104D84

tywrizacji ograniczonej zastosowaniem składniowym (ramkami sintaksiczeskogo ispolzowanija) przytacza Mieszczaninow wyrazy: ubityj. blizkij w zdaniach:... ezto ubityj prosto żertwa słticzajnosti;... żditie waszego blizkogo ⁹. Zatem kwalifikacja słownikowa nie odbija wszystkich kontekstowych możliwości tych wyrazów.

§ 2. WYŁĄCZNIE KONTEKSTOWE KWALIFIKOWANIE CZĘŚCI MOWY

Mie brak też przykładów postawy wprost przeciwnej do wyżej omówionej. Są autorzy uznający jedynie kontekstową wartość wyrazów. Szczerba w związku z kontekstową wielofunkcyjnością wyrazów wyraził przekonanie, że nie można klasyfikować samych wyrazów, lecz należy wyróżnić ogólne kategorie i pod nie podciągać wyrazy ¹⁰.

Podobne stanowisko zajął Fries, który nie klasyfikuje wyrazów jako wyrazy (words as words), lecz jako części mowy (words as parts of speech) ^u. Za podstawę kwalifikacji danego wyrazu jako części mowy przyjmuje jego znaczenie strukturalne (strue-turalmeaiiing), wiążące się z pozycją w zdaniu oraz zaznaczane od-powiednimi wykładnikami formalnymi (structural signals, signals of structural meaning) ¹². W rezultacie wiele wyrazów może się powtarzać w różnych klasach wyrazów jako różne części mowy. Jest to widoczne zresztą nawet w samym materiale przykładowym Friesa, w którym np. wyraz English występuje w klasie I (words of class I), odpowiadającej tradycyjnemu pojęciu rzeczownika, i w klasie iii (words of class 111), odpowiadającej tradycyjnemu pojęciu przymiotnika. Podobnie wyraz separate znajdujemy w klasie II (words of class II), odpowiadającej tradycyjnemu pojęciu czasownika, oraz w klasie 111¹³. ^{1 2}

| 3. HOMOJmilA KAT EGO RI AL X A I JEJ KO.V5EKWE.VCJE

Dla właściwego oświetlenia kontekstowego i słownikowego charakteru części mowy należy zwrócić uwagę na występujący tu rodzaj homonimii. Za punkt wyjścia weźmiemy materiał przytoczony przez Kurkowską i Skorupkę w Stylistyce polskiej.

Najpierw omawiają oni wyrazy wieloznaczne, jak chudy, piersi, kości, gąska:

chudy rosół (nie zawierający tłuszczu) — chuda panna (szczupła);

piersi wg dzisiejszej wartości semantycznej — piersi 'płuca';

kości 'części kośćca’ — kości do gry;

gąska 'mała gęś’ — gąska przenośnie 'panna¹.

Następnie wyróżniają homonimy, tj. „wyrazy jednobrzmiące i często jednakowo pisane, ale o różnym pochodzeniu i wartości znaczeniowe]^ Jako przykłady przytaczają wyrazy: bal 'zabawa taneczna¹ (zapożyczenie z języka francuskiego) i bal gruba belka' (zapożyczenie z języka niemieckiego'); dieto 'ograniczone odżywianie¹ (z łacińskiego dieta od greckiego diaita 'sposób życia’) i dieto 'suma na wyżywienie dzienne’ (ze średniołacińskiego dicta od łac. dies 'dzień’); pila 'narzędzie’ i pila = forma żeńska imiesłowu czynnego od pi6 ^w.

Najbardziej przekonujące jest tu przytoczenie form; pito 'narzędzie’ i pila — imiesłów przeszły czynny czasownika pić, których nie tylko nie można uznać za jeden „wyraz‘\ ale nawet nie mogą stanowić wspólnego hasła w słowniku.

Zresztą Słownik języka polskiego pod redakcją W. Doroszewskiego istotnie jako odrębne hasła słownikowe traktuje homonimiczne warianty wyrazów takich jak: alpaka. aria. aryjka, anto-graficzny, autowy, baba, baka, ba karat, bal, cera, delfin, dieta i inne. Ten system homonimicznych haseł jest zapowiedziany we wstępie do Słownika, gdzie też Redakcja podaje następującą definicję homonimów: „Przez homonimy rozumiemy wyrazy o jednakowej postaci fonetycznej i graficznej mające różne znaczenia i różną etymologię lub też wyrazy mające tę samą podstawę słowotwórc¹ą

¹⁴ H. Kurkowftka, Ś. Skorupka, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa 1930¹ i 138-39.

1

Tamże, s. 205.

2

L. W. Szczerba, O czastiach rieczi to russTcom, jazy kie, „Russkaja riecz“ 1928, s. 5, 26.

¹¹ Ch. C. Fries, The Strueture of English. An Introduction to the Gonstruetion of Englieh Sentences, London (1957), s. 69.

“ Tamże, s. 69-72. ^u Tamże, s. 76-83.