogło być tak, że dzieci w grupie „wątpliwej" były mniej przekonujące niż dzieci w grupie „po­twierdzonej". Po trzecie, być może przypad­ki rozpatrywane w tym badaniu były przypadkami skrajnymi.

Boychuk (1991) w swoim badaniu uwzględniła niektóre z tych zarzutów.

Boychuk stwierdziła mniej istotnych różnic niż Esplin i jego współpracownicy, lecz wszystkie miały oczekiwany kierunek, to znaczy kryteria częściej były spełnione w przypadkach potwierdzonych niż w przypadkach wątpliwych.

Lamb i współpracownicy analizowali wiarygodność zeznań 98 domniemanych ofiar wykorzystywania seksualnego (w wieku od 4 do 12 lat). Badacze ci stwierdzili mniej istotnych różnic niż Boychuk oraz Esplin i współpracownicy (chociaż nie wszystkie kryteria zostały uwzględnione w tej ocenie), jednak wszystkie różnice także miały oczekiwany kierunek, to znaczy kryteria by­ły spełnione częściej w grupie „prawdopodobnie wiarygodnej" niż w grupie „raczej niewia­rygodnej".

Czwarte (nieopublikowane) badanie terenowe przeprowadził Craig (1995), który analizował zeznania dzieci w wieku od 3 do 16 lat. On także stwierdził stosunkowo ma­łą różnicę między analizowanymi przez siebie przypadkami potwierdzonymi i przy­padkami wątpliwymi. Tu również zastosowano tylko 14 kryteriów.

Kryterium, które dobrze różnicuje zeznania prawdziwe i zmyślone, jest użyteczne tylko wtedy, gdy często jest obecne w relacjach.

Badanie Esplina i współpracowników wykazało, że kryteria 10, 11 i 16 rzadko występowały w zeznaniach. Lamb i współautorzy stwierdzili, że kryteria 9 i 11 były obecne w zeznaniach rzadko, a kryterium 1 - prawie zawsze.

Wreszcie Boy­chuk stwierdziła, że zwłaszcza kryteria 10, 13 i 17 rzadko dawały się zaobserwować w zeznaniach.

Badania eksperymentalne

Problemem badań eksperymentalnych jest jednak ich trafność ekologiczna.

W ośmiu eksperymentach, w których użyto wskaźników CBCA, stosowano różne sytuacje eksperymentalne, a osobami badanymi byli zarówno dorośli, jak i dzieci W porównaniu z badaniami terenowymi, w badaniach eksperymentalnych stwierdzono mniej różnic między prawdziwymi i zmyślonymi ze­znaniami. Prawie wszystkie istotne różnice miały jednak oczekiwany kierunek, to zna­czy kryteria były spełniane częściej w zeznaniach prawdziwych niż w zmyślonych.

Jeden z nieoczekiwanych wyjątków stwierdzono w badaniu Landry'ego i Brighama (1992) nad zeznaniami osób dorosłych, w którym logiczna struktura i przy­pisywanie innej osobie określonego stanu umysłu występowały częściej w zeznaniach zmyślonych niż prawdziwych.

Związek pomiędzy mówieniem prawdy a występowaniem w zeznaniu treści związanych z motywacją został najsłabiej potwierdzony gdyż bardzo trudno jest wzbudzić w badanych „silną motywację" w warunkach laboratoryjnych.

Elementy specy­ficzne dla przestępstwa, czyli kategoria czwarta, prawie nigdy nie są przedmiotem badania w eksperymentach.

Badania wykazują, że ci oceniający, którzy są obezna­ni z CBCA, uzyskują wyższe wskaźniki dokładności (accuracy rates) niż oceniający, którzy nie znają tej procedury.

Horowitz stwierdził, że osoby szkolące się w ocenianiu trudno jest nauczyć stosowania trzech kryteriów, które należą do cech ogólnych (kryteria 1,2 i 3). Być może powodem jest to, że są one mniej szczegółowe niż inne kryteria.

Steller CBCA jest skuteczniejsza w wykrywaniu prawdy niż w wykrywaniu kłamstwa.

Komplikacje w stosowaniu CBCA

Wells i Loftus -W badaniach, w któ­rych podano ogólne wskaźniki zgodności między oceniającymi, te wskaźniki były raczej wysokie, jednak zgodność nigdy nie była całkowita.

System CBCA jest tak zaprojektowany, by go stosować z pisemnymi transkrypcjami zeznań. Horowitz, Lamb, Esplin, Boychuk, Krispin i Reiter-Lavery wyciągnęli wniosek, że zwłaszcza kryterium 8,9,11,14,15 muszą być zdefiniowane jaśniej.

Liczba stosowanych kryteriów i ważenie kryteriów

Steller i Kóhnken zwrócili uwagę, że niektóre kryteria mogą być bardziej wartościowe niż inne.

Porter i Yuille posłużyli się w swoim badaniu zeznaniami podejrzanych. Uzyskane przez nich wyniki są zgodne z Hipotezą Undeut­scha : prawdziwe relacje były oceniane jako bardziej logiczne (kryte­rium 1) i zawierały więcej szczegółów (kryterium 3) niż zeznania kłamliwe. Ponadto prawdomówni podejrzani częściej przyznawali się do niepamiętania czegoś niż podejrza­ni mijający się z prawdą.

Ostatnio Alonso-Quecuty, Porter i Yuille, Schooler, Gerhard i Loftus zaproponowali uzupełnienie kryteriów CBCA kryteriami monitorowania rzeczywistości. Stwierdzili oni, że uczestnicy podawali więcej szczegółów sensorycznych we wspomnieniach dotyczą­cych rzeczywistych zdarzeń niż we wspomnieniach zdarzeń zmyślonych.

23. Omów problematykę opiniowania zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym.

Melissa J. Westendorf

STANDARDY PRAWNE

Zdolność do uczestniczenia w procesie jest najczęściej rozstrzyganą przez psychologów są­dowych i system prawa karnego kwestią dotyczącą kompetencji do udziału w procesie (Prawo powszechne (common law), wywodzące się z XVII wie­ku, opierając się na zasadzie sprawiedliwości, postulowało, by stawiać w stan oskarżenia je­dynie te osoby, które są w stanie uczestniczyć w procesie sądowym. Obecny standard, którego podstawą jest sprawa Dusky vs. Stany Zjednoczone (1960), uzależnia zdolność do uczestniczenia w procesie od tego, „czy oskarżony: (a) ma obecnie wystarczającą zdolność do konsultowania się ze swoim adwokatem z rozsądną dozą racjonalnego zrozumienia oraz (b) racjonalnie oraz faktycznie rozumie postępowanie, które podjęto przeciwko niemu"

