001

1.    Wyrazy są podstawowym budulcem wypowiedzi, więc to one nadają jej niepowtarzalny, charakterystyczny styl.

2.    W tekstach użytkowych (nieartystycznych) liczy się poprawny dobór słownictwa- zgodny z normą i zwyczajem językowym, oraz możliwie dokładnie oddawać zamierzony sens wypowiedzi.

3.    Precyzja w doborze słów opiera się na znajomości ich znaczenia. Dlatego, lepiej nie używać słów, których znaczenia nie jesteśmy pewni albo korzystać z odpowiednich słowników. Błędem jest np. użycie słowa resentyment jako tęsknota za czymś zamiast uraza żywiona do kogoś.

4.    Ważny jest też wybór wyrazu spośród innych o podobnym znaczeniu. Dzięki zastosowaniu tych środków, można uniknąć w tekście powtórzeń. Synonimy ponadto gdy ich szereg zawiera słowa o różnym nacechowaniu ekspresywnym, dają możliwość do stopniowania w wypowiedzi ładunku emocjonalnego np. nieswój- zmartwiony-przygnębiony- załamany- zrozpaczony. Znajomość wyrazów o szerszym, węższym lub podobnym znaczeniu jest wykładnikiem sprawności językowej. Przykład słów, które mogą zastąpić słowo 'fajny', kiedy jest ono zbyt potoczne lub niewłaściwe : fantastyczny, boski, cudowny, genialny, fenomenalny, śliczny, nieziemski itp.

5.    Z użycia synonimów mogą płynąć również niebezpieczeństwa np. użycie synonimów o znaczeniu lekko odbiegającym od siebie np. sławetny- (ironicznie) taki, który cieszy się nie najlepszą sławą i sławny - taki, który zdobył sławę. Wymienność synonimów może również być ograniczona przez ich nacechowanie stylistyczne np. w parze czasowników 'biec' (stylistycznie neutralny) i 'zasuwać' (potoczny) jak i przez nacechowanie ekspresywne np. kłamać i łgać. Kolejną przeszkodą w wymiennym używaniu synonimów jest ich łączliwość z danymi wyrazami. Przykładem rozbieżności łączliwości przy zachowaniu podobnej treści są wyrazy rudy i ryży (ryży odnosi się tylko do określenia ludzkiego zarostu).

6.    Peryfraza pełni funkcję podobną do synonimu. Peryfrazami są np. brać udział- uczestniczyć, dokładać starań-starać się, w sposób oględny- oględnie, (coś) barwy niebieskiej- (coś) niebieskiego itp.

Niektóre wyrazy, zwłaszcza czasowniki dobrze nadają się do tworzenia konstrukcji peryfrastycznych. Używając peryfraz warto zachować umiar w ich stosowaniu oraz liczyc się z ich wartością stylistyczną. W przeważającej części są to konstrukcje typowe dla wypowiedzi oficjalnych, niektóre mają jednak charakter ornamentacyjny i nacechowanie książkowe lub publicystyczne. Np. mały kapral- Napoleon, miasto nad Tamizą- Londyn, królewska gra- szachy. Inne zaś należą do eufenizmów (np. kiedy o niemłodej kobiecie mówimy że jest w wieku balzakowskim) lub ukrywaniu prawdy (np. kiedy krwawą rozprawę z politycznymi przeciwnikami ktoś nazywa robieniem porządków). Dzięki peryfrazom można uniknąć powtórzeń, ale również szybko popaść w banał stylistyczny, ponieważ wiele szablonów językowych jest odzwierciedleniem szablonów myśli i stereotypów. Peryfrazy do tego nie zawsze są znaczeniowo tożsame z wyrazami, które chcielibyśmy nimi zastąpić np. kłaść nacisk na coś a naciskać. Nie wszystkie peryfrazy są znane, niektóre cytowane poza kontekstem nie mają jednoznacznego skojarzenia np. Apostoł Narodów, białe złoto, choroba św. Walentego, Miasto Siedmiu Wzgórz. Znajomość eufenizmów przydaje się w życiu publicznym, można zamiast np. powiedzieć komuś że kłamie, użyć mniej dosadnego sformułowania np. mija się z prawdą, opowiada bajki.

7.    Jednym z podstawowych wyróżników dobrego stylu w tekstach nieartystycznych jest ich jednoznaczność. Np. używanie powszechnych określeń np. babka- kobieta, ciasto, wiśnia- drzewo, owoc. Zdania muszą być budowane tak, aby odbiorca znalazł w kontekście informacje wystarczające do jednoznacznej, zgodnej z intencjami nadawcy interpretacji każdego słowa. Wieloznaczność może być wykorzystana celowo, jaki chwyt stylistyczny, kiedy autor chce, aby odbiorca różnie postrzegał naraz różne znaczenia wyrazu np. w dowcipach, tytułach prasowych, sloganach reklamowych.

Na wieloznaczności opiera się często ironia np. kiedy nazywamy wroga przyjacielem. Można ją odczytać, kiedy dosłowne znaczenie wyrazu nie pasuje do ich kontekstu oraz do okoliczności użycia.

Można również dopasować język do panującej aktualnie mody. Moda językowa przejawia się zwłaszcza w nadużywaniu niektórych wyrazów kosztem ich synonimów. Wyrażenia modne stanowią nie tylko zagorżenie dla indywidualnego stylu, ale także dla indywidualnego myślenia, stają się źródłem myślowej banalizacji.

Np. filozofia- lepiej technika, metoda, sposób. Formuła- lepiej postać, kształt. Kompleksowy- lepiej całkowity, wszechstronny.

Wyrazy zapożyczone (np. z łaciny) współtworzą książkowe nacechowanie tekstu. Lepiej więc nie używać wyrazów, kiedy nie jesteśmy pewni, że zostaną zrozumiane przed odbiorców.

Wyrażenie, w którym orzeka się o podobieństwie zdarzenia, osoby, rzeczy do innej. I w ten sposób obrazowo charakteryzuje się pierwszą pod jakimś względem np. nogi miał chude, cienkie jak na chmielu tyki. Niektóre porównania mają też funkcję ekspresywną np. białe iak śnieg, lub przekazują ocenę czegoś np. poprzez ironię (coś pasuje do czegoś jak pięść do nosa).