Przesłanie:
Szanowny Czytelniku,
Poniższy tekst zawiera materiały wykładowe oraz wyciągi z aktów prawnych prawa żywnościowego dotyczące zagadnień toksykologii żywności. Proszę się nie przerażać objętością opracowania.
Życzę miłej lektury i dystansu do czytanego tekstu.
Serdecznie pozdrawiam
lr
============+===========
USTAWA
z dnia 25 sierpnia 2006 r.
o bezpieczeństwie żywności i żywienia
(Dz. U. 171 poz. 1225 z dnia 27 września 2006 r.)
WYCIĄG
DZIAŁ I
Przepisy ogólne i objaśnienia określeń ustawowych
Art. 1. 1. Ustawa określa wymagania i procedury niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i żywienia zgodnie z przepisami rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w sprawie bezpieczeństwa żywności (Dz. Urz. WE L 31 z 01.02.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 463), zwanego dalej "rozporządzeniem nr 178/2002".
2. Ustawa określa:
1) wymagania zdrowotne żywności;
2) wymagania dotyczące przestrzegania zasad higieny:
a) żywności - w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 852/2004",
b) materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością - w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylającym dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG (Dz. Urz. UE L 338 z 13.11.2004, str. 4), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 1935/2004";
3) właściwość organów w zakresie przeprowadzania urzędowych kontroli żywności na zasadach określonych w rozporządzeniu (WE) nr 882/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie kontroli urzędowych przeprowadzanych w celu sprawdzenia zgodności z prawem paszowym i żywnościowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt (Dz. Urz. UE L 191 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 200), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 882/2004";
4) wymagania dotyczące przeprowadzania urzędowych kontroli żywności - w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu nr 882/2004.
Art. 2. 1. Ustawy nie stosuje się do:
1) środków spożywczych produkowanych, przetwarzanych i przechowywanych w gospodarstwie domowym na potrzeby własne oraz do własnego spożycia w tym gospodarstwie;
2) żywności pochodzenia zwierzęcego w zakresie uregulowanym w rozporządzeniu (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającym szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 55; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 14), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 853/2004", rozporządzeniu (WE) nr 854/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającym szczególne przepisy dotyczące organizacji urzędowych kontroli w odniesieniu do produktów pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 206; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 75) i w ustawie z dnia 16 grudnia 2005 r. o produktach pochodzenia zwierzęcego (Dz. U. z 2006 r. Nr 17, poz. 127);
3) artykułów rolno-spożywczych w zakresie jakości handlowej tych artykułów określonej przepisami ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2005 r. Nr 187, poz. 1577 oraz z 2006 r. Nr 170, poz. 1217).
2. Ustawy nie stosuje się do osób zbierających indywidualnie grzyby rosnące w warunkach naturalnych, objęte wykazem określonym na podstawie art. 44 pkt 1.
Art. 3. 1. Żywnością (środkiem spożywczym) jest każda substancja lub produkt w rozumieniu art. 2 rozporządzenia nr 178/2002.
2. Produkty niespełniające wymagań prawa żywnościowego nie mogą być oznakowane i wprowadzane do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jako żywność.
3. Użyte w ustawie określenia oznaczają:
1) analiza ryzyka - analizę ryzyka w rozumieniu art. 3 pkt 10 rozporządzenia nr 178/2002;
2) aromaty (środki aromatyzujące) - substancje aromatyczne, preparaty aromatyczne, aromaty przetworzone, aromaty dymu wędzarniczego lub ich mieszaniny, przeznaczone do użycia w środkach spożywczych albo na ich powierzchni, w celu nadania zapachu lub smaku; aromaty nie obejmują:
a) substancji jadalnych i produktów przeznaczonych do spożycia w stanie niezmienionym, z lub bez procesów rekonstytucji,
b) substancji, które posiadają wyłącznie słodki, kwaśny lub słony smak,
c) produktów pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego naturalnie posiadających właściwości aromatyzujące
- jeżeli nie są one użyte jako źródło aromatów;
3) aromat dymu wędzarniczego - ekstrakty dymu wędzarniczego stosowanego w tradycyjnych procesach wędzenia żywności;
4) aromat przetworzony - produkty otrzymane zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną przez ogrzewanie do temperatury nie wyższej niż 180°C przez okres nie dłuższy niż 15 minut mieszaniny składników, bez względu na to czy mają one właściwości aromatyzujące, z których co najmniej jeden składnik zawiera azot aminowy, a inny jest cukrem redukującym;
5) bezpieczeństwo żywności - ogół warunków, które muszą być spełniane, dotyczących w szczególności:
a) stosowanych substancji dodatkowych i aromatów,
b) poziomów substancji zanieczyszczających,
c) pozostałości pestycydów,
d) warunków napromieniania żywności,
e) cech organoleptycznych,
i działań, które muszą być podejmowane na wszystkich etapach produkcji lub obrotu żywnością
- w celu zapewnienia zdrowia i życia człowieka;
6) cechy organoleptyczne - zespół cech obejmujących smak, zapach, wygląd, w tym barwę i konsystencję, środków spożywczych, które można wyodrębnić i ocenić przy pomocy zmysłów człowieka;
7) data minimalnej trwałości - datę, do której prawidłowo przechowywany środek spożywczy zachowuje swoje właściwości; data powinna być poprzedzona określeniem "najlepiej spożyć przed" albo określeniem "najlepiej spożyć przed końcem";
8) dobra praktyka higieniczna (Good Hygienic Practice - GHP) - działania, które muszą być podjęte, i warunki higieniczne, które muszą być spełniane i kontrolowane na wszystkich etapach produkcji lub obrotu, aby zapewnić bezpieczeństwo żywności;
9) dobra praktyka produkcyjna (Good Manufacturing Practice - GMP) - działania, które muszą być podjęte, i warunki, które muszą być spełniane, aby produkcja żywności oraz materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością odbywały się w sposób zapewniający bezpieczeństwo żywności, zgodnie z jej przeznaczeniem;
10) dostawy bezpośrednie - działalność, o której mowa w art. 1 ust. 2 lit. c rozporządzenia nr 852/2004;
11) informowanie o ryzyku - informowanie o ryzyku w rozumieniu art. 3 pkt 13 rozporządzenia nr 178/2002;
12) materiały i wyroby przeznaczone do kontaktu z żywnością - materiały i wyroby, do których ma zastosowanie rozporządzenie nr 1935/2004, zgodnie z art. 1 ust. 2 i 3 tego rozporządzenia;
13) monitoring - monitorowanie w rozumieniu art. 2 pkt 8 rozporządzenia nr 882/2004;
14) najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości pestycydów - najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości (Najwyższy Dopuszczalny Poziom - NDP) w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. d rozporządzenia (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniającego dyrektywę Rady 91/414/EWG (Dz. Urz. UE L 70 z 16.03.2005, str. 1), zwanego dalej "rozporządzeniem nr 396/2005";
15) naturalna woda mineralna - wodę podziemną wydobywaną jednym lub kilkoma otworami naturalnymi lub wierconymi, różniącą się od wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi pierwotną czystością pod względem chemicznym i mikrobiologicznym oraz charakterystycznym stabilnym składem mineralnym, a także właściwościami mającymi znaczenie fizjologiczne, powodującymi korzystne oddziaływanie na zdrowie ludzi;
16) naturalna woda źródlana - wodę podziemną wydobywaną jednym lub kilkoma otworami naturalnymi lub wierconymi, pierwotnie czystą pod względem chemicznym i mikrobiologicznym, nieróżniącą się właściwościami i składem mineralnym od wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, określonymi w przepisach ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858);
17) nowa żywność - żywność i składniki żywności, do których ma zastosowanie rozporządzenie (WE) nr 258/97 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 1997 r. dotyczące nowej żywności i nowych składników żywności (Dz. Urz. WE L 43 z 14.02.1997, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 18, str. 244), zwane dalej "rozporządzeniem nr 258/97", zgodnie z art. 1 tego rozporządzenia;
18) ocena ryzyka - ocenę ryzyka w rozumieniu art. 3 pkt 11 rozporządzenia nr 178/2002;
19) opakowany środek spożywczy - określoną ilość środka spożywczego przeznaczoną w takiej postaci dla konsumenta finalnego lub do zakładu żywienia zbiorowego, umieszczoną w opakowaniu, przed oferowaniem konsumentowi lub do zakładu żywienia zbiorowego, w taki sposób, że zmiana zawartości jest niemożliwa bez otwarcia lub zmiany tego opakowania, bez względu na to, czy opakowanie obejmuje cały środek spożywczy lub jego część;
20) otwór - miejsce czerpania (wydobywania) naturalnej wody mineralnej lub naturalnej wody źródlanej z naturalnego źródła lub z odwiertu;
21) oświadczenie żywieniowe - każdą informację, w tym reklamę, która stwierdza lub sugeruje, że środek spożywczy posiada szczególną wartość odżywczą ze względu na:
a) energię, którą dostarcza (w zmniejszonej lub zwiększonej ilości), albo nie dostarcza,
b) wartości odżywcze, które zawiera (w zmniejszonej lub zwiększonej ilości), albo nie zawiera;
22) podmiot działający na rynku spożywczym - podmiot w rozumieniu art. 3 pkt 3 rozporządzenia nr 178/2002;
23) pozostałości pestycydów - pozostałości pestycydów w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. c rozporządzenia nr 396/2005;
24) prawo żywnościowe - prawo żywnościowe w rozumieniu art. 3 pkt 1 rozporządzenia nr 178/2002;
25) preparat aromatyczny - produkt inny niż naturalne substancje aromatyczne, zagęszczony lub nie, posiadający właściwości aromatyzujące, który jest otrzymywany w wyniku odpowiednich procesów fizycznych (włącznie z destylacją i ekstrakcją rozpuszczalnikami ekstrakcyjnymi), albo w drodze procesów enzymatycznych lub mikrobiologicznych, z produktów pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, w postaci surowców lub po ich przetworzeniu do spożycia przez ludzi za pomocą tradycyjnych metod produkcji żywności (włącznie z suszeniem, prażeniem i fermentacją);
26) preparat do dalszego żywienia niemowląt - środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego stanowiący podstawowy płynny składnik stopniowo różnicującej się diety, stosowany w żywieniu niemowląt powyżej czwartego miesiąca życia;
27) preparat do początkowego żywienia niemowląt - środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego stosowany w żywieniu niemowląt, pokrywający całkowite zapotrzebowanie żywieniowe przez pierwsze cztery do sześciu miesięcy życia;
28) produkcja pierwotna - produkcję podstawową w rozumieniu art. 3 pkt 17 rozporządzenia nr 178/2002;
29) produkcja środków spożywczych - czynności obejmujące przygotowywanie surowców do przerobu, ich przechowywanie, poddawanie procesom technologicznym, pakowanie i znakowanie oraz wszelkie inne czynności związane z przygotowywaniem do obrotu, a także przechowywanie wyrobów gotowych do czasu wprowadzenia ich do obrotu;
30) rozpuszczalnik - substancję przeznaczoną do rozpuszczania środków spożywczych lub ich składników, łącznie z substancjami zanieczyszczającymi obecnymi w tych środkach spożywczych lub na ich powierzchni albo w ich składnikach;
31) rozpuszczalnik ekstrakcyjny - rozpuszczalnik użyty do ekstrakcji w procesie przetwarzania surowców, środków spożywczych, ich komponentów lub składników, który jest z nich usunięty, chyba że znajduje się w tych środkach spożywczych lub składnikach jako pozostałość lub pochodne z powodów niezamierzonych, lecz technologicznie nieuniknionych;
32) ryzyko - ryzyko w rozumieniu art. 3 pkt 9 rozporządzenia nr 178/2002;
33) składnik odżywczy - składnik pokarmowy niezbędny do odżywiania organizmu człowieka, zwłaszcza białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy, składniki mineralne;
34) składnik żywności - każdą substancję występującą w żywności, w tym substancje dodatkowe i aromaty, użytą przy wytwarzaniu lub przygotowywaniu środków spożywczych, obecną w gotowym produkcie, nawet jeżeli jest ona w zmienionej formie;
35) substancja aromatyczna - substancję chemiczną posiadającą właściwości aromatyzujące, w tym:
a) naturalną substancję aromatyczną otrzymaną w wyniku odpowiednich procesów fizycznych, włącznie z destylacją i ekstrakcją rozpuszczalnikami, enzymatycznych lub mikrobiologicznych, z surowców pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, zarówno nieprzetworzonych, jak i po ich przetworzeniu do spożycia przez ludzi tradycyjnymi metodami produkcji żywności (włącznie z suszeniem, prażeniem i fermentacją),
b) identyczną z naturalną substancję aromatyczną otrzymaną w wyniku syntezy chemicznej lub wyodrębnioną przy zastosowaniu procesów chemicznych; pod względem chemicznym jest ona identyczna z substancjami naturalnie występującymi w produktach pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, o których mowa w lit. a,
c) syntetyczną substancję aromatyczną otrzymaną w wyniku syntezy chemicznej; pod względem chemicznym nie jest ona identyczna z substancjami naturalnie występującymi w produktach pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, o których mowa w lit. a;
36) substancja dodatkowa - substancję, która nie jest zwyczajowo odrębnie spożywana jako żywność, niebędącą typowym składnikiem żywności, niezależnie od tego, czy posiada wartość odżywczą, czy nie, której celowe użycie technologiczne w procesie produkcji, przetwarzania, przygotowywania, pakowania, przewozu i przechowywania żywności spowoduje lub może spowodować, że substancja ta stanie się bezpośrednio lub pośrednio składnikiem środka spożywczego albo półproduktów będących jego komponentami;
37) substancja pomagająca w przetwarzaniu - substancję, która sama nie jest spożywana jako składnik żywności, a jest celowo stosowana w przetwarzaniu surowców, środków spożywczych lub ich składników dla osiągnięcia zamierzonego celu technologicznego w procesie produkcji, która może spowodować niezamierzone, lecz technicznie nieuniknione wystąpienie jej pozostałości lub jej pochodnych w produkcie końcowym, w ilości, która nie zagraża zdrowiu oraz nie spełnia funkcji technologicznej w gotowym produkcie;
38) substancja zanieczyszczająca - substancję zanieczyszczającą w rozumieniu art. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 315/93 z dnia 8 lutego 1993 r. ustanawiającego procedury Wspólnoty w odniesieniu do substancji skażających w żywności (Dz. Urz. WE L 37 z 13.02.1993, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 2, str. 204), zwanego dalej "rozporządzeniem nr 315/93";
39) suplement diety - środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów posiadających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego;
40) surowce - produkty produkcji pierwotnej w rozumieniu art. 2 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 852/2004;
41) system analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli (Hazard Analysis and Critical Control Points), zwany dalej "systemem HACCP" - postępowanie mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa żywności przez identyfikację i oszacowanie skali zagrożeń z punktu widzenia wymagań zdrowotnych żywności oraz ryzyka wystąpienia zagrożeń podczas przebiegu wszystkich etapów produkcji i obrotu żywnością; system ten ma również na celu określenie metod eliminacji lub ograniczania zagrożeń oraz ustalenie działań korygujących;
42) system wczesnego ostrzegania o niebezpiecznej żywności i paszach (Rapid Alert System for Food and Feed), zwany dalej "systemem RASFF" - postępowanie organów urzędowej kontroli żywności i innych podmiotów realizujących zadania z zakresu bezpieczeństwa żywności, zgodnie z zasadami określonymi w art. 50-52 rozporządzenia nr 178/2002;
43) środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego - środek spożywczy, który ze względu na specjalny skład lub sposób przygotowania wyraźnie różni się od środków spożywczych powszechnie spożywanych i zgodnie z informacją zamieszczoną na opakowaniu jest wprowadzany do obrotu z przeznaczeniem do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych:
a) osób, których procesy trawienia i metabolizmu są zachwiane lub osób, które ze względu na specjalny stan fizjologiczny mogą odnieść szczególne korzyści z kontrolowanego spożycia określonych substancji zawartych w żywności - taki środek spożywczy może być określany jako "dietetyczny",
b) zdrowych niemowląt i małych dzieci w wieku od roku do 3 lat;
44) środek spożywczy szkodliwy dla zdrowia lub życia człowieka - środek spożywczy, którego spożycie w warunkach normalnych i zgodnie z przeznaczeniem może spowodować negatywne skutki dla zdrowia lub życia człowieka, w szczególności, jeżeli:
a) nie spełnia wymagań zdrowotnych określonych w dziale II,
b) zawiera:
- substancje zanieczyszczające lub zanieczyszczenia mikrobiologiczne w ilościach przekraczających dopuszczalne poziomy określone w rozporządzeniach Unii Europejskiej3) oraz inne zanieczyszczenia,
- pozostałości skażeń promieniotwórczych w ilościach przekraczających poziomy określone w rozporządzeniach Unii Europejskiej4),
- weterynaryjne produkty lecznicze w ilościach przekraczających dopuszczalne poziomy lub zabronione określone w rozporządzeniach Unii Europejskiej5),
