ETAPY TWORZENIA BIZNES PLANU
1. Określenie celu przygotowania BP
2. Wybranie zespołu, który przygotuje BP - jego wielkość zależy od wielkości firmy
3. Wykonanie niezbędnych analiz
4. Przygotowanie roboczej wersji BP
5. Przygotowanie ostatecznej wersji BP
ZASADNICZE CZĘŚCI BIZNES PLANU
1. Streszczenie
2. Produkt
3. Rynek
4. Marketing
5. Realizacja przedsięwzięcia
6. Zarządzanie przedsięwzięciem
7. Harmonogram
8. Finansowanie
9. Prognozy finansowe
10. Podsumowanie
Nie ma ścisłych reguł określających strukturę biznes planu. Biznes plan powinien mieć formę
podkreślającą atrakcyjność przedsięwzięcia, jak również uwzględniać wymagania adresata.
Streszczenie
Jest wizytówką całego dokumentu. Ma na celu przedstawienie tego, co zamierza się zrobić. Powinno ukazać zalety przedsięwzięcia, a przez to zachęcać do dalszej lektury. Powinno zajmować jedną lub dwie strony.
- krótkie wprowadzenie
- opis tego jak, gdzie, kiedy i przez kogo firma została założone
- opis osiągnięć i gorszych okresów
- określenie bilansu działalności na dzień dzisiejszy
- krótki opis przedsięwzięcia
- główne wnioski końcowe
- przewidywane koszty i wiążące się z tym potrzeby finansowe
- skrót najważniejszych prognoz finansowych
Informacje o firmie
- nazwa i adres firmy
- forma prawna działalności
- historia firmy
- przedmiot działalności firmy
- opis posiadanych zasobów/pomieszczeń
- doświadczenie w realizacji podobnych projektów
- posiadane certyfikaty i otrzymane nagrody
- misja firmy
- cele i zadania firmy, które pragniemy osiągnąć
Produkt
- opis oferowanych produktów/usług - uwypuklenie ich unikalnego charakteru, a także ich mocnych stron
- technologie (również nowe) wykorzystane do produkcji
- potrzeba jego zaistnienia na rynku, lub poszerzenia skali jego obecności na nim
Rynek
- obszar działań - wielkość rynku
- trendy i tendencje uwidaczniające się na rynku
- charakterystyka klientów
-typy klientów
-oczekiwania klientów wobec oferowanych produktów i usług
-odpowiedź na pytanie, dlaczego klienci wybierają ofertę naszą, a nie konkurencji
- charakterystyka konkurencji
-jakie to firmy
-czym się ich oferta różni od Twojej
-w czym są lepsze, a w czym gorsze
Marketing
• opis sposobów promocji i reklamy
• wykorzystywanych kanałów dystrybucji
• plan sprzedaży
Realizacja przedsięwzięcia
W TYM PUNKCIE BIZNES PLANU NALEŻY PRZEDSTAWIĆ TO,
CO MOŻE PRZYCZYNIĆ SIĘ DO POWSTANIA PRODUKTU
- możliwości produkcyjne firmy
- cykl powstawania produktu
- technologie którymi się dysponuje
- w jaki sposób, przy pomocy, jakich narzędzi uda się zrealizować opisany pomysł
Zarządzanie przedsięwzięciem
• przedstawienie kwalifikacji kadry zarządzającej
• podział zadań oraz zakres kompetencji pracowników
związanych z projektem, zajmowane przez nich
• stanowiska i rezultaty ich pracy, dotychczasowe osiągnięcia
• procedura kontroli i monitoringu realizowanych działań
Harmonogram
PRZEDSTAWIENIE OPISANYCH WCZEŚNIEJ POMYSŁÓW
W FORMIE ZADAŃ I TERMINY ICH REALIZACJI
•określenie najważniejszych przedsięwzięć, które zostaną zrealizowane
•podanie terminów ich realizacji
Finansowanie
NALEŻY DOKŁADNIE SPRECYZOWAĆ JAKIEGO RZĘDU
WSPARCIA OCZKEUJE SIĘ OD INWESTORÓW
- przedstawienie szczegółowego planu finansowego
-całkowity koszt realizacji przedsięwzięcia
-spodziewane źródła finansowania, w tym własne
-wielkość zaangażowanych środków własnych
-rzetelne udokumentowanie kapitału własnego
- aktualna sytuacja finansowa firmy
-wszelkie zobowiązania i terminy ich uregulowania
-aktualne i przyszłe struktury płacowe dla obecnych i przyszłych pracowników
- opis wszystkich projektów dotyczących przepływu gotówki
Opracowanie powinno zostać przedstawione w rocznym cyklu
Prognozy finansowe
OSZACOWANIE REZULTATÓW DZIAŁALNOŚCI FIRMY
W NAJBLIŻSZEJ PRZYSZŁOŚCI
- zestawienie przychodów i wydatków
- jakie będą generowane w przyszłości
- oszacowanie wielkości sprzedaży - najważniejsze
- koszty sprzedaży i koszty administracyjne (koszty płac pracowników, opłat dystrybucji, reklamy, marketingu i promocji)
Podsumowanie
ODNOSI SIĘ DO WSZYSTKICH GŁÓWNYCH CZĘŚCI PROJEKTU,
ZAWIERA KLUCZOWE STWEIRDZENAI KAŻDEJ Z NICH I PRZEDSTAWIA
ODBIORCY RAZ JESZCZE CAŁOŚCIOWY A ZARAZEM SYNTETYCZNY OBRAZ
POTWIERDZENIE TEGO, CO JUŻ WCZEŚNIEJ ZOSTAŁO PRZEDSTAWIONE
Można jeszcze raz pokrótce przedstawić poszczególne elementy:
- pomysł, jaki chce się wykorzystać w tym przedsięwzięciu
- rynek, na który chcemy wkroczyć z nowym produktem lub usługą
- marketing - reklama i sposób dotarcia do kupujących
- poszczególne etapy realizacji przedsięwzięcia
- zarządzanie planem produkcji, dystrybucji, koniecznych zmian, które mogą wyniknąć w trakcie całego przedsięwzięcia
- źródła finansowania i prognozę finansową
Pojęcie nauki o administracji
• Nauka Administracji ujmowana jest bardzo różnie.
• Raz jako nauka o „związku zjawisk zachodzących w procesie administrowania”,
• Innym razem jako „organizacja i funkcjonowanie i zarządzanie administracji państwowej”,
• Przyjmuje również definicję nauki społecznej, opierającej się na metodach empirycznych, której przedmiot stanowi wszechstronna wiedza o istniejącej w danym ustroju administracji publicznej
Istota przedmiotu
•środowiskiem, w którym działa administracja oraz wzajemne związki, jakie zachodzą między tymi dwoma elementami
•sprawami struktur organów administracyjnych i wzajemnego powiązania aparatu administracyjnego
•problemem kadr w administracji
•funkcjonowaniem aparatu administracyjnego
•problematyką kontroli funkcjonowania administracji
•sprawami techniki w administracji
Pojęcie nauki
• NAUKA jest terminem trudnym do zdefiniowania, ponieważ ludzie często mylą to, czym jest nauka, z jej metodologią.
• Chociaż sama nauka nie ma własnego przedmiotu badawczego, to nie każde badanie jakiegoś zjawiska traktujemy jako naukę
• NAUKA jest szczególnego rodzaju wiedzą zobiektywizowaną w postaci określonych wytworów, a także szczególnego rodzaju działalnością zbiorową ludzi, mniej lub bardziej zinstytucjonalizowaną
• METODOLOGIA to system jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania będące podstawą ewaluacji wiedzy. System ten jest zmienny - ciągle ulepszany
Normy naukowości
• 1. Intersubiektywna komunikowalność
• 2. Systematyzacja wiedzy naukowej. Pojęcie teorii
• 3. Fakt naukowy
• 4. Intersubiektywna uzasadnialnośc twierdzeń naukowych
• 5. Ogólność
• 6. Metodyczność
• 7. Specyficzność i ścisłość
• 8. Oszczędność i prostota
• 9. Abstrakcyjność
• 10. Uniwersalność
• 11. Pewność poznania naukowego
• 12. Warunkowy charakter twierdzeń naukowych
• 13. Bogactwo informacyjne, użyteczność praktyczna
Początki nauki administracji
Charakterystyczną cechą początków nauki administracji jest bogatość i różnorodność jej źródeł w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej.
W Europie początki nauki wiążą się z pewnymi kierunkami naukowego poznania państwa i
jego administracji w epoce oświecenia, a zwłaszcza w XVIII wieku i w pierwszej połowie XIX w
Początki nauki administracji ważniejsze prace
•francuskich teoretyków myśli administracyjnej, którzy zajmowali się administracją publiczną w ramach jednolitej nauki o państwie (A. F. Viviev „Etudes administratives” 1845)
•polskich reformatorów II połowy XVIII wieku oraz praktyków takich jak Staszic
•kameralistów i policystów, działających głównie w Niemczech, którzy wskazywali, jak należy urządzić administrację państwa, a także omawiali poszczególne działy poszczególnych gałęzi administracji (np. policji). Jednakże nie stworzyli oni usystematyzowanej całości na ten temat
Początki nauki administracji ważniejsze prace
•Lorenza von Steina, profesor Wiedeńskiego uniwersytetu, uważanego za twórcę nauki administracji „Die Verwaltungslehre” (1865- 1868). Uważał, on, że naukę administracji należy wyprowadzić z „wyższej koncepcji państwa”, zgodnie, z którą administracja obejmuje całą działalność państwa z wyjątkiem ustawodawstwa. Nauka administracji miała przedstawić to, co jest wspólne dla wszystkich działów administracji. Niestety Lorenz nie stworzył żadnej metody badawczej.
Ważniejsze prace_2
francuskich, polskich i niemieckich prawników-administratywistów, którym nauka administracji miała dostarczyć informacji o rzeczywistości, stanowiących podstawę do uzasadnienia dogmatycznego systemu prawa administracyjnego (Duguit, A.Okolski, Mayer)
Ważniejsze prace_3
Autorów niemieckich z początku XX wieku, którzy podejmowali pierwsze próby sformułowania teoretycznych podstaw nauki administracji. Proces ten rozpoczął J. Jastrow w pracy na temat polityki socjalnej i nauki o administracji, uzasadniając potrzebę wyodrębnienia nauki administracji od nauki prawa administracyjnego. Według jego poglądów przedmiotem nauki administracji są 2 problemy: jak się administruje i jak należy administrować.
Natomiast Stier-Somlo wprowadził podział wiedzy administracyjnej oraz politykę administracyjną. Nauka administracji według tej koncepcji miała opisywać, analizować i systematyzować rzeczywistość administracyjną.
Ważniejsze prace_4
Niemieckiego uczonego M. Webera, żyjącego na przełomie XIX i XX wieku, twórcy modelu organizacji biurokratycznej Francuskiego inżyniera H. Fayola, jednego z twórców naukowych podstaw organizacji pracy i zarządzania. Fayol zajmował się przede wszystkim zarządzaniem przedsiębiorstw, lecz na tej podstawie wyprowadził zasady bardziej ogólne, odnoszące się również do administracji państwowej. To on jest uznawany za twórcę nauki
administracji traktowanej jako nauka społeczna, która ma za zadanie rządzić się prawami podobnymi do praw przyrodniczych. Fayol wyodrębnił, także w organizacji przemysłowej, funkcje administracyjną, która ma 5 stadiów: przewidywanie, organizowanie, rozkazywanie,
koordynowanie i kontrolę. Podział ten znalazł zastosowanie w badaniach nad administracją publiczną
Źródła nauki administracji w USA
W Stanach Zjednoczonych nauka administracji związana była w dużej części z nauką o zarządzaniu i sprowadzała się głównie do problemów naukowej organizacji pracy w różnych jednostkach organizacyjnych.
Powstała ona z zarządzania prywatnymi przedsiębiorstwami.
Za głównego twórcę tej nauki uważa się F. Taylora, który po obserwacjach procesów produkcyjnych sformułował zasady racjonalnej organizacji pracy, które zostały po części przeniesione na grunt administracji publicznej.
Zadanie nauki administracji wg Taylora
Głównym zadaniem wg. Taylora jest potrzeba tworzenia właściwych warunków organizacyjnych i technicznych pracy w celu podniesienia efektywności, doboru odpowiednich ludzi do wykonywania określonych prac.
Źródła nauki administracji w USA_1
Inaczej - w stosunku do Taylora - myśleli tacy myśliciele jak W. Wilson, F. J. Goodnowa, L. D. White i W. F. Willoughby w ramach politologicznej koncepcji nauki administracji, w
której przyjmowano rozróżnienie polityki i administracji, ograniczając zadania administracji do realizacji polityki i prawa publicznego.
Celem naukowego poznania administracji było ustalenie uniwersalnych zasad administracji politycznie neutralnej i profesjonalnej.
Ważne znaczenie dla poznania administracji miał kierunek, tak zwanych stosunków międzyludzkich (human relation). Jednakże badaniami w tym zakresie zajmowały się prywatne organizacje pozarządowe
Połączenie koncepcji Taylora i Fayola
Na przełomie lat 30-40 dokonano w Stanach Zjednoczonych próby połączenia osiągnięcTaylora i Fayola, co doprowadziło do opracowania naukowych zasad administracji (L. Gulik, L. Urwick). W oparciu o założenia Gulicka została stworzona jednolita koncepcja nauki administracji.
Źródła nauki administracji w USA_2
Na gruncie Amerykańskim zrodził się również behawiorystyczny kierunek naukowego poznania administracji, reprezentowany przez M.A. Simona („Działania administracji” 1976). Podstawowym założeniem metodologicznym zawartym w tej książce było szerokie ujęcie działania organizacyjnego przez pryzmat procesów podejmowania decyzji w organizacji. Simon uważał, że procesy decyzyjne mają charakter wielopłaszczyznowy i są
interdyscyplinarne
Lata 50-60
Na przełomie lat 50-60 koncepcja samoistnej nauki administracji jako dyscypliny kompleksowej, związane jest z charakterystycznymi cechami administracji publicznej tego okresu. W głównej mierze chodzi tu o narastające komplikowanie organizacji i funkcjonowania administracji, związane z rozwojem jej funkcji i zadań, zmianami metod i form ich realizacji.
Nauka administracji jako nauka samoistna
• Koncepcja samoistnej nauki administracji jako działu kompleksowego zrodziła się we Francji.
• Jej założeniem jest badanie administracji publicznej z różnych punktów widzenia.
• Kompleksowość nauki administracji jako dyscypliny samoistnej oznacza, więc, że łączy ona w sobie elementy różnych tradycji, działów naukowych. Jest, więc nauką o charakterze interdyscyplinarnym.
• Za twórcę tej koncepcji uznawany jest G. Langrod, dający jej wyraz w artykule „Nauka administracji czy nauki administracyjne” (1957) oraz w rozdziale „Nauka administracji i jej miejsce wśród nauk sąsiednich” zamieszczonym w pracy zbiorowej: „Traite de Science
Administrative” (1966-1967).
Koncepcja Langroda
Według Langroda nauka administracji jest dyscypliną zajmującą się badaniem kompleksowych faktów administracyjnych z punktu widzenia prawnego, politologicznego, socjologicznego itp. Nie określił on jednak bliżej granic przedmiotowych. Wyżej wymieniona praca stanowi jedno z najważniejszych wydarzeń we Francji z zakresu nauk administracyjnych. Przyjmuje ona koncepcję nauk administracji jako dziedziny samoistnej o
nie prawniczym charakterze, opartej na interdyscyplinarnym wkładzie różnych gałęzi społecznych takich jak: prawo, socjologia, psychologia, politologia, historia myśli administracyjnej.
Rozwój nauki administracji we Francji
Na szczególną uwagę zasługuje 2 tomowe dzieło J. Chevaliera i D. Loschaka „Science Administrative” (1978).
Autorzy przedstawili syntezę dorobku nauki administracji we Francji i innych krajach.
Opowiadali się jednoznacznie za koncepcją nauki administracji jako autonomicznej dyscypliny nauk społecznych, nie regulując jednak możliwości uprawiania innych nauk
administracyjnych.
Koncepcja niemiecka
• Na podstawie doktryny niemieckiej przyjmuje się koncepcję nauki administracji jako samodzielnej dyscypliny mającej łączyć dorobek różnych nauk administracyjnych dotyczących tego samego przedmiotu badań, jakim jest administracja publiczna. Stanowisko takie reprezentuje między innymi W. Thieme, który opiera koncepcję administracji publicznej jako dyscypliny naukowej na cechach jej przedmiotu i metodach badawczych. Przedmiotem administracji jest administracja publiczna w ujęciu zarówno materialnym jak i funkcjonalnym.
Nauka administracji wg Thieme
Thieme przez naukę administracji rozumie, wszystkie gałęzie nauk administracyjnych z
wyjątkiem prawa administracyjnego. Jego zdaniem nauka administracji należy do nauk społecznych, jest przy tym empiryczną dyscypliną tych nauk. Natomiast z ujęcia funkcjonalnego wynika, że jest ona nauką o działaniach i podejmowaniu decyzji. Jako gałąź
nauk społecznych posługuje się ich różnymi metodami badawczymi
Rozwój nauki administracji w USA
Koncepcję nauki administracji jako dyscypliny kompleksowej, przyjmują w nauce amerykańskiej Bernestien i O'Hary.
Opracowanie należące do jej klasycznego dorobku tworzone były przez przedstawicieli
różnych dyscyplin. Co dało rezultat, że na jej współczesny obraz składa się dorobek wielu
nauk: zarządzanie, ekonomia, socjologia, nauki polityczne
Koncepcja Longchampa
• Teoretyczną koncepcje nauk administracji przedstawił F. Longchamp w pracy „Założenia nauki administracji”. Jego sposób pojmowania nauki administracji wyglądał następująco:
a) nauka administracji należy do nauk społecznych, zajmuje się bowiem zjawiskami administracyjnymi, które nalezą do grupy zjawisk społecznych i układami, które obejmują te zjawiska. Zatem w tym rozumowaniu nauka administracji to nauka zajmująca się administracją publiczna w jej szerokim otoczeniu.
b) nauka administracji ma charakter badawczy, jest nauką wartościującą, opiera się na oglądzie i wyraża w twierdzeniach spostrzegawczych i sprawdzalnych do rzeczywistości.
Reasumując, nauka administracji ma badac wszelkie uwarunkowania rzeczywistości administracyjnej, ale nie może ich wartościować. Efektem takich badań jest obiektywny
obraz rzeczywistości administracji
Koncepcja Leooskiego
• Głównym przedstawicielem koncepcji kompleksowej nauki administracji w Polsce jest Z. Leooski. Uważa on, że nauka administracji powinna badaca administrację z różnych punktów widzenia. Jest tam miejsce na spojrzenie prakseologiczne, socjologiczne jak i inne. Instytucje administracyjne powinny być badane przez pryzmat urządzeń ustroju politycznego jak i
ekonomicznego, czyli pod kątem tego, w jakim zakresie prawo i inne normy wyznaczają rzeczywiście działanie administracji, jakie inne czynniki nadają kształt administracji w danej epoce i ustroju, w jakim zakresie można w administracji wykorzystał postęp techniczny. Nauka administracji powinna integrować i porządkować wyniki badań.
• Według Leooskiego prowadzenie badań w ramach różnych dyscyplin powoduje rozproszenie wysiłków badawczych i nie pozwala na uchwycenie całości o współczesnej administracji
Pojęcie organu administracji publicznej
•Organ administracji publicznej - zasadnicza jednostka składowa administracji w sensie
podmiotowym.
•Organ administracji publicznej- osoba lub grupa osób znajdująca się w strukturze organizacyjnej władzy publicznej powołana do realizacji norm prawa administracyjnego w granicach przyznanych przez prawo kompetencji, wyposażona w odpowiednie środki materialne i ludzkie.
• Kodeks postępowania administracyjnego (KPA) przez pojecie organu administracji publicznej rozumie: Premiera, ministrów, szefów centralnych organów administracji rządowej oraz wojewodów, a także działające w ich imieniu lub we własnym imieniu inne terenowe organy administracji rządowej (zespolonych i niezespolonych), organy jednostek samorządu terytorialnego oraz podmioty powołane z mocy prawa do załatwiania indywidualnych spraw w drodze decyzji administracyjnych
Podział organów administracji publicznej
Ze względu na terytorialny zasięg działania:
- organy centralne
- organy terenowe
Organy centralne
Organy centralne to organy obejmujące zakresem swojego działania teren całego kraju, zgodnie z przyznanymi im w konstytucji i w innych ustawach kompetencjami.
Wśród organów centralnych nadrzędną pozycję zajmują organy naczelne. Wszystkie inne centralne organy są podporządkowane organizacyjnie organom naczelnym.
Organy centralne powoływane są najczęściej przez Prezesa Rady Ministrów
Organami zwierzchnimi centralnych organów są:
Sejm, Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, poszczególni ministrowie.
Układ kompetencji tych organów podobny jest do kompetencji organów naczelnych, z tym, że w sferze normotwórczej wydają one jedynie zarządzenia. Akty wewnętrzne tych organów noszą różne nazwy, najczęściej spotykane są: zarządzenia wewnętrzne, regulaminy, wytyczne, instrukcje.
Centralne organy administracji są organami zwierzchnimi terytorialnych organów administracji
Organy terenowe
Organy terenowe to takie, których kompetencje rozciągają się wyłącznie na część terytorium państwa odpowiadająca najczęściej jednostce podziału administracyjnego np. województwo,
powiat, gmina
Administracja rządowa w terenie
• Administracja rządowa w terenie dzieli się na:
- zespoloną,
- niezespoloną
Administracja zespolona - oparta jest na zasadach zespolenia i zwierzchnictwa wojewody,
warunkującego skuteczne wykonywanie zadań tej administracji.
Kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży działają pod zwierzchnictwem wojewody, z ustawowego upoważnienia bądź w imieniu własnym, jeżeli ustawa tak stanowi.
Zespolenie służb, inspekcji i staży w administracji rządowej w województwie następuje pod
zwierzchnictwem wojewody w jednym urzędzie, chyba, że ustawa nie przewiduje zespolenia w jednym urzędzie.
Z zachowaniem przepisów o tajemnicy państwowej i innych rodzajów tajemnicy określonych ustawami, wojewoda ma prawo wglądu w tok każdej sprawy prowadzonej na obszarze województwa przez organy administracji państwowej.
W sytuacji, kiedy kierownik służby, inspekcji lub straży wykonuje zadania i kompetencje w imieniu wojewody i gdy ta służba, inspekcja czy straż jest włączona do urzędu wojewódzkiego, to mamy wówczas zespolenie bezpośrednie (pod jednym zwierzchnikiem i w jednym urzędzie).
Zaś sytuację, gdy kierownik służby, inspekcji lub straży działa we własnym imieniu, realizuje jemu przypisane kompetencje i gdy posiada aparat pomocniczy w postaci komendy, inspektoratu lub innej jednostki organizacyjnej niewchodzącej w skład urzędu wojewódzkiego, to wówczas występuje zespolenie pośrednie, gdy dany kierownik działa pod zwierzchnictwem wojewody.
Szczegółową organizację zespolonej administracji rządowej w województwie określa statut urzędu wojewódzkiego nadawany przez wojewodę, i zatwierdzany przez Prezesa Rady Ministrów.
Wojewoda jest zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej. Kieruje nią, koordynuje jej działalność, zapewnia warunki do skutecznego jej działania i ponosi odpowiedzialność za rezultaty jej działania.
Skład organów administracji zespolonej
• Komenda Wojewódzka Policji,
• Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej,
• Kuratorium Oświaty,
• Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Farmaceutycznej,
• Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Handlowej,
• Wojewódzki Inspektorat Nadzoru Budowlanego,
• Wojewódzki Inspektorat Inspekcji Nasiennej,
• Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska,
• Wojewódzki Inspektorat Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych,
• Wojewódzki Inspektorat Weterynarii,
• Wojewódzki Oddział Służby Ochrony Zabytków,
• Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin
Administracja niezespolona
Administracja niezespolona (dotychczas określaną mianem specjalnej) to terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwym ministrom bądź kierownikom państwowych osób prawnych i kierownikom innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej na obszarze województwa, wobec której wojewoda posiada uprawnienia koordynacyjne, opiniodawcze i w pewnym zakresie - kontrolne.
Są to wyspecjalizowane organy administracji, których kompetencje mieszczą się w ramach jednego resortu (quasi-resortu). Oparte są z reguły na zasadzie centralizacji. Działają w
ramach zasadniczego podziału lub w ramach podziałów specjalnych
Organy administracji niezespolonej działające na obszarze województwa obowiązane są do:
•uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy, np.: przez dyrektorów urzędów morskich.
•zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody.
