Wielcy Elektrycy Polscy

W 1984r. Zarząd Główny PTETiS (Polskiego Towarzystwa Elektrotechniki Teoretycznej i Stosowanej) powołał komisję (w składzie: Andrzej Marusak i Jacek Przygodzki) do wytypowania ośmiu Wielkich Elektryków Polskich (WEP) z zamiarem wydania serii znaczków pocztowych
pod nazwą Wielcy Elektrycy Polscy.

Znaczki te miałyby spopularyzować tę dziedzinę nauki i techniki polskiej. W grudniu 1984r, Komisja przygotowała poczet 8 WEP (chronologiczny): 1) Józef Herman Osiński (1738-1802) - pierwszy elektryk polski, 2) Julian Ochorowicz (1850-1917) - pionier telewizji i telefonii, 3) Napoleon Nikodem Cybulski (1856-1919) - twórca encefalografii, 4) Michał Doliwo-Dobrowolski (1862-1919) - pionier techniki prądu trójfazowego, 5) Ignacy Mościcki (1867-1946) - wynalazca i badacz wysokich napięć, 6) Roman Podoski (1873-1954) - pionier elektryfikacji polskich kolei, 7) Kazimierz Drewnowski (1881-1952) - pierwszy polski profesor elektrotechniki, 8) Janusz Groszkowski (1898-1984) - pionier radiotechniki i elektroniki.

Komisja zaproponowała aby poszczególne znaczki serii zawierały:

• podobizny wielkich elektryków polskich,

• ich nazwiska i imiona,

• daty ich życia, a także

• napis z nazwą serii i informacją o XXV-leciu PTETiS (przypadającym w 1986r.).

Wyboru nazwisk komisja dokonała na podstawie dostępnych materiałów [1-4] kierując się znaczeniem historycznym i wielkością dokonań w dziedzinie elektrotechniki.

Sylwetki Wielkich Elektryków Polskich:

1) Józef Herman Osiński , w zakonie Kazimierz (1738-1802)

Pierwszy elektryk polski, pionier techniki odgromowej, pedagog, autor i tłumacz dzieł z zakresu fizyki, chemii, i metalurgii, pionier fizjologii roślin w Polsce. Urodzony 4 marca w Dobrzykowie k. Płocka. Do zakonu Pijarów wstąpił 20 VIII 1755, nowicjat odbył w Podolińcu. W latach 1757-60 studiował 'humaniora' (w Rzeszowie) oraz logikę i filozofię (w Międzyrzeczu Koreckim), był studentem wybitnym. Po studiach został nauczycielem poetyki w Międzyrzeczu (przez 2 lata) oraz w Warszawie (w 1763 r.). W latach 1764-65 ks. Osiński odbył studia teologiczne w Warszawie i został skierowany do Wielunia jako profesor filozofii (1765-68).
W 1768 r. wyjechał za granicę jako opiekun młodocianego Stanisława Sołtyka z rekomendacji wykładowcy fizyki w Collegium Nobilium - Antoniego Wiśniewskiego. W Wiedniu (1768-71) i w Paryżu (1772) opanowywał najnowszą wiedzę z dziedziny fizyki, chemii i botaniki. Jego ówczesny podopieczny - S. Sołtyk - wspominał po śmierci ks. Osińskiego, że jego opiekun podczas tych studiów "Po kilka dni z pokoju nie wychodził, odzieży nie odmieniał, prawie bez pokarmu dni i noce na nauce trawił...".
Po powrocie do Warszawy wykładał filozofię i matematykę w Collegium Nobilium przedstawiając ostatnie osiągnięcia tych nauk i najnowsze instrumenty fizyczne. Jesienią 1783 został wybrany na konsultora polskiej prowincji pijarów, a następnie został superiorem domu (1787-79) i rektorem Szkoły Pijarskiej w Łomży (1790-92).

Zorganizował pierwszą w Warszawie szkolną pracownię chemiczną i wykłady publiczne z bezpłatnymi pokazami doświadczeń fizycznych (od 1779). Treść tych wykładów - na wysokim poziomie naukowym - odpowiadała treści Jego książki pt. " Fizyka doświadczeniami stwierdzona" (W-wa 1777), napisanej na podstawie prac E. Mariotte'a (w zakresie mechaniki), I. Newtona (w dziedzinie optyki) i B. Franklina (w dziedzinie elektryczności). Był to nowoczesny podręcznik fizyki z obszernym rozdz. IV poświęconym elektryczności, magnetyzmowi i galwanizmowi.
Zarówno w książce jak i w wykładach uwzględniał praktyczne zastosowania wykładanej wiedzy - objaśniał np. zasady działania pomp, sikawek, młynów, tartaków itp. Jego "Fizyka ..." była używana tylko w niektórych szkołach, ponieważ nie została zatwierdzona jako podręcznik szkolny w wyniku niechęci części członków Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych i Komisji Edukacji Narodowej do szkolnictwa pijarskiego.