- inne substancje szkodliwe dla zdrowia lub życia człowieka określone w przepisach Unii Europejskiej;
45) środek spożywczy zafałszowany - środek spożywczy, którego skład lub inne właściwości zostały zmienione, a konsument nie został o tym poinformowany w sposób określony w art. 45 oraz w przepisach wydanych na podstawie art. 50, albo środek spożywczy, w którym zostały wprowadzone zmiany mające na celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub innych właściwości; środek spożywczy jest środkiem spożywczym zafałszowanym, w szczególności jeżeli:
a) dodano do niego substancje zmieniające jego skład lub obniżające jego wartość odżywczą,
b) odjęto składnik lub zmniejszono zawartość jednego lub kilku składników decydujących o wartości odżywczej lub innej właściwości środka spożywczego,
c) dokonano zabiegów, które ukryły jego rzeczywisty skład lub nadały mu wygląd środka spożywczego o należytej jakości,
d) niezgodnie z prawdą podano jego nazwę, skład, datę lub miejsce produkcji, termin przydatności do spożycia lub datę minimalnej trwałości albo w inny sposób nieprawidłowo go oznakowano
- wpływając przez te działania na bezpieczeństwo środka spożywczego;
46) środek spożywczy zepsuty - środek spożywczy, którego skład lub właściwości uległy zmianom wskutek nieprawidłowości zaistniałych na etapie produkcji, obrotu lub pod wpływem działań czynników naturalnych, takich jak: wilgotność, czas, temperatura lub światło, albo wskutek obecności drobnoustrojów, a także zanieczyszczeń, powodujących, że nie nadaje się on do spożycia zgodnie z jego przeznaczeniem w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b i ust. 5 rozporządzenia nr 178/2002;
47) termin przydatności do spożycia - termin, po upływie którego środek spożywczy traci przydatność do spożycia; termin ten jest podawany w przypadku środków spożywczych nietrwałych mikrobiologicznie, łatwo psujących się; data powinna być poprzedzona określeniem "należy spożyć do:";
48) ujęcie wód podziemnych - zespół urządzeń wodnych służących do wydobywania wody podziemnej i jednocześnie zabezpieczających tę wodę przed zanieczyszczeniem;
49) urzędowe kontrole żywności - urzędowe kontrole w rozumieniu art. 2 pkt 1 rozporządzenia nr 882/2004 w zakresie odnoszącym się do bezpieczeństwa żywności;
50) wartość odżywcza - szczególne wartości środka spożywczego ze względu na:
a) energię (wartość kaloryczną), niezależnie od tego, czy środek spożywczy jej dostarcza i w jakiej ilości, lub
b) składniki odżywcze, niezależnie od tego, czy środek spożywczy je zawiera, czy nie;
51) woda stołowa - wodę źródlaną, do której dodano naturalną wodę mineralną lub sole mineralne zawierające co najmniej jeden składnik mający znaczenie fizjologiczne, taki jak: sód, magnez, wapń, chlorki, siarczany, wodorowęglany, węglany;
52) wprowadzanie żywności do obrotu - wprowadzanie na rynek w rozumieniu art. 3 pkt 8 rozporządzenia nr 178/2002;
53) wzbogacanie żywności - dodawanie do środków spożywczych jednego lub kilku składników odżywczych, niezależnie od tego, czy naturalnie występują one w tym środku spożywczym, czy nie, w celu zapobiegania niedoborom lub korygowania niedoborów tych składników odżywczych w całych populacjach lub określonych grupach ludności;
54) zakład - przedsiębiorstwo spożywcze w rozumieniu art. 3 pkt 2 rozporządzenia nr 178/2002;
55) zakład żywienia zbiorowego - zakład wykonujący działalność w zakresie zorganizowanego żywienia konsumentów;
56) zakład żywienia zbiorowego typu zamkniętego - zakład wykonujący działalność w zakresie zorganizowanego żywienia określonych grup konsumentów, w szczególności w szpitalach, zakładach opiekuńczo-wychowawczych, żłobkach, przedszkolach, szkołach, internatach, zakładach pracy, z wyłączeniem żywienia w samolotach i innych środkach transportu oraz wojskowych polowych punktów żywieniowych;
57) zanieczyszczenia - substancje zanieczyszczające, zanieczyszczenia biologiczne oraz ciała obce, szkodniki lub ich części;
58) zarządzanie ryzykiem - zarządzanie ryzykiem w rozumieniu art. 3 pkt 12 rozporządzenia nr 178/2002;
59) żywność genetycznie zmodyfikowana - genetycznie zmodyfikowaną żywność w rozumieniu art. 2 pkt 6 rozporządzenia (WE) nr 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 września 2003 r. w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i paszy (Dz. Urz. UE L 268 z 18.10.2003, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 32, str. 432), zwanego dalej "rozporządzeniem nr 1829/2003";
60) żywność tradycyjna - produkty rolne i środki spożywcze:
a) których nazwy są zarejestrowane zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 509/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie produktów rolnych i środków spożywczych będących gwarantowanymi tradycyjnymi specjalnościami (Dz. Urz. UE L 93 z 31.03.2006, str. 1) lub rozporządzeniem Rady (WE) nr 510/2006 z dnia 20 marca 2006 r. w sprawie ochrony oznaczeń geograficznych i nazw pochodzenia produktów rolnych i środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 93 z 31.03.2006, str. 12), lub
b) w stosunku do których wnioski o rejestrację zostały wysłane do Komisji Europejskiej zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 10, poz. 68), lub
c) umieszczone na liście produktów tradycyjnych prowadzonej przez ministra właściwego do spraw rynków rolnych;
61) żywność przeznaczona bezpośrednio dla konsumenta finalnego - żywność przeznaczoną bezpośrednio dla konsumentów finalnych w rozumieniu art. 3 pkt 18 rozporządzenia nr 178/2002.
Art. 4. Do postępowania przeprowadzanego przez organy urzędowej kontroli żywności stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej.
DZIAŁ II
Wymagania zdrowotne i znakowanie żywności
Rozdział 1
Przepisy ogólne
Art. 5. 1. Ilekroć w niniejszym dziale jest mowa o państwach członkowskich Unii Europejskiej, należy przez to rozumieć również państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.
2. Ilekroć w niniejszym dziale jest mowa o państwach trzecich, należy przez to rozumieć państwa inne niż wymienione w ust. 1.
Art. 6. 1. Środki spożywcze niespełniające wymagań określonych w niniejszym dziale są środkami spożywczymi niebezpiecznymi w rozumieniu art. 14 rozporządzenia nr 178/2002.
2. Środki spożywcze niespełniające wymagań zdrowotnych nie mogą być wprowadzane do obrotu lub stosowane do produkcji innych środków spożywczych.
3. Środki spożywcze zawierające zanieczyszczenia lub inne substancje w ilościach szkodliwych dla zdrowia mogą być wykorzystane do produkcji środków spożywczych oraz wprowadzane do obrotu po obniżeniu tych zanieczyszczeń lub substancji do dopuszczalnych poziomów lub po ich usunięciu, pod warunkiem, że:
1) uzyskanie dopuszczalnych poziomów nie będzie wynikiem mieszania tych środków spożywczych ze środkami spożywczymi spełniającymi wymagania zdrowotne oraz
2) właściwy organ urzędowej kontroli żywności stwierdzi, w drodze decyzji, ich przydatność do spożycia lub do produkcji innych środków spożywczych.
Art. 7. 1. Jeżeli na podstawie nowych informacji lub po dokonaniu ponownej oceny dotychczasowych informacji zaistnieją dostateczne podstawy do stwierdzenia, że środek spożywczy może zagrażać zdrowiu lub życiu człowieka, pomimo spełniania wymagań zdrowotnych określonych w przepisach niniejszego działu wdrażających dyrektywy Unii Europejskiej lub w rozporządzeniach Unii Europejskiej dotyczących bezpieczeństwa żywności, to obrót takim środkiem spożywczym może być zawieszony lub ograniczony albo mogą zostać ustanowione szczególne wymagania dla takiego środka spożywczego.
2. Jeżeli istnieją dostateczne podstawy do stwierdzenia, że środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego, znajdujący się w obrocie w państwach członkowskich Unii Europejskiej, dla którego nie określono szczegółowych wymagań zdrowotnych, nie jest odpowiedni do zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych zgodnie z jego przeznaczeniem lub zagraża zdrowiu lub życiu człowieka, to obrót takim środkiem spożywczym może być zawieszony lub ograniczony albo mogą zostać ustanowione szczególne wymagania dla takiego środka spożywczego.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa może, w drodze rozporządzenia, zawiesić lub ograniczyć obrót albo ustanowić szczególne wymagania dla środków spożywczych, o których mowa w ust. 1 lub 2, uwzględniając konieczność zapewnienia bezpieczeństwa zdrowia lub życia człowieka oraz fakt, że rozporządzenie obowiązuje do dnia wejścia w życie odpowiednich przepisów Unii Europejskiej albo do dnia odmowy przyjęcia przez Komisję Europejską lub Radę Unii Europejskiej takich przepisów.
4. Minister właściwy do spraw zdrowia przekazuje niezwłocznie rozporządzenie, o którym mowa w ust. 3, wraz z uzasadnieniem, innym państwom członkowskim Unii Europejskiej i Komisji Europejskiej.
Art. 8. Właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny, w drodze decyzji, zakazuje wprowadzania do obrotu lub nakazuje wycofanie z obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jako środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego albo suplementu diety, produktu, który nie spełnia wymagań określonych dla tych środków spożywczych w niniejszym dziale.
Rozdział 2
Substancje dodatkowe
Art. 9. Substancje dodatkowe mogą być stosowane w żywności, jeżeli:
1) przy dozwolonym poziomie, nie stanowią zagrożenia dla zdrowia lub życia człowieka;
2) ich stosowanie jest uzasadnione technologicznie, a cel ich stosowania nie może być osiągnięty w inny sposób, praktycznie możliwy z punktu widzenia technologicznego i ekonomicznego;
3) ich użycie nie wprowadza konsumenta w błąd.
Art. 10. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia:
1) dopuszczalne cele stosowania w żywności substancji dodatkowych,
2) funkcje technologiczne substancji dodatkowych,
3) wykaz substancji dodatkowych (dozwolonych substancji dodatkowych), które mogą być wprowadzane do obrotu i stosowane w żywności zgodnie z ich funkcjami technologicznymi, oraz szczegółowe warunki ich stosowania, w tym rodzaj środków spożywczych, w których mogą być stosowane, oraz dopuszczalne maksymalne poziomy,
4) szczegółowe wymagania w zakresie oznakowania substancji dodatkowych przeznaczonych i nieprzeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta finalnego,
5) specyfikacje i kryteria czystości substancji dodatkowych,
6) wymagania dotyczące pobierania próbek i metod analitycznych stosowanych w trakcie urzędowych kontroli żywności do oznaczania parametrów właściwych dla substancji dodatkowych
- mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej.
Art. 11. 1. Minister właściwy do spraw zdrowia może, w drodze rozporządzenia, zezwolić na wprowadzanie do obrotu i stosowanie w żywności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej substancji dodatkowych niezamieszczonych w wykazie, o którym mowa w art. 10 pkt 3, jeżeli stosowanie tych substancji będzie zgodne z wymaganiami określonymi w art. 9.
2. Wydając rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, minister właściwy do spraw zdrowia określa w szczególności:
1) warunki stosowania substancji dodatkowej, w tym rodzaj środków spożywczych, w których substancja dodatkowa może być stosowana, oraz jej maksymalne dopuszczalne poziomy,
2) szczególny sposób znakowania środków spożywczych, w których zastosowano substancję dodatkową, jeżeli jest to uzasadnione potrzebą ochrony zdrowia lub życia człowieka
- mając na względzie zapewnienie bezpieczeństwa żywności.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia, w terminie 2 miesięcy od dnia wejścia w życie rozporządzenia, o którym mowa w ust. 1, przekazuje Komisji Europejskiej i pozostałym państwom członkowskim Unii Europejskiej treść rozporządzenia.
4. Minister właściwy do spraw zdrowia występuje do Komisji Europejskiej z wnioskiem o dopuszczenie substancji dodatkowej objętej rozporządzeniem, o którym mowa w ust. 1, do obrotu i stosowania w żywności na terytorium Wspólnoty Europejskiej, dołączając do wniosku uzasadnienie oraz propozycję dotyczącą warunków stosowania substancji dodatkowej.
5. Jeżeli po pojawieniu się nowych informacji lub po ponownej ocenie dotychczasowych informacji dotyczących substancji dodatkowej objętej rozporządzeniem, o którym mowa w ust. 1, zachodzi uzasadnione podejrzenie, że stosowanie tej substancji dodatkowej może być niezgodne z wymaganiami określonymi w art. 9, minister właściwy do spraw zdrowia odstępuje od wystąpienia do Komisji Europejskiej z wnioskiem, o którym mowa w ust. 4.
6. Jeżeli w odniesieniu do substancji dodatkowej objętej rozporządzeniem, o którym mowa w ust. 1:
1) wystąpią okoliczności, o których mowa w ust. 5, lub
2) Komisja Europejska w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie rozporządzenia, o którym mowa w ust. 1, zezwalającego na wprowadzanie do obrotu i stosowanie w żywności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej substancji dodatkowej, nie przedstawi propozycji dopuszczenia tej substancji dodatkowej do obrotu i stosowania w żywności na terytorium Wspólnoty Europejskiej, lub
3) Rada Unii Europejskiej w terminie 18 miesięcy od dnia przedstawienia propozycji przez Komisję Europejską nie przyjmie odpowiednich środków, lub
4) zezwolenie wydane przez właściwy organ innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej na wprowadzanie do obrotu i stosowanie w żywności na terytorium tego państwa tej samej substancji dodatkowej zostało następnie uchylone przez ten organ z powodu niepodjęcia przez Komisję Europejską lub Radę Unii Europejskiej działań, o których mowa w pkt 2 lub 3
- minister właściwy do spraw zdrowia niezwłocznie dokonuje zmiany w tym rozporządzeniu w odpowiednim zakresie.
7. Jeżeli, w związku z postępem naukowym lub technicznym, jaki nastąpił od dnia wejścia w życie zmienionego rozporządzenia, stosowanie substancji dodatkowej jest zgodne z wymaganiami określonymi w art. 9, może zostać wydane kolejne rozporządzenie zezwalające na wprowadzanie do obrotu i stosowanie w żywności tej samej substancji dodatkowej.
Rozdział 3
Aromaty i rozpuszczalniki
Art. 12. Aromaty i rozpuszczalniki używane lub stosowane w produkcji żywności nie mogą zawierać pierwiastków i substancji chemicznych w ilościach szkodliwych dla zdrowia człowieka.
Art. 13. 1. Stosowanie aromatów i innych składników żywności o właściwościach aromatyzujących powinno być uzasadnione technologicznie i nie może prowadzić do występowania w żywności, w postaci gotowej do spożycia, substancji aktywnych w ilościach mogących niekorzystnie oddziaływać na zdrowie człowieka.
2. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia:
1) warunki stosowania aromatów, w tym maksymalne dopuszczalne poziomy zawartości w aromatach pierwiastków szkodliwych dla zdrowia oraz maksymalne dopuszczalne poziomy zawartości w żywności substancji aktywnych pochodzących z aromatów i innych składników żywności o właściwościach aromatyzujących, mogących niekorzystnie oddziaływać na zdrowie człowieka,
2) szczegółowe wymagania w zakresie oznakowania aromatów przeznaczonych i nieprzeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta finalnego
- mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania obowiązujące w Unii Europejskiej w tym zakresie.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia może określić, w rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 2:
1) wykaz substancji dodatkowych i rozpuszczalników dopuszczonych do stosowania w aromatach,
2) wymagania dotyczące pobierania próbek i metod analitycznych stosowanych w trakcie urzędowej kontroli żywności do oznaczania zawartości pierwiastków i substancji aktywnych oraz parametrów właściwych dla aromatów zawartych w żywności,
3) specyfikacje i kryteria czystości aromatów,
4) kryteria mikrobiologiczne dla aromatów
- mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej, jeżeli są ustalone.
Art. 14. 1. Stosowanie rozpuszczalników ekstrakcyjnych w produkcji żywności lub składników żywności powinno być uzasadnione technologicznie i nie może powodować występowania w żywności lub jej składnikach pozostałości w ilościach mogących niekorzystnie oddziaływać na zdrowie człowieka.
2. Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze rozporządzenia:
1) maksymalne dopuszczalne poziomy zawartości w rozpuszczalnikach ekstrakcyjnych pierwiastków szkodliwych dla zdrowia,
2) wykaz substancji i materiałów dopuszczonych do stosowania jako rozpuszczalniki ekstrakcyjne, warunki ich stosowania oraz maksymalne dopuszczalne poziomy pozostałości w żywności lub składnikach żywności,
3) szczegółowe wymagania w zakresie oznakowania rozpuszczalników ekstrakcyjnych
- mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia może określić w rozporządzeniu, o którym mowa w ust. 2:
1) wymagania dotyczące pobierania próbek i metod analitycznych stosowanych w trakcie urzędowej kontroli żywności do oznaczania parametrów właściwych dla rozpuszczalników ekstrakcyjnych,
2) specyfikacje i kryteria czystości rozpuszczalników ekstrakcyjnych
- mając na względzie potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej, jeżeli są ustalone.
Rozdział 4
Zanieczyszczenia żywności
Art. 15. 1. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa określi, w drodze rozporządzenia, najwyższe dopuszczalne poziomy pozostałości pestycydów, które mogą znajdować się w środkach spożywczych lub na ich powierzchni, mając na względzie zapewnienie bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej.
2. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa określi, w drodze rozporządzenia:
1) sposób pobierania próbek żywności na potrzeby urzędowej kontroli żywności i monitoringu w celu oznaczania poziomów pozostałości pestycydów, w tym wielkość i liczbę pobieranych próbek,
2) procedury, w tym definicje, stosowane przy pobieraniu próbek,
3) kryteria dla metod analitycznych,
4) sposób podawania i interpretacji wyników analiz,
5) sposób transportu i przechowywania próbek przed przystąpieniem do analizy
- mając na względzie zapewnienie bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej.
Art. 16. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa określi, w drodze rozporządzenia, sposób pobierania próbek żywności na potrzeby urzędowej kontroli żywności i monitoringu w celu oznaczania poziomów substancji zanieczyszczających określonych w rozporządzeniu Komisji (WE) nr 466/2001 z dnia 8 marca 2001 r. ustalającym najwyższe dopuszczalne poziomy dla niektórych substancji zanieczyszczających w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 77 z 16.03.2001, str. 1, z późn. zm; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, str. 64), zwanym dalej "rozporządzeniem nr 466/2001", w tym dioksyn i polichlorowanych bifenyli o właściwościach podobnych do dioksyn, oraz:
1) wielkość i liczbę pobieranych próbek,
2) procedury, w tym definicje, stosowane przy pobieraniu próbek,
3) kryteria dla metod analitycznych,
4) sposób podawania i interpretacji wyników analiz
- mając na względzie zapewnienie bezpieczeństwa żywności oraz jednolite wymagania w tym zakresie obowiązujące w Unii Europejskiej.
Art. 17. 1. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa może określić, w drodze rozporządzenia, maksymalne poziomy substancji zanieczyszczających innych niż określone w przepisach rozporządzenia nr 466/2001, które mogą się znajdować w środkach spożywczych albo na ich powierzchni, przeznaczonych do obrotu lub do produkcji innych środków spożywczych, mając na względzie potwierdzone dane naukowe oraz zapewnienie bezpieczeństwa żywności.
2. Minister właściwy do spraw zdrowia może wydać rozporządzenie, o którym mowa w ust. 1, z zachowaniem trybu i po spełnieniu warunków określonych w art. 5 ust. 3 rozporządzenia nr 315/93.
3. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa może określić, w drodze rozporządzenia, na potrzeby urzędowej kontroli żywności i monitoringu w celu oznaczania poziomów zawartości substancji zanieczyszczających innych niż określone w rozporządzeniu nr 466/2001:
1) metody pobierania i przygotowywania próbek określonych środków spożywczych,
2) kryteria dla metod analitycznych stosowanych do oznaczania tych poziomów
- mając na względzie zapewnienie bezpieczeństwa żywności.
++++++++++++++========++++++++++++++
Poniższe rozporządzenie jest NIEAKTUALNE . Zawarte jednak regulacje są warte choć przejrzenia
z dnia 23 kwietnia 2004 r.
(Dz. U. Nr 94, poz. 933)
Na podstawie art. 9 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia (Dz. U. Nr 63, poz. 634, z późn. zm. 3)) zarządza się, co następuje:
§ 1. Rozporządzenie określa dozwolone substancje dodatkowe i substancje pomagające w przetwarzaniu, używane do produkcji środków spożywczych, oraz warunki ich stosowania, a także zakres informacji podawanych na opakowaniach nieprzeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta.
§ 2. 1. Dozwolone substancje dodatkowe, ich funkcje technologiczne oraz substancje pomagające w przetwarzaniu określa załącznik nr 1 do rozporządzenia.
2. Warunki stosowania dozwolonych substancji dodatkowych określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.
3. Dozwolone substancje dodatkowe stosowane do żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci, określonej w przepisach wydanych na podstawie art. 10 ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, oraz warunki ich stosowania określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.
4. Zakres informacji podawanych na nieprzeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta opakowaniach:
1) dozwolonych substancji dodatkowych określa § 37 pkt 4-7 i § 39 załącznika nr 2 do rozporządzenia;
2) substancji pomagających w przetwarzaniu określa § 8 i 9 załącznika nr 4 do rozporządzenia.
§ 3. Dozwolonymi substancjami dodatkowymi nie są następujące składniki żywności:
1) substancje przeznaczone do wód do picia, mineralizowanych i innych wód;
2) pektyna płynna, czyli produkty zawierające pektynę i pochodzące z wysuszonego miąższu jabłek, wysuszonych wytłoków z jabłek lub skórek owoców cytrusowych albo ich mieszaniny, otrzymane przez działanie rozcieńczonym kwasem, po którym następuje częściowa neutralizacja solami sodową i potasową;
3) baza gumy do żucia;
4) białe lub żółte dekstryny, prażona lub dekstrynizowana skrobia, skrobia modyfikowana działaniem kwasów lub zasad, skrobia bielona, fizycznie modyfikowana skrobia i skrobia traktowana enzymami amylolitycznymi;
5) chlorek amonu;
6) plazma krwi, żelatyna spożywcza, hydrolizaty białkowe i ich sole, białka mleka i gluten;
7) niespełniające funkcji substancji dodatkowych aminokwasy i ich sole, z wyjątkiem kwasu glutaminowego, glicyny, cysteiny i cystyny oraz ich soli;
8) kazeina i kazeiniany;
9) inulina.
§ 4. Dozwolone substancje dodatkowe stosuje się zgodnie z ich funkcjami technologicznymi, w dawkach i na warunkach określonych w załącznikach nr 1-3 do rozporządzenia.
§ 5. Dawki określone w rozdziałach 1 i 2 załącznika nr 2 do rozporządzenia oraz w załączniku nr 3 do rozporządzenia stanowią maksymalne dopuszczalne ilości dozwolonych substancji dodatkowych w gotowych do spożycia środkach spożywczych przygotowanych według instrukcji producenta, natomiast dawki określone w rozdziale 3 załącznika nr 2 do rozporządzenia stanowią maksymalne dopuszczalne ilości dozwolonych substancji dodatkowych w środkach spożywczych wprowadzanych do obrotu, chyba że przepisy załącznika stanowią inaczej.
§ 6. Substancje pomagające w przetwarzaniu stosuje się zgodnie z ich funkcjami technologicznymi, na warunkach określonych w załączniku nr 4 do rozporządzenia.
§ 7. 1. Dozwolone substancje dodatkowe, dla których nie ustalono dopuszczalnych dawek, co wyrażono znakiem "-" lub określeniem quantum satis, stosuje się w dawce najniższej, niezbędnej do osiągnięcia zamierzonego efektu technologicznego, zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną.
2. Dozwolone substancje dodatkowe nie mogą być stosowane w celu wprowadzania konsumenta w błąd co do jakości produktu.
§ 8. W produkcji jednego środka spożywczego dopuszczalne jest stosowanie mieszaniny dozwolonych substancji dodatkowych, z zastrzeżeniem § 3 i 4.
§ 9. 1. Dozwolonych substancji dodatkowych, z wyjątkami określonymi w załączniku nr 2 do rozporządzenia, nie stosuje się do:
1) żywności nieprzetworzonej, czyli środków spożywczych, które nie podlegały żadnemu traktowaniu powodującemu zmianę ich oryginalnego stanu; mogą być one jednak poddane podziałowi, rozdzieleniu, rozcięciu, wyjęciu kości, siekaniu, obdarciu, obraniu, oczyszczeniu, mieleniu, krojeniu, myciu, trybowaniu, oziębieniu, mrożeniu, głębokiemu mrożeniu, zmiażdżeniu albo wyłuskaniu, pakowaniu lub pozostać nieopakowane;
2) miodu pszczelego;
3) niezemulgowanych olejów i tłuszczów pochodzenia zwierzęcego lub roślinnego;
4) masła;
5) mleka pełnego, półtłustego i odtłuszczonego, pasteryzowanego i sterylizowanego, włączając sterylizację UHT, oraz pasteryzowanej śmietany i śmietanki;
6) niearomatyzowanych i bez dodatków smakowych, fermentowanych przetworów mlecznych zawierających żywe kultury bakterii;
7) naturalnych wód mineralnych, naturalnych wód źródlanych i wód stołowych;
8) kawy, z wyjątkiem aromatyzowanej kawy instant, i ekstraktów kawy;
9) herbaty w liściach niearomatyzowanej;
10) cukru (cukru białego), cukru ekstra białego (cukru rafinowanego), cukru przemysłowego, płynnego cukru (roztworu cukru), płynnego cukru inwertowanego (roztworu cukru inwertowanego), syropu cukru inwertowanego, syropu glukozowego, syropu glukozowego w proszku, jednowodnej glukozy (jednowodnej dekstrozy), bezwodnej glukozy (bezwodnej dekstrozy);
11) suchych makaronów, z wyjątkiem makaronów bezglutenowych lub makaronów przeznaczonych do diet niskobiałkowych;
12) maślanki naturalnej niearomatyzowanej lub bez dodatków smakowych, z wyjątkiem maślanki sterylizowanej.
2. Przepis ust. 1 nie dotyczy aromatów i substancji aromatycznych.
§ 10. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej. 4)
Minister Zdrowia: L. Sikorski
(Załączniki do rozporządzenia stanowią oddzielny załącznik do niniejszego numeru)
1) Minister Zdrowia kieruje działem administracji rządowej - zdrowie, na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Zdrowia (Dz. U. Nr 93, poz. 833 oraz z 2003 r. Nr 199, poz. 1941).
2) Rozporządzenie wdraża postanowienia:
a) Dyrektywy Rady 88/344/EWG z dnia 13 czerwca 1988 r. o ujednoliceniu przepisów Państw Członkowskich w zakresie rozpuszczalników ekstrakcyjnych używanych w produkcji środków spożywczych i składników żywności (Dz. Urz. WE L 157 z 24.06.1988),
b) Dyrektywy Rady 88/388/EWG z dnia 22 czerwca 1988 r. w sprawie ujednolicenia przepisów Państw Członkowskich w zakresie aromatów stosowanych do środków spożywczych i surowców do produkcji aromatów (Dz. Urz. WE L 184 z 15.07.1988),
c) Dyrektywy Rady 89/107/EWG z dnia 21 grudnia 1988 r. o ujednoliceniu przepisów prawa Państw Członkowskich w zakresie substancji dodatkowych do żywności, dopuszczonych do stosowania w środkach spożywczych przeznaczonych do spożycia dla ludzi (Dz. Urz. WE L 40 z 11.02.1989),
d) Dyrektywy Komisji 91/71/EWG z dnia 16 stycznia 1991 r. uzupełniającej dyrektywę 88/388/EWG w sprawie ujednolicenia przepisów Państw Członkowskich w zakresie aromatów stosowanych do środków spożywczych i surowców do ich produkcji (Dz. Urz. WE L 42 z 15.02.1991),
e) Dyrektywy Rady 92/115/EWG z dnia 17 grudnia 1992 r. zmieniającej po raz pierwszy dyrektywę Rady 88/344/EWG o ujednoliceniu przepisów prawa Państw Członkowskich w zakresie rozpuszczalników ekstrakcyjnych używanych w produkcji środków spożywczych i składników żywności (Dz. Urz. WE L 409 z 31.12.1992),
f) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/34/WE z dnia 30 czerwca 1994 r. zmieniającej dyrektywę 89/107/EWG o ujednoliceniu przepisów prawa Państw Członkowskich w zakresie substancji dodatkowych do żywności, dopuszczonych do stosowania w środkach spożywczych przeznaczonych do spożycia dla ludzi (Dz. Urz. WE L 237 z 10.09.1994),
g) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/35/WE z dnia 30 czerwca 1994 r. o substancjach słodzących przeznaczonych do stosowania w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 237 z 10.09.1994),
h) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/36/WE z dnia 30 czerwca 1994 r. o barwnikach przeznaczonych do stosowania w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 237 z 10.09.1994),
i) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 94/52/WE z dnia 7 grudnia 1994 r. zmieniającej po raz drugi dyrektywę Rady 88/344/EWG o ujednoliceniu przepisów Państw Członkowskich w zakresie rozpuszczalników ekstrakcyjnych używanych w produkcji środków spożywczych i składników żywności (Dz. Urz. WE L 331 z 21.12.1994),
j) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 95/2/WE z dnia 20 lutego 1995 r. o substancjach dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące (Dz. Urz. WE L 61 z 18.03.1995),
k) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/83/WE z dnia 19 grudnia 1996 r. zmieniającej dyrektywę 94/35/WE o substancjach słodzących przeznaczonych do stosowania w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 48 z 19.02.1997),
l) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 96/85/WE z dnia 19 grudnia 1996 r. zmieniającej dyrektywę 95/2/WE o substancjach dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące (Dz. Urz. WE L 86 z 28.03.1997),
m) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 97/60/WE z dnia 27 października 1997 r. zmieniającej po raz trzeci dyrektywę Rady 88/344/EWG o ujednoliceniu przepisów Państw Członkowskich w zakresie rozpuszczalników ekstrakcyjnych używanych w produkcji środków spożywczych i składników żywności (Dz. Urz. WE L 331 z 03.12.1997),
n) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/72/WE z dnia 15 października 1998 r. zmieniającej dyrektywę 95/2/WE o substancjach dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące (Dz. Urz. WE L 295 z 04.11.1998),
o) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/5/WE z dnia 12 lutego 2001 r. zmieniającej dyrektywę 95/2/WE o substancjach dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące (Dz. Urz. WE L 52 z 22.02.2001),
p) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/52/WE z dnia 18 czerwca 2003 r. zmieniającej dyrektywę 95/2/WE w zakresie warunków stosowania substancji dodatkowej E 425 konjac (Dz. Urz. WE L 178 z 17.07.2003),
q) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/114/WE z dnia 22 grudnia 2003 r. zmieniającej dyrektywę 95/2/WE o substancjach dodatkowych innych niż barwniki i substancje słodzące (Dz. Urz. WE L 24 z 29.01.2004),
r) Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2003/115/WE z dnia 22 grudnia 2003 r. zmieniającej dyrektywę 94/35/WE o substancjach słodzących przeznaczonych do stosowania w środkach spożywczych (Dz. Urz. WE L 24 z 29.01.2004).
Dane dotyczące ogłoszenia aktów prawa Unii Europejskiej, zamieszczone w niniejszym rozporządzeniu, z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej dotyczą ogłoszenia tych aktów w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej - wydanie specjalne.
3) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2001 r. Nr 128, poz. 1408, z 2002 r. Nr 135, poz. 1145 i Nr 166, poz. 1362, z 2003 r. Nr 52, poz. 450, Nr 122, poz. 1144, Nr 130, poz. 1187, Nr 199, poz. 1938 i Nr 208, poz. 2020 oraz z 2004 r. Nr 33, poz. 288.
4) Niniejsze rozporządzenie było poprzedzone rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 17 marca 2003 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych, substancji pomagających w przetwarzaniu i warunków ich stosowania (Dz. U. Nr 87, poz. 805), które utraciło moc z dniem 1 maja 2004 r. na podstawie art. 11 ustawy z dnia 30 października 2003 r. o zmianie ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 208, poz. 2020). Opublikowane w internecie przez Polskie Wydawnictwa Profesjonalne Sp. z o.o. Oddział Dom Wydawniczy ABC http://www.abc.com.pl/
UWAGA:
Załączniki ze względów technicznych zamieszczone są oddzielnie w aktach prawnych 2004 roku.
####################
###########.###################
<><><><><><><><><><><><><><><
Załączniki do rozporządzenia
UWAGA to także wyciąg „najciekawszych” informacji. Po szczegóły odsyłam do oryginalnego załącznika
ZAŁĄCZNIK Nr 1
DOZWOLONE SUBSTANCJE DODATKOWE,
ICH FUNKCJE TECHNOLOGICZNE ORAZ SUBSTANCJE POMAGAJĄCE W PRZETWARZANIU
§ 1. Dozwolone substancje dodatkowe określa tabela 1.
Tabela 1
§ 2. Funkcje technologiczne dozwolonych substancji dodatkowych określa tabela 2.
