RAYMOND CATTELL

Analiza czynnikowa :

C. Spearman - sformułował podstawowe idee analizy czynnikowej; prace nad zdolnościami umysłowymi; sugestia: analizując dwa zbliżone do siebie testy zdolności, możemy się spodziewać, że otrzymamy dwa rodzaje czynników, które wpływają na wyniki uzyskiwane w tych testach

- czynnik ogólny (np. inteligencja, poziom wykształcenia) - ważny dla obu testów
- czynnik specyficzny ( np. pamięć wzrokowa, percepcja przestrzenna) - jedyny w swoim rodzaju i charakterystyczny dla danego testu

Thurstone (1931) - zmodyfikował technikę Speramana i wprowadził wielokrotną analizę czynnikową.

W wyniku analizy czynnikowej zostają wyodrębnione podstawowe czynniki i uzyskuje się dla każdej miary czy zbioru wskaźników ocenę tego, w jakim stopniu każdy z tych czynników przyczynia się do zmienności danej miary.
- ocena ta to ŁADUNEK CZYNNIKOWY lub NASYCENIE (wskazuje jaką część zmienności danej miary należy przypisać każdemu z czynników)

Raymond Cattell (ur. 20 marca 1905 - zm. 2 lutego 1998) - amerykański psycholog, był jednym z pionierów badań nad osobowością. Najważniejszym jego celem było odszukanie praw określających, jak ludzie o odmiennych osobowościach zachowują się w różnych sytuacjach i środowiskach.

Natura osobowości - struktura cech

Osobowość - jest tym, co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji;

Cel badań psychologicznych nad osobowością - ustalenie praw określających, co różni ludzie będą robić we wszelkich rodzajach sytuacji społecznych i ogólnych sytuacji środowiskowych

Dla Cattella osobowość jest złożoną i zróżnicowaną strukturą cech z motywacją w znacznym stopniu zależną od podzbioru tzw. cech dynamicznych. Cecha jest najważniejszym pojęciem i jak podaje autor strukturą psychiczną, czymś wywnioskowanym z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności tego zachowania.

Osobowość w teorii Cattela to: złożona i zróżnicowana struktura cech

Cecha - struktura psychiczna; coś wywnioskowanego z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności tego zachowania

Podział cech:
Cechy źródłowe reprezentują podstawowe zmienne, które współdeterminują wielorakie przejawy powierzchniowe. Identyfikuje się je za pomocą analizy czynnikowej (co pozwala określić zmienne czy czynniki będące podstawą powierzchniowego zachowania). Są ważniejsze od cech powierzchniowych, bo stwarzają możliwość większej oszczędności opisu, ponieważ są prawdopodobnie mniej liczne

Cechy powierzchniowe to wytwór interakcji cech źródłowych, są mniej stałe niż czynniki, odpowiadają uogólnieniom jakich można dokonać na podstawie zwykłej obserwacji. Są jawne i zewnętrzne, występują łącznie jako wynik połączenia oddziaływania czynników środowiskowych i konstytucjonalnych.

Cechy konstytucjonalne reprezentują dziedziczność, a ich źródło ma charakter fizjologiczny i znajduje się wewnątrz organizmu. Są one wrodzone w pewnej części przypadków, a wynikają z wewnętrznych wpływów.

Cechy ukształtowane przez środowisko (stany i role) wywodzą się z czynników środowiskowych, są wdrukowane przez coś zewnętrznego względem nich, przejawiają się w postaci czynników i powstają pod wpływem instytucji społecznych i rzeczywistości fizycznej, które składają się na wzorzec kulturowy. Cechy konstytucjonalne i cechy ukształtowane przez środowisko Cattel podzielił na cechy dynamiczne i cechy zdolnościowe.

Cechy dynamiczne wiążą się z pobudzaniem jednostki do działania zmierzającego do określonego celu, zaliczane są tutaj ergi i sentymenty. Zdolnościowe są związane z efektywnością z jaką jednostka działa. Ostatni rodzaj cech w tym podziale czyli temperamentalne to szybkość i wrażliwość emocjonalna.

Według Cattella istnieją 3 główne źródła danych o osobowości:
1) dokumentacja życia - dane L(rzeczywista dokumentacja zachowań danej osoby w społeczeństwie - świadectwa szkolne, akta sądowe lub oceny innych osób, które znają osobę badaną
2) kwestionariusz samoopisowy, czyli dane Q (wypowiedzi danej osoby o swych własnych zachowaniu)
3) test obiektywny - dane T (stwarzanie specjalnych sytuacji, w których zachowanie danej osoby można mierzyć w sposób obiektywny)

Badania:
Cattell rozpoczął badania nad oceną zachowania od rozpatrzenia opracowanej przez Allporta i Odberta (1936) listy ok. 4500 nazw, później zredukował ją do 171, grupując nazwy bliskoznaczne i eliminując określenia rzadko spotykane i metaforyczne. Otrzymano 35 cech powierzchniowych, później zwiększono je do 46 <--- TYPOWA OGRANICZONA SFERA OSOBOWOŚCI

Równanie specyfikacyjne:

R = s1T1 + s2T2 + s3T3 + ... + snTn

Daną reakcję można przewidzieć na podstawie cech danej osoby (cechy to T), z których każda jest ważona stosownie do swej istotności w określonej sytuacji (wskaźniki sytuacyjne to s). Jeśli cecha jest istotna to s będzie duże.