Napisał pierwszy polski podręcznik z dziedziny metalurgii żelaza (na podstawie literatury francuskiej) pt.: "Nauka o gatunkach i szukaniu rudy żelaznej" (W-wa 1782 i wyd.2 - 1817). Podręcznik ten traktował o wydobywaniu i wstępnej przeróbce rud, technice otrzymywania wysokich temperatur oraz o budowie i eksploatacji urządzeń wielkopiecowych.
W książce pt. "Opisanie polskich żelaza fabryk" (W-wa 1782, reprint - 1976) przedstawił charakterystykę i atlas 48 gatunków rud żelaza, ułożył 'tabelę generalną pieców wielkich w Koronie i na Litwie tudzież dymarek', opisał 10 fabryk żelaza, podał przegląd literatury dotyczącej rozmieszczenia złóż rudy i jej eksploatacji oraz bardzo przydatny słownik górniczo-hutniczy obejmujący 164 hasła. Za to dzieło i za podręcznik fizyki został odznaczony przez króla Stanisława Augusta złotym medalem 'Merentibus'.
W następnym dziele pt.: "Gatunki powietrza odmienne od tego, w którym żyjemy" (W-wa 1783), z dziedziny botaniki i dzisiejszej chemii, przedstawił stan ówczesnej wiedzy o gazach oraz wyniki własnych badań nad zachowaniem roślin w środowisku niektórych gazów a także - mechanizm regeneracji powietrza przy pomocy roślin zielonych.
W roku 1784 wydał pierwszą książkę z elektrotechniki w Polsce (okładka - patrz wyżej), pt.:
" Sposób ubezpieczający życie i majątki od piorunów". Otrzymał za nią złoty medal od króla Stanisława Augusta. Dawał w niej wskazówki jak należy konstruować i zakładać piorunochrony oraz przedstawiał poradnik ratowania osób porażonych piorunami. Biskup płocki Michał Poniatowski zalecił duchowieństwu instalowanie takich piorunochronów w podległej mu diecezji. Pierwszy piorunochron założono w Warszawie w 1778r, a były to czasy kiedy wierzono, że biciem w dzwony można ustrzec się od pioruna.
W 1784 r. napisał również broszurę pt.: "Robota machiny powietrznej pana Mongolfier" podchwytując zainteresowanie społeczeństwa polskiego aeronautyką (pierwsze loty balonów). Objaśnił w niej zasady budowy i lotu balonów.

Jako emeryt przeniósł się do Góry Kalwarii (1793) lecz kryzys szkolnictwa polskiego po upadku Rzeczpospolitej spowodował, że powrócił do szkolnictwa pijarskiego - objął stanowisko superiora, a następnie rektora w Górze Kalwarii (1796-97), a w r. szk. 1797/8 - wykłady fizyki w Kolegium Władysławowskim w Warszawie. Równocześnie pomagał prowincjałowi Ignacemu Zubowskiemu jako jego pierwszy asystent (od 1799r.) w rządzeniu prowincją Pijarów zagrożoną likwidacją przez Prusaków.
W r. 1800 powrócił do zajęć w Collegium Nobilium. Był jednym z 6-ciu założycieli Towarzystwa Przyjaciół Nauk (TPN) w Warszawie, uczestniczył w pierwszej sesji tego Towarzystwa 30 Xl 1800.
Pracował nad doskonaleniem swego podręcznika fizyki, którego tom I - "Fizyka najnowszymi odkryciami pomnożona" (W-wa 1801) wydał przed śmiercią, a t. 2 (W-wa 1803) - wydany po Jego śmierci przygotował do druku Jan Bystrzycki - Jego uczeń, również Pijar. Kolejne wydania tego podręcznika ukazały się w latach 1806 i 1810.

Ks. Osiński zmarł w Warszawie (13 III 1802). Do końca życia zajmował się badaniami fotosyntezy u roślin zielonych oraz śledził rozwój fizyki i chemii. Na posiedzeniu TPN dnia 9 V 1801 przedstawił dysertację pt.: "O wzroście nauk fizycznych w drugiej połowie wieku XVIII", (druk. w "Rocznikach Towarzystwa Naukowego Warszawskiego" t. 1, 1802). Opublikował także artykuł o charakterze informacyjnym pt.: "Czym się bawi chimija - historia tej nauki" (druk. W "Nowym Pamiętniku Warszawskim" t. 1, 1801).

Literatura
1. Leszczyński Rafał, Sarnecki Kazimierz: "Polski Słownik Biograficzny". Tom XXIV, z. 2.
2. Jabłoński B.: "Polskie piśmiennictwo elektrotechniczne w XVIII w." Przegl. Elektrotechn. R. 16 1934 z. 6.
3. Smoleński W.: "Przewrót umysłowy w Polsce w. XVIII". W-wa. 1923.
4. Żerański T.: "Ks. J. H. Osiński, pierwszy elektryk polski". Przegl. Elektrotechn. R. 16 1934 z. 4.
5. Sikora Jerzy: "Jego Hutnicza Mość". Katowice 1970.

2) Julian Ochorowicz (1850-1917)

Pierwszy Polak zajmujący się przesyłaniem obrazów na odległość. Filozof, lekarz, psycholog, literat, wynalazca. Zasada szeregowego analizowania i odtwarzania obrazów podana przez niego jest wykorzystywana we współczesnej TV. Był również pionierem w dziedzinie telefonii jako wynalazca mikrofonów telefonu głośno-mówiącego. Telefon ten demonstrowano na wystawach w Paryżu, Antwerpii i Warszawie.
Pochodził z rodziny nauczycielskiej. Urodzony w Radzyminie. Gimnazjum ukończył w Warszawie (1866) i wstąpił na wydz. filozoficzno-historyczny Szkoły Głównej. Już jako student przejawiał zdolności naukowe i wynalazcze - publikował rozprawy z zakresu psychologii, a w 1869 skonstruował w uniwersyteckiej pracowni fizycznej pierwszy w Polsce działający model piszącego telegrafu elektrycznego.

