jak psychologia religii (w obrębie psychologii) czy socjologia religii (jako dziedzina socjologii równoważna na przykład socjologii pracy) i, w największym stopniu, filozofia religii z reguły zajmują się tym, co za religię uważa macierzysta nauka, tzn. religią społeczeństwa Zachodu (chrześcijaństwem), nie interesując się innymi przejawami życia religijnego ani przeżywaniem sacrum w innych społeczeństwach. Psychologia, która wszak zaczynała swój żywot od prac Wundta, niedawno ponownie odkryła inne kultury i powołała stosowną dyscyplinę pod nazwą „psychologia międzykulturowa” albo „kulturowa psychologia religii”.
Kiedy zakłada się, że przedmiot badawczy, jakim jest ludzkie doświadczanie sacrum w czasie i przestrzeni obejmuje więcej niż własną społeczność i kulturę, warto przyjrzeć się tej dyscyplinie naukowej, która z założenia ma zajmować się innymi niż własna postaciami kultury, mianowicie etnologii czy też antropologii kulturowej i jej miejscom styku z religioznawstwem. Artykuł ten jest więc analizą relacji między religioznawstwem a etnologią, w wyniku których wykształciła się swoista dyscyplina religioznawcza, jaką jest etnologia religii, i próbuje rozważyć miejsce tej dyscypliny zwłaszcza w realiach polskich.
2. PROBLEM ETNOLOGII CZYLI DLACZEGO LUDZIE MATĄ KULTURY
Na wstępie należy jednak dokonać krótkiej analizy zakresu pojęciowego i badawczego etnologii.
Podręczniki zwracają uwagę na fakt, że do określania tej samej (lub podobnej) dziedziny używa się różnych terminów, takich jak etnografia, etnologia, antropologia kulturowa, antropologia społeczna. Relacje między nimi nie są nadal jasne, choć często traktuje się je jako synonimy. Do tego dodać można gros innych nauk poświęconych analogicznemu przedmiotowi: folkorystyka, ludoznawstwo, mitoznawstwo itp.
E. Nowicka sporządzając zestaw dyscyplin antropologicznych1 dokonuje następującego wyodrębnienia:
Autor koncepcji podziału |
Kryteria podziału |
Poddyscypliny |
C. Levi-Strauss |
ogólność twierdzeń |
etnografia " etnologia -antropologia - c |
E. E. Evans-Pritchard |
metoda, przedmiot |
badania biologiczne (antropologia fizyczna) badania historyczne (etnologia, archeologia) badania socjologiczne (antropologia społeczna) |
K. Moszyński |
przedmiot: dziedzina kultury (materialna bądź duchowa) |
etnografia etnologia |
E. Nowicka |
przedmiot: typ społeczeństwa |
antropologia społeczności: - pierwotnych - wiejskich - miejskich - dawnych cywilizacji |
1K i ** i
logii społecznej. W Ameryce, gdzie podstawowym problemem, z jakim borykali się badacze, była wielokulturowość społeczeństwa, zwano ją antropologią kulturową. Na Starym Kontynencie termin antropologia nie przyjćił się, gdyż istniała tradycja wiążąca go z taką dyscypliną jak antropologia fizyczna, badająca człowieka jako fenomen biologiczny, i z antropologią filozoficzną, zajmującą się w sposób spekulatywny ustalaniem istoty człowieczeństwa.
Fonnująca się na kontynencie europejskim nauka w niemieckim, francuskim i rosyjskim kręgu kulturowym została określonajako etnologia (wkrótce zresztą nastąpił rozdział na Volkskun.de i Yólkerkunde, czyli badania ludu i badania ludów „pierwotnych”). W kręgu anglosaskim funkcjonowała popierana przez Tyłora nazwa antropologia, z tym, że w Wielkiej Brytanii, gdzie podporządkowana była badaniom socjologicznym, nosiła ona nazwę antropo-
We współczesnych dystynkcjach przeważa pogląd, że każde z rozpatrywanych wyżej pojęć jest historycznym wariantem rozwoju dyscypliny, która obecnie coraz bardziej przybiera postać antropologii jako ogólnej wiedzy
E. Nowicka, Świat człowieka i świat kultury; systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, Warszawa 1991, s. 42.