Wniosek o wydanie opinii dotyczącej zdolności danej osoby do uczestniczenia w procesie może zostać złożony w dowolnym momencie postępowania. Najczęściej zwracają się o nią adwokaci oskarżonych, choć wniosek taki może złożyć zarówno obrona, jak i oskarżenie czy sam sąd (sua sponte - z własnej iniqatywy). Sędzia może skorzystać z opinii biegłego, ale ostateczne orzeczenie o zdolności lub niezdolności oskarżo­nego do uczestniczenia w procesie należy do sądu, a nie do biegłego

Ogólne procedury przygotowawcze

Zgodnie ze standardami ABA, Grisso zaleca, by przed rozpoczęciem opiniowania biegły poinformował oskarżonego o celu dokonywanej diagnozy, możliwych sposobach wykorzystania informacji uzyskanych w jej trakcie, warunkach pod którymi oskarżenie będzie miało dostęp do tych informacji, oraz konsekwencji odmowy poddania się badaniu przez oskarżone­go. Zaleca się, by po wyjaśnieniu ograniczeń dotyczących poufności biegły poprosił oskarżonego o ich powtórzenie, by upewnić się, że zostały one przez niego zrozumia­ne. Biegły może podawać konkretne przykłady, jeśli oskarżonemu jest trudno zrozu­mieć bardziej ogólne pojęcia dotyczące ograniczenia poufności. Adwokat oskarżonego może być obecny podczas dokonywania diagnozy, choć nie powinien aktywnie w niej uczestniczyć. Usilnie zaleca się również nagrywanie procesu opiniowania na kasetę audio lub wideo, w celu ewentualnego przedstawienia tych zapisów jako dowodów. W czasie składania zeznań dotyczących procesu diagnozy biegły powinien wypowia­dać opinie tylko co do stanu psychicznego oraz zachowań oskarżonego obecnie i w przyszłości, a nie wyrażać przekonań na temat jego zdolności do udziału w proce­sie (co ostatecznie stanowi kwestię prawną).

TEST PRZESIEWOWY

ZDOLNOŚCI DO UDZIAŁU W PROCESIE

Competency Screening Test (CST; Test przesiewowy zdolności do udziału w procesie;) jest składającym się z 22 pozycji testem uzupełniania zdań, który pozwala ocenić, czy konieczne jest bardziej szczegółowe badanie zdolności danej osoby do udziału w procesie. Od strony pojęciowej pytania CST oceniają trzy zagadnienia:

(a) możliwość konstruktywnej relacji między oskarżonym a jego adwokatem,

(b) rozumienie przez oskarżonego postępowania sądowego oraz

(c) zdolność klienta do emocjonalnego radzenia sobie z procesem karnym.

Wszystkie pozycje CST zawierają niedokończone zdania, które oskarżony powinien uzu­pełnić.

Całościowy wynik nieprzekraczający 20 określa się ja­ko „niski" i oznacza on, że zdolność badanego do uczestniczenia w procesie jest wątpliwa. CST można stosować w więzieniach lub w warunkach pozalaboratoryjnych.

CST jest stosunkowo mato skuteczny w wykrywaniu osób, które symulują

Przed jego użyciem biegły musi więc ustalić cel diagnozy (na przykład czy chodzi o badanie przesiewowe, czy o ostateczną opinię?).

METODA OCENY ZDOLNOŚCI DO UCZESTNICZENIA W PROCESIE

Competency to Stand Trial Assessment Instrument (CAI; Metoda oceny zdolności do uczestniczenia w procesie) to narzędzie składające się z częściowo ustrukturalizowanego wywiadu i skali ocen. CST został opracowany jako narzędzie przesiewowe, a CAI jako uzupełniająca je pełnowymiarowa metoda diagnozy. Autorzy testu określili zdolność do uczest­niczenia w procesie jako zdolność danej osoby do współpracy ze swoim adwokatem w czasie przygotowań do obrony i w sali sądowej, uświadamianie sobie przez nią charakteru i przedmiotu postępowania sądowego, a także rozumienie jego konsekwencji, • System punktacji CAI może stanowić punkt wyjścia do dyskusji na temat różnic w opiniach wydawanych-przez niezależnych biegłych, przed podjęciem ostatecznej decyzji.

CAI jest przydatny jako schemat prowadzenia wywiadu .

Pozycje testowe ocenia się według skali Likerta, przyznając od jednego (co odzwierciedla cał­kowitą niezdolność do funkcjonowania) do pięciu punktów (brak upośledzenia, oskarżony mo­że funkcjonować prawidłowo).

Profesjonaliści, którzy w ten sposób ko­rzystają z CAI, zazwyczaj wypowiadają się o nim bardzo pochlebnie.

INTERDYSCYPLINARNY WYWIAD SPRAWNOŚCI

Interdisciplinary Fitness Interview (EFT; Interdyscyplinarny wywiad sprawności) jest metodą oceny kompetencji opracowaną w celu dokonywania oceny różnorodnych prawnych i psychopatologicznych cech zdolności do udziału w procesie. Celem IFI jest dokonanie oceny trzech kluczowych zjawisk: pamięci funkcjonalnej, właściwej relacji z ad­wokatem oraz stosunku osoby badanej do systemu prawnego.

Interdisciplinary Fitness Interview jest czę­ściowo ustrukturalizowanym wywiadem, podzielonym na trzy główne części: (a) za­gadnienia prawne, (b) zagadnienia związane z psychopatologią oraz (c) ogólna ocena. Czwarta część, „uzgodniona opinia", składa się z punktów opisujących, uzgodnienie opi­nii przez dwóch oceniających, dokonane po zakończeniu testu.

TEST ZDOLNOŚCI DO UCZESTNICZENIA W PROCESIE s^GEORGIA ORAZ TEST ZDOLNOŚCI DO UCZESTNICZENIA W PROCESIE GEORGIA-SZPITAL STANOWY MISSISSIPPI

Oba narzędzia są w założeniu testami przesiewowymi, służącymi wskazaniu oskarżonych, którzy z pewnością są zdolni do uczestniczenia w procesie, a nie wszechstronnymi narzędziami oceniającymi tę zdolnośc.

Autorzy GCCT oparli się na definicji zdolności do uczestniczenia w procesie uwzględ­niającej następujące cztery umiejętności: (a) znajomość zarzutów,

(b) wiedza dotycząca możliwej kary,

(c) zrozumienie, przynajmniej w pewnym stopniu, procedur sądowych oraz

(d) umiejętność racjonalnego komunikowania się z adwokatem w czasie przygotowań do obrony. Następnie opracowali pytania pozwalające ocenić te cztery umiejętności, przy czym pytaniom uznawanym za bardziej istotne przypisano dodatkową wagę.

Wynik końcowy powyżej 70 oznacza, że badany wykazuje zdolność do uczestniczenia w procesie sądowym, a wynik od 0 do 69 wskazuje, że konieczne są dalsze badania.