•składania wojewodzie rocznych informacji, a na żądanie wojewody także bieżących wyjaśnień o swojej działalności na obszarze województwa
Organy rządowej administracji niezespolonej
•Dowódcy Okręgów Wojskowych, Szefowie Wojewódzkich Sztabów Wojskowych, Wojskowi Komendanci Uzupełnień
• Dyrektorzy Izb Skarbowych, Naczelnicy Urzędów Skarbowych, Dyrektorzy Urzędów Kontroli Skarbowych
• Dyrektorzy Okręgowych Urzędów Górniczych i Specjalistycznych Urzędów Górniczych
• Dyrektorzy Okręgowych Urzędów Miar i Naczelnicy Obwodowych Urzędów Miar
• Dyrektorzy Okręgowych Urzędów Probierczych i Naczelnicy Obwodowych Urzędów Probierczych
• Dyrektorzy Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej
• Dyrektorzy Izb Celnych i Naczelnicy Urzędów Celnych
• Dyrektorzy Urzędów Morskich
• Dyrektorzy Urzędów Statystycznych
• Dyrektorzy Urzędów Żeglugi Śródlądowej
• Komendanci Oddziałów Straży Granicznej, Komendanci Strażnic Oraz Komendanci Granicznych Placówek Kontrolnych i Dywizjonów Straży Granicznej
• Okręgowi Inspektorzy Rybołówstwa Morskiego
• Państwowi Inspektorzy Sanitarni
• Jednostki terenowe podległe Prezesowi Agencji Rynku Rolnego np. Główny Inspektorat Weterynarii)
• Wojewódzki Inspektor Transportu Drogowego
Terenowe organy administracji publicznej
-Organy administracji państwowej
-Organy administracji samorządowej
Terenowe organy administracji państwowej
•Terenowe organy administracji specjalnej zespolone są z wojewodą. Zespolenie to ma charakter personalny i kompetencyjny.
•Zespolenie personalne polega na tym, iż wojewoda powołuje kierowników zespolonych służb i inspekcji w porozumieniu z właściwym ministrem lub po zasięgnięciu jego opinii.
•Zespolenie kompetencyjne polega na tym, że wojewoda koordynuje działalność administracji
zespolonej, np. składane są mu doroczne sprawozdania
Kompetencje Wojewody jako organu administracji państwowej o kompetencji ogólnej
1. Reprezentuje Rząd RP w województwie
2.Odpowiada za wdrażanie polityki państwa w województwie
3.Wykonuje inne zadania państwowe, np. podpisuje kontrakty wojewódzkie,
4.Koordynuje prace administracji zespolonej,
5.Nadzoruje prace podporządkowanej administracji państwowej w trybie instancyjnym,
6.Nadzoruje działalnośc samorządu tylko pod względem zgodności z prawem
7.Kieruje pracami urzędu wojewódzkiego
Samorząd terytorialny
Samorząd wojewódzki - wspólnota osób zamieszkujących województwo
Samorząd powiatowy - wspólnota osób zamieszkujących powiat
Samorząd gminny - wspólnota osób zamieszkujących gminę
Samorząd terytorialny tworzy lokalna wspólnota mieszkańców zamieszkujących dane terytorium.
Cechy:
•Ma osobowość prawną, własny majątek,
•Działa autonomicznie, jego samodzielność podlega kontroli sądowej i prawnej
•Organy samorządu wybierane są w sposób demokratyczny w wyborach bezpośrednich lub
pośrednich,
•Ma prawo stanowienia prawa lokalnego
•Ustrój określają przepisy prawa powszechnie obowiązującego oraz przepisy wewnętrzne
Organy samorządu terytorialnego:
Samorząd gminny
Organ stanowiący: Rada gminy, prezydium
Organ wykonawczy: Wójt, Burmistrz, Prezydent
Urząd Gminy, Miasta, Miasta na prawach
powiatu
Zadania samorządu gminnego
Własne:
•Utrzymanie czystości, wywóz śmieci, utylizacja odpadów
•Drogi gminne, opieka nad cmentarzami, stadionami
•Szkoły podstawowe, żłobki, przedszkola
•Gminne ośrodki zdrowia, kultury
Zlecone:
•Akta stanu cywilnego
•Rejestracja pojazdów
Organy samorządu terytorialnego
Organ stanowiący: Rada Powiatu
Organ wykonawczy: Zarząd, Starosta, Urząd Powiatowy
Zadania samorządu powiatowego
Własne
- Szkoły średnie,
- Szpitale powiatowe, poradnie
- Domy opieki społecznej
- Transport i drogi między gminne
- Przeciwdziałanie bezrobociu, PUP
Zlecone
- Koordynacja działalności Komendy Policji, PSP, PIOŚ
Organy samorządu wojewódzkiego
Organ stanowiący: Sejmik wojewódzki
Organ wykonawczy: Zarząd, Marszałek, Urząd Marszałkowski
Zadania samorządu wojewódzkiego
Realizuje politykę rozwoju regionalnego całego województwa poprzez:
•Projekty regionalne finansowane z UE
• Kontrakty regionalne z funduszy strukturalnych, spójności, rozwoju regionów wiejskich
• Nadzór wojewódzkich szpitali, WZOZ-ów
• Nadzór wojewódzkich instytucji kultury (teatr, filharmonia, woj. biblioteka publiczna)
• Odpowiedzialność za drogi wojewódzkie
• Inicjowanie powstawanie państwowych wyższych
uczelni zawodowych
System finansowy państwa
System finansowy państwa - lub innego podmiotu to zespół instytucji prawnych połączonych w sposób celowy i logiczny w całość służący gromadzeniu śr pieniężnych i ich
wydatkowaniu.
System ten cechuje się szacunkiem do wartości prywatnej, jaki i chronienie i respektował zasady wolności gospodarczych
Elementy systemu finansowego
Elementy systemu finansowego - system finansowy może być podzielony przy zastosowaniu 3 kryteriów:
1.Kryterium podmiotowe
2. Kryterium prawne
3.Kryterium instytucjonalne
Ad.1.Kryterium podmiotowe
- władze ustawodawcze szczebla centralnego samorządowego (parlament, Rady Gminy),
- władze wykonawcze wymienionych szczebli (rząd zarząd) aparat finansowy zajmujący się realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą zarządzaniem budżetem bądź funduszami publicznymi ubezpieczeniowymi
- jednostki (podmioty) sektora publicznego, które finansowane są z funduszu publicznego (np. straż pożarna, szpitale)
Ad.2. Kryterium prawne - najistotniejszym prawem jest konstytucja, potem ustawy, rozporządzenia i zarządzenia Ministra Finansów i Rady Ministrów, uchwały rady gmin, normy prawa cywilnego
Ad.3.Kryterium instytucjonalne - najważniejszym elementem jest budżet państwa,
budżety gmin, fundusze ubezpieczeń społecznych, pozostałe fundusze
System finansowy obejmuje elementyν STAŁE (system budżetowy i system finansowy Banku Centralnego) elementy ZMIENNE (system finansowy przedsiębiorstw publicznych, zakładów użyteczności publicznej oraz systemy instytucji publicznych o charakterze parafiskalnym)
Polityka fiskalna - celowa i świadoma działalność ludzi i instytucji polegająca na
wyznaczaniu realizacji celów za pomocą środków finansowych.
PF jest częścią polityki państwa w ogóle, określa wydatki państwa oraz inne operacje finansowe, dzięki którym mogą być realizowane zadania, zamierzenia w sferze realnej. PF jest prowadzona prawidłowo, jeżeli jej cele są ogólnie akceptowane i skutecznie realizowane.
Prawidłowo prowadzona PF powinna spełniać następujące warunki:
-cele, jakie chce realizować PF muszą być realne
-cele nie mogą być sprzeczne
-cele i środki PF powinny być jasno sformułowane i przekazane do realizacji konkretnym, adresatom
Gospodarka finansowa - to działalność polegająca na gromadzeniu i wydatkowaniu śr
pieniężnych, obejmuje również przygotowanie operacji pieniężnych poprzez dokonanie wyboru źródeł dochodów pieniężnych, wyboru sposobu przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, a także działalności organizatorskich w postaci tworzenia zespołu ludzi ustalania zakresu czynności oraz odpowiedzialności za działanie związane z wykonywaniem operacji pieniężnych.
Realizacja GF może się odbywać za pomocą 3 metod:
- samofinansowania (dochody pokrywają wydatki)
-finansowanie zwrotne (kredyty)
-finansowanie bezzwrotne (wyposażenie jednostek budżetowych w środki pieniężne)
Finanse publiczne - opierają się na władztwie sektora publicznego i powstają przymusowo, powinny być narzędziem realizacji interesu ogółu społeczeństwa, funkcjonują wg planów sporządzonych na przyszłość, rozmiary publicznych zasobów i operacji za ich pośrednictwem przeprowadzonych są znacznie w większej skali niż zasoby i operacje podmiotów
prywatnych (duże skale zasobów i operacji pieniężnych), ocena następuje przy użyciu kryteriów politycznych
Finanse prywatne - są tworzone na podstawie czynności cywilno - prawnych, najczęściej
skoncentrowane są na korzyści indywidualne - realizacja zysku, podmioty gospodarują
dostosowując swoje działanie do zmieniających się warunków rynkowych, mała skala zasobów i operacji pieniężnych.
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH
1. Funkcja alokacyjna
2. Funkcja redystrybucyjna
3. Funkcja stabilizacyjna
Funkcja alokacyjna - wyraża się w oddziaływaniu finansów publicznych na proces rozmieszczania czynników produkcji i strukturę produkcji. Finanse publiczne są instrumentem alokacji wszędzie tam gdzie zawodzi rynek. Ingerencja państwa w życie
gospodarcze powinno sprowadzać wyłącznie do:
- ustanowienia odpowiednich przepisów prawnych
- wyznaczających dopuszczalne granice funkcjonowania rynku
- pobieranie danin publicznych (podatki cła opłaty)
- prowadzenie polityki pieniężnej
- wydatkowanie uzyskanych śr finansowych na zakup dóbr i usług w sektorze prywatnym, zatrudnienie pracowników w administracji państwowej i świadczenie usług, które oferowane są społeczeństwu bezpłatnie lub za opłatą niepokrywającą kosztów
Funkcja redystrybucyjna - polega na podziale dochodu narodowego zgodnie z tym, co
społeczeństwo w danym okresie uważa za sprawiedliwe. Tę funkcję najlepiej realizuje
budżet uzupełniający, rolę odgrywają banki, system ubezpieczeń społecznych oraz np. giełda
papierów wartościowych
Funkcja stabilizacyjna - polega na utrzymaniu wysokiego poziomu stanu zatrudnienia,
racjonalnego poziomu stabilności cen, właściwej stopy wzrostu gospodarczego uwzględnieniem jego efektów dla bilansu płatniczego
Finanse publiczne dają odp.
- Dlaczego władze publiczne zgłaszają popyt na pieniądz w takiej a nie innej wysokości
- Jakie czynniki kształtują wielkość tego popytuν
- W jaki sposób popyt na pieniądz może być zaspokojony (podatki pożyczki) i jakie są granice ciężarów fiskalnych
- Jakie skutki dla gospodarki i społeczeństwa powoduje kreowanie popytu na pieniądz przez władze publiczne
- Jakie skutki dla społeczeństwa i gospodarki przynosząν wydatki dokonywane przez władze publiczne
- Jakie instrument tworzenia funduszy publicznych powinny być zastosowane, aby ograniczyć negatywne skutki redystrybucji dochodów przez władze publiczne
- Do jakiego stopnia możliwe jest akceptowanie przez społeczeństwo nierównomiernego rozkładu dochodów jako skutek działania mechanizmu rynkowego
- Jakie dziedziny życia i gospodarki publicznej powinny być finansowane z funduszy publicznych
- Jakie powinny być relacje między różnymi szczeblami władz publicznych, aby ich działalność była należycie skoordynowana z punktu widzenia realizacji celów
społecznych i gospodarczych
- Jak powinien być zbudowany aparat skarbowy, aby możliwe było skuteczne ściąganie podatków i aby akceptowane były przez społeczeństwo zasady ponoszenia ciężarów publicznych
Suwerenność państwowa w dziedzinie polityk pieniężnej
- Państwo jest suwerenem w dziedzinie polityki pieniężnej, suwerenność wyraża się w nie podleganiu żadnym innym władzom wew i zew wyraża się w 3
atrybutach:
1.Państwo ma prawo do ustanawiania i emitowania pieniądza państwowego jako obowiązującego środka płatniczego
2.Państwo ma prawo do ustanawiania i pobierania w trybie publicznym dochodów
3. Państwo ma prawo do dokonywania wydatków związanych z wykonywaniem funkcji publicznych
Suwerenność państwowa w dziedzinie polityk pieniężnej
Współczesne państwa przekazują innym podmiotom prawo do stanowienia dochodów publicznych. Określa się to mianem DECENTRALIZACJI FINANSOWEJ - która ma postać tzw. reglamentacji:
ν POZYTYWNEJ (konstytucyjne i ustawowe wyliczenie, kompetencje niepaństwowych podmiotów publicznych zakresie gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków)
ν NEGATYWNEJ (opiera się na zasadzie domniemania kompetencji we wszystkich sprawach niezastrzeżonych do wyłącznej własności organów państwowych
BUDŻET PAŃSTWA
Cechy instytucji budżetu państwa
- Scentralizowany fundusz redystrybucyjny służący do realizacji funkcji państwa
- Gromadzenie środków w budżecie ma charakter przymusowy i bezzwrotny
- Ma charakter ustawy (prawo)
- Ten proces gromadzenia i wydatkowania ma - charakter ekonomiczny i społeczny
- Jest urządzeniem planistycznym w zakresie kształtowania dochodów i wydatków w określonym z góry czasie ( w Polsce równy roku kalendarzowego)
- Budżet określają strumienie dochodów i wydatków państwa
- Budżet mimo wszystko nie odzwierciedla całokształtu operacji państwa, więc nie może być jedynym kryterium oceny działalności państwa
Funkcje budżetu państwa:
- redystrybucyjna (rozdzielcza)
- stabilizacyjna (wyrównawcza)
- lokacyjna,
- fiskalna (skarbowa)
- stymulacyjna (bodźcowa)
- kontrolna (wiąże się z rozdzielczą
Zasady budżetowe
1.Zasada jedności - aspekt formalny: jest to postulat obejmowania całości dochodów i wydatków w jednym akcie prawnym; aspekt nieformalny: suma dochodów przeznaczona jest na pokrycie całości wydatków budżetowych bez celowego łączenia pewnych
wydatków z określonymi dochodami budżetowymi
2.Zasada równowagi budżetowej - polega na tym by bieżące dochody były wystarczające do pokrycia globalnych wydatków w przypadku wystąpienia deficytu należy ustalić sposób jego pokrycia.
Jeżeli jest nadwyżka to przeznacza się ją na dodatnie wydatki, to zasada postuluję
równowagę
3.Zasada szczegółowości - postuluje by dochody i wydatki ujęto z podziałem na grupy wg ustalonej klasyfikacji, zasada ta ma aspekt rzeczowy: dochody
powinny być przedstawione wg źródeł pochodzenia, a wydatki wg przeznaczenia, oraz aspekt ilościowy: dochody i wydatki powinny być ujęte w określone kwoty, kwoty dochodu oznaczają minimalne sumy, kwoty wydatków oznaczają granicę, której wykonawcy
budżetu nie mogą przekroczyć
4.Zasada roczności budżetu - ta zasada postuluje uchwalenie przez sejm budżetu przed
rozpoczęciem roku w jakim ma on być realizowany
5.Zasada jasności, przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony parlamentowi i
społeczeństwu w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu, ułatwiając przez to ocenę jego wykonania
6.Zasada gospodarności - racjonalne i oszczędne wydawanie środków budżetowych
FORMY ORGANIZACYJNE GOSPODARKA BUDŻETOWA
1. System powiązań brutto
2. System powiązań netto
System powiązań brutto - ta działalność jest prowadzona wyłącznie przez jednostki
budżetowe, dochody i wydatki objęte są w całość budżetem państwa, realizacja wydatków
jest niezależna od osiągalnych dochodów, jeżeli jednostka osiąga dochody przekazuje je do
budżetu, środki finansowe przekazywane do dyspozycji tych jednostek i niewykorzystane w
ciągu roku wygasają z upływem tego roku
System powiązań netto - ten system oznacza, ze podmiot pokrywa wydatki z osiągniętych
przychodów np. ze sprzedaży wyrobów lub odpłatności za usługi, a różnica między
dochodami a wydatkami zostaje wpłacona do budżetu. W przypadku deficytu podmiot może
otrzymać dotację budżetową. Są bardziej elastyczne od jednostki budżetowej.
Zakład budżetowy
Formę zakładu budżetowego nadaje państwowej jednostce dysponent w określonej części
budżetu. Zakłady nie mają osobowości prawnej, korzystają wyłącznie z samodzielności
organizacyjnej i ograniczonej samodzielności finansowej
Gospodarstwa pomocnicze
Zakłady budżetowe prowadzą działalność uboczną w formie gospodarstwa pomocniczego
Gospodarstwo to obsługuje macierzystą jednostkę ale może uzyskiwać dochody ze sprzedaży
towarów czy usług innych zew odbiorcom Posiadają odrębność organizacyjną i finansową,
mogą być płatnikami podatku i dochodowego i od towarów i usług
Fundusze celowe - utworzone na mocy aktu prawnego, forma organizacyjna służąca organom władz publicznych do gromadzenia środków ze ściśle określonych źródeł, zgromadzone fundusze mogą być przeznaczone na ściśle określone cele, jeżeli taki fundusz
funkcjonuje dłużej niż rok to środki niewydane w danym roku mogą być wykorzystane w latach następnych, aż do likwidacji funduszu.
Dochody Funduszów celowych
1. Fundusze celowe mogą uzyskać dochody typu budżetowego, podatki opłaty publiczne,
przychody ze sprzedaży, dobrowolne wpłaty ludności prowadzących
działalność zarobkową, dochody uzupełnione dotacjami z budżetu lub z funduszu celowego wyższego szczebla
Przedmioty finansowania:
Fundusze celowe wspomagają finansowo dziedziny o ograniczonych możliwościach
samofinansowania, finansują ochronę środowiska naturalnego, finansują określone dziedziny np. rolnictwo
Metody finansowania:
Fundusze finansujące:
- metodą budżetową (dotacyjną)
- metodą kredytową (zwrotności-pełna odpłatność)
- metodą mieszaną budżetowo-kredytową
Organy administrujące funduszami: są fundusze administrujące przez organy państwowe i
samorządowe i fundusze specjalne
Nazwy przykładowych funduszy celowych :
- Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
- Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osóbν Niepełnosprawnych,
- Kasa Rolnicza Ubezpieczeń Społecznych,
- Fundusz Pracy,
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska,
- Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
- Fundusz Alimentacyjny,
- Fundusz Kombatantów.
Dysponenci budżetu
W Polsce obowiązuje 3-stopniowa struktura organizacyjna dysponentów środków budżetu państwa.
- Głównym dysponentem pierwszego stopnia są jednostki budżetowe, które są dysponentem części budżetowych, dysponują one środkami budżetowymi przeznaczonymi na wydatki ustalone w danej części budżetu, są nimi Organy Administracji Państwowej,
Kierownicy Centralnych Urzędów Administracji Państwowej, wojewodowie lub inne jednostki, którymi Minister Finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego
- Dysponent drugiego stopnia to państwowe jednostki budżetowe podległe bezpośrednio
dysponentom głównym.
- Dysponenci trzeciego stopnia ,czyli państwowe jednostki budżetowe podlegające dysponentom głównym albo drugiego stopnia, które otrzymane środki budżetowe wykorzystują na swoje potrzeby nie mając prawa dalszego ich przekazywania np. szkoły straż pożarna
Konstrukcja budżetu
Dochody budżetowe -to środki pieniężne pobierane przez państwo lub gminę od osób
fizycznych oraz innych źródeł na sfinansowanie wydatków związanych z realizacją zadań
państwowych. Dochody budżetowe mogą być klasyfikowane wg 3 kryteriów:
1 Kryterium ekonomiczne - wg źródeł pochodzenia, które określa ustawa, dochodami są minimalne podatki, opłaty, obowiązkowe wpłaty z zysku, cła, wpłaty na rzecz budżetu, wpływy z zysku NBP, darowizny spadki, dochody z najmu lub dzierżawy
2 Kryterium prawne - wszystkie dochody możemy podzielić na: dochody bezzwrotne i zwrotne (spłata kredytu); dochody odpłatne i nieodpłatne; doch zasadnicze i uboczne (podatki); dochody przymusowe i dobrowolne (zakup obligacji)
3.Kryterium organizacyjne - dokonuje podziału na dochody poszczególnych rodzajów budżetu: budżet państwa i gminy.
Dochody podatkowe gmin - z opłat z tytułu udziału w podatku stanowiącym dochody
budżetu państwa, subwencje oświatowe i ogólne, dotacje na zadania z zakresu administracji gminy, emisja komunalnych obligacji
Wydatki - to środki pieniężne przekazywane z budżetu państwa lub gminy na finansowanie zadań.
Kryteria podziału wydatków:
1.Kryterium ekonomiczne -nabywcze-te wydatki związane są z dokonywaniem przez państwo zakupu dóbr i usług z charakterze materialnym, określają one wysokość udziału państwa w produkcie społecznym; redystrybucyjne-(transfery) decydują o wykorzystaniu
produktu społecznego)
2.Kryterium z punktu widzenia zadań realizowanych przez podmiot publicznoprawny:
wydatki dotyczą niezbędnej działalności dla sprawnego funkcjonowania państwa, na
wojsko, policję, wydatki na działalność socjalnokulturalną, wydatki na zapewnienie równomiernego wzrostu gospodarczego, wydatki na obsługę długu publicznego.
3.Kryterium wg konieczności ponoszenia: konieczne i pożądane
4.Kryterium ze względu na charakter ponoszonych wydatków: inwestycyjne i
bieżące
Prawo Wagnera
W praktyce gospodarczej mówi się o tzw. prawie Wagnera czyli prawie nieustannego wzrostu
wydatków publicznych, który jest uwarunkowany następującymi czynnikami:
- czynniki socjologiczne-nieustanne rozszerzanie działalności podmiotów publicznoprawnych
- czynniki o charakterze historycznym, zdecydowana większość państw jest obciążona długiem publicznym, a jego obsługa powoduje zwiększające się z roku na rok wydatki
- czynniki publiczne
- czynniki ekonomiczno-społeczne - postęp techniczny wzrost dochodu ma jednego mieszkańca, struktura demograficzna
Optymalny poziom wydatków publicznych jest przekroczony wówczas, gdy społecznie niekorzystne konsekwencje wzrostu opodatkowania w skutek wzrostu wydatków zaczynają przeważać nad społecznymi korzyściami ze wzrostem wydatku
Klasyfikacja prawna dochodów i wydatków:
W Polsce klasyfikacji budżetowej występują podstawowe podziałki, do których zalicz się: części działy, rozdziały paragrafy i pozycje
Części - jest podziałką o charakterze podmiotowym, oznacza organ państwowy, dotyczy organów kontroli Sąd Najwyższy, naczelnych centralnych organów administracyjnych, Ministerstwo Skarbu Państwa
Dział - jest podziałką o charakterze przedmiotowym oznacza dział gospodarki narodowej np. rolnictwo transport handel zagraniczny
Rozdział - jest przedziałką przedmiotową o szczegółowym charakterze w ramach działów
organizuje się rozdziały na dział Oświata i wychowanie rozdział Szkoły podstawowe
Paragraf - jest podziałką o charakterze rodzajowym w sposób szczegółowy określa
formę pobierania dochodów i rodzaj wydatków budżetowych
Pozycja - jest podziałko rodzajową o charakterze dobrowolnym, określa rodzaj wydatków w ramach paragrafu
Deficyt budżetowy - występuje wtedy, gdy dochody ze źródeł zwyczajnych nie mają pokrycia w zaplanowanych wydatkach.
Podaje się następujące teorie równowagi budżetowej:
1.Klasyczna teoria - sprawdza się w gospodarce liberalnej opiera się na materialnej równości między dochodami a wydatkami, jej zasady to: trudno jest osiągnąć stan idealnej równowagi, ponieważ budżety uchwalane są jako zrównoważone a realizowane i wykonywane jako
deficytowe, równowagę uzyskuje się w sposób sztuczny, zapominając o niektórych wydatkach
2. Teoria systematycznego deficytu - oparta na założeniach :
-deficyt nie jest złem o ile nie współistnieje z deficytem bilansu płatniczego
-jest pożądany, ponieważ może spowodować zmniejszenie bezrobocia
Wady systemu deficytowego - musi być sfinansowany ze źródeł nadzwyczajnych może powodować inflację, przy systematycznie utrzymującym się deficycie państwo zmuszone jest do przyjęcia kredytu na coraz gorszych warunkach,
3.Teoria budżetów cyklicznych- opiera się na założeniach, że deficyt jest dopuszczalny w pewnym okresie o ile zostanie skompensowany nadwyżkami w
okresach przyszłych. Zaostrzenia nadwyżki mogą być przechwytywane przez lobby (grupy) polityczne w związku z realizacją programów wyborczych, cykle są nieregularne, a realizacja tej teorii wymaga stabilnej koniunktury gospodarczej. Nie ma żadnej gwarancji, że
wysokość nadwyżek w okresie koniunktury pokryje późniejsze deficyty
4. Teoria impasu - opiera się na przypuszczeniu, że rozwój koniunktury będzie taki a nie inny i impas zastój jest nadwyżką w budżecie wydatków nad zaplanowanymi dochodami ze źródeł zwyczajnych większość współczesnych budżetów uchwalana jest w impasem. PODATKI - jest to główne źródło dochodów państwa pobierane w celu pokrycia jego wydatków.