Zastosowanie - zatrudnianie na stanowiska w biurach, przewidywanie osiągnięć studentów na wyższych uczelniach

CECHY DYNAMICZNE:

Cechy dynamiczne(Pobudzające jednostkę do działania zmierzającego do osiągnięcia określonego celu),
-postawy- jawna, dynamiczna zmienna,
- obserwowalny przejaw podstawowej struktury dynamicznej, na którego podstawie trzeba wnioskować o ergach, sentymentach i ich wzajemnych zależnościach;
- postawa danej jednostki w określonej sytuacji jest to zainteresowanie o pewnej sile jakimś kierunkiem działania w odniesieniu do pewnego obiektu;
- postawa musi być sformułowana słownie
- w praktyce mierzy się 2 drugorzędne komponenty siły postawy - jeden dotyczący względnie świadomych i zintegrowanych aspektów postawy (ego i superego), a drugi dotyczący jej aspektów nieświadomych bądź niezintegrowanych
- postaw jest nieskończenie wiele ale Cattell pracował nad 50

ergi - konstytucjonalna, dynamiczna cecha źródłowa
- wrodzona psychofizyczna dyspozycja, która pozwala swemu posiadaczowi nabywać skłonności do reagowania na pewne klasy obiektów łatwiej niż na inne, doświadczać emocji w stosunku do nich i zapoczątkowywać kierunek działania (reakcja percepcyjna, emocjonalna, czynności instrumentalne prowadzące do celu i zaspokojenie dostarczane przez cel)
- 10 ergów: głód, seks, towarzyskość, opiekuńczość rodzicielska, ciekawość, ucieczka (strach), wojowniczość, zachłanność, dbałość o siebie i narcystyczny seks (palenie, picie, lenistwo)
sentymenty - ukształtowana przez środowisko, dynamiczna cecha źródłowa
- podobny do ergu, ale stanowi wynik oddziaływania czynników społecznokulturowych, czyli związanych z doświadczeniem, a nie determinantów konstytucjonalnych
- są zorganizowane wokół ważnych obiektów kulturowych takich jak instytucje społeczne czy osoby, wobec których złożone konstelacje postaw narastają w ciągu życia jednostki w wyniku jej doświadczeń
- kariera czy zawód, sporty i gry, zainteresowania mechaniczne, religia, rodzice, współmałżonek lub partner i własne Ja

sieć dynamiczna - różne cechy dynamiczne są powiązane ze sobą, tworząc pewien układ służebności - pewne elementy są służebne wobec innych, czyli służą jako środki do ich celów

Własne Ja - jest to sentyment ważny bo prawie wszystkie postawy go odzwierciedlają, a on wiąże się z ekspresją większości ergów i innych sentymentów

Konflikt i przystosowanie - do określenia konfliktu potrzebne jest równanie specyfikacyjne, które wyraża zaangażowanie dynamicznych cech źródłowych (ergów i sentymentów) tej osoby do działania.
- wskaźnikiem stopnia konfliktu związanego z daną postawa może być stosunek sumy ujemnych wag sytuacyjnych dotyczących dynamicznych cech źródłowych do sumy dodatnich wag sytuacyjnych i ujemnych wag sytuacyjnych dotyczących cech tego samego rodzaju

Stany, role i nastawienia.
- zmienność nastrojów i wchodzenie w określone role; każdy z nas przyjmuje chwilowe nastawienie psychiczne wobec różnych aspektów otoczenia - te czynniki wpływają na zachowanie
- stany: bada się je za pomocą analizy czynnikowej tak jak cechy, a różnica polega na tym, że cechy określa się zwykle na podstawie korelacji między wynikami testów, a stany - na podstawie korelacji między zmianami wyników testowych , zmianami zachodzącymi w czasie lub w reakcji na poszczególne sytuacje
- Cattell badał głównie lęk

Cattell a Freud

- Cattell uważa, że metoda naukowa zapewnia ścisłość tego co odkrywamy (Freud opierał się tylko na obserwacjach - Cattell twierdzi, że nie daje to rzetelności i trafnośc)
Podobieństwa:
- komponent "pragnę" - "świadome id" (alfa)
- ego odzwierciedla siłę zainteresowania, które rozwinęło się świadomie i rozmyślnie (beta)
- superego dobrze ujmuje określenie "powinienem sie interesować" (gamma)
- sentymenty pozwalają katalizować impulsywną, ergiczną energię w sposób usankcjonowany społecznie - przypomina to Freudowską sublimację

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI:

Cattell:
badał rozwój osobowości na poziomie czysto opisowym, ustalając, jakie zmiany struktur osobowości zachodzą w ciągu życia
oraz
studiował rozwój na poziomie teoretycznym w kategoriach wpływów genetycznych i środowiskowych oraz praw dojrzewania i uczenia się, które opisują ich interakcję w kształtowaniu rozwijającej się jednostki.