Badania empiryczne dotyczące obu wersji testu dowiodły , że to narzędzie wykazuje rzetelność i trafność porównywalne z innymi metodami oceny zdolności do uczestniczenia w procesie są­dowym.

TEST ZDOLNOŚCI DO UCZESTNICZENIA W PROCESIE DLA OSKARŻONYCH UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO CAST-MR

Ocenia się, że od 2% do 7% wniosków o ocenę zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym dotyczy oskarżonych z upośledzeniem umysłowym.

Badacze krytykowali te narzędzia z powodu używania pytań otwartych oraz skład­ni i słownictwa nieodpowiednich dla osób o obniżonych zdolnościach umysłowych, a także z powodu koncentracji na zaburzeniach psychicznych, zamiast na kryteriach prawnych niezbędnych do wydania opinii o zdolności oskarżonego do uczestniczenia w procesie. Odróżnia oskarżonych upośledzonych umysłowo od nieupośledzonych oraz oskarżonych upośledzonych umysłowo wykazujących zdolność do uczestniczenia w procesie sądowym od upośledzonych oskarżonych niewykazujących tej zdolności

KOMPUTEROWY TEST ZDOLNOŚCI DO UCZESTNICZENIA W PROCESIE SĄDOWYM

Computer-Assisted Determination of Com­petency to Proceed (CADCOMP; Kompute­rowy test zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym) jest interaktywną, komputerową metodą oceny, która ma w za­łożeniu naśladować pracę doświadczonego biegłego psychologa sądowego

Cele opracowania CADCOMP były następujące: (a) stworzenie metody, która zbierałaby informacje bezpośrednio od

oskarżonego i interpretowała je, dostarcza­jąc biegłemu gotowy raport; (b) dostarczenie klinicyście informacji faktograficznych, prawnych i dotyczących psychopatologii, ujętych w formie wyczerpującego raportu, któ­re następnie może on użyć w czasie prowadzenia wywiadu z oskarżonym; oraz (c) do­starczenie zespołom ekspertów sądowych w dziedzinie zdrowia psychicznego narzędzia, dzięki któremu będą mogli oceniać postępy w leczeniu oskarżonych niewy-kazujących zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym. Program komputerowy zbiera dane dotyczące osobistej, medycznej, psychiatrycznej i przestępczej przeszło­ści oskarżonego. Ponadto ocenia on jego zdolność prawną i poziom umysłowy. Następ­nie przetwarza wszystkie te informacje w odniesieniu do kryteriów zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym obowiązujących w danym stanie, a także sugeru­je dalsze procedury diagnostyczne i metody terapeutyczne lub edukacyjne, wskazane dla oskarżonego.

POPRAWIONA WERSJA FITNESS INTERVIEW TEST (FIT; Testowy wywiad dotyczący sprawności) Ta metoda ma oceniać stopień zdolności oskarżo­nego do uczestniczenia w procesie w chwili badania, a nie przewidywać jej stopień w przyszłości. Ponadto zadaniem FIT-u jest identyfikacja osób, które z pewnością wyka­zują zdolność do uczestniczenia w procesie.

NARZĘDZIE OCENY ZDOLNOŚCI DO UCZESTNICZENIA W PROCESIE MACARTHURA - orzeczenie karne

Kolejną metodą, której na razie nie można stosować do badań klinicznych, jest MacAr-thur Competence Assessment

WYWIAD

Większość metod opisanych w niniejszym rozdziale powinna być, zgodnie z zamysłem ich twórców, wykorzystywana jako część caiościowej diagnozy. Pojedyncza metoda nie umożliwia dostarczenia wystarczających danych, aby biegły mógł wydać w pełni kompe­tentną opinię o zdolności osoby badanej do uczestniczenia w procesie.

Dlatego przed przystąpieniem do pisania raportu należy zgromadzić informacje dodatkowe (na przykład pochodzące od członków rodziny, pracowników zakładów karnych czy specjali­stów w zakresie zdrowia psychicznego, którzy w przeszłości leczyli osobę badaną).

Zalecany sposób prowadzenia nieustrukturalizowanego wywiadu

1. Pierwsze pytanie dotyczy wiedzy oskarżonego na temat stawianych mu zarzutów, łącznie z ich szczegółowym opisem.

2. Druga grupa pytań dotyczy diagnozy tych umiejętności oskarżonego, które wiążą się ze zdolnością do uczestniczenia w procesie karnym. Są to:

3. Trzecia grupa pytań ocenia aktualny stan psychiczny oskarżonego.

TESTY PSYCHOLOGICZNE nie są zazwyczaj skuteczną metodą pozyskiwania informacji na temat oskarżonego w czasie diagnozowania zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym. Mimo to niektóre z nich mogą być przydatne, jeśli badający podejrzewa symu­lowanie lub upośledzenie funkcji poznawczych. W takiej sytuacji testy poznawcze mo­gą potwierdzić lub wykluczyć podejrzenie niskiego poziomu inteligencji lub upośledzenia umysłowego, które mogą, choć nie muszą, wpływać na zdolność do uczestniczenia w procesie sądowym. Warto podkreślić, że stwierdzenie ograniczeń w funkcjonowaniu poznawczym lub znaczącej psychopatologii nie oznacza automatycz­nie braku zdolności do uczestniczenia w procesie. Informacja ta stanowi tylko jedną część procesu diagnostycznego. Choroba psychiczna lub upośledzenie procesów po­znawczych muszą wpływać na zdolność sądową, by miały znaczenie dla diagnozy psy­chologicznej tej zdolności.

CELEM RAPORTU jest udokumentowanie dokonanej diagnozy zdolności do uczestniczenia w procesie. Tym samym może on stanowić podstawę przesłuchania biegłego oraz zeznań składanych pod przysięgą. Raport należy sporządzać tak, jakby był pisany pod przysięgą.

Raport powinien zawierać następujące informacje: \ .

• Cele i metody

• Przeszłość oskarżonego (pokrótce)

• Opis umiejętności I deficytów związanych ze zdolnością do uczestniczenia w procesie sądowym

• Przyczyny i znaczenie deficytów

• Podsumowanie, wnioski i propozycje dotyczące działań zmierzających do odzyskania przez oskarżonego . zdolności do uczestniczenia w procesie sądowym

21. Z jakich elementów wg Ackermana powinien składać się proces diagnostyczny w opiniowaniu w sprawach o opiekę nad dziećmi. Omów.

Opiniowanie w sprawach o opiekę nad dziećmi

BH9 WIEDZA W PIGUŁCE 2.1 Czynniki Uniform Marriage and Divorce Act

• Życzenia rodziców dotyczące opieki nad dziećmi.

■ Życzenia dziecka^.

• Interakcje i wzajemne powiązania dziecka z rodzicami, rodzeństwem i wszystkimi inny­mi osobami mającymi istotny wptyw na jego funkcjonowanie w domu, szkole i społeczeń­stwie.