Podatek to pieniężne, przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne świadczenie na rzecz państwa, które ustalane jest na podstawie prawa określającego warunki jego wysokości, termin płatności. W praktyce postuluje się pewne zasady, które określają warunki, jakie powinien spełniać system podatkowy: równość prawość, dogodność, taniość, brak zniechęcających
sutków dla pracy i przedsiębiorstwa
Technika podatkowa
W konstrukcji każdego podatku można wyodrębnić stałe elementy, które dotyczą szerokiego kręgu zagadnień prawnych, rachunkowy, uwarunkowań realizacji obowiązku podatkowego.
Elementy konstrukcji podatku
- podmiot podatku-to organ władzy i administracji państwa ustalający i pobierający świadczenie podatkowe oraz inne instrukcje publiczno-prawne, posiadające uprawnienia w tym zakresie -to podmiot czynny, a podmiot bierny to płatnik i podatnik to os fizyczna lub prawna.
- Stawki podatkowe -zwane stopami podatkowymi,
- Zwolnienia podatkowe - wyłączenie z obowiązku podatkowego
- Zniżki podatkowe - podwyższenie wysokości podatku ustalonego zgodnie z obowiązującymi stawkami.
Rodzaje podatków:
1.Kryterium wg podmiotu opodatkowania: przychodowe, dochodowe, majątkowe, konsumpcyjne od wydatków
2.Kryterium wg źródeł pokrycia należności podatkowych: pośrednie, bezpośrednie
3.Kryterium władztwa podatkowego: nakładane przez państwo i przez władze samorządowe
4.Inne kryteria: zwyczajne, nadzwyczajne, celowe
Podatki majątkowe - mogą obciążać ogólną wartość majątku, jego przyrost, przekazanie majątku w formie spadku, przeniesienie praw majątku. Mogą występować stale, okresowo
lub jednorazowo, mogą być realne (uszczuplają substytuty majątkowe), nominalne (płacone z bieżącego dochodu)
Podatki przychodowe - prowadzenie działalności gospodarczej i z osiąganymi z tego tytułu przychodami: pobierane niezależnie od wyników działalności gosp, korzystny instrument fiskalny państwa, są sprzymierzeńcem państwa w równoważeniu budżetu, silnie cenotwórcze, mogą generować inflację
Podatki dochodowe -są przykładem zawłaszczenia przez władze publiczne dochodów prywatnych: nawiązują do nadwyżki finansowej wypracowanej przez podatników, są korzystniejsze dla podatnika niż dla władz publicznych, może obciążać łączny dochód podatnika uzyskany ze wszystkich źródeł lub występować w postaci od dochodów cząstkowych
Podatki konsumpcyjne - są zbliżone do podatków przychodowych, przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na niektóre dobra (VAT, akcyza)
Podatki bezpośrednie - istnieje bezpośrednia zależność między płaconym podatkiem czyli wysokością płacenia a podatkiem (stawka liniowa)
Podatek od wartości dodanej (VAT) - jego istota wyraża się w tym, że płatnik płaci podatek
Mienie gminy
- Mieniem gminy jest własność i inne prawa majątkowe należące do gmin i ich związków oraz mienie innych gminnych osób prawnych.
- Ustawa z 8 marca 1990r. wymienia sposoby nabycia mienia gminnego w art.44 w 6 punktach.
- Podmioty mienia gminnego samodzielnie decydują o przeznaczeniu i sposobie wykorzystywania składników majątkowych, przy zachowaniu wymogów zawartych w
odrębnych przepisach prawa i w samej ustawie z 8 marca 1990r.
- Ustawa normuje sposób składania oświadczeń woli w imieniu gminy w zakresie zarządu mieniem oraz ustala, że gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych gminnych osób prawnych, a one nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.
Mienie powiatu
- Mieniem powiatu jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez powiat lub inne powiatowe osoby prawne.
- Innymi powiatowymi osobami prawnymi są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają taki status, oraz te osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez powiat.
- W stosunkach cywilnoprawnych powiat jest podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia powiatu nienależącego do innych powiatowych osób prawnych.
- Sposoby nabycia mienia przez powiat określają art.47 ustawy o samorządzie powiatowym oraz rozporządzenia RM, wydawane na podstawie upoważnienia zawartego w tym artykule.
- Wymieniona ustawa normuje sposób składania oświadczeń woli w sprawach majątkowych w imieniu powiatu oraz nakazuje, aby zarząd i ochrona mienia powiatu były wykonywane ze szczególną starannością.
Powiat nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych powiatowych osób prawnych, chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej.
Mienie samorządu województwa
- Mieniem województwa jest własność i inne prawa majątkowe nabyte przez województwo lub inne wojewódzkie osoby prawne.
- Innymi wojewódzkimi osobami prawnymi są samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają wprost taki status oraz te osoby prawne, które mogą być na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo.
- Województwo jest w stosunkach cywilnoprawnych podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia województwa nienależącego do innych wojewódzkich osób prawnych.
- Ustawa o samorządzie wojewódzkim reguluje sposoby nabycia mienia województwa oraz przekazywanie województwu mienia Skarbu Państwa oraz mienia Skarbu Państwa będącego we władaniu państwowych osób prawnych, służącego realizacji zadań województwa oraz składanie oświadczeń woli w imieniu województwa. Wojewódzkie osoby prawne samodzielnie decydują- w granicach ustaw- o sposobie wykonywania należących do nich praw majątkowych.
Samorząd terytorialny (gospodarka finansowa j.s.t.).
- Uregulowania prawne dotyczące gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego znalazły się:
- w ustawie z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym
- w ustawach z 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa
Do wszystkich jednostek samorządu terytorialnego można stwierdzić, że:
-prowadzą samodzielną gospodarkę finansową,
-podstawą tej gospodarki jest budżet, który ustawy o samorządzie powiatowym i województwa nazywają planem finansowym,
-budżet uchwalany jest przez organ stanowiący i kontrolny danej jednostki,
-nadzór w zakresie spraw finansowych w odniesieniu do wszystkich jednostek samorządu terytorialnego sprawuje regionalna izba obrachunkowa.
Do wszystkich jednostek samorządu terytorialnego maja zastosowanie przepisy ustawy z 26 listopada 1998r. o finansach publicznych.
Samorządowe Kolegia Odwoławcze.
- Samorządowe kolegium odwoławcze jest organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów k.p.a i ustawy z 29 sierpnia 1997r. - Ordynacja podatkowa, w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwych jednostek samorządu
terytorialnego, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
- W szczególności kolegium jest organem właściwym do rozpatrywania odwołań od decyzji, zażaleń na postanowienia, żądań wznowienia postępowania i stwierdzenie nieważności decyzji.
- W sprawach należących do zadań organów samorządowych województwa właściwe jest kolegium mające siedzibę w mieście będącym siedzibą władz samorządowych. Kolegia są państwowymi jednostkami budżetowymi.
- Organami kolegium są zgromadzenia ogólne kolegium i prezesa kolegium. W skład kolegium wchodzą prezes, wiceprezes i pozostali członkowie. Liczbę członków kolegium określa zgromadzenie ogólne kolegium na wniosek prezesa.
Samorządowe kolegia odwoławcze- organizacja
- Członkostwo w kolegium ma charakter etatowy lub pozaetatowy.
- Kadencja prezesa kolegium trwa 6 lat licząc od dnia powołania. Członka kolegium powołuje Prezes RM, na wniosek prezesa kolegium, zgłoszony po uzyskaniu opinii zgromadzenia ogólnego kolegium.
- Członkostwa w kolegium nie można łączyć z mandatem posła lub senatora, mandatem radnego lub członkostwem w organie wykonawczym jednostki samorządu terytorialnego, członkostwem w kolegium regionalnej izby obrachunkowej oraz zatrudnieniem w urzędzie gminy, starostwie oraz urzędzie marszałkowskim.
- Kolegium orzeka w składzie 3 osobowym, chyba ze przepisy szczególne stanowią inaczej. Składowi orzekającemu przewodniczy prezes lub etatowy członek kolegium.
- Orzeczenia kolegium zapadają po przeprowadzeniu rozprawy lub na posiedzeniu niejawnym i są w formie decyzji albo postanowienia. Orzeczenia kolegium zapadają większością
głosów;
- Wykonując swoje zadania kolegium stosuje przepisy postępowania administracyjnego oraz ordynacji podatkowej uwzględniając przepisy ustawy o samorządowych kolegiach
odwoławczych.
- Kolegium w pełnym składzie może wystąpić do NSA z pytaniem prawnym, od odpowiedzi, na które zależy rozstrzygnięcie sprawy. Uchwała NSA zapada w składzie 5 sędziów i wiąże w danej sprawie. Właściwości kolegiów ograniczają się wyłącznie do spraw indywidualnych z zakresu administracji samorządu terytorialnego; spełniają w tym zakresie funkcje orzeczniczą.
Samorząd terytorialny (związki porozumienia i stowarzyszenia j.s.t.).
-W celu realizacji zadań publicznych wspólnoty samorządowej wykraczających poza daną jednostkę samorządu terytorialnego samorząd może podejmować współdziałanie z innymi podmiotami.
- To współdziałanie może odbywać się w formach prawa publicznego (współdziałanie może być realizowane przez tworzenie związków i porozumień komunalnych, jak i stowarzyszeń na podstawie prawa o stowarzyszeniach), jak i prywatnego.
- Ustawa o samorządzie gminnym zawiera przepisy o związkach i porozumieniach międzygminnych oraz o stowarzyszeniach gmin; również ustawa o samorządzie powiatowym reguluje zagadnienie związków, stowarzyszeń i porozumień powiatów.
- Ustawa o samorządzie województwa w art.18 pkt.18 stanowi, że do wyłącznej właściwości sejmiku województwa należy podejmowanie uchwał w sprawie tworzenia stowarzyszeń, fundacji oraz ich rozwiązywanie, a także przystępowanie do nich i występowanie z nich.
- Ustawa nie zawiera regulacji dotyczącej tworzenia, organizacji i zasad funkcjonowania stowarzyszeń.
Gmina (związki, porozumienia i stowarzyszenia międzygminne).
Ustawa z 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym wyróżnia:
- związki międzygminne
- porozumienia międzygminne.
W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne. Rady zainteresowanych podejmują uchwały o utworzeniu związku.
Prawa i obowiązki gmin uczestniczących w związku międzygminnym, związane z wykonywaniem zadań przekazywanych związkowi, przechodzą na związek z dniem ogłoszenia statutu.
Utworzenie związku wymaga przyjęcia jego statutu przez rady zainteresowanych gmin. Związek nabywa osobowość prawną po zarejestrowaniu, z data ogłoszenia statutu w trybie i na zasadach ustalonych przez Prezesa RM.
Po nowelizacji z 2001r. ustawy o samorządzie gminnym rejestr związków międzygminnych prowadzi minister do spraw administracji publicznej. Związek wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.
Związki, Porozumienia i Stowarzyszenia Międzygminne
Organem stanowiącym i kontrolnym związku jest zgromadzenie związku, organem wykonawczym - zarząd związku.
W skład zgromadzenia związku wchodzą wójtowie i burmistrzowie gmin uczestniczących w związku. za zgodą rady gmina może być reprezentowana w zgromadzeniu związku przez innego członka organu gminy.
Statut związku może przyznawać nie, którym gminom więcej niż jeden głos w zgromadzeniu.
Uchwały zgromadzenia są podejmowane bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia.
Zarząd związku jest powoływany i odwoływany przez zgromadzenia związku spośród jego członków.
Gminy mogą zawierać porozumienia międzygminne w sprawie powierzenia jednej z nich określonych przez nie zadań publicznych.
Gmina wykonująca zadania publiczne objęte porozumieniem przejmuje prawa i obowiązki
pozostałych gmin, związane z powierzonymi jej zadaniami.
Gminy powierzające swoje zadania mają obowiązek udział w kosztach realizacji powierzonego zadania. Takie powierzenie zadań ma charakter porozumienia. Przedmiotem porozumienia może być tylko przekazanie zadań publicznych.
Stowarzyszenia gmin
- Stowarzyszenia gmin, o których mówi art.84 ustawy o samorządzie gminnym.
- Te stowarzyszenia mają status stowarzyszeń w rozumieniu ustawy z 7 kwietnia 1989r. - Prawo o stowarzyszeniach. Ustawa przewiduje wielość form organizacyjno-prawnych.
- Ustawa nie przewiduje ogólnopolskiej reprezentacji gmin. Mimo to 28 września 1990r. w Poznaniu powołano Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego, który ma stanowić ogólnokrajową reprezentacje gmin.
- Obecnie obowiązująca ustawa z 26 listopada 1998r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999- 2001 stanowi, że gdy w ustawie jest mowa o reprezentacji
jednostek samorządu terytorialnego to rozumieć przez to należy stronę samorządową Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu terytorialnego
Powiat (związki, porozumienia i stowarzyszenia powiatów).
- W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych, w tym wydawania decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej, powiaty mogą tworzyć związki z innymi powiatami.
- W sprawach utworzenia związku, przystąpienia do niego lub wystąpienia ze związku decydują rady zainteresowanych powiatów, w formie uchwał.
- Związek wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Związek ma osobowość prawną, którą nabywa po zarejestrowaniu, z dniem ogłoszenia statutu związku. Z tym dniem prawa i obowiązki powiatów uczestniczących w związku, związane z
wykonywaniem zadań przekazywanych związkowi, przechodzą na związek.
- Utworzenie związku wymaga przyjęcia statutu związku przez rady zainteresowanych powiatów bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady powiatu. Związki powiatów podlegają rejestracji w rejestrze związków prowadzonym przez ministra właściwego do spraw administracji.
- Na decyzje o odmowie wpisania do rejestru przysługuje skarga do sądu administracyjnego.
Organy związku
Organami związku są
1) zgromadzenie związku - organ stanowiący i kontrolny,
2) zarząd związku - organ wykonawczy.
W skład zgromadzenia wchodzi po 2 reprezentantów powiatów uczestniczących w związku.
Uchwały zgromadzenia podejmowane są bezwzględną większością głosów statutowej liczby członków zgromadzenia.
Powiaty mogą zawierać porozumienia w sprawie powierzenia jednemu z nich prowadzenia zadań publicznych.
W zakresie nie uregulowanym treścią porozumienia do porozumień stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące związków powiatów. Miasto na prawach powiatu może tworzyć związki i zawierać porozumienia z gminami i wojewodą.
Powiaty mogą tworzyć stowarzyszenia nie tylko z innymi powiatami, ale również z gminami i województwami. Do stowarzyszeń tych stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z 7 kwietnia 1989r. - Prawo o stowarzyszeniach, dla założenia stowarzyszenia wymaganych jest, co najmniej 3 założycieli.
Nadzór nad samorządem terytorialnym.
- Jednostkom samorządu terytorialnego Konstytucja gwarantuje samodzielność podlegającą na ochronie sądowej.
- Samodzielność tych jednostek nie zwalnia ich od przestrzegania prawa Konstytucja w art.171 zawiera podstawowe reguły odnoszące się do nadzoru nad samorządem terytorialnym.
- Działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. W myśl Konstytucji „organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes RM i wojewodowie,
- W zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe Według art.171 ust.3 „Sejm, na wniosek Prezesa RM, może rozwiązać organ stanowiący samorządu terytorialnego, jeżeli organ ten rażąco narusza Konstytucje lub ustawy”.
W tym przypadku Konstytucja wskazuje nie tylko organ nadzoru, ale również środek nadzoru. Ustawy zwykłe uzależniają zastosowanie tego środka nadzoru od „powtarzającego się naruszania przez radę gminy Konstytucji lub ustaw.
- Nowelizacja trzech ustaw samorządowych z 11 kwietnia 2001r. ujednolica ich regulację dzięki czemu obecnie możliwe jest łączne przedstawienie nadzoru nad samorządem terytorialnym, zwłaszcza nad samorządem gminnym i powiatowym.
- Pewne odrębności występują w odniesieniu do samorządu województwa. W rozdziałach o nadzorze zawartych w ustawach o samorządzie gminnym i powiatowym znalazły się przepisy
stanowiące o tym, że każdy, czyj interes prawny został naruszony uchwałą podjętą przez organ gminy lub powiatu może domagać się usunięcia naruszenia, a po bezskutecznym
wezwaniu do usunięcia naruszenia wnieść skargę na uchwałę do sądu administracyjnego.
Postępowanie sądowe
- Ustawa o samorządzie województwa stanowi, że każdy czyj interes prawny lub uprawnienie zostały naruszone przepisami prawa miejscowego, wydanymi w sprawie z zakresu administracji publicznej, może po bezskutecznym wezwaniu organu samorządu województwa do usunięcia naruszenia zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego.
- Skarg nie można zaliczyć do środków nadzoru, a tym samym do instytucji nadzoru. Stanowią one instytucję ochrony każdego podmiotu przed nielegalnym działaniem samorządu
terytorialnego.
- Podmioty nadzorowane mogą na podstawie ustaw samorządowych wnosić skargi do sadu administracyjnego na rozstrzygnięcie nadzorcze. Sąd administracyjny nie sprawuje
funkcji nadzoru, lecz funkcję kontroli legalności działań organu nadzoru.
Nadzór nad samorządem terytorialnym (przedmiot).
- Nadzór jest sprawowany nad działalnością gminną, działalnością powiatu i działalnością samorządu województwa. Ustawy samorządowe nie rozróżniają przedmiotu nadzoru na nadzór nad działalnością gminną w zakresie zadań własnych samorządu i zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Konstytucja ustala, że działalność samorządu terytorialnego w ogóle podlega nadzorowi, nie różnicuje tej działalności oraz określa tylko jedno kryterium nadzoru, tj. legalność.
Nadzór nad samorządem terytorialnym (zakres podmiotowy).
- Nadzór wykonują:
- Prezes RM, wojewodowie
-regionalne izby obrachunkowe
- Kompetencje nadzorcze przysługują również Sejmowi w ograniczonym zakresie.
- O kompetencjach nadzorczych regionalnych izb obrachunkowych stanowi ustawa z 7 października 1992r. o regionalnych izbach obrachunkowych. Funkcje nadzoru nad samorządem terytorialnym sprawują głównie organy administracji rządowej. Jedynie w przypadku regionalnych izb obrachunkowych uwzględnia się czynniki społeczne.
- Przepisy ustaw samorządowych o nadzorze odnoszą się w zasadzie do organów jednostek samorządu terytorialnego i ich działalności. Jednakże organy nadzoru mają prawo żądania informacji i danych dotyczących odpowiednio organizacji i funkcjonowania gminy, powiatu
bądź województwa, niezbędnych do wykonywania przysługujących im uprawnień nadzorczych. Nad jednostkami pomocniczymi nadzór powinien być sprawowany na podstawie statutu gminy bądź innych podmiotów gminnych.
Nadzór nad samorządem terytorialnym (środki nadzoru).
- Środki nadzoru decydują o intensywności nadzoru. Ustawy mogą przewidywać mniej lub bardziej intensywne środki nadzoru. Przepisy ustaw samorządowych stanowią, że organy nadzoru mogą wkraczać w działalność gminną, powiatu i województwa tylko w przypadkach określonych ustawami i w sposób określony ustawami. Gdy środek nadzoru przybiera formę „rozstrzygnięcia” (różnego rodzaju akty prawne, które podejmują organy nadzoru) to służy
skarga do sądu administracyjnego. W ramach nadzoru można wyróżnić środki kontroli, które mają dostarczać organom nadzoru informacji o działaniu nadzorowanych organów oraz środki korygujące działalność nielegalną. Gdy chodzi o środki kontroli, to należy do nich zaliczyć prawo organów nadzoru do żądania niezbędnych informacji i danych dotyczących organizacji i funkcjonowania gminy, powiatu lub województwa. Jedną z form nadzoru może być zatwierdzenie, uzgodnienie lub zaopiniowanie przez inny organ rozstrzygnięcia jednostki samorządu terytorialnego, które powinno nastąpić nie później niż w ciągu 14 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia lub jego projektu.
- Kontrola uchwał organów jednostek samorządu terytorialnego może prowadzić do stwierdzenia, że kontrolowana uchwała jest zgodna z prawem; w takim przypadku nie stosuje się żadnego środka nadzoru.
- W razie stwierdzenia naruszenia prawa organ nadzoru musi dokonać oceny, czy naruszenie prawa jest istotne czy nieistotne.
- Istotne naruszenie prawa powoduje zastosowanie dotkliwego represyjnego środka nadzoru, jakim jest stwierdzenie nieważności uchwały.
- Przepisy ustaw samorządowych stanowią, że uchwały jednostek samorządu terytorialnego sprzeczne z prawem są nieważne. Nie każda sprzeczność uchwały z prawem pociąga za sobą stwierdzenie nieważności uchwały, chodzi, bowiem tylko o taką sprzeczność, która stanowi istotne naruszenie prawa. Ocena czy w konkretnym przypadku naruszenie prawa jest istotne czy nie należy do organu nadzoru.
- Wszczynając postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności uchwały lub w toku tego postępowania organ nadzoru może wstrzymać wykonanie uchwały.
- Orzeczenie o stwierdzenie nieważności uchwały organu jednostki samorządu terytorialnego ma charakter deklaratoryjny i działa ex tunc.
- W przypadku nieistotnego naruszenia prawa organ nadzoru nie stwierdza nieważności uchwały, lecz wskazuje organowi, który taką uchwałę wydał, ze uchwała została wydana z
naruszeniem prawa.
- Do drastycznych, represyjnych środków nadzoru należy zaliczyć: -zawieszenie organów jednostki samorządu terytorialnego i ustanowienie zarządu komisarycznego; - rozwiązanie zarządu: gminy, powiatu lub województwa; - rozwiązanie rady gminy, rady powiatu bądź sejmiku województwa; - zarządzenie zastępcze.
Kontrola (pojęcie).
Kontrolą jest obserwowanie, ustalanie czy wykrywanie stanu faktycznego, porównywanie rzeczywistości z zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie właściwym jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach, bez decydowanie jednak o zmianie kierunku działania jednostki kontrolowanej.
Kontrola polega na:
-ustaleniu istniejącego stanu rzeczy,
-ustaleniu jak być powinno,
-zestawieniu tego, co istnieje z tym, co być powinno, co przewidują odpowiednie wzorce czy normy postępowania i sformułowania na tej podstawie różnic między tym, co istnieje a tym jak być powinno, w przypadku istnienia różnicy między stanem rzeczywistym a stanem
pożądanym, na ustaleniu przyczyn tej różnicy i sformułowaniu zleceń w celu usunięcia niepożądanych zjawisk. Kontrola określana bywa też przy pomocy innych terminów, takich jak inspekcja, lustracja, rewizja i wizytacja, w zależności od swoistych form, w jakich jest wykonywana.
- Inspekcja jest kontrolą wykonywaną poprzez bezpośrednią obserwację zachowania się badanej jednostki i porównania tego zachowania z odpowiednimi wzorcami zachowania poprawnego.
- Lustracja jest kontrolą skierowana nie na zachowanie się podmiotu, lecz zwykle na określony przedmiot, na jego rzeczywisty stan, jego cechy w porównaniu z odpowiednimi
wzorcami określającymi stan pożądany.
- Rewizję łączy się z reguły z kontrolą w dziedzinie finansów, polegającą na bezpośredniej konfrontacji stanu faktycznego środków finansowych i innych składników majątkowych jednostki kontrolowanej z odpowiednią dokumentacją i na ocenie prawidłowości dysponowania tymi składnikami.
- Wizytacją nazywamy kontrole mającą na celu bezpośredni wgląd w działalność jednostki kontrolowanej w jej całokształcie. Swoista forma kontroli rozpatrywanie sprawozdań jednostki kontrolowanej.
Kontrola (zadania).
- Ze względu na różnorodność działalności administracji konieczne jest istnienie pewnego sytemu instytucji kontrolnych i zróżnicowanie form kontroli. Poszczególne instytucje muszą być wzajemnie do siebie dostosowane i powiązane.
- Rolę kontroli w administracji można określić jako wtórną. Pierwotna jest, bowiem bezpośrednia działalność administracji publicznej. Zadaniem kontroli jest zapobieganie błędom w działaniu administracji. Wtórna rola kontroli musi być dostosowana do pierwotnej działalności administracji publicznej.
- System kontroli musi wykrywać błędy, określać, jakie sytuacje rodzą błędy i zapewniać zapobieganie powstawaniu błędów. Kontrola administracji jest niezbędna. Przy kształtowaniu systemu kontroli trzeba ustalić, jakimi środkami będą się posługiwać instytucje kontrolne, w jaki sposób ma być przeprowadzana kontrola i jak często, i w jakim zakresie jednostki organizacyjne mają być kontrolowane. Zakres kontroli jest uwarunkowany jej celem.
- Kontrola nigdy nie może objąć całego procesu administrowania. Zawsze dotyczy jego fragmentu, fragmentu wskazanego przez obywatela bądź też fragmentu wybranego przez aparat kontrolny. Znaczna część czynności administracyjnych pozostaje jednak poza sferą bezpośredniego zainteresowania organu kontrolującego, nie pozostaje jednak poza wpływem oddziaływania kontrolnego.
Kontrola a nadzór
Nadzór jest pojęciem szerszym niż kontrola. Nadzór obejmuje zawsze kontrolę, natomiast wykonywanie kontroli nie musi się łączyć z prawem stosowania środków nadzorczych.
