140

140 IV. WillgcnStcin. Popper i Koło Wiedeńskie

się na niego jako na „swojego dawnego ucznia Ludwiga Wittgenstei-na'\ dodając, iż nie wie, czy Wittgenstein rozwiązał problem definicji „tautologii", „a nawet, czy w ogóle pozostaje jeszcze pr/.y życiu"¹.

Wątpliwości Russella wiążące się z odpowiedziami na każde z tych pytań miały szybko zostać rozwiane. Pod koniec 1919 r. Witt-genstein napisał do niego z obozu jenieckiego przesyłając mu kopię traktatu. w^f którym, jak twierdził, nie tylko udało mu się zdefiniować „tautologię", ale także rozwiązać wszystkie inne problemy filozofii logiki, o których dyskutował z Russellem. Wittgenstein nadał temu traktatowi postać obszernego zbioru filozoficznych ..uwag", które opracował podczas wojny. Pozostałe z nich zostały zebrane przez jego spadkobierców i opublikowane po jego śmierci. Sam traktat miał formę ciągu takich uwag, które zostały jednak systematycznie uporządkowane i ponumerowane. Po powrocie z włoskiej niewoli Wittgenstein chciał spotkać się z Russellem, by przedyskutować z nim to dzieło. Pojaw-iły się jednak pewne drobne trudności, ponieważ Wittgenstein nie miał pieniędzy na podróż, gdyż lektura książek Tołstoja przekonała go, iż nie powinien korzystać z przywilejów bogactwa i w związku z tym oddał swój znaczny majątek osobisty innym członkom swojej rodziny. Trudność została jednak przezwyciężona w ten sposób, że Russell sprzedał meble, które Wittgenstein zostawił w Cambridge, i ich spotkanie doszło w- końcu do skutku w^r Amsterdamie.

Na Russellu wywarło ogromne wrażenie to, co Wittgenstein powiedział i przedstawił, i zgodził się napisać przedmowę do owego dzieła, które ukaz.ało się w 1921 r. pod tytułem Log isch - Philosoph i -sche Abhandtung w ostatnim numerze pisma „Annalen der Philoso-phic". Niemiecki przekład przedmowy Russella został pominięty, ponieważ Wittgenstein wysunął zarzut, że pozbawiona eleganckiej angielszczyzny Russella przedmowa była powierzchowna i pełna nieporozumień. Niemniej wyraził zgodę, by ukazała się ona w kolejnym wydaniu dzieła, które zostało opublikowane rok później i zawierało niemiecki tekst i angielski przekład C. K. Ogdena na sąsiadujących stronach. Wydanie to nosiło tytuł (który zasugerował podobno Moore)

Tractatus Logico-Philosophicus. Poza krótkim esejem zatytułowanym Some Remarks on Logical Form, który ukazał się w „Supplementary Proceedings of the Aristotelian Society” w' 1929 r., była to jedyna praca Wittgensteina, opublikowana za jego życia.

W przekonaniu, któremu dał zresztą wyraz we wstępie do Traktatu. że udało mu się w zasadzie rozwiązać problemy, których to dzieło dotyczy, Wittgenstein przestał zajmować się przez jakiś czas filozofią i pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej. W latach 1920-1926 uczył w kilku wiejskich szkołach położonych w górach z dala od Wiednia. Wydaje się, iż był łubiany przez dzieci, natomiast nie był łubiany przez ich rodziców', którzy wytoczyli mu proces pod zarzutem stosowania nadmiernie surowych kar cielesnych. Choć został oczyszczony z tego zarzutu, nie wrócił już do nauczania. Kilka następnych miesięcy spędził w ustronnym klasztorze położonym w okolicach Wiednia, pracując jako ogrodnik. Następnie zajął się architekturą i współpracował ze swoim przyjacielem Paulem Engelmannem przy projektowaniu domu swojej siostry. Dom przetrwał w' zmodyfikowanej formie jako ambasada Bułgarii. Nie wiem. czy Wittgenstein projektował bądź brał udział w projektowaniu jakichkolwiek innych budynków, interesujące jest jednak to, że w każdym wydaniu książ.ki telefonicznej Wiednia z lat 1933-1938 doktorowi Ludwigowi Wittgenstei-nowi przypisywano zawód architekta, a nie filozofa.

Wittgenstein uzyskał jednak doktorat jako filozof. Jego zainteresowania tą dziedziną ponownie odżyły, kiedy porzucił pracę nauczyciela szkolnego i nawiązał kontakt z kilkoma członkami grupy, która zyskała sobie rozgłos jako Koło Wiedeńskie, między innymi z jej czołowym przedstawicielem, Moritzem Schlickiem. Dał się również nakłonić do powrotu do Cambridge, głównie za sprawą wybitnego młodego filozofa F. P. Ramseya, który w wieku osiemnastu lat pomagał Ogdenowi w pracach nad przekładem Traktatu i napisał recenzję z tej książki dla pisma „Mind”. Wittgenstein przedstawił to dzieło jako pracę doktorską w 1929 r. Egzamin przeprowadzili Russell i Moore. i z tego co wiemy, opinia napisana przez Moore‘a brzmiała następująco: „Osobiście sądzę, że praca doktora Wittgensteina jest dziełem genialnym, ale, cokolwiek by o tym sądzić, z pewnością czyni ona w pełni zadość wymogom. niezbędnym do uzyskania stopnia doktora filozofii w' Cam-

Dzieło cyt., s. 300. w przypisie.