06 

jak psychologia religii (w obrębie psychologii) czy socjologia religii (jako dziedzina socjologii równoważna na przykład socjologii pracy) i, w największym stopniu, filozofia religii z reguły zajmują się tym, co za religię uważa macierzysta nauka, tzn. religią społeczeństwa Zachodu (chrześcijaństwem), nie interesując się innymi przejawami życia religijnego ani przeżywaniem sacrum w innych społeczeństwach. Psychologia, która wszak zaczynała swój żywot od prac Wundta, niedawno ponownie odkryła inne kultury i powołała stosowną dyscyplinę pod nazwą „psychologia międzykulturowa” albo „kulturowa psychologia religii”.

Kiedy zakłada się, że przedmiot badawczy, jakim jest ludzkie doświadczanie sacrum w czasie i przestrzeni obejmuje więcej niż własną społeczność i kulturę, warto przyjrzeć się tej dyscyplinie naukowej, która z założenia ma zajmować się innymi niż własna postaciami kultury, mianowicie etnologii czy też antropologii kulturowej i jej miejscom styku z religioznawstwem. Artykuł ten jest więc analizą relacji między religioznawstwem a etnologią, w wyniku których wykształciła się swoista dyscyplina religioznawcza, jaką jest etnologia religii, i próbuje rozważyć miejsce tej dyscypliny zwłaszcza w realiach polskich.

2. PROBLEM ETNOLOGII CZYLI DLACZEGO LUDZIE MAJĄ KULTURY

Na wstępie należy jednak dokonać krótkiej analizy zakresu pojęciowego i badawczego etnologii.

Podręczniki zwracają uwagę na fakt, że do określania tej samej (lub podobnej) dziedziny używa się różnych terminów, takich jak etnografia, etnologia, antropologia kulturowa, antropologia społeczna. Relacje między nimi nie są nadal jasne, choć często traktuje się je jako synonimy. Do tego dodać można gros innych nauk poświęconych analogicznemu przedmiotowi: folkorystyka, ludoznawstwo, mitoznawstwo itp.

E. Nowicka sporządzając zestaw dyscyplin antropologicznych¹ dokonuje następującego wyodrębnienia:

Autor koncepcji podziału	Kryteria podziału	Poddyscypliny
C. Levi-Strauss	ogólność twierdzeń	etnografia ' etnologia -antropologia -
E. E. Evans-Pritchard	metoda, przedmiot	badania biologiczne (antropologia fizyczna) badania historyczne (etnologia, archeologia) badania socjologiczne (antropologia społeczna)
K. Moszyński	przedmiot: dziedzina kultury (materialna bądź duchowa)	etnografia etnologia
E. Nowicka	przedmiot: typ społeczeństwa	antropologia społeczności: -    pierwotnych -    wiejskich -    miejskich -    dawnych cywilizacji

Formująca się na kontynencie europejskim nauka w niemieckim, francuskim i rosyjskim kręgu kulturowym została określonajako etnologia (wkrótce zresztą nastąpił rozdział na Volkskun.de i Vólkerkutide, czyli badania ludu i badania ludów „pierwotnych”). W kręgu anglosaskim funkcjonowała popierana przez Tyłora nazwa antropologia, z tym, że w Wielkiej Brytanii, gdzie podporządkowana była badaniom socjologicznym, nosiła ona nazwę antropologii społecznej. W Ameryce, gdzie podstawowym problemem, z jakim borykali się badacze, była wielokulturowość społeczeństwa, zwano ją antropologią kulturową. Na Starym Kontynencie termin antropologia nie przyjął się, gdyż istniała tradycja wiążąca go z taką dyscypliną jak antropologia fizyczna, badająca człowieka jako fenomen biologiczny, i z antropologią Filozoficzną, zajmującą się w sposób spekulatywny ustalaniem istoty człowieczeństwa.

We współczesnych dystynkcjach przeważa pogląd, że każde z rozpatrywanych wyżej pojęć jest historycznym wariantem rozwoju dyscypliny, która obecnie coraz bardziej przybiera postać antropologii jako ogólnej wiedzy o ludzkości, której zadaniem jest systematyzowanie humanistyki. Już Clyde

7

1

E. Nowicka, Świat człowieka i świat kultury; systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej, Warszawa 1991, s. 42.