- O nadzorze mówi się wówczas, gdy w grę wchodzi prawo wydawania poleceń, wiążących dyrektyw, co do zmiany kierunków działania.
- Nadzór nie ogranicza się do obserwacji i ustaleń stanu faktycznego (jak kontrola), ale łączy się z możliwością stosowania środków nadzoru.
Kontrola (rodzaje).
- Można dokonać różnych podziałów kontroli w zależności od przyjętych kryteriów
klasyfikacyjnych. Kryteria te mogą się opierać na elementach ustrojowych (usytuowanie organów kontroli w aparacie państwowym) bądź na elementach treści kontroli (tj. punktu
widzenia, z którego przeprowadzana jest obserwacja organu działającego).
Rodzaje kontroli
- Z punktu widzenia zakresu kontroli można wyróżnić kontrolę: a) zupełną (nieograniczoną)- obejmuje całość działania kontrolowanej jednostki. Objęcie kontrolą całości działania oznacza objęcie tą kontrolą zarówno całego zakresu kompetencji kontrolowanego organu, jak również objęcie kontrolą działania kontrolowanego organu ze wszystkich możliwych stron: od strony przestrzegania przepisów prawa, gospodarności, celowości, rzetelności itd.; ograniczoną.
Rodzaje kontroli
Inne rozróżnienie kontroli uzyskuje się stosując kryterium etapu działania, w który wkraczać może organ kontrolny. Odpowiednio do etapu wkraczania organu kontrolnego mówimy o kontroli:
a) wstępnej- polega na możliwości badania samych zamierzeń podjęcia określonego działania przez organ kontrolowany. Organ kontrolowany ma obowiązek przedstawienia organowi kontrolującemu do wglądu dokumentacji działania jeszcze przed jego rozpoczęciem, obowiązek zawiadamiania organu kontrolnego o zamiarze podjęcia działania. Taka kontrola komplikuje tok administrowania, opóźnia działanie administracji do czasu przeprowadzenia kontroli zamierzeń przez organ kontrolujący, zmniejsza odpowiedzialność organu administracyjnego za efekty jego działania, gdyż odpowiedzialność za podjęte działania rozdziela między organ kontrolujący a organ kontrolowany;
b) faktycznej- ma szersze zastosowanie i to zarówno, gdy chodzi o kontrolę wykonywaną przez nadrzędne organy administracyjne tego samego resortu, jak specjalne organy kontroli. Kontrola ta jest wykonywana w czasie trwania działania; jest kontrolą towarzyszącą procesowi działania. Kontrolę faktyczną wykonują dość liczne organy, niespełniające funkcji nadzoru wobec podmiotu kontrolowanego;
c) następnej- jest najbardziej typową, najczęściej spotykaną i najbardziej efektywną formą kontroli. Kontrola ta koncentruje się na etapach działania, które zostały już zakończone. Wnioski z tej kontroli dotyczą zakończonych działań. Na podstawie wyników kontroli organ kontrolny może zająć stanowisko, co do organu kontrolowanego na przyszłość, z tym jednak zastrzeżeniem, że sytuacja faktyczna w przyszłości kształtuje się na ogół inaczej niż w przypadku będącym przedmiotem poprzedniej kontroli.
Kontrola inny podział
- Uwzględniając kryterium usytuowania organu kontrolującego względem organu kontrolowanego rozróżnić można kontrolę wewnętrzną i zewnętrzną. Określenie kontroli jako wewnętrznej lub zewnętrznej ma charakter względny, gdyż ten sam organ może być traktowany jako organ jednej lub drugiej kontroli, w zależności od struktury organizacyjnej obejmującej organ kontroli i jednostkę kontrolowaną, którą czynimy przedmiotem obserwacji.
- Każda kontrola wykonywana przez organ strukturalnie niewłączony do systemu administracji publicznej, a skierowany na jej działalność, jest kontrolą zewnętrzną. Do takich kontroli zaliczyć należy kontrolę NIK, kontrolę sądową, parlamentarną, Rzecznika Praw Obywatelskich, Generalnego Inspektora Danych Osobowych i Państwowej Inspekcji Pracy. Istnienie organów niezawiśle orzekających o prawie jest najskuteczniejsze ze znanych gwarancji zapobiegania naruszeniu prawa przez organy administracji publicznej.
- Kontrola może być przeprowadzana z urzędu, jak i na wniosek, w wyniku żądania z zewnątrz. Kontrola podejmowana z urzędu ma na celu przede wszystkim ochronę interesu społecznego, publicznego, zaś kontrola podejmowana na wniosek - przede wszystkim ochronie interesu indywidualnego, prawa podmiotowego jednostki.
Kontrola (cechy poprawnej kontroli).
1. Kontrola powinna być bezstronna. Ocena kontrolowanej działalności powinna być w pełni obiektywna. Bezstronność kontroli jest wtedy zapewniona, gdy organ kontrolujący nie jest powiązany z jednostka kontrolowaną stosunkiem nadzoru, gdy nie ponosi za jej działalność odpowiedzialności. Bezstronność kontroli uzyskuje się przez nie obciążenie organu kontrolującego odpowiedzialnością za działalność jednostek kontrolowanych, uniezależnienie
jednostek kontrolujących od administracji.
2. Kontrola powinna być fachowa. Fachowość należy rozumieć jako zdolność oceny działalności jednostki kontrolowanej z określonego punktu widzenia. Kontroler powinien być wybitnym znawcą badanej działalności administracji, znawcą zagadnień, które ma oceniać. Musi znać dobrze kryteria, którymi ma się posługiwać przy wykonywaniu kontroli, powinien zakresem wiedzy i doświadczenia przewyższać tych, których działalność ma kontrolować.
3. Kontrola powinna być efektywna. Jej zadaniem jest ocena prawidłowości działania adm., ujawnienie w tym działaniu błędów i wad, wskazanie źródeł ich powstawania. Efektywność kontroli oznacza, więc należyte wykorzystanie wyników kontroli dla poprawy działalności adm. W efektywności można zwrócić uwagę również na: możliwie najniższe nakłady przeznaczone na kontrolę (oszczędność), możliwie najlepsze wyniki kontroli (skuteczność), możliwie najlepszy stosunek między nakładami a wynikami (można to określić jako
efektywność kontroli). Produktywność- kontrola, która przy ograniczeniu nakładów osiąga jak najlepsze wyniki.
Kontrola (system kontroli adm. publicznej).
- Kontrola administracji publicznej nie ogranicza się do prawnie uregulowanych form, dochodzi jeszcze społeczna działalność kontrolna, niezamknięta w ramy instytucji prawnych.
- Taką kontrolą jest kontrola sprawowana przez opinię publiczną. Istotną role w tym zakresie spełniają środki masowego przekazu, które w sposób istotny wpływają na kształtowanie się opinii publicznej o poczynaniach administracji.
- Znaczenie opinii publicznej jako instytucji kontroli działalności administracji jest tym większe, im bardziej demokratyczny jest ustrój państwa, im wyższy poziom kultury społeczeństwa i im większa jest aktywność społeczna obywateli.
Kontrola parlamentarna.
- W państwie demokratycznym parlament wykonuje również zadania kontrolne wobec władzy wykonawczej.
- Rząd odpowiada przed parlamentem za swoja działalność; jest to odpowiedzialność polityczna.
-Parlament można określić jako organ kontroli politycznej. Według art.95 ust.2 Konstytucji Sejm sprawuje kontrolę nad działalnością RM w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.
- Sejm na swoich posiedzeniach plenarnych sprawuje kontrole tylko w sprawach o zasadniczym znaczeniu i w ograniczonych przypadkach. Dzieje się to zwłaszcza w czasie debaty nad projektem ustawy budżetowej, a więc przed jej uchwaleniem, a następnie w czasie
dokonywania oceny sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.
- Po zapoznaniu się z przedkładanymi przez NIK materiałami- analizą wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz z opinią w przedmiocie absolutorium dla RM Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub odmowie udzielenia RM absolutorium. Konstytucja
przewiduje, że Sejm może wyrazić RM lub poszczególnym ministrom wotum nieufności.
- W szerszym zakresie kontrolę administracji sprawują komisje sejmowe. Zgodnie z regulaminem Sejmu komisje rozpatrują sprawozdania i informacje ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej, a także kierowników innych urzędów i instytucji państwowych, analizują działalność poszczególnych działów administracji i gospodarki państwowej oraz rozpatrują sprawy związane z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, a także z realizacja uchwalonych przez siebie dezyderatów.
- Na żądanie prezydium komisji ministrowie, a także kierownicy innych urzędów i instytucji państwowych są obowiązani przedstawić sprawozdania i udzielać informacji oraz uczestniczyć w posiedzeniach komisji, na których rozpatrywane są sprawy dotyczące ich zakresu działania.
- Poszczególni posłowie maja prawo podejmować interwencje w organach administracji rządowej i samorządu terytorialnego, przedsiębiorstwach i zakładach państwowych oraz organizacjach społecznych, a także w niepaństwowych jednostkach organizacyjnych dla załatwienia spraw, które wnoszą we własnym imieniu wyborcy lub wyborców, jak również zaznajamiać się z tokiem ich rozpatrywania.
Kontrola Państwa (NIK).
-Obowiązuje ustawa z 23 grudnia 1994r o Najwyższej Izbie Kontroli. Konstytucja z 1997r. poświęca NIK 6 artykułów (art.202- 207). W art.202 Konstytucja określa NIK jako naczelny organ kontroli państwowej, w skutek tego NIK zajmuje naczelne miejsce w systemie organów kontroli państwowej. Organy kontroli, rewizji, inspekcji działające w administracji rządowej i
samorządzie terytorialnym mają obowiązek współpracy z NIK. Konstytucja przewiduje powiązanie NIK z Sejmem, stanowiąc, że „NIK podlega Sejmowi”. Z tego tytułu wynikają obowiązki NIK ustalone w art.204 Konstytucji oraz określone w ustawie o NIK. Konstytucja ustaliła, że NIK działa na zasadach kolegialności.
NIK kontroluje działalność:
- organów administracji rządowej,
- NBP,
- państwowych osób prawnychλ
- innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.
Jest to podstawowe zadanie NIK; wykonywanie tej kontroli jest stałym obowiązkiem NIK.
Jest to kontrola prowadzona w najszerszym zakresie. NIK może kontrolować działalność organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorządowych
jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności i rzetelności. NIK nie może, co do tych jednostek prowadzić kontroli z punktu widzenia celowości
NIK może również kontrolować działalność innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych, ale tylko w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.
Co do tych jednostek kontrola może być prowadzona z punktu widzenia legalności i gospodarności.
NIK kontroluje wykonywanie budżetu, gospodarkę finansową i majątkową działalności jednostek wymienionych w art.4 ust.2 ustawy, a na zlecenie Sejmu w pełnym zakresie.
Na zlecenie Sejmu lub na wniosek Prezydenta RP NIK przeprowadza kontrolę działalności Kancelarii Prezydenta, a na wniosek Senatu- Kancelarii Senatu.
Z punktu widzenia przedmiotowego NIK, kontrolując podmioty wymienione w art.4 ust. ustawy, bada w szczególności wykonanie budżetu państwa i realizację ustaw i innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej.
NIK wykonuje swoje zadania na podstawie okresowych planów pracy, które przedkłada Sejmowi, z tym, że może też przeprowadzać kontrole doraźne. NIK przeprowadza kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta RP i Prezesa RM oraz z własnej inicjatywy. O wynikach kontroli przeprowadzonych na wniosek Prezydenta RP i Prezesa RM NIK informuje te organy, podobnie jak i o wynikach kontroli przeprowadzonych na zlecenie
Sejmu oraz o wynikach innych ważnych kontroli.
Delegatury NIK przedkładają wojewodom informacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących działalności terenowych organów administracji rządowej, a wojewodom i organom stanowiącym jednostek samorządu terytorialnegoinformacje o wynikach ważniejszych kontroli dotyczących działalności samorządu terytorialnego. Prezes NIK podaje do wiadomości publicznej, po przedłożeniu Sejmowi, analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz sprawozdanie z działalności NIK.
Kontrola Państwowa NIK (organizacja).
- Najwyższą Izbą Kontroli kieruje Prezes NIK, powoływany przez Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu.
- Kadencja Prezesa NIK trwa 6 lat, licząc od dnia złożenia przysięgi.
- Ta sama osoba nie może być powoływana na stanowisko Prezesa więcej niż na dwie kolejne kadencje.
- Prezes NIK nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić
działalności publicznej, niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
Sejm odwołuje Prezesa NIK, jeżeli
a) zrzekł się on tego stanowiska,
b) Sejm uznał, że stał się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby,
c) gdy został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popełnienie przestępstwa,
d) Trybunał Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych
Najwyższa Izba Kontroli
- Prezes NIK korzysta z immunitetu.
- Prezes NIK bierze udział w posiedzeniach Sejmu oraz ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach RM.
- Wiceprezesów NIK w liczbie od 2-4, powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NIK.
- Za zgoda Marszałka Sejmu Prezes NIK powołuje i odwołuje dyrektora generalnego NIK.
Najważniejsze kompetencje w myśl ustawy przysługują Kolegium NIK.
W skład Kolegium NIK wchodzą: Prezes NIK jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny oraz 14 członków. Na wniosek Prezesa NIK Marszałek Sejmu powołuje na członków Kolegium 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicznych oraz 7
dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK lub doradców Prezesa NIK. Członkowie Kolegium NIK są w sprawowaniu swych funkcji niezawiśli. Ich kadencja trwa 3 lata.
Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NIK może odwołać członka Kolegium NIK.
Kolegium NIK zatwierdza analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej oraz sprawozdanie z działalności NIK za rok ubiegły.
Kolegium NIK uchwala m.in. opinię w sprawie absolutorium dla RM, projekt statutu NIK i okresowe plany pracy NIK oraz opiniuje programy kontroli i informacje o wynikach szczególnie ważnych kontroli oraz inne sprawy wniesione przez Prezesa NIK lub przedstawione przez co najmniej 1/3 członków Kolegium.
Jednostkami organizacyjnymi NIK są departamenty i delegatury. Statut NIK nadany na wniosek Prezesa NIK uchwałą Prezydium Sejmu z 29 sierpnia 1995r. określa, że istnieje 13 departamentów, wykonujących zadania w zakresie postępowania kontrolnego, 7 departamentów wykonujących zadania w zakresie organizacji i obsługi oraz 17 delegatur NIK mających siedzibę w miastach wojewódzkich z okresu do maja 1975r. Na czele departamentów i delegatur NIK stoją dyrektorzy mianowani przez Prezesa NIK.
Kontrola Państwowa NIK (postępowanie kontrolne).
- Celem postępowania kontrolnego jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności według tych kryteriów.
- Dla realizacji tych celów kierownicy jednostek kontrolowanych mają obowiązek przedkładać na żądanie NIK wszelkie dokumenty i materiały do przygotowania i przeprowadzenia kontroli, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej.
- Upoważnieni przedstawiciele NIK mają prawo do swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolowanych, wgląd do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jednostek kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych materiałów dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej, przeprowadzenie oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych czynności, wzywania i przesłuchiwania świadków, żądania od pracowników jednostek kontrolowanych udzielenia ustnych i pisemnych wyjaśnień, zasięgania w związku z przeprowadzoną kontrolą informacji w jednostkach nie kontrolowanych oraz żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek , korzystania z pomocy biegłych i specjalistów oraz zwoływania narad z pracownikami jednostek kontrolowanych, a także uczestniczenia w posiedzeniach kierownictwa i kolegiów oraz naradach organów administracji rządowej samorządu terytorialnego.
- Wyniki przeprowadzonej kontroli przedstawiane są w protokole kontroli, podpisywane przez kontrolera i kierownika jednostki kontrolowanej. Kierownik jednostki kontrolowanej może odmówić podpisania protokołu i złożyć pisemne wyjaśnienie tej odmowy. Jednakże odmowa podpisania protokołu nie stanowi przeszkody do podpisania protokołu przez kontrolera i realizacji ustaleń kontroli. NIK przekazuje kierownikowi jednostki kontrolowanej, a w razie potrzeby także kierownikowi jednostki nadrzędnej oraz właściwym organom państwowym lub samorządowy, wystąpienia pokontrolne. Kierownik jednostki
kontrolowanej lub organ, któremu przekazano wystąpienie pokontrolne, jest obowiązany, w terminie określonym w wystąpieniu, nie krótszym niż 14 dni, poinformować NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków oraz podjętych działaniach lub przyczynach nie podjęcia tych działań. W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia NIK zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń oraz informuje o tym kierownika jednostki kontrolowanej lub kierownika jednostki nadrzędnej i właściwy organ państwowy lub samorządowy.
Państwowa Inspekcja Pracy
- Do organów podległych Sejmowi należy państwowa Inspekcja Pracy (PIP), działająca na podstawie ustawy z 6 marca 1981r. o Państwowej Inspekcji Pracy.
- PIP tworzą Główny Inspektor Pracy i okręgowe inspektoraty pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości okręgowych inspektoratów pracy inspektorzy pracy.
- Okręgowy inspektorat pracy obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego województwa. Siedziby okręgowych inspektoratów pracy ustala Główny Inspektor Pracy. Ponadto działa Rada Ochrony Pracy jako organ nadzoru nad warunkami pracy i działalnością PIP.
- PIP kieruje Główny Inspektor Pracy, powoływany i odwoływany przez Marszałka Sejmu po zasięgnięciu opinii Rady Ochrony Pracy. Zastępców Głównego Inspektora Pracy powołuje i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Głównego Inspektora Pracy. Okręgowych Inspektorów pracy powołuje i odwołuje Główny Inspektor Pracy. PIP powołana jest do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy. w szczególności zasad i przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
PIP zakres
- Do zakresu PIP należy kontrola i nadzór przestrzegania przez zakłady pracy prawa pracy, w szczególności przepisów zasad i bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony pracy kobiet, zatrudniania młodocianych i osób niepełnosprawnych, kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie maszyn i innych urządzeń technicznych oraz technologii, analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania środków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział
w badaniu okoliczności wypadków przy pracy.
- PIP opiniuje projekty aktów prawnych z zakresu prawa pracy oraz inicjuje prace legislacyjne w tej dziedzinie, jak również przedsięwzięcia oraz prace badawcze w dziedzinie przestrzegania prawa pracy. Nadzorem i kontrolą PIP są objęte wszystkie zakłady pracy.
- Pracownicy PIP wykonujący i nadzorujący czynności kontrolne uprawnieni są do przeprowadzania bez uprzedzenia kontroli przestrzegania przez zakłady pracy przepisów pracy o każdej porze dnia i nocy. Do inspektora pracy należy ściganie wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej, a także innych wykroczeń, gdy ustawa tak stanowi. Nadzór nad PIP sprawuje Rada Ochrony Pracy.
Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych.
Generalny Inspektor Danych Osobowych jest- organem do spraw ochrony danych osobowych. Organ ten działa na podstawie ustawy z 29 sierpnia 1997r. o ochronie danych osobowych, która weszła w życie z dniem 30 kwietnia 1998r. Generalnego Inspektora, którym może być tylko obywatel polski, wyróżniający się wysokim autorytetem moralnym,
posiadającym wyższe wykształcenie prawnicze oraz odpowiednie doświadczenia zawodowe, powołuje i odwołuje Sejm za zgodą Senatu, na 4 letnią kadencję. Ta sama osoba nie może być
Generalnym Inspektorem więcej niż przez 2 kadencje.
- Generalny Inspektor w zakresie wykonywania swoich zadań podlega tylko ustawie. Nie może zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem profesora szkoły wyższej, ani wykonywać innych zajęć zawodowych; nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej niedającej się pogodzić z godnością jego urzędu. Korzysta z immunitetu.
- Generalny Inspektor składa Sejmowi, raz w roku, sprawozdanie ze swojej działalności wraz z wnioskami wynikającymi ze stanu przestrzegania przepisów o ochronie danych osobowych. Swoje zadania Generalny Inspektor wykonuje przy pomocy Biura Generalnego Inspektora Danych Osobowych.
- Według art.51 Konstytucji nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.
Do zadań Generalnego Inspektora należy m.in.:
-kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych,
-wydawanie decyzji i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochronie danych osobowych
-prowadzenia rejestru zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych
zbiorach.
Generalny Inspektor i upoważnieni przez niego inspektorzy mają prawo dokonywać czynności kontrolnych w miejscach zlokalizowania zarejestrowanych zbiorów danych, jak i żądać złożenia wyjaśnienia i przesłuchiwać osoby, żądać okazania dokumentów i wszelkich danych mających bezpośredni związek z problematyką kontroli oraz udostępniania do kontroli urządzeń, nośników oraz systemów informatycznych służących do
przetwarzania danych.
W razie stwierdzenia naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor nakazuje, w drodze decyzji administracyjnej, przywrócenie stanu zgodnego z prawem. W przypadku wydania takiej decyzji strona ma prawo zwrócić się do Generalnego Inspektora z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie sprawy. Na decyzję Generalnego Inspektora wydaną po ponownym rozpatrzeniu sprawy stronie służy skarga do NSA.
Rzecznik Praw Obywatelskich
- powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu na 5 lat. Nie może zajmować innego
stanowiska, należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z funkcją RPO z wyjątkiem profesora szkoły wyższej.
- Wniosek o powołanie RPO może zgłosić Marszałek Sejmu lub grupa 35 posłów.
- RPO w swej działalności jest niezawisły, niezależny od innych organów państwowych, odpowiada tylko przed Sejmem i tylko za zgodą Sejmu może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej.
- RPO co rocznie składa sprawozdanie ze swej działalności Sejmowi i Senatowi i sprawozdanie to jest podawane do publicznej wiadomości.
- Działalność RPO polega przede wszystkim na ochronie praw i wolności obywateli, badaniu przestrzegania i realizacji tych praw oraz podejmowaniu spraw do postępowania wyjaśniającego, ewentualnie kierowanie do właściwych organów w szczególności do organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej. O zlecenie przeprowadzenie kontroli przez NIK dla zbadania określonej sprawy RPO zwraca się do Sejmu. RPO może występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź wydanie lub zmiany innych aktów prawnych dot. Praw i wolności
obywateli. Może występować do TK z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktu ustawodawczego z Konstytucją. Wykonuje swoje zadania przy pomocy biura RPO i może powołać od 1 do 3 zastępców oraz za zgodą Sejmu swoich pełnomocników terenowych.
Kontrola Sądowa (Sądownictwo administracyjne).
Kontrola sądowa jest tradycyjną formą zagwarantowania zgodnego z prawem działania
administracji w jej stosunkach z obywatelami. W toku rozwoju historycznego ukształtowały się różne typy kontroli nad administracją:
-kontrola wykonywana wyłącznie przez powołane w tym celu sądownictwo administracyjne
- sądownictwo wyodrębnione,
-kontrola wykonywana przez sądy powszechne,
-typ mieszamy kontroli wykonywanej w części przez sądy powszechne, a w części przez specjalistyczne sądownictwo administracyjne.
Sądownictwo administracyjne polega na orzekaniu o legalności aktów administracyjnych przez organy o charakterze sądowym. Organ sądowy kontroluje powstały akt administracyjny z punktu widzenia jego zgodności z prawem i orzeka o jego ważności z tego właśnie punktu widzenia.
Kontrola polega na możności skasowania aktu, a nie na zastąpieniu aktu wadliwego nowym aktem. Kontrola sądów administracyjnych przybiera w zasadzie jedynie formę kontroli następnej.
Sądownictwo administracyjne sprawujące kontrolę legalności aktów administracyjnych jest najczęściej sądownictwem kasacyjnym. Sąd orzeka czy akt administracyjny jest ważny, czy nie. Gdy są stwierdzi, że akt jest nieważny, to wówczas sam nowego aktu nie wydaje, lecz jedynie znosi akt organukontrolowanego, który z kolei wydaje akt nowy.
Sądownictwo administracyjne można określić jako kontrole polegającą na orzekaniuo legalności aktów administracyjnych, przeprowadzaną przez organy o charakterze sądowym. Ustawodawca może przyznać sądom administracyjnym także prawo kontroli celowości aktów administracyjnych, ale wówczas organ sądowy w tym zakresie spełnia funkcję administracji.
Kontrola Sądowa (rodzaje systemów sądownictwa adm.).
1. System klauzuli generalnej i system enumeracji: -system klauzuli generalnej polega na tym, ze wszystkie akty administracyjne, bądź wszystkie akty administracyjne określonego rodzaju, podlegają kontroli sądu administracyjnego. Jednak prawie w każdym ustawodawstwie znajdujemy wyjątki od klauzuli generalnej, dlatego system klauzuli generalnej często łączy się z negatywną klauzulą enumeracyjną (wyliczającą akty administracyjne wyłączone spod kontroli sądu administracyjnego); -system enumeracji charakteryzuje się tym, że kontroli sądu administracyjnego poddane są jedynie akty wyraźnie wyliczone w ustawie, cała zaś reszta nie jest poddana tej kontroli. 2. system ochrony prawa podmiotowego i system ochrony prawa przedmiotowego: -system ochrony prawa podmiotowego polega na tym, że sąd administracyjny działa tylko na wniosek osoby, której prawo podmiotowe zostało przez akt administracyjny naruszone. W tym systemie prawo wniesienia skargi ogranicza się tylko do pewnego kręgu osób posiadających legitymację skargową. Skarga przysługuje stronie dopiero, gdy akt jej dotyczy; -system ochrony prawa przedmiotowego skargę można wnosić nie tylko na nielegalny akt administracyjny, lecz także na nielegalne rozporządzenie, którego legalność sąd może również skontrolować i w wyniku przeprowadzonej kontroli może rozporządzenie uchylić. Sąd może wkraczać z urzędu albo z czyjejkolwiek inicjatywy, a kontroli sądowej poddane są również akty o charakterze generalnym.