Tabela 2
|
Nazwa w języku polskim |
Nazwa w języku angielskim |
1) |
Barwnik |
Colour |
2) |
Substancja konserwująca |
Preservative |
3) |
Przeciwutleniacz |
Anti-oxidant |
4) |
Emulgator |
Emulsifier |
5) |
Sól emulgująca |
Emulsifying salt |
6) |
Zagęstnik |
Thickener |
7) |
Substancja żelująca |
Gelling agent |
8) |
Stabilizatory (1) |
Stabilizer |
9) |
Substancje wzmacniające smak i zapach |
Flavour enhancer |
10) |
Kwas |
Acid |
11) |
Regulator kwasowości (2) |
Acidity regulator |
12) |
Substancja przeciwzbrylająca |
Anti-caking agent |
13) |
Skrobia modyfikowana |
Modified starch |
14) |
Substancja słodząca |
Sweetener |
15) |
Substancja spulchniająca |
Raising agent |
16) |
Substancja przeciwpianotwórcza |
Anti-foaming agent |
17) |
Substancja pianotwórcza |
Foaming agent |
18) |
Substancja do stosowania na powierzchnię (substancja glazurująca) (3) |
Glazing agent |
19) |
Środek do przetwarzania mąki (polepszacz) |
Flour treatment agent |
20) |
Substancja wiążąca (teksturotwórcza) |
Firming agent |
21) |
Substancja utrzymująca wilgotność |
Humectant |
22) |
Sekwestrant(4) |
Sequestrant |
23) |
Substancja wypełniająca |
Bulking agent |
24) |
Gaz nośny |
Propellent gas |
25) |
Gaz do pakowania |
Packaging gas |
26) |
Nośnik |
Carrier |
27) |
Enzym(4)(5) |
Enzyme |
Tabela 3
Substancje pomagające w przetwarzaniu określa tabela 3.
|
Nazwa w języku polskim |
1) |
Aceton |
2) |
Butan (E 943a) |
3) |
Butan-1-ol |
4) |
Butan-2-ol |
5) |
Cykloheksan |
6) |
Dichlorometan (chlorek metylenu) |
7) |
Dwutlenek węgla spożywczy |
8) |
Etanol (alkohol etylowy spożywczy) |
9) |
Eter dietylowy |
10) |
Heksan |
11) |
Keton metyloetylowy |
12) |
Metanol |
13) |
Octan etylu (E 1504) |
14) |
Octan metylu |
15) |
Podtlenek azotu (E 942) |
16) |
Propan (E 944) |
17) |
Propan-1-ol |
18) |
Propan-2-ol |
19) |
1,1,1,2-tetrafluoroetan |
ZAŁĄCZNIK Nr 2
WARUNKI STOSOWANIA DOZWOLONYCH SUBSTANCJI DODATKOWYCH
Rozdział 1
Barwniki
§ 1. 1. Barwniki są to substancje nadające lub przywracające barwę środkom spożywczym, obejmujące naturalne składniki żywności oraz naturalne źródła, normalnie same niespożywane jako żywność i nieużywane jako charakterystyczne jej składniki. Barwnikami są również preparaty otrzymane ze środków spożywczych i innych naturalnych źródeł surowcowych, uzyskane w procesie fizycznej lub chemicznej ekstrakcji, w której ekstrahuje się selektywnie pigmenty odpowiednio pod kątem ich odżywczych albo aromatycznych składników. Barwniki stosuje się w celu odtworzenia pierwotnej barwy środków spożywczych, utraconej w wyniku ich przetwarzania, przechowywania, pakowania i dystrybucji. Barwniki stosuje się również w celu nadania barwy środkom spożywczym zazwyczaj bezbarwnym, w celu wzmocnienia istniejącej barwy, w celu podkreślenia aromatu (smaku) środka spożywczego związanego z konkretną barwą i uczynienia go łatwiejszym do rozpoznania.
2. Barwniki - ich numer wg systemu oznaczeń Unii Europejskiej, nazwę własną oraz numer wg Colour Index(1)lub opis określa tabela 1.
§ 2. Barwnikami, o których mowa w § 1 nie są:
1) środki spożywcze suszone lub zagęszczone oraz składniki aromatyczne stosowane w produkcji złożonych środków spożywczych, z powodu ich właściwości aromatycznych, smakowych lub odżywczych, przy tym mające skutek barwiący jako drugorzędny, w szczególności papryka, kurkuma i szafran;
2) barwniki używane do barwienia zewnętrznych, niejadalnych części środków spożywczych, takich jak skórki serów i osłonki wyrobów mięsnych.
§ 3. Jako barwniki do żywności mogą być stosowane wyłącznie substancje określone w rozdziale 1 niniejszego załącznika.
§ 4. Środki spożywcze, do których mogą być stosowane barwniki, określone zostały w rozdziale 1 niniejszego załącznika.
§ 5. Barwniki określone w rozdziale 1 niniejszego załącznika, z uwzględnieniem wyjątków określonych w niniejszym załączniku, nie mogą być dodawane do:
1) żywności nieprzetworzonej;
2) wszelkich wód opakowanych;
3) mleka, mleka półtłustego i odtłuszczonego, pasteryzowanego lub sterylizowanego (włączając sterylizację UHT), bez dodatków smakowych i aromatów;
4) mleka czekoladowego;
5) mleka fermentowanego bez dodatków smakowych i aromatów;
6) mleka zagęszczonego i mleka w proszku;
7) maślanki bez dodatków smakowych i aromatów;
8) śmietany i śmietanki oraz śmietanki w proszku bez dodatków smakowych i aromatów;
9) olejów i tłuszczów zwierzęcych lub roślinnych;
10) jaj i przetworów z jaj (jaj w proszku, mrożonej masy jajowej itp.);
11) mąki i innych produktów przemiału zbóż oraz skrobi;
12) chleba i produktów podobnych;
13) makaronów i "gnocchi";
14) cukrów, włączając wszystkie mono- i dicukry;
15) przecierów, past i koncentratów pomidorowych, pomidorów w konserwach;
16) sosów na bazie pomidorów;
17) soków owocowych i nektarów owocowych oraz soków warzywnych;
18) owoców, warzyw (włączając ziemniaki) oraz grzybów w konserwach i suszonych, owoców i warzyw (włączając ziemniaki) oraz grzybów przetworzonych;
19) dżemów ekstra, galaretek ekstra, przecieru z kasztanów jadalnych, Crème de pruneaux;
20) ryb, mięczaków i skorupiaków, mięsa, drobiu i dziczyzny oraz ich przetworów, z wyjątkiem gotowych posiłków zawierających te składniki;
21) wyrobów z kakao, mas i kuwertur czekoladowych, składników czekoladowych w wyrobach czekoladowych, polew kakaowych, mas czekoladopodobnych;
22) kawy palonej, herbaty, cykorii, ekstraktów herbaty i cykorii, herbatek owocowych i ziołowych; herbacianych, roślinnych, owocowych i zbożowych preparatów do sporządzania naparów oraz mieszanek i mieszanek instant wszystkich wyszczególnionych produktów;
23) soli, zamienników soli, przypraw naturalnych (ziołowych i korzennych) i mieszanek tych przypraw;
24) wyrobów winiarskich gronowych, zgodnie z art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 25 lipca 2001 r. o wyrobie i rozlewie wyrobów winiarskich oraz obrocie tymi wyrobami (Dz. U. Nr 128, poz. 1401);
25) Korn, Kornbrand, napojów spirytusowych owocowych, wódek naturalnych z owoców, Ouzo, Grappa, Tsikoudia z Krety, Tsipouro z Macedonii, Tsipouro z Tessaly, Tsipouro z Tyrnavos, wódki naturalnej z wytłoków winogron Marque narodowej luksemburskiej, wódki naturalnej żytniej Marque narodowej luksemburskiej, London gin;
26) Sambuca, Maraschino i Mistra;
27) Sangria, Clarea i Zurra;
28) octu winnego;
29) żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci;
30) miodu pszczelego;
31) słodu i przetworów słodowych;
32) dojrzewających i niedojrzewających serów bez dodatków smakowych;
33) wyrobów z tłuszczu z mleka owczego i koziego;
34) wódki ziołowej aromatyzowanej ekstraktem trawy żubrowej.
!!!!! § 6. Maksymalne dawki dozwolonych barwników oznaczają ilości substancji barwiącej zawartej w preparacie barwiącym.
§ 7. Do znakowania przez lekarza weterynarii przydatności mięsa do spożycia oraz do pozostałego znakowania produktów mięsnych stosuje się wyłącznie E 129, E 133, E 155 lub mieszaninę E 129 z E 133.
§ 8. Do ozdabiania (dekoracji) skorupek jaj (np. pisanki wielkanocne) lub do ostemplowania skorupek jaj stosuje się wyłącznie dozwolone barwniki określone w tabeli 1.
§ 9. Wyłącznie barwniki określone w rozdziale 1 niniejszego załącznika, z wyjątkiem E 123, E 127, E 128, E 154, E 160b, E 161g, E 173 i E 180, mogą być wprowadzane do obrotu w celu sprzedaży bezpośrednio konsumentom.
§ 10. Barwniki określone w niniejszym załączniku mogą być obecne w następujących środkach spożywczych:
1) złożonych (wieloskładnikowych) środkach spożywczych, o ile nie są one określone w rozdziale 1 niniejszego załącznika w § 5 oraz jeżeli barwniki są dozwolone do jednego ze składników, które tworzą złożony środek spożywczy;
2) jeśli dany środek spożywczy (składnik) jest przeznaczony wyłącznie do produkcji złożonego środka spożywczego, który spełnia wymagania określone w niniejszym załączniku.
§ 11. Dozwolone są laki glinowe barwników określonych w rozdziale l niniejszego załącznika.
§ 12. Barwniki określone poniżej mogą być stosowane na zasadzie quantum satis do środków spożywczych określonych w tabeli 2 oraz do pozostałych środków spożywczych innych niż określone w § 5 i w tabeli 3:
1) E 101(i) Ryboflawina,
(ii) Ryboflawiny-5'-fosforan;
2) E 140 Chlorofile i chlorofiliny;
3) E 141 Chlorofili i chlorofilin kompleksy miedziowe;
4) E 150a Karmel;
5) E 150b Karmel siarczynowy;
6) E 150c Karmel amoniakalny;
7) E 150d Karmel amoniakalno-siarczynowy;
8) E 153 Węgiel roślinny;
9) E 160a Karoteny;
10) E 160c Ekstrakt z papryki, kapsantyna, kapsorubina;
11) E 162 Czerwień buraczana, betanina;
12) E 163 Antocyjany;
13) E 170 Węglan wapnia;
14) E 171 Dwutlenek tytanu;
15) E 172 Tlenki i wodorotlenki żelaza.
§ 13. Barwniki określone poniżej w pkt 1-18 mogą być użyte pojedynczo lub łącznie w mieszaninie, do środków spożywczych określonych w tabeli 2, w określonych maksymalnych dawkach. Jednakże do napojów bezalkoholowych aromatyzowanych, lodów spożywczych, deserów, wyrobów ciastkarskich, pieczywa cukierniczego i wyrobów cukierniczych barwniki należy stosować w maksymalnych ilościach określonych w tabeli, jednakże ilości każdego z barwników E 110, E 122, E 124 i E 155 nie mogą przekraczać 50 mg/kg lub 50 mg/l. Barwniki te to:
1) E 100 Kurkumina;
2) E 102 Tartrazyna;
3) E 104 Żółcień chinolinowa;
4) E 110 Żółcień pomarańczowa S, żółcień pomarańczowa FCF;
5) E 120 Koszenila, kwas karminowy, karminy;
6) E 122 Azorubina, karmoizyna;
7) E 124 Czerwień koszenilowa, pąs 4R;
8) E 129 Czerwień Allura AC;
9) E 131 Błękit patentowy V;
10) E 132 Indygotyna, indygokarmina;
11) E 133 Błękit brylantowy FCF;
12) E 142 Zieleń S;
13) E 151 Czerń brylantowa BN, czerń PN;
14) E 155 Brąz HT;
15) E 160d Likopen;
16) E 160e Beta-apo-8'-karotenal (C30);
17) E 160f Ester etylowy kwasu beta-apo-8'-karotenowego (C30);
18) E 161b Luteina.
Tabela 2
14. Środki spożywcze, do których mogą być dodawane tylko niektóre dozwolone barwniki, określa tabela 3.
Tabela 3
§ 15. Barwniki dozwolone tylko do niektórych zastosowań określa tabela 4.
Tabela 4
Rozdział 2.
Substancje słodzące
Tabela 5
Nazwa ____ ____Sorbitol ____ ____(i) Sorbitol ____ ____(ii) Syrop sorbitolowy ____ ____Mannitol ____ ____Izomalt ____ ____Maltitol ____ ____(i) Maltitol ____ ____(ii) Syrop maltitolowy ____ ____Laktitol ____ ____Ksylitol ____ ____
§ 16. Substancje słodzące są to substancje, które są stosowane:
1) do nadania słodkiego smaku środkom spożywczym, takiego jak przy zastosowaniu cukrów;
2) do nadania słodkiego smaku środkom spożywczym o obniżonej o co najmniej 30% wartości energetycznej w porównaniu z oryginalnymi lub podobnymi środkami spożywczymi;
3) do nadania słodkiego smaku środkom spożywczym bez dodatku cukru, tzn. bez żadnego dodatku mono- lub dicukrów lub jakichkolwiek środków spożywczych o właściwościach słodzących;
4) jako słodziki stołowe.
§ 17. Przepisów rozdziału 2 niniejszego załącznika nie stosuje się do środków spożywczych o właściwościach słodzących.
§ 18. Wyłącznie substancje określone w rozdziale 2 niniejszego załącznika mogą być stosowane jako substancje słodzące do żywności na warunkach określonych w niniejszym rozporządzeniu oraz mogą być wprowadzane do obrotu w celu sprzedaży bezpośrednio konsumentom.
§ 19. Substancji słodzących nie wolno stosować w środkach spożywczych dla niemowląt i małych dzieci, w tym również dla niemowląt i małych dzieci ze schorzeniami, o ile nie jest to przedmiotem odrębnych przepisów.
§ 20. Substancje słodzące określone w niniejszym załączniku mogą być obecne w środkach spożywczych:
1) złożonych (wieloskładnikowych) środkach spożywczych bez dodatku cukru lub o obniżonej wartości energetycznej, w dietetycznych środkach spożywczych stosowanych w niskokalorycznej diecie oraz w dietetycznych środkach spożywczych o długim okresie przechowywania - innych niż te, o których mowa w § 18;
2) jeżeli dany środek spożywczy (składnik) jest przeznaczony wyłącznie do produkcji złożonego środka spożywczego, który spełnia wymagania określone w niniejszym załączniku.
Rozdział 3.
Dozwolone substancje dodatkowe inne niż barwniki i substancje słodzące
§ 21. W rozumieniu niniejszego rozdziału:
1) substancje konserwujące są to substancje przedłużające trwałość środków spożywczych poprzez zabezpieczenie ich przed rozkładem spowodowanym przez drobnoustroje;
2) przeciwutleniacze są to substancje przedłużające trwałość środków spożywczych poprzez zabezpieczenie ich przed rozkładem spowodowanym przez utlenianie, takim jak jełczenie tłuszczu i zmiany barwy;
3) kwasy są to substancje zwiększające kwasowość środków spożywczych lub wnoszące do nich kwaśny smak;
4) regulatory kwasowości są to substancje zmieniające lub ustalające kwasowość środków spożywczych;
5) stabilizatory są to substancje umożliwiające utrzymanie odpowiednich fizycznych lub chemicznych właściwości środka spożywczego; obejmują: substancje ułatwiające utrzymanie jednolitej dyspersji dwóch lub więcej niemieszających się substancji w środkach spożywczych, substancje, które stabilizują, zachowują lub intensyfikują istniejącą barwę środków spożywczych, oraz substancje, które zwiększają zdolność wiązania środków spożywczych, włączając w to tworzenie wiązań poprzecznych pomiędzy białkami, umożliwiających związanie kawałków środka spożywczego i otrzymanie produktu rekonstytuowanego;
6) emulgatory są to substancje umożliwiające utworzenie lub utrzymanie jednolitej mieszaniny dwóch lub więcej wzajemnie niemieszających się faz, takich jak olej i woda, w środkach spożywczych;
7) sole emulgujące są to substancje, które zmieniają białka zawarte w serze w formę zdyspergowaną i w związku z tym powodują jednorodne rozmieszczenie tłuszczu i innych składników;
8) zagęstniki są to substancje zwiększające lepkość środka spożywczego;
9) substancje żelujące są to substancje nadające środkom spożywczym konsystencję przez tworzenie żelu;
10) substancje wzmacniające smak i zapach są to substancje uwydatniające istniejący smak lub zapach środków spożywczych;
11) skrobie modyfikowane są to substancje otrzymane w wyniku działania jednego lub więcej czynników chemicznych na skrobie spożywcze, w tym skrobie bielone, skrobie poddane działaniu kwasów lub zasad, skrobie modyfikowane fizycznie lub enzymatycznie;
12) substancje wypełniające są to substancje, które przyczyniają się do wypełnienia środków spożywczych bez istotnego wpływu na ich dostępną wartość energetyczną;
13) substancje wiążące (teksturotwórcze) są to substancje powodujące lub utrzymujące jędrność lub kruchość tkanek owoców i warzyw, lub współdziałające z substancjami żelującymi w utworzeniu lub wzmocnieniu żelu;
14) substancje utrzymujące wilgotność są to substancje zapobiegające wysychaniu środka spożywczego poprzez przeciwdziałanie wpływom atmosferycznym, posiadające niski stopień wilgotności lub ułatwiające rozpuszczanie się proszku w środowisku wodnym;
15) substancje spulchniające (zwiększające objętość) są to substancje lub mieszaniny substancji uwalniające gaz, a tym samym zwiększające objętość ciasta;
16) substancje do stosowania na powierzchnię (substancje glazurujące) są to substancje, które po zastosowaniu na zewnętrzną powierzchnię środka spożywczego tworzą warstwę ochronną lub błyszczący wygląd;
17) substancje przeciwzbrylające są to substancje zapobiegające zlepianiu się poszczególnych cząstek środka spożywczego;
18) nośniki są to substancje użyte do rozpuszczania, rozcieńczania, dyspergowania lub innego fizycznego modyfikowania dozwolonych substancji dodatkowych bez zmiany ich funkcji technologicznej (i które same nie wywołują działania technologicznego), w celu ułatwienia posługiwania się nimi, zastosowania lub użytkowania;
19) gazy do pakowania są to gazy inne niż powietrze, wprowadzane do opakowania przed, w czasie lub po umieszczeniu środka spożywczego w tym opakowaniu;
20) gazy nośne (gazowe środki wypierające) są to gazy inne niż powietrze, które ułatwiają wypchnięcie środka spożywczego z pojemnika lub powodują uzyskanie odpowiedniej konsystencji środka spożywczego;
21) substancje pianotwórcze są to substancje umożliwiające utworzenie jednolitej dyspersji fazy gazowej w ciekłych lub stałych środkach spożywczych;
22) substancje przeciwpianotwórcze (substancje zapobiegające pienieniu) są to substancje, które chronią przed lub zmniejszają powstawanie piany;
23) sekwestranty są to substancje, które tworzą związki chemiczne z jonami metali.
