040 (8)

wyrazów tekstowych) będący znaczeniem tego wyrazu gramatycznego; tak więc np. w powyższym przykładzie wyraz tekstowy pisać wyraża gramatem ‘PISAĆ, bezok.’ Natomiast między wyrazem gramatycznym i wyrazem tekstowym zachodzi stosunek reprezentacji: dany wyraz tekstowy reprezentuje wyraz gramatyczny (jest reprezentantem danego wyrazu gramatycznego), którego formę stanowi, np. pisać reprezentuje wyraz gramatyczny pisać ‘PISAĆ, bezok.’

2.4.3. Synonimia wyrazów gramatycznych

W tym miejscu zajmiemy się nieco bliżej sytuacją, w której ten sam gramatem jest wyrażany przez dwa (lub więcej) różne ciągi wyrazów tekstowych, jak np. w wypadku gramatemu, który w przybliżeniu można opisać jako znaczenie: ‘dzień, w którym ma miejsce ten właśnie akt mowy’, wyrażanego przez dwa różne wyrazy tekstowe: dziś oraz dzisiaj. W tego rodzaju sytuacjach mamy do czynienia z dwoma różnymi, ale synonimicznymi wyrazami gramatycznymi: dziś ‘dzień, w którym ma miejsce ten właśnie akt mowy’ oraz dzisiaj ‘dzień, w którym ma miejsce ten właśnie akt mowy’. Podobnie np. gramatemowi ‘BIOLOG, M. Im.’, wyrażanemu przez wyraz tekstowy biolodzy lub biologowie, odpowiadają dwa synonimiczne wyrazy gramatyczne: biolodzy ‘BIOLOG, M. Im.' oraz biologowii ‘BIOLOG, M. Im.’ Z synonimią wyrazów gramatycznych mamy do czynienia także np. w parach sukni ‘SUKNIA, D. Im.’ i sukien ‘SUKNIA, D. Im.’, kwili ‘KWITNĄĆ, czas przesz. 3. os. lp. r. m.’ oraz kwitnął ‘KWITNĄĆ, czas przesz., 3. os. lp., r. m.’

Dystrybucja synomicznych wyrazów gramatycznych może być identyczna - z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia we wszystkich wymienionych wyżej parach wyrazów. W tego rodzaju sytuacji między obu synonimicznymi wyrazami gramatycznymi zachodzi nierzadko różnica stylistyczna (np. w wypadku sukni ‘SUKNIA, D. Im.’ i sukien ‘SUKNIA, D. Im.’, ten ostatni jest nacechowany stylistycznie jako przestarzały). Może tu chodzić również o różnice o charakterze regionalnym (jak np. w parze kwiaciarnia / kwieciarnia ‘sklep z kwiatami, M. Im.’). Synonimiczne wyrazy gramatyczne mogą pozostawać także w dystrybucji uzupełniającej (konteksty, w jakich występują poszczególne wariantywne wyrazy gramatyczne, wzajemnie się wykluczają). Np. gramatem ‘BEZ, przyimek, rząd D.’ jest wyrażany przez dwa różne wyrazy tekstowe bez oraz beze, przy czym ich dystrybucja jest uwarunkowana leksykalnie; mamy tu więc do czynienia z dwoma synonimicznymi wyrazami gramatycznymi pozostającymi w stosunku do siebie w dystrybucji komplementarnej.

Fonologicznie zdeterminowanymi wariantami pozycyjnymi są w stosunku do siebie enklityczne i ortotoniczne (akcentowane) formy zaimków osobowych JA, ty, ON, np. tobie (pod akcentem) - ci (enklityka). Syntaktycznie zdeterminowanymi wariantami pozycyjnymi gramatemu rok (N. Im.) są dwie różne formy gramatyczne reprezentowane przez wyrazy tekstowe latami i laty - ten ostatni tylko w konstrukcjach z przyimkiem przed lub przed + liczebnik, np. przed (pięciu) laty. Ściśle biorąc, mamy tu do czynienia z dystrybucją inkluzywną: forma latami występuje także w kontekstach, w jakich bywa używana forma laty, ale nie odwrotnie.

40