NSA (organizacja).
- NSA podjął działalność z dniem 1 września 1980r. NSA oraz inne sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalności administracji
publicznej.
- Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z ustawami uchwał samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej. Według art.1 ustawy o NSA sąd ten sprawuje „wymiar sprawiedliwości przez sądową kontrolę wykonywania administracji publicznej, na zasadach określonych w niniejszej ustawie”. Sąd ten działa w Warszawie i w ośrodkach zamiejscowych tworzonych dla jednego lub kilku województw.
- Prezydent RP, w drodze rozporządzenia z 28 września 1995r. ustalił strukturę organizacyjną i regulamin działania NSA. Zaś po zaciągnięciu opinii Ministra Sprawiedliwości Prezydent RP- w drodze rozporządzenia- tworzy i znosi ośrodki zamiejscowe NSA, określa ich siedziby oraz właściwość miejscową i rzeczową.
- Obecnie materie te reguluje rozporządzenie Prezydenta RP z 24 listopada 1998r. Rozporządzenie to utrzymało ośrodki zamiejscowe w liczbie 10.
- NSA dzieli się na izby, przy czym sędzia może być członkiem tylko jednej izby. Rozporządzenie z 28 września 1995r. ustaliło, że NSA dzieli się na Izbę Finansową i Izbę Ogólnoadministracyjną. NSA w Warszawie oraz 7 ośrodków zamiejscowych, spośród 10, dzieli się na wydziały orzecznicze, tworzone na podstawie kryteriów rzeczowo-problemowych.
- W NSA w Warszawie działa Biuro Prezydialne i Biuro Orzecznictwa.
- W skład NSA wchodzą: prezes, wiceprezesi, prezesi izb, prezesi ośrodków zamiejscowych oraz sędziowie.
- Sędziów NSA powołuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Prezesa NSA powołuje Prezydent RP na sześcioletnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenia Ogólne NSA. Konstytucja wprowadziła kadencyjność stanowiska Prezesa NSA. Wiceprezesów NSA powołuje i odwołuje Prezydent RP spośród sędziów tego sądu, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA.
- Prezesów izb i ośrodków zamiejscowych, dyrektorów biur i przewodniczących wydziałów powołuje i odwołuje Prezes NSA za zgodą Kolegium tego sądu. W NSA działają: Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu, które posiada kompetencje decydujące i opiniodawcze oraz Kolegium Sądu, organ o mniejszym niż Zgromadzenie Ogólne składzie osobowym, jako organ opiniodawczy i doradczy, a w przypadkach określonych przepisami prawa jako organ decydujący. Nadzór judykacyjny nad działalnością NSA sprawuje Sąd Najwyższy poprzez
rozpoznawanie rewizji nadzwyczajnych od orzeczeń tego sądu. O działalności NSA i sprawach wynikających z tej działalności Prezes NSA informuje Prezydenta RP i Krajową Radę Sądownictwa.
NSA (zakres kontroli).
- Według art.16 ust.1 ustawy o NSA sąd ten orzeka w sprawach skarg na:
1) decyzje administracyjne,
2) postanowienia wydawane w postępowaniu administracyjnym, na które służy zażalenie albo kończące postępowanie, a także rozstrzygające sprawę co do istoty,
3) postanowienia wydawane wpostępowaniu egzekucyjnym i zabezpieczającym, na które służy zażalenie,
4) inne niż określone w punkcie 1-3 akty lub czynności z zakresu administracji publicznej dotyczące przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikającego z przepisów prawa,
5) uchwały jednostek samorządu terytorialnego oraz akty organów administracji rządowej stanowiące przepisy prawa miejscowego,
6) uchwały jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, inne niż określone w pkt.5, podejmowane w sprawach z zakresu administracji publicznej,
7) akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego.
- NSA orzeka także w sprawach, w których przepisy ustaw szczególnych przewidują sądową kontrole. Ponadto NSA rozpoznaje skargi na bezczynność organów administracji publicznej. NSA rozstrzyga spory o właściwość między organami samorządu terytorialnego a terenowymi organami administracji rządowej oraz udziela odpowiedzi na pytania prawne przedstawione do rozstrzygnięcia przez samorządowe kolegia odwoławcze.
Kontrola Sądowa (Sądy ubezpieczeń społecznych).
- Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie do właściwego sądu ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od doręczenia decyzji według zasad określonych w kodeksie postępowania cywilnego. Odwołanie wnosi się na piśmie do jednostki organizacyjnej Zakładu, która wydała decyzję, lub do protokołu sporządzonego przez tę jednostkę.
- Jeżeli odwołanie nie zostało w całości lub w części uwzględnione, Zakład przekazuje niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od wniesienia odwołania, sprawę do sądu wraz z uzasadnieniem. Sąd ubezpieczeń społecznych rozpatruje sprawy, w których wniesiono
odwołanie od decyzji organów rentowych, według przepisów kodeksu postępowania cywilnego normujących postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Po rozpatrzeniu sprawy sąd oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstawy do jego uwzględnienia. W razie uwzględnienia odwołania sąd zmienia zaskarżoną decyzję w całości lub w części i orzeka, co do istoty sprawy. Sąd ubezpieczeń społecznych może wydawać orzeczenia reformatoryjne.
Kontrola Sądowa (Sąd antymonopolowy).
- Przepisy ustaw: z 10 kwietnia 1997r.- Prawo energetyczne, z 27 czerwca 1997r. o transporcie kolejowym, z 21 lipca 2000r.- Prawo telekomunikacyjne, z 15 grudnia 2000r. o ochronie konkurencji i konsumentów przewidują właściwość Sądu Okręgowego w Warszawie- sądu antymonopolowego w sprawach odwołań od decyzji i zażaleń na postanowienia Prezesów Urzędów: Regulacji Energetyki; Transportu Kolejowego; Regulacji Telekomunikacji; oraz Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
- Wymienieni prezesi są centralnymi organami administracji rządowej, wydającymi decyzje w zakresie spraw zaliczonych do ich kompetencji. Sąd antymonopolowy, rozpoznając odwołanie od decyzji i zażalenie na postanowienie wymienionych organów, stosuje przepisy kodeksu postępowania cywilnego działu IVa tytułu księgi pierwszej w sprawach z zakresu: ochrony konkurencji (rozdział 2), regulacji energetyki (rozdział 4), regulacji telekomunikacji (rozdział 5) oraz regulacji transportu kolejowego (rozdział 6). Sąd antymonopolowy oddala odwołanie, jeżeli nie ma podstaw do jego uwzględnienia. W razie uwzględnienia odwołania sąd zaskarżoną decyzje albo uchyla albo zmienia w całości lub w części orzeka co do istoty sprawy.
- Od wyroku sądu antymonopolowego przysługuje kasacja do Sądu Najwyższego. Sprawy najpierw należą do właściwości organów administracji, a decyzje tych organów staja się prawomocne, o ile nie zostaną zaskarżone do sądu. W przypadku wniesienia odwołania sąd rozpatruje daną sprawę i w wyniku tego rozpatrzenia albo odwołanie oddala, co powoduje, iż decyzja administracyjna staje się prawomocna, albo decyzję uchyla i orzeka o istocie sprawy.
Kontrola Sądowa (Sądy powszechne i SN).
- Sądy powszechne rozpatrują niektóre sprawy związane z działalnością administracji publicznej. Sąd ten na podstawie ustaw orzeka w sprawach:- prawo o aktach stanu cywilnego w sprawach o unieważnienie, sprostowanie oraz ustalenie treści aktu stanu cywilnego orzeka sąd w postępowaniu nieprocesowym na wniosek osoby zainteresowanej, prokuratora lub kierownika urzędu stanu cywilnego. W związku z postępowaniem egzekucyjnym w administracji dopuszcza się wnoszenie dwóch rodzajów powództw do sądu powszechnego. Według art.38 prawa wodnego strona niezadowolona z decyzji organu administracji publicznej o odszkodowaniu oraz o rozgraniczeniu gruntów pokrytych wodami powierzchniowymi z gruntami przyległymi do tych wód może dochodzić swych roszczeń przed sądem. W przypadku wydania przez sąd orzeczenia rozstrzygającego o roszczeniu, decyzja administracyjna traci moc w części objętej orzeczeniem sądu. Kodeks postępowania administracyjnego przewiduje, że strona może dochodzić odszkodowania przed sądem powszechnym, gdy poniosła szkodę w wyniku uchylenia decyzji w związku ze wznowieniem postępowania, stwierdzeniem nieważności decyzji bądź z powodu uchylenia lub zmiany decyzji. Na podstawie ustawy o radiofonii i telewizji od decyzji Przewodniczącego
KRRiT służy odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie- sądu gospodarczego. Sądy powszechne rozpatrują też skargi i protesty, o których stanowi ustawa z 12 kwietnia 2001r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP, czy ustawa z 16 lipca 1998r.- Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Ustawa o wyborze Prezydenta RP przewiduje, że Sąd Najwyższy oraz sądy powszechne rozpatrują skargi w sprawach wymienionych w tej ustawie. Według ustawy „SN w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisje Wyborczą oraz rozpoznaniu protestów rozstrzyga o ważności wyboru Prezydenta RP”. Ordynacja wyborcza do Sejmu i do Senatu z 2001r. stanowi, że SN w składzie całej Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie sprawozdania z wyborów przedstawionego przez Państwową Komisje Wyborczą oraz opinii i wydanych w wyniku rozpoznania protestów, rozstrzyga o ważności wyboru posła lub senatora, przeciwko któremu wniesiono protest. Rozstrzygnięcie to podejmuje SN w formie uchwały, która ogłasza się w Dzienniku Ustaw RP.
Kontrola Sądowa (TK
- Obecnie Trybunałowi Konstytucyjnemu poświęcone są art.188-197 Konstytucji oraz ustawa z 1 sierpnia 1997r. o TK. Konstytucja poszerzyła kompetencje TK o prawo orzekania o zgodności z Konstytucją umów międzynarodowych, wprowadziła powszechną skargę konstytucyjną. Trybunał uzyskał prawo rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia TK o niezgodności z Konstytucją, umowa międzynarodową lub ustawą, aktu normatywnego, na podstawie, którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygniecie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach określonych w przepisach dla danego postępowania. TK informuje Sejm i Senat o istotnych problemach wynikających z działalności orzecznictwa Trybunału. TK przedstawia innym właściwym organom stanowiącym prawo uwagi o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie, których usunięcie jestniezbędne dla zachowania spójności systemu prawnego RP.
Kontrola resortowa
- Kontrolą resortową, jest kontrola wykonywana w ramach struktury organizacyjnej resortu, wówczas, gdy organ kontrolujący, jak i podmiot kontrolowany podporządkowane są temu samemu naczelnemu lub centralnemu organowi administracji rządowej. Kontrola resortowa jest przede wszystkim przejawem zachodzącego pomiędzy podmiotami, pozostającymi w zależności od siebie, stosunku nadzoru. Organ nadrzędny odpowiada za działalność organu podporządkowanego. W obrębie każdej jednostki organizacyjnej przełożony powinien
kontrolować pracę podległych pracowników i sam podlega kontroli ze strony swego przełożonego. Kontrola resortowa realizowana jest w sposób bezpośredni przez pracowników poszczególnych komórek organizacyjnych organu nadrzędnego nad jednostką kontrolowaną albo też jest wykonywana przez specjalne komórki organizacyjne. W myśl art.39 ust3 ustawy z 8 sierpnia 1996r. o organizacji i trybie pracy RM oraz o zakresie działania ministrów w każdym ministerstwie tworzy się m.in. komórkę organizacyjną, biuro, wydział lub wyodrębnione stanowiska do spraw kontroli, skarg i wniosków.
Kontrola instancyjna.
- Kontrola instancyjna jest najczęściej szczególną formą wykonywania kontroli resortowej. Kontrola ta jest instytucja procedury administracyjnej. Wiąże się ona często z wykonywaniem funkcji nadzoru, ponieważ organ kontrolujący ma prawo do zmiany rozstrzygnięcia organu niższego stopnia. Kontrola instancyjna wiąże się zawsze z pewnym podporządkowaniem organu niższego organowi wyższego stopnia; jest jedną z najlepszych form kontroli. Pewnym niedostatkiem tej kontroli jest jej niepełny obiektywizm w ocenie, ponieważ organ kontrolujący z reguły jest współodpowiedzialny za wyniki działania organu kontrolowanego. Kontrola instancyjna wymaga uzupełnienia różnymi formami kontroli niezawisłej, a zwłaszcza kontrolą sądową. Dla zwiększenia bezstronności kontroli instancyjnej powołuje się dla niektórych kategorii spraw specjalne organy odwoławcze, z reguły organy kolegialne z
udziałem czynnika obywatelskiego.
Kontrola międzyresortowa.
- Zadania administracji publicznej są tak rozległe, iż w niektórych dziedzinach nie mogą być zamknięte w ramach jednego resortu.. W systemie organizacji administracji rządowej istnieją organy, które- będąc podporządkowanymi jednemu, określonemu naczelnemu organowi administracji rządowej- sprawują kontrolna działalność podmiotów usytuowanych także
poza strukturą danego resortu. Wśród tego typu kontroli występują inspekcje specjalne. Inspekcje te charakteryzują się tym, że ich zadaniem jest czuwanie nad realizacją określonego odcinka zadań administracji rządowej w sferze działania różnych resortów. Inspekcje specjalne można podzielić na dwie grupy:
I. Inspekcje specjalne o pełnym zakresie międzyresortowym:
1. Kontrola skarbowa- organami są Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej oraz inspektorzy kontroli skarbowej. Kontroli Skarbowej podlegają wszystkie podmioty zobowiązane do świadczeń na rzecz Skarbu Państwa;
2. Inspekcja Sanitarnaorganami są Główny Inspektor Sanitarny, wojewódzki inspektor i inspektorzy powiatowi, którzy kierują stacjami sanitarnoepidemiologicznymi.;
3. Inspekcja Ochrony Środowiska- Jest to organ kontroli przestrzegania przepisów o ochronie
środowiska oraz badania stanu środowiska, który zadania wykonuje poprzez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, wojewodę przy pomocy wojewódzkiego inspektora oraz pewne uprawnienia przysługują sejmikowi wojewódzkiemu, radzie powiatu, staroście, wójtowi i burmistrzowi; 4. Inspekcja Handlowa- powołana do ochrony interesów i praw konsumentów oraz interesów gospodarczych państwa. Jej zadania wykonują Główny Inspektor Inspekcji Handlowej, wojewoda przy pomocy wojewódzkiego inspektora inspekcji handlowej oraz organy jednostek samorządu terytorialnego.
II. Inspekcje specjalne o ograniczonym zakresie międzyresortowym:
1. Inspekcja Ochrony Roślin;
2. Inspekcja Nasienna;
3. Inspekcja Farmaceutyczna;
4. Inspekcja Weterynaryjna;
5. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno;
6. Inspekcja Celna.
7.Ustawa z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych przyznała bardzo liczne i istotne kompetencje kontrolne Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Urząd Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych jest powołany do sprawowani nadzoru nad działalnością Kas Chorych, a także świadczeniodawców w zakresie realizacji umów z Kasami Chorych oraz
instytucji ubezpieczenia społecznego w zakresie realizacji powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Urząd Nadzoru nad Funduszami Emerytalnymi powołany jest do ochrony interesów członków funduszu oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych. Kontrole międzyresortową sprawują organy administracji rządowej wyposażone w kompetencje w tym zakresie: Główny Urząd Statystyczny kontroluje legalność, terminowość i rzetelność sprawozdawczości statystycznej; z dniem 1 stycznia 2001r. utworzono organ regulacyjny w zakresie działalności telekomunikacji i gospodarki częstotliwościowej oraz kontroli spełniania wymagań dotyczących kompatybilności elektromagnetycznej. Organem tym jest Prezes Urzędu Regulacji Telekomunikacji. Do inspekcji specjalnych można zaliczyć nadzór i kontrole przestrzegania przepisów o dozorze technicznym oraz przepisów i zasad z zakresu bezpieczeństwa techniki, dotyczących urządzeń technicznych wykonywane przez Urząd Dozoru Technicznego.
Kontrola prokuratorska
- Funkcję Prokuratora Generalnego Sprawuje Minister Sprawiedliwości, a prokuratura włączona jest do resortu sprawiedliwości. Zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Strzeżenie praworządności w działaniach administracji publicznej prokuratura wykonuje przez podejmowanie środków
przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w
postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz innych postępowaniach, przez zaskarżanie do sądu decyzji administracyjnych niezgodnych z prawem oraz udziału w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji, jak i przez opiniowanie projektów aktów normatywnych. Prokurator Generalny może występować do TK z wnioskiem o stwierdzenie zgodności ustawy i umowy międzynarodowej z Konstytucją albo zgodności przepisów prawa wydanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami. Jeżeli uchwała samorządu terytorialnego albo rozporządzenie wojewody są niezgodne z prawem, prokurator zwraca się do organu, który je wydał, o ich zmianę lub uchylenie albo kieruje wniosek o ich uchylenie do właściwego organu nadzoru. W przypadku uchwał jednostek samorządu terytorialnego prokurator może też wystąpić z wnioskiem o uchylenie do sądu administracyjnego. Prokuratura może zaskarżyć również akty prawa miejscowego stanowione przez wojewodę oraz organy niezespolonej administracji rządowej.
Regionalna Izba Obrachunkowa
- Ustawy o samorządzie: gminnym, powiatowym i o samorządzie województwa stanowią, ze organami nadzoru nad działalnością tych samorządów w zakresie spraw finansowych są regionalne izbyobrachunkowe (RIO).
- Istnieje 16 regionalnych izb obrachunkowych RIO, zasięg terytorialny każdej izby obejmuje jedno województwo. 16 RIO ma swoje zespoły zamiejscowe, w ogólnej licznie 35, które mają siedziby w dawnych miastach wojewódzkich z okresu końca 1998r.
- W szczególności izby sprawują nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych oraz dokonują kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych następujących podmiotów: jednostek samorządu terytorialnego, związków międzygminnych, stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów, związków powiatów, stowarzyszeń powiatów, samorządowych jednostek organizacyjnych w tym samorządowych osób prawnych, innych podmiotów w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
- Izby kontrolują gospodarkę finansową na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym. Kontrola dokonywana jest także z uwzględnieniem kryterium celowości, rzetelności i gospodarności.
- Izby przeprowadzają co najmniej raz na 4 lata kompleksową kontrolę gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. Izby kontrolują pod względem rachunkowym i formalnym kwartalne sprawozdania z wykonywania budżetów jednostek samorządu
terytorialnego oraz wnioski o przyznanie części rekompensującej subwencji ogólnej.
- Izby badają uchwały podjęte przez organy jednostek samorządu terytorialnego w zakresie spraw finansowych, w tym również zawierające oceny wykonania budżetu przez zarządy jednostek samorządu terytorialnego. W przypadku nie uchwalenia budżetu przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego do dnia 31 marca roku budżetowego, izba ustal budżet tej jednostki w terminie do końca kwietnia roku budżetowego.
- Do zadań izby należy wydawanie opinii. Izby prowadzą działalność informacyjną i szkoleniową w zakresie objętym nadzorem i kontrolą.
Organami izby są: a) kolegium izby, b) komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej.
Kolegium izby składa się z przewodniczącego, którym jest prezes izby oraz członków powoływanych przez Prezesa RM spośród kandydatów przedstawionych przez kolegium izby w trybie określonym w rozporządzeniu Prezesa RM.
Członkowie kolegium w zakresie realizacji zadań nadzorczych i funkcji kontrolnych są niezawiśli i podlegają tylko ustawom. Prezesa izby powołuje i odwołuje Prezes RM, po zasięgnięciu opinii kolegium izby. W każdej RIO tworzy się dwa wydziały: kontroli gospodarki finansowej; informacji, analiz i szkoleń.; Nadzór nad działalnością regionalnych izb obrachunkowych sprawuje Prezes RM, na podstawie kryterium zgodności z prawem.
Kontrola społeczna.
- Oprócz kontroli adm. istnieje forma kontroli sprawowana bezpośrednio przez obywateli i ich organizacje oraz przez środki masowego przekazu. Każdy ma prawo składania skarg do organów państwowych i organów samorządowych. Skargi można składać w interesie własnym, innych osób, a także interesie społecznym. Przedmiotem skargi może być zaniedbanie lub nienależyte wykonanie zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników, naruszenie praworządności lub słusznych interesów obywateli, a także przewlekanie załatwiania spraw. Organami rozpatrującymi skargi są organy nadrzędne nad organami, których skarga dotyczy. Istotną role w zakresie kontroli adm. Mają środki masowego przekazu a zwłaszcza prasa. Organy państwowe, przedsiębiorstwa państwowe oraz inne państwowe jednostki organizacyjne mają obowiązek udzielania prasie rzetelnych informacji związanych z ich działalnością. Odmowa może nastąpić jedynie ze względu na ochronę tajemnicy państwowej i służbowej oraz tajemnicy chronionej ustawą. Prasa i inne środki masowego przekazu ujawniają i krytykują negatywne zjawiska życia społecznego i gospodarczego, w ten sposób sprawują kontrole społeczną
Podział terytorialny (pojęcie i rodzaje).
- Pojęć „podział terytorialny” i „podziałν administracyjny” używa się zamiennie. Użycie pojęcia „podział administracyjny” wskazuje, że chodzi o dokonanie podziału terytorialnego państwa dla wykonywania administracji publicznej. Jednakże terytorium państwa dzielone jest nie tylko dla celów wykonywania administracji publicznej, ale również dla celów sprawowania wymiaru sprawiedliwości.
- Za bardziej trafne należy uznać używanie pojęcia „podział terytorialny” niż pojęcia „podział
administracyjny”, przy użyciu tego ostatniego należy pamiętać, że chodzi o podział dokonany tylko dla celów administracji publicznej.
Wyróżnia się trzy rodzaje podziału terytorialnego:
1) Podział zasadniczyν- tworzony jest dla organów terenowych o kompetencjach ogólnych, posiadających podstawowe znaczenie dla danej jednostki podziału, a więc u nas dla terenowych organów rządowej administracji ogólnej i jednostek samorządu terytorialnego.
2) Podział pomocniczyν- podział, który dokonywany jest dla organów o charakterze pomocniczym w stosunku do organów o podstawowym znaczeniu; np. podział gminy na sołectwa.
3) Podział specjalnyν- podział dokonywany dla wykonywania takich zadań państwa, których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego jest z różnych względów mało celowe; np.
specjalny podział terytorialny dla wykonywania administracji górniczej, uwzględniający intensywność występowania kopalni na poszczególnych obszarach państwa.
Podział terytorialny (czynniki kształtujące).
- Ukształtowanie podziału terytorialnego w konkretnym państwieν zależne jest od wielu czynników, takich jak właściwości fizjograficzne danego terytorium (niziny, rzeki, itd.), stosunki komunikacyjne, demograficzne, narodowościowe itp. Wpływ poszczególnych czynników na kształtowanie się podziału terytorialnego jest różny, a niektóre z tych czynników ulegają stopniowo, mniej lub bardziej szybko, zmianom. Zjawiskiem korzystnym jest jak najmniejsza liczba podziałów specjalnych i dostosowanie administracji specjalnej do podziału zasadniczego. Umożliwia to sprawniejsze wykonywanie funkcji koordynacyjnych przez terenowe organy administracji ogólnej w stosunku do jednostek organizacyjnych im nie
podporządkowanych. Nie należy dzielić jednostek zasadniczego podziału między różne jednostki podziału specjalnego
Podział terytorialny (ewolucja).
- Okres zaborów. Ziemie polskie pod zaborem rosyjskim były podzielone na gubernie, w których skład wchodziły bezpośrednio powiaty i większe miasta.
- Powiaty składały się z gmin wiejskich i mniejszych miast. Gmina wiejska była jednostka dużą pod względem obszaru, składała się z większej liczby wsi.
- Miast było mało. Ziemie pod zaborem pruskim były podzielone prowincje, rejencje, powiaty ziemskie i miejskie (tzw. miasta wydzielone z powiatu).
- Powiaty ziemskie dzieliły się na gminy wiejskie, obszary dworskie i miasta niewydzielone z powiatów.
- Ziemie w zaborze austriackim- kraj Galicji, który dzielił się na powiaty i dwa miasta wchodzące w skład powiatów. Powiaty dzieliły się na miasta, gminy wiejskie i obszary dworskie.
- Okres dwudziestolecia międzywojennego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918r. podzielono terytorium państwa na 17 województw, w tym jedno grodzkie (m.st. Warszawa) i jedno autonomiczne (woj. śląskie).