Absolwent (1872) Wydziału Fizyko-Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego, który powstał w miejsce zlikwidowanej Szkoły Głównej. Opublikował "Wstęp i pogląd ogólny na filozofię pozytywną" (1872) zapewniającą mu miejsce wśród wybitnych przedstawicieli polskiego pozytywizmu. Doktorat uzyskał na uniwersytecie w Lipsku za pracę z zakresu psychologii i fizjologii ludzkiego układu nerwowego i mózgu (1873). Po powrocie do Warszawy redagował "Niwę" wraz z Henrykiem Sienkiewiczem oraz "Bibliotekę Filozofii Pozytywnej".

W 1875 przeniósł się do Lwowa, uzyskał habilitację w dziedzinie psychologii i filozofii natury i w latach 1876-81 był docentem na Uniwersytecie Lwowskim. Eksperymentował w dziedzinie elektryczności i elektromagnetyzmu oraz badał zjawiska z zakresu parapsychologii, a zwłaszcza hipnotyzmu i właściwości elektrycznych ciała ludzkiego. Na łamach lwowskiego "Kosmosu" przedstawił (1878) w sposób naukowy podstawowe problemy, których rozwiązanie umożliwiłoby stworzenie telewizji: "znalezienie sposobów równoważnej zamiany promieni świetlnych na prądy elektryczne, przesyłania owych prądów bez naruszenia ich układu oraz ich zamiany na powrót na układ promieni świetlnych". Nie mając szans na uzyskanie profesury opuścił Lwów i wyjechał do Paryża (1882).

W Paryżu utrzymywał się z praktyki lekarskiej (terapia hipnotyczna) oraz z działalności wynalazczej w dziedzinie telefonii. W latach 1882-87 wynalazł i opatentował: - mikrofon z opiłkami żelaznymi, - telefon magnetyczny, - termo-mikrofon i udoskonalony mikrofon węglowy. Jego aparaty telefoniczne produkowano we Francji na skalę handlową i były w użyciu jeszcze w 1905. W Warszawie montowała je miejscowa firma "Abakanowicz i Ska" z dostarczanych z Paryża części.
Po powrocie do Warszawy (1892) prowadził interesujące eksperymenty w zakresie hipnozy, telepatii i mediumizmu. Rozwijał działalność literacką oraz prowadził badania w dziedzinie fototechniki. Konstruował elektrotechniczne przyrządy pomiarowe własnego pomysłu, które wykorzystywał do badań parapsychologicznych, np. galwanometr nowego typu.
Stosowanie hipnozy w praktyce lekarskiej wywoływało niechęć warszawskiego środowiska medycznego co skłoniło Go w końcu do przeniesienia się do Wisły.
W 1906 r. został wybrany sekretarzem Międzynarodowego Instytutu Psychologii w Paryżu, co pozwoliło Mu tam eksperymentować w dziedzinie psychologii doświadczalnej. Po powrocie do kraju zamieszkał na Żeraniu, a następnie w Warszawie (1912) gdzie pracował Instytucie Psychologicznym. Pod koniec życia napisał jedno ze swych głównych dzieł pt.: "Psychologia i medycyna".

3) Napoleon Nikodem Cybulski (1854-1919)

Twórca encefalografii. Jako doktor medycyny, fizjolog i profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Katedrze Fizjologii, Histologii i Embriologii, badał zjawiska elektryczne w mięśniach, nerwach i korze mózgowej. Wyniki badań tych zjawisk stworzyły podłoże, na którym powstała współczesna encefalografia.