• Psychiczne i fizyczne zdrowie obu stron. •Inne czynniki mające znaczenie w konkret­nych przypadkach.

• Zazwyczaj wszystkie dzieci poddaje się testowi na inteligencję; testom osobowości, takim jak Test apercepcji dla dzieci (Children's Apperception Test, CAT), Test apercepcji tema­tycznej (Thematic Apperception Test, TAT) lub test Rorschacha; testowi osiągnięć; testowi uzupełniania zdań oraz Skali percepcji Bricklina (JSńcklin Perceptual Scales, BPS).

• Dorośli rozwiązują najczęściej MMPI lub MMPI-2, Wieloosiowy inwentarz kliniczny Miliona - II (Milion Clinical Multiaxial Inventory-^, MCMI-II) lub MCMI-HI, test Rorschacha, test inteligencji oraz TAT.

• Najczęściej stosowanym testem określającym zdolność dorosłych do opieki nad dziec­kiem jest Ackerman-Schoendorf Scales for Parental Evaluation of Custody (ASPECT; Skala ocen rodziców dotycząca opieki nad dzieckiem Ackermana-Schoendorfa), poDczas gdy u dzieci najczęściej stosowana jest BPS.

Przy wydawaniu opinii na temat powierzenia opieki tylko jednemu z rodziców najczę­ściej branymi pod uwagę czynnikami (kiedy ankietowani mieli do wyboru kilka możliwo­ści) jest używanie substancji psychoaktywnych przez rodzica, wyalienowanie rodzica, umiejętności rodzicielskie, stabilność psychiczna rodzica, oraz emocjonalna więź dziec­ka z rodzicami. W sytuacji otwartego wyboru do powyższej listy psychologowie dodają odległość dzielącą miejsce zamieszkania obojga rodziców oraz dowody świadczące o nad­użyciach emocjonalnych i seksualnych wobec dziecka.

• Preferowaną formą sprawowania opieki nad dzieckiem jest łączna opieka, przy czym uzależnia się ją od umiejętności oddzielenia przez rodziców trudności interpersonal­nych od decyzji rodzicielskich, od jakości relacji z dzieckiem, problemów rodziców z używaniem substancji psychoaktywnych, psychicznej stabilności rodziców, natęże­nia gniewu i goryczy rodziców wobec siebie oraz ich gotowości do podjęcia wspólnej opieki nad dzieckiem, ocenianej na podstawie testu wyboru (z pytaniami zamknięty­mi). Na podstawie pytań otwartych ocenia się umiejętność współpracy rodziców, przy­wiązanie dziecka do ojca i matki, ich zdrowie psychiczne, zdolność do silniejszego

\ zaangażowania w wychowanie dziecka oraz wyrażane chęci w tym zakresie.

Na proces diagnostyczny składają się wywiady z członkami rodziny, pozyskiwanie dodat­kowych informacji, badania testowe, pisanie raportów i udzielanie informacji.

Wywiad z rodzicem

Wywiad z rodzicami powinien dostarczyć podstawowych informacji demograficz­nych. Autor niniejszej książki rozpoczyna każdy wywiad tym samym, otwartym stwierdzeniem: „Myślę, że będzie najlepiej, jeśli na początek powiesz mi trochę o tym, co wiesz o powodach naszego dzisiejszego spotkania". Pozwala to osobie, z którą rozmawiam, na rozpoczęcie rozmowy w dogodnym dla siebie punkcie. Z kli­nicznego punktu widzenia, pierwsza sprawa poruszana przez rodzica często ma du­że znaczenie.

Jeżeli podstawowe dane demograficzne nie zostały wcześniej zebrane przy użyciu kwestionariusza, to należy je ustalić w trakcie wywiadu. Ponadto Ackerman (1995, s. 83-85) stwierdza, że niezbędne jest także pozyskanie informacji dotyczących kilku do­datkowych obszarów.

Miejsce zamieszkania..

Miejsce pracy. Historia zatrudnienia. Wykształcenie. Ta część wywiadu może być bardzo prosta, ale może też wymagać szczegółowej rozmowy, jeśli dana osoba porzuciła szkołę, nie ukończyła jej lub przerwa­ła rozpoczętą edukację w liceum lub college'u.

Imiona i wiek dzieci, a także to, czy mieszkają w domu.

Dotychczasowe terapie psychologiczne lub leczenie psychiatryczne.

Historia nadużywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych.

Konflikty z prawem.

Informacje o rodzinie, z której pochodzi dana osoba.

Wszelkie problemy rozwojowe.

Historia nadużyć i napaści seksualnych..

Aktualne problemy ze zdrowiem.

Wcześniejsze związki małżeńskie.

Wywiad z dzieckiem

Wywiad z dzieckiem powinien zawierać między innymi takie pytania: Jak byś się czuł/czuła, gdyby sędzia powiedział, że masz zamieszkać z ojcem? Jak byś się czuł/czu­ła, gdyby sędzia powiedział, że masz zamieszkać z matką? Kiedy dziecko mówi wprost, że chciałoby mieszkać, lub nie, z jednym z rodziców, kolejne pytania powinny dotyczyć powodów takiej odpowiedzi, chyba że zostały one wyjaśnione od razu. Jeżeli dziecko nie jest zdecydowane, należy zwracać szczególną uwagę na to, by nie wywierać na nie pre­sji, zmuszając do odpowiedzi na pytanie, której nie chce udzielić.

W dalszej części wywiadu można zapytać dziecko, czy chciałoby się spotykać z oj- i matką częściej, rzadziej, czy tak Nigdy nie pyta) dziecka wprost, z którym z ro-często jak obecnie? Odpowiedź należy na- Sziców chciałoby zamieszkać/ stępnie rozwinąć, zwłaszcza wówczas, gdy

dziecko deklaruje chęć rzadszych lub częstszych kontaktów w sytuacji, gdy są one czę­ste, lub jeśli odpowiada „tak samo często", a obecnie spędza z rodzicem mało czasu.

Kolejne pytanie, które należy zadać, brzmi: Kiedy zrobisz coś złego, w jaki sposób karze cię mama, a w jaki tata? Jeżeli odpowiedź dziecka sugeruje stosowanie kar fizycz­nych przez rodzica, to należy koniecznie zadać dalsze pytania, ustalając zakres kar, sto­sowane narzędzia oraz to, czy dziecko zostało zranione wskutek wymierzenia mu kary. Oczywiście, jeśli w tym momencie biegły odkryje wcześniej niezgłoszony przypadek maltretowania dziecka, to jego obowiązkiem jest poinformowanie odpowiedniej organi­zacji zajmującej się ochroną praw dziecka. Rozwijając pytania dotyczące karania i dyscy­pliny, należy spytać dziecko: Czy twój ojciec lub twoja matka kiedykolwiek cię skrzywdzili? Znów, jeśli odpowiedź jest twierdząca, to należy ustalić szczegóły.