- Konstytucja marcowa z 1921 r. ustaliła jednolity podział na województwa, powiaty, gminy miejskie oraz wiejskie. Okres po II wojnie światowej.
- W wyniku II wojny światowej powierzchnia polski zmniejszyła się o 77000 km2. Odpadło 7 województw. W 1944r. z części województwa lwowskiego i krakowskiego utworzono województwo rzeszowskie. Obszar odzyskanych ziem został podzielony na 4 województwa
(gdańskie, szczecińskie, olsztyńskie i wrocławskie) i częściowo włączony do istniejących województw.
- W 1950r. na ziemiach zachodnich utworzono 3 nowe województwa: koszalińskie, opolskie i zielonogórskie.
- do 1975r. podział państwa na 17 województw i 5 miastν wyłączonych z województw. Od 1 stycznia 1973r. przywrócono gminę jako jednostkę zasadniczego podziału terytorialnego. Z
dniem 1.06.1975 dokonano podziału kraju na 49 województw i stan ten utrzymano do 31.12.98. Podział terytorialny jest z reguły podziałem wielostopniowym. W Polsce mieliśmy do 31 maja 1975r. podział trójstopniowy, gdyż terytorium państwa podzielone było na województwa, województwa - na powiaty, a powiaty - na gminy (w latach 1954-1972 na gromady).
- Od 1 czerwca 1975r. do 31 grudnia 1998r. istniał zasadniczy dwustopniowy podział terytorialny: na województwa i gminy.
- Z dniem 1 stycznia 1999r. został ponownie wprowadzony zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa. Jednostkami tego podziału są: gminy, powiaty i województwa.
Podział terytorialny (obowiązująca regulacja).
- Z dn. 01.01.1999r. wprowadzono zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny z mocy ustawy z 24 lipca 1998r. Jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego są: gminy,
powiaty, województwa.
- Ustawa utworzyła 16 województw, ustalając siedziby wojewodów i sejmików województwa. W dwóch województwach siedziba wojewodów i sejmików województwa nie znajduje się w tym samym mieście. Województwo kujawsko-pomorskie, siedzibą wojewody jest Bydgoszcz, a sejmiku wojewódzkiego- Toruń, zaś w województwie lubuskim siedzibą wojewody jest Gorzów Wlkp., a sejmiku wojewódzkiego- Zielona Góra. Nazwy
województw pochodzą od nazw ziem i regionów.
- Tylko w trzech przypadkach (lubelskim, łódzkim i opolskim) odν nazw stolicy województw.
- Podział pomocniczy. Jednostkami pomocniczymi są sołectwa na wsi, a w mieście- dzielnice i osiedla. Jednostki te pozostają do decyzji rad gmin. Sołectwa, dzielnice i osiedla nie posiadają osobowości prawnej i własnego majątku. Organizacja i zakres działania jednostek pomocniczych określa rada gminy oddzielnym statutem.
- Podział specjalny. Dla potrzeb określonych dziedzin administracji publicznej albo w innych uzasadnionych społecznie celach ustawy szczególne mogą przewidywać dokonanie terytorialnego podziału specjalnego. Ustawą z 5 czerwca 1998r. o administracji rządowej w województwie utworzono wojewódzką administrację zespoloną, którą stanowią: wojewoda i kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży.
- Ustanowienie organów administracji niezespolonej może następować wyłącznie w drodze ustawy, jeżeli jest to uzasadnione ogólnopaństwowym charakterem wykonywanych zadań lub terytorialnym zasięgiem działania przekraczającym obszar jednego województwa.
Terenowa adm. Rządowa (ustrój).
Konstytucja z 1997r. stanowi w art.152, że:
- „1.Przedstawicielem RM w województwie jest wojewoda.
- 2.Tryb powoływania oraz odwoływania oraz zakres działania wojewodów określa ustawa”. Zasadnicze znaczenie dla regulacji pozycji prawnej terenowych organów rządowej administracji ogólnej miała ustawa z 22 marca 1990r. o terenowych organach rządowej
administracji ogólnej, znowelizowana w sposób istotny ustawą z 8 sierpnia 1996r.
- Od 1 stycznia 1999r. weszła w życie ustawa z 5 czerwca 1998r. o administracji rządowej w
województwie. Ustawa ta była już dziewięciokrotnie nowelizowana; jej jednolity tekst został opublikowany w DZ.U. Według art.1 tej ustawy administrację publiczną w województwie wykonują organy administracji rządowej oraz organy samorządu województwa.
Administrację rządową na obszarze województwa wykonują:
1) wojewoda,
2) kierownicy zespolonych służb, inspekcji i straży, działający pod zwierzchnictwem wojewody,
3) organy administracji niezespolonej,
4) organy samorządu terytorialnego, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej wynika z ustawy lub zawartego porozumienia,
5) kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, działający pod zwierzchnictwem starosty,
6) organy innych samorządów, jeżeli wykonywanie zadań administracji rządowej następuje na podstawie ustawy lub porozumienia.
Terenowe organy adm. Rządowej (system organów wyk. zad. adm. rządowej).
- Zespolenie służb, inspekcji i straży w administracji rządowej w województwie następuje pod zwierzchnictwem wojewody w jednym urzędzie, chyba, że ustawa nie przewiduje zespolenia w jednym urzędzie. Gdy kierownik służby, inspekcji lub straży wykonuje zadania i kompetencje w imieniu wojewody i gdy służba ta, inspekcja lub straż jest włączona do urzędu
wojewódzkiego, to mamy zespolenie bezpośrednie (pod jednym zwierzchnikiem i w jednym urzędzie).
- Gdy kierownik służby, inspekcji lub straży działa we własnym imieniu, realizuje jemu przypisane kompetencje i gdy posiada aparat pomocniczy w postaci komendy, inspektoratu lub innej jednostki organizacyjnej niewchodzącej w skład urzędu wojewódzkiego to występuje zespolenie pośrednie, gdy dany kierownik działa pod zwierzchnictwem wojewody. Najważniejsze kategorie spraw zaliczanych do zakresu administracji rządowej:
1) sprawy wykraczające poza zakres interesów lokalnej i regionalnej społeczności,
(np. obronność kraju);
2) sprawy, których jednostki samorządu terytorialnego nie byłyby w stanie wykonywać
ze względów technicznych (np. budowa autostrad);
3) sprawy reglamentacji administracyjnej niezwiązane bezpośrednio z zaspokojeniem
potrzeb lokalnej i regionalnej wspólnoty.
Wojewoda (zadania i kompetencje).
Wojewoda jest:
-przedstawicielem RM w województwie,
-zwierzchnikiem zespolonej administracji rządowej,
-organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego,
-organem wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu administracyjnym, jeżeli ustawy szczególne tak stanowią,
-reprezentantem Skarbu Państwa w zakresie i na zasadach określonych w ustawach.
Wojewoda jako przedstawiciel RM odpowiada za wykonywanie polityki rządu na obszarze
województwa.
Wyliczenie zadań i kompetencji wojewody jako przedstawiciela rządu w art.15 ustawy z 5 czerwca 1998r.
1) kontrola wykonywania przez organy zespolonej administracji rządowej zadań, wynikających z aktów normatywnych, ustaleń RM oraz zarządzeń i poleceń Prezesa RM,
2) kontrola wykonywania przez organy samorządu terytorialnego i inne samorządy zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej,
3) dostosowanie do miejscowych warunków szczegółowych celów polityki rządu oraz kontrola i koordynacja wynikających stąd zadań,
4) zapewnienie współdziałania wszystkich jednostek organizacyjnych administracji rządowej i samorządowej działających na obszarze województwa w zakresie zapobiegania zagrożeniu życia, zdrowia lub mienia, zagrożeń środowiska, bezpieczeństwa państwa i utrzymania porządku publicznego, ochrony praw obywatelskich oraz zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom, a także zwalczania i usuwania ich skutków,
5) współdziałanie z właściwymi organami innych państw oraz międzynarodowych organizacji rządowych i pozarządowych na zasadach określonych przez ministra właściwego do spraw zagranicznych,
6) reprezentowanie RM na uroczystościach państwowych i w trakcie oficjalnych wizyt składanych w województwie przez przedstawicieli państw obcych.
Wojewoda cd.
- Wojewoda może wydawać polecenia obowiązujące wszystkie organy administracji rządowej, a w sytuacjach nadzwyczajnych obowiązujące również organy samorządu terytorialnego.
- Polecenia nie mogą dotyczyć rozstrzygnięć, co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej.
- Wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego na
zasadach określonych w ustawach o samorządzie gminnym, o samorządzie powiatowym i o samorządzie województwa.
Organy administracji niezespolonej działające na obszarze województwa są obowiązane do:
-uzgadniania z wojewodą projektów aktów prawa miejscowego stanowionych przez te organy,
-zapewnienia zgodności swoich działań z poleceniami wojewody,
-składanie wojewodzie rocznych informacji, a na żądanie wojewody bieżących wyjaśnień o swojej działalności na obszarze województwa.
Wojewoda jako reprezentant Skarbu Państwa:
-reprezentuje Skarb Państwa w odniesieniu do mienia powierzonego mu w celu wykonywania jego zadań,
-wykonuje uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego wobec przedsiębiorstw
państwowych od czasu przekazania tej funkcji ministrowi właściwemu do spraw Skarbu Państwa lub do czasu wygaśnięcia tych uprawnień i obowiązków z innych tytułów, - wykonuje inne uprawnienia wynikające z reprezentowania Skarbu Państwa.
- Wojewoda posiada kompetencje stanowienia aktów prawa miejscowego.
Wojewódzka administracja zespolona.
-Organizację wojewódzkiej administracji zespolonej określa statut urzędu wojewódzkiego nadany przez wojewodę- podlega zatwierdzeniu przez Prezesa RM i i ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
- Kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich powołuje i odwołuje wojewoda.
- Nie dotyczy to komendanta wojewódzkiego Policji i komendanta państwowej Straży Pożarnej, których powołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych, ale za zgodą wojewody.
-Wojewoda wykonuje zadania przy pomocy I i II wicewojewodyν oraz kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego oraz dyrektorów wydziałów.
-Do wojewody należy określenie zadań wykonywanych przez wicewojewodów. Następuje to na podstawie porozumienia wojewody. Wojewoda wykonuje nadzór w zakresie spraw powierzonych organom samorządu terytorialnego. W przypadkach uzasadnionych szczególnymi potrzebami wojewoda może ustanowić, na czas oznaczony, swego pełnomocnika do prowadzenia spraw w zakresie określonym w pełnomocnictwie.
W celu usprawnienia działania wojewódzkich organów zespolonej administracji rządowej wojewoda może tworzyć delegatury urzędu wojewódzkiego, jak i delegatury komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych.
- Przy wojewodzie działa kolegium doradcze. W skład kolegium wchodzą:
1)wicewojewodowie,
2) dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego,
3) komendant wojewódzki Policji,
4) komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej,
5) inne osoby wymienione w statucie urzędu wojewódzkiego. Wojewoda może tworzyć
inne niż kolegium zespoły doradcze.
Urząd Wojewódzki
- Organizację wojewódzkiej administracji zespolonej określa statut urzędu wojewódzkiego nadany przez wojewodę- podlega zatwierdzeniu przez Prezesa RM i ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. W statucie określa się nazwy: -wydziałów oraz innych
komórek organizacyjnych urzędu, -komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, - delegatur urzędu wojewódzkiego bądź komend, inspektoratów czy innych jednostek organizacyjnych oraz ich siedziby, -stanowisk dyrektorów wydziałów, - stanowisk kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich.
Regulamin urzędu wojewódzkiego- składa się z dwóch części. Część pierwsza szczegółowo określa organizacje oraz tryb pracy urzędu wojewódzkiego i ustala ją wojewoda w drodze
zarządzenia. Częścią drugą regulaminu są regulaminy komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych, ustalone przez kierowników tych jednostek i zatwierdzone przez wojewodę, o ile odrębne ustawy nie stanowią inaczej. W przypadku nie zatwierdzenia regulaminu przez wojewodę kierownik zespolonej służby, inspekcji lub straży
wojewódzkiej może wystąpić do właściwego ministra o wszczęcie sporu z wojewodą. Regulamin udostępnia się do powszechnego wglądu
Terenowe organy administracji rządowej (nadzór i kierownictwo).
- Według art.11 ust.1 ustawy o administracji rządowej w województwie Prezes RM sprawuje nadzór nad działalnością wojewody i dokonuje okresowej oceny jego pracy, a w ust.3 tego artykułu stanowi, że: „Prezes RM kieruje działalnością wojewody, wydając w tym zakresie
zarządzenia i polecenia, także z inicjatywy właściwych ministrów, oraz sprawuje kontrole nad ich wykonywaniem”.
- Nadzór Prezesa RM nad działalnością wojewody sprawowany jest pod względem zgodności działania z prawem, zgodności działania z polityką rządu i pod względem rzetelności i gospodarności. Ustawa zobowiązuje Prezesa RM do określenia, w drodze rozporządzenia, szczegółowych zasad składania przez wojewodę sprawozdania z wykonywanej
działalności.
- Prezes RM może upoważnić ministra właściwego do spraw administracji publicznej do wykonywania, w jego imieniu, przysługujących mu uprawnień nadzorczych i w zakresie kierownictwa, z wyjątkiem powoływania i odwoływania wojewody oraz rozstrzygania sporów między wojewodą a właściwym ministrem.
Samorząd terytorialny gmina
Gmina- według art.1 ustawy o samorządzie gminnym stanowi wspólnotę samorządową oraz
odpowiednie terytorium; mieszkańcy gminy tworzą wspólnotę samorządową z mocy prawa. Ustawa tworzy uniwersalny układ gmin oraz elastyczny system wewnętrzny tych podmiotów. W miastach zamiast wójta działa burmistrz, a w miastach powyżej 100.000 mieszkańców lub, gdy przed wejściem w życie działał prezydent- prezydent miasta. Miasto może być podzielone na dzielnice. Gmina posiada osobowość prawną. Wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Samodzielność gminy podlega ochronie sądowej
Samorząd terytorialny powiat
Powiat- według ustawy o samorządzie powiatowym przez określenie powiat należy rozumieć lokalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium. Zaś lokalna wspólnotę samorządową tworzą z mocy prawa mieszkańcy powiatu. Powiat ma osobowość prawną. Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na
własną odpowiedzialność. Powiatowi jako jednostce samorządu terytorialnego przysługuje prawo własności i inne prawa majątkowe
Samorząd terytorialny Województwo
Województwo- Ustawa o samorządzie województwa, stanowi, że województwo jest regionalną wspólnotą samorządową oraz największą jednostką zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej. Tę regionalną wspólnotę samorządową tworzą z mocy prawa mieszkańcy województwa. Do zakresu zadań samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, nie
zastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej. Województwo ma osobowość prawną. Samodzielność województwa podlega ochronie sądowej.
Gmina (zakres działania i zadania)
- Art.6 ustawy o samorządzie gminnym stanowi, że do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów.
- Przy ustaleniu, co jest sprawa publiczną pomocne jest orzecznictwo NSA i glosy do orzeczeń tego sądu.
- Do spraw publicznych należy stanowienie aktów prawa miejscowego, wybór i odwoływanie organów gminy oraz inne sprawy rozstrzygane w sposób władczy. Zaspokojenie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej należy do zadań własnych gminy.
- Ustawa w 20 punktach wymienia zadania własne gminy. Ustawy określają, które zadania gminy mają charakter obowiązkowy. Zadania własne dzielą się na zlecone i pozostałe. Obowiązkowe zadania własne gminy to takie, przy których gmina tylko w pewnym zakresie ma swobodę, co do formy załatwiania danej sprawy, ale załatwić ją musi. Zadania pozostałe to takie gdzie gmina sama decyduje czy je podejmuje czy nie. Zadania własne gminy finansują w zasadzie ze swoich dochodów uzupełnianych dotacjami i subwencjami z budżetu państwa.
Ustawy mogą nakładać na gminie obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej oraz z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych oraz referendów.
Zadania z zakresu administracji rządowej gmina może wykonywać również na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej. Można wyróżnić zadania zlecone gminie w drodze ustawowej oraz zadania jej powierzone na podstawie porozumienia.
Przekazanie zadań na podstawie ustawy następuje w skali całego kraju, natomiast na podstawie porozumienia w danej jednostce podziału terytorialnego.
Między zadaniami własnymi a zadaniami zleconymi istnieją istotne różnice z punktu widzenia prawnego. Za wykonanie zadań własnych odpowiedzialność ponosi gmina, za zadania zlecone administracja rządowa, wykonywanie zadań własnych następuje w oparciu o środki gminy, a zleconych po zapewnieniu środków przez administracje rządową.
Ochrona prawno-sądowa zagwarantowana jest, co do zadań własnych (kompetencji), a nie można dochodzić przed sądem zlecenia gminie określonych zadań z zakresu administracji rządowej.
Powiat (zakres działania i zadania).
- Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w 22 dziedzinach wymienionych w art.4 ust.1 ustawy z 5 czerwca 1998r. o samorządzie powiatowym.
- Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb inspekcji i straży. Do powiatowych służb, inspekcji i straży zalicza się:
-komendę powiatową Policji,
-komendę powiatową Państwowej Straży Pożarnej,
-powiatową stację sanitarni-epidemiologiczną,
-powiatowy inspektorat nadzoru budowlanego,
-powiatową inspekcję weterynaryjną.
Ustawy mogą określać inne zadania powiatu. Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gminy. Rozstrzygnięcie które zadania należą do gminy, a które do powiatu może nasuwać trudności ze względu na takie same lub zbliżone oznaczenie zadań. Rozstrzygające kryterium stanowi charakter ponadgminny.
W mieście na prawach powiatu zakres działania tej jednostki obejmuje sprawy należące do zadań gminy i do zadań powiatu. Ustawy określają przypadki, w których właściwe organy administracji rządowej mogą nałożyć na powiat obowiązek wykonywania
określonych czynności.
Powiat może zawierać z organami administracji rządowej porozumienia w sprawie wykonywania zadań publicznych z zakresu administracji rządowej. Powiat może zawierać porozumienia w sprawie powierzania prowadzenia zadań publicznych z jednostkami lokalnego samorządu terytorialnego, a także z województwem, na którego obszarze znajduje się terytorium powiatu.
W celu wykonywania zadań powiat może tworzyć jednostki organizacyjne i zawierać umowy z innymi powiatami.
Powiat nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności.
Samorząd województwa (zakres działania i zadania).
- Do zakresu działań samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej.
- Do samorządu województwa należy określenie strategii rozwoju województwa. Strategia rozwoju województwa jest realizowana poprzez programy wojewódzkie. Sejmik województwa określa zasady, tryb i harmonogram opracowania strategii rozwoju województwa i programów wojewódzkich.
- W związku z realizacją strategii rozwoju województwa samorząd województwa może zawierać kontrakt wojewódzki z RM. Kontrakt wojewódzki określa zakres, tryb i warunki realizacji zadań wynikających z programów wojewódzkich, które uzyskały wsparcie rządu oraz zadań należących do spraw nadzorowanych przez właściwych ministrów, które wspierane są przez jednostki samorządu terytorialnego i inne uprawnione podmioty.
- W związku z realizacją strategii rozwoju województwa samorząd województwa może współpracować z organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi innych państw.
- Samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone ustawami, zwłaszcza w zakresie 15 kategorii spraw wymienionych w art.14 ust.1 ustawy o
samorządzie województwa.
- O przynależności danego zadania do zadań należących do samorządu województwa decyduje charakter wojewódzki zadania oraz przepisy ustawowe określające taki charakter.
- Ustawy mogą określać sprawy należące do zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej i mogą nakładać na województwo obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzania wyborów powszechnych i
referendów. Zakres działania samorządu województwa nie narusza samodzielności powiatu i gminy.
- W celu wykonywania zadań województwo może tworzyć samorządowe jednostki organizacyjne oraz zawierać umowy z innymi podmiotami, może też zawierać z innymi
województwami oraz jednostkami lokalnego samorządu z obszaru województwa porozumienia w sprawie powierzenia prowadzenia zadań publicznych.
- Województwa mogą tworzyć stowarzyszenia, w tym również z gminami i powiatami; stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z 7 kwietnia 1989r.- Prawo o
stowarzyszeniach.
- W sferze użyteczności publicznej województwo może tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także przystępować do takich spółek; określa
ustawa o gospodarce komunalnej.
Gospodarka komunalna.
- Zasady i formy gospodarki komunalnej jednostek samorządu terytorialnego polegające na wykonywaniu przez te jednostki zadań własnych, w celu zaspokojenia potrzeb wspólnoty samorządowej, określa ustawa z 20 grudnia 1996r. o gospodarce komunalnej, w tym wykonywanie zadań o użyteczności publicznej.
- Zadaniami o charakterze użyteczności publicznej są zadania, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokojenie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych.
- Jednostki samorządu terytorialnego mogą prowadzić gospodarkę komunalną w szczególności w formach zakładu budżetowego lub spółek handlowych.
- Mogą powierzać wykonywanie zadań z zakresu gospodarki komunalnej osobom fizycznym, osobom prawnym lub jednostkom nieposiadającym osobowości prawnej, w drodze umowy na zasadach ogólnych, z zastosowaniem przepisów o zamówieniach publicznych.
- Rada gminy, powiatu bądź sejmik województwa decydują o wyborze sposobu prowadzenia i form gospodarki komunalnej i o wysokości cen i opłat za usługi komunalne o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
- Uprawnienia te mogą być powierzone zarządowi gminy, powiatu bądź województwa.
- Jednostki samorządu terytorialnego mogą tworzyć spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjne, a także mogą przystępować do takichspółek.
Gmina (organy)
- W gminie występują organy gminy oraz organy jednostek pomocniczych. Według art.11a.1 ustawy o samorządziegminnym organami gminy są:
1) rada gminy,
2) wójt ( burmistrz, prezydent miasta )
- Rada gminy jest wybierana przez mieszkańców i można ja określić jako organ uchwałodawczy i kontrolny. Rada gminy może powoływać stałe i doraźne komisje do określonych zadań i ustalać ich przedmiot działania oraz skład osobowy.
- Powołanie komisji rewizyjnej jest obowiązkowe, służy ona radzie pomocą przy dokonywaniu kontroli działalności zarządu gminy i podporządkowanych mu jednostek.
- Organem wykonawczym gminy jest Wójt lub burmistrz (prezydent miasta) kieruje bieżącymi sprawami gminy,reprezentuje ją na zewnątrz oraz wydaje decyzje w
indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej.
- Urząd gminy jest urzędem służącym pomocą wójtowi i jest kierowany przez wójta. W miastach jest urząd miasta którym kieruje burmistrz lub prezydent miasta.
- W jednostkach pomocniczych powołuje się również ich organy. W sołectwie działa zebranie wiejskie jako organ uchwałodawczy i sołtys jako organ wykonawczy, wspomagany przez rade sołecką.
- W dzielnicy lub osiedlu funkcjonuje rada o liczbie członków ustalonej według przepisów o składzie rady gminy, nie więcej jednak niż 21 członków, i zarząd w składzie liczbowym takim samym jak zarząd gminy.
Referendum lokalne.
- 15 września 2000 roku weszła w życie ustaw o referendum lokalnym. W ustawach samorządowych znajdują się przepisy, że mieszkańcy gminy, powiatu, czy województwa podejmują rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym lub za pośrednictwem organów gminy, powiatu lub województwa.
- Według art.170 Konstytucji członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, w sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego, a zasady i tryb
przeprowadzania referendum lokalnego ma określać ustawa.
- Według art.2 ustawy w referendum lokalnym mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w głosowaniu swoją wolę, co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki.
- Przedmiotem referendum mogą być sprawy dotyczące odpowiednio gminy, powiatu i województwa. Przedmiotem referendum gminnego może być również samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne mieszczące się w zakresie zadań i kompetencji organów gminy (wyłącznie w drodze referendum).
W referendum mają prawo brać udział osoby stale zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego, posiadające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki.
Referendum przeprowadza się:
-z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki,
-na wniosek uprawnionych do głosowania mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego.
W sprawach odwołania organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego przed upływem kadencji rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum przeprowadzonego na wniosek mieszkańców. Wniosek o przeprowadzenie referendum lokalnego może zgłosić, co najmniej:
1) 10% uprawnionych do głosowania mieszkańców gminy lub powiatu,
2) 5% uprawnionych do głosowania mieszkańców województwa.
Referendum z inicjatywy organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego
- Rada gminy, rada powiatu lub sejmik województwa podejmują uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum z własnej inicjatywy bezwzględną większością swego ustawowego składu.
- Uchwała taka zawiera pytanie referendum, termin przeprowadzenia, kalendarz czynności związanych z przeprowadzeniem referendum oraz wzór karty do głosowania.
W przypadku, gdy przedmiotem referendum gminnego jest samoopodatkowanie się mieszkańców na cele publiczne, uchwała rady gminy wskazuje również cel oraz zasady opodatkowania. Uchwała podlega ogłoszeniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
Referendum przeprowadzone na wniosek mieszkańców.
Z inicjatywą przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego wystąpić może:
1) grupa co najmniej 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego, a w przypadku referendum gminnego- także 5 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy,
2) statutowa struktura terenowa partii politycznej działającej w danej jednostce samorządu terytorialnego,
3) organizacja społeczna posiadająca osobowość prawną, której statutowym terenem działania jest, co najmniej obszar danej jednostki samorządu terytorialnego.