§ 22. Środki do przetwarzania mąki (polepszacze), inne niż emulgatory, są substancjami, które, dodane do mąki lub do ciasta, polepszają jej wartość wypiekową.
§ 23. Do środków spożywczych, z wyjątkiem środków spożywczych ujętych w tabeli 7, stosuje się dozwolone substancje dodatkowe określone w tabeli 6, według ich funkcji technologicznych, zgodnie z zasadą quantum satis.
§ 24. Dozwolone substancje dodatkowe określone w niniejszym rozdziale załącznika mogą być obecne w następujących środkach spożywczych:
1) złożonych (wieloskładnikowych) środkach spożywczych, z wyjątkiem określonych w § 9 rozporządzenia lub w § 26 rozdziału 3 załącznika nr 2, jeżeli substancja dodatkowa jest dozwolona do jednego ze składników, które tworzą złożony środek spożywczy;
2) środkach spożywczych, do których został dodany aromat, jeżeli substancja dodatkowa jest dozwolona do aromatu zgodnie z niniejszym załącznikiem i jest ona wprowadzona do środka spożywczego wraz z aromatem, pod warunkiem, że substancja dodatkowa nie pełni funkcji technologicznej w finalnym środku spożywczym;
3) jeżeli dany środek spożywczy (składnik) jest przeznaczony wyłącznie do produkcji złożonego środka spożywczego, który spełnia wymagania określone w niniejszym załączniku.
2. Przepisów ustępu 1 nie stosuje się do preparatów do początkowego żywienia niemowląt, preparatów do dalszego żywienia niemowląt i środków spożywczych uzupełniających dla niemowląt i małych dzieci, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 10 ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, o ile nie jest to przedmiotem odrębnych przepisów.
3. Zawartość substancji dodatkowych w aromatach powinna być ograniczona do ilości minimalnej, koniecznej do zagwarantowania bezpieczeństwa i jakości aromatów oraz do ułatwienia ich przechowywania. Ponadto, obecność substancji dodatkowych w aromatach nie może wprowadzać w błąd konsumenta lub stanowić ryzyko dla jego zdrowia. W przypadku gdy substancja dodatkowa jest obecna w środku spożywczym w wyniku dodatku aromatu i pełni funkcję technologiczną w środku spożywczym, powinna być ona uznana za substancję dodatkową zastosowaną do środka spożywczego, a nie do aromatu
§ 29. 1. Aromaty są to substancje użyte albo przeznaczone do użycia w lub na środkach spożywczych w celu nadania zapachu lub smaku, włączając również surowce stosowane do ich produkcji. Aromaty obejmują: substancje aromatyczne, preparaty aromatyczne, aromaty przetworzone, aromaty dymu wędzarniczego oraz ich mieszaniny.
2. Substancje aromatyczne są to substancje chemicznie zdefiniowane (zidentyfikowane) o właściwościach aromatyzujących, w tym:
1) naturalne substancje aromatyczne otrzymane przez odpowiednie procesy fizyczne (włączając destylację i ekstrakcję rozpuszczalnikami) lub enzymatyczne lub mikrobiologiczne, z surowców pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, zarówno nieprzetworzonych lub po ich przetworzeniu do spożycia dla ludzi tradycyjnymi metodami produkcji żywności (uwzględniając suszenie, fermentację, prażenie i wysuszenie);
2) identyczne z naturalnymi substancje aromatyczne otrzymane przez chemiczną syntezę lub wyodrębnienie przy zastosowaniu procesów chemicznych; pod względem chemicznym są one identyczne z substancjami naturalnie występującymi w produktach pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, określonymi w pkt 1;
3) syntetyczne substancje aromatyczne otrzymane na drodze syntezy chemicznej i nieposiadające chemicznie identycznych odpowiedników substancji naturalnych występujących w produktach pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, określonych w pkt 1.
§ 30. Preparaty aromatyczne oznaczają produkty inne niż określone w § 28 ust. 2 pkt 1, zagęszczone lub nie (mieszaniny), o właściwościach aromatyzujących, otrzymane w wyniku odpowiednich procesów fizycznych (włączając destylację i ekstrakcję rozpuszczalnikami ekstrakcyjnymi), albo w drodze procesów enzymatycznych lub mikrobiologicznych, z produktów pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego w postaci surowców lub po ich przetworzeniu do spożycia dla ludzi za pomocą tradycyjnych procesów produkcji żywności (włączając suszenie, podsuszanie, prażenie i fermentację).
§ 31. Aromaty przetworzone oznaczają produkty otrzymane zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną przez ogrzewanie do temperatury nie wyższej niż 180°C przez okres czasu nie dłuższy niż 15 minut mieszaniny składników niekoniecznie posiadających właściwości aromatyzujące, z których co najmniej jeden składnik zawiera azot aminowy, a inny jest cukrem redukującym. Każde obniżenie temperatury o 10°C umożliwia dwukrotne wydłużenie czasu ogrzewania; czas ogrzewania nie może przekraczać 12 godzin.
§ 32. Aromaty dymu wędzarniczego oznaczają ekstrakty dymu wędzarniczego stosowanego w tradycyjnych procesach wędzenia żywności.
§ 33. Aromatami nie są:
1) jadalne substancje i produkty przeznaczone do konsumpcji jako takie, z lub bez procesów rekonstytucji;
2) substancje, które posiadają własny słodki, kwaśny lub słony smak;
3) oryginalne produkty roślinne lub zwierzęce posiadające właściwości aromatyzujące, jeżeli nie są one użyte jako źródło aromatyzowania.
§ 34. Do produkcji aromatów stosuje się surowce aromatyczne i substancje aromatyczne pochodzące z następujących źródeł:
1) aromatyzujące źródła surowcowe skomponowane ze środków spożywczych, ziół i przypraw normalnie uznawane za środki spożywcze;
2) aromatyzujące źródła surowcowe skomponowane z surowców roślinnych lub zwierzęcych nieuznawanych jako żywność;
3) substancje aromatyzujące otrzymane w wyniku fizycznych, enzymatycznych lub mikrobiologicznych procesów z surowców roślinnych lub zwierzęcych;
4) chemicznie syntetyzowane lub chemicznie wyizolowane substancje aromatyzujące, identyczne pod względem chemicznym z substancjami aromatyzującymi naturalnie występującymi w żywności, ziołach i przyprawach uznanych za żywność;
5) chemicznie syntetyzowane lub chemicznie wyizolowane substancje aromatyzujące, identyczne pod względem chemicznym z substancjami obecnymi w surowcach roślinnych i zwierzęcych nieuznawanych jako żywność;
6) chemicznie syntetyzowane lub chemicznie wyizolowane substancje aromatyzujące inne niż określone w pkt 4 i 5;
7) wyjściowe surowce użyte do produkcji aromatów dymu wędzarniczego i aromatów przetworzonych (process flavourings) oraz warunki reakcji, w jakich są one preparowane.
§ 35. Aromaty i substancje aromatyczne stosuje się w produkcji żywności w dawkach najniższych, niezbędnych do osiągnięcia zamierzonego efektu technologicznego, zgodnie z dobrą praktyką produkcyjną.
§ 36. Maksymalne, dopuszczalne poziomy niektórych aktywnych substancji pochodzących z aromatów i innych składników żywności o właściwościach aromatyzujących, spożywanych ze środkami spożywczymi, do których były one dodane, określa tabela 16.
Tabela 16
1 Związki te nie mogą być dodawane do środków spożywczych lub do aromatów. Mogą występować w środkach spożywczych zarówno naturalnie, jak też w wyniku dodatku aromatów uzyskanych z naturalnych surowców.
§ 37. Określa się następujące dodatkowe warunki stosowania aromatów:
1) aromaty nie mogą zawierać jakichkolwiek składników lub substancji w ilościach szkodliwych dla zdrowia;
2) aromaty nie mogą zawierać w 1 kilogramie więcej niż:
a) 3 mg arsenu,
b) 10 mg ołowiu,
c) 1 mg kadmu,
d) 1 mg rtęci;
3) użycie aromatów nie może powodować występowania w środkach spożywczych w postaci takiej, w jakiej są one konsumowane, substancji niepożądanych w ilościach większych niż określono w tabeli 16;
4) aromaty nieprzeznaczone do sprzedaży bezpośrednio dla konsumenta mogą być wprowadzane do obrotu tylko wtedy, gdy opakowania lub pojemniki tych aromatów zaopatrzone są w następujące obowiązkowe informacje, które muszą być łatwo widoczne, czytelne i niedające się usunąć:
a) dane identyfikujące producenta lub pakującego, lub wprowadzającego aromat do obrotu, obejmujące firmę lub nazwę ze wskazaniem formy prawnej, a w przypadku osoby fizycznej - imię i nazwisko oraz nazwę, pod którą osoba ta wykonuje działalność, oraz adres,
b) określenie „aromat” albo określenie bardziej specyficzne lub opis aromatu,
c) określenie „do środków spożywczych” lub bardziej szczegółowe określenie środka spożywczego, do którego aromat jest przeznaczony,
d) wyszczególnienie, w porządku wagowym zmniejszającym się, występujących rodzajów substancji aromatycznych według poniższej klasyfikacji:
- substancje aromatyczne naturalne,
- substancje aromatyczne identyczne z naturalnymi,
- substancje aromatyczne syntetyczne,
- preparaty aromatyczne,
- aromaty przetworzone,
- aromaty dymu wędzarniczego,
e) w przypadku mieszaniny aromatów z następującymi składnikami:
- substancje dodatkowe niezbędne do magazynowania i użytkowania aromatów,
- produkty używane do rozpuszczania i rozcieńczania aromatów,
należy wyszczególnić, w porządku wagowym zmniejszającym się, rodzaje aromatów według klasyfikacji określonej w lit. d oraz nazwy każdej innej substancji lub surowca albo, w zależności od przypadku, jej numer według systemu numerycznego Unii Europejskiej,
f) wykaz maksymalnej ilości każdego składnika lub grupy składników podlegających ograniczeniu ilościowemu w środku spożywczym albo odpowiednią informację o składzie dla kupującego, pozwalającą na dostosowanie się do przepisów mających zastosowanie do danego środka spożywczego,
g) oznaczenie umożliwiające identyfikację partii,
h) ilość nominalną wyrażoną w jednostkach masy lub objętości;
5) określenie "naturalny" lub każde inne określenie będące równoznacznym może być używane tylko dla aromatów, których część aromatyczna zawiera naturalne substancje aromatyczne lub preparaty aromatyczne; jeżeli oznaczenie aromatu zawiera odniesienie do środka spożywczego lub do źródła aromatów, to słowo "naturalny" albo każde inne wyrażenie mające znaczenie odbierane równoznacznie mogą być używane tylko wtedy, jeżeli część aromatyczna została wyizolowana poprzez odpowiednie procesy fizyczne, enzymatyczne lub mikrobiologiczne lub poprzez tradycyjne procesy przetwarzania żywności, wyłącznie lub prawie wyłącznie ze środka spożywczego lub źródła aromatów, do którego odnosi się oznaczenie;
6) dane określone w pkt 5 lit. d-f, mogą być zamieszczone tylko w dokumentach związanych z przesyłką, dostarczanych wraz z dostawą lub przed, pod warunkiem, że informacja "przeznaczone do produkcji środków spożywczych, a nie do sprzedaży detalicznej" będzie zamieszczona w dobrze widocznym miejscu opakowania lub pojemnika produktu;
7) dane określone w pkt 4 podaje się w sposób zrozumiały dla odbiorcy, o ile nie zostały podjęte inne działania w celu poinformowania odbiorcy.
§ 38. Nośniki określa tabela 17.
Tabela 17
UWAGA: Wykaz nie obejmuje:
1) substancji ogólnie uznanych za środki spożywcze;
2) substancji posiadających przede wszystkim funkcje kwasu lub regulatora kwasowości, takich jak kwas cytrynowy i wodorotlenek amonu,
3) nośników do aromatów.
Rozdział 4
Zakres informacji podawanych na opakowaniach dozwolonych substancji dodatkowych nieprzeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta
§ 39.1. Na opakowaniach i pojemnikach dozwolonych substancji dodatkowych, nie przeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta, sprzedawanych odrębnie lub mieszanych ze sobą, umieszcza się w miejscach łatwo widocznych, czytelne i nie dające się usunąć następujące informacje:
nazwę i numer każdej substancji określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia albo, w przypadku braku takich danych, precyzyjny opis substancji umożliwiający jej jednoznaczne określenie;
wyszczególnienie, w porządku wagowym zmniejszającym się, zawartości każdej z substancji w produkcie;
nazwę dozwolonej substancji dodatkowej i wyszczególnienie, w porządku wagowym zmniejszającym się, zawartości każdego dodatku w produkcie - jeżeli substancje dodatkowe zawierają inne substancje, materiały lub składniki żywności ułatwiające przechowywanie, sprzedaż, standaryzację, rozcieńczanie lub rozpuszczanie dozwolonej substancji dodatkowej lub ich mieszanin;
oznaczenie „do stosowania w żywności” lub „do ograniczonego stosowania w żywności”, albo dokładniejszy opis przeznaczenia do żywności;
w przypadku, jeżeli jest to niezbędne, specjalne warunki przechowywania i stosowania;
wskazówki dotyczące stosowania, jeżeli ich pominięcie mogłoby spowodować nieprawidłowe zastosowanie dozwolonej substancji dodatkowej;
oznaczenie umożliwiające identyfikację partii lub serii;
dane identyfikujące producenta lub pakującego lub wprowadzającego do obrotu, obejmujące firmę lub nazwę ze wskazaniem formy prawnej, a w przypadku osoby fizycznej - imię i nazwisko oraz nazwę, pod którą osoba ta wykonuje działalność oraz adres;
wykaz procentowej zawartości każdego składnika podlegającego ograniczeniu ilościowemu w żywności lub odpowiednią informację o składzie, pozwalającą nabywcy na dostosowanie się do przepisów mających zastosowanie do danego środka spożywczego; jeżeli to samo ograniczenie ilościowe ma zastosowanie do grupy składników stosowanych pojedynczo lub łącznie, można podać jedną wartość procentową dotyczącą takich składników;
masę netto.
Informacje, o których mowa w ust. 1 podaje się w języku łatwo zrozumiałym dla odbiorcy, o ile nie zostały podjęte inne działania w celu poinformowania odbiorcy.
3. W przypadku umieszczenia w dobrze widocznym miejscu na opakowaniu lub pojemniku zawierającym dozwoloną substancję dodatkową oznaczenia „przeznaczone do produkcji środków spożywczych, a nie do sprzedaży detalicznej”, obowiązek podania informacji, o których mowa w ust. 1 pkt 3 i 6-9 dotyczy tylko dokumentów związanych z daną przesyłką, dostarczanych wraz z dostawą lub przed.
#############
ROZPORZĄDZENIE
MINISTRA ZDROWIA
z dnia 12 stycznia 2005 r.
w sprawie sposobu dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia człowieka i dla środowiska stwarzanego przez substancje nowe
(Dz. U. Nr 16, poz. 138)
WYCIĄG
Na podstawie art. 14 ust. 6 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 84, z późn. zm.) zarządza się, co następuje:
§ 1. Ocena ryzyka dla zdrowia ludzi i dla środowiska stwarzanego przez substancje nowe obejmuje kolejno następujące etapy:
1) identyfikację potencjalnych szkodliwych zmian w stanie zdrowia człowieka lub w środowisku powstających w wyniku działania substancji nowej lub identyfikację skutków jej działania, wynikających z jej swoistych właściwości, zwaną dalej "identyfikacją zagrożeń";
2) oszacowanie zależności pomiędzy dawką lub poziomem narażenia a, odpowiednio, stopniem nasilenia lub częstością występowania zmian lub skutków, o których mowa w pkt 1, zwane dalej "oceną zależności dawka (stężenie) - skutek lub dawka (stężenie) - odpowiedź" - w przypadkach, w których zachodzi potrzeba dokonania takiej oceny;
3) określenie emisji, szlaków i szybkości rozprzestrzeniania się lub przemieszczania w środowisku substancji nowej lub produktów jej przemian albo jej rozkładu, w celu oszacowania dawek lub stężeń, na które są lub mogą być narażone określone populacje, lub które zanieczyszczają lub mogą zanieczyścić określone elementy środowiska, zwane dalej "oceną narażenia"; przy dokonywaniu oceny narażenia uwzględnia się te populacje lub te elementy środowiska, których, odpowiednio, narażenie lub zanieczyszczenie można przewidzieć w świetle dostępnej informacji o substancji nowej, ze szczególnym uwzględnieniem wytwarzania, stosowania, transportu, przechowywania, sporządzania preparatów lub innych form przetwarzania oraz usuwania lub odzysku substancji nowej;
4) szacunkową ocenę stopnia nasilenia lub częstości pojawiania się szkodliwych zmian w stanie zdrowia człowieka lub w środowisku w wyniku przewidywanego narażenia na substancję nową, lub przewidywanej wielkości zanieczyszczenia środowiska substancją nową, lub szacunkową ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia szkodliwych skutków działania substancji nowej, wynikających z jej swoistych właściwości, zwaną dalej "charakterystyką ryzyka"; charakterystyka ryzyka może objąć oszacowanie wielkości ryzyka, będącej ilościowym wyrażeniem prawdopodobieństwa wystąpienia takich zmian.
