052

52

POCZĄTKI FILOZOFII

Obydwa te wydrzenia miały się okazać decydujące dla powstania filozofii.

Jeśli idzie o pierwszą sprawę, raz jeszcze trafnie zauważa Zeller: «W wysiłki i walki tych przemian politycznych, (które przeprowadziły Greków od starych, arystokratycznych form rządów do form republikańskich i demokratycznych] trzeba było włączyć i zaangażować wszystkie siły; życie publiczne otwierało drogę do nauki, zaś poczucie świeżej wolności musiało dodać duchowi ludu greckiego rozmachu, wobec którego działalność naukowa nie mogła pozostać na uboczu. Jeżeli zatem równocześnie ze zmianą warunków politycznych i pośród gwałtownych sporów^f położono fundament artystycznego i naukowego rozkwitu Grecji, to nie można nie dostrzec powiązania tych dwóch zjawisk. Co więcej, kultura jest właśnie u Greków* całkowicie i w sposób w*yjątkowo mocno rzucający się w oczy tym, czym zawsze będzie w każdym zdrowym życiu narodu, to znaczy jednocześnie owocem i w*arunkicm wolności»ⁱ⁰.

Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, który to jeszcze lepiej potwierdza i przejść tym samym do omówienia drugiego z wyżej wspomnianych wydarzeń historii greckiej: Filozofia wcześniej powstała w koloniach, aniżeli w Grecji macierzystej; powstała najpierw we wschodnich koloniach w Azji Mniejszej, następnie w zachodnich koloniach w Italii, a dopiero potem spłynęła do Grecji macierzystej.

Dlaczego lak się stało? Dlatego, że - jak to już dawno zauważono - kolonie, dzięki ich aktywności i handlowi, mogły osiągnąć dobrobyt, a następnie stworzyć kulturę. Zaś z powodu pewnej swobody, którą pozostawiało im oddalenie od kraju macierzystego, mogły też wcześniej niż kraj macierzysty ustanowić dla siebie wolne konstytucje.

To właśnie najbardziej sprzyjające warunki społeczno-ekonomiczne kolonii umożliwiły powstanie w nich i rozkwit filozofii, która przedostawszy się potem do Grecji macierzystej osiągnęła najwyższy poziom nie w Sparcie lub innych miastach, lecz właśnie w Atenach, to znaczy w* tym państwie, w którym - a przyznał to sam Platon - istniał najwyższy stopień wolności, jaką Grecy kiedykolwiek się cieszyli.

¹⁰ Zcllcr-Mondolfo. 1.1. s. 175.

III. NATURA 1 PROBLEMY FILOZOFII STAROŻYTNEJ 1. Cechy charakterystyczne filozofii starożytnej

Mówiliśmy dotąd o filozofii nie określając dokładnie, czym ona jest. Możemy to zrobić dopiero teraz, w* świetle dotychczasowych uściśleń.

Powiedzmy zatem od razu, źe według tradycji twórcą terminu filozofia miał być Pitagoras. I chociaż nie jest to historycznie pewne, jest jednak prawdopodobne. Termin został z całą pewnością ukuty przez umysł religijny, który zakładał, że pewne i całkowite posiadanie mądrości (sofia) możliwe jest jedynie dla bogów, a równocześnie podkreślał, że dla człowieka możliwe jest tylko dążenie do mądrości. ciągłe przybliżanie się, miłość do niej nigdy w pełni nie spełniona i stąd właśnie bierze się nazwa filo-sofia: umiłowanie mądrości.

Co jednak rozumieli Grecy przez tę umiłowaną i poszukiwaną mądrość? Pomijając rozmaite wahania i niepewności, które faktycznie napotyka się w^f użyciu tego terminu (niepewności doprawdy znaczne, jako że raz po raz różni autorzy i rozmaite nurty myślowe, zależnie od okoliczności, albo zbyt mało. albo zbyt wicie włączają do filozofii), można ustalić to, co de iure zasługuje na nazwę filozofii oraz to. co także de facio od Talesa poczynając robili ci wszyscy, którzy zasłużyli sobie na nazw*ę filozofa. (Niepewności pojawiły się jedynie dlatego, ponieważ różni filozofowie zajmowali się - jak zobaczymy - nie ty^;lko filozofią w sensie właściwym, lecz także bardzo wieloma innymi typami poznania, które również były włączane w zakres filozofii: to lak, jak gdyby z. tej racji, że jedna jest osoba badacza, jedna też powinna być cała wiedza, którą on posiada).

Otóż od momentu powstania wiedzę filozoficzną w wyraźny sposób charakteryzowały następujące cechy, które odnoszą się kolejno do jej a) przedmiotu, h) metody, c) celu.