Podmioty wymienione w pkt.1-3 są zwane „inicjatorami referendum”.
Inicjator referendum na swój koszt, podaje do wiadomości mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego przedmiot zamierzonego referendum. Inicjator referendum przekazuje pisemny wniosek o przeprowadzenie referendum przewodniczącemu zarządu jednostki samorządu terytorialnego, a ten przekazuje wniosek przewodniczącemu organu stanowiącego tej jednostki. Organ stanowiący powołuje komisję do sprawdzenia czy wniosek odpowiada przepisom ustawy. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego podejmuje uchwałę w sprawie przeprowadzenia referendum, jeżeli wniosek spełnia wymogi
ustawy i nie prowadzi do rozstrzygnięć sprzecznych z prawem, w przeciwnym razie podejmuje się uchwałę odrzucającą wniosek.
Na uchwałę odrzucającą wniosek mieszkańców inicjatorowi służy skarga do NSA. Wyrok NSA uwzględniający skargę inicjatora referendum zastępuje uchwałę organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.
Gmina (Rada Gminy).
Liczba radnych
- piętnastu w gminach do 20 000 mieszkańców,
- dwudziestu jeden w gminach do 50 000 mieszkańców,
- dwudziestu trzech w gminach do 100 000 mieszkańców,
- dwudziestu pięciu w gminach do 200 000 mieszkańców
Liczba radnych wzrasta w zależności od liczby mieszkańców gminy. Kadencja rady gminy trwa 4 lata licząc od dnia wyboru. Eksponowane stanowisko rady gminy wyraża się tym że należą do niej kompetencje zastrzeżone na rzecz gminy. Są to kompetencje stanowiące i kontrolne. W ramach kompetencji stanowiących rada podejmuje uchwały, które mogą mieć różny charakter prawny.
Mogą to być akty prawa miejscowego, budżet gminy, miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, uchwały o wyborze członków organów gminy, mogą dotyczyć porozumień z organami administracji rządowej w sprawie przyjęcia zadań powierzonych, aktów indywidualnych o nadaniu honorowego obywatelstwa gminy, aktów z zakresu prawa cywilnego w sprawach majątkowych gminy, apeli do mieszkańców itd.
- W ramach działalności kontrolnej rada gminy kontroluje nie tylko działalność wójta, ale również gminnych jednostek organizacyjnych oraz jednostek pomocniczych gminy. Rada gminy, jako organ działający na sesjach, nie może dokonywać wszechstronnej kontroli
wymienionych podmiotów. W celu umożliwienia radzie sprawowania bieżącej kontroli ustaw samorząd zobowiązuje radę do powołania komisji rewizyjnej, której zasady i tryb określa statut gminy.
- Rada może korzystać z pomocy innych organów, a w szczególności z informacji materiałów dostarczanych prze regionalne izby obrachunkowe. Do właściwości rady należą wszystkie sprawy będące w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej. Art. 18 ust. ustawy zastrzega określone kompetencje „do wyłącznej właściwości rady”. Organizację wewnętrzną i tryb pracy rady i jej organów określa statut gminy.
- Rada obraduje na sesjach. Sesje zwołuje przewodniczący rady „w miarę potrzeby”, ale nie rzadziej niż raz na kwartał. Istnieje
obowiązek zwołania sesji, jeśli o to, co najmniej ¼ ustawowej liczby
radnych.
Gmina (urząd gminy).
- Ustawa wyodrębnia jako formę organizacyjną urząd gminy. Urząd ten służy pomocą zarządowi gminy, ale trzeba przyjąć, że służy on pomocą również innym organom rady, a zwłaszcza samej radzie, gdyż ustawa nie przewiduje tworzenia „biura” czy „kancelarii rady”.
- Urząd służy do wykonywania zadań i kompetencji organów. Organizację i zasady funkcjonowania urzędu określa regulamin organizacyjny.
- Regulamin to akt prawny uchwalony prze radę na wniosek zarządu gminy. Ustawa stanowi, że kierownikiem urzędu jest zawsze wójt, burmistrz czy prezydent miasta.
- W ramach urzędu gminy działa urząd stanu cywilnego. Wojewoda może tworzyć urzędy stanu cywilnego dla kilku gmin bądź kilka urzędów stanu cywilnego w jednej gminie.
- Kierownikiem urzędu stanu cywilnego jest burmistrz lub wójt, chyba, że rada powoła innego kierownika. W urzędach gmin zatrudnia się pracowników zawodowych. Ustawa samorządowa przewiduje, że gmina wykonuje swoje zadania nie tylko przy pomocy organów i urzędów, ale także przez inne jednostki organizacyjne.
Kompetencje wójta
Zgodnie z art. 30 ustawy gminnej, wójt wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa. Do zadań wójta należy w szczególności:
- przygotowanie projektów uchwał rady gminy,
- określanie sposobu wykonywania uchwał,
- gospodarowanie mieniem komunalnym,
- wykonywanie budżetu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych
W realizacji zadań własnych gminy wójt podlega wyłącznie radzie gminy, ponadto kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz (art. 31). Na podstawie art. 31a wójt opracowuje plan operacyjny ochrony przed powodzią oraz ogłasza i odwołuje pogotowie i alarm przeciwpowodziowy.
Wójt wykonuje zadania przy pomocy urzędu gminy. Regulamin organizacyjny tego urzędu nadaje wójt w drodze zarządzenia. Jest jego (urzędu) kierownikiem.
Powiat (Rada powiatu).
- Jest organem powiatu. W skład rady powiatu wchodzą radni w liczbie 15 w powiatach liczących do 40000 mieszkańców oraz po 3 na każde kolejne rozpoczęte 20000 mieszkańców, nie więcej niż 39 radnych. Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu.
- W art.1 2ustawy o samorządzie powiatowym zamieszczono katalog spraw należących do wyłącznej właściwości rady powiatu obejmujący 15 pozycji.
- Do tych spraw należą m.in. stanowienie aktów prawa miejscowego, wybór i odwołanie zarządu powiatu, powoływanie odwoływanie sekretarza powiatu i skarbnika powiatu, który jest głównym księgowym budżetu powiatu, stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z wykonywania budżetu oraz podejmowania uchwał w sprawie wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami, podejmowanie uchwał w ważnych, wymienionych w ustawie, sprawach majątkowych powiatu oraz podejmowanie uchwał w sprawach herbu i flagi powiatu.
- Do tych spraw należą m.in. stanowienie aktów prawa miejscowego, wybór i odwołanie zarządu powiatu, powoływanie odwoływanie sekretarza powiatu i skarbnika powiatu, który jest głównym księgowym budżetu powiatu, stanowienie o kierunkach działania zarządu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z wykonywania budżetu oraz podejmowania uchwał w sprawie wysokości podatków i opłat w granicach określonych ustawami, podejmowanie uchwał w ważnych, wymienionych w ustawie, sprawach majątkowych powiatu oraz
podejmowanie uchwał w sprawach herbu i flagi powiatu.
- Do rady powiatu należy również podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia zadań z zakresu administracji rządowej oraz powierzenie prowadzenia zadań publicznych jednostkom lokalnego samorządu terytorialnego, a także województwu, na którego obszarze znajduje się
powiat.
Powiat (Rada powiatu-organizacja).
- Rada powiatu wybiera ze swego grona przewodniczącego i jednego lub dwóch wiceprzewodniczących bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
- Funkcja przewodniczącego i wiceprzewodniczącego rady jest niepołączalna z członkostwem w zarządzie powiatu. Zadaniem przewodniczącego jest organizowanie pracy rady i prowadzenie obrad rady.
- Rada powiatu może powoływać ze swego grona stałe i doraźne komisje do określonych zadań, ustala przedmiot ich działania oraz skład osobowy. Komisje podlegają radzie powiatu w całym zakresie swojej działalności.
- Rada powiatu kontroluje działalność oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. Dla sprawowania funkcji kontrolnej rada powołuje komisję rewizyjną z grona radnych, z wyłączeniem jednak przewodniczącego, wiceprzewodniczących rady oraz radnych będących
członkami zarządu.
Powiat zarząd powiatu i jego przewodniczący
- Zarząd powiatu jest organem wykonawczym powiatu. W skład zarządu powiatu wchodzą starosta jako jego przewodniczący, wicestarosta i pozostali członkowie.
- Członkostwa w zarządzie powiatu nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu terytorialnego oraz zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła i senatora.
- Rada powiatu wybiera zarząd w liczbie 3 do 5 osób, w tym starostę i wicestarostę; liczbę członków zarządu określa się w statucie powiatu. Starostę wybiera się bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym. Wicestarostę i pozostałych członków zarządu rada powiatu wybiera na wniosek starosty zwykłą
większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
- Rada powiatu powinna dokonać wyboru zarządu powiatu w ciągu 3 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów.
- Jeżeli rada powiatu nie dokona wyboru w terminie 3 miesięcy, ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Zarząd powiatu może być odwołany z powodu nie udzielenia mu absolutorium (jest to równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie). Rada powiatu może odwołać starostę z
innej przyczyny niż nie udzielenie absolutorium jedynie na wniosek ¼ ustawowego składu rady.
-Wniosek ten wymaga formy pisemnej i uzasadnienia przyczyny odwołania oraz podlega zaopiniowaniu przez komisję rewizyjną. Odwołanie starosty następuje większością kwalifikowaną co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
- Odwołanie starosty albo złożenie przez niego rezygnacji jest równoznaczne z odwołaniem całego zarządu albo złożeniem przez niego rezygnacji. Rada powiatu może na uzasadniony wniosek starosty odwołać poszczególnych członków zarządu zwykłą większością głosów w
obecności, co najmniej połowy ustawowego składu rady, w głosowaniu tajnym.
- Zarząd powiatu wykonuje uchwały rady powiatu i zadania powiatu określone przepisami prawa.
W szczególności do zadań powiatu należy:
-przygotowanie projektów uchwał rady
-wykonywanie uchwał rady
-gospodarowanie mieniem powiatu,
- wykonywanie budżetu powiatu,
- zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych (według zasad powoływania i odwoływania oraz trybu zatrudniania i zwalniania kierowników i pracowników powiatowych jednostek organizacyjnych określonych odrębną ustawą).
Zarząd powiatu podlega wyłącznie radzie powiatu. Organizację wewnętrzną zarządu oraz tryb jego pracy określa statut powiatu. Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa
powiatowego oraz jednostek organizacyjnych powiatu, w tym powiatowego urzędu pracy. Kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży wykonują swoje zadania i kompetencje przy pomocy takich jednostek organizacyjnych jak komendy i inspektoraty.
STAROSTA
Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży- starosta powołuje i odwołuje- w uzgodnieniu z wojewodą- kierowników tych jednostek, zatwierdza program ich działania, zatwierdza wspólne ich działanie, a w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnie działaniami tych jednostek. Starosta organizuje pracę zarządu powiatu oraz reprezentuje powiat na zewnątrz. W sprawach nie cierpiących zwłoki starosta podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu powiatu; nie ma prawa wydawać przepisów porządkowych. Te czynności wymagają przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu powiatu. Rada powiatu powołuje i odwołuje sekretarza powiatu oraz skarbnika powiatu na wniosek starosty. W indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej należących do właściwości powiatu decyzje wydaje starosta, chyba, że przepisy szczególne przewidują wydawanie decyzji przez zarząd powiatu. Są to decyzje administracyjne.
Powiat (starostwo powiatowe).
- Zarząd wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego. Jest
częścią powiatowej adm. zespolonej. Kierownikiem starostwa powiatowego
jest starosta. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego
określa regulamin organizacyjny uchwalany przez radę powiatu na
wniosek zarządu powiatu.
Samorząd województwa (organy).
Organami samorządu województwa są:
1) sejmik województwa,
2) 2) zarząd województwa.
Decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji wydaje marszałek województwa, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Kodeks postępowania
administracyjnego stanowi, że gdy mowa jest o organach jednostek samorządu
terytorialnego to należy m.in. rozumieć marszałka województwa.
Samorząd województwa (sejmik województwa).
- W skład sejmiku województwa wchodzą radni w liczbie 30 w województwach liczących do 2.000.000 mieszkańców oraz po 3 radnych na każde kolejne rozpoczęte 500.000 mieszkańców. Radni wojewódzcy wybierani są w wyborach bezpośrednich. Kadencja
sejmiku województwa trwa 4 lata, licząc od dnia wyborów. Odwołanie sejmiku przed upływem kadencji może nastąpić wyłącznie w drodze referendum wojewódzkiego. Sejmik województwa jest organem stanowiącym i kontrolnym województwa. współpracy z innymi podmiotami.
Do wyłącznej właściwości sejmiku należą sprawy wyliczone w 21 punktach w art.18
ustawy o samorządzie województwa.
- Poza stanowieniem aktów prawa miejscowego do wyłącznej właściwości sejmiku należy uchwalanie: -strategii rozwoju województwa oraz wieloletnich programów wojewódzkich, -
planu zagospodarowania przestrzennego, -budżetu województwa, -podatków i opłat lokalnych, -„Priorytetów współpracy zagranicznej województwa”, -zasad nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości, -emitowanie obligacji oraz określania ich zbywania, nabywania i wykupu, -zaciąganie długoterminowych pożyczek i kredytów, -tworzenie,
przekształcanie i likwidowanie wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych oraz wyposażanie ich w majątek, - przepisów dotyczących organizacji wewnętrznej oraz trybu pracy organów samorządu województwa.
- Sejmik podejmuje uchwały w sprawie powierzenia zadań samorządu województwa innym jednostkom samorządu terytorialnego oraz w sprawie uczestnictwa w międzynarodowych zrzeszeniach regionalnych i innych formach współpracy regionalnej. Sejmik województwa określa zasady, tryb i harmonogram opracowania strategii rozwoju województwa i programu wojewódzkiego i ustala zadania poszczególnych organów województwa przy określeniu strategii rozwoju województwa i programu wojewódzkiego, jak również tryb i zasady
- Sejmik obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego co najmniej raz na kwartał. ¼ ustawowego składu radnych ma prawo złożyć wniosek o powołanie sesji sejmiku. Sejmik może powoływać ze swego grona stałe doraźne komisje do wykonywania określonych zadań. W celu kontroli działalności zarządu województwa oraz wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych sejmik jest obowiązany powołać komisję rewizyjną. Statut województwa określa przedmiot działania, zakres zadań, zasady dotyczące
składu, organizację wewnętrzną i tryb pracy komisji powoływanych przez sejmik oraz zasady działania klubów radnych. Uchwały sejmiku zapadają większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w jawnym lub jawnym imiennym, chyba że przepisy ustawy stanowią inaczej.
- Do sejmiku należy wybór i odwoływanie zarządu województwa oraz powoływanie i odwoływanie- na wniosek marszałka województwa- skarbnika województwa, który jest głównym księgowym województwa. Sejmik podejmuje uchwały określające zasady udzielania dotacji przedmiotowych i podmiotowych z budżetu województwa. Do funkcji kontrolnych należy rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu województwa i realizacji strategii rozwoju oraz wieloletnich programów wojewódzkich, rozpatrywanie sprawozdań z wykonywania budżetu i sprawozdań finansowych województwa.
Sejmik podejmuje uchwały w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium zarządowi województwa z tytułu wykonania budżetu. Sejmik podejmuje uchwały w innych sprawach zastrzeżonych ustawami i statutem województwa do kompetencji tego organu. Sejmik wybiera ze swego grona przewodniczącego i wiceprzewodniczących w liczbie nie większej
niż 3. Przewodniczący sejmiku organizuje pracę sejmiku i prowadzi jego obrady.
Samorząd województwa zarząd województwa i jego przewodniczący
- Zarząd województwa jest organem wykonawczym województwa. W skład zarządu województwa, liczącego 5 osób, wchodzi marszałek województwa jako jego przewodniczący,
wicemarszałek lub 2 wicemarszałków i pozostali członkowie. Członkostwa w zarządzie województwa nie można łączyć z członkostwem w organie innej jednostki samorządu
terytorialnego oraz z zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła i senatora. Sejmik województwa wybiera zarząd województwa w ciągu 3 miesięcy od dnia
ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy. Marszałka województwa wybiera się bezwzględną większością głosów ustawowego składu sejmiku, zaś wicemarszałków i pozostałych członków zarządu na wniosek marszałka zwykłą
większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
- Marszałkowie, wicemarszałkowie i pozostali członkowie zarządu województwaν mogą być wybrani spoza składu sejmiku województwa. Jeżeli sejmik województwa nie dokona wyboru zarządu województwa w ciągu 3 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów, to ulega on rozwiązaniu z mocy prawa. Uchwała województwa w sprawie nie udzielenia zarządowi województwa absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu województwa. Sejmik po zapoznaniu się z wnioskiem komisji rewizyjnej i opinią regionalnej izby obrachunkowej w sprawie uchwały o nie udzielenie zarządowi województwa absolutorium, może odwołać zarząd większością, co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku. Sejmik województwa może odwołać marszałka województwa z innej przyczyny niż nie udzielenie absolutorium jedynie na wniosek, co najmniej ¼ ustawowego składu sejmiku. Odwołanie marszałka województwa następuje większością, co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym. Odwołanie marszałka województwa albo złożenie przez niego rezygnacji jest równoznaczne z odwołaniem całego zarządu albo złożeniem prze niego rezygnacji. Sejmik województwa może na uzasadniony wniosek marszałka województwa odwołać poszczególnych członków zarządu zwykłą większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowego składu sejmiku, w głosowaniu tajnym.
- Zarząd województwa wykonuje zadania należące do samorządu województwa, niezastrzeżone na rzecz sejmiku i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych (domniemanie kompetencji). W szczególności do zadań zarządu województwa należy:
- wykonywanie uchwał sejmiku, -gospodarowanie mieniem
- województwa, -przygotowywaniem projektu i wykonaniem budżetu
- województwa, -przygotowaniem projektów strategii rozwoju
- województwa, planu zagospodarowania przestrzennego i programów
- wojewódzkich oraz ich wykonywanie, -organizowanie współpracy ze strukturami samorządu regionalnego w innych krajach i z międzynarodowymi zrzeszeniami regionalnymi, -kierowanie, koordynowanie i kontrolowanie działalności wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych, w tym powoływanie i odwoływanie ich kierowników, -uchwalanie regulaminu urzędu marszałkowskiego.
- Po upływie kadencji sejmiku zarząd województwa działa do dnia wyboru nowego zarządu województwa.
Marszałek województwa
Kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje województwo na zewnątrz; do niego należy też organizowanie pracy zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego. W sprawach niecierpiących zwłoki marszałek województwa podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu województwa. Jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej marszałek województwa wydaje decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji publicznej (decyzje administracyjne). Marszałek może upoważnić wicemarszałków, pozostałych członków zarządu województwa, pracowników urzędu marszałkowskiego oraz kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych do wydawania w jego imieniu decyzji administracyjnych. Od decyzji administracyjnych, wydawanych przez marszałka województwa i osoby przez niego upoważnione, służy odwołanie do samorządowego kolegium odwoławczego, a w sprawach powierzonych na podstawie porozumienia z wojewodą - do właściwego ministra. Jeśli przepisy prawa tak stanowią decyzje w indywidualnych sprawach z zakresu administracji
publicznej wydaje zarząd województwa. Decyzje te podpisuje marszałek województwa. Zarząd województwa wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Marszałek województwa jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Na wniosek marszałka województwa sejmik powołuje i odwołuje skarbnika województwa.
Samorząd województwa (urząd marszałkowski).
Zarząd województwa wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego i wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych lub wojewódzkich osób prawnych. Marszałek województwa jest kierownikiem urzędu marszałkowskiego, zwierzchnikiem służbowym pracowników tego urzędu i kierowników
wojewódzkich samorządowych jednostek organizacyjnych. Na wniosek marszałka województwa sejmik powołuje i odwołuje skarbnika województwa, który jest głównym księgowym budżetu województwa. Status prawny pracowników województwa określa odrębna ustawa.
Zasady klasyfikacji organów administracji państwowej
Musi być oparta na postanowieniach obowiązującego prawa. Również przydawanie nazw
poszczególnym grupom organów powinno mieć swoje źródło w regulacji normatywnej. Do podstawowych kryteriów klasyfikacji zaliczyć należy:
1) sposób powoływania,
2) miejsce w strukturze organizacyjnej adm. państwowej,
3) terytorialny zasięg działania.
Zasady klasyfikacji organów administracji państwowej
Dla oznaczenia naczelnych organów administracji państwowej wystarczy samodzielne zastosowanie każdego z dwóch pierwszych kryteriów.
Dla potrzeb zaś szerszej klasyfikacji, obejmującej organy centralne o pozostałe, kryterium trzeciego w połączeniu z pierwszym lub drugim
Aspekt terminologiczny
Naczelne organy administracji państwowej nie są tak nazywane w Konstytucji z 1997 roku, ale są tak nazywane w całym prawodawstwie, również podjętym ostatnio, a zwłaszcza w drugiej połowie 1996 r.
Zadanie dla nauki
W tych okolicznościach zadaniem nauki jest i wyróżnienie pojęciowe i znalezienie cech
wspólnych organów naczelnych. Cechy wspólne stają się kryteriami klasyfikacji dopiero w sytuacji, gdy charakter organu nie wynika jasno z prawa. W rezultacie cechy wspólne jako kryteria wyodrębnienia mogą być użyte dziś nie tylko w klasyfikacji organów na poziomie niższym niż naczelny
Określenia naczelnych organów
Na gruncie obowiązującego prawa uzyskujemy cztery określenia naczelnych organów, z których każde brane oddzielnie jest równie poprawne, chociaż innym służy celom:
1. Naczelne organy administracji rządowej to te spośród organów administracji publicznej,
które są powoływane przez Prezydenta bezpośrednio, czy też po uprzednim wyborze przez Sejm
2. Naczelnymi organami administracji państwowej są organy zwierzchnie wobec
pozostałych organów w strukturze administracji rządowej
3. Naczelnymi organami administracji państwowej są organy powoływane przez
prezydenta czy Sejm, i których właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa
4. Naczelnymi organami administracji państwowej są organy zwierzchnie wobec pozostałych organów w strukturze administracji rządowej i których właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa
Określenia zawarte w punktach 1 i 2 dają możliwość klasyfikacji organów na naczelne i
pozostałe.
Określenia zaś 3 i 4 pozwalają także, na wyróżnienie centralnych organów administracji
państwowej oraz organów adm. rządowej w terenie, ewentualnie także organów adm. publicznej w terenie.
Wyżej wymieniona klasyfikacja nie obejmuje statusu prezydenta, co wydaje się być zgodne z tą myślą konstytucyjna, która czyni z prezydenta organ o podstawowym znaczeniu dla państwa, a nie tylko dla administracji
Prezydent jako naczelny organ administracji państwowej
Miejsce prezydenta w strukturze państwa zostało rozstrzygnięte przez Konstytucję, która w art. 10 wydziela władzę ustawodawczą, władzę wykonawczą i władzę sądowniczą zalicza Prezydenta RP do władzy wykonawczej.
Tak, więc w zakresie uregulowań konstytucyjnych administracyjnoprawne funkcje Prezydenta nie muszą być uzasadnione jakąkolwiek dodatkową argumentacją. Poszczególne argumentacje popierane określoną większością parlamentarną decydują o zasięgu i treści
kompetencji Prezydenta, które zresztą wydają się być niewystarczająco szerokie, zważywszy, iż Prezydent pochodzi z woli narodu, a posłowie i senatorowie tylko z woli grup obywateli.
W konstytucji Prezydent nazywany jest prawdopodobnie centralnym konstytucyjnym organem państwa
Kompetencje Prezydenta
Kompetencje Prezydenta nie są zbudowane na zasadzie paralelności wobec kompetencji Rady
Ministrów, choć niektóre dziedziny spraw są tożsame.
I. W sferze stosunków zagranicznych Prezydent ma pozycję zwierzchnią w zakresie najwyższego przedstawicielstwa RP ( jednak ogólne kierownictwo utracił w 1997 r. ); a niekiedy wyłączną np. do ratyfikacji umów międzynarodowych
II. W sferze prawodawstwa nadzwyczajnego Prezydent może wprowadzać stan wojenny i stan wyjątkowy.
III. W sferze prawodawstwa zwykłego kompetencje Prezydenta są słabe. Zapewniona Konstytucją możliwość wydawania rozporządzeń jest kompetencją pozorną, ponieważ jej realizacja uzależniona jest od woli Sejmu formułującego odpowiednie szczegółowe upoważnienie.
Natomiast zarządzeniami Prezydenta nie można regulować praw i obowiązków obywatelskich a także wszystkich innych podmiotów znajdujących się poza strukturami administracyjnymi oraz tych podmiotów w strukturach administracyjnych, które zgodności aktów normatywnych z ustawami i konstytucją są ograniczone.