Kiedy rozmawia się o krzywdzie lub ranach odniesionych przez dziecko, należy rów­nież zadać takie pytania, jak: Czy twoja mama skrzywdziła kiedyś tatę? Czy twój tata skrzywdził kiedyś mamę? Zadając je, biegły powinien iść śladem odpowiedzi zawierają­cych ważne klinicznie informacje. Musi też ustalić, czy dziecko było bezpośrednim świadkiem przemocy, a jeśli nie, to od kogo się o niej dowiedziało.

Ważną kwestią, na którą należy zwrócić uwagę w czasie wywiadu, jest to, czy któ­reś z rodziców nakłaniało dziecko do mówienia rzeczy przemawiających na jego korzyść. Można to ustalić, pytając wprost: Co miałeś(-aś) mi dzisiaj koniecznie powiedzieć, bo prosił(-a) cię o to twój tata (twoja mama)? Takie nakłanianie jest najczęściej łatwe do wy­krycia. Jeśli nie miało ono miejsca, to dziecko zazwyczaj patrzy na biegłego zaskoczone i odpowiada: „Nie wiem", „Nic" albo: „Po prostu bądź szczery". Jeśli rodzic nakłaniał dziecko do przekazania konkretnych treści, to odpowie ono najczęściej długą litanią stwierdzeń, których się nauczyło na pamięć. Kiedy po pewnym czasie biegły ponawia pytanie, dziecko najczęściej odpowiada tymi samymi lub niemal identycznymi słowami. Dodatkowo zadaj pytania w rodzaju: Kiedy twoja mama wypowiada się na temat twojego ojca (ojciec wypowiada się na .temat mamy), to co mówi?

Często problemem jest stosowanie przez rodziców substancji psychoaktywnych. Ważną częścią wywiadu powinny być pytania w rodzaju: Czy widziałeś kiedyś rodziców - swoją mamę / swojego ojca - pijanych? Gdy dziecko udzieli odpowiedzi twierdzącej, należy mu zadać kolejne pytania, ustalając częstotliwość takich sytuacji i zachowanie ro­dzica pod wpływem alkoholu.

Każdemu dziecku należy zadać pytanie, czy rozmawiało z kimś na temat rozwodu. W ten sposób biegły może ustalić, czy dziecko otrzymuje odpowiednie informacje od obojga rodzi­ców lub od jednego z nich. Ponieważ wiedza wykraczająca poza niezbędne fakty jest dla dziecka niekorzystna, dzielenie się nią przez rodziców byłoby negatywną wskazówką.

Należy również zadać serię pytań dotyczących zaangażowania rodziców w opiekę nad dzieckiem. Chodzi nie tylko o dyscyplinę (o której była już mowa). Ackerman (1995, s. 85-91) proponuje następującą listę zagadnień:

• Co twój ojciec / twoja mama robi z tobą, gdy jesteście razem?

• Kto odprowadza cię do szkoły?

• Kto chodzi na wywiadówki?

• Kto odprowadza cię na zajęcia dodatkowe?

• Co robisz razem z dziadkami/ciociami/wujkami/kuzynami?

• Kto pomaga ci w odrabianiu zadań domowych? Kto chodzi z tobą do lekarza?

• Jakie zasady obowiązują w domu i kto pilnuje, by były przestrzegane?

• Czy chodzisz do szkółki niedzielnej? Jeżeli tak, to kto cię odprowadza?

• Co gotuje dla ciebie twoja mama / twój tata?

2.2 Zdobywanie dodatkowych informacji

Dodatkowe informacje można uzyskać, prze­prowadzając wywiad z następującymi osobami lub czerpiąc informacje z następujących źródeł:

• Macocha / ojczym dziecka

• Krewni i powinowaci

• Wizyta w domu

• Terapeuci

• Akta szkolne

• Akta policyjne .

• Akta prowadzone przez pracodawcę 1

itępował problem (lub problemy), tym więcej .poradyczne lub odległe w czasie wydarzenia

Dodatkowe informacje uzyskane od krew­nych lub znajomych osoby badanej są najczę­ściej mało wiarygodne i stronnicze. Jeżeli jednak krewny lub znajomy, poproszony o li­stowną opinię, opisze osobę badaną w spo­sób negatywny, to należy poświęcić temu szczególną uwagę. W odniesieniu do proble­mów z prawem, psychologicznie nieadapta-cyjnych zachowań, historii problemów psychicznych oraz problemów z substancja­mi psychoaktywnymi, należy kierować się zasadą bliskości w czasie i częstości wystę­powania. Im częściej i bardziej niedawno wy-uwagi należy mu (im) poświęcić. I odwrotnie, zasługują na mniejszą uwagę.

Testy funkcjonowania poznawczego

)o testów funkcjonowania poznawczego należą testy inteligencji, testy osiągnięć oraz te-ty psychoedukacyjne. Niektórzy biegli nie uznają ich przeprowadzania za konieczne, zwłaszcza gdy badają osoby dobrze wykształcone i z tytułami naukowymi. Jednak testy inteligencji nie służą wyłącznie oszacowaniu IQ danej osoby. Poszczególne części testu dostarczają informacji na temat formułowania sądów, wnioskowania, pamięci, koncentra­cji i wielu innych czynników istotnych dla oceny zdolności sprawowania przez jednostkę odpowiedniej opieki nad dzieckiem. Nic nie ma dla przyszłości dziecka większego znacze­nia niż jego edukacja. Jeśli między zdolnościami dziecka i rodzica istnieje znaczny rozdżwięk, to rodzic może nie zapewnić dziecku odpowiedniego wsparcia w zakresie edukacji.

/Testy osobowości

Z pewnością najpowszechniej stosowanym i najbardziej trafnym narzędziem służącym do oceny osobowości jest MMPI-2. Chociaż ten test nie zawiera profili dobry rodzic - zły ro­dzic, jednak pozostaje najczęściej używanym testem w sprawach o opiekę nad dzieckiem (Ackerman, Ackerman, 1997, s. 139). Z tego narzędzia korzysta 90% ekspertów dokonu­jących ocen związanych z opieką nad dzieckiem. Prowadzono wiele zakrojonych na szero­ką skalę badań dotyczących uśrednionych profili różnych grup rodziców w MMPI/MMPI-2 (Ackerman, Ackerman, 1992; Ackerman, 0'Leary, 1995; Bathurst, Gottfried, Gottfried, 1997; Hoppe, Kenney, 1995; Ollendick, Otto, 1984; Schenk, 1997). Wszystkie one wykazały istnienie jednego podstawowego profilu osób uczestniczących w procesach sądowych o opie­kę nad dzieckiem, w którym najwyższe średnie wartości dotyczyły skali 3, 4 i 6. ; W 1992 roku Ackerman i Ackerman zbadali przy użyciu MMPI 262 rodziców, których

podzielono na 9 grup. Grupy te zostały określone jako: rodzice, matki, ojcowie, rodzice i mieszkający z dziećmi, matki mieszkające z dziećmi, ojcowie mieszkający z dziećmi, rodzi­li ce niemieszkający z dziećmi, matki niemieszkające z dziećmi i ojcowie niemieszkający i z dziećmi. Średni wynik K dla poszczególnych grup wynosił od 59,1 do 61,2. Trzy skale, na których najczęściej obserwowano podwyższone wyniki, to skala 3,4 i 6, przy czym najwyż­sze wyniki uzyskiwano na skali 4. Zakres wyników na skali 4 wynosił od 59,2 do 63,7, i a ogólna średnia - 61,2.