Urodził się 13 IX w Krzywonosach w powiecie święciańskim. Gimnazjum ukończył w Mińsku Litewskim (1875) z medalem srebrnym i wstąpił do Akademii Medyczno-Wojennej w Petersburgu, której stał się chlubą. Egzaminy na stopień lekarza złozył w 1880r. i w drodze konkursu w tejże Akademii otrzymał stypendium na 3-letnie dalsze kształcenie się w wybranej przez Niego gałęzi nauk lekarskich. Studia te ukończył otrzymując złoty medal pierwszej klasy, a wiosną 1885r. uzyskał stopień doktora medycyny, trudny do zdobycia szczególnie dla Polaka. Za przedmiot specjalizacji wybrał fizjologię wywołując zdziwienie kolegów, bo nie dawało mu to - jako Polakowi - niemal żadnych widoków na przyszłość. Lecz On uważał, że i dla Polaka są widoki na stanowisko akademickie z zakresu fizjologii - w Krakowie na jedynym na ziemi polskiej Wydziale Lekarskim.
Jesienią 1885 r. objął Katedrę Fizjologii, Histologii i Embriologii Wydziału Lekarskiego UJ. Ogłosił około 100 prac drukiem w językach polskim, rosyjskim, francuskim i niemieckim. Jego "Fizjologia człowieka" wyszła w 2 wydaniach (1891-96) i 1896-1905). Miał również znaczący udział w zbiorowej "Fizjologii człowieka", wydanej pod redakcją prof. A. Becka (1915). Napisał wiele prac z zakresu fizjologii fizykalnej, np.: - studiów nad szybkością krążenia krwi przy pomocy foto-chemo-tachometru (przyrządu własnego pomysłu), - nad zjawiskami elektrycznymi w mięśniach, nerwach i w korze mózgowej (ostatnie wspólnie z Beckiem), - nad zastosowaniem kondensatora przy badaniu pobudliwości nerwów i mięśni, - nad ciepłotą z pomocą mikrokalorymetru własnego pomysłu itd.
Wspólnie ze swym uczniem i asystentem W. Szymonowiczem odkrył właściwości fizjologiczne wydzieliny nadnerczy (hormonu adrenaliny). Był też pierwszym polskim naukowcem badaczem zjawisk hipnotyzmu. Oprócz prac naukowych publikował również prace popularnonaukowe, np. "Żywienie się ludu w Galicji" (Kraków 1894), "W sprawie organizacji gospodarstw włościańskich" (Kraków 1900), czy wykład popularny o hipnotyzmie. Był również radnym Miasta Krakowa.
Jego zapał do pracy naukowej i pracowitość udzielały się uczniom i współpracownikom. Był człowiekiem skromnym, otwartym i prostolinijnym pełnym pomysłów naukowych, którymi się dzielił ze swymi bliższymi uczniami i współpracownikami. Serdecznościa zjednywał i przywiązywał do siebie asystentów i współpracowników. Stał się twórcą szkoły lekarsko-naukowej w Krakowie. Jego uczniami byli póŸniejsi profesorowie: G. Piotrowski jun., A. Beck, Wł. Szymonowicz i St. Maziarski; oraz wybitni lekarze-naukowcy jak np.: J. Zanietowski, Wł. Gluziński, K. Kiecki, L. Kryński, Wł. Reiss, Al. Rosner, L. Wachholz, Walentowicz itd.
W celu pokrycia dużych kosztów utrzymania licznej rodziny, poza wytężoną pracą naukowa, pracował równocześnie zarobkowo (prowadząc zakład dentystyczny). Podkopało to Jego zdrowie i choć uniknął śmierci (1916), musiał wstrzymać się od wszelkich zajęć przez rok. Połowicznie sparaliżowany, podjął trudy nauczycielskie jesieniąą 1917 r. lecz zmarł 26 IV 1919. Był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Umiejętności, rektorem Uniwersytetu Jagiellońskiego (1904) i dwukrotnie dziekanem Wydziału Lekarskiego UJ. Był członkiem honorowym Towarzystw Lekarskich w Krakowie, Lwowie, Łodzi, Wilnie i Petersburgu, Tow. Przyjaciół Nauk w Poznaniu, Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. Za działalność naukową otrzymał od Polskiej Akademii Umiejętności nagrodę z fundacji Jerzmanowskich (1918). Został pośmiertnie odznaczony krzyżem komandorskim Odrodzenia Polski (1936).

Literatura
1. Leon Wachholz: "Polski Słownik Biograficzny". Tom IV/2, z. 17, Wyd. P.A.U. kraków 1938.

4) Michał Doliwo-Dobrowolski (1862-1919)

Pionier techniki prądu trójfazowego. Urodzony w Gatczynie k. Petersburga, pochodził z mazowieckiej rodziny szlacheckiej herbu Doliwa. Srednią szkołę realną ukończył w Odessie (1878) gdzie mieszkał z rodzicami od 1872r. Od 1878 studiował na wydz. chemicznym politechniki w Rydze. W 19-tym roku życia został relegowany z uczelni bez prawa studiowania w Rosji. Wyjechał z rodzicami do Niemiec.
Studia kontynuował na politechnice w Darmstadt - najpierw na wydz. mechanicznym, a następnie na nowo utworzonym wydz. elektrotechnicznym, który ukończył w 1884 r. Był asystentem wybitnego elektrotechnika prof. E. Kittlera, wykładał metalurgię i galwanoplastykę.
W 1887 rozpoczął pracę w Berlinie, w przedsiębiorstwie Deutsche Edison Gesellschaft, przekształconym wkrótce na AEG (Allgemeine Elekiricitats Gesellschaft).

Od 1888, pracował nad zagadnieniami wirującego pola magnetycznego (maszyny elektryczne) i elektroenergetycznego systemu trójfazowego. Opatentował pierwszy elektryczny silnik trójfazowy (1889) zapewniając koncernowi AEG światowy prymat w tej dziedzinie. W sumie uzyskał ponad 60 patentów. Pierwsze Jego silniki trójfazowe (1889-1890) miały wirniki "klatkowe" dzięki czemu koszt ich produkcji był niski, a moment rozruchowy - duży, co było bardzo pożądane. Artykuły naukowe (kilkadziesiąt) publikował głównie na łamach "Elektrotechnische Zeitschrift". Zawdzięczamy Mu wprowadzenie tzw. współczynnika mocy [cos (fi)] - 1891 r.
Na światowej Wystawie Elektrotechnicznej we Frankfurcie n. Menem (1891) zaprezentował wiele urządzeń pracujących w systemie trójfazowym. Największe zainteresowanie wzbudziła opracowana przez Niego trójfazowa linia energetyczna o długości 175 km, napięciu 20 kV i sprawności 75%, z którą współpracował (również skonstruowany przez D.D.) silnik trójfazowy o mocy ok. 74 kW (100 KM - największy wówczas na świecie). Wprowadził - tym samym - do praktyki system prądu trójfazowego, który szybko stal się i pozostaje dominujący do dziś.
Opracował pierwszą prądnicę prądu zmiennego 3-fazowego z wirującym polem magnetycznym. Uzyskał także kilka patentów na transformatory trójfazowe, przyrządy pomiarowe (np. fazomierz) i komory gasikowe w wyłącznikach wysokonapięciowych.
W latach 1894-1895 pracował nad generatorami dużej mocy dla hydroelektrowni. Opracował założenia techniczne pierwszej na świecie trójfazowej elektrowni wodnej na Renie w Rheinfelden, zbudowanej w 1895r. Współpracował przy projektowaniu elektrowni trójfazowych w Zabrzu i Chorzowie (1897).
W 1908 r. został mianowany dyrektorem berlińskiej fabryki aparatury elektrotechnicznej koncernu AEG. Zmarł w Heidelbergu (15.XI.1919).