Kompetencja Prezydenta do występowania z podobnymi wnioskami nie obejmuje, bowiem rozporządzeń niemniej Konstytucja wprowadza możliwość za wnioskowania kontroli uprzedniej w zakresie zgodności z Konstytucją umowy międzynarodowej (jeszcze przed jej ratyfikacją )
IV. W sferze obsadzania stanowisk Prezydent ma dosyć szerokie uprawnienia. W tym zakresie nie ma jednak możliwości występowania z wnioskami o odwołanie Rady Ministrów, (choć w dwóch zespołach okoliczności sam ją może powołać), czy innych organów naczelnych. Brak podobnej kompetencji może być widziany jako słabe zabezpieczenie funkcji i zadań Prezydenta.
V. W sferze uprawnień o charakterze organizacyjnym i decyzyjnym Prezydent na
przykład może zwoływać i przewodniczyć Radzie Ministrów, wydawać decyzje w zakresie
nadawania i zwalniania z obywatelstwa, nadawania orderów odznaczeń, stosowania prawa łaski (stosowanie prawa łaski nie jest z obszaru władzy sądowniczej wymiaru sprawiedliwości)
Pojęcie globalizacji
Pojęcie to odnosi się do obszarów działalności gospodarczej, politycznej, społecznej, kulturowej czy naukowej, a więc przenika wszystkie sfery działalności ludzkiej na świecie.
Trudności w definiowaniu globalizacji
Z punktu widzenia metodologicznego jest to pojęcie sumatywne (wielowymiarowe), które trudno poddaje się procedurze operacjonalizacji. Dobór wskaźników explicite do tego pojęcia, jest praktycznie niemożliwy, bez uprzedniego wydzielenia parametrów (części składowych) tego pojęcia
Rozumienie globalizacji
Termin ten ma, co najmniej trzy znaczenia:
- odnosi się do poszerzania stosunków międzynarodowych,
- oznacza nowy etap modernizacji i rozwoju kapitalizmu,
- oznacza nowe kierunki w rozwoju kultury.
Co oznacza globalizacja?
- zwiększanie znaczenia ponadnarodowych instytucji i organizacji,
- przenikanie się różnych kultur
- konsolidację środków finansowych
- masową komunikację w skali globalnej
Początek globalizacji
Anna Zorska uważa, że globalizacja stanowi wyższy, bardziej zawansowany i złożony etap procesu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej.
Proces ten rozumiany ogólnie, jako rozszerzanie działalności krajowych przedsiębiorstw za
granicą, został zapoczątkowany na większą skalę w XIV wieku, wraz z rozwojem zamorskiej
działalności przez kompanie handlowe
Początek globalizacji_1
Jedni sytuują globalizację w czasie, na przełomie XIX i XX wieku, jako efekt kształtowania się w tym okresie kapitału finansowego, który wpłynął na rozwój monopolistycznego charakteru wielkich przedsiębiorstw
Początek globalizacji_2
Inni traktują globalizację jako proces stanowiący nową jakość w rozwoju ludzkości oraz gospodarki, datowany od połowy lat osiemdziesiątych.
Zadecydowały o tym dwa wydarzenia o fundamentalnym charakterze:
- rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych, a zwłaszcza komputerów osobistych i internetu,
-rozpad systemu realnego socjalizmu w końcu lat osiemdziesiątych, a zwłaszcza upadek Związku Sowieckiego w 1991 roku
Wskaźnik globalizacji
Opracowany przez firmę doradztwa strategicznego A.T. Kearney wskaźnik globalizacji mierzył stopień integracji danego kraju ze światem w sferze gospodarki, polityki, technologii i życia społecznego. Na początku 2005 roku do najbardziej zglobalizowanych krajów świata należały: Irlandia, Szwajcaria, Szwecja, Singapur i Holandia. Stany Zjednoczone zajęły 11 pozycję, Czechy 15, zaś Niemcy - 17
Obszary globalizacji-Grupa Lizbońska
- globalizacja finansów i własności kapitału,
- globalizacja rynków wobec integracji działalności gospodarczej,
- globalizacja technologii i wiedzy,
- globalizacja instytucji i podmiotów gospodarczych,
- globalizacja stylów życia i modeli konsumpcji,
- globalizacja kultury,
- globalizacja rządzenia i modeli prawnych,
- globalizacja jako polityczne ujednolicenie świata,
- globalizacja postrzegania i świadomości,
- globalizacja gospodarczego rozwoju państw
Czynniki presji globalizacyjnej
- nasilenia konkurencji,
- poszukiwania większych zysków poza granicami krajuν poprzez globalizację działalności gospodarczej,
- działań podejmowanych przez korporacje ponadnarodowe oraz globalne instytucje i organizacje,
- postępu technologicznego i odkryć naukowych,
-wzrostu oddziaływania zjawisk zewnętrznych na rozwój kraju,
- presji globalnych rynków finansowych,
- presji grupy krajów, dla których globalizacja oznacza znacznie więcej korzyści niż strat
Wpływ procesów globalizacji
Procesy globalizacji wpływają na:
- zmiany w funkcjonowaniu rynków, instytucji i międzynarodowego biznesu
- wybory w polityce gospodarczej państwa, instytucje i przedsiębiorstwa czy jednostki,
- administrację publiczną poprzez wprowadzanie nowych systemów zarządzania jakością i e-kontaktu
Po nam wiedza procesach globalizacji
Aby rozumieć, na czym polegają procesy globalizacji, móc określić możliwości, jakie niesie ze sobą globalizacja, z czym wiążą się zagrożenia z nią związane, jakie należy podjąć działania dostosowawcze, aby sprostać tym wyzwaniom i osiągać korzyści, zmniejszając zagrożenia
Główne podmioty globalizacji
- Korporacje transnarodowe
- Rządy (państwa) krajów wysoko rozwiniętych
Światowe centra gospodarcze - TRIADA
- Ameryka Północna
- Europa Zachodnia
- Azja Wschodnia
Znaczenie TRIADY (1)
- Trzy główne kraje Triady (USA, Japonia i Niemcy) mając 8,1% ludności świata wytwarzają 51,5% światowego DNB, z czego tylko USA 31%
- Ta grupa krajów przejęła w 2000ν roku 71% światowych inwestycji bezpośrednich
Znaczenie TRIADY (2)
Zasadnicze znaczenie ma fakt, że USA, Japonia i Niemcy mają monopolistyczną pozycję w produkcji i eksporcie wyrobów wysokich i najwyższych technologii, skupiają zasadnicze ośrodki naukowe, a zatem w rzeczywistości decydują o głównych kierunkach, o przyszłej strukturze oraz o tempie wzrostu gospodarki światowej
Kto korzysta na globalizacji?
Wynikające korzyści z tego procesu będą w przeważającej mierze zawłaszczane przed firmy z
krajów bogatych, co będzie sprzyjać rozwojowi tych krajów
A zatem?
- Globalizacja przyciąga kraje bogate, a także średnio zamożne, pozostawiając na uboczu
większość ludności
- Wynika z tego, że globalizacja - wbrew swemu znaczeniu - jest procesem o charakterze selektywnym
Narastanie dysproporcji
- W 1990 roku najbogatsze państwoν świata było 4500% bogatsze od najbiedniejszego
- W 1870 roku różnica ta wynosiła 900 %
- Przed rewolucją przemysłową w poł. XVIII w. dochód narodowy na mieszkańca Europy był tylko 30% wyższy niż w Chinach i Indiach
Skąd pieniądze na rozwój-przykład USA
- Wg Alana Greenspana wolny rynek przyczynił się do przodownictwa USA
m.in. w:
- tranzystorach
- komputerach
- internecie
- laserach
- satelitach
Fakty wg Chomsky'ego
- To przykłady kreatywności i wytwórczości w sektorze publicznym
- Internet finansowano w sektorze publicznym najpierw w Pentagonie, potem w Krajowej Fundacji Nauki
- Rozkwit Doliny Krzemowej - publiczne nakłady finansowe i wysiłki agend rządowych
Globalizacja a migracje
Według szacunków ONZ w okresie 1996-2000 przepływ netto z krajów mniej rozwiniętych do bardziej rozwiniętych wyniósł 11,6 mln osób, co stanowiło 71% całkowitego przyrostu demograficznego krajów bardziej rozwiniętych
Kim są imigranci?
To głównie osoby o słabym wyposażeniu w kapitał ludzki, często bez jakichkolwiek kwalifikacji
Gdzie pracują imigranci?-
- Handel (Holandia, Kanada, Niemcy, Szwajcaria, USA)
- Opieka społeczna i ochrona zdrowia (Dania, Kanada, Norwegia, Wlk Brytania)
- Gospodarstwo domowe (Grecja, Hiszpania)
- Hotelarstwo i gastronomia (Austria, Irlandia, Hiszpania, Niemcy, Wlk Brytania)
- Przemysł (Niemcy, Japonia, Austria, Belgia, Holandia, Szwajcaria, Szwecja, Włochy)
- Budownictwo (Austria, Francja, Grecja, Hiszpania)
Gdzie raczej nie pracują imigranci?
- W edukacji (bardzo rzadko)
- W administracji (w ogóle)
Na jakich warunkach pracują imigranci?
Niemal wszędzie są znacznie częściej niż tubylcy zatrudniani w niepełnym wymiarze czasu pracy (w Hiszpanii i Portugalii ponad połowa) oraz na niższych stawkach wynagrodzenia
Globalizacja i nowe formy migracji
- Jedną z najbardziej wyrazistych cech globalizacji jest szybki wzrost pracowników najwyżej
wykwalifikowanych, których nazywa się nową odmianą przywódczych nomadów
- Przepływ studentów
Skąd oni pochodzą?
-Przykład USA i UE dowodzi, że napływ członków zarządu korporacji, ekspertów i innych wysokiej klasy specjalistów odbywa się z innych obszarów aniżeli napływ nisko wykwalifikowanej siły roboczej.
-Blisko połowa napłynęła do USA z Europy Zachodniej, dalej z Japonii, Izraela, Australii i Kanady
Globalizacja a studenci
- Studenci to istotne źródło dochodówν sektora edukacyjnego (w trakcie a po studiach jako poszukiwani specjaliści)
- Największymi biorcami studentów są: USA (32%), Wlk Brytania (16%), Francja (11%), Australia (8%)
W jakich zawodach Polacy mogą pracować w UE? (1)
W UE jest to prawie 3,5 mln miejsc pracy (w tym milion w samych Niemczech), których
obywatele Piętnastki nie chcą wykonywać - proste prace w budownictwie, punktach gastronomii, hotelarstwie i świadczenie usług w zakresie sprzątania i pomocy domowej. Są to przeważnie takie prace, które w naszym kraju chętniej niż my sami, podejmują cudzoziemcy ze Wschodu.
W jakich zawodach Polacy mogą pracować w UE? (2)
Kraje „starej” UE chętnie przyjmują tylko tych specjalistów, których brakuje. A w całej UE brakuje:
- ponad 1,7 mln specjalistów z obszaru IT i biznesu (Francja ok. 185 tys. wakatów, Wlk. Brytania ok. 200 tys.)
- około kilka tysięcy miejsc z obszaru służbyν zdrowia (średni i wyższy personel
medyczny)
Gdzie jest przyszłość?
W starzejących się społeczeństwach Unii Europejskiej, przy niebywałej chemizacji
produkcji rolnej oraz tendencjach związanych z procesami globalizacji wydaje się, że największe znaczenie będą mieć trzy obszary:
- Jakość życia, opieka medyczna i socjalna
- Biotechnologie i ochrona środowiska
- Informatyka i telekomunikacja
Globalizacja a inżynieria bankowa Koniec lat 70
- CDO (Collateralized Debt Obligation)
- Kredyty hipoteczne są pakowane setkami w formie CDO - obligacji, których zabezpieczeniem są te właśnie kredyty
Globalizacja a inżynieria bankowa Początek lat 80
- MBS (Mortgage-backed Securities), czyli papiery wartościowe, których zabezpieczeniem są kredyty hipoteczne
- Kupującym je inwestorom płacono odsetki za akceptację ryzyka, a nie za pożyczenie od nich pieniędzy
Globalizacja a inżynieria bankowa Lata 90
Subprime, kredyty hipoteczne udzielane osobom, które w normalnych warunkach nie mogłyby otrzymać kredytu
Wzrost cen domów i mieszkań wydaje się chronić pożyczkobiorców przed spiralą
zadłużenia
Globalizacja a inżynieria bankowa Koniec lat 90
CDS (Credit Default Swap) rodzaj ubezpieczenia mającego zdjąć ryzyko kredytowe z firm i instytucji
CDS mają 10% prowizję, dla tego kto bierze na siebie ryzyko
Wartość światowego rynku instrumentów pochodnych CDS
- 2007 rok - 62,1 bln USD
- Styczeń 2009 - 28 bln USD
- Wartość rynku CDS na świecie, obarczonegoν ciężarem tzw. toksycznych aktywów o
nieznanych rozmiarach (szacowanych na 2 tryliony USD) grozi dalszą finansową implozją
Podjęte działania
Pompowanie pieniędzy podatników do głównie prywatnego sektora bankowego w USA, Wielkiej Brytanii i innych krajach, bądź powiązanych z rządem pożyczkodawców (m.in. Fannie Mae i Freddie Mac w USA), gdy normalnym rozwiązaniem byłoby pozwolić upaść piramidom finansowym (bankructwo zagrożonych banków)
Co należałoby zrobić?
- Oddzielić aktywa toksyczne (szacowane na ok. 2 tryliony USD) od zdrowych
- Piramida jest jednak globalna i takie teżν musiałyby być działania rządów, a na to nie ma zgody rządów
Globalizacja na rozdrożu?
Amerykanie zalecają światu system, jakiego sami nigdy nie praktykowali. Nigdy nie polegali
wyłącznie na wolnym rynku, ale państwo ingerowało w najważniejsze dziedziny gospodarki
i życia społecznego
(J.K. Galbraith)
Istota i znaczenie Służby Cywilnej w demokratycznym państwie
Historia służby cywilnej
Termin „służba cywilna” użyty po raz pierwszy przez brytyjską administrację kolonialną w
Indiach XIX wieku i rozpowszechniony w świecie po roku 1854,
W Polsce po odzyskaniu niepodległości utworzono na nowo model administracji
publicznej:
- austriacki model procedury i sądownictwa administracyjnego,
- pruski wzorzec samorządu terytorialnego,
- rosyjski system instytucji finansowych.
Podstawy prawne służby cywilnej
- ustawa z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych,
- ustawa z dnia 24 października 2008 (wcześniejsza z 22 marca 1990 r.),
- ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (weszła w życie z dniem
24 marca 2009 r.).
3 kategorie pracowników urzędów administracji publicznej:
1. Pracowników państwowych,
2. Pracowników służby cywilnej,
3. Pracowników samorządowych.
Cel ustanowienia służby cywilnej
- zawodowe (czyli profesjonalne),
- rzetelne (czyli szczególnie staranne),
- bezstronne,
- politycznie neutralne, wykonywanie zadań państwa.
Służba cywilna - obejmuje ona cały zespół osób zatrudnionych w urzędach administracji
rządowej, traktowana jest w ustawie przedmiotowo, jako kategoria oznaczająca swoistą,
szczególną formułę realizowania zadań państwa przez kadrę pracowniczą.
Dlaczego wprowadzono służbę cywilną?
Jest ona realizacją idei służby państwowej (publicznej), czyli zapewnienia kadr pracowniczych dla aparatu państwowego, które w sposób:
- zawodowy,
- kompetentny,
- zdyscyplinowany,
- lojalny,
mają realizować zadania państwa i wykonywać kompetencje jego organów.
Składniki służby państwowej
- Jednostronne ustalenie przez państwo (w drodze ustawowej) warunków służby państwowej,
- Publicznoprawny charakter stosunku służby,
- Trwałość stosunku służbowego,
- Podporządkowanie urzędnika,
- Wzmocnione rygory odpowiedzialności funkcjonariusza za jego działania,
- Istnienie po stronie urzędnika będącego w służbie państwowej określonych uprawnień.
Korpus służby cywilnej
Tworzą go pracownicy zatrudnieni na stanowiskach urzędniczych w następujących urzędach:
- Kancelarii Prezesa Rady Ministrów,
- urzędach ministrów i przewodniczących komitetów
wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędach centralnych organów administracji rządowej,
- urzędach wojewódzkich oraz innych urzędach stanowiących aparat pomocniczy terenowych organów administracji rządowej podległych ministrom lub
centralnym organom administracji rządowej,
- Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych,
- komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich oraz kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży, chyba, że odrębne ustawy stanowią
inaczej,
- Głównym Inspektoracie Inspekcji Handlowej,
- Biurze Nasiennictwa Leśnego.
Członkowie korpusu służby cywilnej dzielą się na:
- pracowników służby cywilnej,
- urzędników służby cywilnej.
Kto może być zatrudniony w służbie cywilnej?
Osoba, która:
- jest obywatelem polskim (z wyjątkami),
- korzysta z pełni praw publicznych,
- nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
- posiada kwalifikacje wymagane na dane stanowisko pracy,
- cieszy się nieposzlakowaną opinią.
Obowiązki członka korpusu służby cywilnej
- przestrzeganie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i innych przepisów prawa;
- chronienie interesów państwa oraz praw człowieka i obywatela;
- racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi;
- rzetelne i bezstronne, sprawne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań;
- dochowywanie tajemnicy ustawowo chronionej;
- rozwijanie wiedzy zawodowej;
- godne zachowywanie się w służbie oraz poza nią.
Odpowiedzialność dyscyplinarna członka korpusu służby cywilnej
Karami dyscyplinarnymi stosowanymi wobec urzędników służby cywilnej są:
1) upomnienie;
2) nagana;
3) pozbawienie możliwości awansowania przez okres dwóch lat na wyższy stopień służbowy;
4) obniżenie wynagrodzenia zasadniczego, nie więcej niż o 25 % - przez okres nie dłuższy niż
sześć miesięcy;
5) obniżenie stopnia służbowego służby cywilnej;
6) wydalenie ze służby cywilnej.
Karami dyscyplinarnymi stosowanymi wobec pracowników służby cywilnej są:
1) upomnienie;
2) nagana;
3) obniżenie wynagrodzenia zasadniczego, nie więcej niż o 25 % - przez okres nie dłuższy niż sześć miesięcy;
4) wydalenie z pracy w urzędzie.
Organy systemu służby cywilnej
- Prezes Rady Ministrów
- Szef Służby Cywilnej
- Rada Służby Cywilnej
Prezes Rady Ministrów
Zgodnie z art. 153 Konstytucji RP Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem
korpusu służby cywilnej.
Szef Służby Cywilnej
- stoi na czele służby cywilnej,
- podlega bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów,
- Od 14 kwietnia 2009r. szefem S.C. - Sławomir Brodziński,
Zadania:
- czuwa nad przestrzeganiem zasad służby cywilnej,
- kieruje procesem zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej,
- gromadzi informacje o korpusie służby cywilnej,
- przygotowuje projekty aktów normatywnych dotyczących służby cywilnej,
- prowadzi współpracę międzynarodową w sprawach dotyczących służby cywilnej,
- zapewnia upowszechnianie informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej.
Rada Służby Cywilnej
-organem opiniodawczo-doradczym Prezesa RM,
-15 członków,
-do zadań należy wyrażanie opinii w sprawach:
- dotyczących służby cywilnej,
- projektu strategii zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej,
- planu szkoleń centralnych w służbie cywilnej,
- etyki korpusu służby cywilnej,
- dotyczących powołania i odwołania Szefa Służby Cywilnej.
Skład Rady Służby Cywilnej
- 8 członków - to osoby, których wiedza, doświadczenie i autorytet dają rękojmię prawidłowej realizacji zadań powierzonych Radzie; kadencja trwa 6 lat (co 3 lata kończy się kadencja 1/2 liczby członków),
- 7 członków to osoby reprezentujące wszystkie kluby parlamentarne posiadające również
wiedzę i doświadczenie; kadencja = kadencji Sejmu.
Skład Rady Służby Cywilnej cd. Przedstawiciele klubów parlamentarnych:
2 kwietnia 2009 r. Prezes RM Donald Tusk powołał 15-osobową Radę Służby Cywilnej.
Adam LESZKIEWICZ - przewodniczący Rady Służby Cywilnej
Przedstawiciele klubów parlamentarnych:
- Witold Gintowt-Dziewałtowski
- Artur Górski
- Stanisław Huskowski
- Zbigniew Meres
- dr Krzysztof Szczerski
- Wiesław Woda
- Anna Zielińska-Głębocka
Przedstawiciele Prezesa Rady Ministrów:
- Kazimierz Barczyk
- Maciej Graniecki
- Dr Hab. Barbara Jaworska- Dębska
- Prof. Dr Hab. Krzysztof Kiciński - Wiceprzewodniczący Rady
- Wojciech Kobus
- Dr Stanisław Mazur
- Piotr Stachańczyk
Ustawa o służbie cywilnej zapewnia
- otwarty i konkurencyjny dostęp do służby cywilnej
- jawny i równy dla każdego zainteresowanego, spełniającego warunki i kryteria określone w ustawie o służbie cywilnej.
Wyższe stanowiska w SC
1) dyrektora generalnego urzędu,
2) kierującego departamentem lub komórką równorzędną w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędzie ministra, urzędzie obsługującym przewodniczącego komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, urzędzie centralnego organu administracji rządowej oraz kierującego wydziałem lub komórką równorzędną w urzędzie wojewódzkim,
a także zastępcy tych osób,
3) wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy,
4) kierującego komórką organizacyjną w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych oraz w Biurze Nasiennictwa Leśnego, a także zastępcy tych osób.
Nabór do SC
- organizowany przez dyrektora generalnego urzędu,
- obowiązek umieszczania ogłoszeń o naborze w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie urzędu, w BIP urzędu oraz w BIP Kancelarii Prezesa RM,
- termin składania dokumentów nie krótszy niż 10 dni
Służba przygotowawcza
- Cel: teoretyczne i praktyczne przygotowanie pracownika SC do należytego wykonywania obowiązków,
- Obowiązek odbycia służby przez osoby podejmujące pracę w służbie cywilnej po raz pierwszy,
- Zwolnienia:
- obligatoryjne dla absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej,
- fakultatywne - na wniosek osoby kierującej komórką organizacyjną
Sposoby nawiązania stosunku pracy
Na podstawie umowy:
- na czas określony lub
- nieokreślony,
Na podstawie mianowania (w przypadku ponownego zatrudnienia w SC),
Pierwsza ocena
- jest obowiązkowa,
- dokonana przez bezpośredniego przełożonego pracownika,
- cel: sprawdzenie kompetencji i przydatności pracownika do pracy w charakterze urzędnika w administracji rządowej
- brana jest pod uwagę:
- postawa pracownika, jego zaangażowanie i postępy w pracy, relacje ze współpracownikami oraz terminowość wykonywania zadań,
- wynik egzaminu ze służby przygotowawczej,
- sporządzone przez ocenianego pracownika sprawozdanie dotyczące zadań realizowanych przez niego w trakcie przepracowanego okresu.
Oceny okresowe
- dokonywane przez bezpośredniego przełożonego,
- obejmują:
- urzędników służby cywilnej,
- pracowników służby cywilnej zatrudnionych na podstawie umowy
na czas nieokreślony,
- w przypadku negatywnej oceny, następna odbywa się po upływie 6 m-cy od dnia zapoznania się pracownika z opinią.
Uzyskanie mianowania
O uzyskanie mianowania może ubiegać się osoba, która:
1) jest pracownikiem służby cywilnej;
2) posiada co najmniej trzyletni staż pracy w służbie cywilnej lub uzyskała zgodę dyrektora generalnego urzędu na przystąpienie do postępowania kwalifikacyjnego przed upływem tego terminu, jednak nie wcześniej niż po upływie dwóch lat od nawiązania stosunku pracy w służbie cywilnej;
3) posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny;
4) zna co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej lub jeden z następujących języków obcych: arabski, białoruski, chiński, islandzki, japoński, norweski, rosyjski, ukraiński;
5) jest żołnierzem rezerwy lub nie podlega powszechnemu obowiązkowi obrony.
Wygaśnięcie stosunku pracy urzędnika SC
Stosunek pracy urzędnika SC wygasa w razie:
1) odmowy złożenia ślubowania;
2) utraty obywatelstwa państwa należącego do Unii Europejskiej lub innego państwa, którego obywatelom na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo do podjęcia zatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3) prawomocnego orzeczenia kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby cywilnej;
4) prawomocnego skazania za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
5) prawomocnego orzeczenia utraty praw publicznych lub zakazu wykonywania zawodu urzędnika w służbie cywilnej;
6) upływu trzech miesięcy nieobecności w pracy z powodu tymczasowego aresztowania;
7) odmowy wykonania decyzji w sprawie przeniesienia lub niepodjęcia pracy w urzędzie, do którego urzędnik został przeniesiony na skutek likwidacji lub reorganizacji urzędu.
Rozwiązanie stosunku pracy z urzędnikiem SC
Następuje, z zachowaniem 3-miesięcznego okresu wypowiedzenia, w razie:
1) dwukrotnej, następującej po sobie, negatywnej oceny okresowej;
2) stwierdzenia przez lekarza orzecznika ZUS trwałej niezdolności do pracy uniemożliwiającej wykonywanie obowiązków urzędnika służby cywilnej; w celu zbadania stanu zdrowia urzędnika tego można skierować do ZUS z urzędu lub na jego
prośbę;
3) utraty nieposzlakowanej opinii;
4) likwidacji urzędu, jeżeli nie jest możliwe przeniesienie.