; W badaniu Ackermana i O'Leary'ego (1995), w którym wykorzystano MMPI-2, uczest-

niczyło 122 rodziców ze średnim wynikiem K od 55,6 do 60,7. W tym badaniu również oka­zały się podwyższone skale 3, 4 i 6, przy czym skale 3 i 6 były podwyższone częściej niż

| skala 4. Należy jednak pamiętać, że trudniej jest uzyskać podwyższony wynik na skali

| 4 w MMPI-2 niż w oryginalnym teście MMPI.

' Badanie, które przeprowadzili Ackerman i Ackerman (1992), wykazało istotne podwyż-

szenie wyników na skali dominacji, skali alkoholizmu (MacAndrew) oraz na skali uogólnio­nej wrogości w MMPI, wyniki te nieco przekraczały 60. Jednak porównując je z wynikami badania Ackermana i 0'Leary'ego (1995), zauważamy, że tam niemal wszystkie wyniki na skalach treści wynosiły poniżej 50, z kilkoma tylko wyjątkami, z których najważniejsza jest skala represji. Wyniki badań dowodzą, że im bardziej podwyższona jest skala K w MMPI-2, ;; tym mniej wiarygodne są informaqe, które uzyskuje się ze skali treści. Ponieważ średni jj. wynik K waha się między 50 a 60, użyteczność skali treści zbliża się niemal do zera. Wsku-# tek tego w zasadzie nie można się opierać na wynikach na skali treści MMPI-2, jeżeli K wy-I nosi więcej niż 7=60.

22. Zespół stresu pourazowego - przyczyny, objawy, metody badań w orzekaniu w sprawach odszkodowanie.

19. Rola i znaczenie poligrafu w badaniach nad wiarygodnością

18.Przedstaw badania psychologiczne nad wyglądem twarzy (zach. niewerbalne) a przestępczością.

Czy istnieje zależność między wyglądem twarzy? Badacze: Goldstein, Chance i Gilbert utrzymywali, że - to, w jakim stopniu twarz danej jednostki zachęca do stereotypowego sklasyfikowania jej na tej podstawie, może mieć wpływ na wyniki każdego procesu sądowego, w którym ta osoba bierze udział.

Dopasowanie twarzy do przestępstw. Badania psychologiczne wykazały, że członkowie społeczeństwa istotnie wiążą pewne przestępstwa z różnymi typami twarzy.

Badani uważali, że popełnienie ciężkich przestępstw (np. zabójstwo, rozbój z bronią w ręku) jest częstsze u ludzi o nieatrakcyjnych twarzach. Badani wskazywali także, iż kobietami, które prawdopodobnie są maltretowane, jak i również tymi, które prawdopodobnie zabiły swojego dręczyciela, są kobiety o mało atrakcyjnej twarzy.

. Członkowie społeczeństwa mają stereotypowe wyobrażenia o prawdopodobnym wyglądzie przestępców (stereotypy funkcjonują jak schematy) i na wybór określonego człowieka z szeregu osób pokazywanych w celu identyfikacji obwinionego może mieć. wpływ również stopień jego lub jej podobieństwa do powszechnie przyjętego stereotypu dla danego wydarzenia.

. Badania z dziećmi. Zgodność. dokonywanych przez dzieci ocen dotyczących tego, które twarze pasują do których przestępstw, była istotna w odniesieniu do przestępstw uznanych za poważne przez osoby dorosłe. Zwykli członkowie społeczeństwa wybierali określoną twarz częściej, niż wynikałoby to z przypadku! Zazwyczaj były to twarze najmniej atrakcyjne.

Czy istnieje związek między wyglądem a przestępstwem?

. Główną cechą stereotypów jest to, że osoba, która się nimi posługuje, wierzy w istnienie zakładanego w nich związku między cechami psychologicznymi a przynależnością do pewnej kategorii (np. przestępcy mają wygląd brutali).

. W latach 60 przeprowadzano skazanym operacje plastyczne w nadziei zmniejszenia wśród nich wskaźników recydywy. Przyczyną tych działań było przekonanie, że istnieje związek między wyglądem a przestępstwem.

o Badania Spiry. Okazało się, że wskaźnik recydywy był niższy w grupie poddanej operacjom plastycznym. Ale przyczyną obniżenia wskaźnika recydywy mógł byćo raczej pozytywny wpływ, jaki na skazanych mógł wywrzećo fakt, że społeczeństwo coś dla nich uczyniło (poprawiło ich wygląd fizyczny), niż bezpośrednia reakcja na poprawiony wygląd skazanych,

o Badania Kurtzberga, Safara i Caviora. Podzielili więźniów na tych "z operacją i pomocą w postaci społecznego i zawodowego przygotowania do życia na wolności", "z operacją, ale bez pomocy", "bez operacji, z pomocą" oraz "bez operacji, bez pomocy". Wskaźniki recydywy wynosiły 33% dla tych z operacją i pomocą, 30% z samą operacją, 89% dla grupy bez operacji i z pomocą oraz 56% dla grupy bez operacji i bez pomocy. Tak więc zmniejszenie recydywy wiązało się z operacjami plastycznymi, a nie z pomocą. Wniosek badaczy: operacje plastyczne (z których wiele było operacjami twarzy) zmniejszają recydywę i ułatwiają resocjalizację.

. Robiono także badania na występowanie zniekształceń twarzy porównując grupę przestępców z populacją. Wśród przestępców zniekształcenia były widoczne u 60% ludzi, zaś w populacji u 20%; te 40% to bardzo dużo, ale u ich podstawy może tkwić. metodologia badania, polegająca na oglądaniu zwykłych zdjęć. populacji ze zdjęciami policyjnymi więźniów.