§ 2. Sposób dokonywania oceny ryzyka:
1) dla zdrowia człowieka z uwagi na toksyczne działanie substancji nowej określa załącznik nr 1 do rozporządzenia;
2) dla zdrowia człowieka z uwagi na fizykochemiczne właściwości substancji nowej określa załącznik nr 2 do rozporządzenia;
3) dla środowiska określa załącznik nr 3 do rozporządzenia.
§ 3. W przypadku szczególnych zmian powstających w wyniku działania substancji nowej, w szczególności takich, jak zanik stratosferycznej warstwy ozonu, dla których nie można dokonać oceny ryzyka zgodnie z § 2, ryzyko pojawienia się takich zmian ocenia się w każdym przypadku indywidualnie, a w sprawozdaniu, o którym mowa w § 5, zamieszcza się pełny opis i uzasadnienie takiej oceny ryzyka.
§ 4. Po dokonaniu oceny ryzyka, zgodnie z § 2, dokonuje się łącznej oceny ryzyka, zgodnie z załącznikiem nr 4 do rozporządzenia.
§ 5. Po dokonaniu łącznej oceny ryzyka, o której mowa w § 4, sporządza się sprawozdanie. Minimalny zestaw informacji wymaganych w sprawozdaniu dotyczącym oceny ryzyka określa załącznik nr 5 do rozporządzenia.
§ 6. W przypadku określonym w art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych, zwanej dalej "ustawą", zgłaszający dostarcza wyniki wstępnej oceny ryzyka sporządzone w języku polskim i języku angielskim.
§ 7. 1. Jeżeli odpowiednie badania swoistych właściwości substancji nowej lub rodzaju jej szkodliwego działania na zdrowie człowieka nie zostały jeszcze wykonane, to właściwości tych nie uwzględnia się, chyba że istnieją uzasadnione powody do ich uwzględnienia.
2. Jeżeli wyniki badań substancji nowej wskazują, że zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy substancji nowej nie klasyfikuje się jako substancji niebezpiecznej z uwagi na zagrożenia dla zdrowia człowieka, ocena ryzyka nie musi obejmować działań określonych w § 1 pkt 2-4, a w sprawozdaniu, o którym mowa w § 5, zamieszcza się wniosek wymieniony w § 9 ust. 1 pkt 1, chyba że istnieją uzasadnione powody do obaw, że substancja nowa, mimo iż nie jest zaklasyfikowana jako niebezpieczna, może stwarzać zagrożenie dla zdrowia człowieka.
§ 8. 1. Jeżeli, w przypadku oceny ryzyka dla środowiska stwarzanego przez substancję nową z przewidywaną wielkością obrotu co najmniej 1 tony rocznie, przedstawione przez zgłaszającego wyniki badań swoistych właściwości substancji nowej lub jej zdolności do wywoływania szkodliwych zmian w stanie środowiska wskazują, że substancji nowej nie klasyfikuje się, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy, jako substancji niebezpiecznej dla środowiska, ocena ryzyka nie musi obejmować działań określonych w § 1 pkt 2-4, chyba że istnieją uzasadnione powody do obaw, że substancja nowa, mimo iż nie jest zaklasyfikowana jako niebezpieczna, może stwarzać zagrożenie dla środowiska.
2. Jeżeli, w przypadku oceny ryzyka stwarzanego przez substancję nową z przewidywaną wielkością obrotu mniejszą niż 1 tona rocznie, przedstawione przez zgłaszającego dane nie umożliwiają dokonania klasyfikacji w odniesieniu do zagrożeń dla środowiska, w procesie identyfikacji zagrożeń rozważa się, czy istnieją uzasadnione powody do obaw z uwagi na inne dane, w szczególności właściwości fizykochemiczne lub toksyczność. W przypadku braku takich obaw ocena ryzyka nie musi obejmować działań określonych w § 1 pkt 2-4, a w sprawozdaniu, o którym mowa w § 5, zamieszcza się wniosek wymieniony w § 9 ust. 1 pkt 1.
§ 9. 1. Ocenę ryzyka kończy się co najmniej jednym z następujących wniosków:
1) substancja nowa nie stwarza powodu do bezpośrednich obaw i można jej nie poddawać ocenie, dopóki nie pojawią się nowe informacje na jej temat, przedłożone zgodnie z przepisami art. 20 ustawy;
2) substancja nowa stwarza powody do obaw i należy zobowiązać zgłaszającego do dostarczenia dodatkowych informacji niezbędnych dla dalszej oceny ryzyka po przekroczeniu wielkości obrotu, o których mowa w art. 14 ust. 5 ustawy i w przepisach wydanych na podstawie art. 20 ust. 6 pkt 1 ustawy;
3) substancja nowa budzi obawy i należy zobowiązać zgłaszającego do niezwłocznego przedstawienia dodatkowych informacji lub wykonania badań, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy;
4) substancja nowa budzi obawy i wymaga zastosowania jednego z zalecanych środków umożliwiających ograniczenie ryzyka dla zdrowia człowieka lub dla środowiska, pojawiającego się w związku z wprowadzeniem do obrotu nowej substancji chemicznej, zwanych dalej "zaleceniami dotyczącymi ograniczenia ryzyka"; zalecenia dotyczące ograniczenia ryzyka obejmują:
a) zmianę klasyfikacji i oznakowania opakowań substancji nowej proponowanych przez zgłaszającego zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy,
b) zmianę treści karty charakterystyki proponowanej przez zgłaszającego zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy,
c) zmianę zalecanych środków zapobiegawczych w postępowaniu z substancją nową, proponowanych przez zgłaszającego w danych wymaganych przepisami wydanymi na podstawie art. 14 ust. 5 ustawy,
d) zalecenia podjęcia określonych działań przez odpowiednie organy w celu ograniczenia ryzyka, włącznie z zaleceniami dotyczącymi działań, o których mowa w art. 31 i 32 ustawy.
2. Jeżeli w wyniku oceny ryzyka zostaną wyciągnięte wnioski przedstawione w ust. 1 pkt 2-4, Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych powiadamia o wyciągniętych wnioskach zgłaszającego, który może przedstawić opinię na temat tych wniosków i ewentualne dodatkowe informacje.
3. Zalecenia dotyczące ograniczenia ryzyka, powodujące zmniejszenie narażenia jednej populacji lub zanieczyszczenia jednego elementu środowiska, nie powinny prowadzić do zwiększenia narażenia innych populacji lub wzrostu zanieczyszczenia innych elementów środowiska.
4. W przypadku uzyskania dodatkowych informacji na temat substancji nowej, a w szczególności wyników badań, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy, i danych, o których mowa w art. 20 ust. 1 ustawy, wyniki oceny ryzyka poddaje się analizie i w razie konieczności rewizji.
ZAŁĄCZNIK Nr 1
SPOSÓB DOKONYWANIA OCENY RYZYKA DLA ZDROWIA CZŁOWIEKA Z UWAGI NA TOKSYCZNE DZIAŁANIE SUBSTANCJI NOWEJ
Część A
W procesie oceny ryzyka dla zdrowia człowieka z uwagi na toksyczne działanie substancji nowej uwzględnia się następujące rodzaje szkodliwego działania substancji nowej na zdrowie człowieka oraz następujące populacje narażonych lub potencjalnie narażonych:
Rodzaj działania szkodliwego:
1) ostre działanie toksyczne;
2) działanie drażniące;
3) działanie żrące;
4) działanie uczulające;
5) przewlekłe działanie toksyczne;
6) działanie mutagenne;
7) działanie rakotwórcze;
8) szkodliwe działanie na rozrodczość.
Populacje:
1) pracownicy;
2) konsumenci;
3) narażeni pośrednio poprzez zanieczyszczone środowisko.
Część B
I. Identyfikacja zagrożeń
1. Jeżeli w ocenie ryzyka stwarzanego przez substancję nową wyniki badań wykonanych w celu identyfikacji zagrożeń wskazują, że z uwagi na dany rodzaj szkodliwego działania, substancji nowej nie klasyfikuje się, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy, jako niebezpiecznej, ocena ryzyka nie musi zawierać charakterystyki ryzyka w odniesieniu do tego rodzaju szkodliwego działania, chyba że istnieją inne uzasadnione powody do obaw, w szczególności dodatnie wyniki badań mutagenności in vitro.
2. Jeżeli w ocenie ryzyka stwarzanego przez substancję nową nie zostały jeszcze wykonane, w celu identyfikacji zagrożeń, odpowiednie badania dla poszczególnych rodzajów jej szkodliwego działania, takich rodzajów szkodliwego działania nie uwzględnia się, chyba że istnieją inne uzasadnione powody do obaw, w szczególności przewidywane narażenie lub przewidywane działanie toksyczne z uwagi na strukturę chemiczną substancji nowej.
II. Ocena zależności dawka (stężenie) - skutek lub dawka (stężenie) - odpowiedź
1. W przypadku ostrego działania toksycznego określa się wartości DL50 (medialna dawka śmiertelna) lub CL50 (medialne stężenie śmiertelne) lub w przypadku wykonania badań metodą dawki ustalonej, wartość dawki różnicującej. W odniesieniu do działania żrącego lub drażniącego ustala się, czy substancja nowa posiada zdolność do wywierania takiego działania.
2. W przypadku przewlekłego działania toksycznego (w wyniku powtarzalnego podawania substancji nowej) oraz toksycznego działania na rozrodczość określa się zależność dawka (stężenie) - odpowiedź i, jeżeli to możliwe, poziom dawkowania (stężenia), przy którym nie obserwuje się szkodliwych zmian (NOAEL). Jeżeli nie można określić wartości NOAEL, określa się najniższą dawkę lub stężenie, przy którym obserwuje się szkodliwe zmiany (LOAEL).
3. W przypadku przewidywanego działania mutagennego lub rakotwórczego ustala się, czy substancja nowa ma zdolność do wywierania takiego działania. W przypadkach gdy można wykazać, że substancja nowa, zidentyfikowana jako substancja o działaniu rakotwórczym, nie działa genotoksycznie, celowe jest ustalenie wartości NOAEL lub LOAEL.
4. W przypadku działania uczulającego na skórę i układ oddechowy, z uwagi na brak pewności, czy można określić dawkę lub stężenie, poniżej których nie wystąpią objawy uczulenia u osób uczulonych na daną substancję nową, ustala się, czy substancja nowa ma zdolność do wywierania takiego działania.
III. Ocena narażenia
1. Dokonuje się oceny narażenia populacji (pracowników, konsumentów i ludzi narażonych pośrednio poprzez zanieczyszczone środowisko), których narażenie można przewidzieć. Celem oceny narażenia jest ilościowe bądź jakościowe oszacowanie dawek lub stężeń, na które dana populacja może być narażona. W oszacowaniu takim należy uwzględnić czasowe i przestrzenne zróżnicowanie narażenia.
2. W ocenie narażenia, jeżeli jest to możliwe, uwzględnia się w szczególności:
1) wyniki prawidłowo wykonanych pomiarów narażenia;
2) wielkość obrotu substancją nową;
3) postać, w jakiej substancja nowa jest wprowadzana do obrotu lub stosowana (np. w postaci własnej lub jako składnik preparatu);
4) rodzaje zastosowań i zakres ograniczeń;
5) informacje o procesach wytwarzania i stosowania, jeżeli są istotne dla oceny narażenia;
6) właściwości fizykochemiczne, a jeżeli jest to istotne dla oceny narażenia, także właściwości powstające w wyniku stosowanych procesów wytwarzania lub stosowania (np. tworzenie aerozolu);
7) możliwe drogi narażenia i wydajność wchłaniania;
8) częstotliwość i czas trwania narażenia;
9) rodzaj i wielkość narażonych populacji, jeżeli takie informacje są dostępne.
W ocenie narażenia bierze się także pod uwagę informacje zawarte w dokumentacji, o której mowa w art. 14 ust. 1 ustawy.
3. Jeżeli w procesie oceny narażenia stosowane są metody prognostyczne, preferowane są odpowiednie wyniki monitoringu narażenia na substancje chemiczne o analogicznym zastosowaniu i charakterze narażenia.
4. W przypadku substancji nowej będącej składnikiem preparatu narażenie na taką substancję nową uwzględnia się, jeżeli preparat został zaklasyfikowany, zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy, jako niebezpieczny z uwagi na zagrożenia dla zdrowia człowieka, chyba że istnieją inne uzasadnione podstawy dla uwzględnienia takiej substancji nowej w procesie oceny narażenia.
IV. Charakterystyka ryzyka
1. Jeżeli dla jakiegokolwiek rodzaju działania szkodliwego, spośród wymienionych w części A, określono wartości NOAEL lub LOAEL, w charakterystyce ryzyka, w odniesieniu do każdego z rodzajów działania szkodliwego, zamieszcza się porównanie tych wartości z oszacowaną wielkością dawek lub stężeń, na które będą narażone populacje brane pod uwagę. W tych przypadkach, gdy dostępne są ilościowe szacunki narażenia, oblicza się stosunek poziomu narażenia do wartości NOAEL lub LOAEL. Na podstawie porównania jakościowych lub ilościowych oszacowań poziomu narażenia z wartościami NOAEL lub LOAEL podaje się wyniki charakterystyki ryzyka w odniesieniu do tych rodzajów działania szkodliwego i przedstawia się jeden z wniosków, o których mowa w § 9 ust. 1 rozporządzenia.
2. Jeżeli dla jakiegokolwiek rodzaju działania szkodliwego, spośród wymienionych w części A, nie określono wartości NOAEL lub LOAEL, w charakterystyce ryzyka w odniesieniu do takiego rodzaju działania szkodliwego zamieszcza się ocenę prawdopodobieństwa pojawienia się szkodliwych zmian w stanie zdrowia człowieka w wyniku takiego działania, na podstawie jakościowych lub ilościowych informacji na temat poziomu narażenia uwzględnianych populacji. Po dokonaniu oceny podaje się wyniki charakterystyki ryzyka w odniesieniu do tych rodzajów działania szkodliwego i przedstawia się jeden z wniosków, o których mowa w § 9 ust. 1 rozporządzenia.
3. Dokonując oceny ryzyka, a w szczególności podejmując decyzję o wyciągnięciu jednego z wniosków, o których mowa w § 9 ust. 1 rozporządzenia, uwzględnia się w szczególności:
1) niepewność wynikającą, między innymi, ze zmienności danych doświadczalnych oraz zmienności między- i wewnątrzgatunkowej;
2) charakter i stopień nasilenia szkodliwych zmian;
3) populację, do której odnosi się jakościowa lub ilościowa informacja o narażeniu.
V. Scalenie wyników
Zgodnie z pkt IV, charakterystyka ryzyka może dotyczyć więcej niż jednego rodzaju potencjalnego działania szkodliwego lub więcej niż jednej populacji, dlatego dokonuje się oceny charakterystyki ryzyka dla każdego z tych rodzajów działania. Ocenia się, które z wniosków wymienionych w § 9 ust. 1 rozporządzenia stosuje się. Po zakończeniu oceny ryzyka dokonuje się przeglądu wyników i wniosków w odniesieniu do poszczególnych rodzajów potencjalnego działania szkodliwego i określa scalony wynik oceny lub wniosek w odniesieniu do wszystkich rodzajów szkodliwego działania wymienionych w części A.