Analiza wpływu dziedziczności i środowiska:

- Wielokrotna Abstrakcja Analizy Wariancji - metoda, która obejmuje zbieranie danych o podobieństwach między bliźniętami i zwykłym rodzeństwem wychowywanym razem we własnych rodzinach i adoptowanymi, a następnie analizowanie tych danych w celu oszacowania, jaka część zmienności indywidualnej dla każdej cechy wiąże się z różnicami genetycznymi, z różnicami środowiskowymi oraz z niektórymi korelacjami i interakcjami między dziedzicznością i środowiskiem

- wyszło, że korelacje między dziedzicznością a środowiskiem są ujemne - dowód na rzecz prawa sprowadzania do średniej biospołecznej(tendencji polegającej na tym, że wpływy środowiskowe systematycznie przeciwstawiają się przejawom zmienności genetycznej, jak wtedy gdy rodzice starają się wprowadzić odmienne zachowania różnych dzieci do jednej normy zachowania, dodając odwagi nieśmiałym i trzymając na wodzy bardziej niesforne

UCZENIE SIĘ

- ustrukturalizowana teoria uczenia się - obejmuje 5 zasad lub typów uczenia się
1) warunkowanie klasyczne - polega na wiązaniu reakcji emocjonalnych z sygnałami środowiskowymi
2) warunkowanie instrumentalne - polega na ustanawianiu środków do osiągnięcia celów ergicznych ; odgrywa rolę w budowaniu sieci dynamicznej
a) uczenie się połączone - pewne zachowania czy postawa służą jednocześnie osiąganiu więcej niż jednego celu
3) uczenie się integracyjne - jednostka uczy się maksymalizować całkowitą długoterminową satysfakcję przez wyrażanie w każdym określonym momencie pewnych ergów, a tłumienie, wypieranie i sublimowanie innych
4) ergiczna modyfikacja celu - pojawia się, gdy ergiczny cel, a także droga prowadząca do jego osiągnięcia ulegają modyfikacji; jest analogiczny do Freudowskiego procesu sublimacji
5) oszczędzanie energii - dotyczy procesu pomijania niekoniecznych kroków w zachowaniach, których człowiek się uczy

Uczenie się osobowościowe --> wielowymiarowa zmiana w odpowiedzi na doświadczenie w wielowymiarowej sytuacji; można je badać empirycznie za pomocą procedury zwanej analizą dróg uczenia się:
1) analiza o zmianach cech u wielu ludzi
2) analiza teoretyczna różnych możliwych dróg przystosowania, które ludzie mogą wybierać w odpowiedzi na konflikty

Integracja dojrzewania i uczenia się:
treptyczny - na określenie zmian wywołanych wpływami środowiskowymi, włączając uczenie sie i inne zmiany spowodowane przez takie czynniki zewnętrzne jak ogólna stymulacja, diety, środki farmakologiczne, itp.

KONTEKST SPOŁECZNY
Wymiary do opisywania grup:
- SYNTALNOŚĆ grupy - odpowiednik osobowości jednostki
*rodzina wywiera największy wpływ kształtujący osobowość jednostki; poza tym: praca, szkoła, grupa rówieśnicza, religia, partia polityczna i naród
- wymiar SYNERGICZNY - dla grupy jest tym, czym dla jednostki cechy dynamiczne
- MODEL EKONETYCZNY - każde zdarzenie psychiczne ma 5 sygnatur: osobę, bodziec, akt, sytuację otaczającą oraz obserwatora <--- pięciowymiarowa Macierz Podstawowych Zależności między Danymi

CHARAKTERYSTYCZNE BADANIA I METODY BADAWCZE
- Technika R - porównanie dużej liczy osób pod względem wyników uzyskanych przez nie w dwu lub więcej testach
- Technika P - porównuje się wyniki różnych pomiarów uzyskane przez tę samą osobę w różnych okolicznościach lub w innym czasie
- Technika Q - koreluje się dużą liczbę różnych pomiarów dotyczących dwóch osób
- Różnicowa Technika R - pomiary powtarza się dwukrotnie i różnice między nimi koreluje się oraz poddaje analizie czynnikowej

Systemowy model osobowości VIDAS:

Cattell w strukturze osobowości wyodrębnia:
- id-y (cechy czynnikowe kryjące się za zachowaniem)
- działające wektorowo (czyli w ważonych kombinacjach, jak w równaniu specyfikacyjnym)
- w obrębie zamkniętego systemu

OBECNY STATUS I OCENA

Krytyka:
- duże fragmenty struktury teoretycznej Cattella opierają się na wątłych podstawach empirycznych
- teorii nie można uznać za popularną (odstraszający aparat formalny analizy czynnikowej i kontrowersje wokół jej spornych aspektów)
- z analizy czynnikowej otrzymuje się nie więcej niż się w nią wkłada
- nieuchronny subiektywizm, jaki wiąże się z przypisywaniem nazw czynnikom uzyskanym w wyniku analizy czynnikowej

---