. Thompson dokonał przeglądu badań dot. operacji plastycznych u więźniów. Badania konsekwentnie wykazywały, że w społeczeństwie ludzie atrakcyjni są spostrzegani w sposób bardziej pozytywny niż ludzie nieatrakcyjni, i że osoby o zniekształconym ciele wywołują zwykle u innych spostrzeżenia o charakterze negatywnym. Reakcje te mogą zostać. zinternalizowane przez zniekształconą fizycznie osobę, co wywołuje u niej poczucie odrzucenia. To odrzucenie przez społeczeństwo może prowadzić. do frustracji z powodu statusu, procesu, w którym rozwój pozytywnego obrazu siebie jest zahamowany, szanse znalezienia pracy maleją, występuje niezdolność. do tworzenia stałych związków oraz dobre wyniki w nauce są nieosiągalne. W rezultacie akceptacji społecznej szuka się gdzie indziej - w grupie dewiacyjnej, w której wszyscy pogardzają normami społecznymi i łamią je. Uznano, że rozwiązaniem tego problemu w wypadku więźniów jest chirurgia plastyczna, zakładano bowiem, że jeśli poprawi się wygląd zewnętrzny przestępcy, to stanie się on osobą traktowaną przychylniej i chętniej przyjmowaną do pracy. Jeśli chodzi o zmiany zewnętrzne, to nowo nabyte poczucie własnej wartości może prowadzić. do podniesienia samooceny przestępcy. Występowanie z prośbą o operację plastyczną było dobrowolne, i nie każdemu, kto prosił o taki zabieg, zapewniano go. Dobre zachowanie skazanego było warunkiem wstępnym do zakwalifikowania go do operacji. Niektórzy więźniowie uważali, że operacja korekcyjna stanowi rozwiązanie ich problemów , że poprawa wyglądu zewnętrznego spowoduje poprawę wewnętrzna (psychiczną). Gdy operacja nie zdołała złagodzić. problemów skazanego, mogły potem wystąpić. u niego różne reakcje, od agresji do wycofania się. Thompson w wykazał ponadto, że chociaż ciągle wykonuje się takie operacje, to jednak przeprowadzono bardzo mało badań poświęconych temu zagadnieniu; jeśli zaś chodzi o te, które zostały zrealizowane, to ich wyniki nie są przekonujące i występuje w nich wiele problemów metodologicznych. W większości badań, których przeglądu dokonał Thompson, nie dało się wykluczyć. innych wyjaśnień uzyskanych rezultatów. A zatem w tej dziedzinie trzeba przeprowadzić. więcej efektywnych badań, zanim będzie można wyciągnąć. wnioski co do skuteczności operacji plastycznych w redukowaniu przestępczości.

Czy wygląd twarzy ma wpływ na decyzje podejmowane na sali sądowej?

. Darby, Jeffers, Shaver. Badano wpływ atrakcyjności fizycznej oskarżonych oraz oceniania (autopercepcji) własnej atrakcyjności przez fikcyjnych sędziów. Mniejszą winę za wypadek "sędziowie" przypisywali tym, którzy byli do nich podobni pod względem postaw, wartości i uczuć. - im podobniejsi do siebie oskarżony i sędzia pod względem atrakcyjności, tym bardziej jest prawdopodobne, że oskarżony zostanie uznany za niewinnego lub otrzyma mniejszy wyrok. Takie decyzje są wynikiem dokonywanych przez ludzi atrybucji obronnych, które sprawiają, że jednostki postępują w taki sam sposób, w jaki chciałyby, żeby inni postąpili wobec nich, gdyby to one znalazły się w podobnej sytuacji. Atrakcyjne oskarżone były rzadziej uznawane za winne i otrzymywały mniejsze wyroki. Oceniano je także jako bardziej sympatyczne, godne zaufania i szczęśliwe, oraz mniej odpowiedzialne za popełnienie przestępstwa niż oskarżone nieatrakcyjne.

. Wuensch, Castellow, Moore (za Sigall, Ostrove). Zachodzi interakcja między wpływem atrakcyjności oskarżonych a charakterem przestępstwa - jeśli atrakcyjność. sprawcy mogła w jakiś sposób wpłynąć. na prawdopodobieństwo osiągnięcia przez niego lub przez nią sukcesu przy popełnianiu przestępstwa, to skłonność. do wyrozumiałości wobec atrakcyjnego oskarżonego lub atrakcyjnej oskarżonej zostaje zneutralizowana.

Przedstaw historię psychologii sądowej do czasów współczesnych

1.Relacje psychologii i prawa w dokumentach historycznych

Starohinduskie „Wedy” ( ok.IX w. p.n.e)

-instrukcja przesłuchania podejrzanego o trucicielstwo

2. Galen z Pergamonu ( II w.n.e.)

-sprawa o zaprzeczenie ojcostwa

3. Daniel Defoe w 1730 r. zaleca badanie pulsu jako wskaźnika prawdomówności

HISTORIA PSYCHOLOGII SĄDOWEJ

4.Karl von Eckarthausen w 1791 r. „ O konieczności wiedzy psychologicznej przy badaniu przestępców”

Johann, Christof Rechtapflege w 1808 r „Psychologia i jej zastosowania w obszarze prawa”

Pierre, Simon de Laplace w 1812 r. „Analityczna teoria prawdopodobieństwa”-klasyfikacja zeznań w kategorii fałszu i omyłki

5. Cesare Lombroso ( 1836-1909) „ Człowiek - zbrodniarz w świetle antropologii, jurysprudencji i dyscypliny więziennej” - idea „urodzonego przestępcy”

6. Franz von Liszt 91851-1919) laboratorium w berlinie, w którym eksperymenty z zeznaniami świadków prowadził William Stern.

7. Hans Gross (1847-1915) „Podręcznik sędziego śledczego” i „Psychologia kryminalna” ( zbiór całej wiedzy psychologicznej potrzebnej kryminalistykowi w pracy)

8. Albert Binet (1857-1911) w 1900 roku praca poświęcona sugestywności - dane empiryczne

9. William Stern (1871-1938) w 1902r. „ Z psychologii zeznań świadków” był pierwszym w historii psychologiem-biegłym sądowym

10. Otto Lipmann w 1914 r. „Podstawy psychologii dla prawników” - podsumował badania Bineta i Sterna dotyczące wartości dowodowej zeznań

11. Karl Marbe (1869-1953) w 1913 r. „Podstawowe kierunki psychologii sądowej”

12. Hugo Munsterberg (1863-1916) w 1908 r. „ Na ławie świadków”.

13. William M.Marston od 1917 roku uczestniczył w pracach nad konstrukcją poligrafu i innymi metodami badania świadków

Maria Żebrowska - placówka badań sądowo-psychologicznych, badania uwarunkowań przestępczości nieletnich

Alicja Sokołowska - zeznania świadków, opiniowanie w sprawach opiekuńczych i nieletnich przestępców.

Bogusław Waligóra - psychologia penitencjarna, psychologiczne przystosowanie do warunków więziennych

Przedstaw historię badań nad zeznaniami świadków.