5) Ignacy Mościcki (1867-1946)

Był inżynierem chemikiem, profesorem elektro-chemii, wynalazcą, położył wielkie zasługi w dziedzinie elektrotechniki (technika wysokich napięć i ochrona przepięciowa). Wykrył wyładowania powierzchniowe i opublikował prace z dziedziny wytrzymałości dielektryków na przebicie. Opracowywał technologie chemiczne (kwas azotowy, nawozy sztuczne i rafinacja ropy naftowej) oraz projektował fabryki chemiczne.

Opracował metodę i technologię produkcji tlenków azotu w łuku elektrycznym (1901- 1904), rewelacyjną w skali światowej. Była ona podstawą produkcji nawozów azotowych. Opracował również wysokonapięciowe kondensatory produkowane we Fryburgu przez ok. 20 lat pod nazwą kondensatorów Mościckiego.
Był profesorem elektrochemii na Uniwersytecie Lwowskim od 1912r., a od 1925 r. na Politechnice Warszawskiej. Doktor honoris causa Politechniki Warszawskiej (1924). W latach 1926-39 był Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej .

Urodził się l grudnia 1867 r. w Mierzanowie k. Płocka w rodzinie ziemiańskiej o tradycjach powstańczych. Kształcił się w gimnazjum w Płocku, ukończył szkołę realną Babińskiego w Warszawie, w latach 1887-91 ukończył Wydz. Chemii politechniki w Rydze. Podczas studiów związał się z konspiracyjną patriotyczną organizacją socjalistyczną "II Proletariat". Zagrożony aresztowaniem wyjechał w 1892 do Londynu, gdzie utrzymywał się z dorywczych zajęć, pracując m.in. jako robotnik w fabrykach. Jednocześnie pogłębiał wiedzę w zakresie fizykochemii, m.in. w laboratorium Technical College Finsbury. W Londynie zetknął się i związał politycznie z Józefem Piłsudskim.
Przeniósł się do Fryburga (Szwajcaria, 1897) i został asystentem J. Wierusza-Kowalskiego, profesora fizyki miejscowego uniwersytetu. Prowadził tam badania w zakresie chemii fizycznej i elektrochemii.

Wobec wyczerpywania się złóż saletry chilijskiej rosło zapotrzebowanie rolnictwa na nawozy azotowe, a przemysłu na kwas azotowy. Opracował metodę techniczną wiązania w tym celu azotu z powietrza i zrezygnował z asystentury (1901) aby objąć kierownictwo - opartej głównie na polskich kapitałach firmy - Societe de l'Acide Nitrique w Fryburgu produkującej Jego metodą kwas azotowy. Do znacznie wydajniejszej metody produkcji kwasu azotowego opracował kondensatory wysokonapięciowe (1903) i uruchomił ich produkcję we Fryburgu (1904). Produkował również opracowane przez siebie baterie wysokiego napięcia zasilające te kondensatory, np. baterię kondensatorową na 100 kV zainstalowaną na wieży Eiffia (1907).
Prace nad bardzo wydajną metodą przemysłowej produkcji kwasu azotowego z powietrza przez spalanie powietrza w łuku elektrycznym wirującym pod wpływem pola magnetycznego zakończył w 1905 r. Zaprojektował w tym celu specjalny piec wyposażony w urządzenia zapłonowe, zawory przepięciowe oraz prostownik iskrowy wysokiego napięcia.
W 1906 opracował nowy system absorpcji do wielkich rozcieńczeń produktów gazowych oraz system wież absorpcyjnych nieprzerwanego działania. Wprowadził nową metodę stężania kwasu azotowego za pomocą kwasu siarkowego zastosowaną przez koncern Aluminium A. G. Neuhausen w dużej wytwórni kwasu azotowego w Chippis (kanton Wallis).

W 1912 r. zastosował swój piec o płomieniu wirującym do syntezy cyjanowodoru z azotu i węglowodorów. Powrócił do kraju i objął Katedre Chemii Fizycznej i Elektrochemii Technicznej Szkoły Politechnicznej we Lwowie jako profesor zwyczajny. Własnym kosztem wyposażył zorganizowany przez siebie na tej uczelni Instytut Elektrochemiczny. W tym czasie opracował projekt fabryki kwasu azotowego w Miluzie oraz wytwórni żelazocyjanków w Borach k. Jaworzna, w których realizacji przeszkodził wybuch pierwszej wojny światowej.

