06

ŁÓDŹ JAKO NAZWA WŁASNA

Dzisiejsza nazwa miasta Łódź miała wcześniej postać Łodzią, źródłowo poświadczoną od XIV w. i zapisywaną jako: Lodzą, Łodzią, Lodzya (np. Łodzią villa seu hereditas in terra Lanciciensi, 1332; Łodza villa districtus Wolbońensis in terra Lanciciensi, 1387). Forma Łódź, zapisana w postaci Lodź, w męskim rodzaju gramatycznym, pojawia się dopiero w XVIII w.

Na temat pochodzenia nazwy Łódź wysuwanych było wiele - mniej lub bardziej prawdopodobnych - teorii. W rozważaniach etymologicznych za najbardziej prawdopodobną przyjmuje się hipotezę, iż nazwa ta ma charakter topograficzny, czyli związana jest z ukształtowaniem terenu, i pozostaje w ścisłym związku z wyrazem pospolitym łodzią¹⁷ oraz prasłowiańską podstawą *o/d-. Jednakże „proces nazwotwórczy od strony znaczeniowej jest niewyraźny” [Rosp, 208], bowiem zarówno baza *o/d-, jak i toponim łodzią miały rozległe zakresy semantyczne. Apelatyw łodzią mógł mieć znaczenia: 1) łodzie, czyli ‘łozy, krzewy bagienne i trzęsawiskowe’; 2) ‘koryto rzeki, coś wydrążonego’¹⁸.

W innych rozważaniach pojawiają się teorie, objaśniające pochodzenie nazwy miasta w następujący sposób:

•    od nazwy herbu, jakim pieczętował się ród Łodziów, którego założycielem miał być Gerward, biskup włocławski, zasiadający na stolicy biskupiej w latach 1300-1323. „Nowsze badania wykazały jednak, że po pierwsze ów biskup prawdopodobnie nie pochodził z rodziny Łodziów, a po wtóre wieś o tej nazwie powstała już znacznie wcześniej [OdŁ, 32]¹⁹;

•    od osobowej nazwy własnej Włodzio (Włodzisław), co zdaniem S.Rosponda zdecydowanie należy odrzucić, bowiem ,£ódź w herbie pojawiła się dopiero na

¹⁷    S. Rospond określa ten związek jako „najzupełniej przejrzysty i oczywisty” [Rosp, 208].

¹⁸    Por. „[...] w staropolszczyźnie nie było określeń, takich jak: kotlina, niecka, wgłębienie. Dlatego część nazw miejscowych, nawiązujących do ukształtowania terenu, utworzono w drodze skojarzeń z istniejącym zasobem językowym. Wieś Łódź była położona w niecce, wydłużonej w kierunku wschód-zachód. Od strony północnej i południowej znajdowały się stoki doliny, która swoim kształtem przypominała łódź [...]. Została ona w pierwszej kolejności zagospodarowana przez mieszkańców wsi Łodzią.” [Mm, 31].

¹⁹    Por. także: „Sądzić można, że założył pierwszą osadę łódzką mąż z możnego rodu Łodziców, pieczętujących się herbem Łodzią, podobnym do herbu, używanego przez dawną Radę Miejską. Tego założyciela Łodzi pierwotnej niektórzy widzą w osobie Gerwarda, który był wtedy biskupem kujawskim. Istnieją i inne przypuszczenia co do powstania nazwy Łodzi, lecz są one mniej prawdopodobne” [Koss, 24].