Badania nad wartością dowodową zeznań świadków zaczęto przeprowadzać na początku XX

Przeprowadzone badania można sklasyfikować za P. Horoszowskim na :

7. badania ogólnopsychologiczne

dotyczyły przebiegu procesów psychicznych związanych ze spostrzeganiem i zapamiętywaniem przedmiotów oraz ich cech (liczba stosunków przestrzennych, wielkość, barwa, jakość itp.)

b.) badania różnic w zeznaniach świadków

dotyczyły:

- odmienności zeznań kobiet i mężczyzn, młodocianych i dorosłych

- zależności zeznań od różnych właściwości psychofizycznych i psychicznych: inteligencji, afektywności, pamięci, uwagi, wrażliwości, spostrzegawczości itp.

c.) badania psychodiagnostyczne (rozpoznawcze)

chodziło w nich o sporządzenie opisu - struktury osobowości i na jej podst. określenie wartości zeznań danej osoby.

1. H. Gross - pierwszy zauważył potrzebę zastosowania wiedzy psychologicznej do oceny zeznań świadków.

Zaproponował aby w trudnych przypadkach wzywać psychologów jako biegłych.

2. A. Binet - pierwszy zakwestionował wartość zeznań w aspekcie psychologicznym.

Eksperymenty: dawał do obejrzenia osobie badanej obrazek, a następnie uzyskiwał od niej wypowiedź go opisującą. W związku z nim zadawał także pytania. (metodykę tą stosowali także: Beck, Claparede, Heindl, Michel)

-Badania wykazały, że zeznania w dużym stopniu uzależnione są od rodzaju zadawanych pytań, zwłaszcza naprowadzających i sugerujących odpowiedź.

-Badania wiązały się także z problemem formy uzyskiwania wypowiedzi (relacja spontaniczna vs. odpowiedzi na pytania) - stwierdzono, że dzięki zadawaniu pytań można uzyskać pełniejsze zeznanie, jednak mniej wiarygodne (świadek często chcąc wyjść naprzeciw oczekiwaniom przesłuchującego zamiast odpowiedzieć „nie wiem”, próbuje odpowiedzieć mimo braku pewności)

3. W. Stern

Stwierdził, że:

-50% pytań naprowadzających wprowadza w błąd dzieci w wieku 7 lat, a 20% osoby w wieku 18 lat

-przysięga nie jest ochroną przed niedoskonałościami pamięci

-podczas pierwszych trzech tygodni od dokonania spostrzeżenia, „wyobrażenie pamięciowe” traci dziennie 33% swojej pierwotnej wartości (według M. Borst - 27% dziennego ubytku)

4. K. Dellenbach - badania dotyczące ilości błędów w zeznaniach złożonych pod przysięgą i bez niej. (Więcej błędów popełniają osoby niezaprzysiężone, ale i zeznania złożone pod przysięgą nie są wolne od błędów.)

5. Hellwig, Heilberg, Wiśniacka - zajmowali się problemem uzupełniania luk pamięciowych za pomocą tworów fantazji, doświadczeń jednostki oraz materiałów logicznych.

6. F. Gorphe - twierdził, że pomyłki przy zeznawaniu są regułą, a nie wyjątkiem. Wiarygodność uzależniona nie od moralności, a od umysłowości, przedmiotu zeznań i warunków, w jakich miało miejsce zeznanie.

7. E. Locard - największy krytyk osobowych źródeł dowodowych. Przedkładał rzeczowe źródła dowodowe nad osobowymi, jednak twierdził, że: „nie można by od razu zrzec się tego rodzaju dowodu, który głęboko zakorzenił się w praktyce sądowej”

Zeznania dzieci:

-R. Wiśniacka - uważała, że dzieci są w sądach niepożądanymi świadkami, jednak nie była zwolenniczką całkowitego wyeliminowania zeznań dziecka z procesu, gdyż to jej zdaniem mogło by spowodować wzrost przestępstw przeciwko dzieciom.

-Hellwig, Heilberg, Wiśniacka - „dziecko nie jest zdolne do powiedzenia prawdy, ponieważ nie jest zdolne do jej rozróżnienia”

-M. Baumgarten - Badania skłonności do kłamstwa z punktu widzenia płci. Badaczka pomimo opinii przeciwnych, wysuwanych przez „męskich badaczy”, nie stwierdziła większej skłonności do kłamstwa u dziewcząt niż u chłopców.

W związku ze specyfiką zeznań dzieci badacze zaczęli wskazywać na konieczność zmian w zakresie przesłuchania dziecka:

-Schneikert - domagał się przesłuchania dzieci poniżej 7 roku życia w ich domu.

-Mőnkemőller - dzieci powinny być przesłuchiwane przez prawników znających psychologię dziecka z udziałem psychologa, a czasem pedagoga.

-Woytowicz-Grabińska - osoby rozpoznające sprawy nieletnich powinny być obdarzone wrodzonymi zdolnościami do badania psychiki dziecka oraz posiadać specjalne wykształcenie z zakresu zagadnień społecznych, pedagogicznych i psychologicznych.

Badania prowadzone współcześnie:

- E. Loftus:

- udowodniła, że strach powoduje zawężenie uwagi świadka, powodując jej skupienie na jakimś istotnym elemencie sytuacji, jednocześnie zmniejszając rzetelność wypowiedzi co do szczegółów drugorzędnych.

- ponadto stwierdziła, że później napływające informacje powodują zmianę śladu pamięciowego - zapamiętujemy mieszaninę tego, co widzimy, i tego, co potem o tym myślimy (np. w związku z pytaniami zadawanymi przez przesłuchującego)

- badała tzw. nieświadomy transfer - ma on miejsce wtedy, kiedy mylimy za sobą dwie osoby, widziane wcześniej przy różnych okazjach.

- J.S. Bruner, L. Postman - ludzie widzą to, czego się spodziewają; nasze przeszłe doświadczenie wpływa zniekształcająco na naszą percepcję (G. Allport zbadał to w latach dwudziestych)

- McCloskey, Zaragoza - mylące informacje nie mają wpływu na osoby, które dokładnie zapamiętały wydarzenie, a zniekształcają wypowiedzi tych, którzy je zapomnieli.

R. Buckhout - wpływ stresu na spostrzeganie. Przeżyty stres zostaje zapamiętany, a więc i samo zdarzenie, ale bez szczegółów

2.Przedstaw historie psychologii sądowej w Polsce- Tradycja i stan obecny

Polscy badacze

Romana Wiśniacka - koniec lat dwudziestych XX w. - eksperymentalne badania nad zeznaniami świadków

Zofia Szymańska w 1924 r. pierwsza poradnia dla nieletnich

Stefan Baley -w 1932 r. poradnia dla więźniów, badania świadków

33

---