W latach 1915-17 pełnił funkcję dziekana Wydz. Chemicznego we Lwowie. Współpracował z konspiracyjną Polską Organizacją Wojskową (POW) oraz Ligą Niezawisłości Polski. Zorganizował we Lwowie (1916) Instytut Badań Naukowych i Technicznych "Metan", wydający m.in. własny miesięcznik. We Lwowie zgromadził wokół siebie wybitnych współpracowników, do których zaliczali się m.in. K. Kling, K. Drewnowski, W. Swiętosławski i E. Kwiatkowski.
W latach 1917-22 stworzył wiele metod i urządzeń udoskonalanej rafinacji ropy naftowej. Pracował nad polepszaniem sposobów destylacji ropy naftowej, opracował metodę frakcjonowanej kondensacji wprowadzoną w rafinerii w Jedliczu (1921), a następnie powszechnie stosowaną w przemyśle rafineryjnym USA. Wynalazł techniczne sposoby chlorowania metanu w celu uniknięcia eksplozji. Pracował nad pirogenetycznym rozkładem węglowodorów, ekstrakcją wosku ziemnego z jego pokładów w Borysławiu, nadającą się także do uzyskiwania oleju z nasion, żywicy z trocin itp., a także nad metodami przemysłowymi produkcji cyjanków i amoniaku wykorzystanymi w fabryce "Azot" k. Jaworzna.

Po odzyskaniu niepodległości Polski wniósł istotny wkład w organizację polskiego przemysłu chemicznego. W 1922 r. został mianowany dyrektorem kombinatu związków azotowych w Chorzowie opuszczonego przez niemiecki personel. Pomimo sabotażu, kombinat został uruchomiony w krótkim czasie, a po wprowadzeniu Jego własnych udoskonaleń produkcja azotniaku i karbidu została wielokrotnie powiększona i rozszerzona o amoniak, kwas azotowy, azotan amonu, saletrzak i nitrofos - to całkowicie uniezależniło Polskę w tym zakresie od importu.
W 1925 r. został wybrany rektorem Politechniki Lwowskiej ale w tym samym roku przeniósł się na Politechnikę Warszawską, gdzie objął Katedrę Elektrochemii Technicznej. W latach 1926 i 1933 był dwukrotnie wybrany prezydentem Rzeczypospolitej. Z Jego inicjatywy powstał w latach 1927-30 nowoczesny państwowy kombinat chemiczny Mościce k. Tarnowa, produkujący tani kwas azotowy z amoniaku.
Ogłosił ponad 60 prac naukowych w językach polskim, francuskim i niemieckim. Był autorem 40 patentów polskich i zagranicznych. Otrzymał doktoraty h.c.: Politechniki Lwowskiej, Politechniki Warszawskiej, Sorbony, uniwersytetów w Dorpacie, Fryburgu, Warszawie i Wilnie. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Akademii Nauk Technicznych, Tow. Naukowego Warszawskiego i Polskiego Tow. Chemicznego. Pod koniec lat 1930-tych wynalazł urządzenie wytwarzające zjonizowane ("górskie") powietrze m.in. dla celów szpitalnictwa. Po wybuchu drugiej wojny światowej opuścił Kraj. Internowany w Rumunii zrzekł się godności prezydenta i wyjechał do Szwajcarii gdzie pracował naukowo, m.in. nad zminiaturyzowaniem Jego aparatu do wytwarzania "górskiego" powietrza tak by się nadawał do instalowania w zwykłych mieszkaniach oraz nad nowymi metodami konserwacji żywności. Zmarł 2 X 1946 w Versoix k. Genewy.

6) Roman Podoski (1873-1954)

Pionier elektryfikacji polskich kolei. Urodzony w Dąbrowicach k. Lwowa w polskiej rodzinie ziemiańskiej. W celu uniknięcia służby wojskowej, która groziła mu w Rosji jako najmłodszemu z braci, rodzice wysłali go na naukę do szkoły księży Pijarów w Tarnopolu, położonym wóczas w Austrii. Po ukończeniu tej szkoły studiował początkowo na Politechnice Lwowskiej a następnie (od 1893) w Zurichu na Wydziale Elektromechanicznym.
Po studiach (1897) krótko był asystentem na Politechnice w Zurichu, a następnie pracował w firmie "Helios" w Kolonii. W 1899 r. firma wysłała go do Como we Włoszech Północnych gdzie prowadził budowę pierwszej linii tramwajowej. Po zakończeniu budowy w Como zostal kierownikiem budowy tramwajów w Katanii na Sycylii gdzie pracował przez 3 lata.
Następnie powrócił na Ukrainę i w Kijowie założyl przedsiębiorstwo elektrotechniczne, które budowało elektrownie w różnych miastach Rosji. Rewolucja 1905 roku spowodowała zastój w interesach, przedsiebiorstwo zbankrutowało i stracił wszystko.

W 1907 roku rozpoczęto elektryfikację tramwajów w Warszawie (inwestorem była firma Maurucego Spokornego) a wykonawcą firma niemiecka Siemens-Schuckert. Roman Podoski otrzymał pracę jako naczelnik kilku służb: eksploatacji, szkolenia kadr, warsztatów i budowy sieci. Pierwszy tramwaj elektryczny w Warszawie ruszył w 1908 r. (linia 3 - od Pl. Krasińskich do Pl. Mokotowskiego, obecnie Pl. Unii Lubelskiej). Następne linie oddawano w krótkich odstępach czasu. Sieć tramwajowa w Warszawie w tamtych czasach była bardzo gęsta. Tramwaje stanowiły jedyny środek transportu publicznego, pędziły z prędkością 25 km/godz.
W latach 1914-17 był zarządcą majątku swojego szwagra w Kniaży k. Humania skąd odało mu się wyprowadzić rodzinę bezpiecznie podczas grabieży związanych z rewolucją bolszewicką. We wrześniu 1918 r. udało mu się powrócić wraz z rodziną do Warszawy.