><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><
Substancje obce w żywności ksenobiotyki
z gr.: xenos - obcy, intruz, cudzoziemiec, gość
z gr.: bios - życie
Teorie zatruć pokarmowych:
1. Grecja starożytna - teoria farmakologiczna (trucizny) przyczyną zatruć nie wywołanych przez trucizny są miazmaty - wyziewy niezdrowego powietrza
2. Wiek XIX do połowy lat 50. XX wieku - teoria mikrobiologiczna i parazytologiczna (reprezentowana przez L. Pasteura)
3. od połowy lat 50 uzupełnieniem powyższej jest o zatrucia toksykologiczne
Skażenia producentów - źródła
►nawozy sztuczne
azotany, azotyny
metale ciężkie
nadmiar potasu
niedobór magnezu, wapnia
►środki ochrony roślin
fungicydy,
herbicydy,
insektycydy,
rodentycydy
►zanieczyszczenie środowiska
metale ciężkie
substancje chemiczne stosowane w przemyśle
►substancje pochodzenia biologicznego
toksyny bakteryjne
toksyny grzybicze
Skażenia konsumentów I rzędu - źródła
►leki i preparaty weterynaryjne
antybiotyki
sulfonamidy
nitrofurany
►stymulatory wzrostu
hormony
tyreostatyki
betablokery
►dezynfektanty
►insektycydy
►substancje chemiczne przemysłowego zastosowania
rozpuszczalniki, farby, lakiery
impregnaty
masy bitumiczne
związki ropopochodne
►toksyny bakteryjne i grzybicze
►radionuklidy
Skażenia żywności pochodzenia zwierzęcego - źródła
►substancje dodatkowe dozwolone
barwniki
przeciwutleniacze
konserwanty
►toksyny bakteryjne i grzybicze
►związki chemiczne pochodzące z opakowań
►produkty rozkładu białek
aminy biogenne
►produkty rozkładu tłuszczów
wolne rodniki
nadtlenki
ketony
Badania dopuszczające substancje dodatkowe do stosowania
Zakres badań
Dane toksykologiczne
1. Ogólne dane dla określenia toksyczności dodatków do żywności.
2. Protokoły badań
3. Część toksykologiczna
3.1 Zasadnicze badania toksykologiczne
a) Metabolizm / Toksykokinetyka
b) Toksyczności dostra
c) Toksyczność podostra
d) Toksyczność przewlekła i karcinogenność
e) Badanie wpływu na rozrodczość i rozwój
3.2 Inne badania
a) Immunotoksyczność
b) Zdolność do alergizowania
c) Nietolerancja na środki spożywcze
d) Neurotoksyczność
e) Badania na ochotnikach
f) Badania in vitro jako alternatywa dla in vivo
g) Badania specjalne
h) Toksyczność ostra
i) Badanie drażniące oka i skóry
4. Prezentacja danych
5. Przegląd wyników i wnioski
================
Charakterystyka badanego związku
Identyfikacja
Nazwa chemiczna
Chemical Abstracts Service (CAS) numer rejestrowy lub kod
Struktura i masa cząsteczkowa
Jakościowy i ilościowy skład chemiczny
Dane produkcyjne
Numer partii
Czystość, nazwa, ilość, zanieczyszczenia oraz udział składników niezidentyfikowanych
Termin przydatności do użycia
Stabilność
Instrukcja przechowywania
Własności fizyczne
Postać fizyczna (ciecz, proszek, ciało stałe)
Kolor
Rozpuszczalność w wodzie i rozpuszczalnikach do dozowania
pH
Temperatura topnienia, wrzenia i inne,
Identyfikacja, roztworów, zawiesin, emulsji, oraz innych form i składników niezbędnych do podawania zwierzętom
Próbkobranie i badanie materiałów do badań - podawania zwierzętom
Weryfikacja stabilności formy podania - metody i wyniki
Weryfikacja homogeniczności składu podania substancji - metody i wyniki
Weryfikacja koncentracji formy podania substancji - metody i wyniki
Warunki przechowywania w czasie i po badaniach
Zakres badań klinicznych:
Badania okulistyczne
Hematologiczne
Wśród nich zalecane: hematokryt, hemoglobina, erytrocyty, leukocyty, liczba i skład, czas krzepnięcia i pochodne.
Badania kliniczne - pełne oraz pełne badania krwi:
Enzymy wątrobowe: aminotransferaza alaninowa, aminotransferaza asparaginowa, dehydrogenaza sorbitolu, sole żółciowe
Wskaźniki wątrobowe: fosfataza zasadowa, bilirubina, transpeptydaza gamma-glutamylowa, 5' nucleotidaza, kwasy żółciowe
Inne wskaźniki zmian komórek lub ich funkcji: albumina wapń chlorki cholesterol cholinesteraza, kreatynina, globulina, glukoza, fosfor, potas, białko, sód, triglycerydy azot w moczu
Badanie układu moczowego fizykalne, chemiczne i czynnściowe.
Neurotoksyczność - głównie histopatologiczne badania mikroskopowe oraz analiza funkcjonowania - zachowań bytowych zwierząt
Immunotoksyczność
================ =================
<><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><><>
W badaniach toksykologicznych nowej substancji należy uwzględnić:
Identyfikację - tożsamość, czystość, trwałość.
Możliwość wzajemnego oddziaływania
Zmiany chemiczne jako mogą podlegać w przewodzie pokarmowym pod wpływem pH, enzymów, flory bakteryjnej.
Metabolizm - kumulację wydalanie, przenikanie przez błony ustrojowe.
Badaniom toksykologicznym podlegają:
Związki pochodzenia naturalnego lub ich mieszaniny.
Związki lub ich mieszaniny otrzymywane w wyniku syntezy chemicznej.
Związki lub ich mieszaniny otrzymywane w wyniku syntezy biologicznej.
Nowe środki spożywcze lub ich preparaty (np. białkowe, tłuszczowe, ich substytuty) oraz wieloskładnikowe preparaty dodawane do żywności.
Kierunki badań toksykologicznych
Oznaczenie karencji leków weterynaryjnych zawierających substancje hamujące.
Badanie toksyczności substancji dodatkowych dozwolonych.
Kontrola jakości surowców i produktów żywnościowych
Określanie dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń technicznych substancji dodatkowych dozwolonych. ( w tym ich teratogenności, kancerogenności, mutagenności)
Badania warunkujące dopuszczenie substancji chemicznych do stosowania w żywności
W badaniach należy uwzględnić:
1. Identyfikację substancji, czystość, trwałość.
2. Możliwość wzajemnego oddziaływania substancji.
3. Zmiany chemiczne jakim mogą podlegać substancje w przewodzie pokarmowym pod wpływem różnego pH, enzymów, flory bakteryjnej.
4. Metabolizm substancji, kumulację wydalanie, przenikanie przez błony ustrojowe.
Badaniu toksykologicznemu podlegają:
1. Związki pochodzenia naturalnego lub ich mieszaniny.
2. Związki otrzymane w wyniku sysntezy chemicznej lub ich mieszaniny.
3. Związki lub ich mieszaniny otrzymane na drodze syntezy biologicznej.
4. Nowe środki spożywcze lub preparaty np. białkowe, tłuszczowe, substytuty oraz wieloskładnikowe preparaty dodawane do żywności.
Lista badań szczegółowych substancji dodatkowych dozwolonych
Toksyczność ostra
Toksyczność podostra
Toksyczność przewlekła
Działanie rakotwórcze
Działanie mutagenne
Działanie teratogenne i embriotoksyczne
Wpływ na płodność i zdolność rozrodczą
Wpływ na zdrowie ludzi
Metabolizm
Synergizm i antagonizm
Działanie drażniące na oko
Działanie drażniące na skórę
Działanie alergiczne
Analiza ryzyka
Badania:
Toksyczność ostra.
obejmuje:
- oznaczenie LD50,
- badania na 3 gatunkach zwierząt - szczurach lub myszach, świniach lub psach, kurczętach lub przepiórkach,
- podawanie substancji per os lub i.v., lub s.c.
- podawanie substancji rozpuszczonej w wodzie, lub olejach, lub glikolu propylenowym, lub w zawiesinach,
- badania makroskopowe i mikroskopowe narządów,
(gdy upadki zwierząt występują w wyniku podania dawki 5g/kg odstępuje się od dokładnych oznaczeń toksyczności ostrej)
UWAGA: W jednym pomieszczeniu - wiwarium prowadzącemu badania toksykologiczne (toksyczności ostrej, podostrej i przelekłej) może przebywać tylko jeden gatunek zwierząt laboratoryjnych i może być testowana tylko jedna substancja!
Toksyczność podostra
obejmuje:
- badanie na dwu gatunków zwierząt szczury i psy lub świenie, lub małpy, lub króliki,
- czas trwania badań: 0,1 długości życia badanego gatunku zwierząt (szcury 90 dni, świnie 1 rok),
- 3 - 4 poziomy dawek (w tym największa niedziałająca i najmniejsza działająca),
- badania:
- ogólne,
- hematologiczne,
- biochemiczne,
- histopatologiczne,
- oftalmologiczne,
- sekcje padłych i zabitych zwierząt.
Toksyczność przewlekła.
obejmuje:
- badania zwierząt przez całe ich życie,
- 3 poziomy dawek:
- najmniejsza działająca,
- największa niedziałająca,
- pośrednia.
- 2 gatunki zwierząt (ilość małych nie mniej niż 80, dużych nie mniej niż 10-20),
Działanie rakotwórcze.
obejmuje:
- użycie zwierząt zaraz po odsadzniu od matek,
- karmienie rodziców pasza z badaną substancją przez 2 miesiące przed kojarzeniem,
- grupy zwierząt:
- kontrolna,
- z dawką maksymalną (najmniejsza działająca z toksyczności podostrej),
- z 1/3 dawki maksymalnej,
- z 1/9 dawki maksymalnej,
- liczebność, gatunek i czas utrzymywania zwierząt doświadczalnych:
- 100 szczurów przez 2 lata,
- 100 myszy przez 1,5 roku,
- 20 psów lubś wiń przez 5 - 7 lat
- badania mikroskopowe narządów
Działanie mutagenne.
materiał do badań:
Salmonella typhimurium typy TA98, TA100, TA1535, TA1537, TA1538
lub E. coli
Badane są:
Częstość mutacji Salmonella typhimurium lub Escherichia coli wykrywanie mutacji szczepów wymagających odpowiednio histydiny lub tryptofanu
Mutacje punktowe - występujące w jednej lub kilku parach zasad w sekwencji DNA
Podstawiane par zasad - zmiany w zasad w sekwencji DNA
Zmiany ram - podstawianie nowych lub usuwanie para zasad w sekwencji DNA
Do podłoży wprowadza się badaną substancję oraz inne, stymulujące zmiany w gonomie bakterii
Działanie teratogenne i embriotoksyczne
obejmuje:
- użycie samic we wczesnej ciąży,
- badania płodów pozyskanych na drodze cesarskiego cięcia,
- użycia grup zwierząt:
- kontrola,
- mała dawka substancji badanej (0,025 LD50),
- średnia dawka substancji badanej (0,01 LD50),
- duża dawka substancji badanej (0,02 LD50),
Wpływ na płodność i zdolność rozrodczą.
obejmuje:
- stosowanie dawek jak w badaniu dzialania rakotwórczego,
- obserwacji zapłodnień (ich ilości), przebiegu i ilości ciąż, liczebości miotów, masy ciała noworodków, martwych płodów,
- badaniu histopatologicznemu narządów,
- badaniu do III pokolenia włącznie.
Wpływ na zdrowie ludzi.
Metabolizm.
Synergizmu i antagonizmu z innymi substancjami.
Działanie drażniącego oka.
obejmuje:
- wprowadzanie do worka spojówkowego roztworów substancji badanej w stężeniach:
- stosowanym wg. zaleceń producenta,
- 10 krotnie wyższym niż poprzednie
- obserwacji czasu ustąpienia zmian (do dwu tygodni),
Działanie drażniącego skóry.
obejmuje:
- użycie 6 królików,
- naniesienie na skórę zwierząt roztworów substancji badanej w stężeniach jak w badaniu działania drażniącego oka,
- aplikacji na skórę poprzez:
- wcierki mechaniczne,
- wielokrotne zwilżanie.
Działanie alergiczne.
obejmuje:
- użycie testów in vitro,
- użyciu testów przyjętych w alergologii,
- rozdzieleniu działania toksycznego od alergicznego badanej substancji,
- przeprowadzenie badań na ludziach - ochotnikach (najlepiej alergikach)
Oznaczenie ADI
Obecne kierunki badań toksykologiczych żywności
Badania te obejmują poszukiwanie i oznaczania ilościowe w żywności pochodzenia zwierzęcego takich substancji jak:
- stymulatory wzrostu:
- anaboliki,
- tyreostatyki,
- antybiotyki,
- inne związki hamujące:
- sulfonamidy,
- nitrofurrany,
- metale ciężkie,
- chlorowane węglowodory o zastosowaniu przemysłowym,
- chloro- i fosforoorganiczne środki ochrony roślin.
Główne cele prowadzenia badań toksykologicznych (mających zawsze na celu dbanie o dobro i zdrowie człowieka)
1. Oznaczanie karencji leków weterynaryjnych zwierających substancje hamujące.
2. Analizy substancji dodatkowych dozwolonych.
3. Kontrola jakości surowców i produktów żywnościowych.
4. Oznaczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń technicznych w środkach spożywczych.
Rodzaje i cechy metod analitycznych (stosowanych także w toksykologii żywności)
- metody ilościowe - odpowiadają na pytanie: Ile danej substancji jest w produkcie?
- metody jakościowe - odpowiadają na pytanie: Czy dana substancja jest w produkcie?
- czułość metody - najmniejsza różnica stężeń substancji badanej możliwa do wykrycia,
- powtarzalność metody - rozstęp pomiędzy kolejnymi wynikami badania tej samej próbki materiału,
- dokładność metody - róznica pomiędzy faktycznym stężeniem analizowanej substancji w badanym produkcie a wynikiem pomiaru,
- próg wykrywalności metody - najmniejsze stężenie danej substancji w materiale możliwe do oznaczenia,
- odtwarzalność metody - możliwość przeprowadzenia analizy metodą opracowaną w jednym laboratorium, a przeniesioną do innego, tylko na podstawie dokumentacji i uzyskania deklarowanych przez jej autorów wyników.
Źródła i miejsca powstawania skażenia chemicznego żywności pochodzenia zwierzęcego
Analiza toksykologiczna najczęściej obejmuje badanie finalnego produktu spożywczego, faktycznie ostatniego ogniwa w długim łańcuchu produkcji żywności. Kompleksowa analiza toksykologiczna musi się zająć całym procesem produkcji z uwzględnieniem możliwych skażeń oraz sposobów ich unikania, w celu zapewnienia produkcji żywności jak najmniej obciążonej substancjami obcymi. Tak więc analiza winna zacząć się od zbadania środowiska, a skończyć na danym środku spożywczym. W omawianym łańcuchu produkcji żywności (w obrębie wytwarzania pasz, hodowli zwierząt i przetwórstwa spożywczego), można wyróżnić między innymi takie zagrożenia jak:
- zanieczyszczenia środowiska naturalnego (np. metale ciężkie, „chemia przemysłowa”),
- nawozy sztuczne (azotyny, azotany, metale ciężkie, nadmiar potasu, niedobór magnezu)
- środkki ochrony roślin (herbicydy, fungicydy, insektycydy, rodentycydy),
- grzyby i bakterie atakujące rośliny paszowe (mykotoksyny i toksyny bakteryjne),
- leki weterynaryjne,
- dezynfektanty,
- stymulatory wzrostu (w Europie nielegalne),
- chemiczne substancje przemysłowe (farby, lakiery, masy bitumiczne itp.),
- materiały promieniotórcze,
- substancje dodatkowe dozwolone,
- produkty niezamierzonej syntezy (nitrozoaminy),
- produkty rozpadu białek,
- produkty rozpadu tłuszczów (nadtlenki, ketony).
Odbiorcą produkowanej żywności jest CZŁOWIEK!!!.
Czynniki wpływające na wyniki analiz toksykologicznych żywności
1. Miejsce pobrania próbki z tuszy.
Zwykle z tuszy pobiera się próbki do badań toksykologicznych takie jak:
- mięśnie,
- nerki,
- wątroba,
- tłuszcz,
- skóra,
- mleko (jeżeli substancje wydzielane są z mlekiem lub np. badana jest karencja leków dowymieniowych).
W przypadku badań ukierunkowanych na daną substancję ogranicza się ilość rodzajów próbek jedynie do tych, w których badana substancje gromadzi się w największych ilościach.
2. Masa pobranych próbek.
3. Znakowanie próbek.
4. Sposób i warunki przechowywania próbek do czasu analizy toksykologicznej.
5. Przygotowanie próbek do analiz chemicznych.
6. Zastosowana metoda analityczna.
7. Interpretacja wyników,
8. Prezentacja wyników
Każda substancja przed dopuszczeniem do stosowania jako dodatek do żywności mająca spełnić różnorodne funkcje musi być poddana badaniom toksykologicznym. Celem tych badań jest określenie bezpiecznych poziomów stosowanej substancji w żywności. Są to długie, pracochłonne i kosztowne badania. Ocena bezpieczeństwa stosowanych substancji dodatkowych dozwolonych zasadza się na trzech przesłankach:
a - kazda substancja jest toksyczna,
b - niezbedne jest dobranie wlasciwej dawki dla doswiadczen toksykologicznych,
c - wspolczynniki bezpieczenstwa powinny byc zastosowane dla ekstrapolacji wynikow uzyskanych w doswiadczniach przeprowadzonych na zwierzetach laboratoryjnych, na poziomy akceptowane do stosowania dla ludzi.
Ad a. Kazda substancja w odpowiednio wysokiej dawce wywoluje rozne niepozadane efekty. Oszacowanie bezpieczenstwa danej substancji wymaga okreslenia tych efektow, by je poznac i zrozumiec mechanizm powstawania. Jest to niezbedne dla ostatecznego ustalenia dawki, ktora nie bedzie powodowac zadnych niekorzystnych zmian. Czasami jest to niemozliwe. Substancja moze sie okazac toksyczna nawet w niewielkich dawkach. Czasem substancje dodatkowe moga wykazac brak efektow niekorzystnych na tak niskich poziomach, ze ich stosowanie w zywnosci nie biedzie mialo racjonalnego uzasadnienia w postaci spodziewanych korzysci.