W 1918r. opracował pierwszy projekt elektryfikacji kolei w Polsce. W 1919 roku wyjechał na kilka miesięcy do Stanów Zjednoczonych z ramienia Biura Elektryfikacji Kraju. Był inicjatorem Biura Studiów Elektryfikacji Kolei w Polsce. W 1929r. opracował szczegółowy nowoczesny projekt wstępny elektryfikacji kolejowego węzła warszawskiego prądem stałym o napięciu 3000 woltów.

Był profesorem Politechniki Warszawskiej od 1919r. - wykładał Kolejnictwo Elektryczne.
Po II wojnie światowej brał udział w opracowywaniu perspektywicznego planu elektryfikacji kolei w PRL.

7) Kazimierz Drewnowski (1881-1952)

Pierwszy mianowany w Polsce profesor elektrotechniki, mianowany w r.ak. 1915/16 w Politechnice Warszawskiej. Urodzony w Stanisławowie (4.3.1881) - syn Ignacego, inżyniera kolejowego. Studia odbył na politechnikach we Lwowie (1903), Zurychu (1905) i na politechnice w Darmstadt (1914) gdzie specjalizował się w dziedzinie techniki wysokich napięć.
W latach 1905-09 pracował w założonej przez Ignacego Mościckiego fabryce kondensatorów elektrycznych we Fryburgu (Szwajcaria) oraz w oddziale firmy "Siemens-Schuckert" w Wiedniu i we Lwowie. Od 1907 był adiunktem Katedry Elektrotechniki w Szkole Politechnicznej we Lwowie.
Był współtwórcą polskiego słownictwa elektrotechnicznego. W 1908r. zorganizował Komisję Słownictwa Elektrotechnicznego w ramach Towarzystwa Politechnicznego we Lwowie. Zaowocowało to wydaniem Słownika Elektrotechnicznego. Miało to wielkie znaczenie, ponieważ profesorowie wykładający w nowo powstałych uczelniach polskich w nowo powstałej Polsce byli najczęściej przybyszami z różnych krajów. Zaborcy dyskryminowali język polski o czym może świadczyć np. fakt że w Warszawie do 1915r. działał "Politechniczeskij Institut Impieratora Nikołaja Wtorogo" z personelem bez wyjątku prawosławnym, który na wieść o zbliżaniu się Niemców zbiegł do Rosji zostawiając skromne wyposażenie szkoły [6].

Po wybuchu pierwszej wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich (1914). Był organizatorem wojskowych oddziałów łączności, a po wojnie szefem służby łączności i komendantem Głównej Szkoły Artylerii i Inżynierii w Warszawie w stopniu pułkownika (do 1922). Był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej (1920).

W Politechnice Warszawskiej był współinicjatorem powstania Wydziału Elektrycznego. Zorganizował Zakład Miernictwa Elektrycznego i Wysokich Napięć (1923) oraz Laboratorium Wysokich Napięć - pierwszą tego typu placówkę w Polsce. Wykładał podstawy elektrotechniki i miernictwo elektrotech niczne. Był pionierem oryginalnych metod badawczych pola elektrycznego i nowoczesnych metod pomiarowych. Stworzył 3 szkoły: - miernictwa elektrycznego, - techniki wysokich napięć i - materiałów elektrotechnicznych. Utworzył pracownię probierczą, która miała być zaczątkiem Instytutu Elektrotechnicznego. Przyczynił się walnie do wybudowania w latach 1930-34 gmachu elektrycznego Politechniki Warszawskiej. Pełnił funkcję dziekana Wydziału Elektrycznego (dwukrotnie), a w 1939 r. został rektorem Politechniki Warszawskiej.

Podczas okupacji niemieckiej zarządzał gmachami i zakładami naukowo-badawczymi "byłej" Politechniki. Kierował równocześnie Zakładem Elektrotechnicznym, a w kwietniu 1942 został zastępcą kierownika uruchomionej przez okupanta Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej.
Prowadził także działalność konspiracyjną z ramienia tajnego Departamentu Oświaty i Kultury przy Delegaturze Rządu na Kraj (pod pseudonimem "Darowski"). Opiekował się sprawami prowadzenia i finansowania konspiracyjnych prac naukowo-badawczych oraz opieki społecznej dla pracowników nauki. Został aresztowany i uwięziony na Pawiaku (w nocy z 10 na 11 XI.1942) - pózniej przewieziony do obozów koncentracyjnych Majdanek i Dachau.
Był członkiem 3-osobowej grupy (2 Polaków i 1 Czech), która przez radio skonstruowane własnoręcznie, wezwała wojsko amerykańskie na pomoc więzniom obozu koncentracyjnego Dachau, ponieważ obóz miał być wysadzony przez Niemców w powietrze wraz z więzniami. Ten czyn uratował życie wielu więzniom.

Po wojnie (1945) w Brukseli założył Ośrodek Studiów Wyższych Polskich, w którym kształcono zdemobili zowanych żołnierzy polskich, których losy wojny rzuciły do Europy zachodniej.
Po powrocie do kraju (1947) podjął pracę na Politechnice Warszawskiej, przystąpił do odtworzenia zniszczonego laboratorium Zakładu Miernictwa Elektrycznego. W pracy naukowo-dydaktycznej kładł szczególny nacisk na pracę zespołową. Najważniejsze jego prace dotyczyły badania rozkładów napięcia w układach izolacyjnych i metod pomiarów wysokiego napięcia. Metoda kompensacyjnego pomiaru rozkładu pola elektrycznego, zwana jest w literaturze technicznej Jego metodą. Opublikował ponad 100 prac naukowych, podręczników i skryptów akademickich.

Był współzałożycielem (1919) i członkiem honorowym SEP (Stowarzyszenia Elektryków Polskich), współinicjatorem powstania: Polskiego Komitetu Oświetleniowego, Polskiego Komitetu Wielkich Sieci Elektrycznych oraz Polskiego Komitetu Elektrotechnicznego (sekretarz generalny i wieloletni przewodniczący). W ramach SEP był m.in. przewodniczącym Komisji Słownictwa Eletrotechnicznego. Był wiceprezesem Międzynarodowej Komisji Elektrotechnicznej (IEC oraz współzałożycielem i wiceprezesem Międzynarodowej Konferencji Wielkich Sieci Elektrycznych CIGRE). Był również: - członkiem Koła Inżynierów Doradców i Inżynierów Rzeczoznawców przy Stowarzyszeniu Techników Polskich w Warszawie; - przewodniczącym Komisji Elektrycznej w Towarzystwie Naukowym Warszawskim.

Był miłośnikiem Tatr, członkiem Klubu Wysokogórskiego i Towarzystwa Tatrzańskiego. Zmarł nagle w Tatrach (22.8.1952) i jest pochowany na zabytkowym cmentarzu w Zakopanem na Pęksowym Brzyzku.

8) Janusz Groszkowski (1898-1984)

Pionier radiotechniki i elektroniki. Urodzony w Warszawie. Absolwent, a pózniej profesor Politechniki Warszawskiej. Doktor honoris causa Politechniki Warszawskiej (1962). Organizator Instytutu Radiotechniki (1934) i Przemysłowego Instytutu Telekomunikacji. Inicjator (1937) pierwszych polskich prób telewizji.
Prowadził badania w dziedzinie wytwarzania i stabilizacji drgań elektrycznych wysokiej częstotliwości oraz technologii wysokiej próżni. Prezes Polskiej Akademii Nauk (1962-71).

W latach dwudziestych był:
- współzałożycielem Warszawskiego Radioklubu,
- pierwszym prezesem Polskiego Związku Krótkofalarskiego,
- prezesem Stowarzyszenia Elektryków Polskich (SEP).

W czasie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej, działał w konspiracji i rozszyfrował elektroniczne układy starowania niemieckich rakiet V1 i V2. Wyniki tej pracy zostały przekazane przez wywiad Armii Krajowej do Londynu co umożliwiło aliantom prowadzenie skutecznych działań antyrakietowych w obronie Londynu.
Był także działaczem państwowym: Przewodniczącym FJN (Frontu Jedności Narodu) (1971-76), posłem na Sejm (1972-76) i z-cą Przewodniczącego Rady Państwa PRL. Od 1976 r. jawnie wyrażał swoje poglądy polityczne rezygnując tym samym ze stanowisk państwowych.
Członek Założyciel i członek honorowy PTETiS.
W roku 1986 został wybity medal 25-lecia PTETiS. z podobizną profesora J. Groszkowskiego.

 

Medal 25-lecia PTETiS z podobizną prof. Janusza Groszkowskiego
został zaprojektowany przez artystę plastyka-medaliera Edwarda Łagowskiego
i wybity w Mennicy Państwowej w Warszawie w 1986r. z tombaku patynowanego o średnicy 70 mm w nakładzie 500 szt

Z przedstawionej listy Zarząd Główny PTETiS nie zatwierdził nazwiska Michała Doliwo-Dobrowolskiego (DD), ponieważ ówczesny v-przew. Zarządu Głównego (prof. Bolesław Dubicki) argumentował, że "...problematyczne jest polskie pochodzenie DD czego dowodzi wydanie w ZSRR 2 znaczków z podobizną DD jako wielkiego uczonego rosyjskiego...".
Siedem pozostałych nazwisk umieszczono na liście wysłanej do Ministerstwa Łączności PRL z prośbą o wyemitowanie serii znaczków
pt. "Wielcy Elektrycy Polscy". Ministerstwo propozycji nie zaakceptowało!

Literatura

[1] S. Weinfeld: "Poczet wielkich elektryków". Nasza Księgarnia 1968 Warszawa.

[2] Wielka encyklopedia powszechna. PWN 1966 Warszawa.

[3] 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie 1926-1976. WPW 1979 Warszawa.

[4] Skład osobowy Politechniki Warszawskiej. WPW 1979 Warszawa.

[5] A. Marusak: Notatki na temat sympozjów Oddz. Warszawskiego PTETiS i akcji rocznicowych PTETiS (1976-1991), nie publikowane.

[6] Sesja naukowa z okazji 100-lecia urodzin prof. Kazimierza Drewnowskiego. Warszawa, 18 listopada 1982r. Przegląd Elektrotechniczny r.LIX z.1/1983.

[7] Jan Podoski: "Zbyt ciekawe czasy". Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, Warszawa 1990.

[8] Pod red. B. Orlowskiego: "Słownik polskich pionierów techniki". Wydawnictwo "Śląsk", Katowice 1986.

Post scriptum

Prosimy Państwa o nadsyłanie dotychczas nieznanych informacji na temat przedstawionych wyżej i innych
"Wielkich Elektryków Polskich".

Adres do korespondencji:

Dr inż. Andrzej Marusak, Instytut Sterowania i Elektroniki Przemysłowej P.W. ul. Koszykowa 75, 00-662 Warszawa; tel: [phone]; fax: [phone] E-mail: e-mail

---