Ad b. Dla poznania toksycznosci substancji prowadzi sie badania na zwierzetach laboratoryjnych. Obserwowanie jednak tych zmian jest mozliwe po ustaleniu dawki substancji podawanej zwierzetem, ktora bedzie takie efekty wywolywac. Zbyt duze dawki spowoduja smierc zwierzat zanim dojdzie do manifestacji jakichkolwiek objawow. Z kolei zbyt mala rowniez jest niekorzystna. Zwykle ustala sie trzy poziomy - dawki badanych substancji: najnizsza wywolujaca zmiany, posrednia i najwieksza nie dajaca zadnych efektow. Dodatkowo musi byc takze kontrola czyli brak substancji. Ta najwyzsza dawka nie wywolujaca objawow okreslana jest w literaturze anglosaskiej mianem poziomu NOEL (No Observed Advers Effect) czyli bez obserwowalnych objawow niekorzystnych. W badaniach takich nalezy zwrocic uwage wplyw substancji na rozne tkanki organizmu i okreslic te najbardziej wrazliwa na dzialajacy czynnik. Rozne poziomy dawek posrednich pozwalaja na okreslenie dynamiki pojawiania sie zmian oraz zlezc te nie wywolujaca efektow niekorzystnych.
Ad c. Badania toksykologiczne przeprowadzane na roznych gatunkach zwierzat nie daja pewnych podstaw do przeniesienia uzyskanych wynikow duswiadczen na ludzi. Zdarza sie bowiem, ze zwierzeta laboratoryjne sa mniej podatne na toksyczne odzialywanie substancji. Tak wiec konieczne jest przyjecie pewnego wspolczynnika, ktory rozszerzalby margines bezpieczenstwa i pozwalal na okreslenie dziennej dawki substancji jaka moze pobrac przecietny czlowiek bez obawy o powstanie efektow ubocznych. Taka dzienna dopuszczalna dawka substancji obcej nie wywolujacej objawo toksycznych okeslana jest mianem ADI (Acdeptable Daily Intake). Amerykanska Agencja do spraw Lekow i Zywnosci (FDA - Food and Drug Administration) przyjela wartosc 100 dla tego wspolczynnika. Tak wiec dzienna dopuszczalna dawka substacji mozna okreslic na podstawie ponizszego wzoru:
NOEL/100 = ADI
Przyjelo sie okreslac ADI iloscia miligramow substancji na kilogram masy ciala czlowieka. Jednak Miedzynarodowa Organizacja ds Zdrowia (World Health Organization - WHO) przyjela ADI jako termin oficjalny i okreslila jednostke jako ilosc miligramow substancji na kilogram masy ciala czlowieka o wadze 60 kg.
Wartosc 100 jako wspolczynnika marginesu bezpieczenstwa zostala przyjeta na podstawie zalozen, ze czlowiek:
- jest 10 razy bardziej wrazliwy niz zwierzeta laboratoryjne,
- chory i slaby jest 10 razy bardziej wrazliwy od zdrowego i mocnego.
Zalozenia te nie miaja zadnego uzasadnienia matematycznego, czy naukowego. Wydaje sie jednak, ze ta wartosc jest zupelnie wystarczajaca dla zabezpieczenia czlowieka przez niekorzystnym odzialywaniem substancji dodatkowych stosowanych w produkcji i przetwarzaniu zywnosci.
Dla wielu substancji dodatkowych dozwolonych stosowanie wspolczynnika o wartosci 100 nie ma uzasadnienia. Do takich substancji naleza np. substancje zwiekszajace wartosc odzywcza srodkow spozywczych takie jak witaminy, mikroelementy aminokwasy itp. Dla calej tej grupy substancji stosowanie tak wysokiego wspolczynnika nie ma uzasadnienia.
Wiele substancji uzywanych przez ludzkosc od wiekow zostalo okreslone przez FDA jako GRAS (Generally Recognized As Safe) - ogolnie rozpoznane jako bezpieczne. Substancje te nie zostaly przebadane toksykologicznie choc nie ma dostatecznych dowodow na ich toksycznosc lub nietoksycznosc. Badania toksykologiczne sa zjednak zbyt kosztowne, by je podjac i wspomniane zwiazki przeanalizowac. Tak wiec sa one dopuszczone do stosowania choc nic pewnego o nich powiedziec nie mozna.
W literaturze przedmiotu mozna sie takze spotkac z okresleniem EDI (Estimated Daily Intake) czyli szacowana dzienna dawka. Sluzy ono do przedstawienia ilosci danej substancji jaka dziennie przyjmuje przecietny czlowiek we wszystkich spozywanych pokarmach. Przeprowadzone badania nad okreslenia EDI dla wybranych substancji wykazaly, ze sa one czesto mniejsze o jeden, a czasem o wiecej rzedow wielkosci od ADI. Dla innych jednak te ilosci stanowia 10, a nawet 30% ADI. Na ilosci przyjmowanych substancji dodatkowych maja wplyw takie czynniki jak uwarunkowania kulturowe i poziom rozwoju ekonomicznego spoleczenstwa, dostep do wysokoprzetworzonej zywnosci a takze gusty i apetyty indywidualnych konsumentow.
NOAEL
No Observed Adverse Effect Level
Poziom nie powodujący niekorzystnych obserwowalnych zmian
LOAEL
Lowest Observed Adverse Effect Level
Poziom wywołujący najmniejsze niekorzystne obserwowalne zmiany
TADI - Temporary Acdeptable Daily Intake - Tymczasowa ADI w sytuacji gdy brak jest wyników badań jednoznacznie określających wartość ADI. Może ulec zmianie, zwiększeniu lub zmniejszeniu gdy uzupełnione zostanę badania.
TMDI Theoretical Maximum Daily Intake - teoretyczne dzienne spożycie obliczone na podstawie ekstrapolacji wyników badań innych związków o bardzo zbliżonej budowie chemicznej
EDI Estimated Daily Intake - szacowane dzienne spożycie. Spożycie dzienne substancji na podstawie analizy przeciętnej diety i jej zawartości w poszczególnych środkach spożywczych.
EMDI Estimated maximum daily intake - szacowane maksymalne dzienne spożycie. Spożycie dzienne substancji na podstawie analizy niezrównoważonej diety i jej zawartości w poszczególnych środkach spożywczych, np. młodzieży spożywającej chipsy, frytki, napoje typu cola,
MPI - Maximal Permissible Intake per day (dopuszczalny)
MPI = ADI x 60 [average adult body weight] (expressed as mg/kg)
MPL - Maximal Permissible Level in foodstuff
MRL Maximum Residue Level
8 different diets = 8 different basket of foodstuff
Wiele substancji używanych przez ludzkość od wieków zostało określone przez FDA jako GRAS (Generally Recognized As Safe) - ogólnie rozpoznane jako bezpieczne. Substancje te nie zostały przebadane toksykologicznie choć nie ma dostatecznych dowodów na ich toksyczność lub nietoksyczność. Badania toksykologiczne są jednak zbyt kosztowne, by je podjąć i wspomniane związki przeanalizować. Tak wiec są one dopuszczone do stosowania choć nic pewnego o nich powiedzieć nie można.
W literaturze przedmiotu można się także spotkać z określeniem EDI (Estimated Daily Intake) czyli szacowana dzienna dawka. Służy ono do przedstawienia ilości danej substancji jaka dziennie przyjmuje przeciętny człowiek we wszystkich spożywanych pokarmach. Przeprowadzone badania nad określenia EDI dla wybranych substancji wykazały, że są one często mniejsze o jeden, a czasem o więcej rzędów wielkości od ADI. Dla innych jednak te ilości stanowią 10, a nawet 30% ADI.
Na ilości przyjmowanych substancji dodatkowych maja wpływ takie czynniki jak uwarunkowania kulturowe i poziom rozwoju ekonomicznego społeczeństwa, dostęp do wysokoprzetworzonej żywności a także gusty i apetyty indywidualnych konsumentów oraz dieta. Wyróżnia się 8 typów diet, np.: śródziemnomorska, zachodnioeuropejska, afrykańska i inne.
NOAEL - No Observed Adverse Effect Level
Poziom nie powodujący niekorzystnych obserwowalnych zmian
LOAEL - Lowest Observed Adverse Effect Level
Analiza ryzyka.
Przepisy amerykanskie dotyczace substancji dodatkowych do zywnosci zabraniaja jednoznacznie stosowania tych, ktore wywoluja nowotwory u zwierzat i ludzi. Tak wiec takie substancje pod zadna postacia ani tez nawet w najmniejszych ilosciach nie moga stanowic dodatku do zywnosci. Problem jednak stanowia te substancje ktore dostaja sie do zywnosci w sposob niezamierzony i nie da sie uniknac ich obecnosci w srodkach spozywczych pomimo przestrzegania zasad dobrej produkcji. Dla tych tez substancji FDA wymaga oszacowania ryzyka ich stosowania (risk assesment). Stanowi to narzedzie takze dla okreslania skali zagrozen jakie stanowia zanieczyszczenia substancji dodatkowych dozwolonych a takze pozostalosci substancji czynnych lekow weterynaryjnych zalegajacych w surowvach spozywczych pochodzenia zwierzecego. Dzieki zastosowaniu narzedzia jakim jest szacowanie ryzyka mozna okreslic niebezpieczenstwa wynikajace z substancji obcych w zywnosci, okreslic dopuszczalne ich poziomy, a tym samym uczynic zywnosc bepieczniejsza.
Codex Alimentarius definiuje analizę ryzyka jako proces składający się z 3 komponentów:
• Risk assessment - oszacowanie ryzyka - naukowy proces składający się z następujących etapów:
identyfikacja zagrożenia
charakterystyka zagrożenia;
oszacowanie narażenia
charakterystyka ryzyka.
• Risk management - zarządzanie ryzykiem proces oddzielny od oszacowania ryzyka obejmujące konsultacje z zainteresowanymi stronami, mające na uwadze oszacowania ryzyka oraz inne czynniki mające znaczenie dla ochrony zdrowia konsumentów lub promocję rzetelnych praktyk handlowych oraz, jeśli to niezbędne wybór odpowiednich form prewencji i kontroli
• Risk communication - komunikowanie o ryzyku - interaktywna wymiana informacji i opinii poprzez analizę ryzyka uwzględniając zagrożenia i ryzyko i jego pochodne czynniki oraz percepcję ryzyka przez analityków, zarządzających, konsumentów, przemysł, społeczności akademickie oraz strony zainteresowane dla wyjaśnienia zagadnień analizy ryzyka i podstaw decyzji zarządzania ryzykiem.
Analiza ryzyka jest domeną JECFA (Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives Połączony FAO/WHO Komitet Ekspertów ds. Substancji Dodatkowych) oraz JMPR (Joint FAO/WHO Meetings On Pesticide Residues - Połączone FAO/WHO Spotkania ds Pozostałości Pestycydów)
Zarządzanie ryzykiem powinno uwzględniać możliwości oraz ekonomiczne konsekwencje podejmowanych decyzji oraz rozpoznawać realne potrzeby dla elastycznego dostosowania działań dla potrzeb ochrony konsumentów.
Zaimplentowane przez UE i zdefiniowane w Rozporządzeniu Nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności
Artykuł 3 Definicje
”ryzyko” oznacza niebezpieczeństwo zaistnienia negatywnych skutków dla zdrowia oraz dotkliwość takich skutków w następstwie zagrożenia;
„analiza ryzyka” oznacza proces składający się z trzech powiązanych elementów: oceny ryzyka, zarządzania ryzykiem i informowania o ryzyku;
„ocena ryzyka” oznacza proces wsparty naukowo, składający się z czterech etapów: identyfikacji zagrożenia, charakterystyki niebezpieczeństwa, oceny ekspozycji i charakterystyki ryzyka;
„zarządzanie ryzykiem” oznacza proces, różniący się od oceny ryzyka, polegający na zbadaniu alternatywy polityki w porozumieniu z zainteresowanymi stronami, wzięciu pod uwagę oceny ryzyka i innych prawnie uzasadnionych czynników, i w razie potrzeby - na wybraniu stosownych sposobów zapobiegania i kontroli;
„informowanie o ryzyku” oznacza interaktywną wymianę informacji i opinii podczas procesu analizy ryzyka, dotycząca zagrożeń i ryzyka, czynników związanych z ryzykiem i postrzeganiem ryzyka, między oceniającymi ryzyko, zarządzającymi ryzykiem, konsumentami, przedsiębiorstwami żywnościowymi i paszowymi, środowiskiem naukowym i innymi zainteresowanymi stronami, z uwzględnieniem wyjaśnienia wniosków z oceny ryzyka i powodów decyzji w zakresie zarządzania ryzykiem;
„zagrożenie” oznacza czynnik biologiczny, chemiczny lub fizyczny w żywności lub paszy, bądź stan żywności lub paszy, mogący powodować negatywne skutki dla zdrowia;
Artykuł 6 Analiza ryzyka
1. W celu osiągnięcia ogólnego celu, jakim jest wysoki poziom ochrony zdrowia i życia ludzkiego prawo żywnościowe powinno opierać się na analizie ryzyka, z wyjątkiem sytuacji, w której nie jest to właściwe ze względu na okoliczności lub charakter środka.
2. Ocena ryzyka powinna opierać się na istniejących dowodach naukowych i być podejmowana w sposób niezależny, obiektywny i przejrzysty.
3. Zarządzanie ryzykiem powinno uwzględniać wyniki oceny ryzyka, w szczególności opinie Urzędu, ... inne czynniki właściwe dla rozważanej sprawy oraz zasadę ostrożności, gdy mają znaczenie warunki określone ... w celu osiągnięcia ogólnych celów prawa żywnościowego ...
Rozporządzenie powołuje do życie European Food Safety Authority (EFSA) Europejski Urząd (?) ds. Bezpieczeństwa Żywności stojący na straży bezpieczeństwa oraz system wczesnego ostrzegania Rapid Alert System for Food and Feed of the European Union FASFF - system ostrzegania o zagrożeniu bezpieczeństwa zdrowotnego żywności
SKŁADOWE ZARZĄDZANIA RYZYKIEM
A. Analiza ryzyka
☼ Identyfikacja problemu bezpieczeństwa żywności
☼ Ustalenie profilu ryzyka
☼ Ustalenie rankingu zagrożenie dla ryzyka i zarządzania ryzykiem
☼ Ustalenie polityki oszacowania ryzyka dla przeprowadzenia analizy ryzyka
☼ Uprawomocnienie oszacowania ryzyka
☼ Analiza wyników oszacowania ryzyka
B. Opcje zarządzania ryzykiem
☼ Identyfikacja możliwych opcji zarządzania
☼ Wybór preferowanych opcji zarządzania uwzględniając odpowiednie standardy
☼ Podjęcie decyzji
C. Wdrożenie decyzji
D. Monitorowanie i przegląd
☼ Oszacowanie skuteczności podjętych działań
☼ Przegląd w razie konieczności zarządzania ryzykiem
Ogólne zasady zarządzania ryzykiem bezpieczeństwa żywności
Zasada 1. Zarządzanie ryzykiem powinno przestrzegać ram:
Oszacowanie ryzyka Risk management should follow a structured approach.
Opcje oszacowania ryzyka Risk Management Option Assessment,
Wdrożenie decyzji
Monitorowanie i przegląd Implementation of Management Decision,
Monitoring and Review.
Zasada 2. Ochrona ludzkiego zdrowia powinna być traktowania jako zadanie pierwszoplanowe
Zasada 3. Decyzje i praktyka zarządzania ryzykiem powinny być przejrzyste
Zasada 4. Polityka oszacowania ryzyka powinna być wydzielonym elementem zarządzania ryzykiem
Zasada 5. Zarządzanie ryzykiem powinno zapewnić naukową integralność oszacowania ryzyka poprzez funkcjonalne rozdzielenie zarządzania od oszacowana
Zasada 6. Decyzje zarządzania ryzykiem winny uwzględniać niepewność skutków.
Zasada 7. Zarządzanie ryzykiem winno uwzględniać interaktywną komunikację pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami.
Zasada 8. Zarządzanie ryzykiem winno mieć charakter ciągły
Wg rozporządzenia: @
- 16 -
toksykologia i chemia żywności materiały
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
salceson czarny Szczepana, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, Puszki różne, pus
1, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, Puszki różne, puszki
wedzonka z indyka, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, Puszki różne, puszki, wed
BAKTERIOLOGICZNE PRÓBKI DLA SPRAWDZENIA CZYSTOŚCI ORAZ, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia z
frankfurterki, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, Puszki różne, puszki, wedzonk
Analiza zagrozen wędzonek, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, Puszki różne, pus
mielonka wieprzowa Szczepana, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, Puszki różne,
Pytania puszki 2011, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, Puszki różne, puszki
skala 6 stopniowa, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, puszki 2013 kolokwium 1
materiay dla studentow znakowanie opakowan do jaj, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierz
prawo ue w zakresie utylizacji, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego, puszki 2013
karta oceny metoda stopniowania zestawienie zbiorcze, weterynaria, Higiena produktów pochodzenia zwi
Zwierzęta rzeźne, Tech. Weterynaryjne, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego
Wady mięsa, Tech. Weterynaryjne, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego
Ocena wartości rzeźnej zwierząt, Tech. Weterynaryjne, Higiena produktów pochodzenia zwierzęcego
puszki cwiczenia 2, Weterynaria, ROK V, Higiena Produktów Pochodzenia Zwierzęcego
ściąga puszki 1 koło, Weterynaria, ROK V, Higiena Produktów Pochodzenia Zwierzęcego
PYTANIA Z PUSZEK, Weterynaria, ROK V, Higiena Produktów Pochodzenia Zwierzęcego
Ściąga koło ryby, Weterynaria, ROK V, Higiena Produktów Pochodzenia Zwierzęcego
więcej podobnych podstron